text
stringlengths 2.62k
308k
| book_title
stringlengths 4
133
|
|---|---|
ل. محمد سليم العلوا ودرگێرانی: مەلا یاسین رؤوف ئەم خەتەنەگردنە ئەزمونێکی تاڵ و بەئازارو ترسناگە کە بێ متمانەیی و ترس و دلەراوکێ و کێشەی نەفسی بەدوادا دێ کاتێ کج وا لەخۆی تێ دەگا کە ئەوەندە ترسناک و حیابە‌ردیە ناتوانێ رێز لە جەستەی خۆی بگرێ و خەڵک دێن بەزۆر پارچەیەکی لێ دەبرن بەناوی دین و حەیاوە وە ئەوەندە خۆی بەکەم دەزانێ دوایی بێز لە خۆی ددگاتەوە بەمجۆرەش ئێمە خۆمان بەدەستی خۆمان کچەکانمان لەسەر خوردوشت و بەهایەگی زدردرمەندو خراپ و بۆگەنی کۆمەڵگا بەخێو ددكەین لەدەقى كتێبەكەوە مسفر ئفرکی قونسولیەتی بەریتانی لەهەولێر چاپکراوە 2009 Foreign &
Commonwealth
wadi
محمد سليم العلوا سەرۆکی کشتی یەکێتی زانایانی ئیسلامی جیهانی
خەتەنەکردنی مێینە لە روانگەی ئیسلامەوە
وەرگێڕ انی: مەلا یاسین رۆوف راگری کۆلێجی زانستە ئیسلامیەکان زانکۆی سلێمانی ناوی کتیب: خەتەنەکردنی مێینە لە ڕوانگەی ئیسلامەوە نوسەرێ محمد سلیم العلوا وەرگێڕ : مەلا یاسین رۆوف دیزاین: ئەندێش دیزاینەر تیراژ : ( --) دانە چاپخانە:
ژمارەی سپاردن: ١ ی وەزرارەتی رۆشنبیری لەبلاوکراوەکانی رێکخراوی (WADI) بۆ هوشیاری راگراتنی خەتەنەکردنی مێینە ئەم نامیلكە بێ بەرامبەر بڵودەکرێتەوە مافی لە چاپدانەوەی پارێزراوە بۆ وەرکێڕ دینەوە ثە‌صە کراوە. کە من پیێم وایــە دیــن پە یوە‌نــدی بــەم کارەوە نیە ، وە بەهۆی دینەوە ئەم دیاردە خراپــە تــا ئــە‌مـرۆ ماوە بۆیە لەسەر هــەموو رونــاكبیران و نوســە‌رو زانایــانی ئاینی پێویستە ، دین لەم دیاردە ناشرینە جودا بکەنەوە تــا هم ت‌ب‌ه‌م دیاردەی‌بە بە‌ی‌بە‌کجاری بن‌بە‌برِ بک‌سرێ و ه‌سە‌میش
رِه‌گە‌زە ســەرەکیەکانی دیــن بــەم کــارە لابە‌لایانــە ناشــرین
نەکرێ. وە باشترین رِێگا چارەش بۆ بنبڕکردنی ئەم دیاردەیــە ﺭﻭﻧﮑﺮﺩﻧﻪﻭﺩﻭ ﺷﯿﮑﺮﺩﻧﻪﻭﺩﯼ ﻻﯾﻪﻧــﻪ ﺧﺮﺍﭘﻪﮐﺎﻧﯿــﻪﺗـﯽ ﻫــﻪﻡ ﻟــﻪ روی شـــە‌رع و ئیســلامە‌ودو هــە‌میش لــە روی پزیشـــکی و تەندروستییەوە ، ئەم کتیێبەی زانــای بــەناوبانگیش (د. محمــد سلیم العوا) هە‌وڵیێکی گە‌وردو پیدۆزە لەو بـواردداو جێگــای رێزو کارێکی زانسـتیانەیە ، بەنــدەش وەرم گێراوەتــە ســەر ﺯﻣـﺎﻧﯽ ﺩﺍﯾﻚ ﻭ ﻛﯚﻣـﻪڵﮔﺎﻛﻪﯼ ﺧﯚﻡ ﺑﻪﻭ ﺋﻮﻣﯿـﺪﻩﯼ ﺑﺘﻮﺍﻧﻢ ﻟــﻪﻭ بــوارەدا خزمــە‌تێ بەکچــانی تازەپێگەیشــتووی وڵاتەکــە‌م بگەیەنم وە لــە کێشــەیەکی کۆمـە‌ڵایــە‌تی و تەندروســتی و بەکەم زانین ڕزگاریان بێت بەپشتیوانی خوا ..
مەلا یاسین رۆوف راگری کۆلێجی زانستە ئیسلامیەکان زانکۆی سلێمانی
پێشەکی وەرگێڕ
خەتەنسەکردنی مێینسە یەکێکسە لسە دیساردە دزێسوو قێزەونەکانی نــاو کۆمــەڵگای عــەرەبی و ئیســلامی ، ئــەم دیاردە کۆن و دێرینە ئەگەر چـی لــە پــێش ئیســلام و لــە ﺯەﻣﺎﻧﯽ ﻓەﺭﻋەﻭﻧﯽ ﻭ ﺩەﺳەﻻﺗﻪﻛﺎﻧﯽ ﺳەﺭەﺗﺎﯼ ﻣﯿێـﮋﻭە ﻫـــﻪﺭ بووە بەڵم کاتی هاتنی ئیسلامیش بــە ئــە‌ریتی و نــە‌ریتی لەوە دەچێ خزێنرابێتە ناو ئیسلامەوە. وەك چەندین دیاردەی تری ناشرین کە سەروبەری لەگەڵ دین نیــە بــەڵم کراســی دینی کراوە بەبەرداو بەناوی دینــەوە حــەرام بــون و حــە‌ڵڵ بـ
خەتەنەكردنی مێینە لەو بــە ســووك ســە‌یركردن و بەكــە‌م ﺯﺍﻧﯿﻨﻪﯼ ﮐﯚﻣـﻪڵﮔﺎﯼ ﮐﯚﻧﯽ ﻋﻪﺭﻩﺑﯿﻪﻭﻩ ﻫﺎﺗﻮﻭﻩ ﮐــﻪ ﺑﻪﺭﺍﻣـﺒــﻪﺭ مێینە ئەغامیان داوە، بۆیـە ئەگــەر كۆمەڵگایــەك پــێش هاتنی ئیسلام ئەوەندە ژنی لاســووك بوبــێ زینــدە بە‌چــاڵی کردبێ ئاسابیە بەلایەوە کە بەشێکی زۆریش لــە جەســتەی بەبیانوی جۆراو جـۆر بـبڕێ. بــهۆم گــرنگ ثەوەیــە بــەناوی شك نابەین باس لە بونی شتێ لەو بابەتە بكات لە قورئانا یان وەك لێكچون و پێكچواندنیش.
دەربــارەی سەرچــاوەی دووەم کــە وتــەکانی پێغەمبــەرە
(د.خ) چەند وتەیەکی لاواز هەیە کــە گوایــا دراوەتــە پــاڵ پێغەمبەرو بەهی ئەو ناسێنراوە ئەمانەش راسـتی چـونکە هیچ کامیان لەروی سەنەدەوە بەهێزنین نــاکرێ حــوکمێکی شەرعی ترسناك و چارەنوسسازی وای لەسەر بنیــات بنــیێین یان لەم رِوەوە ســوودی رِاگەیانــدنی حــوکمێکی وایــان لــیێ بكەین.
کەواتە بەپێی بۆچونی ئەهلی زانسـتیش ئــەو وتانــە‌ی کە لە ڕوی ســەنەدەوە لاواز بــن حــوکمی شـــەرعی لەســـەر بنیات نانرێ، وە حوکمی شەرعی تەنها بــەو وتانــە دەکــرێ کە سەنەدیان راست و بێ خەوشە .
ئەو وتانەی کە دەربارەی خەتەنەکردنی مێینە هاتویە:
وتەی یەکەم : کە گوایا بـە‌ناوبانگترین وتەیــە تیــادا هاتووە كە گوايا ژنێك لــە مەدینــە كــاری خەتەنــەكردنی مێینەی دەکرد نـاوی (ام عطیـبة) بـووە کاتـبێ پێغەمبـەر
(د.خ) دەیبینێ پێی دەڵسێ : ئسەی (ام عطیـبة) لــە کــاتی خەتەنەکردنی کچاندا کەمی لیێ بکەرەوە یان لەسەر بیــبڕەو یان سەرقرتێنی بکەو لــە بنــا دای مەتاشــە ، چــونکە بــەو پرسـیاری یەکـەم : ثایـا خەتەنـە‌کردنی مێینـە لــە شـعائرو عە‌نــە‌كانی ثیســلامە بــەپێی ثــە‌م ووتــە
پیرۆزانەی کە گوایا لە پێغەمبەرەوە اد.خا وەرگیراوە ؟.
وەڵمسی پرسـیاری یەکـەم : حوکمــە‌کانی شــە‌ریعە‌تی ئیسلام تەنها لەرێی سەرچاوە سەرەکیەکانیەوە وەردەگـیرێ،
ئەوانەی کــە ســەرجەم زانایــان لەســەری کــۆکن ئــەوانیش بریتیە لــە : قورئــانی پــیۆزو ووتــە راســت وەرگیڕاوەکــانی پێغەمبەرو کۆدەنگی زانایان بەمەرجە دیاریکراوەکانی کــە کــاتی خــۆی لــە عیلمــی نوصــولی فقــە دا دیــاریکراوە ،
چــوارەمیش (قیــاس) واتـــە پیێکچــواندنی پرۆســـە یە بـــە
پرۆسەیەکی پێشووتر وەدەبێ باش ووردببینەوە ئایا دەکـرێ ئەم کارە بەپێشـووتر بچـوێنی و بڕیـاری پێشــووی لەســەر بدەین یان نا ، بەمجۆرە دەکرێ بڵـیێین… کەواتــە سەرانســە‌ری قورئــان لــە هــیچ جیێیــە‌ك باســی خەتەنــەكردنی میێینــە
نەهاتووە نە لە دوورو نە لە نزیك (واتــە نــە بــە ثاشــكراو نەبە شاراوەییی) (وەرگێڕ)... وە لە هیچ جێیەكۆ دەنگیەك قسەکانی شمس الحق تسەواو ... وە‌ه‌ب‌ه‌ر دەربارەی نە‌ناس‌براوی
عمدی کوری حسان ئیبن عەدی و بە‌یهە‌قیش ه‌ی‌اورای ئ‌بە‌بو داودن و دەڵێن پیاوێکی لاوازە لە ڕاستگۆبیدا ، بەڵام حافظ عبدالغنى كورى سعيد لەوە زیاتر دەڵێ و پێی وایە (ئــەوە عمدی کوری سعیدی چوارمیێخە کێشراوە لەســەر زنــدیقی ،
وە یەکێکە لە لاوازو لاخراوەکان). بەپێی سەرچاوەی (سنن ابی داود) ودهەرودها حافظ عبدالغنی دەڵسێ : ئسەم پیساود عمــد کــوری حســان بــێ یــان عمــد کــوری ســعید چــوار مێخەکراو درۆزنە ، وە زاناکان لەبارەیەوە دەڵێن : ئەم پیــاوە
(٤٠٠٠) وتەی بەدەصی پێغەصبەرەوە داناوە.
وە هەروەها ئیمــام ئەحسەد ئــەڵێ : منصــور کوشــتىى چونکە زندیق بووە ، بەپێی (علامە شیێخ عمد بن لــوطفــی الصباح) لــە كتيّبــى (اخكــم الشــرعـى في ختــان الــذكور والأناث).
ﺯﯙﺭێﻙ ﻟﻪ ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻧﯽ ﻫﺎﻭﭼــﻪﺭﺧﯿﺶ ﺑــﻪﻛﯚﯼ ﺩەﻧــﮓ ﺋــﻪﻡ وتەیەیان بەلاواز داناوە، تەنانەت شێخ عمــد بــن لــوطفــی ﺍﻟﺼﺒﺎﺡ ﻣـﺎﻣـﯚﺳﺘﺎﯼ ﺯﺍﻧﺴﺘﻪ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﻪﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﺭﯾﺎﺽ لە نامیلکەکەیدا لەبارەی خەتەنەکردنی مێینــەوە دەڵـیێ :
(سەیری هەردوو ئیمامی پایە بەرز ابی داودو عراقی بکــە چۆن هەردوکیان ئەم وتەیەیان بەلاواز داناوەو چیدی مەنۆڕە ﺯﺍﻧﺎﮐﺎﻧﯽ ﺩﻭﺍﯼ ﺋﻪﻭﺍﻥ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺭﺍﺳﺘﯿﺎﻥ ﺩﺍﻧﺎﻭﻩ).
لای مێردەکانیشـیان بەختـبەوەرتىر دەبــن یــان بــۆ مـێردەکانیــان خۆشترە، كەواتە ثەم وتەیە بــەم دەقــە تەرجەمـــە‌كراوە یــان بەچەن جۆری تر کە تەنها لە وشەدا جیاوازی هەیە بەڵام لە مانادا هەریەکە لەلایەن حاکم و بەیەــەقی و تــە‌بو داوددوە
بۆمـــان هــاتووە و ئــەوان گێراویانە‌تــە‌وە بــەڵام هــە‌مویان لەســـەنەدێكی لاوازەوە وەریــانگرتووە بـــەپیێی تـــەوەی کـــە
(حافظ زين الدين العراقــي) بۆمــانى رِون كردوەتــە‌وە لــە نوســینە‌کە‌ی دەربــارەی (احیــاء علــوم الــدین)ی نیمــامی غەزالی ڕەزای خوای لیێ بێ لە (١٤٨/١١)دا.
کەواتە ئەبو داود لەسەر ئەو دەقەی کەلای خۆی هەیەو کەمێ جیاوازی لەگەڵ ئەو دەقــە‌ی پێشــتردا هەیــە لــە‌ی‌وی وشــە‌وە نــەك مـانــا دەڵـێ : (لەلایــەن عبیــداللە ی كــوری عە‌مردود لە عبداللك) ودرگیراود بە ماناو ووشــە‌یە‌وە بــەڵم
ﺯﯙﺭ ﻻﻭﺍﺯەﻭ ﻫﯿﭻ ﺑﻪﻫﯿﯚﺯ ﻧﯿﻪ ﻭە (ﻣﺮﺳﻪﻟﻪ) ﻭﺍﺗﻪ ﺑــﻪ ﭘﭽﺮﯾﭽــﺮ بۆمان هاتوود وەلە بنە‌رە‌تا ئەم وتە‌یسە لسە امحمــدی کـوری حسان) وەرگیراوە کە نەناسراوەو کەس نایناسێ کەواتە تــەم وتەیە لاوازە، قسەکانی ئەبو داود تەواو ...... کەواتــە شمــس اخق العظیم نابادی لەسەر قسەكەی نە‌بو داود نە‌ڵێ : (ئەم وتەیە هێزی نیە چونکە لەرزۆکەو راویەکەشی کە امحمـدی کوڕی حەسانی کوفیە) پیـاوێکی لاوازە لــە ڕاســتگۆبیا).
بــە‌لاوازی دانــاودو قســە‌كە‌ی ثیمــامی بەیەــەقی مــان بــۆ دەگێرێتــە‌وە کــە دەڵــێ : لاوازو لەســە‌نەدا دابرِانــی تیایــە
وەهەروەها قسەكانى (ابن عبدالب) لە كتێبى (التمەید لــا فی الموطاً من المعانی والاسانید)دا دەلیی : (ئسەم وتە یسە لــە
یەکێکەوە وەرگیڕاوە کە پشت بە قسەی نابەسترێ) .
کەواتە وە لە جێیەکی ترداو لــە هــە‌مـان کتیێـب (ابــن عبــدالبر) دەڵــێ : تــەم وتەیــە چــونکە دەگەرێتــەوە ســەر حەجاجی کوڕی ئەرطەئە قسەکەی پشـتی پسێ نابەســترێ و ئەوەی کە هەموو موسڵمانان لەسەری کۆ دەنگن ئەوەیە کە خەتەنەکردن تەنها بۆ پیاوان هاتوە وە تــەنها ئــەم وتەیــە‌ی حەجاج ژنانی تیایە ئەویش پشتی پێ نابەسترێ.
کەواتە ئەم دەقی وتەیــە بەڵگــە نیـــە چــونکە لاوازە وە ﮔێڕەڕەڵەی قسەی لیێ وەرناگیێ، وە هەر وتەیەکیش ئـاوا لاواز بێ حوکمی شەرعی لەسەر پرسێکی وا دیارو گـرنگ چۆن لیێ وەردەگیێ بەتایبــەت پرســێ کــە بەســونەت یــان بــە‌رێزداری یــان بــە چــاکە‌یە‌کی لــە دلا شــیرین دابنــرێ بەڵگەیەکی ڕاست و دەقێکـی دروسـت نــەبێ ناچەســپێ بەسەر موسلماناندا.
کەواتــە بەهــە‌ردوو دەقەکــە‌ی (ام عطیــە)ش و ئــە‌می
دووەمیش نابنە بەڵگە چونكە هــە‌ردووك لاوازن دوو دەقــی لاوازیـش هێسز نادەنسە حــوکمێکی شــەرعی واهەســتیار وە هەروەها زانا شمس الدین الحظیم آبادی ئــهێ :
(وتەی بەناوبانگ دەربارەی خەتەنــەکردنی میێینــە بەچــەند جۆر بۆمان هاتووە بەڵم هەمویان لاوازو نەخۆش و بریندارو روشاون، وە دروست نیە بەبەڵگە حساب بکــرێ و حسوکمی لەسەر دەربچێ).
ئەلمام : كەواتە تەو وتەیەی كەگوایا هسی پێغەمبـەرە مە‌شەورە بە (حدیث ام عطیە) راست نیسە‌و خێسری نیسە و حوكم ی لەسەر بنا ناكرێ….
وتـــە‌ی دووەم : ئـــەو وتە‌یە‌یـــە کـــە دەفـــەرموێ :
(خەتەنــەكردن بــۆ پیــاوان ســونەتەو بــۆ ژنــانیش رِێــزو حور مە‌تە) .
اخافظ العراقی لە نوسینە‌كە‌یدا ددربارەی (احیاء علوم الدین)ی ئیمامی غەزالی بێ پــە‌رددو بەئاشــکرا دانسی بــە
لاوازی ئەم وتەیەدا ناوەو پێش ئەمیش نیمامی بەیەــەقی و ئیبن تە‌بی حاتە‌م و ئیبن عبدالبر وا دەڵێن چونکە لە هەموو سەرچـــاوەکانی گێرانـــەوەی ئـــهەم وتەیسەوە دەچـــنەوە
(حەجاجی کوری نەرطەئە) ئەم پیاوەش پشت بــە وتــەکانی نابەسترێ چونكە درۆزن بووە.
هروەها (حافظ ابن حجر)یش لە کتیّبە‌کە‌یدا بــەناوی
(تلخيص الحبيد في تخريج احاديث الرافعــى الكــبيد) دانــى بــە خەتەنــەكردن ددا بــەڵم لە‌بە‌شــی دوودمـــدا دەڵــێ : پێوەهێشتنەوەی هەندێکی بۆ دەموچاو جوانترو بۆ مێردیش بەختەوەریە بۆیە دەپرسم ئەی بۆ هەموو ئەو دروسـتکراوەی خوا وەك خۆی نەمێنێ و تا هەموو جوانیە‌كە بۆ دەموچـاوو هەموو بە‌ختە‌وە‌ریە‌كە‌ش بــۆ میێردە‌كــە‌ی وەك خــۆی بمێنــێ ، دیارە بەڵێکردنەوەی هەردوو تەو دوو جوانیە کەم دەبێتــەوە ،
دوای ئەصەش ئەگــەر ئــەم وتەیــە بەگریمانــە راســت بــێ و پێغەمبــەر بیویســتایە ژن و پیــاو وەك یــەك خەتەنــەكردن لەسەریان واجب بێ خۆ دەیفەرموو (ان احْتان سنە للرج‌ـال والنساء) یان بەرەهایی دەیفەرموو (احْتان سنە) بەڵام هەر خودی جیاکردنەوەکەو وەصفکردنی کەملێکردنەوە بۆ ژنــان ڕاستگۆیی و دروستی وتەکە لە ڕوی لۆجیکەوە دەخاتە بــەر ﺯەﺑﺮﯼ ﻧﺎﺩﺭﻭﺳﺘﯽ.
بۆیە لێرەوە رِاستی قسەکەی ئیمــام (ابــن المنــذر) کــە یەکێکــە لــە زانــا گــەورەکانی (فقــەو حــەدیس) ســـەدەی چواردمی کۆچـیمان بـۆ دەردەکــەوێ کــە دەفــەرمـوێ (لــە خەتەنەکردنا نە هەواڵێ هەیە بگەڕێینەوە بۆ ســەری وەنــە
سونەتێكیش هەیە تا دوای بكەوین) ئەم قسسەیەش زانــای بە ناوبانگ شێخ عمد رشید رضا لە وەڵامی پرسیارێکا لــە گۆڤاری (مەنار) ژمارە (۷)ی ســاڵی ۱۹۰٤ لاپــەرە (۱۱۷ ردوکیان بـــە‌جۆرێ برینـــدارو لاوازن کـــە بە‌ڵگـــە‌ی ﺷەﺭﻋﯿﺎﻥ ﻟەﺳەﺭ ﺑﻨﺎ ﻧﺎﻛﺮﯾێ.
ئەگەر گریمان ئەم دوو وتەیە ڕاســتیش بــوون هەرچــە‌ن ئەم گریمانەیە زۆر دورە لە راستیەوە بەڵام ئەگسەر راســتیش بێ بەهەردوکیان خەتەنەکردنی مێینە ناگەیەنێتــە ئاســتی خەتەنـــەکردنی نیێرینـــەو لەیەکـــەمیانا باســـی چـــۆنیێتی كردن دەکـــات و وردی و لەسەرخۆیی کەمی لیێ بکرێتەوەو لە دووەمیشــا بــەخوارتر لە سونەت دانراوە بۆ مێینە‌و وەك رِێزێك حسابی ببۆ ك‌براوە
نەك وەك ئەركى شــە‌رعى وەوا دەردەكــە‌وێ كــە د یــارە ئــەم نەریتە لەناو عەرەبدا لەپێش هاتنی ئیسلامدا بووە خۆ بەو گریمانەیە ئەگەر ئەم وتەیە ڕاستیش بێ (کــە ڕاســت نیــە )
تەنها ئیسلام هاتووە ئەم نەریتەی لە ئەرکەوە سوکتر کردوە بۆ تەنها ڕێزێـك و بــەوردی و ناســكی باســی كــردوە بــەو بەڵگەیەی کە پێغەمبەر لەوتە لاوازەکــەدا دەڵسێ : (اشمـی ولاتنەلی) بە ام عطیە ئەڵێ : (لەسەر بیقرتیێنــە‌و بنــە‌بری مە کە ) .
کەواتە لەلایەکی ترەوە ئسەم وتەیسەی کسە بەوتسەی (ام عطیە) ناوی هاتووە ڕایکێشام بۆ پرسێك ئەویش ئەوەیە کە م وتە‌یـــە بە دووە‌مە‌‌ی بە یە‌‌می ه‌ڵدە‌وە‌شێنێتە‌وە تە‌ویش بەمجۆرە لەبەشی یە‌كە‌مدا فەرمان
تری ئەم وتە‌یە‌یە ئەویش خالدی کوری عــە‌مری قورە‌یشــیە
ئەو لە مەندەل لاوازترە كەواتە ئەم وتەیە لاوازە.
وتەی چوارەم : لە وتە رِاستە‌کانداو لە خاتوو عائشــە‌وە
خـــوای لـــێ ڕازی بــێ کـــە لـــە زاری پێغەمبــە‌ری (د.خ)
وەرگرتوەو تــەنها هەرئــەویش گــوێی لــیێ بــوەو لـــە چــەند رێگایــە‌ك و بە‌چــە‌یە‌كی جیــا لەیــەك وتە‌یــە‌ك لــە
پێغەمبەر بیستراوە کە فەرمویەتی : کــە‌ی هــەردوو جـیێی خەتەنەكردنی ژن و پیاو بەریەك كەوتن لەسەر هــە‌ردوكیان خۆشوشتن واجــب دەبــێ، تــەم وتەیــە ئیمــامیی مـالــك لــە
موطەئداو مسلم لە كتیبەكەیداو تەرمنی و ئسیبن ماجــە‌ر چەندینی تر لەوانەی کــە وتــەکانیان تۆمــار کــردوەو لــەو بوارەدا پسپۆڕ بوون تۆماریان کردوە (دیارە قسەمان لەسەر راســت و ناراســتى وتە‌كــە نیــە چــونکە بــەلای راســتدا شکاوەتەوە قسەمان لەسەر وشەی (اختانان) داتــە هــەردوو جێی خەتەنەکردنە ، ئەم وشەیە لای هەندێ بوەتە بەڵگــەی ئەوەی کە بڵێین : خەتەنەکردن بۆ ژن و پیاو وەك یەك دەبـیێ بکرمێ.
بەڵام : ئەم وشەیە نابێتە بەڵگــە لــە هــیچ رِویەکــەوە لەسەر واجــب بــوونی خەتەنــەکردنی مێینــە چــونکە ئــەم وشەیە لە زمانی عەرەبیدا وەك چەندین وشەی تسر كــە بــۆ نێرو مێ بەیەك ناو بەكاردەهێنرێ وەتەنها ئەم وشــە‌یە نیــە
- ٦١٨)ﺩﺍ ﻭەﻙ ﺑەڵﮕە ﺑەﺷﺎﻫﯿﺪ ﺑەﻛﺎﺭﯼ ﻫێﻨــﺎﻭەﻭ ﺑەڵڱــەﯼ یێ هێناوەتەوە.
کەراتە وە هەروەها ئیمامی شەوکانی لە کتیێبی (نیسل الاوطار) (۱۳۵/۱)دا دەفەرموێ ئەم وتەیــە دروســت نیــە بەڵگەی پێ وەربگرین ئەگەر گریمان راســتیش بــێ چــونکە خودی وشەی (الســنە) هــیچ شــتیێ فــە‌رز ناکــات چــونکە
(الســنە ) لــەلای عـامــە‌ی خــەڵك بــە‌مـانای فــە‌رز نایــەت ﻭەهەموو بەشەكانی (فطرە)یش واجب نین لە شەرعدا.
کەواتە وەهەروەها زانای گەورە سید ســابق لــە کتێبــە بەناوبانگەکەیدا بــەناوی (فقــە الســنە) دەفــەرموێ (ئــەو وتانەی دەربارەی خەتەنەی ژنان هــاتووە هــە‌مویان لاوازن و کاریان پێ ناکریێ).
وتسە‌ی سسێیە‌م : نسەم وتە‌یسە لسە عبسداللە ی کسوری عومە‌ردوە وە‌رگیراوە‌و تیادا هاتووە کە پێغەمبـەر بەرامبــەر ژنانی ئەنصارەکانی مەدینە فەرمانیان پێ دەکا کــە دەبـیێ خەتەنە بکرێن ئــەو وتەیــە لاوازە ، ئیمــامی شــە‌وکانی لــە
کتیّبـی (نیـبل الاوطــار) ج۱ لاپــەرِه (۱۳۹)دا لــە بــارەی سەنەدی ئــەبو نــەعیم کــە یــەکێ لــە گێرەڕەوەکــانی ئــەم وتەیە دەڵێ مەندەلی کوڕی عەلی لاوازە لە ڕاســتگۆییداو هروەها یەکێکی تر لە گێرە‌رە‌وە‌کــانی کــە سەرچــاوەیەکی
کەواتە ثەم پرسە زۆر دورە لــە واجبکردنــی خەتەنــەکردنی ژنەوە بەبەڵگەی ئەم وتەیە .
وتەی پێنجەم : ئەم وتەیە هەردووك موسلم و بوخــاری
و ثە‌بو داودو تە‌رص‌ذی و نە‌سائی و ثە‌حە‌دو مالك لــە ئــەبو هـــوردیردوە دە‌گیێرنــە‌وە کــە پیێغە‌مبــە‌ر (د.خ) فەرمویــەتی
(الفطرد خصس او خصــس مســن الفطــرد الأختتتــان والأســتحداد وقص الشارب وتقليم أظافر ونتف الابط ) .
واتە (ه) شت لە (فطــرەتــە) خەتەنــەكردن بەرتاشــين سمێلێ كورت كردنــەوە نینــۆك كــردن بــن بــاڵ هە ڵكە‌نــدن وەهەروەها عانشە ئەگێرێتەوە لەگەڵ چەند كەسی تـــر كــە گوایا لە رِهگەزەکانی (فطرە) دە دانەیە لەوانە سمێڵ کــورت کردنەوەو ریش هێشتنە‌وە‌و ....... هتد .
ئەم وتەیە راستەو کێشە لە راستی و دروستی وتەکەدا نیە بەڵگــەی تیــا دەســت ناکــەوێ لەســەر واجبــونی خەتەنەکردنی ژنان، چونکە بۆ نمونە سمێڵ کورت کردنــە‌وەو ریش هێشتنە‌وە تایبەتە بە ییاو وە نە‌صلی وتە‌كــە‌ش قســە
لەسەر (فطرە) ئەكا ، وە ئیمامی مالك لە (موطا)دا دەڵسێ
: یحی ی کوری سەعید ئەگێرێتەوە ئەڵێ : حــە‌زرە‌تی بــرایم
یەکەم کەس بووە کە خەتەنــە کــراوە ئەمـــەش کــۆ دەنگــی ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻧﯽ ﻟﻪﺳﻪﺭﻩﻭ ﺋﯿﺒﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺒﺮﯾﺶ ﻟﻪ ﮐﺘﯿﯿﺒﯽ (ﺍﻟﺘﻤﻬﯿــﺪ)ﺩﺍ وا دەڵێ : کــە پــە‌یرەوی هــەموو پێغەمبــە‌ران وابــووە کــە
وایە بەڵكو چەندین وشەی لەیەك چوو یــان نزیــك لەیــەك هـــە‌ردوكیان بەیــەك نــاوی یــە‌كیان بــانگ دە‌كــە‌ین وەك
(العمران) مەبەست لیێی عومــە‌رو ئە‌بوبــە‌كردو (القمــران)
مەبەست لێی مانگ و رۆژەو (العشــاءان) مەبەســت لێسێ ئێواردو خەوتنانە كە عرەبیەكەی (مغــرب والعشــاء) ئــەو
(الأبوان) مەبەست لێی دایك و باوكە.
لە هەندێ جێ ناوی گەورەكە هساتووە ببۆ ه‌سە‌ردوکیان
ودك (البحران) لە سوردتی فاطردا مەبەست دە‌ریــاو روبــارە بەڵام بەناوی دەریا هاتووە ، لە هەندی جێ وشەی ناوی مسێ هاتورە مەبەست هە‌ردوكیانە واتە نیێرو میێ وەك (المروتــان)
مەبەست لێی سەفاو مەروەیە لە هەندێ جێیێ نێیێر هــاتـوەر مەبەست لێی نێرومێیە وەك الأبوان.
کەواتە وشەی (اختانان)یش لێرددا هــیچ بەڵگەیــەکی تیا نیە کە بلێ دەبێ مێ وەك نێر خەتەنــە بكــرێ چــونكە ناوی جێی خەتەنەی ئەویش هــاتووە ، وە ئەصــلی وتەکــە‌ش دەربارەی خۆشوشتن هــاتووە نــەك خەتەنــەكردن وەهــەروەها ﺯﯙﺭێﻙ ﻟﻪ ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻥ ﻛﺎﺭﯾـﺎﻥ ﺑــﻪﻣـﺎﻧﺎ ﻧﺎﺷﻜﺮﺍﻛﻪﺷــﯽ ﻧــﻪﻛﺮﺩﻭﻩ بەڵکو بەمانا قوڵەکــەی وە خۆشوشــتنیان واجــب نــەکردوە هر تە‌نە‌ا بە‌بە‌ریە‌ك كە‌وتنی (خە‌تانان) بەڵكو بە‌تێخســتن و چونە ناوەوەی پیاو لــهەی ژنــدا خۆشوشــتن واجــب دەبــێ کچـــە‌کانی خە‌تە‌نـــە نـــە‌کردوە یـــان مری کردوە
بەخەتەنەكردنیان خۆ ئەگەر لە شەریعەتا یان لە ئیسلامدا شی وا سوننە‌ت یـان واجـب بوایـە جارێـك وتە‌یـە‌ك یـان
فەرمانێکی پێغەمبەرمان دەبیست کــە بــە ژنــە‌کانی یــان کچەکانی کردبێ لەو بارەیەوە وەهەر ئەویش یەکــەم کــەس دەبوو ئەو کارە شەرعیە جێبــەجێ بکــات. بــەمجۆرە بۆمــان دەردەکەوێ کە خەتەنەکردن لەم وتەیەی پێشوودا بـیۆ ژنــان هیچ بەڵگەیەکی لەسەر نیە وە‌سە‌رودە‌ا هسەموو وت‌سە‌کانی
پێشــووش لەســەر خەتەنــەكردنی مـێینــە هــە‌صوی لاوازدو کاریان پێ نــاکرێ، وە خەتەنــەکردنی مێینــەش جگــە لــە نەریتیێکی کۆنی عەرەبی هیچی تر نیەو ئیســلامیش لێسی گەڕاوە بۆ زەمـانە و پێشکەوتنی زانست و کۆمــەڵگا خــۆی ناچارە نەمێنێ.
پرسیاری دووەم : قوتابخانە فقیەکان چەند رایەکی جياوازيان هەيە لەسەر ثەم خە‌تە‌تردنـە بـۆ نمونـە :
ثیمامی شافعی ثەڵێ : لەسەر پیـاوا واجبـە بــۆ ژنــانیش واجب نیە بەڵکو جوانی و رێبَزە یـان خێبَرە. وە ثیمـامی مالك و ثە‌بو حە‌نیفە‌ش ثە‌ڵین بۆ پیاوا واجب‌ـە‌و بـوۆ ژنـان رێزو خێرە، كەواتە كەس نەیوتووە بۆ ژنان نابێ بكرێ.
خەتەنــە بکــرێن وە هــەر تــەویش خەتەنــەكردنی ژنــانی بەنەریتی داناوەو ئینکــاری کــردوە، کەواتــە لــەو جێیــە‌دا تأكيد لەسەر خەتەنەكردنى پیساوان و پێغەمبــە‌ران كــراوە هر لەو جێیە‌دا ئینکاری خەتەنەی ژنان کراوە. (مەبەست ﺭﺍﯼ (ﺋﯿﺒﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺒﺮ)ﻩ).
وە نابێ بـوترێ خەتەنــەکردنی ژنــان لــە رەگــە‌زەکانی فطرەتە چونکە ئەو خەتەنەکردنەی کە بــاوەو بــاس دەکــرێ تەنها خەتەنەکردنی پیاوانەو لە زمـانــەوانی و لــە زانســتی ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻧﯿﺸﺪﺍ ﺧﻪﺗﻪﻧﻪﻛﺮﺩﻥ ﺗﻪﻧﻬﺎ ﻣﻪﺑﻪﺳﺖ ﻟﻪﻫﯽ ﭘﯿﺎﻭﺍﻥ ﺑﻮﻭﻩ لە ئەصلدا. هەرچی هی ژنانیشە بە‌شیّوەی مــە‌جازی پـیێی وتراوە خەتەنە (اختان) بەڵكو ئەصڵەكەی و ئەوەی كــە وەك نەریتی کۆنی عەرەبی باو بورە پێی وتراوە (خفــاض) واتــە نزم کردنەوە مەبەست لەوەیە بۆ پیاو برینی زیـادە کۆشــتی
دێژو شۆڕبوەی سەری ئامێری سێکسی یە بەڵام مەبەست لە هی ژن نزم‌کردنە‌وە‌ی سسەری قیت‌ک‌ـە‌ی کـە خـلۆی بـەرز ئەنوێنێ، (وە لە عەرەبیشدا بەهی پیاوان وتــراوە (اختــان)
بەهی ژنانیش وتراوە (احْفــاض)) (مەبەســت لــە پرۆســەی برینە‌کە‌یە) ( ودرگیێر).
وەهەروەها بۆئەوەی لامان رِون بسێ کــە خەتەنــەکردنی ژنان لە شەریعەتا نیــە‌و شــەرعی نیــە ، ئــەبێ بــزانین کــە
پێغەمبــەر (د.خ) هــیچ یــەك نــە لــە ژنــە‌كانی و نــە لــە
وە ئەوەش پێی هەڵدەستێ ئەگەر راســتی کــردو پێکــابوی ﺩﻭﻭ ﺛﻪﺟﺮﯼ ﻻﯼ ﺧﻮﺍ ﻫﻪﯾﻪ ﺛﻪﮔﻪﺭ ﺭﺍﺳﺘﯽ ﻧﻪﮐﺮﺩﻭ ﻧﻪﯾﭙێﮐﺎﺑﻮﻭ هر تە‌نە‌ا ثە‌جری هەوڵدانی هەیە. هە‌رودك ئیمامی شافعی
ئەڵێ : ئەو ڕایەی من با ڕاستیش بێ ئیحتمالی ئەوەی هەیە هە‌ڵــە‌بێ، رِای بە‌رامبە‌ریشــم بــا هەڵــەش بــێ بــەڵام هــەر ئیحتمالی راستی هەیە.
هروەها مەرج نیە ه‌رچی لەبواری کتیێبە فقەیــە‌کانا هاتبێ یان لە وتەکانی پێغەمبەرا هاتبێ هەموی دینسی و عە‌قیدە‌تی بێ زۆر شت هەیە پەیوەندی بە دین و عە‌قی‌ــدە‌وە
نیسە وەك مە‌سسە‌لە‌كانی خواردە‌مە‌نیسە‌كان یسان مە‌سسە‌لە
تەندروســتى و پزیشــکیەکان یــان ئەوانـــەی پەیوەنــدیان بەجلوبەرگی خەڵکەوە هەیە ئەمانــە مــەرج نیـــە هـــەمـوی دینی بێ. لەم بارەیەشەوە باشــترین بەڵگــەمـان پێغەمبــەرە
(د.خ). بۆ ئەو مەسـە‌لانەی کــە کاروبــاری دنیایــە ئەگــە ر پێغەمبەر قسەشی كردبێ قسەكەی ئــەو هەڵــە بــوودو وەك راســت دەرنەچــوە ئـــيتر خــۆی لەمـەســـەلەکانی دنیـــایی موسلمانان قوت نە‌کردوە‌تە‌وە، وەپێی وتون ئێوە باشــتر لــە
کاروباری دنیایی خۆتان دەزانن لەمەدا رون بێتــەوە بۆمــان کە جیاوازی هەیە لە نیسوان فەرمانــەکانی پێغەمبــەر لــە کاروباری دنیایی موسلمانان کەئەوە ئیشیی خۆیــان بــووە ،
بەڵگەش بــۆ ئەمــە كاتــێ پێغەمبــەر ســاڵێك بەخــەڵكی کەواتە ثایا ثەکرێ بڵێین لانی کەم بۆ ژنان دروسـتە بكرێ چونكە هیچ كــام لــە فقیــە كۆنــە‌كان قە‌دە‌غــە‌یان نەکردووە ؟؟.
نن وەلامی پرسیاری دوودم : فقــە لــەلای فقیــەکان بەجۆرە پێناسە كراوە ، (زانیاریە بەسەرجەم حوكمە شەرعیە پراکتیکیــە‌کان ئــەم زانســت و زانیاریــە‌ش لــە بە‌لَگــە‌و وردەکاریەکانی دەقە پیۆزەکانی قورئان یان وتە راستەکانی یێغەمبــەر یــان لــە کــۆ دەنگــی زاناکــان بــە مەرجــە
تایبەتیەکانی (اصول فقــە ) یــان لــە (قیــاس) بەمــە‌رجێ بەڕاستى قیاس کرابێ دەرهێنراوە) ، ئەمە دەربارەی ئەصـلى فقە. دەربارەی ثە‌وە‌ش ثایا ثەم فقە چیە - دە‌وتریێ : ثەم فقە
کارێکی مرۆڤانەیـە‌و تــەنها پســپۆڕان لــە بــواری زانســتە
شەرعیەکان پێی هەڵدەستن لەسەر کاروباری موسڵمانان و ئەوەی بۆ ژیانیان گرنگە بەمەبەستی رێکخستنی ژیانیـان،
وە ئەم فقە بەجۆرە شەرعى خوا نیە بەڵکو کــاری خــۆکردی مرۆڤە بەڕێنوێنی شــەرعی خــوا وەهــەروەها دینــیش نیــە بەڵکو ڕێگاو شێوازی تێگەیشتنی (فقیە) لە دین و شــەرع و ووردەکاریەکانی وە رێبازێکە بــۆ هەوڵــدان بــۆ چــاکترین تێگەیشتن لە دین و شەرع و بەکارهێنانیان، کەواتە ناکرێ بێ هەڵە پەلە بێ وە بێگەرد نابێ لە هەڵە هەروەك رەنگە ڕاست و دروستیش بێ وە ڕاستیشی تێ دەکەوێ و هەڵــەش.
مەدینەی وت ئەمساڵ دارخورماكان لــە نێرەكانیــان چــاك مەکەن، کاتسێ بــە قســە‌یان کــرد ئــەو ســاڵە خورماکــان خورمایان نەگرت، دوایی پەشێمان بوەوەو وتی (انستم اعلسم بشؤون دنیاکم) واتە نیّوە چاکتر لە کاروباری دنیای خۆتــان دزانن.
کەواتە زانیاری بەوەی کە کاروباری دنیایی موسڵمانان خۆیان باشـتر لێسی دەزانـن و پێویســتە فقیەــە خــۆی تــیێ هە وابکەن بەمەرجێ پێچــەوانەی دەقێکــی ناشــکرای قورئــان نەبێ•
وەهەروەها ئەو كاروبارە پزیشــكیانەی كــە لــە كتێبــە فقەیە‌کاندا ناوی هاتووە ه‌ـە‌موی کاروب‌ـاری دنیایی‌ـە دوای
ئەوەی رای پزیشك و پزیشكی لەسەر مەسەڵەیەكی ئاوهەــا وەرگیرا دوایی ڕای زانای ئاینی و مفتی و فقیە وەردەگـیرێ،
وە لـــە دواییــدا رِای فقیـــە ئەکەوێتـــە دوای رِای دکتـــۆرو پزیشکیەوە کەواتــە ئــەبێ رای فقیــە لەســەر بنــەمای رای
پزیشك دابنرێ نەك بەپێچەوانەوە.
کەواتە ئەگەر ئەم پرنسیپەی سەرەوە کــە باسمــان کــرد لەسەر خەتەنەکردنی مێینە بچەسپێنین ئــەبێ بــزانین کــە هر کەسیێ هسات و رێن‌ـوێنی دا بـە موس‌ـلمانان لەسـەر پرسێكی یەكجار هەستیاری وەك خەتەنەكردنی مێینە كــە دوا رِۆژر چارەنووسی کچانی ووڵاتەکەمانی پیێوە بەندە ئەبێ ئەو كەسە هەموو مەرجەكانی (فقیسە) كــە دانــراوە تیــادا هــە‌بێ وە تــە‌وە كــاری مە‌لایــە‌ك یــان تامۆژگارێـك یــان موفەسیرێك یان شارەزایەك تەنها لە بـواری حەدیســا نیــە بەڵکو ئەبێ ئەو فقیە شارەزایی و پسـپۆڕی تــەواوی هــە‌بێ بەسەر فقە و اصول فقەو زانســتیە ئیســلامیەکان هــە‌موی دا ، وە ئسەبێ شــارەزایی لەســەر ئسەو دیساردە هەســتیارەو مێژوەکەی و هێکــارە ئــابوری و کولىتوریــە‌کانی و راســتیە
ﺯﺍﻧﺴﺘﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﺩﯾﺎﺭﺩﻩﯾﻪﻭ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﮔﯚﺷﻪﻭ ﮐــﻪﻧﺎﺭﻩﮐﺎﻧﯽ ﺩﺍ هەبێ. وە ئەبێ بزانێ کە ئایا بڕینی ئەو پارچە گۆشــتە لــە
ﺷﻮێﻧێﮐﯽ ﻭﺍ ﻫﻪﺳﺘﯿﺎﺭﯼ ﮐﭽێﻙ ﭼـﯽ ﺳــﻮﺩﯼ ﻫﻪ ﯾــﻪ ﻭ ﭼــﻪﻧﺪ ﺯﯾﺎﻥ ﺩەﮔەﯾەﻧێ ﻭ ﭺ ﺯﯾﺎﻧﯽێ ﻟﻪ ﮊﯾﺎﻥ ﻭ ﭼﺎﺭەﻧﻮﺳﯽ ﺋــﻪﻭ ﮐﭽــﻪ ددات و ئەگەریش نــە‌یبرین چ ســودی هەیــەو لــە هــەموو ڕویەکەوە لێکۆڵینەوەی لەســەر بکــات بــەمجۆرەش (فقیــە )
فەتوایسە بسدا لەسسەر بنسەمای راسستیە زانسستیەکان و یزیشکیەکان نەك عەنعەنەو کولتورە بــاوە کۆنــەکانی نــاو خە لك.
وە هـــهەموشان دەزانـــین کـــهە رای خەتەنەكردنى مێینە ئەوەیە : برینى پارچەیەك یان هەموو ئەو پارچە گۆشتەی کۆئەندامی زاوزێی دەرەکی کچــان، وە بەم هۆیەشەوە بێ بەشکردنی کچان لە ئەرکو خۆشیە خـوا پێداوو سروشتیەکانی جەستەیی کچ کە تەنها هــەر لەبــەر ئەو خۆشی وەرگرتنە خــوا ئــەو پارچــە گۆشــتەی دروســت كردووە تا بەهۆیەوە كچیش وەك كورِ لە خۆشی جووت بوون بێ بەش نەبێ.
بەڵام بەبرینی نەو پارچە گۆشتە مــافێکی ژن پێشــێل دەکەی کە خوا پێی داوەو هەموو چارەنوسی رِهش دەکەی.
لیّردوە دەپرسین کام فقیە کە شاردزابی تسەواوی بەسسەر ئەم هەموو شــتانەدا هــە‌بێ دەتوانــێ و ویــژدانێ ڕێ دەدا فەتوای برین بدات ؟؟.
👁️ 👁️ پرسیاری سێیەم : هەر لەبەرئــە‌وەی ئــەم وتانــە
لاوازن ناکرێ ئیێمە ئیتر کاریان پێ نەکەین، چـونکە لــە‌زۆر جێی تردا لە فقەدا کار بەوتەی لاواز کراوە ئەگــەر ســودی ئەخلاقی بۆ کۆمـەڵگا بوبێ، کەواتە ئەبێ ئێمــە کــار بــەم وتە لاوازە بكەین لەبارەی خەتەنەکردنەوە چونكە پەیوەنــدی بە ئەخلاقى كۆمەڵگاوە هەیە .
ه وەڵامی پرسـیاری سـیێیەم : ئەوانــەی کــە کــار بەوتەی لاواز دەکەن لە هــەموو جێیــە کــاری پــێ ناکــەن بەڵكو بەوتەیە كار دەكەن كە لەمانە بەهێزترن وەهــەروەها بـــۆ مـە‌ســە‌لە‌یە‌ك كـــاری پــێ دە‌كـــە‌ن كـــە بەئەنـــدازەی خەتەنەكردنى مێینــە هەســتیارو گــرنگ نیــە بەتایبــەت خەتەنەکردن پەیوەندی بە ژیان و دوارۆژو چارەنوسی نیسوەی کۆمەڵگاوە هەیە لێرەدا جیاوازە، چونکە هــهەم وتــە‌کان زۆر لاوازن هەمیش مەســە‌لەکە مەســە‌لەیەکی چارەنوسســازو هەستیاری ناو کۆمە‌ڵگای‌ـە‌و مــافی خـەڵکی تیــا پێش‌ـێل
دەکرێ.
دوای وەش بەی بەگژاچونەوەی خەتەنەکردنی مێینــە تــەنها لەســەر لاوازی وتەکان نیە بەڵکو پرنسیپی بنەڕەتیشی هەیە لەوانە :
یەکــەم : لــە کۆڵەکــە ســەرەکیەکانی بەگێاچــونەوەی خەتەنەکردنی مێینە : تێگەیشـتنی تــەواو زانســتیانە بــۆ پرسـ ســە‌رپێیانە‌ی بۆمــاوە کۆنــە جە‌ماوە‌ریــە‌کان کــە بنــەمـای
ﺯﺍﻧﺴﺘﯽ ﻧﻪﺑێ ﺛﻪﻣـﻪﺵ ﭼﻮﺍﺭ ﺧﺎڵ ﺩﻩﮔﺮێﺗﻪﻭﻩ ﮐﻪ ﺩﻩﺑێ ﺑﯿــﺰﺍﻧﯿﻦ
وە ئەبێ زانستى تەواومان بەرامبەر ئەم دیاردە خرایە هەبێ ئەویش :
أ) پێویستە وەصفێکی زانســتیانەو پزیشــکیمان بــۆ ئەم دیاردەیە هەبێ کــە علــم ئــەڵێ: خەتەنــەکردن برینسی کـــەمی یــان هــەموو ئـــەو پارچــە گۆشـــتە‌یە کـــە لـــە
هە‌ستیارترین جێگای جەستەی ژندایە ثە‌ویش کۆئەنــدامی
دەرەکی ژنە ، ئەمەش پێچەوانەی ئەو وتە باوەیە کــە ئــەڵێ:
(تەنها برینسی زیـادە گۆشـتیێکە کــە ســودی نیــە‌و زیــانسی هیە). ئەم قسەیە درۆیە ، راستیە زانستیە‌کە ئەوەیسە ئسەو لەسەر بنەمای ئەو شتانەی باسمان کرد ئــەکرێ بــزانین کــە ئەو خەتەنەکردنە چ کارەساتێ بەدوا خۆیدا ئسەهێنێ چ لــە نزیــك و چ بــۆ دوریــش ئــەوەش بــەپێی ســەرجەم كتێبــە
و تەندروســـتیەکان تەندروستی، بێ بەشکردنی ژنان لە ئەرکی سروشــتیی تــەم پارچە گۆشتە هەستیارە ئەویش بۆ هەتاهــەتابی و چ کــەم بێ چ زۆر ئەو بێ بەشكردنە لەو خۆشیە پەیوەستە بە كــەم و زۆری برین و قرتاندنی ئەو پارچەیەوە ، ئەو کچە بچـووکە توشــی چــە‌ندین ئــازارو ترســی تە‌ندروســتـی تــر دەبێتــەوە
دەرئەنجامی ثەو کارە ترسناکە کە رەنگە بەدرێـژایی ژیــانی پێوەی بناڵێنێ، لە روی کۆمەلایەتی و نەفسیشــەوە : ئــەم خەتەنەکردنە ئەزمونێکی تاڵ و بەئازارو ترسناکە کــە بـیێ متمانەیی و ترس و دڵە‌یاوکێ و کێشەی نەفسی بەدوادا دێ کاتــێ وا لــە‌خۆی تــێ دەگــا کــە ئەوەنــدە ترســناك و حیابەرەیە ناتوانێ رێز لە جەســتەی خــۆی بگــرێ و خــە ڵك دێن بەزۆر پارچەیەکی لێ دەبرن بەناوی دیسن و حسەیاوە ، وە ئەوەندە خۆی بەکەم دەزانێ دواییی بێز لــە خــۆی دەکاتــەوە ،
بەمجۆرەش ئێمە خۆمان بەدەستی خۆمان کچەکانمان لەســەر خورِدِوشــت و بە‌هایــە‌كی زە‌رە‌رمە‌نـــدو خـــراپ و بۆگـــە‌نی کۆمەڵگا بەخێو دەکەین.
کارە بڕینی پارچەیەکی سەرەکی گرنگە کە ئەرکی تایبەتی هیە لە جەستەو ژیانی مرۆڤداو خوا بەخۆرایی و بێ سوود دروستی نەکردووەو خــوێنی بــۆ دێ و هەســتی تیـایــە‌و بــە
ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺋﻪﻭ ﭘﺎﺭﭼﻪﯾﻪ ﮔﯚڕﯾﻦ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﮊﯾﺎﻧﯽ ﺧﺎﻭەﻧﻪﮐﻪ ﯾــﺪﺍ ﺩێ لە هەموو حالە‌تێكا.
ب) ئەرکە سروشتیەکانی ئەم پارچە گۆشــتە بــەپێی قسەی پزیشکان و زانایانی بواری جەستەی مرۆڤ ئەمانەیە :
پاراستنی هــەموو کۆئەنــدامی زاوزێی
-
بەهۆی ئەم پارچە گۆشتەوە.
ئسەم پارچسە گۆشستە لسە کساتی کساری
- ۲ سێكسیدا شلەیەكی سروشتیی دەرێسژێ لسەبۆ هسەردوو ژن و پیاو خۆشیی و لــە‌زە‌تیێك دە‌خشــێتە هــەردوولا تــا زیــاتـر هەست بە‌چێژی خۆشی سێکس بکەن و زیاتر لێك تێبگەن.
هۆیـــە‌کی گرنگـــە و
-
ڕەحـــەتبونی ژنـــیش کـــە تـــەوە لـــە ڕوی مرۆڤایـــەتیش و شەرعیشەوە پێویستەو ئاسانتری دەکات.
ئەگسەر نسەبرێ و بەدرێسێژی بمێنیێتسەوە
-
لەکاتی میزکردندا میزە‌کە لە جەستەی ژن دور دە‌خات‌ـە‌وە
ئەوەش یاك و تەمیزیە.
ج) ئـــەو کارە‌ســاتانە‌ی لـــە رِوی تەندروســـتی و کۆمەڵیەتی و نەفســیەوە بــەدوای ئــەو برینـــەدا دێ، هـــەر ﺩﻭﻭەﻡ : ﺭەﮐﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺑﻪﻭەﯼ خەتەنەکردنی مێینە :
لەسەر بنەمای ئەو باسانەی پێشوو دەتــوانین پرنســیبە سەرەکیەکانی ئیسلامی بەکار بهێنین و ڕون بکەینــە‌وە بــۆ بەگژاچونەوەی ئەم کارە دزێوە ئەویش بە :
أ) هــیچ بەڵگەیــەکی شــەرعی نیــە کــە بــە ئاشــکرا بیچەسپێنێ کە خەتەنەکردنی مێینە سونەتە یـان بــاش و خێرو چاكەیە وەك باسمان كرد .
ب) بــەپێی وتــە‌ی بــەناوبانگی پێغەمبــەر (د.خ) کــە
دەفـــەرموێ (لاضسرر ولاضسرار) ســـەرجەم ئاینـــە‌كان و لەسەروشیانەوە ئــاینی ئیســلام بەهایــەکی زۆر بــۆ ســەرو سیحە‌ت و سسە‌لامە‌تی لسە روی جە‌سستە‌و ن‌سە‌فس و فک‌سرو چارەنوسەوە بۆ مرێڤ دادەنێن، وە وتەکەی پێغەمبــەر (د.خ)
بە ئاشکرا هەموو موسڵمانی هەڵدەنێ کە پێویستە کــارێ نەکەن زیان بەخۆیان بگەیەنێ یـان بەخــەڵکی تــر ، کاتــێ خەتەنەکردنی مێینــە بــە ئاشــکرا زیــانێکی جەســتەیی و نەفسی و داهاتویی و چارەنوسسازێ بەکچ بگەیەنێ بەپێی هــەموو پێوانــە‌و زانســتێکی پزیشــکی و کۆمەڵایــەتی و سێکسی دیـارە ئەمــە ئەچـیێتە بـواری زیـان گەیاندنــە‌وە ،
كەواتـــە حەرامـــە. هـــەروەك خــوا دەفــەرموێ (ولا تقتلــوا انفسكم) لە سورەتى (نساء)دا ئایەتى (٢٩)، یان هەر وەك د) ئایا بۆ خێزانی میسری کچ خەتەنە دەکەن ؟
ئەو بیروباوەرانە چین ئەم کارە دەسەپهێنێ ؟.
ﺯﯙﺭ ﻟﻪ ﻟێﮐﯚﻟﯿﺎﺭﺍﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺛــﻪﻭﻩ ﮐــﯚﮐﻦ ﮐــﻪ
کۆمەڵێ نەریتی کۆمەڵیەتی هۆکاری ئەم کــارە قێزەونــەن بەبێ هیچ بنەمایەکی زانستی، گرنگترین ئــەو هێکارانــە :
& خەتەنەکردن زەوق و شەوق و حــەزی سێکســی کچان کەم دەکاتەوە ئەمەش شــەرەف و ئــەخلاقی پــارێزراو دابێ.
& ژنی خەتەنە نــەکراو زەوق و شــە‌وقی سێکســی ئەوەندە زۆرە پیاو دەرەقەتی نایەت و کە خەتەنــە کــرا ئــەو ﺯەﻭﻗەی نامێنێ و نەگەر پیاوەکەی نــەیتوانیی یــان نــەخۆش بوو یان لە ماڵ نەبوو ئەو ژنە ئە‌ملاولای تــر ناکــا بــەدوای سێکسداو شەرەفی پیاوەکەی ئەپارێزێ.
& ئەو قسەو قسەڵۆکە کــۆن و ئەفســانەبیانەی کـــە دەڵـــێ : ژن دوای خەتەنـــە‌کردن رەژن و بەکەڵکی شوکردن و مناڵبون دێ.
& ئەو قســە‌و ئەفســانە خراپــە‌ی کــە دەڵــێ: ژن بەخەتەنەکردن جوان دەبێ چــونکە پارچــەیەکی پــیس لــە جەستەی دەبێتەوە .
# نَلَيُبَتُكُنٌ آذانَ الاَنْعَامِ وَلاَمُرَثُهُنْ نَلَيُغَيُّسُنٌ عَلْسَقَ اللَّبەِ وَمَسَن يَتُغذِ الشُيْطَانَ وَلِيَاْ مَّن دُونِ اللَهِ نَقَدْ خَسِرَ خُسْرَاناً مُجِينِـاْ
د) رێنماییەکانی ئیسلامی تەواوی مافی پەیوەندیەکی تەندروست و سەركەوتوو تێری داوە بە ژنانیش وەك پیساوان وە ئەم رێنماییانە پێمان دەڵێ: دەبێ پەیوەندیەکی پی سۆزو رێزو خۆشەویستی لە نێوان ژن و پیاودا هەبێ دور لــە خــۆ بـــە‌زل زانینـــی پیـــاوان و خۆپە‌رســـتـی و ئـــەو نـــە‌ریت و رێنماییانەی کە ژنیان تەنها بۆ تێرکردنی تـارەزوی پیـاوان دانــاوە ئەوانــە دورن لــە ئیســلام و تــەنها چــەند نــە‌ریتی قێزەونــی بۆمــاوەی خێڵــەکی و کۆمەڵایــەتی کۆمــەڵگای دواکەوتووی جاهیلیەتی عەرەبیە هەر ثەمــەش وای کــردوە خەتەنــەكردن دابنــێن تــا پیــار بــەئارەزوی خــۆی لــە‌زەت لەژنێکی ساردوسری ثارەزوو بڕاوی سەرکوت کراو وەرڭرێ و ژنەكــە‌ش بــێ هـــیچ مـــاف و نازادیــە‌ك، بــەڵام رِێنمــایی ئیسلامی هانی گەیشتن بە‌مە‌رامە حە‌ڵڵـە‌کانی ئیســلامی ددا نەویش بەتێرکردنی ئەنگیزە سێکســیەکانی هــەردوولا چ ژن و چ پیساو و تنێرکردنسی نارەزوەکسانی هسەردولا بسێ جیاوازی لە بازنەیەکی حەڵڵ و شەرعی دا.
ئــەوەتا ییێغە‌مبــە‌ر (د.خ) دەفــەرموێ : (ئەگــەر کەسێکتان چوونە لای ژنەکانتان بــا لەپێشــا دەســتبازی و دەفەرموێ (ولا تلقوا بأیدیکم الی التەلکــە) لــە ســورەتی () ئـایـــە‌تـی ( ۱۹۵)دا ، ئە‌‌ش زیـــانێکی زۆرو کوشتنێکی مەعنەویە لــە نەفســی کچــە‌کەدا وەئــیتر بــیێ بەشکردی ژنە لە مافێکی سروشتی خــوا پێـدراوی خــۆی،
بۆیە ئەکرێ بڵێین نەشیاوە بەپێی شەرعی خواو ئیسلام.
ج) خرایە کە مەخلوقی خوا بونــە‌وە‌ری خــوا دە‌ســکاری بكەین، خوا لە قورئانا دە‌رموێ : (لقد خلقنا الانسان فی احســن تقـــویم) کاتــێ مـــرۆڤ بەمەبەســتی جوانکــاری و جوانكردن مێینە خەتەنە بكاو بەشێك لە جەستەی جوان و هەستیاری کچ ببیێ، کەواتە ئــەو ئایە‌تــە بــە‌درو دە‌خاتــە‌وە
(خوا پەنامان بدا) وە گوایا خــوا بــاش و جــوانی دروســت نەکردوەو مرۆڤ جوانی دەکا ؟؟. ئیێمە دەڵــیین بەپێچــەوانەوە خوا جوانی دروست کــردووە مــرۆڤ بــە‌برین و برینــدارکردن تێکی دەدات، وە هەروەها پێغەمبەریش (د.خ) نهەی کردوە لە دەستكاری كردنی خەلقی خواوەند وە قورئانیش بـرین و دەسکاری کردنی جەستەی تەنانەت ئاژەڵ و گیاندارانیش بە یاخی بون دەزانسێ، تسەوەتا خسوا لصـە باسسی یساخی بسون و خرایەکانی شەیتان پێمـان ئەفــەرموێ : شــەیتان ئەوەنــدە خراپە فــەرمـان دەکــا بــەبرِینی جەســتەی ثاژەڵــەکان یــان گۆرینی خەڵقی خــوا بۆیــە لــە ســورەتی (نســاء) ئایــە‌تی
(۱۱۹)ﺩﺍ ﺩەﻓـــﻪﺭﻣـﻮێ {ﺯَﻷﺿـ
وایە هیچ کام لەم بەیتە بالۆرەو قسە ئەفســانەییانە جگــە لە قسەی پوچ زیاتر هیچی تر نیە ، وتەی پێغەمبـەر (د.خ)
دەفــهەرموێ : (ژنـــان هاوشـــان و هاوپەیکــهەری بونـــهەری پیاوانن نــەك لــە‌وان جــودا بــن) وە هــە‌رودە‌ا لای ئیســلام ژنانیش وەك پیاوان خاوەنی هەست و نەست و بیرو هۆشیاری و عەقلی خۆیەتیی وە دڵ و دەرون و دیسن و دنیسای خسۆی لا بەڕێزە وەك پیاو وە خورەوشـت و بــەهای مـرۆڤایــەتیی خــۆی خۆش دەوێ وەك پییاو.
وە هسەروەها بسەیت و بالۆرەیسەك هەیسە دەڵسێ :
خەتەنەكردنى ژن هۆیەكە بۆ گێرانەوەی لە كــاری خــراپ و بەدرەوشتی، ئەمــەش درۆیــە بەبەڵگــەی زانســتی چــونکە ئارەزوی ژنیش وەك پیاوسەرچاوەكەی عەقڵ و بیێو مێشكە ،
نەك هۆیەكانی تر.
بۆیە بەهاو خورەوشتی ژنیش وەك پیاو بە عــە‌قڵ و بیرو پەروەردەکردن خراپ دەکرێ یان چاك پەروەردە دەکرێ نەك بە برین ی جێگایەك یان هێشتنەوەی قیتكەو سسەری ئەنـــدامی زاوزێ، جەســـتەی ژن و پیـــاو ﮔﻮێﯾﺎﯾــﻪڵﯽ ﻋﻪﻗﻠــﻪ ، ﺛﻪﮔــﻪﺭ ﻋـــﻪﻗﻠڵ ﺑـــﺎﺵ ﭘـــﻪﺭﻭﻩﺭﺩﻩﮐﺎﺭﻭ سەلامەت بێ جەستەش هەروەها دەبیێ، ژنسی خەتەنــەکراو یان نەکراو لەژێر کاریگەری پەروەردەو ڕەوشتی دا دەبسێ، وە خێزانسی پسەروەردەکراو کچسی لسیێ وەدەردێ ئەگسەر بساش چاوباشقەڵی لەگەڵدا بكا تــا تــەویش وەك خــۆت ئــارەزوی دەبێ ئینجا دوای ئەوە کاری خۆتان بکــەن وەئەگــە‌ر کــاری خۆشت کرد لەگەڵیا رِاستگۆبەو لە ناخەوەو بەدڵ لەگــەڵی خەریك بەو هەرکە خۆت لیێ بویتەوە پەلەی لیێ مەکــە تــا ئەویش لیێ دەبێتەوە). ئەمــە نیشــانەی ئەوەیــە پێغەمـبــەر
(د.خ) باسی ثەم وردە‌کاریانە‌شی کردووە بسێ تسە‌وە‌ی باسسی
خەتەنەو شتى وا بكا ، وە كاتێ ئەمە دەڵێ چۆن دەكــرێ ژن لیێ بێتــە‌ودو رِدحــە‌ت ببسێ ئەگــەر خەتەنــە کرابــیێ و ئــەو پارچەیەی هێی رِهحەت بونە قرتێنرابێ یان لیێ کرابێتــە‌وە ،
ئەمـــە رێگــاو رێنمـــایی ئیســلامیە نـــەك چەوســاندنەوەو ستەمكردن لەو بوارددا.
ه) رێنماییـە راسـتە‌قینە‌کانی ئیسـلامی دژی هــەموو بیرِبِـــاودِرِو نـــە‌ریت و کۆمە ڵایە کـــۆن و قێزەونــە‌كانی كۆمــە‌ڵگای جاهلیــە كــە كۆمــە‌ڵگا بــەرەو خەتەنەکردنی مێینە دەبات.
ئیسلام هەموو تسە‌و نسە‌ریت و بیروبساوە‌رە کۆنانسە
بەرێپەرچ دەداتەوە کە خێزانەکان هان دەدا بۆ خەتەنــەکردنی مێینە وەك ئەو بەیت و بالۆرانەی كــە دەڵـیێ: ژن لــە پیــاو حیشە‌ری ترو پر تسارە‌زوترە بۆیسە دەبسێ خە‌تە‌نسە بک‌سرێ تسا ئارەزوی کــەم ببیێتــە‌وە یــان وەك دەڵــیێن : ژن جەســتەیەکی بەرەڵلایە و بێ عەقلە دەبێ ســندم بکــرێ… ئیســلام پــێی پەروەردە کرابێ ئەویش باش دەبێ خەتەنە کراوبـیێ یــان نــا ئەگەریش خراپ پەروەردە کرابێ هەر خراپ دەبێ.
ئیتر برینی پارچە گۆشـتێ کــە ژیــان و هەسـت و نەستی کەم دەکاتەوە هیچ پەیوەندی بەیەروەردەو رەوشــتەوە نابێ تەنها ئەوەندە نەبێ ئەو ژنە تــا ژیــانی مــاوە هەســت بەکەمی دەکات و خۆی بەنەخۆش دەزانسێ ، داوێسن پــاکی و سەربەرزی و رەوشت بەرزی لە کارە جوانــەکانی ئیســلامیە بۆ ژن و پیاو وە پێویسـتە لەســەر هسەردوولا ، ئسیتر ئەمـــە
بەخەتەنەکردن نابێ بەڵکو بە ڵــە خواترسسی و عبــادەت و خواناسی دەکرێ نەك بە چــەقۆی تیــژو چــاو ســورکردنەوەو کرداری دژی مرۆڤانە .
👁 👁 👁 پرســیاری چــوارەم : ئەصــل لـــە هـــەمو شــتیێ رێگەپێسێدان و قەدەغەنەکردنسە ، وە دەقێکسی شسەرعیش نەهاتووە خەتەنەكردن قەدەغە بكا. كەواتــە ئــەم كــارە لــە ئەصلدا رێگەپێدراوە واتە خەتەنەکردن ئەمێنێتسەوە سسەر رِای خیێزان و سەرۆك خیێزان برِیاری لیێ بدەن ئسیتر بسۆ ئیێمــە بلّیّین نابێ بکرمێ ؟؟.
نن نە وەلامی پرسیاری چـوارەم : راســتە پرنســیبێکی فقەی هەیە دەڵێ : ثە‌صڵ لــە هــەموو شــتیێ رێگە‌پێدانــە
بەڵام ئەمە بۆ ئێرە نیە ، بــەڵکو ئەصــڵ لــە هــە‌مـور شــتیێ رێئگا پێدراوە بۆ ئەو شتانەی کە خوا دروســتى کــردون بــۆ بەكارهێنان و خواردن و سوود لیێ وەرگــرتن وەك ئــاوو دارو ﺯەﻭﯼ ﻭ ﺑەﺭﻭﺑﻮﻣﯽ ﺯەﻭﯼ ﻧەﻙ ﺛەﻭەﯼ ﻛــە ﺗــۆ ڕێﮔــە ﺑــەﺧﯚﺕ بدەی دەستدرێژی بكەیتە ســەر مــاڵ و مـوڵــك و ســامـان و جەستەی کەسێکی ترو بڵێی رێگام پێدراوە یان بەشـیێ لــە جەســتەی کەســێ بکەیتــە‌وەو دەســتدرێژی بکەیتــە ســەر ناموسی خەڵك و بڵێی رِێگا پێدراوە ، ئەمانــە نــەك رِێگــا نادرێ بــهێكو ســزای قورســی بــە‌دوادادێ، خەتەنــەكردنی مێینەش دەستدرێژی ئاشکرایە بۆ سەر جەســتەی کچــێکی بچورکی نابالغ بە‌ترساندن و تۆقاندن و برین و بریندارکردن ئەمـــەش ســـزای هەیــەو تاوانــە بــەو ئەصــلە یاســایی و شەرعیەی کە دەڵێ : (ماڵ و خوێن و ناموس و کەرامـــەتی یەکتر بەیەکتری حەرامەو سزای هەیە) ثەمــەش کــۆدەنگی یاساو شەرع و دنیای لەسەرە.
��� ﭘﺮﺳـ
نەریتیێکی کۆنە نەریتیش سەرچــاوەیەکی یاســاو شــەرعە ،
کەواتە : ئەکرێ بڵـیێین ئــەبیێ ئــەم نەریتــە رێگــا پێـدراوە لەبەرچاو بگرین ؟؟.
ه وەڵامـ
عەنعەنەیە کاری پێ دەکرێ کە لەگەڵ دەقێکی شەرعی دژ بەیەك نــەبن وەئــەو نەریتــە بەســوودبێ بــۆ مـرۆڤایــەتی و کۆمەڵگا. خەتەنەکردنیش پێچــەوانەی ئــەو دەقانەیــە کــە بەجۆرە خەتەنەکردنی مێینە لــە روی شــەرع و یاســاوە دەچێتە خانەی تاوانەوە چونکە دەقی وتەی فقیەکان لەســەر ئەوەیە برینی هەردوو قیتکەی کۆئەندامی دەرەکـی زاوزێی مێینە بەتاوان حسابەو قــە‌رەبوی دەکــەوێ بــەپێی شــەرع ،
قەرەبوش سزایەکە بـۆ تاوانکــارو مـافێکــە وەردەگــیرێ بــۆ تاوانلێكراو، وە بەڵگەی زاناكانیش بۆ ئەمە ئەوەیە كـبە ژن بــهۆی تــە‌و دوســە‌ری قیتکە‌یــە‌وە خۆشــی لــە ســێکس
وەردەگرێ بەبڕینی ثەو دو جێیەش خۆشی کەم ئەبێتەوە لــە کاتی سێکس کردنا یان هەر نامێنێ کەواتە سزای قەرەبوو وەرکرتنی بۆ دانراوە ، وە هەروەها ابن حەزم ی طــاهــری لــە كتێبەكسێ بسەناوی اخلسی (٤٥٨/١٠)دا دەڵسێ : نسەك قەرەبوو بــەڵکو تۆڵــەی (القصــاص) لــەبریا دانــراوە واتــە ئەگەر هەرکەس ئەو تاوانەی کــرد (بەدەســتی ئەنقەســت)
پێویستە تۆڵەی (قصاص)ی بســە‌نرێ لسێ بکرێتــە‌وە نــەك قەرەبوی لیێ بسەنرێ واتە وەك ئەو تاوانلێكراوەی لیێ بكــرێ ودبە قەرەبوی دارابی ناکریێ.
��� ﭘﺮﺳﯿﺎﺭﯼ ﺣﺪﻭﺗﻪﻡ : ﺋﯿﻤﻪ ﺧﻪﺗﻪﻧﻪﻛﺮﺩﻧﯽ ﺷــﻪﺭﻋﯽ و ســونەتی پێغەمبــە‌رمان ددوێ نــەك خەتەنــە كۆنەكــە‌ی
فەرعونی یـان ئەفــەریکایی تــا زیــاتر پابەنــدی ســونەتی پێغەمبەر (د.خ) بین. وەئەبێ بپرسین ئایا جگە لە کێشــەی خەتەنەکردن لە وڵتانی ئیسلامیدا هیچ کێشەی تر نیە کە برینی پارچەی جەستەیان حەرام کردووەو زیان گەیانــدنیان حەرام کردوە، کەواتە ناکرێ ئەو نەریتە کە پێچەوانەی دەق بێ لەنەزر بگرین و كاری پێ بكەین، چونكە نەریتی خەڵك ئەگەر قێزەون و زیانبەخش و پێچەوانەی دەق بــوو قەدەغــە دەكرێ نەك كاری پێ بكرێ، وە ناكرێ رِای فقیهێ وەربگرین لەسەر مەسەلەیە دوای ئەوەی کــە دەرکــەوت لــە ئەصــلی
شەرعدا ئەو کارە خراپە یان زیانبەخشە ، با رای کەمینــەی ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻧﯿﺸﯽ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺑێ.
وەڵامسی پرسسیاری شەشسەم : بەخێوكەر هەر نابێتە هۆی رێگاپێدانی خەتەنــە ، چــونكە بەخێوكەر خاوەنی جەستەی كچەكە نیە بەڵكو بەرپرسە لە بـــە‌خێوکردن و پـــە‌رودە‌کردنی پە‌رودە‌یـــە‌کی رِاســـت و دروست و سەرپەرشــتیکردنی وەجەســتەکەی دروســتکراوی پەروەردگارەو تەنها ثەو خاوەنیەتی، هەروەها کچەکە خۆشی بۆی نیە شوێنێ لەخۆی ببیێ بەثارەزوی خــۆی چــونکە خــوا ئازاردانی جەستەی خۆت بە ئارەزوی خۆت یان خۆکوشـتنی حەرام کردوود.
قسەی لەسەر بکەین، وا ئەم کێشە بچــوکە گــەورە کــراوەو گرنگی پێدراوە ، ئایــا ئەمــە بــە‌فیتی ڕۆژئــاواو دوژمنــانی ئيسلام نيە ؟؟.
## ��� رالامی پرسیاری حدوتەم :
خالْی یەکەم : لە سونە‌تی پێغە‌مبە‌ردا (د.خ) شتێ نیە
بەناوی خەتەنەکردنی مێینــە ، چــونکە ئەگــەر لەســە‌رجەم وردەکاری ژیانی پێغەمبەرو خێزانەکانی بکۆڵینەوە شــتیێ نابیستین باسی خەتەنەکردنی کچــەکانی یــان ژنــەکانیمان بــەرگوێ ناکــەوێ یــان بەرچــاو ناکــەوێ یــان کە‌سـێ لــە
بنەماڵەو خێزانەكەی.
ّى دووەم : دەوڵـــە‌تانی وەك سعودیە و ولاّتانی کە‌نداوو لبنــان و ســوریا و فە‌لە‌ســتین و ليبيا و تونس و جەزائيو مەغرب و ئەندنوســيار مـاليزيــاو
.... هتد ئەم کارە خرایە ناکەن.
دەپرسین ئایا ڕەوایە زۆرترین وڵاتانی موسڵمان ســونەتێ واز لیێ بهێنن و جێبەجێی نەکەن تەنها میســر یــان چــەن جێیەکی ئەم وڵاتانە نەبێ ؟؟. وە ئایا ئــەو هــەموو وڵاتانــە ئەوەنـــدە نـــەزانن بـــەکاروباری ئیســـلامی م ترسناکەیان ئاگا لیێ نەبێ تەنها چــەن کۆلکــە مەلایــە‌کی لای نیێمە ناگادارن ؟؟.
خـــاڵی ســێیەم : گرنگیــدان بــەم مە‌ســە‌لە گرنگــە
پەیرەوکردنی هەڵڵو میدیای ڕۆژناوا نیە کە لەم دواییــەدا لەسەرمان کراوە یان هۆکارەکەی کاریگەری بەگژاچــونەوەو دژایەتیەکانی ئەوان نیە. بەڵکو زۆر لــە کــۆنترەوەو لـــە‌پێش ئەم هێرشە رۆژنامەیی و میدیاییەی رۆژناواوە زانا گــە‌ورەو بەناوبانگەكانى ئیسلام ئەم كارەیان پێ خراپ بووە هەروەك لە چلەکانی سەدەی بیست دا چەندین فەتوای شەرعی لسەم بارەیەوە دراو باس لەوە کراوە کە ثەوە نــەخیێرەو نەســونەتە ،
وەك فەتواكەی زانای بەناوبانگ شێخ حسنین عۆلــوف ســاڵی ۱۹٤۹ وە ســید ســابق لــە کتیێبــە بەناوبانگەکــە‌ی (فقــە
السنە) لە چلە‌كانداو ئەم کتیێبــە بــووە بــە سە‌رچــاودیە‌كی
گرنگی شــەرعی تــا نە‌مـرۆشــی لە‌گە‌ڵــدا بــێ وەهــەروەها فەتواکەی شێخ ممد رشید رضا لە گۆڤاری مە‌ناری ســالێی
. 19:5 کەواتە گرنگیدان بەم مەسەلەیە گرنگیـدانێکی مــرۆڤ دۆستانەی ئیسلامیانەیە پـیێش هــەموو شــتیێ وەزیــانێکی جەستەیی و نەفسی و ڕەگەزی و سێکسی یە دەبێ نەکرێ و هەوڵ بدەین دایکان و باوکان ئەم کارە نەکەن.
دەبــا هــهەمومان لــهە كــارە خۆمـــان بــهەدور بگــرین و راســـپاردە بـــە‌ناوبانگ و گرنگە‌کـــە‌ی پێغە‌مبـــە‌ر (د.خ)
بالای دادگای سعودیە بووە ، ه‌ب‌ه‌م‌وو ف‌سە‌تواکانی ب‌ب‌ه‌ب‌ی‌دورای
ریفۆرمی و گونجاو لەگەڵ رۆژگار بەناوێ بووە.
ساڵی ۱۹۶۹ فەتوای لەسەر خەتەنسەکردن بــەمجۆرە داوە وەك پرنسیپ : زۆربــەی زانایــان لەســەر ئــەوە كــۆكن كــە
خەتەنەكردنی مێینە واجب نیەو ئەگــەریش نــەكرێ كــەس پێی گوناهبار نابێ، بــهۆم خەتەنــەکردنی پیــاوان واجبــە‌و ئەوە لە عەنعەنەی میللەتی ئیبڕاهیمــە وە هــەروەها لێیــان پرسیوە : ئایا خەتەنەکردنی کچان واجبــە یــان نــا بــەپێی شەرع ؟. لە وەڵمدا وتویــەتی زاناکــان جیــاوازی بیدوڕایــان هیە لەسەر خەتەنەکردنی نیێرو مێ : شافیعیە‌کان پێیـان
وایە واجبە بۆ نێرو مێ، حەنبەڵیەکان پێیان وایە بــۆ پیــاو واجبەو بسۆ ژن هــەر تــە‌نە‌ا ســونەت و خێـردو هیچچیی تــر ،
ئەمەش رای زۆربەی زانایانە.
ئەبو حەنیفەو ئیمامی مالك یش پێیان وایسە بسۆ ژنــان واجب نیە و تەنها سونەتە .
کورتیەکسەی ئەوەیسە خەتەنسەکردنی مێینسە لسەلای ﺯﯙﺭﯾﻨﻪﯼ ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻥ ﻭﺍﺟﺐ ﻧﯿــﻪﻭ ﺑﻪﻧــﻪﮐﺮﺩﻧﯽ ﮐــﻪﺱ ﮔﻮﻧﺎﻫﺒــﺎﺭ نابێ، بەڵام بــۆ نێرینــە واجبــە‌و لــە عە‌نعە‌نــە‌ی میللــە‌تی
ئیبراهیمە ، کەواتە خەتەنەکردن گوناه نیە.
۳) شیخ سید سابق خاوەنی کتیبی (فلە السنە):
جێبەجێ بکەین کە دەفەرموێ : (ڕاسـپاردەی خــییی ژنــان بكەن).
سەرجەم زانـــا هـــە‌رە بـــە‌ناوبانگ و گـــە‌ورە‌کان دژی
خەتەنەکردنی مێینەن.
: ۱) شیخ رشید رچا سالی ۱۹۰۶ :
لە گۆڤاری (المنار)داو لە ۱۸/۲/۱۹۰٤/دا شیێخ رشــید ﻭﺗﺎﺭێﮐﯽ ﻧﻮﺳﯿﻮە ﻟﻪ ﮊێﺭ ﻧﺎﻭﻧﯿﺸﺎﻧﯽ ﺋﺎﯾﺎ ﺧﻪﺗﻪﻧﻪﮐﺮﺩﻥ ﻭﺍﺟﺒﻪ
یان سونەتە لەو وتارەدا دەڵێ: (ئیبن المنذر ئەڵێ : لە بارەی خەتەنەکردنسەوە هسەواڵێکمان نیسە تسا بسۆی بگەرێینسەوەو ســونەتێكمان نیــە تـــا دوای بکــەوین، ثەوانــە‌ش لەســەر خەتەنەکردن و سونەت بونی قســە دەکــەن تــە‌نە‌ا وتەکــە‌ی ئوسامە‌یان بەدەستەوەیە کە ئیمامی ئە‌حصـە‌دو بە‌یە‌یە‌قیش لێیان گێراوەتەوە کە گوایا پێغەمبــەر (د.خ) فەرمویــەتی
(خەتەنــەكردن بــۆ پیــاوان ســونەتەو بــۆ ژنــانیش رِێــزو حورمـە‌تە)). گیّوِدوە‌ی ئــەم وتەیــە کــە حــە‌جاجی کــوری
ئەرطەئەیە پێاوێکی پیسە. دەقی نوسینەکەی رِشــید رضــا تەواو بوو.
## ۲) شێخ حسین حمد عللوف :
ئەم زانایە موفتی هەموو وڵاتی میسر بووە ســاڵەکانی
(١٩٤٦ - ١٩٥٠) وە ئەنـــدامى جیهانی ئیسلامیە لە سعودیە وە هە لب‌شژیراوی ئە جوم‌سە‌نی
خاوەن پرسیار وەڵامم دەدایەوە ئێستاش بــەپێی ئــەوەی کــە
پرســیـارگەلیێ لــەم بارەیــەوە هەیــەو دەبــیێ بــۆ ســـەرجەم موسلمانان قسەی لیێ بکەین و بەدەنگێکی زولاڵ بۆ هەمور کەسی موسـلمان حسوکمی شــەرعی لەســەر ئــەم پرۆســە
ترسناك و گرانە رون بكەمەوە.
کەواتە خەتەنەکردن کارێکی کۆنە.
خەتەنەکردن لەگەڵ هەڵهاتنی مێژوو پێیسەپێ لەگــەڵ مرۆڤایەتی هاتووەو کاتێ ئیسلامیش هاتووە خەتەنــەکردن هــە‌ربووە ، واتــە ئیســلام دای نــە‌یێناوە بــە لَکو خــە لَکی
موسـلمانیش پسێی هە‌سـتاون بــەڵم رِاســتیە‌کە‌ی نــازانین
سەرچاوەکەی ئایا تەنها بیروباوەری مرۆڤ بووە لەسەر برِینسی ﺯﯾــﺎﺩە ﮔﯚﺷــﺘﻪﮐﺎﻧﯽ ﺟﻪﺳــﺘﻪﯼ ﻣـــﺮﯚﭬ ﮐــﻪ ﺧێﺭﯾــﺎﻥ ﻧﯿــﻪ
وەمانەوەیان زیان دەگەیەنێ یان رێنماییەکی ئاینی بـووە و لەسەر زمانى یەکێ لە پێغەمبەرە کۆنەکانــەوە وەرگــیڕاوە ،
بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە کــە ئایــا ڕاو حــوکمی شــەرعی ئیسلامی چیە لەسەر ئەم پرۆسەیە ؟؟.
ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻧﯽ ﺋﺎﯾﻨﯽ ﻭ ﺧﻪﺗﻪﻧﻪﮐﺮﺩﻥ :
لەبەرئەوەی چەند وتەیەکی وەرگـیراو لاواز لـــەم بــوارەدا هەیە بۆیە کۆمەڵێ ڕای جیاوازی بەدوای خۆیدا هێناوە ، کە
لە زۆربــەیان پێچــەوانەی یــەکترو دورکەوتنــەوە لەیــەکترو هەندێ جار زۆریش لێك نزیك بونە‌وە هەیە ، هەنــدێ پێیــان
ئەم زانایە کــە یەکێکــە لــە گــەورە زاناکــانی ســەدەی بیســتەمی دنیــای ئیســلامی و خــاوەنی کتیێبــە گــرنگ و بەناوبانگەکەیەتی بەناوی (فقە الســنە) کــە بەیــە‌کێ لــە
ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻦ ﺳﻪﺭﭼﺎﻭﻩﮐﺎﻥ ﺩﻩﮊﻣﯿﯚﺭێ ﭼـﻮﻧﮑﻪ ﺳــﻪﺭﺟﻪﻡ ﭘﺸــﺘـﯽ بەبەڵگەی قورئان و وتاری پێغەمبەر (د.خ) بەستووە. ئــەم پیاوە لەبەرگی یەکەمی فقە السنە لاپەرە (٤٣)دا دەڵسێ :
ئەو وتانەی دەربارەی خەتەنەکردنی مێینە هــاتووە هــە‌موی هە‌ڵبە‌ستراودو جێی متمانە نیەو هیچی ڕاست نیە.
٤) شێخ ممود شلتوت :
موفتی ولاتی میسر لە پە‌نجاکانی سەدەی بیستەم ساڵی ۱۹۵۹ لە فەتوا وردو دورو درێژو بەچــەند خاڵێـك دەڵـیێ :
پزیشــکان رِای جیاوازیــان هەیــە لەســـەر خەتەنــەکردنی مێینــە ، هەنــدێ رێگــا بــە‌کردنی بە ناوەڵــە‌ی ددهێڵنــە‌ودو ه‌ندێکیش دژی دەبـن و پێیــان خراپــە کە‌چــی خــە‌ڵکیش لەگەڵ ئەم جیاوازیە‌دا لەلای پزیشك هەر لەسەری مس‌ورن و کچــان خەتەنــە دەکــەن و بۆنـــە‌و خیێزانـــی بـــۆ درازێننەودو بەکارێکی دینی ناو دەبەن.
ئێمــەش ئسەکرێ ڕای دیسن و حسوکمی شسەرعی بسزانین لەسەر ئەمەسەلەیەو ئایا لە چ تەمەنێکا بکرێ باشە ؟.
ئەم رایەش یان ئەم پرسیارە شــەرعیەش لـــە زۆرێکــەوە بۆمان هاتووەر جــاران بــە‌كورتی تــەنها بــەپێی پرســیاری وایە واجبە بۆ ژن و پیاو ، هەنــدێ دەڵــێن تــەنها بــۆ پیــاو واجبە ، هەندێ پێیان وایــە تــا (۱۰) ســاڵی نابـیێ بکــرێ،
هەندێ دەڵێن گــرنگ ئەوەیــە بکــرێ ئــیتر هــە‌رکاتێ بــێ،
ه‌ندێ دەڵێن هەرچی زوتر بکرێ باشترە واتە کاتی حەوتەی منداڵ چور واتە دوای حەوت رۆژ.
رایە جیاوازەکان هەموی لەوەوە سەرچاوەی گرتــووە کــە دەقێكی رِاست و ئاشكرا نەبووە تا لــە ســەری پێـك بــیێن ،
چونکە دنیایە‌کی دیوکراسی و ئازادیش بووە لە دە‌ربرینسی ڕایەکان بۆیە زانایان بێ پەروا لەو بوارەدا خۆیــان تــاوداوەو بەکەیفی خۆیان تەفسیرو لێکدانــەوە یــان لەســەر کــردارو ﮔﻮﻓﺘﺎﺭەﻛﺎﻥ ﻛﺮﺩﻭەﻭ ﺭﺍﯼ ﺟﯿﺎﻭﺍﺯ ﺩەﺭﻛەﻭﺗﻮﻭە، ﺯێﺭێـﻚ ﻟﻪﻭﺍﻧــﻪ بەڵگەیان بەو ئایەتە هێناوەتــەوە کــە لــە ســورەتیی (خــل)
ئایەتی (۱۲۳)دا دەفەرموێ : (ثم أوحینــا الیــك ان اتبــع ملة ابراهيم حنيفاً). ودودك ددڵين ابراهيم لە (۸۰) ســاڵيدا خەتەنە كراوە كەواتە ئەبێ ئێمەش خەتەن بكــەین چــونكە خوا ئەمری کردوە دوای ملەتی ئیـبراهیم بکــەوین چــونکە لەسەر ئەو واجب بووە.
یان دەڵێن : کاتێ خوا فەرمویەتی (واذ ابتلسی ابسراهیم ربە بكلمات فاتمەن) گوایا ابـن عبــاس ئــهێ : كــە‌لیمات ڕەگەزەکانی فطرەتە ئەوانیش خەتەنــەکردن و سمــیێڵ کــورت كردنەوەو بە‌رتاشین و بن باڵ هە‌ڵكە‌ندن و نینۆك كردن و …
هتد. (ئەمــە بەڵگەیــەکی لاوازو بــێ هێــزو بــێ مـانایــە )
(وەرگێر).
رای ئیێمە لەسەر بابەتەکە (مەبەســت لــە رای (محمــود شتوت)ه.
بەباسکردن و خستنەڕوی ئەم ڕاوبۆچـوون و ڕیوایەتانــە بۆمان دەردەكەوێ كە هیچ بەڵگەیەك نەبێ لەســەر ئــەوەی
خەتەنــەکردن ســونەتێکی فیقەیـــە یــان لـــە ڕوی فقــە‌وە وجودێكی فقەیە بــەپێی ئــەوەی کــە هەنــدێ لــە زانایــان
گەیشــتونیێ و نسەڵێن (خەتەنسەکردن نسە هەواڵێکــە بــۆی بگەرێینەوە نەسونەتێکیشە دوای بکــەوین) کــە ئەشـلێین
(سونەت) مەبەست لیێی ســونەتێ نیــە کەلەســەر زمــانی پێغەمبەردوە (د.خ) ودرگیرابێ، بەڵکو مەبەست نەریتیێکــە كە لەكۆنــەوە كۆمەڵگایــەك لەســەری رۆشــتون بــێ هــیچ بەڵگەیەکی شەرعی یان یاسایی یان پزیشکی یان شتێکی تر ئەم جۆرە نەریتەش لە کۆمەڵگادا زۆرە.
وەهەروەها من پێم وایە شلتون ئەڵێ : حوکمی شەرعی لەسەر دەقێکی گێسڕاوەی لاواز بۆمــان دانامــەزرێ بــەڵکو لەســەر بنــەمـای یاســایەکی تــری شـــەرعی لـــەو بــوارەدا دادەمەزرێ ئەویش لە ئوصوڵی فقەدا هەیەو ئــەڵێ : هــیچ ئازاردانێكی زیندەوەر دروست نیە بۆ خــاتری بەرژەوەندیــەك نەبێ کە بۆ زیندەوەرەکــە دەگەرێتــەوە وەئـــەبێ ئـــەو ســودو بەرژەوەندیەش لە ئەندازەی ئازارەکە زۆرتر بێ.
خەتەنەکردنی نێرینە بۆ نمونە :
ئەگەر ورد لە خەتەنەکردنی پیاوان بنۆڕین دەبینین ئــەو ﺯﯾﺎﺩە ﮔﯚﺷﺘﻪﯼ ﺩەﻭﺭﯼ ﺳﻪﺭﯼ ﮐﯚﺛﻪﻧــﺪﺍﻣﯽ ﺳێﮐﺴــﯽ ﭘﯿــﺎﻭﯼ داوە ئەوەنــدە درێــژو لـــە كۆتاییەكەیــدا بچــووك بۆتـــە‌وە بەمانــە‌وەی دەبێتــە هــۆی کۆبونــە‌وەی میــزو پیســی لــە
دەوروبەری سەرەکەی ئەمەش بۆ نەخۆشی خراپەو هــەروەها لە کاتی رِه‌ب بوندا دە‌ردە‌کە‌وێتە‌وە رِهنگە پیسی و نەخۆشی لەگەڵ خۆی بگوازێتەوە بۆ نــاو بەرامبەرەکــەی لـــە کــاتی ســێکس کردنـــا روی دەکـــرێێ بەڵگەیەك وەری بگرین وە دەتوانین بلێـێین خەتەنــەكردنی ئــەو زیــادە گۆشــتە کــە لــە نــازارو لــیێ کردنــە‌وە‌ی زیــان ناگەیەنێ و لــە بڕینــی ســودی دابینکردنــی پاکوخــاوێنـی بەدوادا دێ دەکرێ بڵێین بۆ نێرینە بەم بەڵگە تەندروســتیە واجبە ، بەڵام دەربارەی خەتەنەکردنی مێینە ، خەتەنــەکردنی کچان وەك هی براکانیان نیە ، ئەگەر بۆ پیــاو پاکوخــاوێنی بەدوادا بێ بۆ ژن ئەو سودەی نیە بیبێی و نەیبێی پیسی یان پاکی بەدویدا نایەت. هەرچەن هەندێ کەس ئەڵێن : گوایا دکتۆر ئەڵێ : بەنەبڕینی ئــارەزوی سێکســی ژن هەمیشــە بەزیادی دەمێنێتەوە یان هێیەکــە بــۆ هەســتانی ئــارەزوی سێكسی و بەبرینیشی ئەو ئسارەزوە نامێنسێ، لەسسەر ئسەم قسەیە کە گوایا دکتۆرەکان ئەڵێن : هەنــدێ لــە زانایــانی ئاینی پێیان وایە خەتەنەکردن باشە تا لە ثارە‌زوی سێکسی ژنان کەم بکەینــە‌وەو شــە‌ردف و ناموســیان پــارێزراو بــێ.
هندێکی تریش پێیان وایە بەبرینی ئارەزوی سێکسسی لای ژن کەم دەبێتەوەو پیاو وا لسێ دەکــا چلێســی تــر بکــات و بەدوای خۆتیێرکردنی ناشەرعی و حەرامدا بگەریێ. ئەمــەش ﺯﯾﺎﻥ ﺑﻪﺧﯚﯼ ﻭ ﺧﯿێﺯﺍﻧﯽ ﻭ ﮐﯚﻣـﻪﻟﮕﺎﻭ ﻧﻪﺧﻼﻗﯿﺸﯽ ﺩﻩﮔﻪﯾﻪﻧێ.
من پیێم وایە (مەبەست لە رای عمود شلتوتە)
لە هەموو لایەك زیادە‌ردوی كراوە چ ئەو دكتۆرانە‌ی كـە
پێیـان وایــە بــرِین و نــە‌برِین نــەو کاریگەریــە نــە‌رینی و نەریتییەیەیان هەیە زیادەرەویان کردوەو چ ئــەو زانایانــەش کـە حــوکمی فقەــی لەســەر ئــەو بنە‌مـایــە دادە‌نــیّن هــەر ﺯﯾﺎﺩەﺭەﻭﯼ ﺩەﮐەﻥ ﺋەﮔەﺭ ﻭﺍﺟﺒﮑــﺮﺩﻥ ﻭ ﺣــﻪﺭﺍﻣﮑﺮﺩﻥ ﻟەﺳــﻪﺭ ئەم بنەمایــە دابنــێن چــونکە هێــزی ئــەنگیزەی سێکســی ئەوەندەی پەیوەندی بەبەهێزی و لاوازی جەســتەو مێشــك و لیمفە گرێکانی جەستەو بونیەی مرۆڤەکەوە هەیە ئەوەنــدە پەیوەندی بە خەتەنەکردن و نەکردنەوە نیە.
وەهــهەروەها بــەپێی تامـــارە نهێنیــە‌کانی دادگاکــان و ئەوەش کــە لــەدوتوێی تێمــاری دادگــاو پۆلیســدا هەیــە ﺯﯙﺭﺗﺮﯾﻦ ﻻﺩەﺭﻭ ﺋﻪﻭﺍﻧﻪﯼ ﺗﻮﺷﯽ ﻫﻪڵﺪێﺭﯼ ﺗﺎﻭﺍﻥ ﻭ ﮐــﺎﺭﯼ ﺑــﯽێ نەك لە بنەما شەرعیە ئاینیەكان بەكۆمەڵگا جیاوازەكــان یان مەسەلە ئاینیە‌کان.
داقى فەتواى شێخى ثەزهەر عمد ســید طنطــاوى بــەو پێیۆیەی کە بـیۆ وەزیـری تەندروسـتی نــاردوەو لــە گۆژثــاری
(الازەـــە‌ر )ی ۱۹۹٦ مـانگــە‌کانی ســـبتمبر و نە‌کتوبــە‌ردا بلاوکراوەتەوە.
بەرێز دکتۆر علی عبدالفتاح وەزیری تەندروستی :
دوای سلاو : نوسراوتان لە بەرێز دکتۆر اممود ابراهیم القســط ) وە بەرێوەبــەری کــارگێری گشــتی رۆشــنبیدی و راگەیانـــدنی تەندروســـتی دەربـــارەی خەتەنەكردنى مێینە ئەم وەڵامە بە جەنابتان رِادەگەیــەنین :
۱) ســـەرجەم زانایــان لەســەر تـــەوە کــۆددنگن کــە
خەتەنەكردنى نێرینە لە شعائری ئیسلامیەر ئــەو وتانــە‌ش کە پشتی پێ بەستراوە لەم بوارەدا ئەوەیــە کــە بەیەــەقی و حاکم لە خاتوو عائشە‌یان گێراوەتەوە کە بیێغەمبــە‌ر (د.خ)
هر لە حەوتەی لە دایکبونی هەردوو کچەزای (حە‌ســە‌ن و حسین) دا هەردوکیانی خەتەنە کردوە.
۲) دەربــارەی خەتەنــەکردنی کچــان، هــیچ وتەیــە‌کی بەهێز نیە کە بەبەڵگە دابنرێ جگە لــەو وتانــە نــەبێ کــە
هاتوودو زانایانیش هەمویان بەلاواز داناون، لە‌وانــە‌ش تــە‌و ئــەخلاقی گــەورە دەبــن لە‌وانــە‌ن کــە خەتەنــە کــراون، وە
ئەوانـــەش کـــە لادەدەن و توش شێواندنی کۆمەڵگاو خۆیان دەبن لــە کــە‌ش و هەوایــە‌کی خراپی ناو کۆمەڵگادا پەروەردە بـوون و توشـی تـبەو کــارو كارەساتانە دەبن نەك بەهۆی لاوازبونی سێكس یان زاڵبونی سێكسی یەوە بێ بەسەریاندا.
کەواتە هەموو مەسەلەکان بەڕوی ئەرینی و نەرینی دا مەسەلەیەکی رەوشــتیەو دەگەرێتــەوە بسۆ کــە‌ش و هــە‌وای پـــە‌روە‌ردە‌و کۆمـــە‌ڵگای چـــاك پـــە‌روە‌ردە‌کراوو رۆشنبیری رِاست و دروست لە ناویاندا ، نــەك حــە‌رامـكردنی شتێ کە زیان بــەخش نیــە‌و واجبکردنسی شــتێ کــە زیــان دەگەیەنێ.
بۆیە دەبێ بڵێین (خەتەنەکردنی مێینە نە لــە شــەرع و نە لە یاساو نە لای پزیشك و نە لە خورِدوشتیشا شتێ یـان دەقێ نیە واجبی بکات یان بەپێویستی بزانێ) .
بەڵام رەنگە خەتەنەکردنی ژنان بۆ پیاوان خۆش بێ یـان پێیان باش بێ بەتایبەت بۆ ئـبەو پیاوانــە‌ی هەســتیان بــەو ﺯﯾﺎﺩە ﻫﻪﺭ ﻧﻪﮐﺮﺩﻭە ﺑﻪﻣﻪﺵ ﻫﯿﭻ ﻟــﻪ ﻣـﻪﺳـــﻪﻟﻪﮐﻪ ﻧــﺎﮔﯚﺭێ،
واتە هیچ سودێکی زیادە بەپیاو ناگەیەنێ.
ئەمە بەوردی رای ئیێمە بوو لەسەر خەتەنەکردنی نێسرو مێ بەو پێیەی کە لە بنەما گشتیە شەرعیەکانم وەرگرتووە کە هەندێ لە زانایان گەیشتونێ و ئەڵێن (خەتەنەکردن نە ه‌واڵێكە بۆی بگە‌ڕێینە‌وە‌و نە‌سونە‌تێكیشە دوای بكەوین)
کــە ئە‌شــلێین (ســونەت) مەبەســت لێسی ســونەتێ نیسە
کەلەسەر زمــانی پێغەمبــەرەوە (د.خ) وەرگێابــێ، بــەڵکو مەبەست نەریتیێكە كە لەكۆنــەوە كۆمەڵگایــەك لەســەری رۆشتون بێ هیچ بەڵگە یـە کی شــە رعی یــان یاســاییی یــان پزیشکی یان شتیێکی تر ئەم جۆرە نەریتەش لە کۆمەڵگادا ﺯﯙﺭە. ﺑەﺑﺎﺳﮑﺮﺩﻥ ﻭ ﺧﺴﺘﻨەڕﻭﯼ ﺋەﻡ ڕﺍﻭﺑﯚﭼﻮﻭﻥ ﻭ ڕﯾﻮﺍﯾەﺗﺎﻧــﻪ بۆمان دەردەكەوێ كە هیچ بەڵگەیەك نەبێ لەســەر ئــەوەی خەتەنــەكردن ســونەتیێكی فیقەیــە یــان لـــە روی فقـــە‌وە
وجودێكی فقەیە بــەپێی ئــەوەی کــە هەنــدێ لــە زانایــان ﮔەﯾﺸــﺘﻮﻧﯽێ ﻭ ﺋــﻪڵێن (ﺧەﺗەﻧــﻪ ﮐﺮﺩﻥ ﻧــﻪ ﻫﻪ ﻭﺍڵێێﮑــﻪ ﺑــۆﯼ بگەرێینەوەو نەسونەتێکیشە دوای بکــەوین) کــە ئەشــڵێین
(سونەت) مەبەست لێی ســونەتێ نیــە كەڵەســە‌ر زمــانی پێغەمبەرەوە (د.خ) وەرگیرابێ، بەڵکو مەبەست نەریتیێکــە كە لەكۆنــەوە كۆمـە‌لۡگایــە‌ك لەســەری رۆشــتون بــێ هــیچ بەڵگەیەکی شەرعی یان یاسایی یان پزیشکی یان شتێکی تر ئەم جۆرە نەریتەش لە کۆمەڵگادا زۆرە).
٤) سید سابق لە کتیّبی (فقە السنە) دا لە جا لاپە‌رِه
(۳۳) دەڵێ : ئــەو وتانــە‌ی دەربــارەی خەتەنــە‌کردنیی ژنــان هاتووە هەموی لاوازدو کاریان پێ ناکرێ.
وتەیەی کە دەڵێ : (اختان سنە للرجال ومکرمە للنساء) ،
وە وتەی (لاتنەكی فان ذلك احظی للمرأة واحب الی البعل)
یان لەجێیـەکی تــر لــە جــێی لاتنەکــی بەوشــە‌ی اشمــی ولاتنەکی هاتووە واتە کــە‌میی لــیێ بکــە‌ردوە‌و ســە‌رقرتیێنی بكە ، ودهەرودها هــەردوو وتــە‌ی (الــق عنــك شــعر الكفــر واختتن) و (من اسلم فليختتن) ، ثەم وتانە هەمويان لە نيل ﺍﻻﻭﻃﺎﺭﯼ ﻧﯿﻤﺎﻡ ﯼ ﺷﻪﻭﮐﺎﻧﯽ ﺩﺍ ﺑﻪﻻﻭﺍﺯ ﻧﺎﻭﯾﺎﻥ ﻫــﺎﺗﻮﻭﻩ ﺩﻭﺍﯼ ئەوەی وردەکاری ســەنەدەکانیان شــی کراوەتــەوە ، وە ئیمــام مونذریش ئەڵێ : لە خەتەنەكردنی مێینــە‌دا نــە هــە‌واڵێ هاتوە پشتی پێ ببە‌سترێ و نە وتەیەکیش هەیـە بە‌بە‌ڵگـە
بچێ بۆ خەتەنەکردن… وەهەروەها خــاوەنی کتیێبــی (عــون المعبود فی شرح ســنن ابــی داود ) ج۱۶ لاپــەرِه (۱۸۳) دا هاتوە دەربارەی خەتەنــەکردنی ژنــان هــەمـو وتــەکانی کــە
هاتوە لاوازن و بەچەندین شێواز گێراونە‌تــە‌وە کــە هیچـیان بەبەڵگە نایەنەوەو هەمویان لاوازو بێ کەڵکن، وە هــەروەها ﺍﺑﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﺒﺮ ﻟﻪ ﺍﻟﺘﻤﻬﯿﺪ ﺩﺍ ﺛﻪڵێ : ﺧﻪﺗﻪﻧﻪﻛﺮﺩﻥ ﺑﯚ ﯾﯿﺎﻭﺍﻧﻪ.
۲) شێخ عمسود شـلتوت لــە (الفتــاوای) دا دەربــارەی خەتەنەکردنی ژنان وتویەتی (بەباسکردن و خستنەروی ئەم ڕاوبۆچــوون و ڕیوایەتانــە بۆمـــان دەردەکــهەرێ کــە هـــیچ بەڵگەیەك نەبێ لەســەر ئــەوەی خەتەنــەكردن ســونەتێكی فیقەیە یان لە ڕوی فقە‌وە وجودێکی فقەیە بــە پێی ئــەوەی ه) عمد شیخ عمسد عرفسە نەنـدامی زانکــۆی گــەورە ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻥ ﻟﻪ ﮔﯚﭬﺎﺭﯼ ﺍﻻﺯﻫﺮ ﻋﻤﻠﻪ ٢٤ ﯼ ﺳﺎڵﯽ ١٩٥٢ ﻟﻪﻻﭘﻪﺭﻩ ۱۲٤٢ دا ئەڵێ : خەتەنەکردنی ژنان لەسەرجەم بوارەکــانی حوكمی شەرعی و زانایانی بواری کۆئەنــدامی سێکســی و زانایانی بواری کۆمەڵیەتی باسیان لێسوە کــردوە، زانایـانی بواری کۆمەڵایەتی وردەکاری ئەم پرۆسەیەیان باس کــردوەو ﺭﻭﻧﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩﻭەﺗﻪﻭە ﺛﺎﯾﺎ ﺛﻪﻏﺎﻣﯽ ﺧﺮﺍﭘﯽ ﻫﻪﯾــﻪ ﯾــﺎﻥ ﺑــﺎﺵ، ﻭە ه‌رودە‌ا زانایانی بواری ثە‌رکە‌کانی کۆثە‌نــدامی سێکسسی
پێیان وایە کە خەتەنەکردنی ژنان زیانی هەیە بۆ پرۆســەی پیتاندن و ئارەزوی سێکسی ژنان کــەم دەکاتــە‌ودو بەمــەش وای لیێ دێ لە کاتی رەحەت بوندا لە پیــاوان دوا بکــە‌وێ و پیاوانیش ناچار دەبن ڕوبکەنە مــادە هۆشــبەرەکان کەواتــە ئەگەر بمانەوێ ئافاتی مادە هۆشبەرەکان کەم بکەینەوە لــە پیاواندا ئەبێ خەتەنەکردنی ژنان نە‌هێلین، چـونکە پیــاوان بۆ کەمی خاوبونەوە لە ڕەحەتبونداو جوتبونی باش لەگــەڵ ژنی خەتەنەکراودا پەنا دەبەنە بەر مادەی هێشـبەرو گوایـا وا باوە كە هەندێ حەب هەیە ڕەحــە‌ت بــون دوا دەخـــاو بــۆ پیاو و ژنیش خۆشی زیاتر دەگەیــەنێ ، کەواتـــە بــۆ ئـــەوەی کاری سێکسی بۆ هەردولا خۆش بسێ و ژن و پیساو بــە‌کاری سروشــتى خۆیــان هەســتن پێویســتە خەتەنــەکردنی ژنــان قەدەغە بکرێ، کە هۆیەکی گرنگی کەمبونــەوەی ئــارەزوی سێكسی ژنانە. كەواتە : ئەبێ هەوڵ بــدەین خەتەنــەكردنی ژنان نەمێنێ و نەگەریش کرا کــەمی لــیێ بکرێتــە‌وەو خــۆ ئەگـــەر وەك وڵاتـــانی مـــەغـرب و توركیـــاو وڵاتـــانی تـــری ئیســلامی ش لــە میســر قەدەغــە بکــرێ ئــەوە باشــترە
(قسەكانی محمد عرفە تەواو).
٦ ) ئەوەی ئێمێش ئێمێینێ بـهێی ڕای زانایـان بـیۆ پیاوان خەتەنەکردن واجبە چــونکە دەقــی ڕاســتی لــە‌بارەوە هاتوە. بەڵم بۆ ژنان هــیچ دەقێکــی شــەرعی لــە بارەیــەوە
نەهاتوە وە ئەم نەریتــە لــە کۆنــەوە هــە‌بووەو بــلۆو بۆتــە‌وە ه‌رچە‌ن ئێستا بەردو لەناوچوون ددروا بەتایبەت لــە چــینە
ﺭﻭﻧﺎﮐﺒﯿﺮﻩﮐﻪﯼ ﻣﯿﺴﺮﺩﺍ. ﺑﻪڵﮕﻪﺵ ﺑﯚ ﺛﻪﻭﻩﯼ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺩﻩﻗﯿﮑﯽ شەرعی نیە لەسەری ئەوەیە لە زۆربەی وڵتــانی ئیســلامی وەك سعودیەو وڵاتانی كەنداوو یەصەن و ســوریاو ئــە‌ردەن و فە‌لە‌ستین و لیبیاو جە‌زانرو تــونس و مغــرب ......... هتــد ئەم نەریتەیان واز لیێ هێناوە کاتـیێ نسەم وڵتانــە باشــترین ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻧﯽ ﻓﻘﻬﯽ ﻭ ﺋﺎﯾﻨﯽ ﺗﯿﺎﺩﺍﯾﻪ. ﮐﻪﻭﺍﺗﻪ : ﺛﻪﻡ ﺑﺎﺳﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻪ
بە زانایانی تەندروستی و پزیشکاندرە هیع پەیوەندی بەدین و شەرعەوە نیە ئەگەر ئەوان وتیان خراپـە دەبیێ نــەکرێ،
ئەگەریش ئەوان بەباشیان زانی ئەبێ ڕێو شوێنی گونجـاود تەندروست بگرینە بەر بۆ تەوەی بە شێوەیەکی تەندروسـت و زانستیانە بکرێ، بەمسەرجێ زیسان بەکچـان نەگەیبەنێ.
## کەراتە بڕیاردان لەسەری بۆ زانایانی تیسلامی و شەرعی
نیە بەڵکو لای زانایانی پزیشکی و تە‌ندروستیە.
۷) ڕای دکتۆر (ممد بن لوطفی الصباغ) مامۆسـتای ﺯﺍﻧﺴــﺘﻪ ﺋﯿﺴــﻼﻣـﻴﻪﻛﺎﻥ ﻟــﻪ ﺯﺍﻧﮑــﯚﯼ ﺭﯾــﺎﺽ. ﺋــﻪﻡ ﺯﺍﻧﺎﯾــﻪ لێکۆڵینەوەیەکی بەبەڵگەی شەرعی لە قورنــان و وتــە‌کان نوسیوە بــە ناونیشــانی (الْحَکــم الْشــرعی للختــان) تیــادا هاتووە دەڵێ : خەتەنەکردنی کچان بەپێی شــەرع پەســەند نیە چونکە لەهیچ جێیە نــابینین پێغەمبــەر (د.خ) باســی کردبێ، وە هەروەها چەندین ترس و زیانی زۆری بەدوادا دێ بۆ ژنان، وە پێغەمبەریش (د.خ) بەوتەی الاضرر ولا ضرار) ﺯﯾﺎﻥ ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺑﻪﯾﻪﮐﺠﺎﺭﯼ ﺣﻪﺭﺍﻡ ﮐﺮﺩﻭﻩ ﺋﻪﻡ ﻭﺗﻪﯾــﻪﺵ ﮐــﻪ
کۆڵەگەیەکی بەرزی ئــەم دینەیــە پشــتی پسێ دەبەســترێ،
کە واتە خە تەنەکردنی ژنان نە سونە تە نــە واجــب. ئەمـــەش هر رای من نیە بەڵکو رای زۆرترین لە زاناکانە. | خەتەنەکردنی مێینە لە ڕوانگەی ئیسلامەوە |
# دوكتۆر كەمال مەزهەر ئەحمەد
خەباتی ڕزگاریخوازی کورد و ئازەر لە ئێران دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی
ﺯﻣﺠﯿﺮﻩﯼ ﺭﯙﺷﻨﺒﯿﺮﯼ
*
ضاوەنس شیەتیاز: شەوکەت شێخ یەزدین سەرنووسەر: بەدران شەكەد شهاسینبا
ناوونیشان: دەزگای چاپ و بلاوکردنەوەی ئاراس، گەرەکی خانزاد ، هەولێر س. پ. ژمارە: ۱ ناوی کتیّب: خەباتی ڕزگاریخوازی کورد و ئازەر لە ئێران
| نووسینی: د. کەمال مەزهەر ئەحمەد |
|--------------------------------------------------|
| گۆڕینی بۆکوردی: ئازاد عوبیّد ساڵح |
| بلاوکراوەی ئاراس- ژمارە: ٢٤٩ |
| دەرەیێنانی هونەری: حاجی دلاوەر |
| بەرگ: ئاراس ئەکردم |
| نووسینی سەر بەرگ: محەمەد زادە |
| هە‌ڵە‌گری: شێرزاد فەقێ ئیسماعیل |
| سەریەرشتیی کاری چاپخانە: ئاورەحمانی حاجی مەحموود |
| چاپی یەکەم، هەولێر– ٢٠٠٤ |
بەرگ: ئاراس ئەکردم نووسینی سەر بەرگ: محەمەد زادە
هە‌ڵە‌گری: شێرزاد فەقێ ئیسماعیل چاپی یەکەم، هەولێر– ٢٠٠٤ لە کتییبخانە‌ی بە‌رێوە‌بە‌رایە‌تیی گشتیی رۆشنبیری و هونەر لە هەولێر ژمارە (۹٤)ی ساڵی
| ٤٢٠٠ى دراوەتێ |
|-----------------|
ﺩﻭﻛﺘﯚﺭ ﻛﻪﻣﺎﻝ ﻣﻪﺯﻫﻪﺭ ﺋﻪﺣﻤﻪﺩ
# فەباتس پزگاریخوازی کورد و نازەر لە نێران
ئازاد عوبێد ساڵج کردوویە بەکوردی 4
## وشەيە ک
خۆینەری خۆشەویست…
ئەوەی بەردەستت دوو بەشی (شەشەم و حەوتەم)یکتیێبی
(دراسات في تـأریخ ایران اخدیث والمعاصر)ی مامۆستـای مـێژوونووس دوکـتـۆر کـەمـال مـە‌زهە‌ر ئە‌حـمـە‌دە کـە سـاڵی
۱۹۸ە بەزمانی عەرەبی بڵوبۆتەوە.
ئەوەی ڕاستی بێ لەگەڵ خوێندنەوەیکتێبەکە ئەو دوو بەشە ﭘﺘـﺮ ﺳــﻪﺭﻧﺠــﻴـﺎﻥ ڕﺍﮐـﯿـﺸــﺎﻡ، ﺑڕﻭﺍﺷﻢ ﻭﺍﺑـﻮﻭ ﮐـﻪ ﻫﯿﻨـﺪ ﺩﻩﯿﻨﻦ بکرێنە کـوردی بۆیە بەئاگـاداری دوکـتـوۆر و بەگـوێرەی توانا ودرم گێڕان، بەو هێوایەی بێ کەڵک نەبێ و وەرگێڕانەکەش بەدڵی مــامــۆســتــا دوکــتــۆر کــەمــال بێ ، مـنیش تــوانیــبم خزمەتێکی بچووک بکەم.
ئازاد پێویسێتە لێرەدا سەرنجی خـوێنەری بەرێز بۆ ئەوە رٍابکێشێنکە دەبێت بەچاوی سـاڵی ۱۹۸۵، ﻭﺍﺗﺎ ﮐﺎﺗﯽ ﺩﺍﻧﺎﻧﯽ ﮐﺘﯿﯿﺒﻪﮐﻪ ﺑﻪﻋﻪﺭﻩﺑﯽ، ﺳﻪﯾﺮﯼ ﮔﺸﺖ ﮊﻣﺎﺭﻩ ﻭ ﺋﺎﻣﺎﺭﻩﮐﺎﻧﯽ ﻧﺎﻭ ﺋﻪﻡ بەرهەمە و چەند زاراوێکی وەک وڵاتی شوورەوی و سێقێت بکەن، چونکە بەوێنە ، ژمارەی کورد و ئازەری و گەلانی تری ئیێران ئیێستا گەلیێک لەوەی ساڵی ١٩٨٥ پترن، یا ئەوەی کە دەڵێین ئازەربایجانی باکوور بەشێکە لە وڵاتی شـووردوی بۆ ئە‌وسـاکـە دەشێت نەک ئێستاکە ، چونکە ئەو بەشەی ئازەربایجان لە سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی ڕابردووەوە بۆتە کۆمارێکی سەربەخۆ و یەکێک لە ئەندامەکانی کۆمەڵەی نەتەوە یەکگرتووەکان.
بەخـتـە‌وەرم بەوەی ئەو دوو بەشـەی کـتـیێبـە‌کـە‌م سـەرنجی برای رِووناکـبـیـر کـاک ئازاد عوبێدیان ڕاکێشاوە و کردوونی بەکوردییەکی پاراو و ڕێکویێک و لە کتێبێکی سەربەخۆدا بلاویان دەکاتەوە کە هیوادارم سەرنجی ڕووناکبیرانی کورد ڕاب‌کێشێت، تایبەت ئەوانەیان کە لە نەوەی تازە پێگەیشێومانن و تینووی زانینی لاپەڕە پر لە شانازی و کارەساتەکانی نەتەوەکەیانن.
كەمال مەزهەر لە ئێران پتر لە ۳۰ نەتەوە و گەل و کەمینە و دەستەی ئە‌سنی جیاواز دەژین، زۆربەی هەرە
ﺯﯙﺭﯾﺎﻥ ﺳەﺭ ﺑەڕەﮔەﺯﯼ ﺋﺎﺭﯼ ﻭ ﺳﺎﻣﯽ ﻭ ﺗﻮﺭﮐﻦ. ﻓﺎﺭﺱ ﻭ ﺋﺎﺯەﺭ ﻭ ﮐﻮﺭﺩ ﺑەڕﯾﺰ ، ﭺ ﺑەﮊﻣـﺎﺭە ﻭ چ بەسـەنگی ئابووری و کـێمـەڵایەتی و سـیـاسی لە ڕیزی هەرە پێـشــەوەن، دوای ئەوان عـە‌رە‌ب و گـە‌یلان و مـازە‌نددرانی و تورکـمـان و بە‌خـتـیـاری و تات و تـاڵیش و ئەرمـەن و ئاشـووری و گـورج و ئەفـغـان و تاجـیک و خـە‌زەر و هی تـر دێن. لەبەر ژمـارەیەک هۆی جـیـاوازی ڕدوا و نارِدوا مـیّـژووی هیچ کـامـیّک لەو نەتەوە و گـەل و کـە‌مـینانە بە‌رِادە‌ی مێژووی فارس لێی نەکۆڵراوەتەوە، جگە لەوەی جاری وا هەیە لایەنی بایەخداری مێژووی گەلە نافارسەکان شێوێنراوە. بەداخەوە بەشیکورد و تا رِادەیەکیش ئازەر، کە لەگەڵکورد دراوسێ و نزیکن، کـەم نیـیـە ، ئەوەی پالێی پێـوە‌نام لەو کتـیێبـە‌مـدا کـە لە بەغـدا سـاڵی ۱۹۸۵ ﺑﻪﺯﻣـﺎﻧﯽ ﻋـﻪﺭﻩﺑﯽ ﺑﻪﻧﺎﻭﯼ «ﺩﺭﺍﺳـﺎﺕ ﻓﯽ ﺗﺄﺭﯾﺦ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﺍﺧـﺪﯾﺚ ﻭﺍﻟﻤﻌـﺎﺻـﺮ»ﺩﻭﻩ ﺑﺎﻵﻭﻡ کردەوە، ئاوڕێکی تایبەتی لە چەند لایەنێکی بایەخداری ڕووداوە نوێ و هاوچەرخەکانی مێژووی ئەو دوو نەتەوەیە بددمەوە.
سەرچاوەکـانی ئەو دوو بەشـە ئـینگلـیـزی و ڕووسی و فــارسی و ئازەری و عــەرەبی و کــوردین، ژمـاردیە‌کـیـان لە سـەرچاوە کــۆنە رٍدسـە‌نە‌کـانن، ئەوانی تریشـیـان بۆ نـاوە‌ندی
هە‌شتاکان سەرچاوەی نوێ بوون، هەیانە بەڵگەنامەی دیپلۆماسین، هە‌شیانە لێکۆڵینەوە و وتارن، جگە لە زانیاریی دەگمەنی ناو رۆژنامە و گۆڤارە‌کان. هەڵبەت لە ماوەی حەڤدە
ساڵی ڕابردوودا سەرچاوەی نوێی هەمەجۆر دەربارەی باسە مێژوویییەکانی ئەم دوو بابەتە دەرچوون، زانیـارییـە‌کـانی ئەوانەیان کـە ئـیّـمـە دەسـتـمـان پـیّـیـان رِاگـە‌یشـتـووە جـە‌خـتی سەرجەمی بۆچوونەکانی ئەم بەرهەمە دەکەن، تایبەت ئەو لایەنەیان کە سیاسەتی شۆڤێنی دەستە فەرمانڕەوا کورتبینەکان هەرگیز لە خوێن و نەگبەتی و نەهامەتی و رِق و کینە و ناکێۆکی و ماڵوێرانی بەولاوە هیچـیان بۆکەس نەهێناوە و ، کـاتی ئەوە هاتووە هەمووان دەرس لە تاقیکردنەوە ددوڵەمەندەکانی رابردوو وەریگرن و دەسبەرداری عەقلێی تاریک و کۆنەپەرستی سەدە ناونجییەکان بن و ، ئیتر لەوە بگەن کە دیوکراسی و یەکسانی و هۆشی ورد و لەسەرەخۆ دەوای سەرجەمی نەخێشییە کوشندە کۆمەڵایەتییەکانن ، کە بێگومان ﮐﯿﺸﻪ ﻧﻪﺗﻪﻭﻩﯾﯿﯿﻪ ﺩﮊﻭﺍﺭﻩﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﭘﯿﺸﯽ ﭘﯿﺸﻪﻭﻩﯾﺎﻥ ﺩێﻦ.
ابیشە کی بەشی یەکەم ه‌ندێ ڕاستی دەربارەی فەباتی 9
# ليةشى يە كە م
## هە
کوردستانی ئێران لە بەشی باکوری ڕۆژئاوای ئێران هە‌ڵکە‌وتووە، لە باکور و ڕۆژهە‌ڵاتە‌وە
بەخــاکی ئازەربـایجــانی باشــوورەوە دەنووسـێت، لە ڕۆژهەڵاتـیـشــە‌وە تا هەمــە‌دان و لە باشووریشەوە تا هەڵەتەکانی بڕۆ و شاهۆ و داڵەهێ و درێژایییەکانی و لە ڕۆژئاواشەوە تا سنووری رۆژهەڵاتی عـیّراق درێژ دەبێتەوە. سەرچاوەکـان لە دیاریکردنی ڕووبەری تێک ناکەنەوە لە نێوان چارەکێک، کە ژمارەیەکی زۆرە و١١) ، کەمتر لە دەیەکی ڕووبەری ئێران کە تێکڕای لە یەک ملیـۆن و ٦٠٠ هەزار کم٢ تێدەپەرێت «د. عەبدولرەحـمانی قـاسـملو ڕووبەری کـوردسـتـانی ئـیّـران بەدەوروبەری ١٢٥ هەزار کم٢ دادەنێت». لە دوای فـارس و ئازەربایجانییەکان کورد سیێیەم زۆرینەن لە ئێران، هەروەها سەرچاوەکان لە خەماڵندنی ژمـارەشـیان جـیـاوازن کـە بە سێ ملیـۆن تا حـە‌فت مـلیـۆن کـەسی دە‌خـە‌مـلّـیَنن(۲) ، بەڵام بەمەزەندە ژمارەی کورد لە ئێران ئێستاکە لە پێنج ملیۆن کەمتر نییە ، بەو کوردانەشەوە کە لە دەرەوەی کوردستان دادەنیشن «تارانی پایتەخت و ئازەربایجان و باکوری خۆراسان و کرمان و گەیلان و فارس و شوێنەکانی دی
دانیـشــتـووانی ئێـران پێک دێنن(٤). بەڵام سەرچاوە رەسـمـیـیـەکــانی ئێـران لە کــۆتایی سەردەمی پهەلەوی تەنیا دان بەملیێنێک کورد لە ئێران دادەنێناه). گەلی کورد لە ئێران بەسەر نێیکەی ٣٠ هێز دابەش دەبێت، زۆربەی هەرە زۆریان نیشتەجێن، بەشێکیشیان نیوە کـۆچەرن و گەرمیـان و کوێسـتـان دەکەن. موکری و دیبوکری و شکاک و کـە‌ڵەوڕ و ﮔﯚﺭﺍﻥ ﻭ ﺑﻠـﺒﺎﺱ ﻭ ﺟﻪﻻﻟﯽ ﻭ ﺟﻮﺍﻧـړﯙ ﻟﻪ ﻫﯚﺯﻩ ﻧﺎﻭﺩﺍﺭﻩﻛـﺎﻧﯽ ﻛﻮﺭﺩﯼ ﺋﯿـﺮﺍﻧﻦ. ﺑﻪﻻﻡ ﮔـﺮﻧﮕـﺘـﺮﯾﻦ مەڵبەندی گەورەی شارستانی کوردستانی ئێران، کرماشان و سنە و مەهاباد و ماکۆ و بانە و سەقز و نەغەدە و هەندێكی دیکەن. بۆ ئەوەی بۆچوونی گەشەسەندنی دانیشـتـووانی شارە کوردەوارییەکان لە ئێران نیشان بدەین ئاماژە بەژمارەی دانیشتووانی شاری کرماشان دەکەین کە سـاڵی ١٩٥٦ گـەیشـتـە نزیکەی (١٢٦) هەزار کـەس و سـاڵی (١٩٦٦)
ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ (۱۸۸) ﻫﻪﺯﺍﺭ ﮐﻪﺱ ﻭ ﺳﺎڵﯽ ۱۹۷۰ ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ﻧﺰﯾﮑﻪﯼ (۲۲۱) ﻫﻪﺯﺍﺭ ﮐﻪﺱ(۱).
لەمـێژە فـە‌رمـانڕەوا یەک لەدوا یەکـە‌کـانی ئێران، ئەخـمـینی و ئەرشـاکی - (فـرث) و سانی(۷) چاویان بریوەتە کـوردسـتـان کـە گـە‌لەکەی وەک گـە‌لانی دیکەی ناوچەکـە
ﺩﻭﻭﭼﺎﺭﯼ ﻣﻪﯾﻨﻪﺗﯽ ﺷﻪﺭﻩ ﺑﻪﺭﺩﻩﻭﺍﻣﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﻓﻪﺭﻣﺎﻧﺮﺩﻭﺍﯾﺎﻧﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﯾﯚﻧﺎﻥ ﻭ ڕۆﻣﺎﻥ ﺑﺒﻮﻭﻥ.
بۆ زانیاری پێر دەکرێ ئەو تابلۆیەیکە شارموا لەو پێشەکیییەی بۆ شاکاری مێێژوویی (شەرەفنامە)یکێشـاوە، لەسەر واقییعیی سیاسیکـوردستان لەو هەوارەدا بۆچوونێکی ڕووغان نیشان بدات. هەروەک ئاماژەی بۆ دەکات لە سەرەتاوە ، ئەخمینییەکان دەستیان بەسەر کوردسـتـان داگرت و فەرمـانڕەواییـیـان کردووە ، پاشان کەوتە دەست ئەسکەندەری مەکدۆنی. دوای مردنە ناکاوییەکەی لە بابل کەوتەوە دەست ئەخمینییەکان کە ئەوجارە بەهۆی بنەماڵەی ئەرشاکی ئەرمەن فەرمانڕەوایان کرد. پاشان ئەسکەندەری کوری مارک ئەنتـۆنیـیۆ دەسـتی بەسـەردا گـرت و دوای مـاوەیەک کـەوتەوە دەست ئەرشـاکـیـیەکـان ، کـە جارێک بەناوی (فرث) و جارێکی دیکە بەناوی ڕۆمانەکان فەرمانڕەوایییان کرد.
ئەوجا نۆرە هاتە سەر ساسانییەکان کە لە سەردەمی هەردوو شا ئەردەشێر و شاهپور دەستیان بەسەردا گرت، پاشان رۆمانەکان هاتنەوە، ئینجا ساسانییەکان کە بەنۆرە لەگەڵ ئازەربایجان سەری هەڵدا بەڕەچەڵەک کورد بوون(۱۱).
سەردەمی سەفەوییەکان (١٥٠٢–١٧٣٦) سەردتایەکی نوێ بوو بۆ میێژووی کورد لە ئێران، زۆربەی لاپەڕەکـانی بەقـە‌ومـاوی خـوێناوی و کـارەسـات پر بۆتەوە. دامـەزرێنەری دوڵەتی سەفەوی شا ئیسماعیلی سەفەوی (١٤٨٧–١٥٢٤) رِکی لە هەموو شتێکی کـورد دەبۆوە، تەنانەت فـەرمـانی گـرتنی ئەو مـیـرە کـوردانەشی دا کـە هـاتبـوونە لای بۆ نیشاندانی گوێ بەفەرمانی خۆیان، لە جێی ئەوان قزڵباشەکانی(۱۲) لایەنگیری خۆی لە شوێنی دانان. دەربارەی ئەو ڕۆژگـارە مێێژوونووسی ناوداری کـورد مـحـەمـەد ئەمین زەکی دەڵێت: «ســەردەمی شــا ئـیـســمــاعــیل بـۆکــورد ســەردەمی ســتــەم و زوڵم و زۆری و دوژمنکارییہکی سەخت بوو. چونکە کورد سوننی بوون، لێییان ئەمین نەبوو، بڕوای پێ ، بێیە لە هیـچ هەلێک بێ ئازادانی (۱۳۱) .
عوسمانییەکانیش لە ململانێی چارەنووسسازانەیان لەگەڵ ئێرانییەکان، زانییان چۆن ئەو هە کوردستان دژی فەرمانڕەوای سەفەوی ڕاپە‌ری و شۆرشگیێران دەسەلاتدارانی سەر بە شایان ﺩﻭﻭﺭﺧﺴﺘﻨﻪﻭﻩ، ﻟﻪ ﻫﻪﺭ ﮐﻮێ ﻫﻪﺑﺎﻥ ﺩﻩﺭﯾﺎﻥ ﺩﻩﭘﻪڕﺍﻧﺪﻥ. ﮐﺎﺗﯽێ ﺷﺎ ﺋﯿﺴـﻤﺎﻋـﯿﻞ ﻫﻪﻭڵﯽ ﺩﺍ ﺋﻪﻭ ناوچە کــوردەوارییــانەی لە دەســـتی دابوون وەربـگرێیتــەوە، ڕووی لە هەر لایێ دەکــرد ڕووبەڕووی بەرهەڵسـتی سەخت دەبۆوە. کـوردەکـانیش قـوربـانی زۆریان دا. گـەمـارۆدانی شـاری دیاربەکـر لەلایەن هێـزەکـانی شـاوە سـاڵێکی پتـر خــایاند ، ١٥ هەزار کـەس لە دانیشتووانی لەناوچوون. بەدرێژایی سەردەمی سە‌ف‌ه‌وی ئەو وێنە خ‌وێناوییانە زۆر جار دووبارە دەبوونەوە. لەو شاڵوەی شا تهەماسبی یەکەم لە ساڵی ١٥٥٤ بۆکـوردستـانی هێنا ، ئەو ڕێگەیەی گـرتیـە‌بەر ئەوەی ئاوەدانی بێ نەیە‌یێـشـت ، هەمــووی کـاول کـرد.
هێـزەکــانی تهەمــاسب پاش کـەمـتــر لە سـاڵێک دیسـان گـەرِانەوە بۆ وێرانکردنی شــارە کــوردییــە‌کــانـی بە‌دلیس و ئە‌رجــیـش و مــووش و هی دی «ســە‌رلە‌بە‌ری کــاول کــردن و ﺑﯿﺰەﻧﺘﯿﯿەﮐﺎﻥ ﺩەﺳﺘﯿﺎﻥ ﺑەﺳەﺭﺩﺍ ﮔﺮﺕ ﺗﺎ ﻫەڵەﺍﺗﻨﯽ ﮐﺎﺯﯾﻮەﯼ ﺋﯿﺴـﻼﻡ.
ئیـدی لە هە‌ینێکە‌وە باپیـرانی کـورد گـە‌لێ جـار دژی پاشاکـانی ئەخـمـینی و (فـرث) و سانیـیـە‌کان(^) و یۆنان و ڕۆمـان و بیزە‌نتیـیە‌کان ڕاپە‌ڕیون. گەواهی فە‌یلە‌سووف و سەرکـردەی یۆنـانی زەینەفـۆن پێش نزیکەی ٢٤٠٠ سـاڵی ڕابردوو بایەخـێکی مـێژوویی تایبـەتی لەو باردیە‌وە هەیە. زە‌ینە‌ف‌بۆن لە ک‌ـت‌ـیێـب‌ـە‌ک‌ـە‌ی (ئە‌ناب‌اس‌یس) پەنجـە بۆ ئەوە
رِادەکـیّـشــیّت کـە کــوردەکــان چەند ئـازاد و سـە‌ریەخــۆ بوون و چۆن (مـلیــان بۆ شــا کــە‌چ نەکردووە) و بەدرێژیش باسی سوپاکەی کردووە کاتێ بەناو خاکەکەیاندا کشاینەوە و کورد چیـیـان بـە‌سـە‌ر هێناون. شـاکـانی ئێران زۆر جـار ناچار بـوونە سـوپای بێ شـومـار بـنێـرنە
کوردسـتان، خـەڵکی کوردسـتانیش هەمیشـە بەڕووی داگیـرکە‌راندا ڕاست بـووینە‌تە‌وە و زیانی زۆریانی لێ داون(۹). لە سەدەکانی ناوەنددا ژمارەیەک میرنشینی کوردی سەربەخۆ لە ئێران پەیدابوون، لەوانە میرنشینی ڕدوادییە کە مە‌ڵبە‌ندە‌کە‌ی تەورێز بوو ، لە سەرەتای سەدەیەمەوە تا ساڵی ١٠٧١وە ژیاا ١٠١). میرنشینی شوانکارەش لە هەرێمی فارس،
لە سەرەتای چلەکانی سەدەی یازددمین تا ناوەراستی شەستەکانی سەدەی چوارددم‌ینی ﺯﺍﯾﻨﯽ ﮊﯾﺎﻭە. ﻫەﺭﻭەﻫﺎ ﺑﻨەﻣـﺎڵەﯼ ﻓـﻪﺭﻣـﺎﻧـڕەﻭﺍ ﻟﻪ ﻣـﯿـﺮﻧﺸـﯿﻨﯽ ﺷەﺩﺍﺩﯼ ﮐـﻪ ﻟﻪ ﺳـﺎڵﯽ ۹۵٦ ﻟﻪ
کەوت» . کـوردەکـان بەسەرکردایەتی ئەمیرخـان تا دوا کەسیـان لیێ قێکردن بەرگرییـان لە قـە‌ڵکـە‌یان کـرد…» کـەس نەمـا عـە‌جـە‌مـە‌کـان شـە‌ریان لەگـەڵ نە‌کـردبێ، تەنانەت ئەگـەر شــە‌رِنە‌کــە‌ریش با ، بە‌درِندانە‌ترین شــێـوە دەیان کــوشـتن» ، ئەو تراژیدیایە پاشــان بووە
داستانیێک ڕۆژهەڵاتناسەکان پێیان هەڵگوت، نووسەران لەسەریان نووسی(١٦)· ئەوەی جێی سەرنج بێ ئەو ناوچانەی بن دەستی ئێران لەو ماوەیەدا زنجیرەیەک ڕاپەڕینی میللی وەک ئەوەی لە کوردستان قەوما بەخۆوە بینی، لەوانەش ڕاپەڕینی تاڵش ساڵی ۱ە۹۳،
ڕاپەڕینی عەرەبستان ساڵی ١٥٩٦ ، لە جۆرجیای ڕۆژهەڵاتیش ساڵی ١٦٢٣–١٦٢٤ ، لە ئازەربایجان بەسەرۆکایەتی کۆرئۆغلو ساڵی ١٦١-١٦٣٠.
ماوەیەکی کەم دوای کارەساتی دمدم شا عەباس بەخۆی سەرکردایەتی هێزەکانی کرد دژی هۆزی مـوکـری، پیـاوەکـانی شا قەسـابخـانەیەکی گشتـیـیـان بۆ خەڵکەکە دامەزراند
«کەسیان لە کوشتاری گشتی نەبوارد» ، هەزاران ئافرەت و منداڵی ناوچەکەیان ئێخسیر کرد ، هەر لە سەردەمی شا عەباسی یەکەمدا ١٥ هەزار ماڵە کوردیان بۆ ناوچەی خۆراسان راگوێزت(۱۷)
لەگەڵ ئەو هەمـوو زەبر و زەنگەش شـاکـانی سـەفـەوی نەیانتـوانی دەسـهۆاتـیـان بەسـەر
(١٦) هەردوو چیـرۆکنودسی کورد عەرەب شـامـیلۆف و مسستەفـا سـاڵـح کەریم رووداوەکـانی داستـانی دمـیدمـیـان بەدوو چیـرۆک تۆمـار کـردوود کـە شـوێنیـان لە ئەددبی کــوردی هاوچە‌رخــدا دیارە.
چیـرۆکـە‌ی شـامـیلۆف وە‌رگـیێرِاوە‌تە سەر چەند زمـانێک، لەوانەش زمـانی رووسی لە سـاڵی
۱۹۲۹. ﻭﺩﺭﮔﯿﯿﺮﺍﻧﻪ ﺭﻭﻭﺳﯿﯿﯿﻪﮐﻪﯼ ﺩﻣﺪﻡ ﺩﻩﮐﻪﻭێﺘﻪ ۲۰۱ ﻻﭘﻪﺭﻩ ﻮ ۳۰ ﻫﻪﺯﺍﺭ ﺩﺍﻧﻪﯼ ﻟﯽێ ﭼﺎﭖ ﮐﺮﺍﻭﻩ.
لە چیرۆکی «شەهیدانی قەڵای دمدم»ی چیرۆکنووس مستەفا ساڵح کەریم تا ئێستا دوو چاپی بلاوکـراوەتەوە. هەروەها دکـتـۆر ئۆردیخـانی جەلیلۆف لێکۆڵینەوەیەکی درێژی بەزمـانی ڕووسی ددربارەی هەمان بابەت بڵاوکردۆتەوە. بروانە :
O. J. Jalilov, Kurdski giroechisici epos ''zlatoruki khan'', Moscow, 1967,pp 206.
(۱۷) سەرەڕای نەو هەموو دڵپەقی و بیێ بەزەییەی شا عەباسی یەکەم زۆر بەداخەوە توانی ژمارەیەکی کوشتارێکی زۆریشی لە دانی‌شتاووانیان کـرد» . دوای ئەویش سەرۆکی پاسەوانەکـانی،
کارەکەی بۆ تەواو کرد و بەناشرینترین شێوە و ترسناکترین وێنە هێزەکانی ئێران «ئەوەندە کاری درِندانە و شێوازی دڵرِه‌قانە‌یان ئەنجام دا ، تا وای لە خەڵک کرد کرددوە‌ی درِندانە‌ی هۆلاکۆ و تەیورلەنگیان لەبیر بچێتەوە» ، پیاوەکانی تهەماسب لە ڕۆژێکدا ٤٠٠ ڕۆڵەی هۆزی دونبالیییان کـوشت، فـەرمـانی قـرِکـردنی هەمـوو ئەو دونبلیییانە درا کـە لە کـوّشکی شاهانە کاریان دەکرد، لەبەر ئەوە ئەو دونبلییانە‌ی بە گیان مابوون ناچاربوون پەنا بیە‌نە
بەرخاکی عوسمانی (۱۶)
کردەوەکانی شا عەباسی یەکەم (١٥٨٧–١٦٢٩) لە کردەوەی پێشیینەکانی کەمـتر نەبوو ، بەڵکو لە هەندێ باردا زۆر لەوانیشی تێپەڕاند. هەر بەخودی خۆی بەسەرێکایەتی سویایەکی گەورە چووە خوی، لەوێشـەوە شـاڵاوی بردە سەر مـاڵەکانی هۆزی مەحـموودی کورد ، کە مسستەفا بەگی سەرۆکیان زۆر دلێرانە بەرگری لە قە‌لای ماکـۆکرد ، هە‌رودک مێژوونووسی ناوداری شا ئەسکەندەر مونشی (١٥) دانی پێدا دەنێت سویای ئێران «هیچ خـراپیـیـە‌ک نەمـا لەو ولاّتە‌دا نەیکات، لە ڕادەبەدەر دزی و تـالان و کـاولکـارییـان کـرد،
خەڵکێکی یەکجار زۆریان لێ کوشتن» ، چەند هەزار ئافرەت و منداڵیان گواستەوە، وەک دیل رِدِفتاریان لەگەڵ دەکردن. لە کانوونی یەکەمی ساڵی ١٦٠٨ سویای شا ئابڵووقەیەکی مـە‌حکە‌می کـوردە برادۆستـە‌کـانی لە قـە‌ڵای دمدمی بەناوبانگی نزیک ورمێ دا و ، چەند مـانـگێکی خـایـاند. «بەهێی هێرش و شەبەیخـوونی کـوردەکـان بۆ سەر ئۆردوگـا پەرژ و بلاوەکـانی دەوروبەری قـەڵا ، سـوپای ئێران قـوربانیـیـەکـانی زل و زیانێکی گـەورەی لێ کـوردەواری لە ئێران تەنیـیـەوە(٢١). لە هەندێ ناوچەدا تەنانەت ئافـرەت و منداڵیش لە قەسابخانەی هێزەکانی نادر شا ڕزگاریان نەبوو .
مێمێ بەگەلی کورد دەڵێت: شاراوە نییە کە ڕەفتاری نادر شا لەگەڵ کورد هەرگیز باش نەبوو ،
بۆیە کــورد یەکـجــار زۆر دەیانبـوغــزاند ، تەنانەت هۆنراوەیان بەزاراوی گـۆرانی کــوردی لە ه‌جووی نادر شا هۆنییە‌وە، بە‌زۆردار و دڵڕەق وە‌سف‌یان دەکرد(۲۲). ئەوەی شیاوی گوتنە
نادر شـا لە کـاتی شـاڵوەکـەی لە دژی کـوردی خـۆراسـان لە ڕۆژی ٢٠ی تەممووزی سـاڵی ١٧٤٧ کــوژرا ، کــە وەک کــوردەکــانی ئەردەڵان و شـەدەڵوو زەفــە‌رانـلو(٢٣١) ، بەنـیــمـچــە
سەربەخۆیی مابوونەوە.
وێرای شێبوازی تووندوتیێی و زۆری، کـوردەکـانیش وەک ئازەربایجـانیـیـەکـان هێزێکی کاریگەر بوون لە ژیانی سیاسی ئێران، کە لە ناوەڕاستی شەستەکانی سەدەی ه‌ژددمین محە‌م‌ه‌د کەریم خانی(۲٤) پێشەوای هۆزی زەندی کورد(۲۵) دسە‌ڵتی لە ئێران
گرتە دەست. لێرەش واقـیعـێک سەرنج ڕادەکـیێشـیێت کە رِدنگە لە باری دەروونی کـپەوە هە‌ڵقـوۆابێ، کە چە‌وسـاندنە‌وە‌ی بە‌رددوام لە ناخی کوردەکانی ئیێرانی دروستی کردووە.
ئەگەرچی کەریم خـان دادیەروەرترین دەسـەڵاتدارە لە مـیێژووی ئیێرانی نوێ، پەیدابووبێ،
تەنانەت ئەوروپاییـە‌کــان نازناوی «پاشــای خــێـرخــواز»(٢٦)یان پێ دابوو ، لە ســاڵی
.٢٧١٧٦)ﻭە ﺑﻮﻭە ﯾەﮐــە ﻓـەﺭﻣــﺎﻧڕەﻭﺍﯼ ﻫەﻣــﻮﻭ ﺋێـﺮﺍﻥ، ﺑەڵاﻡ ﻧﺎﺯﻧﺎﻭﯼ ﺷــﺎﯼ ﻫەڵنەﮔـﺮﺕ،
بەڵکو ناوی خۆی نا جێگر (وکیل)(۲۸)، لە کاتێکدا کەریم خان ئەو پێشەوا سەفەوییەی داوای تەختی دەکرد ، خسیتبووە زیندانەوە ، لەوەپێش لەگەڵ عەلی مەردان خان لاگیریان کردبوو .
کـوردسـتـاندا بسـە‌پێنن، کە ناوچەیەکی بە‌فـروانی بە‌رە‌ه‌ڵسـتی دەسـەڵاتی شـایان دەکـرد ، هەندێ بەشی گــرنگـیش هەر بە‌ســە‌ریە‌خــۆیی تەواو لە شــای ئێــران دەژیان. بەقــســەی شەرەفخانی بەدلیسی، بۆ وێنە ، لەدوا دوایییەکانی سەدەی شازدەمین دەسەڵۆخانی سەرداری ئەردەڵان، سـەریەخـرێیی لە شـا گـەیشـتـە پلەیەک «وەسف نەدەکـرا». هەروەها مێژوونووسی شا عەباسی یەکەمی ناوبراویش باسی نازناوەکانی خان ئەحمەد خان دەکات،
کە جێی هەڵوخانی باوکی لە مـیـرنشـینی ئەردەڵان گـرتبـۆوە و سـویایەکی هەبوو شـا لە پەلامارەکانیدا پەنای بۆ دەبرد و پشتی پێ دەبەست. لە کۆشکی میرایەتییەکەشیدا گەلێ شاعـیـر دەوریان دابوو ، بەکـردەوەکـانیـان هەڵدەگـوت. دوای مـردنی شـا عـە‌باسـیش خـان ئەحـمـهەد خـان دراوی بەناوی خـیۆی لێـدا ، فـهەرمـانڕەوایانی ناوچەیەکی فـراوانی هەر لە کرماشانەوە بگرە تا ورمێی دادەمەزراند. بەڵام چاوی سەفی شای ئێران بەوە هەڵنەدەهات،
بۆیە سـاڵی ۱۱۳۸–۱۱۳۹ هێرشیکردەسـەر. ئەگـەرچی خان ئەحـمەد خـان یارمـەتی لە سوڵتانی عوسمانیش وەرگرت، بەڵام لەو شەڕەی لەسەر لێوارەکانی گۆمی مەریوان قەوما ،
هێزەکانی لەبەردەم سویای ئیێران خۆی نەگرت، خان ئەحمەد خان خۆشی پەنای بۆ مووسڵ برد ، لەوێ مایەوە تا فەرمانی خوای بەجێ هێنا(۱۸) .
بەهەرحـاڵ خـەباتی کـورد، هەروەک خـەباتی گـە‌لانی دیکەی ئێـران، دوا دۆری نەبوو لە لاوازکردن یا ڕووخانی دەوڵەتی سەفەوی. ئەو زوڵم و زۆرییەی کە کوردەکان لەسەردەمی نادر شــای ئەفــشـــاری(۱۹) (۱۷۳٦–۱۷٤۷) دووچاری بوون زۆر جــیــاوازی لەوەی ئازەربایجــانیــیــەکــان نەبوو(٢٠١). هێــزەکــانی نادر شــا تـاوانی نـاهەمــواریان دەرهەق بەکوردەکانی موکریان و بۆتان و هەولێر و مووسڵ کرد ، هەروەها دەرهەق بەرۆڵەکانی هێزی دونبلیشکە چەکیان لە ڕووی هەڵگرتبوو ، لە ناودڕاستی سەدەی هەژدەمیندا ڕاپەڕینێکی گەورەیان دژی ڕژێمەکەی بەرپاکرد و بڵێسەی تا خێی و سەلاس و ناوچەکـانی دیکەی دیلی زەندی ببرن(۳۲). نەخـۆشـیی ئەو کـابرایە گـەیشـتـە پلەیەک بەخـۆی مـافـورێکی ﮔﺮﺍﻧﺒﻪﻫﺎﯼ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﮐـﺮﺩ ﮐﻪ ﮐﻪﺭﯾﻢ ﺧﺎﻥ ﻟﻪ ﭘﺎﺷﯽ ﺑﻪﺟێ ﻣـﺎﺑﻮﻭ ، ﻫﻪﺭﻭﻩﮎ ﺩﻩﯾﮕﻮﺕ ﺋﻪﻭ ڕۆژانەی بەبیـر دێنێـتێە‌وە کـە دەچووە بەردەســتی(٣٣١). بۆ ئەوەی گـەورەیی خـۆی بنـوێنێێ گلۆکۆکەی لەگەڵ گـلێکۆی نـادر شای ئەفشـاری گـواسـتـەوە و لەبەردەم کـۆسـپی دەرکـەی کۆشکەکەی ناشتی. بەڵام دەکـرا لەوە کەمـتـر لە ئاغـا مـحـەمـەد خـانی قـاجـاری چاوەرِوان بکرێت؟ ، هەر ئەو بوو لە بیـری نەچوو ، تۆڵە لە ڕۆنفـرۆشـێکی شـیـرازی بکاتەوە ، کـە ڕۆژێک لە ڕۆژان بەر لەوەی بێتە سەر تەخت فێڵی لێ کردبوو. هەر ئەوەبوو جەعفەر قولی خــانـی برای کــوشت، هەر لەبەر ئەوەی وێرابوو داوا بـکات بیـکە‌نە والی ئە‌ســفــە‌هان،
ئەگەرچی بەدڵسـۆزییەکی بێ هاوتا لە رۆژانی ملمــلانێی لەپێناو دسـەڵات پشـتـگیـری کردبوو. تەنانەت دایکیشی هەڵخەڵەتاند کاتێ لێی وەشک کەوتبوو ، پاش پارِانەوەیەکی ﺯﯙﺭ، ﮔﻔـﺘﯽ ﺩﺍﯾێ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﮐﻪﯼ ﻟﻪ ﺷﻪﻭێﮏ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺑﯚ ﮐﺎﺭێﮑﯽ ﮔﺮﻧﮓ ﻟﻪ ﺗﺎﺭﺍﻥ ﻧـﺎﻣﯿێﻨێـﺘﻪﻭﻩ ،
بەڕاستـیش گـفـتـە‌کەی بردە سـەر ، چونکە جەعـفەر قـولی عـەلی خـان لە شەوێک زیاتر لە پایتەختی ولاتەکەی نەماوە(٣٤). لێرە دەبێ دیاردی بۆ ئەوەش بکەین لە کاتێکدا ئاغا محەمەد خـان بەو هەموو دڵرەقـییەوە لەگەڵ زەندییەکان دەجوڵایەوە، ئەوا لەگەڵ هەندێ کوردی بەدەسەڵاتی ئێرانی، وەک سادق خانی سەرۆکی هۆزی شکاکی بەدەسەڵات، کە ١٥ ه‌زار چە‌کـداری هەبوو ، نێمانی خێش بوو. هەروەها خـەسـرەوخـانی مـیـری ئەردەڵان، کـە
بەقــســەی پێـرسی ســایـکس(٣٥) «لە هەرێمــێکی فــراواندا ســەربەخــۆ بـوو» و بووە «پاڵپشتێکی بەهێز بۆ ئاغـا محەمەد خان» . کاتێکیش کە ئاغا محەمەد خان بەرێگاوە بوو بۆ بەسەردادانی جۆرجیا ساڵی ۱۷۹۷ لە شووش لەناو خێوەتەکەی کوژرا ، گومانی کوشتنی شا کەوتە سەر سادق خانی شکاک، ئەویش لەبەر چەند هۆیەک، گرنگترینیان داوای سـادق خـان بوو بۆ تەخـتی پاشـایەتـی، ئەوە جگە لە داڵدەدانی ئەو پاسـە‌وانەی کـە
شایان کوشتبوو. ئیدی کشایەوە بۆ ئازەربایجان و دەسەلاتی خۆی بەسەر چەند شارێکی
فەرمانڕەوایی زەندییەکان زۆری نەبرد. پاش ئەوەی ک‌ه‌ریم خانی دام‌ه‌زرێن لە ساڵی
۱۷۷۹ کۆچی دوایی کرد، ئەوزەندییانەی پاشی ئەو هاتن لە هەموو ڕووێکەوە لە ئاستی ئەو دانەبوون. بۆیە پێشەوای قاجارییەکان ئاغا محەمەد خان ئەو هەلەی قۆزتەود، توانی زەندییەکان لەناو ببات، بۆ ئەوەی لە ساڵی ١٧٩٦ سەردەمێکی نوێ لە مێژووی ئێرانی نوێ دەست بێ بکات کە پێی دەڵێن سەردەمی قاجارییەکان.
بێە‌لاوێردن گەلانی ئێران هەموویان لە دڵڕەقی و پاشکەوتوویی قـاجـارییـە‌کـانیـان چێران لە سەردەمی ئەوان بووە موستەعمەرەیەکی سەر بەدەوڵەتە گەورەکان، ئاغا مـحـەمـەد خـان کـە لە شـوێنێکی دی ئەو کـتـیێبـە باسی دڵڕەقی بێ وێنەیان کـرد( ۲۹) ،
سەردەمەکەی بەخوێنڕشتنی بێ ڕەحمانەی زەندییەکان دەست پێ کرد ، هەرچەند بەقسەی هەمـوو مـیێژوونووسانی ئێبران و ڕۆژئاواا (۳۰) کەریم خـانی زەند ڕێزی لێنا و چاویشی لێ بوو ، خـوشکە‌کـە‌شی خـواست، لە کاروباری سیـاسی گـرنگ ڕاوێژی پێ دەکـرد و درێژایی ﺷﺎﺯﺩە ﺳﺎﻻﻥ ﺑە(ﺭﺍﻭﺷﮑﺎﺭ ﻭ ﺑﯿﺮﮐﺮﺩﻧﻪﻭە) ﻟە ﺷﯿﺮﺍﺯﯼ ﭘﺎﯾﺘەﺧﺘﯽ ﺯەﻧﺪﯾﯿەﮐﺎﻧﯽ ﺑﺮﺩە ﺳەﺭ.
بەڵام ئەو ئاغا محەمەد خانەیکە مێژوونووسی ئێران سەعید نفیسی وەک مرۆیەکی بوودەڵە و دەم و چاو شەڕانی وەسفی دەکات، لە دڵەوە ڕقی لە خەڵک دەبۆوە، مرۆڤێک بوو کە ڕکی لە یەکێک بووبایەوە لێ خۆشبوونی نەبوو. لە پێناو تەختی فـەرمـانڕەوایی سلّی لە کـوشـتنی نزیکـتـرین خـزمی و خـۆشـە‌ویسـتـریـن برادەری نەکـردەوە( ۳۱۱)، دڵڕەقی
بەرانبەر زەندییەکـان لە ئەندازە بەدەربوو ، تەنانەت ئەوەی هاوکـاریشی کـردبوون. دوای سەرکـەوتنی لە دوامین شەری لەگەڵ لوتف عـەلی خـانی دوا فـەرمـانـڕەوای زەندییەکـان،
فـە‌رمــانی ئامــادە‌کــردنی بیـست هەزار جــووتە چاوی دوژمنە‌کــانی دا. هەر کـە هەواڵی دیلکردنی خودی لوتف عەلی خانیان بۆ هێنا ، فەرمانی دا بەو بۆنەیەوە سەری شەش هەزار ئەوەی مــیێــردەکـەی بـووە مــیــر و دەســەڵاتـی پەرەی ســەند و بووە هێی ئەوەی کــاروباری کــوردسـتــانی بکە‌وێتــە دەست «خــەڵکی نـامـۆ کــە بە‌فــارسی دەدوان» هەروەک دەق لە دەسنووسی «مێژووی خەسردوی کوری مـحەمەد بەنی ئەردەڵان» داهاتووە و مێژووی دانانی بۆ ئەو سەردەمە دەگەڕێتەوە(٣٩). هەر ئەوەش ڕێی بێ ناسرەدین شا (١٨٤٨–١٨٤٨)
خۆشکرد مامە چوست و چاپووکەکەی، پازدەمین کوری عەباسی میرزا (نائب السلطنة)ی ناودار، حاجی فـە‌رهادی میـرزا (مـعـتـمـد الدولة) بكاتە فـەرمـانڕەوای ئەردەڵان لە پاش کـۆچی دوایی ئەمـانـوڵلاخـانی دووەمی کـوڕی خـە‌سـرەوخـان لە سـاڵی ۱۲٤۸ی کـۆچی
(۱۸٦۷–۱۸٦۷)ی زایینی. بەڵام ناوچەی هەورامان سەری بۆ تاران دانەنواند ، هەروەک باسـیل نیـکتن دەڵیت «چونـکی ئەوە لەگـەڵ ئاکـاری خـەڵکەکـەی نەدەگـونجـا». (مـعـتـمـد الدولة) زۆر بەســەخــتى توانى دەســەڵاتى خــۆى بەســەر ئەو نـاوچەیەدا بســە‌پێنى کــە سەرۆکەکانیان بۆ ماوەیەکی دیکەش بەنیمچە سەربەخۆیی مابوونەوە(٤٠). ڕاپەرینی شێخ عـوبێدوڵالای کوری سەید تەهای شەمـزینی(٤١) ساڵی ١٨٨٠ چڵەپێیەی رەنگدانەوەی نارەزایی کـورد بوو لە فەرمـانڕەوایی دواکەوتووی شـاکـانی (الل قـاجـار) لە ئیّـران. شـیّخ دەسەڵاتیی ئایینی و دنیایی زۆری لەنێوکـوردەکانی ناوچەی بەرفراوانی گـۆمی وانەوە تا ناوچەی ورمێ و خوی و مەهاباد و ئەردەڵان و زۆر ناوچەی دیکە هەبوو ، ( ٢٠٠ ) گوندیان موڵکی تایبەتی خۆی بوون(٤٢) .
(۳۹) تاریخ خسرو بن محمد آردلان، ل ۹۳.
(40) B. Nikitine, Op. Cit., pp. 257-258.
(٤١) ئەو نازناوەی لە گوندی شەمدینانی ناوچەی هەکارییەوە بۆ هاتووە کە شێخی تێدا دەژیا .
(٤٢) دەربارەی شێخ عوبەیدوڵڵا و ڕاپەڕینەکەی بڕوانە :
اسکندر قوریانس، قیام شیخ عبیداللە شمزینی در عەد ناصرالدین شا ، بە اهتمام عبداللە مردوخ کردستانی، تنەران، ۱۳۳۱، هەرچەند دانەرەکەی بابەتی نیییە بەلام کتیّبە‌کە زانیاری گرنگی تیدایە کە دەکرێت بۆ لایەنە گرنگەکانی ڕاپەڕینی شێخ عوبەیدوڵلا و ئەنجامەکانی کەڵکیان لێ وەربگیرێت؛
Jalile Jalil, Vosstonie Kurdov 1880 goda, Moscow, 1966.
جەلیلی جەلیل، راپەڕینی کوردەکانی ساڵی ١٨٨٠ ، بەزمانی رووسی، مێسکۆ، ١٩٦٦.
N. A. Khalphin, Barba za, Kurdistan, Moscow, 1963, pp. 108 - 132, 134 - 144.
داسـە‌پاند(۳٦). هەروەها ســادق خــان پێـوە‌ندییـە‌کی بەتینی بە‌ئازە‌ربایجــانـیــیـە‌کــان و بەجۆرجییەکانیشەوە هەبوو کە لە سەروبەندی پەلامارەکەی شای قاجار بۆ سەر وڵاتەکەیان ئەنجـوومەنێکیـان پێک هێنا و بریاریان دا پەنا بەرنە هەر هۆیەک بۆ ئەوەی ئێرانییـەکـان نەگەڕێنەوە وڵاتەکەیان و هەوڵ بۆ لەناوبردنی ئاغـا محـەمـەد خـان بددن، چونکە بروایان وابوو هەر کە بکوژرێ ئیدی تارمایی داگیرکردنی ئێرانی‌انی لیێ دوور دەکەوێتەوە(۳۷).
دوای پێکدادانێکی چەکدارانە لە نزیک قەزویندا شکاکەکان لەبەردەم هێزەکانی فەتح عەلی شا شکانکە جیێی ئاغا محەمەد خانی گرتبۆوە. بۆ چارەکردنی تەنگ و چەڵەمەی نێوان هەر دوولا ، جۆرە سازشکارییەکی ڕامیاری لەنێوان قاجارییەکان و شکاکەکان کرا ،
بڕیار درا سادق خان گەوهەرەکانی شای کوژرا و بداتەوە فەتح عەلی شای جێگری ئاغا محەمەد و بەرانبەر بەوەش ببێتە فەرمانرەوای (گرمرد) و (سەراب)(۳۸).
هر لەو س‌ه‌روبە‌ندە‌ش‌دا شا دەسەلاتی بەسەر هەرێمەکانی دیکەی کوردستانی ئێران رِانەدەگەیشت، بێیەکا لەژێر دەسەڵاتی شادا نەمابوون. ئەو گەڕیدە ئەوروپایییانەی لە نیوەی یەکەمی سەدەی نۆزدەمین سەریان لە ناوچەکەداوە، لەوانەش مالکۆلی بەناوبانگ و جــێنیـشـن (مــقــیم)ی بەریـتـانـی لە بەغـدا کـلۆدیۆس جــێـمس ڕیچ، خــاوەن گــە‌شــتـە بەناوبانگەکـەی بۆکـوردسـتـان و ئیـدیـکەش، بەدرێژی باسی دەسـەلاتی مـیـری ئەردەڵان (ئەمان–اللەخان) دەکەن، بەپێی وەسفی ئەوان حاڵ و باری ئەوان لە حاڵ و باری پاشایان دەچوو ، هەر بەپێ لێنانی زۆربەی ئەو بیانیانەی بەچاوی خۆیان دیتبوویان، لە هەموو ئێران هیچ کۆشکێکی دیکە جگە لە کێشکی شا نەبێ نەگەیشـتۆتە کۆشکی ئەمـانوڵڵاخان لە سنە. لەبەر ئەوەی بە‌قــسـە‌ی خــۆی خــاوە‌نـی «ژمــارەیەکی زۆری کــە‌ڵە‌مــێـرد و ئە‌ســپی بەئارامــە» ، بۆیە بەناو نەبێ ســەری بێ شــا شــۆر نەکــردووە. بەرێیکەوتیش نەبوو کــە
شۆڕشگێڕە هێندییەکان لە تێکۆشان دژی بەریێتانییەکان، ڕوو لە شا و ئەمانوڵلاخان بەیەکـە‌وە بکەن بۆ ئەوەی یـارمـە‌تیـیـان بدات. وا چاکـە پەنجـە بۆ خـەسـرەوخـانی کـوڕی ئەمـانوڵلاخـانیش درێژ بکەین کە ولیە خـانی کـچی فـە تح عـەلی شـای هێنابوو ، لە پاش ه‌زار تەنیان(۶۷) لێ داوە، هە‌روە‌ا پیاوەکانی رژێم ئازاری پیاوی ناسراوی ناوچەکە
فــە‌رجــوڵلاخــانـیـان دا تا مــرد. لە شنۆدا ( ۲۰ ) هەزار تە‌نیــان تاوانانە بەســەر عــەلی عەبدوڵالاخان و ئیبراهیم خان سەپاند ، ئابرووی ئافرەتانیان برد. بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەوانە و تۆڵە‌سە‌ندنە‌وە‌ی ئەو زایانانە‌ی لە براک‌ی‌ان‌ک‌ه‌وتووە
بەسەرۆکایەتی کوڕەکانی بۆ ئێران» نارد(٤٨) .
باری شــپــرزەی ئابووری ڕۆڵێکی کـــەمی لە وروژاندنی کـــوردەکــان نەبوو. ڕاپۆرتی دبلۆماسیییە ڕووسەکان لە سەروبەندی راپەڕینەکەی شێخ عوبەیدوڵلا دەربارەی ئەو (بارە ناهەموار) و (کوێردودرییە مەزنە) دەدوان کە پاڵی بەخەڵکی کوردستانەوە دەنا (بەبەڕوو و پەلکە چرو) ، تەنانەت (لەسەر گێشێتی کەریش) بژین. دبلۆمـاسـیـیـەکـان چاوەڕوانی (هەرایەکی میللی بەڕاستی بوون) لەو ناوچەیەدا کە برسیەتی بەهێزترین پاڵ پێوەنەری بوو(١٠).
بەحـوكـمی ئەو هۆیانە و هی دیکەیش ژمـارەی ئەو بێزار و وەڕسـانەی لە ددوری شـیێخ عوبەیدوڵلا بەخێرایی گرد دەبوونەوە لە زیادبووندا بوو. لە رِاپۆرتێکی تایبەتی کونسێلی گـشــتی ڕووس‌کــە لە تـە‌ورێز بۆ ودزارە‌تی هەندەرانی وڵاتەکـەی ناردووە لە پتــرسـبـۆرگ دەڵێت، کوردەکانی ئێران «ئازار دراو و چەوسێنراوی ژێردەستی دەسەڵاتی فارسەکانن...
بەباوەشێکی فـراوانەوە بەپیـر شێخەوە دەچن بۆ دەست لەملکردنی وەک ڕزگـارکـەرێک،
بەکۆمەڵ دەدەنە پاڵی» (ه ه) . بۆیە سەیر نەبوو کە ژمارەی شۆڕشگێیڕانی شێخ عوبەیدوڵڵا بەمــاوەیەکی کــورت لە ســەرەتاوە لە دەوروبەری (٣–٥) هەزار کــەســەوە دوو چەنـدانە بوو(اه). هەروەک دک‌توّر ن. ئا. خالفین پەنجەی بۆ ڕادە‌کێشێ بە‌پاڵپششتی ئەو ڕاپۆرتە
دبلۆماسییە تایبەتییانەی سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی نۆزدەمین، هەندێ لایەنی عەرەب، بەشەریفی مەککە و خدێوی میـسـریشەوە لایەنگیری شێخ عوبەیدوڵالایان کردووە، هەر
(٤٧) بەگوێرەی نرخی دراوی ئەو وەختە پارەیەکی یەکجار زۆرە.
بەگوێرەی وەسفی کرزن شێخ عوبەیدوڵلا «پاشایانە ڕەفتاری دەکرد» ، ڕۆژانە تێکڕا پێنج سـەد تا هەزار کــەس لە دیـودخــانە‌کــە‌ی ســە‌ردانـیــان دەکــرد. هەروەها دەڵێت: خــەونی بەئازادبوونەوە دەدیت «وەک بەردی بناغــە بۆ هێـرش بردنە سـەر حکوومــەتی ئێـرانی...
نگریس» (٤٣١). لە ئێران هەر تەنیا چەوساندنەوە پاڵی بەڕۆڵەکانی گەلی کوردەوە نەنا تا لە ددوری شـیّخ کـرّیبنە‌وە تەواوی لەگەڵ بەرپرسە ئێرانییەکانەوە هەبوو ، بەشایەتی هەمووانیش بەرپرسە ئێرانییەکان بوونە بارێکی گران بەسەر شانی خەڵکەوە. ئەو زانیارییانەی کە دە‌یشـتە کونسوڵی بەریتـانیـا لە تەورێز نیـشـانیـان دەدا ، شـیّخ مـردنی کـردبـوە سزای بەرتیـل خۆرەکـان. لەو ڕاپۆرتەی کونسوڵ پێی دەڵیت «داگیرکردنی ئێران لەلایەن کوردەکانەوە» شێخ عوبەیدوڵلا
«مرۆڤێکی ڕووناکبیر بوو ، هەوڵی ددا بەگوێرەی توانا فێری بیر و شێوازی ژیانی کۆمەڵە شارستانیییەکان ببێت» . هەروەک سەرچاوە ئەرمەنییەکان و ئەوانی دیکەش دەیسەلیێنن،
شـیّخ لـە‌لانی ئایـینیـیـە‌وە دە‌مــارگـیـر نەبوو ، بۆیە ئەرمـەن و ئـاسـوورییـە‌کـان ئـەوەندەی موسوڵمانەکان سۆزیان بۆی دەبزووت(٤٤). ئەرمەنییەک ئاوا وەسفی شێخ دەکات:
«مـرێڤـیێکی بەرز ، حەزی لە ئیـشـوکـار بوو ، سەرنجـراکـیێش و کـاریگەر بوو ، ناسک و ﺯﯾﺮﻩﮎ ﺑﻮﻭ ، ﻫﻪﻣـﯿـﺸﻪ ﺳﯚﺯﯼ ﺑﺎﻭﮐـﺎﻧﻪﯼ ﺧﯚﯼ ﺑﯚ ﻫﻪﺗﯿـﻮﻭ ﻭ ﺑﯿـﻮﻩﮊﻧﻪﮐـﺎﻥ ﺩﻩﺭﺩﻩﺑﺮﯼ. ﮐﻮﺭﺩﻩﮐـﺎﻥ لە هەمـــوو لایە‌كــە‌وە دادەبارینە ســـەر شــە‌مـــدینان بۆ ئەوەی باسی کـــوێردودری و ئەو پالە‌پە‌ست‌ۆیە بکەن کە لەسەریان بوو ، پرسیان پێ دەکرد و لە کێشە ئایینی و دنیایییە‌کان ڕایان وەردەگرت. ڕێزیان دەگرت و بەسەرۆکێکی ئینسانی و دادپەروەریان دادەنا» .
لەو دوو نـامــەیەی کـهە بـۆ مــیـســینێـری ئـهەسـریکی دکـتـۆر کــۆەـران لە ورمێ نـاردبوو ،
پێوەندییەکی باشیشی لەگەڵ هەبوو شێخ بەخۆی رووداوی زۆری لە ستەمی ئیێرانییان تۆمار کردبوو کە پاڵیان بە‌کورددوە دە‌ا بەرووی تاران راپە‌رن. (٤٥) لە یەکێ لە نامەکانی کـە مــێـژووی ٢٥ی ئەیلوولی ١٨٨٠ی(٤٦) پێـوەیە دەڵێ لە ســاڵی ١٨٧٩ (شـجــاع السلطنة) فەرمانی مردنی بەسەر پە‌تج‌ا کەس لە دە‌روێشە‌کانی داوە، زیانی زیاتر لە ۱۰۰ هەڵقوڵنی ڕاپەڕینەکەی شێخ عوبەیدوڵلایە لە ناخی دەروونی گەل و خاکی نیشتمانەوە.
تاران ســویـایەکی گــەورەی ( ۲۰ ) هەزار کــە‌سی بەتێیخــانەوە، بۆ ســە‌رکــوتـکردنی رِاپەڕینەکەی شێخ ) تەرخان کرد. لە دواییدا ئێرانییەکان مەرامەکانیان بەهاوکاری بێگانە و ژمارەیەکی زۆری بەکرێگیراوی ناوەخۆ ئەنجام دا. لاوازی ڕێکخستن و ڕیزی شۆڕشگیران، هۆیەکی یاریدەری ژێرکەوتنی شێخی شەمدینان بوو. هێزەکانی شا بۆ هەر کوێ دەچوون پەنایان دەبردە بەر چەپەڵترین شێوازی تۆقاندن دەرهەق بەکورد. لێرەدا بەوەرگێیێڕانی ڕاپۆرتێکی دبلۆمـاسی نهێنی لەو بارەیەوە واز دێنییێن کـە تێیـیـدا دووپاتی دەکـاتەوە، دامـرکــاندنەوەی ڕاپەڕینەکــە هاوشـانـی قــەســابـخــانەیەکی خــوێناوی بـوو لە کـوردسـتـانـی ئێـران و بووە هێی «کـوشـتنی هەزاران کـورد بێ گـوێدانە تـە‌مـە‌ن و ڕەگـە‌ز و تالانکردن و سووتاندنی زیاتر لە ۲۰۰ گوندی کورددو اری» ( ۵۹)
پاش سەرنەکەوتنی ڕاپەڕینەکە ، شێخ عوبەیدوڵلا کشایەوە ناو خاکی عوسمانی، «لەژێر فــشـــاری ئەوروپاش بۆ ســـەر دەروازەی باڵا» لە تەمـــووزی ۱۸۸۱ بۆ ئەســـتــەنبـــۆڵ ﮔﻮﺍﺯﺭﺍﯾﻪﻭە( ٦٠) ﺑﻪڵاﻡ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪﻭەﺵ ﺑﻪڕێﺯەﻭە ﻟـﻪ ﭘﺎﯾﺘﻪﺧﺘﯽ ﻋـﻮﺳـﻤـﺎﻧﯽ ﭘێﺸـﻮﺍﺯﯼ ﻟێ ﮐﺮﺍ ،
کاربەدەستـان چوونە دیدەنی و خەڵک ڕژانە شەقامـەکان، تۆپیان بەو بۆنەیەوە تەقـاند؛
بەڵام شێخ، بەقسسەی س. ولسن، زوو تێگەیشت کە ئەو مییوانی سوڵتـان نیییە ، بەڵکو دەس بەسەرە لەلای(١١). هەر لەبەر ئەوەش شێخ عوبەیدوڵلا لە پێوەندییە نهێنییەکانی بەردەوام بوو ، بەتایبەتی کە دەیزانی بارودۆخ هێشـتـا لەبارە بۆ درێژەپێدانی تێکۆشـان.
دوای لەناوبردنی بزووتنەوەکەی هۆیەکانی نارەزایی و بێزاری لەنێو گەلی کورد لە ئێران هر لە زیادی بوون، ئەویش بەهۆی کورتبینی سیاسی فەرمانڕەوایانی تاران. ڕەنگە لێرە
بەس بێ پەنجە بێ ئەو بروسكەی باڵیێزی ڕووسیـا لە ئەستـەنبۆڵ بۆ وەزارەتی هەندەرانی وڵاتەکـەی لەو بارەیەوە ناردووە درێژ بـکە‌ین کـە دەڵێت: فـەرمـانڕەوای ئێمران «نەک هەر هیـچی بۆ سـووکـکردنی بـاری سـە‌رشـانی کــورد نە‌کـرد کـە بەهۆی راپە ڕینی ئەو دوایـیـە
(60) G. N. Curzon, OP. Cit., Vol. l., P. 554.
وەک باوە گوایە رۆڵی وەهابییەکان لە ناوچەکەدا دەگێرێت(ه٢). هەندێ راپۆرتی دیکەش ئـامــاژە بۆ ئـەوە دەکــەن کــە هەنـدێ لە ســەرۆک هێزە عــەرەبەکــان لایەنـگیــری شــیێخ عـوبەیدوڵایان کـردووە(٥٣١). شـۆڕشگێران توانیـیـان لاهجـیـان و سـە‌رددشت لە نـیـوەی یەکەمی ئەیلوولی سـاڵی ۱۸۸۰ رِزگـار بـکەن، پاشـان رِوویان لە مـەهاباد کـرد و ا٤١)
ئەوێشـیـان ڕزگـار کـرد، لە ۲۳ی ئەیلوول چوونە ناو شنۆ، پاش چوار ڕۆژانیش چوونە ناو عەشتارۆخ. دوای ئەوەی ورمێ و ناوچەکانی دیکەشیان ڕزگار کرد؛ شۆڕشگێڕان گەیشتنە دەروازەی تەورێز بارەگـای جێنشێن (ولی العـەـد). ترس و لەرز کەوتە ناو دانیشتـووانی شارەکە بەهۆی دابڕانیان لە ناوچەکـانی دەوروبەرەوە و دووچاری برسیـەتی ببـوون. جگە لەوەش خەڵکێکی زۆریش پەنایان بۆ بردبوو(هە). ناسرەدین شا دەترسا شۆرشگێڕان ڕوو لە تارانی پایتـە‌خت بکەن، بۆیە بۆ خـیۆ قـورتارکـردن هانای بردە بەر ڕووس و ئینگلیـنز و عوسمانییەکان. تەزاری رِووسیش لە خوای دەویست بۆ بە‌دە‌وە‌چوونی، فـەرمـانی دا هەندێ هێزی سویاکە‌ی رِوو بکەنە نە‌خچە‌وانی سەر سنووری ئێران. لەسەر داوای رِووس و بەریتانییەکان دەروازەی باڵا (باب العالی)ش هەندێ لە هێزەکانی لەسەر سنوورەکانی ئێمایم کـرد (اه‌مـوو ئەوەش ڕۆژنامـە‌کـانی لەندەن پێمیـان لەسـەر ئەوە
دادەگرت، کە راپەرینی شێخ عوبەیدوڵلا فییتی دەستی رووسەکانە ، بەڵام رۆژنامـەکانی پترسبۆرگ بەتەواوی پێچەوانە بوون، پەنجەی تاوانیان بۆئینگلیز درێژ دەکرد. ڕۆژنامەی
(دیلی تەلگراف)ی لەندەنی لە وتارێکیدا بەناوونیشانی «بۆچیکورد ڕاپەڕی» دووپاتی دەکرددوە «هێی ڕاپەڕینەکە بەمسێگەری ڕووسەکانن». هەمان کات ڕۆژنامەی (قەفقاس)ی ڕووسیش دەیگوت شێخ عوبەیدوڵڵ «توانی بەهاندانی ئینگلیز پاڵ بەکوردەوە بنێ ڕاست بنە‌وە) •
ﻟﻪﻭﻻﺷﻪﻭﻩ ﺭﯙﮊﻧﺎﻣﻪ ﺋﻪﺭﻣﻪﻧﯿﯿﻪﻛﺎﻥ ﺩﻭﻭﭘﺎﺗﯿﺎﻥ ﺩﻩﻛﺮﺩﺩﻭﻩ ﻛﻪ ﮔﻮﺍﯾﻪ ﺗﻮﺭﻛﻪﻛﺎﻥ ﺩﻩﺳﺘﯿـﺎﻥ ﻟﻪ
ڕاپەڕینی کـوردەکـانـدا هەیەهە خـیـاوازییـە گـە‌وردیە بۆ خـۆی بەڵگەیەکی تەواوی
(52) N. A. Khalphin, OP. Cit. P. 116. (53) Ibid, P. 126; J. Jalil, OP. Cit., P. 91
( ٤٤) هەینێکە بەشاری مەهابادیان دەگوت سابآخ.
(۵۵) بروفیسور و مینورسکی، تاریخ تبریز، ترجمە وتحشیە عبدالعلی کارنک، ل۷۱.
N. A. Khalphin, OP. Cit., p. 127.
(56) J. Jalil, OP. Cit., P. 84. (57) Ibid, PP. 99 - 100.
سپارد، گری راپە رینی دەشت بەخێرایی ناوچە فراوانە‌کانی مەهاباد و سەردەشتی گرتەوە و فەرمانڕەوای ئەو ناوە عزەتوڵلا خان، کە دیارە عەجەم بوو ، ناچار بوو شار بەجێ بهێڵێت،
شــۆڕشگێسڕان هەڕەشــە‌یان لەورمــێش کــرد ، دەســە‌ڵاتـداران نەیانـتــوانی سنوورێک بۆ بەرهەڵسـتی شۆڕشگێڕان دابنێن و جموجـۆڵیان تا کـۆتایی سـاڵی ۱۸۸۷ بەردەوام بوو.
حکوومەتی ناسرەدین شا ناچار بوو بەدەنگ داخوازییەکانیـانەوە بچیێت. عزەتوڵلا خان فەرمانڕدوای سەردەشتی دوورخستەوە و ئەحمەدبەگی موکری لە جێی دانا ، میر جیهانسۆز میرزایشی لە ورمێ گواستەوە و فەرمانڕەوایەکی خەڵکی ناوچەکەی لە شوێنی دانا(١٦).
ﮐﻮﺭﺩ ﺩەﻭﺭﯾﺎﻥ ﻟﻪ ڕﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻧﯽ ﺷﯚﭘﺸﯽ ﺩەﺳﺘﻮﻭﺭﯼ ﺋﯿﺮﺍﻧﯿﺸﺪﺍ (۱۹۰۵–۱۹۱۱) ﻫﻪﺑﻮﻭ،
کە هەرچەندە لە دوو واقـیـعـی دژ بەیەک ڕەنگی دەدایەوە، بەڵام لەگـەڵ ئەوەش لە خـاڵە بنەڕەتیییەکانی هۆ شاراوەکان بەیەک دەگەیشێتەوە. زۆربەی زۆری جەماوەری کورد لایەنی شـۆڕشـیـان گـرت، بەڵام هەندێ لایەنی دیکەی کــوردی خــاوەن ســە‌نگ و کــاریگە‌ر لە
ســە‌نگە‌رە‌کــە‌ی دی بوون. لێـرەدا دە‌مـانە‌وێت بیـرورایە‌کی چڕوپر دە‌ربارە‌یان پێـشکێش بکەین. نەدەبوو هێنزە نـیـشـتـمـانیـیـە لە ڕادەبەدەری بێنزارەکـانـی کـورد لـە شـوێنەواری بزووتنەوەی شێڕشگێڕی دوورەپەرێز بن، کـە ئامـانجی هەڵتەکـاندنی ڕژێمی دواکەوتووی قاجاری بوو. یەکێک لە بەڵگەکانی «ئەرشیـغی سییاسەتی ڕووسییای دەردوەی سـاڵی ۱۹۰۷» پەنجە بۆ ئەوە ڕادەکێشێتکە ۳۰ هەزار کـوردی جەنگاوەر لە ناوچەکانی خوی و مــاکــۆ لـە دژی ئەو چە‌تـانە‌ی کــە دوژمـنانی شـۆڕش لەو ناوچانە دروســتــیــان کــردبوون بەشداربوون، بەنیازی زەبر لێدانیان. بەڵگەنامەیەکی دیکەش لە هەمان کۆمەڵەدا پەنجە بێ
(ئەو یارمەتیییە زۆرانەی» کە «کورد دەیاندا شۆرشگیێران لە ناوچەکانی ورمێ و سابالاخ
(مــە‌ه‌اب‌اد) و ســە‌لماس» (۱۷) درێژ دەکــات، کــە هەر هەمــوویان نـاوچە‌ی کــورددوارین.
دەستوورییەکان ژماردیەک ئەنجوومەنیان لە شارە کورددوارییەکانی، کرماشان و مەهاباد و سنە و سەقز و بۆکان و ئەوانی دیکە دامەزراند. ئەخجوومەنی سەقز لە هەموویان موکوڕتر
(66) Ibid, PP. 145 - 146.
بارودۆخـــیــان تێکچـــوو بوو ، بەڵکو نیــاز وایە باجی نوێی دیکەشــیــان بەســـەردا بسە‌پێنن» ( ۱۲ ) .
شێخ عوبەیدوڵلا بەزیرەکی لە ئەستەنبۆڵ هەڵات. بەبۆنەی هاتنی جەژنی رِدمەزان هەلی بۆ هەڵکەوت، ڕایگەیاند کە نیازی وایە بەدرێژایی جەژن بچیێتە خەڵوەت بۆ خواپەرستن لە ژوورەکــەی، بۆیە نایەوێ کــەس ببــیـنێت، لەو لاشــە‌وە بە‌نەــێنی لە ناوەڕاســتی ئابی ۱۸۸۲ بەهۆیکـە‌شـتـیـیـە‌کی فـەرەنسی و گـوزەرنـامـە‌یەکی سـاخـتـە و بەجلوبەرگی بازرگانیکی تورک، گەیشتە بەندەری بوتی جۆرجیا تا لەوێیەوە بگەڕێتەوە کوردستان.
بەڵام شـیێخ ئەو جـارەش ســەرنەکــەوت ، پاش تـیّـپــەڕبوونی چەند مــانـگێیک بەســەر هە‌لاْتـنە‌کـە‌ی جـارێکی دیکە دیـل کـرایە‌وە ، لەســەر خــواســتی ناســرە‌دین شــا ســوڵتــان عە‌بدوطحە‌مـیـد بریاری دا لەگەڵ ئەندامـانی خێبرانە‌کە‌ی، بۆ مـە‌ککە دووری بخـاتە‌وە، لە
مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ۱۸۸۲ لەوێ کۆچی دوایی کردا ۱۶).
بەنەمانی شێخ عوبەیدوڵلا لەسەر شانۆ دوایی بەخەباتی ڕزگاریخـوازی کورد نەهات،
بەڵکە دوای تێپـەڕیوونی چەند سـاڵێکی کـەم، دووبارە هەڵگیـرسـایەوە، ئەویش «وەک بەرچدانەوەی هەوڵەکانی تاران کە دەیەویست فـشـار بخـاتە سەر خۆییبـوونی کـوردە نیشت مانچەروەرەکان و زیاتر لەلانی ئابووری بیانرووتتێنێتەوە» (١٥). ڕۆڵەکانی هۆزی دەشت لە دژی ڕەفتارەکانی فەرمانڕەوای ورمێ میر جیهانسۆز میرزا ڕاپەڕین، حەسۆ بەگ و بەدر بەگی کـوڕانـی حـەسـەن بەگ ڕابەریان دەکـردن، حـەسـەن بەگ لە زینداندا گـیـانـی
(62) N. A. Khalphin, OP. Cit., P. 134.
(١٣) كيرزن پەنجە بۆ ئەوە دريێژ دەكا كە شێخ عوبەیدوڵلا لە ئەستەنبۆڵ لە ئابی ساڵی ١٨٨٢ هەڵات،
بەڵام دکتۆر جەلیلی جەلیلیش بەپاڵپشـتی قسسەی س. ولسن دەڵیت: شیّخ لە کۆتایی تەمووزی بەر کونسولی تورکیا لەشارەکە(۷۰). هەرکە فەرمان فەرما لەرادە دانان بۆ جووڵانەوەکانی سالار ئەلدەولە و لایەنگرانی بێ هومێد بوو ، بەبروسکە وازی لە کار هێنا (۷۱) .
جـمـوجـۆڵەکـانـی سـالار ئەلدەولە لە کـوردسـتـان، رووس و بەریتـانیـیـەکـانـی وروژاند و داوایان لیێ کـــرد چەک دابنێ. بەڵام ئەو ۷۲)، بەینێکی دیکەش جـمــوجــۆڵە‌کــانـی بە‌رددوام بوو ، تـا هێـزەکــانی ئێـران نـاچاریان کــرد کــرمــاشــان و سنە و ناوچەکـانی دیکەی کـوردەواری بەجێ بەیێـلێیٰ، لە دواییـدا نـاچار بوو چەک فـرێ بدا و هە‌ڵبـێتـە ناو خـاکی ڕووسـیـا(۷۳). بەڵام لـیّـرە‌دا پێـویســتـە ئـامـاژە بۆ ئـەوە بکەین کـە
خڕبوونەوەی ئەو ژمارە زۆرەی پیاوانی هۆزە کوردەکان لە دەوری سالار ئەلدەولە لە ئاکامی پێوەندییەکانی پێشووی نەبوو بەسەرۆکەکانیانەوە، بەڵکو کارەکە زیاتر ڕەنگدانەوەی باری ناڕەزایی کورد بوو لە ڕژێمی قـاجاری. هەندێکیان هەر بۆیە دابوویانە تەک سالار ئەلدەولە تەنیا لەبەر ئەوەی داوای کرد باج نەدەنە میری، بەتایبەتی باجی بێ ڕەزای خۆی کە تاران ساڵی ۱۹۱۰ بەشێوەیەکی گەوجانە بەتەواوی مانای وشە بەسەریدا سەپاندن، ئەو چەردە باجە نوێیەی کە بەسەر بەرهەمی خوێی خۆماڵیدا سەپێنرا بوو شەش هەندەی ئەو باجە بوو کە بەسـهۆر خـوێی لە دەرەوە هێنراودا سـە‌پێنرابوو. بەقـسـهێی پسـپپێری دارایی ئەمـریکی
(مۆرگان شوستەر) کە تاران بۆ چاککردنی باری شپرزەی ئابووری پرسی پێکرد بوو ، باجی خوێ هیچ کەڵکی نەبوو جگە لە «قەڵەوبوونی باجگرەکان لەسەر حیسابی ئەو (واتە باجی خـــوێ. و. ) ، چونكە ئەوەندەی ئەوان کــۆیان کــرددوە پێنج هەندی ئەوە بوو کــە یـاســا داینابوو (۷٤).
فەرامەرز بزرگر ئیسماعیل رائینی پشکنەری دارایی کوردستانی ئیێران بەر لە شەڕی ﺑﻮﻭ ﺑﯚ ﺩﺍﻭﺍﮐﺮﺩﻧﯽ ﻣﺎﻓﻪ ﻧﻪﺗﻪﻭﺍﯾﻪﺗﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ ﻟﻪ ﺋﯿێﺭﺍﻥ.
بەڵام هەمان کات دوژمنانی شۆڕش توانیان بڕێکی زۆری کورد بۆ لای خۆیان ڕابکیێشن.
سالار ئەلدەولەی برای مـحـەمـەد عـەلی شـای لـیێکەوتووِ ، لە ملمـلانێی بەردەوامی لەپێناو تەختی پاشایەتی، توانی ئەو پێوەندییانەی لە دەمی ولایەت نشینەکەی سنەی ڕۆژگاری فـە‌رمـانـڕدوای مـوزەفـە‌رە‌دین شـای بـاوکی، کـە لەگـەڵ چەندین سـەرۆک هۆزی کـە‌ڵە‌ـوورِ و سنجـاوی و جـاف و زەنگەنە و مـوکری و ئەوانی دیکە ، پێکەوەی نابوو بێ سـوودی خـۆی بەکاربێنێت.
سالار ئەلدەولە دوو جاران داوای تەختی کـرد، یە‌کە‌مـیان لە سـالی ۱۹۰۷ کـە باوکی کۆچی دوایی کرد. دووەمییشییان دوای بەرپابوونی ئەو ئاژاوە بەرفیراوانەی لەدوا هەواری تەمەنی شۆڕشی دەستووریدا بوو بەهاتنەوەی برا لێکەوتووەکەی لەدوورخراوەیی، کەوتەوە.
جــاری دووەم پشــتــیــووانی ســالار ئەلدەولە ئەو چەند هەزار کــوردە چەکــدارانەی ســەر بەداودخانی کەڵەـوڕ و عەلی خانی لوڕستانی و بڕێکی دیکە بوون(١٨). لە سەرەتاوە لە هەمـەدان نـیـشـتـەجێ بوو ، نـازناوی ئە‌بولفـە‌تح شـای قـاجـاری لە خـۆی نا ، سـوڵـتـانی عـوسـمـانیـشی لەود ئـاگـادار کـرددوە(۱۹)، فـە‌رمـانـی بۆ هە‌مـووان دەرکـرد کـە پێـوەندییـان بەتارانەوە ببـرٍن و هەڕەشەی پەلامـاردانی لێکردن. کـاتێ لەبەردەم بەخـتـیـارییـەکـانی لایەنگرانی شێڕش شکا ، لەگـەڵ جەنگاوەرانی ڕووی لە کـوردسـتـان کـرد و شـاری سنەی داگیـر کـرد و عـە‌بدوـلحـوسێن مـیـرزا فـرمـای حـاکـمی و پیـاوەکـانی نـاچار بوون بکشـیّنە‌وە کرماشان. لە ۳ی ئەیلوولی ۱۹۱۲ سالار ئەلدەولە کاربەدەستە ئیّرانییە‌کانی لایەنگرانی ئەحمەد شای، بەدەستوورییەکانیشەوە، ناچار کرد کرماشان بەجێ بهێلێن، یان پەنا ببەنە بۆ ورمێی دانابوو دوای لە ناوبردنی مە‌شروتییە‌ت، بەدرێژایی سێ مانگ نەیتوانی بچێتە
بارەگـــای کـــارەکـــەی لە تەورێز، ئەویش بەهێی ئەو هەرایەی هەینێکە ئەو ناوچەی ﮔﺮﺗﺒﯚﻭە(۷۸).
هر لەو م‌او‌دیە‌دا لەسەر شانۆی ڕامیاری و ڕووناکبیری کوردستانی ئێران پیاوێکی
هە‌ڵکە‌وتوو پەیدابوو ، ئەویش عـە‌بدولڕە‌زاق بە‌درخـان بوو کـە دیوە‌خـانی ئاوەدانی بب‌بووە
یانەیەکی ئەدەبی و مەکۆی بەیەکگەیشتنی نیشتـمانپەروەران(۷۹)، لە سەرەتای ساڵی ۱۹۱۳ کۆمەڵێکی ڕووناکبیری لە شاری خۆی دامەزراند ، یەکەمین فێرگـەی کوردی لە ئێران کـردەوە، لەو پارەیەیکە خـەڵکی ناوچەکە خـۆیان بەخـشـیـبـوویان. عـە‌بودلڕەزاق بەدرخان گەلێ جاران هەوڵی دا یارمەتی لە ڕووسەکان دژی قاجاری و عوسمانییەکان وەربگرێت، کە ناچاریان کـرد لە ژێر پـاڵەپەسـتـۆیان پەنابەرێتە بەتەبلیس لە جێرجـیـا و ﭘﺎﺷﺎﻧﯿﺶ ﺑﯚ ﭘﺎﺭﯾﺲ.
لە سالانی شەری یەکەمی جیە‌ان هەموو هەوڵیان دەدا ، هەریەکە و بەشێوەی تایبەتی خـۆی، بێـزاری کـورد بۆ بەرژەوەندی خـۆی بقـوۆزتەوە. پیـاوەکـانی مـوخـابەراتی ئەڵمـانیـا
(شیوغان) و (ینیدرمایز) و (زوگمایر) چالاکی فراوانیان لەناو کوردەکانی ئیێران نواند و ســەرکـــەوتنی بەرچاویان وەدەست هێنا» لەبەر هێی مــەزهەبی کـــوردەکــان لە زۆریەی مـوسـلّـمـانانی دیکەی ئێـران بۆ ددوڵەتی عـوسـمـانی بە‌پە‌رۆشـتـر بوون» ، هەروەک جێرج
لنشێفسکی دەڵێ ٨٠١ . لەو کردەوانەی ئەڵمانییەکان ئەنجامیان دا بۆ راکێشانی کورد بەلای خۆیاندا هەوڵیان دا لە کاتی شەرِ بەیاننامەی داخوازیانی کۆمەڵەی ئیسلام و هەموو
(۷۸) بروانە:
175.
یەکەمی جیهان، زانیاری وای لایە کە دەقا و دەق ئەوەی ئێمە دەمانەوێت ڕوون دەکاتەوە،
رائین دەڵیت، خەڵکەکە پێیان خۆشتر بوو خوێ بەکار نەهێنن وەک لەوەی «مل بۆ ئەو یاسا وشکە شۆڕ بکەن» ، تەنانەت لە هەندێ ناوچەدا فرۆشتنی خوێ تا ڕاددیە‌کی یەکجار زۆر کەم ببۆوە. ئەو کاریەدەستە ئێرانییە دووپاتی دەکاتەوە، بێزاری لە باجی خوێ یەکێک بوو لەو هۆیە بنەڕەتییانەی پاڵی بەخەڵکەوە دەنا لە کوردستان بەرهەڵستی حکوومەت بکەن و
«بەبێ هیچ جێرە ترس و زۆرلێکردنێک» بەشداری بزووتنەوەی سالار ئەلدەولە بکەن. لە کــۆتاییــدا فــە‌رامــە‌رز بزرگــر دووپاتی دەکــاتەوە کــە کــوردەکــان ئەو بریارە‌ی تاران بەهەڵوەشـاندنەوەی باجی خوێ لەسەر پێشنیاری شوسـتەر بەدەسکەوتێکی مـەشروتەیان نەدەزانی، بەڵکو «لایان وابوو ئەمــە لە ئەنجــامی لایەنـگرتنی ســالار ئەلدەولە بووە کــە خەڵکەی لە دانی باجی خوێ بەخـشی بوو… ئەوان دەسەڵاتی سالار ئەلدەولەیان وەک مرۆڤێکی بەخێناز پێ خێش بوو» (۷ە). بەڵام ئەوەی بەڕاستی جێی داخە (یبرم) خانی پێمێوای گەورەی ئەرمـەنیـیـە‌کـان(۷۱) و یەکێ لە ئازاترین سەرکـردەکـانی شـۆڕشی دەستووری کە ڕۆڵێکی لە هەمووان گەورەتری لە لێخسـتنی محەمەد عەلی شا بینی بوو ،
لەسـەر دەسـتی پیـاوانی هۆزە کـوردەکـانی لایەنگرانی سـالار ئەلدەولە ، لەو شـە‌ڕەی ڕۆژی ١٩ى مایسی ساڵی ١٩١٢ قەوما ، کوژرا و دەنگێکی گەورەی لەناو ئێران و تەنانەت لە دەرەوەش دایەوە(VV).
ئەگەرچی شێڕشی دەستـووری لەناوبراو ، بزووتنەوەکـانی سـالار ئەلدەولەشکێتابوون،
بەڵام بەر لە دەسـتپـێکردنی شەڕی یەکەمی جـیهان ناوچە کوردەوارییەکانی ئێران ئارام نەبوونەوە. ڕەنگە لێرە بەس بێ پەنجە بێ ئەوە درێژ بکەین کە ئەو فەرمانڕەوا نوێیەی تاران ئێران و داگێرکەرە بیانێییەکان بەرزکردەوە، لەو کاتەدا لە گۆڕەپانی چالاکی نیشتمانی ژمارەیەک ڕووناکبیری کوردی ئیێران پەیدابوون، لەوانەش هەندێ کەسی بنەماڵەی قازی بەناوبانگ لە مـهاباد و شـیێخ باباغـە‌وسی ئابادی شـاعـیـر ، کـە کـوّمـەڵەیەکی بچـووکی دامــە‌زراند و هەوڵی دا پێسوە‌ندی بە‌ڕووسـە‌کــانـە‌وە بکات، بەڵام چالاکی کــۆمــە‌ڵە‌کــە‌ی لەمەودایەکی تەسک دابوو ، لە شـاعـیـر خـۆی و هەندێ لە هاورێ نزیکەکـانی تێنەپەری.
لەولاشـەوە زوڵم و زۆری داگـیـرکـە‌ران، (۸٦) بەهەمـوو لایەنەکـانیـانەوە، کـاردانەوەیەکی ﮔﻪﻭﺭﻩﯼ ﻟﻪﻧێـﻮ ﻻﯾﻪﻧﻪ ﮐﻮﺭﺩﯾﯿﻪ ﺟﯚﺭﺍﻭﺟﯚﺭەﮐﺎﻧﯽ ﺋﯿێﺭﺍﻥ ﻫﯿﻨﺎﮐﺎﯾﻪﻭﻩ ، ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﻮﻭﻥ ﭘﻪﻧﺎ ﺑﺒﻪﻧﻪ
بەر چەک بۆ بەرگری کـردن لە کـە رامـە‌تیـان. دانیـشــتـووانی ناوچەی مـەهاباد چالاکـانە بەرێبەری پیاوێکی ناسراوی وەک قازی فەتاحی (١٨٣٢–١٩١٦) برا بچووکی باپیری قازی محەمەدی ناودار بەرهەڵستی سویای عوسمانی و پاشانیش سویای رووسییان کرد.
لە سالآنی شەر و بە‌دواوە‌ش، کوردە نیش‌ت‌مانپە‌روە‌رە‌کان رۆڵی دیاریان لەو بزووتنەوە ﺷﯚﺭﺷﮕێﺭﯾﯿﻪﯼ ﺑﻪﺭﺍﺑﻪﺭﯼ ﻣﯿﺮﺯﺍ ﮐﻮﭼﮏ ﺧﺎﻥ ﻟﻪ ﻧﺎﻭﭼﻪﯼ ﮔﻪﯾﻼﻧﯽ ﺑﺎﮐﻮﻭﺭﯼ ﺋﯿﯿﺮﺍﻥ ﺗﻪﻗﯿﯿﻪﻭﻩ
گـیێرِا. خـەباتی نـیـشــتـمـانـپـە‌رودرانی گـە‌یلان بە (بزووتنەوەی جـە‌نگە‌لیـیـە‌کـان) ، واتە
لێرەوارییەکان بەناوبانگە ، چونکە شۆرشگێران لێرە چڕەکانی گەیلانیان کردبووە بنکەی چالاکییان. سەرکردایەتی و بنکەکانی بزووتنەوەی جەنگەلییەکان لە نەتەوەی جۆراوجۆر پێرای گـە‌یلانیـیـە‌کـان(۸۷) ژمـارەیەکی زۆری خــۆیە‌خــشـکە‌ری شــار و
(۸٦) هەرچەندە ئێران بێ لایەنی خـۆی راگـە‌یاند ، بەڵام بەدرێژایی ساڵانی شـە‌ری یەکـەمی جـیـەـان خـاکـە‌کـە‌ی بووە گـۆڕدپانی شـە‌ری نێمان هەردوو بەرەی سوپای شـە‌رکـە‌ر ، بە‌خـاکی کـوردسـتـانی ئێرانیشەوە کە بەقـسەی دکتۆر م. س. لازاریفی ڕۆژهەلاتناس یەکەم پڕوشکی شەرِ لەوێیبوە، لە
(بەپێی نامـاری سـاڵی ١٩٦٦ ژمـارەیان گـەیشـتـە ملیـرۆنێک و ٧٥٤ هەزار کـەس). رەشت و چاپەمەنییەکانی دیکەیان لە سەرتاپای کوردستانی ئێران بلاوبکەنەوە(۸۱) . شیاوی باسە ڕووسەکان سۆسەی چالاکییەکانی شیوغانیان بەشێوەیەکی تایبەتی دەکرد ، هەوڵیاندا بەهۆی بەریرسە ئێرانییەکان و سەرەک هۆزەکانی لایەنگریان فشاری بخەنە سەر بەرلەوەی ئاگری شەر هەڵبگیرسێ(۸۲۱)، لە ساڵانی شەریشدا بەهاوکاری ئینگلیزە هاوپەیانەکانیان ﺯﯾﺎﺗﺮ ﮐﻪﻭﺗﻨﻪ ﺳﯚﺭﺍﺧﯽ ﭼﺎﻻﮐﯿﯿـﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷﯿﻮﻏﺎﻥ ﻟﻪ ﻧﺎﻭﭼﻪﯼ ﮐﺮﻣﺎﺷﺎﻥ، ﺑﻪﻫﻪﺭﺩﻭﻭ ﺑﺎڵﯿﯚﺯﯼ رِووس و بە‌ریت‌انیـا داخوازییـە‌کی ه‌اوبە‌شـیـان پێشکێش بە‌کاربە‌دە‌سـتـانی ئێران کـرد بۆ گرتنی(۸۳). بەکرێگیراوانی ئەڵمانیا کە هەموو جۆرە پارەیەکی نەختی ئێرانی و بیانییان پێوە پێوەندییان بەگەورە پیاوان و سەرۆک هۆزەکان دەکرد و زۆر بەدەست باڵوی لێیان خەرج دەکردن و ، توانییان زۆر لە سیاسییەکان بۆ لای خۆیان رِابکێشن، لەوانە مستەوفی مەمالیک کە گفتی دا سویای ئیێران بخاتە ژێر سەریەرشتی مارشاڵی ئەڵمانی ڤون دێر ﮔـﯚڵتـﺰ Von der Goltz ﮐﻪ ﻟﻪ ﮐـﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳـﺎڵﯽ ۱۹۱۵ ﺑﻪﻓــﻪﺭﻣـﺎﻧﺪﻩﯼ ﮔـﺸــﺘﯽ ﺋﻪﻭ ﻫێـﺰﻩ تورکیانە‌ی لە عێراق کاریان دەکرد دامەزرا. گۆڵتز بەخۆی ناوچە کوردەوارییەکانی ئێرانی لە کانوونی دووەمی سالی ۱۹۱٦ بە‌سە‌رکردە‌وە، چونکی ئومیّدی بە‌گف‌تی سویای ئیّرانی هەبوو (۸٤١) . لە هەمان کاتدا پروپاگەندەی تورکەکان لەنێو هۆزەکانی کاشان و کوردستان گەیشتبووە ڕادەیەک ببووە جێی نیگەرانی لێپرسراوانی ئێرانی(۸ە)
بەڵام نارەزایی رەوای کــورد باکی بەو جــۆرە چالاکــیـانە نەبوو ، تا لە دەرفــەتی نوێدا لەسەروبەندی هەڵگیرسانی ئاگری شەڕی یەکەمی جیهان هاتە ئاراوە. لەو ساڵانەدا کوردی ئێران تێکۆشانیـان بەگەرمی دەست پێکرد. لە زۆر ناوچەدا چەکیان دژی دەسـەڵاتدارانی
(۸۲) «وەزارەتی هەندەران. بەڵگەنامــەی ئەرشـیـفـەکـانی حکوومــەتی تەزاری و حکوومــەتی کــاتی
(١٨٧٨–١٩١٧)» بەرگی نۆزدە، بەشی یەکەم، ل١٣٠ ، بەڵگەی ژمارە (٣٣٤).
(۸۳) هەمان سەرچاوە، زنجیرەی سێیەم ١٩١٤–١٩١٧، بەرگی حەوتەم، بەشی یەکەم (١٤ی کانونی دووەم - ٢٣ى، ١٩١٥ )، - لینینگراد، ١٩٣٥، لا٢١–٢٢٢ ، بەڵگەی
.( ۳۹۵ )
(84) P. Sykes, OP. Cit, PP. 543 - 544.
( ۸۵ ) «وەزارەتی هەندەران، بەڵگەنامەی ئەرشیفەکانی حکوومەتی تەزاری و حکوومەتی کاتی ۱۸۷۸ –
۱۹۱۳» ، زنجیرەی سیێیەم، بەرگی حەوتەم، بەشی یەکەم، لێ ٢٠٦–٢٠٧ ، بەڵگەنامەی ژمارە
. 10 A
ژمارەیەکی بەرچاوی جووتییارە کوردەکان بەگەرمی بەشداری بزووتنەوەی جەنگەڵیان کرد و چەند کۆمەڵی دیکەشیان دابارینە سەر مەڵبەندی بزووتنەوە. خاڵۆقوربان بووە یەکێ لە ﺩﯾﺎﺭﺗﺮﯾﻦ ڕﺍﺑﻪﺭﺍﻧﯽ ﺑﺰﻭﻭﺗﻨﻪﻭﻩﯼ ﻧـﺰﯾﮏ ﺑﻪﻣـﯿـﺮﺯﺍ ﮐـﻮﭼﮏ ﺧـﺎﻥ، ﻫﻪﺭﻭﻩﻫﺎ ﮊﻣـﺎﺭﻩﯾﻪﮐﯽ ﺩﯾﮑﻪﯼ کوردی وەک کەریم خـان و قەنبەرخان و خـاڵۆحشـمەت و باباخان کە لەگەڵ خـاڵۆقـوربان خزمایەتیان هەبوو لە ڕێزی جەنگەڵییەکان بەدەرکەوتن.
تا دەهات پایەی خاڵۆ قوربان لە رێزی جەنگەڵییەکان بەرز دەبۆوە، هەتا گەیشێتە پایەی قۆمیسەر، کە بەرامبەر بەپلەی وەزیری جەنگە ، بەڵام لە کۆتاییدا لە بێووتنەوەکە جودا بۆوە و چووە ناو بازاڕی سـازشکاری باوی ئەوکـاتە و لەو کـارە سەربازییـانەی کـە دژی سمكۆ ئەنجام دران كوژرا. سمكۆش پیاوێکی هەڵکەوتووی دیکەیە کە پاش تەواوبوونی شەڕی یەکەمی جیهان نەخشی گەورەی لە خەباتی ڕزگاریخوازی کوردی ئێران گێڕا ، ئەو باسەی دوایی دەگەڕێینەوە سەری.
بزووتنەوەی جەنگەڵیـیەکـان پاش سەرکەوتنی شێرٍشی ئۆکـتۆبەر و کۆتابوونی شەڕی یەکەمی جیـەـان پێی نایە هەوارێکی نوێ. لە پێنجی حوزەیران سـاڵی ۱۹۲۰ کـۆمـاری گەیلان پێک هات. دوای کۆککردنی ڕیزەکانیان شۆرشگێرانی جەنگەڵ رِوویان لە قەزوین کرد، تارانیش فەرمانی بە‌قۆزاقە‌کان دا پەلاماری جەنگەڵییەکان بددن، بەڵام خۆیان لەبەر نەگرتن، ناچاربوون پاشەكشێ بكەن بۆ گوندەكانی قەزوین و بلاوەی لێ بكەن. مەترسی لە پایتەخت نزیک بۆوە، تا وای لێهات باڵوێزی بەریتانیا دەستوبردی کرد لە گواستنەوەی بارەگاکەی بۆ ئەسفەهان، بانقی شاهنشاش لـکەکانی لە ڕەشت و تەورێز داخست. بەڵام هێزەکانی بەریتانیای جێگیر لە قەزوین، نەیانهێشت جەنگەڵییەکان لە تارانی پایتەخت بچنە پێش(۹۰). وێڕای ئەوەش لاوازی هاوپەیانی نێوان هێزە نیشتمانییە‌کانی نەتەوە
جیاجیاکانی ئێران کەلێنێکی گەورەی خستە بەرەی جەنگەڵییەکان، کە توانرا بزووتنەوەکە و کۆمارەکەیان لە تشرینی یەکەمی ساڵی ۱۹۲۱ لەناو ببەن. میرزا کوچک خانیش لە کاتی ڕاونانی لەلایەن حکوومەتەوە لە کۆتایی تشرینی دووەمی ساڵی ۱۹۲۱ لە چیای تاڵش کوژراو سەریان بڕی و بردیانە پایتەخت(۹۱).
ناوچەکانی دی چوونە پاڵیان بەتارانی پایتەخت و شاری تەورێزی ئازەربایجان و هەندێ ناوچەی کـوردەواری و شـوێنی دیکەشەوە. ئامـانجی هاوبەش ئەوانەی لە سـالانی شەری یەکەمی جییهان بەیەکەوە کێکردبۆوە بۆ خەباتکردن دژی ئیمپریالیزم و داگیـرکەران، لە پێشەوەی هەمووشیان ڕووس و ئینگلیز ، لەپێناو مسێگەرکردنی خۆیبوونی سیاسی بۆ ئێران. بەشدارانی بزووتنەوە سوێندیان خوارد ڕیشیان نەتاشن هەتا ئامانجەکانیان وەدی نەهێنن، لەوە بووە نەریت زۆر جار شۆڕشگێڕانی ئێران لەوەدوا پەیڕەویان دەکرد(۸۸)
ئەوەی پاڵی بەخەڵکەوە دەنا ، بەتایبەتیش جووتیاران، لە دەوری بزووتنەوەکە کۆیبنەوە ،
دووپات کردنەوەی سەرکردەکانیان بوو لەسەر پێویستی گەڕانەوە بۆ سەر دەستوورەکانی ڕەسەنی ئیـسـلامـەتی، تا بیـانکەنە چەک بۆ خەبات دژی داگـیـرکـەرە بیـانیـیـە‌کـان، تا ئەندازەیەکی کەمیش دژی چەوسێنەرانی ناوەوە. جەنگەڵییەکان لەدوا دواییەکانی ساڵی ۱۹۱۷ ﻟﯿﮋﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﺎﻥ ﺑﻪﻧﺎﻭﯼ (ﯾﻪﮐﯿﻪﺗﯽ ﺋﯿﺴـﻼﻡ) ﺩﺍﻣﻪﺯﺭﺍﻧﺪ ﺑﯚ ﺳﻪﺭﯾﻪﺭﺷﺘﯽ ﮐﺮﺩﻧﯽ بزووتنەوەکەیان. ئەوەی جێی گـوتنە ئەڵمانیـیەکان و عـوسـمانیـیەکان لە سالانی شەرِ
چالاکـانە کـاریان بۆ خـۆشکردنـی پروپاگـەندەکـردن بۆ کـۆمـەڵەی ئیـسـلامـەتی لە ناوچەی گەیلان دەکرد ، چونگە ئەوان دەیانزانی دەکرا ، بەهۆی جەنگەڵییەکان زەبرێک بسرەوێننە ڕووس و ئینـگلیــزی دوژمنیـان. تەنانەت هەندێ ئەفـســەری وەک ئەفـســەری عــوسـمــانی
(مـقـدم) حـسـە‌ین ئە‌فـە‌ندی تەورێزیشـیـان ناردە ناوچە‌کـە‌یان، کـە شـاردزای نـاوچە‌کـە و کاروباری کوردەواری بوو ، بەتایبەتیش چونکە بەشداری ئەو شەڕانەی کردبوو کە لە نێوان هێنی ڕووسییا و عـوسیمـانی لە کـوردسـتـان قـە‌ومـابوو (۸۹) . ئیـتـحـادییـە‌کـان و ئەڵمـانیـیـە‌کـان بەڕاسـتی تا ڕادەیەک تـوانیـان کـە‌ڵک لە بزووتنەوەی جـە‌نگەڵیـیـە‌کـان وەربگرن، تەنانەت میرزا کوچک خان هەندێ کۆمەڵی جەنگاوەری نارد بۆ یارمەتیدانی هێزەکانی تورکیا و ئەڵمانیا لە ناوچەکانی دیکە بەناوچەی کرماشانی کوردیشەوە.
بەڵام ئێرانیـیەکان توانیان لە شـوباتی ساڵی ۱۹۲۰ لە داوی کەن و بیگرن، کە شەریف ئەلدەولەی فەرمانڕەوای ئەو کاتی سنە بۆی نابۆوە. دواتر دەرفەتی دیکە بۆ سەردار ڕەشید هەڵکەوتن، بەڵام نەیتوانی ڕۆڵێکی دیار لە خەباتی ڕزگاریخوازی کورد لە ئێران ببینێ کە ﺩﻭﺍﯼ ﺷﻪﺭ ﺑﻪﺷێﻮﻩﯾﻪﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺕ ﻟﻪﻭ ﺭﺍﭘﻪﺭﯾﻨﻪ ﮔﻪﻭﺭﻩﯾﻪﯼ ﺳﻤﮑﯚ ﺭﺍﺑﻪﺭﯼ ﺩﻩﮐﺮﺩ ﺧﯚﯼ ﻧﻮﺍﻧﺪ.
مێثووی سەرهەڵدانی ئیسـماعـیل ئاغـای شکاک، ناسراو بە سـمکۆ بۆ سـالانی پێش شەری یەکەمی جـیـەـان دەگەرێتەوە، تایبەت دوای ئەوەی کاریەدەستانی ئێران جەعفەر ئاغـای برا گەورەیان لە سـاڵی ه ١٩٠ بەفێڵ کوشت لەبەر ئەوەی پێوەندی بەشۆڕشگێرانی ئێرانەوە هەبوو. لە هەنگینێەوە سمكۆ پێوەندی بە عەبدولڕەزاق بەدرخان و ڕووسەكانەوە هەبوو. کـە بە‌ڵگە‌نامـە دبلۆمـاسـییـە‌کانیـیـان زۆر جـار پە‌نجە‌یان بۆ ناو و جمـوجێڵە‌کـانی راکێشاوە(٩٦). ڕاپۆرتێکی تایبەتی ڕووس دەڵیت: "ناوی سمکۆ لە دەوروبەری ساڵی ١٤ود لەسەر ئاستێكی فـراوان لە فەرمانگە دبلۆماسیـیەكانی ڕووس و بەریـتانی و ئێبۆانی و تورکی ناســرابوو. لە باڵیـۆزخـانە‌ی هەر یەک لەو وڵاتانە و لە وە‌زارە‌تە‌کـانی ه‌ندە‌رانیشیان دۆسییە‌کی گە‌ورد دەربارەی سمکۆ هەیە» (۹۷). «ئیسماعیل ئاغا و هۆزی شکاک» ڕاپۆرتێکی تایبەتی بەزمانی ڕووسی، ل١ ، لە ساڵی ١٩٦٨ د. عەلی گەلاوێژی هاورێ، کە هەنووکە لە کونجی زیندانەکانی ئێراندا ، دانەیەکی ئەو راپۆرتەی دامێ. «زۆر بەداخەوە لە ساڵی ١٩٨٨ گیانی پاکی بەخاک سپارد - وەرگێڕ» .
بۆ ئـەوەی ســمـکۆ «هەمــوو دە‌روازە‌کــانـی لە بەردەم والآ بن» بەقــســەی (مــارتن فــان برونسن) ، لە سـالانـی شـە‌ڕی یەکـەمی جـیـەـان سـیـاسـە‌تێکی تا ڕادەیەک هێمنـانەی گرتەبەر٩٨). بەڵام دوای تەواوبوونی شەڕ سمکۆ بووە دیارترین ماک (عنصر) لە خەباتی ڕزگاریخوازی کوردی ئێران، ئەو خەباتەی ناوەرۆکەکەی قووڵتر و ئامانجەکانی پتر بەدەر دەکەوتن ، بۆ ئەوەی ببێتە دیاردەیەکی دیار لە مێژووی سیاسی ئێران، بەتایبەتیش پاش پەیدابوونی ڕەزاخان (دواتر شا ) لەسەر شانۆ، کە بەحوکمی بارودۆخی ئێران سیاسەتێکی کوردی ئێران هەر بەتەنیا لە دەمی شەڕ لەگەڵ بزووتنەوەی جەنگەڵییەکان بەشدارییان لە ژیانی سیماسی ولات نە‌کردوود، بەزۆر شیّمودی جیماجییا هاوبەشیان لە خەباتی ئێرانیییەکان کردووە. هەر کە حکوومەتی وسوق ئەلدەولە لە ساڵی ١٩١٦دا پێک هات ئەوا ملمالانێی هێزە نیـشـتمـانیـیـەکـان لە دژی ئەو حـوکـمـەتە تیـژتر بوو ، بێ ئەوەی ئەو حکومـە‌تە ناچار بکەن هەڵبژاردنێکی نوێ بکات و داوا لە شوورا بکەن کـۆبـیّـتـە‌وە، بێ ئەمەش کۆبوونەوەی جەماوەری لە شاری کرماشان بەستران و دروشمیان بەو مانایانەوە بەرز کـرددوە. شاعـیـری ناسـراوی بە نەتەوە کـورد ئەبولقـاسم لاهوتی ددورێکی بەرزی لەو کۆبونەدا گێرا(۹۲).
بەسەرکەوتنی شۆڕشی ئۆکتـۆبەری سۆشیالسـتی و پاشان تەواوبوونی شەڕی یەکەمی جـیـەـان، خـەباتی ڕزگــاریخــوازی گــە‌لانی ئێـران پێی نـایە وارێکی پێگە‌یشــتــووتر لە پێشوو (۹۳) ، بەخەباتی رزگاریخوازی کوردیشەوە ، کە ئەو کاتی لە زنجیرەیەک بزووتنەوە و ڕاپەڕینی نوێ خـیۆی نواند ، وەک جـارانیش دەڕژانە دوو ڕێچکەی لە ئامـانج ناکـیۆک و یەک دەگـیر لە هۆ خـە‌فە بزوێنەکانی. دوای شـە‌رٍ سـە‌رلـە‌نوێ سـالار ئەلددولە لەسەر شـانۆ بەدەرکەوتەوە، بەڵام ئەو جارەیان وەک جاری پێشوو سەرەک هۆزە کوردەکانی هاوپەیانی بەگەرمی پێشوازییان لێ نەکرد، بۆیە لەبەردەم هێزەکانی ئێران خۆی نەگرت و هەڵاتە ناو خاکی عیێراق و گیرا. لەسەر داخوازی حوکمەتی ئێران، کە رازی بوو سامانەکەی بداتەوە،
بۆ حەیفا دوورخرایەوە(١٤).
بەر لەوەی شەڕ ببرێتەوە سەردار ڕەشیدی نەوەی ئەمانوللا خانی بەناوبانگ جموجۆڵی لە ناوچەی ئەردەلان دەست پێکــرد ، ژمـاردیە‌کی زۆری سـە‌رە‌ک هێزەکـانی مــوکــریان و هەورامـان و نـاوچە‌کـانی دیکەی کـوردەواری لە دەوری خـرپوونە‌وە‌وە و ، هەروەها پـیّـوە‌ندی
بەڕووسەکان و سالار ئەلدەولەشەوە کـرد(٩٥). دەسەڵاتی سەردار ڕەشید و لایەنگرانی بەخێرایی پەلی بۆ کرماشان و سنە و مەڵبەندەکانی دیکەی کوردستانی ئێران هاویشت.
مـەهاباد بگرنە‌ود. دوای تێمێمێربوونی تەنیـا ( ۱۰ ) رۆژ شــۆڕشگێمێران دژە هێمێمێکی فراوانیان بۆکردەوە ، هەموو ئەو ناوچانەیکە لە دەستیان دابوو وەریان گرتنەوە و زیانی گەورەیان لە هێزەکانی دوژمن دا ، ئەمیر ئەرشەدیش لەو شەڕانەی دواییـدا بەسزای خۆی گەیشت(١٠٢١). پاشان خاڵۆ قوربانیش لەسەر دەستی شۆڕشگێڕانی سمکۆ کوژر(١٠٣١).
ئا بەو جۆرە پێكدادان تا ناوەڕاستی تەمووزی ساڵی ئایندە لە نێوان هەردوولا بەردەوام ﺑﻮﻭ ، ﮐﺎﺗﯽ ﻫﯿﺘﺰﻩﮐﺎﻧﯽ ﺣﮑﻮﻭﻣﻪﺕ ﺗﻮﺍﻧﯿﺎﻥ ﺷﯚﺭﺷﮕﯿﺘﺮﺍﻥ ﺑﺒﻪﺯێﻨﻦ ﻭ ﺑﺎﺭﻩﮔﺎﯼ ﺳﻪﺭﻩﮐﯿﯿﺎﻥ ﻟﻪ
جهەریق لێ داگیر بکەن، سمکۆ پەنای بردە ناو خاکی تورکیا ، پاشان بۆ ناو خاکی عێراق و پێوەندی ڕاستەوخۆ لەگەڵ بەریتانییەکان گرت، کە هەڵوەستیان لە سمکۆ هەندێ لێ وردبوونەوەی دەوێ. بەر لەهەر شت رِۆژنامـە‌کــانی بە‌ریتــانیــا ســمکۆیان بە‌دز و (رِۆبن هودی) ڕۆژەهۆات لە قـەڵەم دابوو (١٠٤١). بەســە‌رکــە‌وتننی هێــزەکــانی ئێــران بە‌ســە‌ریدا خۆشحاڵ بوون(۱۰۵). بەڵام هەڵوەستەکردنی ئینگلیزی فێلّباز بەشێوەیەکی وردتر لەسەر ﺯﻣـﺎﻧﯽ ﺋﻪﺩﻣـﯚﻧﺪﺳﯽ ﺣـﺎﮐـﻤﯽ ﺳـﯿـﺎﺳﯽ ﺋﻪﻭ ﮐـﺎﺗﻪﯼ ﮐـﻪﺭﮐـﻮﻭﮎ ﺑﻮﻭ ، ﻫﻪﺭ ﻟـﻪ ڕێﯽ ﺋﻪﻭﯾﺸـﻪﻭﻩ
پێوەندی بەسمکۆوە دەکرا. پاشان ئەدمۆندس دەنووسێت و دەڵێت:
«پێی سـەیر بوو (واتە سـمکۆ. –و) کـە ئێمـە ئە‌ودندە بایەخ بە‌فــارسـە‌کـان دەدەین،
هەرچەند ئەوان بەدرێژایی سنوور لەگەڵ تورکەکان هاوکاری دەکەن، ئەو تورکانەی ئێمەیان لە ڕواندز و رانـیـە وەدەرنا و هەتا ئێسـتـاش بەئاشـکرا لەگـەڵمـان دەجـەنگن. لە حاڵەتی پێچەوانەی ئەمە نیازی نەبوو داوای پەناهەندەیی بکات، بەڵکو دەگەڕایەوە ناو هێزەکەی تا بەتەنیا کار بکات» ١٠٦). هەر واش بوو ، سمکۆکە تووشی نائومێدییەکی گەورە ببوو نادیوکراتیییانەی دەرهەق بەکێشە نەتەوایەتییە هەمیشە هەڵایسەکانی گرتەبەر. وێڕای ئەو هە‌لانە‌ی سمکۆ دە‌رە‌ق بە‌ئاسووری و ئازەریایجانییەکان کردی ۹۹) ، بەلام هە‌لە‌ستی لە
مـافـە‌ڕە‌واکـانی نە‌تە‌وە‌کـە‌ی ئاشکرا بوو ، بۆیە هەردەم لە سـە‌نـگە‌ری دژ بەتاران بوو. ئەو ناوەی بۆ ڕۆژنامـە‌کەشی هەڵبژاردبوێ کە لە ورمێ دەری دەکرد، وامـان لێ دەکا پێویست نەکات بچینە ناو درێژەی ئەو لایەنەی بابەتەکە کتومت ناوی نابوو «ڕۆژی کورد و شەوی عەجەم» ( · · ) .
سمكۆ بزووتنەوەكانی لە ناوەڕاستی ساڵی ۱۹۲۱ دەستپێکرد و ناوچەیەکی فراوانی ڕۆژئاوای گۆمی ورمێی تەنی بوو. لە سەرەتا سمکۆ توانی دەسەڵاتی خۆی بەسەر شاری ورمێدا بسەپێنێ کە بەکردەوە ببووە بارەگای. دوای ئەوە هێزەکانی سمکۆ ڕوویان لە شاری مەهاباد کرد و ڕۆژی ۷ی تشرینی یەکەم چوونە ناوی پاش ئەوەی توانی هێزێکی گەورەی جەندرمان بەفەرمـاندەی مەلەک زادە تێک بشکێنێ. لە ماوەیەکی کـورتدا شۆرِشگێران شــارەکــانی ســە‌ماس و خــوی و ســە‌ڵدۆز و ســەقــز و بانە و ناوچەکـانی دیکەیان ڕزگـار کـردا (1۰۱) . لەبەر ئەوەی هێـزە تـایبــەتیـیـەکــانـی تاران توانـایان نەبوو ڕاپەڕینی سـمکۆ لەناوببەن بۆیە هانایان بۆ هەندێ کـوردی بەدەسەڵاتی وەک خـاڵۆ قـوربان برد کە ڕەزاخـان توانیبووی ویژدانی بکریت، هەروا ئەمیر ئەرشەد میری کوردی سەر بەتاران کە ڕەزاخان نازناوی ســـە‌رداری پێ بە‌خـــشـی بوو ، بۆ ئە‌نجـــامـــدانی ئەو کـــارد، ئە‌ودی دواییـــان بەسەرۆکـایەتی چەند هەزار بەکـرێگیـراوێکی چەکـدار ڕووی لە مـەهاباد کـرد. لەو چەند شەڕانەی لە تشـرینی دووەمی ١٩٢٤ لەگەڵ شـۆڕشـگێرانی کـرد، سـەرکـەوت. لە ١٥ی کانوونی یەکەم هێزێکی هاوبەش لە پیاوەکانی ئەمیر ئەرشەد و جەندرمە و قێزاق توانیان پیــلانێک لە شــاری شنۆ رێک بخــات، ژیانی ســمکۆ و ۱۰ کــەس لە پیــاوەکــانـی تیـاچوو(۱۱۱). پاشـان لاشــە‌کــە‌ی گــوازرایە‌وە گــون‌دی جـە‌ه‌ریق کــە یەکـەم پریشـکی ڕاپەڕینەکەی لێ هەڵگیرسا (۱۱۲)
دوای لەناوبردنی ڕاپەڕینەکەی سـمـکۆ یەکـیێک لە نزیکەکانی ڕەزاشـا ، بەناوی عـەلی دەشتی، لەبەردەم پەرلەمانی ئیێران ڕایگەیاند کەوا «لە ئێران کێشەیەک نیێیە بەناوی کێشەی کورد لێرە وەک کەمینەی نەتەوەیی ڕەفتاریان لەگەڵ ناکرێت» (١١٣). لەو ساکەوە ماوەی کپی لە خەباتی ڕزگاریخوازی کوردی ئێران دەستی پێکرد. کوردستانی ئێران بەدرێژایی دە ساڵی دوایی جگە لە چەند بزووتنەوەیەکی چەکداری بچووک نەبێت،
بەوێنە ئەو بزووتنەوەی جەعفەر سوڵتان ڕابەری کرد و ناچار پەنای بردە ناو خاکی عێراق لە نـاودڕاسـتـیکـانـوونی دوودمی ســالّی ۱۱۹۳۲) چی دیـکە‌ی بە‌خــۆود نەدیت. کـە
ڕەزاشا لە سییەکان توانی پایەی ڕژێمە دکتاتۆرییەکەی بچەسپێنێت شۆڤێنییەتی تاران دەرهەق بەگەلانی نافـارس زیاتر پەرەی سەند ، بەگەلی کـوردیشـەود ، زیندانەکـانی وڵات بەنیشتمانیەروەران ئاخنران، بەهەندێ لەو سەرۆک هۆزانەشەوە کە بەشێوەیەک یا جۆرێکی دی دژی فــەرمــانڕدوایی پە‌هلە‌وی نوێ ڕاوەســتــان، کــە درێژبوونەوەی فــەرمــانڕدوایی قاجارییەکان بوو لە زۆر خاڵ و ڕوخ‌س‌اردا. (۱۱۵) نکۆڵی لەوە ناکرێت نارِه‌زایی توندی سەرۆک هۆزەکان لە سیاسەتی نوێی ڕژێم گرنگترین هۆ بوو پاڵی پێیانەوە دەنا بکەونە بەرەی دژ بەرژێم. بەڵام لە هەندێکیــاندا هەســتی نەتەوایەتی دەوری خــۆی هەبـوو ، دەنا
( 111 ) «العالم العربی» لە ۲۳ی تە‌مووز ۱۹۳۰ .
(۱۱۲) سمكۆ لەناو كورددا زۆر خۆشەویستە ، شایانی باسە کە هێزێکی پێشـمەرگەکانی کوردستانی ئیّران ئیّسیتە (سالی ددرچوونی کتیّبە‌کە - ۱۹۸۵)د، بەناوی سمکۆودیە و تایە‌رخانی کوری کە
تەمەنی ددوروبەری حەفتا ساڵە رابەری دەکات.
لە سـیـاسـەتی بەریتـانیـا(١٠٧) ، سـاڵی ١٩٢٤ گەرِایەوە کـوردسـتـانی ئـێران، بۆ ئەوەی سەرلەنوێ بۆ ماوەی چەند مانگێک ململانێی دەست پێ بکاتەوە، پاشان ناچار بوو لەژێر فشاری هێزەکانی ئێران بۆ دووەمین جار ناوچەکە بەجێ بهێڵێت. لێرەدا هەواری یەکەمی بزووتنەوەکانی سمکۆ کۆتایی پێ دێت کە بەنرخێکی زۆر گران لەسەر تاران کەوت(١٠٨) .
لە خۆڕا نەبوو کە ڕەزاشا بەدرێژایی ژیانی نەیتوانی، وەک پیتەر ئەفری (دەڵیت: «کوردە سەر رەقەکان و... سمکۆی پێشەوایان لەبیر بکات کە رێکەوت وابوو دژی ئەو تێبکۆشێت لە ڕێڕەوی ململانێی لەپێناو دسە‌لاتدا» (١٠٩) .
ﺑﺰﻭﻭﺗﻨﻪﻭﻩﮐﺎﻧﯽ ﺳﻤﮑﯚ ﺑﯚ ﻣﺎﻭﻩﯼ ﺷﻪﺵ ﺳﺎڵﯽ ﺩﯾﮑﻪﺵ ﻟﻪ ﻧﯿﺘﻮﺍﻥ ﻫﻪڵﮑﺸـﺎﻥ ﻭ ﺩﺍﮐﺸـﺎﻧﺪﺍ بەردەوام بوو. هەندێ بزووتنەوەی خــۆجـێی دیـکەشی هاوشــان بوون، کـە بەدەوری خــۆی ڕەنگدانەوەی بێزاری سەختی کردەوە نادیوکراسییەکانی تاران بوو. کۆتایی مارتی ۱۹۲۹ ه‌رایە‌ک لە نزیک مەهاباد قەوما دژی «هەولی حکوومەتی ئیێران بۆ بەزۆر لە‌بە‌رک‌ردنی
جلوبەرگی فەڕەنگی و لەسەرکردنی شەیقەی پهەلەوی «هەروەک ڕۆژنامە بیانییەکان ڕایان دەگەیاند. ڕەزا شـا نـاچار بوو هێنێکی ٤ هەزار کـەسی بنێمێرێت بۆ لەنـاوبردنی نەیاری مەهابادییەکان کە توانیبوویان فەرماندەی ئۆردووی ئێرانییەکان لە ئازەربایجان بپێکن.
هێزەکانی ئێران توانییان بزووتنەوەکەی سەرکوت بکەن و ژمارەیەک لە سەرکردەکانیان ناچاربوون پەنا ببەنە بەر خاکی عێراق( ۱۱۰). دەسەلاتدارانی شا سیاسەتی زەبروزەنگیان لە هەموو لایەک پەرەپێدا. پاشان رە‌زاشا توانی لە ناوەراستی تەمووزی سـالّی ۱۹۳۰
(۱۰۷) دەربارەی ڕای سمکۆ خێی بەرانبەر بەئینگلیز و بڕوانەبوون پێیان بڕوانە: یادداشتەکانی ئەحمەد
(109) P. Aery, OP. Cit. P. 387.
دانیشتووانی ناوچەی مەهاباد ، کە ژمارەیان ئەو کاتی دەگەیشتە ٢٠٠ هەزار کەس، یەک نەخـۆشـخـانەیان بۆ تەرخـان کـرابوو ، ژمـارەی تەخـتـە‌کـانی لە بیـست تەخت پتـر نەبوو ،
بەپێلێنانی ڕۆژنامەی (کەیە‌ان)ی نیمـچـە ڕەسـمی لە کـانـوونی دووەمی سـاڵی ۱۹۵۱ ژمـارەی تەخـتـەی نەخـۆشـخـانەکـانی ناوچەی کـرمـاشـان، کـە زۆر لە ناوچەکـانی دیکەی کوردستانی ئێران پێشکەوتووترە، بەزیادەوە دەگەیشـتە دەیەکی پێویستی ڕاستەقیینەی ناوچەکە. دیارە ئەمەش ئەمجامێکی سروشتی سیاسەتی جیاوازییە بەرانبەر مرۆڭیکورد،
کــە بەدان پێــدانانی هەر ئەو رۆژنامــە‌یە بەشی کــوردێک لە تە‌رخـــانی تەندروســتی
(مخصصات الصحية) دەگەیشتە ١٪ی بەشی فەردێکی ناوچە پێشکەوتووەکانی ئێران.
جا بۆیە لە خۆرا نیییە ڕۆژنامەی (سنندج) لە ژمارەی ڕۆژی ۲۲ی خـرداد ۱۳۳۱دا، دان بەوەدادەنێ کەوا «کـوردسـتـان بەئەندازەی ٦٠ سـاڵ پێش ئێسـتـا هیچ گـوێڕانی بەسـەردا نەهاتووە». ئەوەش مانای ئەوە نیییە کە بارەکە بەگوێرەی ئازەربایجانییەکان یان عەرەب و بەلووچ و ئەوانیش باشتـرە. جێی خێیەتی لەو بارەیەوە پەنجە بۆ ئەوە ڕابكێشن کەوا تا ساڵی ۱۹٤۱ لە ئێران وەزارەتێک بۆ تەندروستی نەبوو ، بەڵکو بەڕێوەبەرایەتیییەکی سەر بەوەزارەتی ناوەخێ سەریەرشتی هەموو کـاروبارێکی دەکرد پێوەندی بەتەنـدروستـیییەوە هەبووایە لە ئێران، کە توانای پزیشکایە‌تی بەکەمتر لە پێویستی ڕاستەقینەی دانیشتووان
خەمڵ دەکرا(۱۱۸).
لە سەردەمی ڕەزاشادا کاربەدەستانی ئێران لە ساڵی ١٩٣ە سیاسەتی کۆچ پێکردنیان پەیڕەو کرد و بەشێکی زۆری ڕۆڵەی هۆزی گوڵباغی و جەلالی و پیران و ئەوانی دیکەیان بۆ سـوڵتــان ئاوا و کــرمــان و شـیــراز گــوازتنە‌وە. رِاگـۆزتنی ئەوانە لە بارودۆخـێکی زۆر ناهەموار بەڕێوە دەچوو ، بەدانپیانانی ئەو ئەفسەرەی سەریەرشتی گواستنەوەی ڕۆڵەکانی هۆزی گـوڵبـاغی دانیـشـتـووی ناوچەی نـیّـوان سنە و سـە‌قـزی دەکـرد ، هەمـوو ئەو منداڵ و ئافرەت و ژمارەیەکی زۆری پیاوەکان لە ڕێگا گیانیان سپاردا (۱۱۹)
لە سـالانی دوایی فـە‌رمـانڕدوایی ڕەزاشـا چە‌وسـاندنە‌وە‌ی نەتەوەیی دە‌رە‌ه‌ق بەهەمـوو گەلانی ئێیرانی نافارس پەرەی سەند ، بەوێنە لە کوردستان کاربەدستان هەوڵیاندا زمانی کوردی بەکار نەهێنرێت، تایبەت لەناو فیێرگە و فەرمانگە میرییەکاندا، هەروەها هەوڵی ڕێمی پهەلەوی لایەنی بنەڕەتی پێوەندی دەرەبەگی پێشـووی پاراستـبوو. هەرچەندە ئەو یاســای زەوی و زاری ســاڵی ۱۹۲۸ دەرچوو هەندێ شــوێنەواری ڕاســتــەوخــۆی لەســەر قەوارەی ڕژێمی خێلەکی بەجێهێشت، بەڵام لە هەمان کاتدا دەسەڵاتی مـوڵکدارەکانی لەسەر زەوییەکان چەسپاند و لە سنوورێکی تەسک نەبێت هیچ کارێکی وای نەکردە سەر پێوەندی موڵکایەتی و شێوازی بەکاربردنی ئەو زەوییانەی کەپێش ئەو مێژووە هەبوون.
ئەو سـیـاسـە‌تەی رەزاشـا کـە بە«تەخـتـە قـاپۆ» ناسـرابوو ، مـەبەسـتی لەناوبردنی ژیانی کۆچەرایەتی بوو لەنێو هۆزەکانی ئێران، بەهۆی ئەو کۆسپانەی دەهاتنە رێیان مەرِدارەکان ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﻣـێﮔﻪﻟﻪﻛﺎﻧﯿـﺎﻥ ﻟﻪ ﺩﻩﺳﺖ ﺩﺍ، ﻫﻪﻧﺪێﻜﯿـﺎﻥ ﮊﯾﺎﻧـﯿﺸـﯿـﺎﻥ ﻟﻪ ﺩﻩﺳﺖ ﺩﺍ، ﺑﯚﯾﻪ ﺩﻩﺑﻮﻭﻧﻪ سووقانی هەر بزووتنە‌وە‌یە‌ک دژی تەخـتی شا با . بە‌رِاسـتیش دێە‌اتە‌کانی سـەر بە سنە و ه‌ورامان و مەریوان زنجیرەیەک راپەرینی جووتیارانیان لەنێوان سالانی ۱۹۳٦ و ۱۹۳۹ بەخێوەبینی، کە ڕێکخـستن و تووندوتۆلێیـیـان لەنێواندا لاواز بوو ، بۆیە هێزەکـانی شـا توانیان بەئاسانی بەسەرۆکایەتی جەنەڕاڵ ئەمیر ئەحمەدی لەناویان ببەن کە هیچ درێخی لە ڕشتنی خوێنی بێ تاوانانیش نەکرد(١١٦).
بەپێی چەندین سەرچاوە(١١٧) کاربەدەستانی ئێران لەنێوان سالانی ١٩٣٤ و ١٩٤٠ دا بەلایەنی کەمەوە ١٢٠ کوردیان لەناو زیندانەکاندا هەڵواسی. شوێنەواری ئەو سییاسەتە شۆمینیییە لە سەرباری ڕووناکبیری و تەندروستی و کۆمـە‌ڵایە‌تی گەلی کورد لە ئێران ڕەنگی دایەوە. تـا شــەڕی دووەمی جــیــەــان لـە هەمــوو بـەشــەکــانی بـاکــووری هەرێمی کـوردستـان، کە لە شـارەکانی سەردەشت و سـە‌قز و بانە و مەهاباد و شنۆ و لاهیجـان و نەغەدە و بۆکان و ئەوانی دی پێک هاتبوو لە فێرگەیەکی دواناوەندی زیاتر نەبوو ، گەرچی هەینێکە ژمارەی دانیشتووانی ئەو ناوچە فراوانە لە ملیێنێک کەس زێتر دەبوو ، بەڵام لە
ناوچەی مەهاباد و هەر شەش سەد و پەنجا دێهاتەکانی تەنیا پێنج فێرگەی سەرەتایی لێ ه‌بوو باری تەندروسـتی کـوردسـتـانی ئیێـران لە باری ڕووناکـبـیـری چێـتـر نەبوو ، بۆ هەمـوو هێزە نیشـتمانییەکان ناچار بوون لەو ماوەیەدا لەسەر شانۆی سیاسی خـۆبشـارنەوە. لە کوردستانی ئیّران بۆ ماوەی بیست سالان تەنیا رێکخراوێکی بچووک دروستبوو بەناوی
«حزبی ئازادیخـوازی کـوردسـتـان» کـە عـە‌زیز زەندی، یەکێ لە ڕووناکـبـیـرە بە‌رزە‌کـانی کوردستانی ئیّرانی ئەو ڕۆژە بوو ڕابە‌ریی کرد. زە‌ندە‌ی پێوەندی بە‌ژماردیە‌ک سەرەک خێڵی
لیبرالی و ڕووناکبیری ناوچەی مەهاباد کرد ، هەوڵیدا لەگەڵ ئەرمەنییەکانی تەورێز ڕێک بکەوێت تا سوود لە ئەزمـوونە دەوڵەمـەندەکانیـان وەریگرێت، بەڵام بەحوکـمی سروشـتی دروستبوونی و لە بارودۆخێکی وا تۆقێنە‌ردا ، ئەو رێکخراوە نەیتوانی بچـیێتە ناو ریزی جـە‌مــاوەری کــوردەواری و چالاکی سنوورداری لە شــاری مــە‌هابـاد تێنە‌پە‌پە‌ری، لەبەر ئەوە
نەیتوانی کار بکاتە سەر ڕدوتی ڕووداوەکانی کوردستانی ئیێران، بۆیە چالاکیی ئەو حزبە ﺩﻭﻭ ﺳﺎڵ ﺗﯿﯿﭙﻪﺭﯼ ﻧﻪﻛﺮﺩ (ﻟﻪ ۱۹۳۹ ﺗﺎ ۱۹٤۱)، ﺩﻭﺍﯼ ﺋﻪﻭﻩ ﺋﯿﺘﺮ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺷﺎﻧﯚ ﺑﺰﺭ ﺑﻮﻭ.
بەڵام هەر لەو مـاوەیەدا هەندێ هۆی دەرەکی دیار سـەریان هەڵدا کـە هاوشـانیی سـاڵە
گرنگە‌کان بوون لە مـیّرژووی شـە‌ڕی دووەمی جـیـەـان دا ، کـە بەشـیّـوەیەکی ڕاســتـە‌وخـۆ ئەنجامەکانی لەگەڵ واقیعی ناوەوە کاریان لەیەک دەکرد و ڕووداوی سیاسی گەورەی لێ هاتنە ئاراوە و شوێنەوارەکانی لە ئێران دەرچوون و پەلی بۆ ناوچە گرنگەکانی ڕۆژهە‌لاتی ناودراست هاویشت. لە بیـست و پێنجی ئابی سـالّی ۱۹۶۱ هێـزەکــانی شـۆرەوی لە باکووردوە و ، هێزەکانی بەریتانیاش لە رۆژئاوا و باشوور هاتنە ناو خاکی ئێران، وەزارەتی عەلی مەنسووری سەر بەئەڵمانیای هیتلەری دوای دوو ڕۆژ دەستی لەکار کێشاوە. ڕەزاشا ناچاربوو لە ١٦ی ئەیلوولی هەمان ساڵ لە تەخت بێتە خوارێ بۆ محەمـەدی کوریی. بەو جۆرە دوایی بەدکتاتۆری ڕەزاشا هات کە بیست ساڵی ڕەبەقی بێ پسانەوەی خایاند.
ئەو قــهەمــاوانە دۆخــێکی لەباریان بۆ چالاکی بەرهەڵســتکاران و خــەباتی گــە‌لانی چەوساوە لە ئێران هێناکایەوە، هێزە نیشێمانییەکان لە تاران و شارە گەورەکانی ئێران ﺟﻮﻭڵەﯾﺎﻥ ﺗێ ﮐەﻭﺕ، ﺋﺎﺯەﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﻭ ﮐﻮﺭﺩەﮐﺎﻥ ﺑەﺷێﻮەﯾەﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒەﺕ ﺑﺰﻭﻭﺗﻦ.
ئەو رووداوانە بارودۆخێکی تایبەتیان خوڵقاند ، کە تا رادەیەک لە کوردستانی ئێران دژ بەیەک بوون. بەشی باشــوور (لە ناوچەیکــرمــاشــانەوە تا سنە) کــەوتە ژێیر دەســەڵاتی بەریتانیا ، بەشی باکووریشی، واتا لە باکووری مەهابادەوە بەردو ژوور کەوتە ژێیر دەستی شوردوی، ناوچەی نێموانیـشـیـان بەشـاری مـە‌هابـادیشـە‌وە بێ لایەن مـایـە‌وە و بەناو سـەر بەدەسەڵاتی ناوەندی تاران بوو. گەورە بەرپرسانی ئێران ناچار بوون شوێنەکانیان لە هەموو بەزۆر لەبەرنەکردنی جلوبەرگی نەتەوایەتی درا ، پیـاوانی پۆلیس هەڵیـان دەکـوتایە سـەر مـزگـە‌وتە‌كـانیش بۆ ئەوەی زۆر لە گـوندیی‌ه‌كـان بکەن واز لە جلوبەرگی نەتەوایەتی بێنن.
هەروەها نـاوی ژمـارەیەکی زۆری شـار و گـوندی کـوردە‌واریـان کـردە فـارسی، نـاوی شـاری ورمێی نـاسراو کرا رِدزائیـە ، سەڵماس بووە شـاهیـور ، ساین قەڵا بووە شـاهیندیر ، چێمی چەغەتوو بووە زرینەرود.
شــوێنەواری ئەو ســیــاســەتە ڕەگــەزیەرســتــانە پەلی بۆ لایەنی ئابووریش هاویشت.
کــاربەدەســتــانی تاران ســیــاســـەتی جــوداوازی ئاشکرایان لە بواری ئابووری دەرهەق بەناوچەکانی نافارس لە ئێران گـرتەبەر. لەو دوا دە سـاڵەی فـەرمـانیەوای رِدزاشـا (٤)
کارگەی ڕستن و چنین و (۸) کارگەی دروستکردنی شەکر و ژمـارەیەکی زۆری کـارگەی لۆکــە و کــارگــە‌ی پاککردنەوەی دانە‌وێلّــە و دروســتـکردنی جگەرە دامــە‌زران، بەشی ئازەربایـجـان و کـوردسـتـان دوو کـارگـە‌ی چکۆلەی دروسـتکردنی شـە‌کـر بوو ، یەکـیـان لە مـیـاندواو ، ئەوەی دیکەیان لە شـاهاوا دامـەزراند ، ئەگـەرچی ئەو دوو بەشـەی وڵات هەتا هە‌نووک‌ه‌ش لە سەرووی هەموو شـوێنە‌ک‌انی دیکە‌وە‌ن لەلانی بەرهەمی ک‌ش‌ت‌وک‌اڵیی‌ه‌وە،
کوردستان لە سەرووی ئەو ناوچانە‌وەیە کە تووتن بەرهەم دێنن لە ئێران. ئەوەی شیاوی باسـیـشـە ڕەزاشـا خـۆی زەوی کـشـتـوکـاڵی فـراوانـی لە مـیـانـدواو ، شـاهـاوا و ناوچەکـانی دەوروبەریان هەبوو .
سیاسەتی ناوەندە فەرمانڕەواکان هەمو چین و توێژەکانی کۆمەڵایەتییان لە کوردستان ﺧﺮﯙﺷـﺎﻧﺪ ﻭ ﺑﻮﻭە ﻫﯚﯾﻪﮐﯽ ﯾﻪﮐﺠﺎﺭ ﮔـﺮﻧﮓ ﺑﯚ ﺩﯾﺎﺭﮐﺮﺩﻧﯽ ﺳﺮﻭﺷﺘﯽ ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ ڕﺯﮔـﺎﺭﯾﺨـﻮﺍﺯﯼ کورد لەو وارە مێژووییەی پێشکەوتنیدا، کە پاشان قازی محەمەدی پێشەوا بەرِوونی لە ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﺩﻭﺍﻥ ﻭ ﻭﺗﺎﺭﻩﮐﺎﻧﯽ(۱۲۰) ﺩﻩﺭﯾﺒﺮﯼ.
ئا بەو جۆرە هەموو هۆیەکانی جوڵانەوە و تەقیینەوەی ناوەوەی کوردستانی ئیێران لەگەڵ هەڵگیرسانی شەڕی دووەمی جیە‌ان لە ئاراد بوون، بەڵام فەرمانڕەوای دک‌تاتۆری پە‌هلە‌وی
نەیهێشت ئەوەندەی بۆی کرا ئەنجامەکانی سەرهەڵبدەن. ئەوە هەر بەکوردستانیشەوە بەند نەبوو ، بەڵکو بووە دیاردەیەکی گـشـتی کـە شوێنەواری سـە‌رجەم ئێرانی گـرتەوە و لە هیچ بەشێکیدا تۆزقاڵێک دەرفەتی خەباتی سیاسی ئاشکرا و نهێنی نەهێشتەوە، تەنانەت مەهاباد بوو دژی هێنۆمکانی عـوسمـانی داگیـرکەر لە سـاڵی ١٩١٥ کـە هێشـتا تەمـەنی نەگەیشتبووە پانزە ساڵن. هەروها بیروباوەڕی دییوکراسیشکە بەهۆی شۆڕشی دەستووری لەبردودابوو کـاری تێکرد. هەروەک «ئەنسکلۆییـدیای گـەورەی سێقَـیـە‌تی» دەڵیێ: قـازی محەمەد پێوەندی بەو شانە بە‌ڵشـە‌ویکانە‌شە‌وە هەبوو کە لە ساڵانی شەری یەکەمی جیە‌ان لە ڕیزی هێزەکانی تەزاری جێگیر لە ئێران کاریان دەکرد١٢٣١). قازی محەمەد لە ساڵی ۱۹۲۲ ﺩەﺳـﺘـﯽ ﺑەﺩەﺭﺱ ﻭﺗﻨەﻭە ﮐـﺮﺩ ﺗﺎ ﺳـﺎڵﯽ ۱۹۲۱ ﺑەﮐـﺎﺭﮔـﯿێڕﯼ ﺯﺍﻧﯿـﺎﺭﯼ ﻟە ﻣـهەﺍﺑﺎﺩ دامەزرا ، کۆششی زۆری کرد بۆکردنەوەی ژمارەیەک فـیێرگە ، لەوانەش یەکەمین فـیێرگەی کچان لە ناوچەکە. لە ساڵی ۱۹۳۱ قازی محەمەد گوازرایە‌وە بۆ پایە‌یی قازی موکریان،
تا تەواوبوونی شەرِ لەو پایەدا مایەوە.
بەهاتنە ڕیزی قازی محەمەد بنکەی کۆمەڵەی (ژ. ک) بەشێوەیەکی بەرچاو فراوان بوو ،
بەتایبەتیش دوای لێکەوتنی رِدزاشا ، دەستی کرد بەگەران بەنێو هۆزەکانی مـوکریان ، لە کۆتایی کانوونی یەکەمی سـاڵی ۱۹۶۱ ژمـارەیەکی زۆری سەرۆکـەکـانی لە مـەهاباد لە نیمچە کۆنگرەیەکدا کۆکردەوە کە چەند رۆژێکی خایاند ، هەوڵێکی زۆری دا بۆکۆکردنەوە و یەکـخـسـتنیـان و بۆ ئەوەی قـسەیـان یەک بخات. هەر بۆ هەمان مـەبەست کۆنـگرەیەکی فـــراوانتـــری لە تـشـــرینی دووەمی ســـاڵی ۱۹٤۲ بەست، ئە‌وجــارەیان ســەرۆک هێزە لیبرِالیییەکان و رِووناکبیرە شێرِشگێرِهکانی بەیەکەوە کۆکردەوە. ئەوەی جێی گوتنە قازی مـحـەمـەد ئەو رِۆژانە چیـرِّکـیّکی بەناوی «سـە‌لاحـە‌دین» دانا و ژمـارەیەک رِووناکـبـیـری مهاباد کردیانە شانۆگەری و نیشاندانی سەرکەوتنێکی گەورەی وەدەست هێنا(١٢٤) .
گواسـتنەوەی سەرکـردایەتی کـۆمـەڵەی (ژ. ک) بۆ قـازی مـحـەمـەد، کـە نـاوی حـزبی (بینایی) بوو، وەرامدانەوەیەکی سروشتی هاوڕێژەی هێزەکانی ناو خەباتی ڕزگاریخوازی کورد لە ئێرانی ئەو ڕۆژە بوو ، لەو مێێژووەدا کۆمەڵە بەکردەوە چووە چالاکی ئاشکرایە‌وە.
ناوچەکانی کوردەواری بەجێ بەیێڵن کە ڕووداوەکانی خێرا و یەک لەدوای یەک بوون. لە ١ی ئەیلوولی ساڵی ١٩٤٢ «کێم ساڵی ۱۹٤۳ ئۆرگانی خۆی بەناوی گۆڤاری «نیشتمان» دەرکرد» (۱۲۲)
کـۆمــەڵەی (ژ. ک) نـوێنەری دەســتــەی ڕووناکـبــیـری کــورد و هەڵگرانی بـیـروباوەڕی دایاغەزراند و لە سـەرەتاوە سـەرکـردایەتی بەدست ئەوانەوە بوو ، بەڵام بـنکەکـانی وێرای ڕووناکبیران نوێنەری جووتیارانیشی گرتەخۆ کە کۆمەڵە بایەخێکی جۆری نوێی پێدان،
ه‌روە‌ک لە ژمارە پێنجی گۆڤاری «نیشتمان»دا هاتووە کۆمەڵە تا هاوینی ساڵی ۱۹۶۳
توانی رِێکخسـتنەکانی لە هەمـوو لایەکی کـوردستـانی ئێران دابەزرێنێت تایبەت دوای ئەوەی ژمارەیەک موڵکدار و سەرەک خێڵی لیبڕالی ڕاکێشان. سەرکردایەتی کۆمەڵە توانی قازی محەمەد ، ئەو پیاوە ناودارە‌ی کورد ، قایل بکات لە کۆتایی ساڵی ۱۹٤٤ بچیّتە
ریزی.
قـازی مـحـەمـەد سـەر بە‌بنەمـالە‌یە‌کی نـاسـراوی ناوچەی مـوکـریانە ، لە بەهاری سـالی
۱۹۰۰ ﻟﻪ ﺷﺎﺭﯼ ﻣﻪﻫﺎﺑﺎﺩ ﻟﻪ ﺩﺍﯾﮏ ﺑﻮﻭﻩ ، ﺯﺍﻧﺴﺘﻪ ﺋﺎﯾﯿﻨﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺩﻩﺳﺘﯽ ﺑﺎﻭﮐﯽ ﻣﯿﺮﺯﺍ عەلی خوێندووە کە بووە قازی موکریان. قازی محەمەد هەر لە منداڵییە‌وە حەزی لە ئەدەب دەکرد ، هۆنراوەکانی شاعییری نوێخـواز حاجی قـادری کۆیی کاریان تێکرد. پاش ئەوەی فێری فارسی و عـارەبی بوو ، بایەخێکی زۆری بەئەدەبی رۆژهەڵات دا. پاشانیش فێری ﺯﻣﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗـﻮﺭﮐﯽ ﻭ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯼ ﻭ ڕﻭﻭﺳﯽ ﻭ ﺧﻪﺭﯾﮑﯽ ﺯﺍﻧﺴﺘﻪﮐﺎﻧﯽ ﻣﯿێﮋﻭﻭ ﻭ ﺟﻮﮔﺮﺍﻓﯿﺎ ﻭ بیرکـاری بوو. بیروباودڕ و خـەباتی قـازی فـە‌تاحی شـاعـیر ، کـە برا بچـووکی باپیری بوو ،
کاریان لە قـازی مـحـەمـەد کـرد، کە بەرهەڵستی فەرمـانردوای قـاجـارییەکـان و بەرگـری داگــیـرکــردنی عــوسـمــانی و ڕووســەکــانی لە کــوردســتــانی ئیّــران کــردبـوو ، لە کــاتی بەرەنگاربوونەوەی هێزەکـانی تەزاری شەهیـد ببـوو هەروەک پێشـتـر ئامـاژەمـان بۆکـرد. یەکەمین ئەزمـوونی سـیـاسی لە ژیانی قـازی مـحـەمـەد چوونە ناو ڕیزی بەرگـریکەرانی کە تا ئەو ڕۆژە دووچاری مـاڵوێرانی ئیمپریالیزمی نگریس ببێوە… داوای مـافی خۆی لە خودمـوختـاری دەکات» (مـادەی شەشەم). مـادەی پێنجەمی بەرنامە دەڵێت، پێویسـتە خەبات لەپێناو دیوکـراتـی و ئاشـتی بکەین. حزب لە بەرنـامـەکـەیدا بۆ یەکـەمـین جـار لە کـوردسـتـانی ئێران، بایەخ بەهەنـدێ کێشـە‌ی کێمـە‌ڵایەتی دەدا. مـادەی ددیەمی بەرنامـە
دەڵێت، هەوڵ بدرێت لەپێناو فـراوانکردنی بەکارهێنانی هۆیەکـانی نوێی بەرهەمـەـێنان و مسۆگەرکردنی ساغکردنەوەی بەرهەمی جووتیار، پێشخستنی لادێ، سنوور بۆ کۆچکردنی جـــووتـیــاران دابنـرێت. مــادەی دوازدەی بەرنامــە دەڵیێت، حــزب بەرگــری «لە ژیانی چەوساوەکان و بەرژەوەندی سییاسیی و ئابووری و تەندروستییان دەکات، بەبێ گـوێدانە ڕەگــەز و نەتەوە و ئایێن». هەروا بەرنامــە لە مــادەکــانی دیکەیدا داوای پێــویســتی فراوانکردنی بنکە پیشە‌سازییە‌کان و لێدانی بەرژەوەندییەکانی ئیمپریالیزم و دانی مافی ئافرەت و پاراستنی مافی ئازەربایجانییەکان و ئەرمەن و ئاسوورییەکان دەکات.
دامەزرانی (حزبی دیوکراتی کوردستان) خاڵی وەرچەرخان بوو لە خەباتی ڕزگاریخوازی کـورد لە ئێران، کە خەریک بوو دەچووە چوارچێوەیەکی ڕێک و دیار. لە ۱۱ی کانوونی
دووەمی سـاڵی ١٩٤٦ حـزب (کـوردسـتـان)ی وەک ئۆرگـانی خـۆی دەرکـرد کـە ڕۆژەک نا ڕۆژەک دەردەچوو بەرلەوە بەمانگێک گۆڤارێکی تیێری بەهەمان ناوەوە دەرکرد. هەروەها حزب لە بۆکـان گـۆڤـاری (ههۆڵە)ی دەرکـرد ، یەکـیـەتی لاوانی دییوکـراتی کـوردسـتـانیش گۆڤاری (هاواری نیشتمان)ی دەرکرد. لەسەر باسی ئەو بابەتانەیکە ڕۆژنامەکانی حزب ﺩەﯾﺎﻧﻨﻮﻭﺳﯽ ﺑﯿﺮێﮐﯽ ﺭﻭﻭﻏﺎﻥ ﻟە ﺋـﺎﻣـﺎﻧﺠـﻪ ﻧﻮێﮑﺎﻧﯽ ﺧەﺑﺎﺗﯽ ﺭﺯﮔـﺎﺭﯾﺨﻮﺍﺯﯼ ﮐﻮﺭﺩ ﻟﻪ ﺋﯿێﺭﺍﻥ،
پاش شـە‌ری دووەمی جـیـەـان بۆ ددردەکـە‌وێت. (کـوردسـتـان) و گـوۆفـارەکـانی (هەڵاڵە) و
(هاواری نیـشـتـمـان) و ئەوانی دیکە وتاریان بەو سـە‌رباسـانە بلاودە‌کـرددوە: (دیوکـراتی چییە) ، (سۆشیالیزم چییە) ، (سۆشیالیزمی زانستی) ، (لە پێناوی نان) ، (یەکگرتن) ،
(گری ئازادی) ، (کورد بۆچی ڕاپەڕی) ، (زمان و ئەدەبی کورد) ، (ئیبنی خەلەکان) ، (لە یادی تۆڵستۆی) و زۆر بابەتی دی.
ﻟﻪ ﺩﻭﺍﺩﻭﺍﯾﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺳﺎﻟﯽ ۱۹٤۵ ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ ڕﺯﮔﺎﺭﯾﺨﻮﺍﺯﯼ ﺋﺎﺯﻩﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﻭ ﮐﻮﺭﺩ ﭘﯿﺘﯽ ﻧﺎﯾﻪ هەوارێکی ناسک. لە دوازدەیکـانوونی یەکەمی ساڵی ١٩٤٥ جەعـغەر پێشـەوەری لە تەورێز دامەزراندنی (کۆماری دیوکراتی خودموختاری ئازەربایجان)ی ڕاگەیاند. لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦ تـازی مـحـە‌مـە‌دیش لە کۆبوونەوەیەکی جەمـاوەری لە مـە‌ه‌ه‌اباد ،
ﺩﺍﻣﻪﺯﺭﺍﻧﺪﻧﯽ (ﮐﯚﻣﺎﺭﯼ ﺩﯾﻮﮐﺮﺍﺗﯽ ﺧﻮﺩﻣﻮﺧﺘﺎﺭﯼ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ)ﯼ ڕﺍﮔﻪﯾﺎﻧﺪ ، ﮐﻪ ﻟﻪ ﻣﯿێﮊﻭﻭﺩﺍ قـازی مـحـەمـەد دوو جـاران سـە‌ردانی تارانی کـرد ، لەو سـە‌ردانانە داخـوازییـە‌کـانی گـە‌لی کـوردی خـسـتـە بە‌رددم شـا ، هەروەک پـاشـان بەخـۆی رِایگەیاند کە ئەو داوای لێکـردووە
«بایەخ بەکاروباری ڕووناکبیری و تەندروستی کورد بدات لەباتی ناردنی تۆپ و تانک لە دژیان» (۱۲۵). کـقّمـە‌ڵە‌ی (ژ.ک) لە کـانی شەرٍ بە‌رددوام و چالاکـانە لەپێناو فراوانکردنی بنکەکانی و چەسپاندنیان و بەرزکردنەوەی هۆشیاری لە ڕیزەکانی جەماوەر کاری دەکرد و بەم جۆرە ئاسۆیەکی نوێی لەبەردەم خەباتی ڕزگاریخوازی کـورد لە ئێران کـرددود کـە ڕدنگدانە‌وە‌ی ئەو بارە دییوکـراسـیـیـە نوێیـە بوو کـە ئێمران و هەمـوو ڕۆژهە ڵاتی
ناوەڕاستی گرتبۆوە، ئەوەش هاوکاتی لەناوبردنی نازییەت و کۆتایی هاتنی شەڕی دووەمی جیهان بوو ، بەتایبەتیش ئەو گۆڕانکارییە بنە‌ڕە‌تییە خێرایە‌ی‌کە ئازەربایجانی دراوسێ بەخۆیەوە بینی، کاریان تێ کرد(۱۲۱). هەروەها هەڵوەستی تارانـیش ڕۆڵێکی گەورەی لە خێرا هاتنە پێشی قـە‌ومـاوەکـانی ئازەربایجـان و کوردسـتاندا گێرا. دوای سە‌رنە‌گـرتنی سەردانەکانی قازی محەمەد بۆ تاران، کارەکان رێرەوی دیکەیان گرتەبەر. لە ١٦ی ئابی ساڵی ۱۹۶۵ لە مەهاباد بەیاننامەیەک باڵوکرایەوە مسۆری ۷۱ کەسی بەسـە‌رەوە بوو ،
هەمـوویـان لە ئەندامـانی (ژ.ک) و نوێنەری توێژە کـۆمـە‌ڵایە‌تیـیـە جـۆراوجـۆرە‌کـان بوون،
دامەزراندنی (حزبی دیوکراتی کوردستان) یان لە ئیێران تێیدا راگەیاند ، کە درێژبوونەوەی شـەرعی کــۆمـەڵەی (ژ.ک) بوو. حـزب کــۆنگرەی یەکـەمی خــۆی لەنێــوان ٢٥ تا ٢٨ی تشرینی یەکەمی ۱۹٤۵ لە مەهاباد بەست، نوێنەری هەموو لک و ڕێکخراوەکانی ئامادە بوون. کۆنگرە بەرنامە و پەیڕەوی ناوەخۆی حزبی دانا ، قازی محەمەد بەسەرۆکایەتی حزب بەڕای گشتی هەڵبژێرا. بەرنامە لە چوار بەش پێک هاتبوو دابەشی سەر ٢٢ مـادە(١٢٧)
کرابوو کـە سـروشـتـی دیوکـراسـیـیـانە‌ی حـزبـیـان دە‌نـواند ، ئەویش پشـتـی بە(هەق و داد و شارستانییەت) دەبەست (مادەی دووەم) .
حــزب لە بە‌رنامــە‌دا دووپاتی دەکــردەوە کــە ئامــانجی بنەرەتی «دابینکردنی مــافــە
نەتەوەییـیـیـەکـانە بۆ کـوردسـتـان لە ناو سنووری ئـیّـران» (مـادەی چوارەم) حـزب «هیچ ﺩﻭﮊﻣﻨﺎﯾﻪﺗﯽ ﺑﻪﺭﺍﻧﺒﻪﺭ ﺣﮑﻮﻭﻣﻪﺗﯽ ﻧﺎﻭەﻧﺪﯼ ﻧﯿﯿﻪ ، ﺑﻪڵﮑﻮ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﺋﺎﺷﺘﯽ ﺩﻩﮐﺎﺕ، ﮔﻪﻟﯽ ﮐﻮﺭﺩ بەپشـتگـیـری تەواوی واشنتـۆن و لەندەن هێـزەکـانی ئـیێران لە چوار قـیۆڵەوە ڕوویـان لە ئازەربایجـان و و کوردستان کرد. هێزێکی پێنج هەزار کەسی ڕووی لە قەزوین و زەنجان کرد ، هێزی دووەم کە لە پێنج هەزار کەس پێک هاتبوو ، ڕووی لە تیکانتەیە هەوشار کرد ،
هێیەمیش لە دوو هەزار کەس پێک هاتبوو ، ڕووی لە ڕەشت و پهەلەوەی کرد ، دوا هێـزیشکــە دەوروبەری چواردە هەزار زەلام دەبوون ڕووی لە ســەقــز و بانە کــرد. نـیــوەی زیاتری ئەو هێزانە بەپاڵپـشـتی (١٠٤) تێپ و (٥٥) تانک و ژمـارەیەک فـرۆکە(١٣١)
ڕوویان لە ناوچە کـوردەوارییـەکـان کـرد. هێـزەکـانی ئـیّـران تاوانی کـوشندەیان دەرهەق بەئازەربایجانی و کوردەکـان کرد١٣٢١). هەروەک لە هەندێ سەرچاوەی ئاگـاداردا هاتووە ژمـــارەی ئەو دییوکـــراتیــانەی لەو ڕۆژە نـاهەمـــوارانە تـیــاچوون لە ١٥ هەزار کــەسـی تێپیەراند(۱۳۳۱). ژمـارەیەکی زۆرتـریش گـیـران. پاش دادگـاییـەکی نەسێنی و رِواڵەتی بەرەبەیانی ٣٠ی مارتی ١٩٤٧ فەرمانی لە سێدارەدانیان بەسەر قازی محەمەد و سەدری قــازی برای و ئەندامی پە‌رلە‌مــانی ئێـران و ســە‌یفی قــازی ئامــۆزای درا. بەپێی ئەو زانیـارییـانەی لە گـۆڤـاری (رۆژگـاری نوێ) (۱۳٤)دا هاتووە ، بە‌کـرێگیـراوانی واشنتـۆن و لەندەن بێ هوودە هەوڵیان دا قازی محەمەد بێ لای خۆیان ڕاکێشن، هەر لەبەر هەندێ سێ مانگ زیاتر فەرمانی جێبەجێکردنی لە سێدارەدانی خۆی و براکانی دواخرا(۱۳۵) .
قازی محەمەد جوامـیّرانە ڕووبەڕووی مردن بۆوە. پاش چەند سالان سەرهەنگ ئەمیر پەروێز کـە ئامـادەی جـێبـە‌جـێکردنی خنکاندنەکـە‌ی ببـوو ، دەنـووسێت ودەڵێت، قـازی محەمەد نەیەیێشت چاوی ببەستنەوە ، لە دوا قسەکانی جەختی لەسەر پێویستی بەردەوامی خەبات دەکردەوە، داوای لە براکانی کرد، کە (بڕوا بەحکوومەتی ئێران نەکەن) (١٣٦)
دوای لەناوبردنی مەهاباد سەردەمی کپی لە خەباتی رِزگاریخوازی کورد لە ئێران دەستی پێرد ، ئەویش هەروەک خـەباتی ڕزگـاریخـوازی ئازەربایجـان. لە هەمـان کـاتدا و لە سەردەمی مـحـەمـەد رەزاشـای دووەم شـا و دواشـای پهەلەوی، هیچ ئاڵوگۆڕێک بەسـەر بەناوی (کۆماری مەهاباد)(۱۲۸) ناسراوە. قازی محەمەد زۆر جار دووپاتی دەکردەوە کە بزووتنەوەکەی مـەبەسـتی جـیـابوونەوە نیـیـە ، بەڵکو ئامـانجی کـوّتایی هێنانە بەزوڵم و ستەمی سیاسەتی شۆڤینیانەی تاران بەرامبەر بەگەلی کورد و دابینکردنی خودموختاری بۆی حکوومەتی شا پەنای بردە بەر کردەوەی جۆراوجۆر بۆ لەناوبردنی بزووتنەوەی کورد لەو قۆناغە نوێیەیدا. پێش هەمـوو شـتێک (قـوام السلطنة)ی سەرەک وەزیران ویسـتی تۆی ناکۆکی لەنێبوان ئازەری و کورد بەشێبوەیەکی فێبڵبازانە بوەشێنێی. پیـاوەکـانی هەوڵی کڕینی هەندێ خۆفرۆش و دەست ڕۆیشتووی ناسراوی ناوچەکەیان دا.
کــاتێ قــازی مــحــەمــەد تـیێگە‌یشت کــەوا تـاران بە‌نیــازە هێــزەکــانی بە‌بیــانووی سەریەرشتیکردنی هەڵبژاردنی داهاتوو ، بنێرێتە ئازەریایجان و کوردستان، لە سەرەتای کانوونی یەکەمی ١٩٤٦ کۆبوونەوەیەکی بۆ سەرکردەکانی بزووتنەوە بەست، تیێیدا بڕیاردرا نەهێلێن ئەو هێزانە بێنە ناوچەی کوردەواری. هەندێ کاری بەپەلەیان بۆ پتەوکردنی شوێنی شۆڕشگێڕان لە سەقز و بانە و سەردەشت کرد(۱۲۹۱). قازی محەمەد تەورێزیشی لەو بریارە ئاگادارکـردەوە، ئەوەش وەک جـێبـەجـێکـردنی بەندەکـانی ئەو ڕێککەوتننامەی لە ٢٣ی نیـســانی ســاڵی ۱۹۶٦ لە نێـوانـیـان مـۆرکــرابـوو. بەڵام خــیـانە‌تی هەندێ سـە‌رکــردە‌ی ئازەربایجانی وەک جاوید و شبوستری و محەمەد بێ ڕیا کە پێوەندییان بەتارانەوە هەبوو ،
وای کـرد نەخـشـەکـهە سـهە نەگرێت، ئەوان حکوومـهەتی (قـوام السلطنة)یان بەدرێژی لە نیـازەکـانی مـەهاباد ئاگـادارکــردەوە ، هەروەها لە ڕادیۆی تەورێز بەیاننامــە‌یەکی یەک لایەنەیان پەخش کرد، تـیادا بەناو حکوومەتی ئازەریایجـان بریاری رێگەدانی هێزەکـانی ئێرانیان بۆ هەر لایەک دەیانەوێت، بچن، رِاگەیاند. قاز محەمەدیش بەبروسکە نارەزایی خۆی لە ۱۱ی کانوونی یەکەم، واتە تەنیا ڕۆژێک دوای بلاوکردنەوەی بەیاننامەکە ( ۱۳۰)
دژی ئەو بڕیارە دەربڕی.
ساڵەدا جووتییارانی ناوچەیەکی فراوانی نێوان بۆکان و مەهاباد راپەڕین، هێزەکانی ئێران بەدرِندەترین شێواز سەرکوتیکردن. کاتێ بزووتنەوەی موسەدیق دەستی پێ کرد کوردەکانی ئێران زۆر بەگـەرمی پشــتگیـرییـان لێ کـرد. لەو را وەرگـرتنەی ڕۆژی ٣ی ئابی ۱۹۵۳ دەربارەی ئەو پێشنیارەی پێوەندی بەدیارکـردنی دەسەلاتەکـانی شاوە هەبوو ، بەڕێوەچوو ،
ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﺯﯙﺭﯼ ﺩەﻧﮕﺪەﺭەﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪﻗﺎﺯﺍﻧﺠﯽ ﭘێﺷﻨﯿﺎﺭەﮐﻪ ﺩەﻧﮕﯿﺎﻥ ﺩﺍ. ﺑﯚ ﻏﻮﻭﻧﻪ ﻟﻪ
شاری مـەهاباد لەو پێنج هەزار کـە‌سـە‌ی بەشـداری را وە‌رگـرتـنە‌کـە‌یان کـردبوو تـە‌نیـا دوو دنگیان لە چاکەی شا بوون(۱۳۸).
پاش بەستنی پەیانی بەغدا ڕێڕەوی نادیوکراتیانەی حکوومەتی شا زیاتر پەرەی سەند و بووە هێی لەدایکبوونی کاردانەوەیەکی بەهێز لەنێو نیشتـمانپەروەرانی ئێران. کوردستانی ئێران یەکەم ڕاپەڕینی چەکدارانەی دژی پەیانی ناوبراو بەخێیەوە بینی. هۆزی جـوانڕۆی دانیشتووی ناوچەی باکووری کرماشان، کە لە سالّی ۱۹۵۰ داوای خودموختارییان بۆ گەلی کورد لە ئیێران کردبوو (١٣٩١) ، لە سـەرەتای سـاڵی ١٩٥٦ لە دژی تـاران ڕاپەڕین و دروشـــمــیـــان دژی پەیانی بەغـــدا بەرزکـــردەوە ، هەنـدێ هۆزی دەوروبەریش لایەنگری ڕاپەڕینەکەیان کرد. لە چواری شوباتەوە هێزەکانی ئێران هێرشێکی بەربالاویان کردە سەر ناوچەکە ، ژمارەیەکی زۆری گوندەکانیان کاول کرد. بەسەدان جوانڕۆیییان کوشت و گرت و بریندار کـرد ، بەهەزاران منداڵ و ئافـرەت و پیـریان ئاوارە کـرد(١٤٠١) ، تەنانەت سـەرنجی ڕۆژنامەکانی جیـهانیشی ڕاکێشا. لە ژمارەی ڕۆژی ٢٧ی شوباتی ١٩٥٦ (لۆمێند)ی فــەرەنسی باسی ڕاپەڕینی جــوان‌پۆی دژ بە‌پە‌یانی بەغـــدا و بە‌کــاربردنی تـۆپ لەلایەن هێزەکانی ئێران بۆ سەرکوتکردنیان دەکات.
هر لەو م‌او‌ه‌یە‌دا رێب‌ازێکی نوێ لە سیی‌اس‌ه‌تی ئێران بە‌رانب‌ه‌ر ک‌یێش‌ه‌ی کـورد سیەری هەڵدا، ئەویش هەوڵدان بێ پووچەڵکردنەوە و کــە‌مکردنە‌وە‌ی رِه‌ن‌گدانە‌وە‌ی ناوە‌خــۆیی،
دکتۆر عەبدولرەحمان قاسملۆ ئەو کاردانەوەیە ئاوا دەستنیشان دەکات کە لە سەروبەندی سیاسەتی دەوڵەت بەرامـبەر بەگەلانی نافارس دانەهات. هەرچەندە داهاتی نەوت زیادی کرد، بەڵام ناوچەی کـوردەواری هەر بەهەژاری مایەوە، دووچاری بارێکی ڕووناکبییری و تەندروستی و کۆمەڵایەتی ناهەموار ببوو .
لە سـاڵی ١٩٦٦ ڕادەی نەخوێندەواری لەنێو دانیشـتـووانی لادێی کـرمـاشـان گەیشـتە ٨٨,٢٪ لە سنە ٩٢,٩٪ لە ســەقـــز ٩٣,١٪ و لە مــهاباد ٩٤٪ . هەر لەو ســاڵەدا ناوچەی کوردەواری وا لە ئێران هەبوو ژمارەی دانیشتووانیان لە بیست هەزار کەس پتربوو بەبێ ئەوەی یەک پزیشکی لێ بێت، لە کـــاتێکدا وەک ڕێژە هەر ٤٨٠٠ کـــە‌س لە دانیشتووانی ئیّران پزیشکێکی بەردەکەوت. بەپێی ئاماری ڕەسمی ساڵی ۱۹٦٦ زیاتر لە
٥٪ ی خێزانە کوردەکانی ئێران، کە ژمارەی ئەندامانی هەر یەکێکیان ه–٦ دەبوو، لە ژوورێكدا دەژیان، لە بارێكدا كـە زۆر جـیـاوازی لە دۆخی ئەو خـیێزانە كـوردە ئێرانیـیـانە نەبوو کــە گــەڕیدەی فــەرەنسی (هنری بندور) لە ســاڵی ١٨٨٧ وەســفــیــان دەکــات.
لێکێۆلێینەوەی سادەی ئەو زانیارییانەی ئامـاری رەسـمی لە کـۆتایی سەردەمی پهەلەوی بەڕوونی بێمــان دەردەخــات کــەوا کــەم شــوێین هەیە لە ئێمـران لە پاشکەوتن بـگاتە کوردستان(۱۳۷).
هر ئەو واقیعه بەتەنیا بەسە بۆ ئەوەی پاڵ بەگەلی کورددوە بنیێ لە ئیێران تاوەکو بداتە
پاڵ سەنگەری دژ بەتاران، بۆ ئەوەی خەباتی (کورد) بەردەوام بێ کە دوای سەرنەکەوتنی مەهاباد لە شێوەی جۆراوجۆر خۆی نواند و هەندێکیان نوێش بوون، ئەوا دیوکراتییەکان دوای ئەوەی ڕیزەکــانیــان لە هەنـدێ ناوچەدا ڕێـک خــســتــەوە تێـەــهۆچــوونەوە. بەڵام کاریەدەستانی ڕژێم هەوڵیکوشتنی شایان لە ڕۆژی ٤ی شویاتی ١٩٤٩ لە زانکۆی تاران بەهەل زانی بۆ ئەوەی زەبرێکی بەهێز بخێوێننە سەرجەم بزووتنەوەی نیشتمانی لە ئیێران.
لە کوردستاندا ژمارەیەکی زۆری دیوکراتیییەکان گیران و فەرمانی گرتنی لە گۆترەیان بۆ ماوەی جۆراوجۆر بەسەردادان. بەلام خێرا زۆر بەڕێوجێ (منطقی) وەلام درانەوە. ئەوە بوو لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ۱۹۵۲ پاڵی‌وراوی حزبی دیوکراتی کوردستان لە م‌ه‌ه‌اباد و ناوچەکـانی دەوروبەری، ڕێژەی نێموان ٨٠ ٪ و ٩٩ ٪ی دەنگی دەنگدەرانی وەدەسـتـەـێنا ،
بەڵام تاران هەڵبژاردنەکەی هەڵوەشاندەوە، یەکێکی دیکەی لە جێگەی ئەو دانا. هەر لەو
(۱۳۷) بۆ درێژەی بڕوانە :
ﺷﯚﺭﯾﺸﯽ ﭼﻮﺍﺭﺩەﯼ ﮔەﻻﻭێﮊﯼ ﺳـﺎڵﯽ ۱۹۵۸ﯼ ﻋـێﺮﺍﻕ ﺑﻪﺩﺍﻣﻪﺯﺭﺍﻧﺪﻧﯽ ﺋێﺳـﺘـﮕﻪﯼ ﮐـﻮﺭﺩﯼ ﻟﻪ قاهیرە سەرەتای ئەو ڕووکارد، لەو باردیە‌وە پێشە‌وای‌کوردی ئێران دەڵێت:
«ﺣﮑﻮﻭﻣﻪﺗﯽ ﺋﯿﯿﺮﺍﻥ ﺗﺮﺳﯿﯿﮑﯽ ﻭﺍﯼ ﻟﯽێ ﻧﯿﺸﺖ ﮐﻪ ﻭﺍﯼ ﻟﯽێ ﮐﺮﺩ ﻫﻪﻧﺪێ ﮐﺎﺭﯼ ﻭﺍ ﺑﮑﺎﺕ ﮐﻪ پێشتر نەکراون، حکوومەت گەشتێکی پروپاگەندەی لەسەرتاپای کوردستان کرد، بەدوایدا حەوت ملییۆن دۆلاری بۆ ئاوەدانکردنەوەی ناوچەکە تەرخـان کـرد ، چالاکی پروپاگەندەی ڕەسمی تووندتر بوو ، حەوت شەپۆڵی ئێزگەی بەزمانی کوردی تەرخان کرد» (١٤١).
سیاسەتی نوێ نەیدەتوانی کار لە واقیعی خەباتی ڕزگاریخوازی کورد لە ئێران بکات،
کە هێشێتا هێ ڕەسەنە خەفەبووەکانی هەرمابوون و وەک پێشـووشکاری خۆیان دەکرد و بوونە هۆی تە‌قینە‌وە‌ی ڕاپەڕینێکی دیکە لە زستانی ساڵی ۱۹۲۷. کاربەدەستانی تاران دوای تێپەڕبوونی هەژدە مـانگ بەسـەر هەڵگیـرسـانی ئینجـا توانیـیـان لەناوی ببـە‌ن.
بەلەناوبردنی رِاپەرینەکە ، کوردستانی ئێران وەک جاران لە دۆخێکی رِاستەقینەی گوری ﺷﯚڕﺷﮕێڕﺍﻧـﻪ ﺩەﮊﯾﺎ . ﺋﺎ ﺑﻪﻭ ﺟـﯚﺭە ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ ڕﺯﮔـﺎﺭﯾﺨـﻮﺍﺯﯼ ﮐﻮﺭﺩ ڕﯙڵێﮑﯽ ﮐﻪﻣﯽ ﻧﻪﮔێڕﺍ ﻟﻪ
ﺷﯚﻗﮑﺮﺩﻧﯽ ﺑﻨﺎﻏﻪﯼ ﺭﮊێﻣﯽ ﭘﻪﻫﻠﻪﻭﯼ، ﻫﻪﺭ ﻭﻩﮎ ﭘێﺷـﺎﻥ ﻭ ﺋێﺳﺘـﺎﺵ ﻟﮑێﮑﯽ ﺑﻨﻪﺭﻩﺗﯿﯿﻪ ﻟﻪ
ڕێڕەوی بزووتنەوەی نیشتمانی گەلانی نافارس لە ئێراندا.
بەشی دووەم ه‌ندێ ڕاستی دەربارەی فەباتس رزگایفوازی ئازەربایشانس
# لەشی دووەم
جۆرەکارتێکردنێکی سروشتیش لەنێوانیاندا ڕوویدا.
لەسـەر ئەو بـنچـینەیە ئـازەربایجـان شـوێنێکی دیاری لە ڕۆژهەڵاتی دێرین پەیدا کـرد.
ه‌روە‌ک لە پێدە‌شت و دۆڵە‌کانیشدا شوێنەواری ژیاری ڕۆژگاری پێش زایینی تێدا هەن.
لە سەرەتای سەدەی پێنجە‌مدا ئازەریایجانییەکان (ئە‌لفبای) ، تایبەتی خۆیان‌کە لە (۵۲)
پیت(۱٤۸) پێک دەهات بەکاردەهێنا. هەر لەو بەینەدا ئازەربایجانی خاوەن توانای فراوان لە گە‌شە‌ست‌اندنێکی ئابووری بەرچاو دەژیا ، شاری وای لیێ پەیدابوون کە بەپێی پێوانەی ئەو ڕۆژە سـە‌نگایی ژیاری و ئابووری خـۆیان هەبوو ، وەک شـابران و شـمـاخـا و کـبـالا و شـمـخــور و شکی و بردە و گــە‌نجــە و تەورێز و هەندێکی دیکە لەو شـارانە‌ی کـە بوونە
مەڵبەندی گرنگی ئیسلامەتی، دوای ئەوەی ئایینی نوێ لە سەدەی حەوتەمی زایینیدا لە ئازەربایجان بلاوبۆوە. لە نیوەی دووەمی سەدەی نۆیەم و لە نیوەی یەکەمی سەدەی دەیەمدا میرنشینی نیمچە سەربەخۆ لە ئازەربایجان پەیدا بوون، وەک هەردوو میرنشینی ناسراوی سالاری و شەدادی(١٤٩) و هەندێکی دی لەو میرنشـینانەیکە شـارەکانی ئازەربایجان پێشکەوتنیان لەژێر سایەیاندا بەخێوە دیت. تەنانەت ژمارەی دانیشتووانی هەندێکیان
(بەوێنە تەورێز و ئەردەبیل و باكۆ) گەیشتە دەیان هەزار كەس.
هر لە چاخ‌ـە ک‌ـۆنە‌ک‌ـانە‌وە دە‌س‌ت‌ـە و تاق‌ـمی ج‌ـی‌ـاج‌ـی‌ـا چاوی تە‌م‌ـاع‌ک‌ارانە‌یان بریە
ئازەربایجانی دەوڵەمەند. لە سەرەتای سەدەی سێیەمدا ساسانییەکان دەستیان بەسەردا گرت. لە سەدەی چوارەمدا خاکی ئازەربایجان بووە یەکێ لە شەڕگەکانی نێوان ساسانی و ڕۆمـانەكـان. هەر لەو كـاتـيـشــەوە ئـازەربایـجــانيــيــەكــان دەست لە چێكـان لەبەردەم چەوسێنەرەکانیاندا، دانەنیشتن، بەڵکو گەلەجاران دزی ساسانییەکان لە ساڵانی ٤٥٠–
٤٥١ و ٤٥٧ و ٤٨١–٤٨٤ و ٥٧١–٥٢٢ راپەڕیون.
لە ناودراســتی سـەدەی یازەمـیندا ئازەربایـجـان کـە‌وتە بەر شـالاوی سـە لجـوقـیـیـە‌کـان،
پاشانیش لە چلەکانی سـەدەی سێزدە ودبە‌ر شالاوی مـە‌غـۆلە‌کان و پاشان بە‌بە‌شـیێک لە
## ه‌ندێ ڕاستی دەربارەی هە‌باتی ڕزگایفوازی ثازە‌ربایە‌انی
ئازەربایجـان دەکـەوێتـە بەشی باشـووری رۆژهەڵاتی ئەو مـەڵبـەندەی بەپشـتی قـەفـقـاس ناسراوە ، ئەم وڵاتانە ددوریان داوە ، لە باکوور داغـستـان ، لە باکووری ڕۆژئاوا جۆرجیـا ، لە باشووری ڕۆژئاوا ئەرمینیا و تورکیا ، لە باشووریش کوردستان. هەروا بەشێکی بنەڕەتیش لە لێوارەکانی باشوور و ڕۆژئاوای قەزوین پێک دێنێت کە بەگەورەترین دەریای داخراوی جيهان ددژمێرێت(١٤٢).
ڕووبەری ئازەربایجـان بەدەوروبەری ١٨٦ هەزار کم٢ دەخـەمـڵێنت، نزیکەی هەشـتـا و حەزار كیلۆمەتری چوارگۆشەی دەکەوێتە ناو یەکێتی سۆڤیەت(۱٤۳) ، ئەوی دیکەی دەکـــەوێـتــە نـاو ئـێــران و بەشـــەکـــانـی باکـــووری ڕۆژئـاوای پێک دێنێت. ژمــارەی ئازەربایجانییەکان ئێستا لە یەکیەتی سۆڤیەت لە چوار ملیۆن(١٤٤) و لە ئێرانیش لە شملیۆن تێدەپەڕێت.
ئازەربایجانییەکان بەدانیشتووانی ڕەسەنی ئەو ناوچەیەی پێشان بەئەترۆپاتینا(١٤٥) و ئەلبانیای قەفقاسیا(١٤٦) دەناسرا، دەژمێردرێن. لە ماوەی مێژوویی دوور و درێژی نێوان ه‌زارە‌ی یەکەمی پێش زایین و هەزارەی یەکەمی پاش زایین تێکەڵ بە‌گرووپە بەڕەچەڵەک
ئێرانی و تورکەکان بووین. لەنێوانی هەردوو سەدەی یازدەمێن و سێزدەمێن زمانی ئازەری یەکگرتوو ، لە ئەنجامی هاتنی شەپۆلی هۆزە تورک زمانەکان بۆ ئازەریایجان(١٤٧) دروست بوو ، کە زمانەکەیان گۆکردن و پێکهاتنی لە زمانەکانی دیکەی باوی ئەوێ ئاسانتر بوو ،
شپرزە بوو ، گـرفـتـەکانی بەهێی ملمـلانێی خوێناوی سەفـە‌وی و عـوسـمانیـیـە‌وە لەپێناو دەسـتگرتن بەسـەر ناوچەکـەدا ، لە پێشــەوەشـیـان ئازەربایجـان، ئـاڵۆزتر بوون. هەروەها سەوییەکـان لە سەردەمی شا عەباسی یەکەمـدا سیاسەتی نگریسی کۆچ پێکردنیان دەرهەق بەڕەگەزە نافارسەكان دەست پێ کرد.
لە سۆنگەی ئەم هۆیانەوە بایەخی خەباتکردن دژی فەرمانڕەوا سەفەوییە چەوسێنەرەکان هاتە‌پێشـە‌وە، دەکـرێ سـەرەتای ئەو خـە‌باتە لە سـەردەمی شـا ئـیـســمـاعـیلی سـەفـەوی
دەستنیشان بکەین کە ساڵی ١٥٠٩ هێرشێکی تووندی کردە سەر دانیشتووانی شابران و شێروان و دەریەند ، گەرچی کەم تواناش بوون بەڵام بەرهەڵستیان کرد ، بەتایبەتی خەڵکی دەربەند. هێزەکانی شا پێیان نەکرا دەست بەسەر شارەکەیاندا بگرن تا دوازدە کونیان لەبن دیواری قەڵکەی نەکرد(۱ە۲). لەسەردەمی شا تهەماسبی یەکەمیشدا (۱ە۲٤–۱ە۷٦) ،
کە سەرچاوەکان وەک مرۆڤێکی قرچۆک و ڕەزیل و بێزراو (١٥٣١) وەسفی دەکەن،
ڕاپەڕینێکی فراوان لە شاری تەورێز و ناوچەکانی دەوروبەری تەقییەوە، زۆرانبازەکانی
(المصارعـون) شـار ڕۆڵێکی سـە‌رکـردەیی دیاریان گێپاا بەهاری سـاڵی ١٥٧١ خەڵکی تەورێز پەنایان بردە بەر چەک و کاربەدەستە سەفەوییە گەورەکانیان شار بەدەرکردن. لە ماوەی نزیکەی دوو سالاندا شێڕشگێڕان دەستییان بەسەر تەورێز و دەوروبەری داگرت، هێزەکانی شاش تا ساڵی ١٥٧٣ پێییان نەکرا وەری بگرنەوە. دوای ئەوەی شا دەسستی بەسەر تەورێز و دەوروبەری دا گرتەوە پتر لە ١٦٠ نیشتمانپەروەری ئەو شارەی لە سێدارە دا و فـەرمـانی دا لاشـە‌كـانیـان لەسـەر شـە‌قـامـە‌كـان و لە‌بە‌رددم دەروازەی مـزگـە‌وتە‌كـاندا هەڵواسرێن. بەڵام لەگەڵ ئەوەش شا ناچاربوو بۆ هێورکردنەوەیان خەڵکی تەورێز لە دانی
(باجی دیوان) بیان بەخشێ(١٥٤)
لە هە‌شـتـاکـان و نـە‌وەدە‌کـانی سـەدەی شـازدە‌مین چەند راپەرینی دیکەی وەک راپەرینی تەورێز لە شێروان و تاڵش تەقـینەوە، شێرشگێرانی تاڵش توانییـان تا نزیک ئەردەبیل ئازاد بکەن، بەڵام لەوێ لەبەردەم هێزەکانی شادا ، کە بەژمارە و چەک لەوان بەهێزتر بوون،
شکان. لەو ڕۆژەوە و بەدرێژایی نیــوەی یەکــەمی ســەدەی حــەقُــدەمـین هەر دوو ناوچەی ﺩەﻭڵەتی مـە‌غـۆلی مـایەوە تا حـە‌فـتـاکـانی سـەدەی چواردەمین. دوایی بووە پارچەیەک لە هەردوو ددوڵەتی ناسراوی قەرەقۆینلۆ و ئاق قۆینلۆ.
دامــە‌زراندنی ددوڵەتی ســەفــەوی لەســەر خــاکی ئازەربایجــان لە ســەرەتای ســەدەی شازدەمین، دەورێکی گرنگی لە مێژووی ئەو وڵاتەدا گێراً. دامەزرێنی دەوڵەتی سەفەوی شا ئیسماعیل (۱۵۰۲۶) دەستی بەسەر بەشی زۆری ئازەربایجاندا گرت کە بووە مەڵبەندی فەرمانڕدوایی ئەو دەوڵەتە تازەیەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
سەوییەکان لە ماوەیەکی کورتدا توانییان ئەوەی لە ئازەربایجان مابۆوە بییخەنە سەر دەوڵەتەکەیان و شاری تەورێزیشیان کردە پایتەخت و زمانی ئازەربایجانیشیان کردە زمان رەسمی کۆشک و سویا و دامودەزگاکانی کارگێری و تەنانەت بێ نامە گۆڕینەوەی رەسمیش لەگەڵ دەوڵەتە بێگانەکان. ئازەربایـجانییەکان دەسـتیان بەسەر زۆربەی دامـودەزگاکانی دەوڵەتی سەفەوی داگرت. لە ناوەڕاستی سەدەی شازدەمین لە سەرجەم میرەکانی ددوڵەت کە بەتەنیا ٧٤ میر بوون ٦٩ یان ئازەربایجانی بوون، هەروەها ڕێژەیەکی بەرزیشیان لەناو سوپای سەفەوی بەئەفسەر و سەربازەوە پێک دەهێنا . بۆیە بەڕای هەندێ لە مێژوونووسان مــۆرکی نەتەوەیی دەوڵەتی ســەفــەوی لە هەواری بەرایـیـدا ، لیێـوردبوونەوەی پیێ دەوێ.
پسـپۆڕی نـاسراوی لێکۆڵینەوەکـانی ئێران پرۆفـیسـۆر م. س. ن. ئیـثـانـۆث لەو بارەیەوە دەڵێت: «ئەگەرچی سەردەمی سەفەوییەکان لە مێژووی ئێران، لە سنوورێکی زۆر تەسک نەبێ لێیێی نەکێڵراوەتەوە ، بەڵام دەکـرێت بڵێیێن سەرەتا ئەو دەوڵەتە هەرگـیـز دەوڵەتێکی ئێرانی نەبوو بەمانای نەتەوایەتی» ( ١٥٠) بەڵام ئەم باری نەتەوەییەی دەوڵەتی سەفەوی ئاوا درێژەی نەکـێشـا. لە سەردەمی شـا عەباسی یەکەمـدا، کە بۆ ماوەی ٤٢ سـاڵی (لە ١٥٨٧ تا ١٦٢٩) فەرمانڕەوای ئێرانی کرد، ئازەربایجانییەکان سەنگی پێشوویان لە دەوڵەتی سەفەوی لە دەست دا ، شای تەمەعکار سەرکردە ئازەربایـجانییەکانی لە سویا و پێشەواکانیانی لە کۆشک دوورخستەوە. لە ساڵی ١٥٩٨ پایتەختی وڵاتەکەی لە قەزوین گـواسـتـە‌ود ئە‌سـفـە‌ه‌ان کە کەوتۆتە ناوەندی مـە‌ڵبە‌ندی فـارسـە‌ود(۱۵۱)
سەردەمەوە گەورە پیاوانی فارس جێی ئازەریییەکانیان گرتەوە و بەو جۆرە ئازەریایجان بووە هەرێمێیکی ئاسـایی لەناو ئێراندا. شان بەشانی ئەوە باری ئابووری ئازەربایجـان کۆچ پێکردنیان ددرهە‌ق بەئازەربایجانییەکان ئەنجام دا، بە‌ددیان هە‌زارانیان لێ ڕاگوێزتن بۆ ناوچە جیاجیاکانی ئیێران. بۆیە مێێژوونووسان، چلەکانی سەدەی هەژدەمین بەدژوارترین سەردەمی مێژووی ئازەربایجان دادەنیێن(١٥٧)
بەحوكمی هەموو ئەو شـتـانە زۆر سـروشـتی بوو کە خەباتی ئازەربایجانیـیەکـان دوای نەمانی سەفەوییەکان شەقلێیکی فراوانتر لە پێشوو بگرێتەبەر ، بەبێ گوێدانە زەبر و زەنگ و دڵڕەقی بێ ئەندازەی نادر شا(١٥٨). ڕەنگە ئەوەندە بەس بێ لەو بارەیەوە پەنجە بێ ئەوە ڕابكێشێنكە هەر چەند نادر شا خەریكی شەڕ و شۆڕ و پەلامارەكانی بوو، كە گەیاندنییە ناو جـە‌رگـە‌ی هینـد ، بەلام ناچاربوو بەخۆی ڕابەری چوار هێرش بکات بۆ سەرکـوتـکردنی ڕاپەڕینەکـانی خەڵکی ئازەربایجـان، بێ ئەوەی ئەنجـامـێکی دیار بەدەست بێنێ(١٥٩) .
محەمەد کازمی مێژوونووسی تایبەتی نادر شا ، پەنجە بۆ تینی بزووتنەوەی شۆڕشگێپی ئازەربایجـان ڕادەکێشێت لە سـەردەمی ئەفشـاریدا، کە هەندێ لە رِاپۆرتە دیپلۆمـاسیـیە تایبەتییەکانیش دووپاتی دەکەنەوە( ١٦٠ )
ﮔﺮﻧﮕﺘﺮﯾﻦ ﺋﻪﻭ ڕﺍﭘﻪڕﯾﻨﺎﻧﻪﯼ ﻟﻪ ڕۆژﮔﺎﺭﯼ ﻓﻪﺭﻣﺎﻧـڕەﻭﺍﯾﯽ ﻧﺎﺩﺭ ﺷﺎ ﻟﻪ ﺋﺎﺯﻩﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﺗﻪﻗﯿﻨﻪﻭﻩ
ڕاپەڕینی ئاستەر بوو حوزەیرانی ١٧٣٤ ، ساڵی داهاتووش ڕاپەڕینێکی دیکەی بەهێز لە ناوچەکـانی دەوروبەری بەدواداهات. نـادر شـا خـۆی ڕابەری دوو هێـرشـی گـەورەی کـرد و نەیتوانی بەسەریاندا زاڵ بێت. ساڵی ۱۷۳۸ دانیشتووانی قەرەباغ و شەکی و شێروان و ﺷﻮێﻨەﮐﺎﻧﯽ ﺩﯾﮑەﯼ ڕﺍﭘەڕﯾﻦ. ﻧﺎﺩﺭ ﺷﺎ ﻫێﺯﯾﮑﯽ ﮔەﻭﺭەﯼ ﺑەﺳەﺭۆﮐﺎﯾەﺗﯽ ﺋﯿﺒﺮﺍﻫﯿﻢ ﺧﺎﻧﯽ ﺑﺮﺍﯼ لە دژیان نارد ، کــە لەو شــە‌رە گــە‌ورە‌یە‌ی لە‌نێـوان هەردوو لا ، لە رِۆژی ۲۱ی تشــرینی یەکەمی هەمان ساڵ قەوما ، کوژرا. لەبەر ئەوەی نادر شا هەینێکە خەریکی هێرش بردنە سەر هیند بوو ، نەیتوانی هێزی دیکە بۆ سەرکوتکردنی شۆڕشگێرانی ئازەربایجان تەرخان بکات، هەتا شـوبـاتی ١٧٤١ سـویایەکی زۆر گـەهورەی پێک هاتوو لە ١٠٠ هەزار زەلام ئاژوا بەئامانجی لەناوبردنی هەموو بنکەیەکی بەرهەڵستکاران لە ئازەربایجان و داغستان.
بەڵام لەگەڵ ئەوەش دوو سـاڵی نەبرد کـاتێک خـەڵکی شـێروان و ئەردەبیل و ناوچەکـانی شێروان و تاڵش، بوونە دوو بنکەی بنەڕەتی بەرهەڵسێتیکردنی دەسەڵاتی سەفەوی. ئەو دوو مـە‌ڵبـە‌ندە و ناوچەکـانی دەوروبەریان، زنجـیـرەیەک ڕاپە‌ڕینیـان لە سـاڵانی ۱۱۱۶ و ه ١٦١ و ١٦٢٩ و ساڵانی دیکەدا بەخۆوە بینی. تەنانەت شا عەباسی یەکەم ناچار بوو بەخۆی بەسەرۆکایەتی هێزێکی گەورە بچێتە ئازەریایجـان بۆ دامرکاندنەوەی بزووتنەوە نەیارە یەک لەدوا یەکــەکــان. هەمــوو جــارێـکیـش هێــزەکــانی ئێــران پەنـایان دەبردە بەر سەختترین شێوازی سەرکوتکردن لە دژی دانیشتووانی ناوچەکە. کاتیێک ساڵی ۱٦٢٩ پتر لە ۳۰ هەزار جووتیاری تالشی دژی دە‌رە‌بە‌گە فارسەکان راپەرین، هێزێکی گەورەی میری بۆ لەناوبردنی ڕاپەڕینەکەیان زیاتر لە حەفت هەزار تاڵشیکوشت(١٥٥). لە ساڵی ۱۲۲۱ و بەدرێژایی چەندین ساڵ، قەرەباغی دراوسێی خەباتێکی چەکدارانەی دژی شا و خائینەکانی ناوەخۆی لایەنگرانی بەخۆوەبینی. بەدانپیـانانی پسـپۆڕەکان ڕاپەڕینە یەک لەدوا یەکەکانی ئازەربایجانییەکان دەورێکی دیاریان لە لاوازکردن و ڕووخاندنی دەوڵەتی سەوی گێپا و کردییە نێچیرێکی ئاسان لەبەردەم ئەفغـانییەکاندا و توانیییان ساڵی ۱۷۲۲ ﻟﻪﻧﺎﻭﯾﺒﻪﺭﻥ.
نە لە ساڵانی کەس بەکەس و پشێوی ئەفغان و ، نە لە سەردەمی نادر شای ئەفشاری بەدەسەڵات (١٧٣٦–١٧٤٧) هیچ گۆڕانێک بەسەر دۆخی ئازەربایجانییەکاندا نەهات،
بەڵکو بەپێــچــەوانەوە، کـــاروبار لە ئازەربایـجــان تا ئەندازەیەکی ڕوون لە ڕۆژگـــاری فـە‌رمـانڕدوایی ئە‌فشـارییە‌کـان لە ئێران شپـرزە‌تر بوو. بە‌قسـە‌ی ئەوانەی بەچاوی خێیان بینویانە فرۆشگاکان بەبێ کەلویەل مابوونەوە، ڕەزا قولی خانی کوڕی نادر شاش پارەیەکی یەکجار زۆری لە خەڵکەکە خڕ کردەوە ، خۆی لە ملیێنێک و نیو قڕانی زیو دەدا(١٥٦) ، کە تەنانەت بەلای باوکیـشیـەوە ، کە بەزەیی بەکەسـدا نەدەهاتەوە ، کـارێکی زۆر سـەیر بوو.
فشاری باجدان بەسەر خەڵکەکەوە بەهۆی جەنگە یەک لەدوا یەکەکانی شای ئەقشارییەوە بووە هێی ســەرهەڵدانی تەنگ و چە‌ڵە‌مــە‌یە‌کی ئابووری ســە‌خت لە ناوچە‌کــە‌دا. بەپێی بەڵگەنامەیەکی ئەو سەردەمە نرخی پێداویسـتـییـەکـانی ژیان بەشێوەیەکی خەیاڵی لە ئازەربایجـان بەرز بۆتەوە. لە سـاڵی ١٧٣٧ بـرسـیـیەتی بـووە هێی بلاوبوونەوەی نەخـۆشی گرانەتا لە زۆربەی ناوچەکانی ئازەربایجان. سەرەڕای ئەمانەش ئەفشارییەکان سیاسەتی میری قەرەباغ قایل نەبوو کوڕەکەی بەبارمتە بنێرتە تاران، بۆیە ئاغا محەمەدخان هێزێکی
(۸) هەزارکـە‌سی نارد بۆ لەناوبردنی مـیـرنشـیینەکـە‌ی. قـە‌رەباغـیـیـە‌کـان بەهاریـکاری جۆرجـیـیـە‌کـانی( دراوسـیّـیـان هێزە‌کـە‌ی ئێرانیـان لە شـە‌ڕێکدا کـە لە نزیـک قـە‌ڵای عەسکەران قەوما شکاند. هاوینی ساڵی ١٧٨٥ سویایەکی گەورەی قاجاری(١٦٣) ڕووی کردە قەرەباغ، گەمارۆ قەڵای شووشی دا کە ژمارەی بەرگریکەرانی گەیشتبووە ١٥ هەزار کەس. پاش بۆردوومانێکی سێ ڕۆژە بەتۆپ، گەمارۆی ٣٣ ڕۆژەی شووش سەری نەگرت.
داگـیـرکـە‌ران هەمـوو شـیّـوە‌یە‌کی دزی و تالان و دلّرە‌قـیـیـان لەگـەڵ دانیـشـتـووِانی ناوچە
بێوەییەکانی بەکارەیێنا (١١٤)
لە ڕۆژگــاری قـاجـارییــەکــاندا، چارەنووسی ئـازەربایجــان بەشـێـوەیەکی رِاســتــەوخــۆ بەشـەڕەکـانی ئێران و ڕووسـیـا و ئاکـامـە‌کـانیـیـە‌وە بەندبوو(١٦٥). ئەو ڕۆژانە بێزاری ئازەربایجان بەوێنەی جێراوجێر خێی دەنواند ، لە هەمـووشـیان گـرنگـتر هاوکاریکردنی ژمـارەیەکی زۆری ڕۆڵەکانی ئازەربایجـان بوو لەگەڵ ڕووسەکان لە دژی ئێرانیـیەکـان لە هەڵوەست و شـوێنە حـاستـەمـە‌کـان، کە بەدرێژی ڕواڵە‌تە‌کـانیـمان لە بابەتێکی پێشـتـردا نیشان دا . ()
وا ئەو ڕاستییانەی خوارەوەش دەخەینە سەر ئەوەی لەوێدا باسکراوە ، کە لێرەدا مەغێزای خۆی هەیە ، کە ئێمە لێرە دەمانەوێ لایەکانی ڕوون بکەینەوە. لەنێوان ساڵانی ۱۷۹۷ و ۱۷۹۹ ﺯﯙﺭ ﻧﯿﺘﺮﺍﻭ ﻟﻪ ﻫﻪﺭﺩﻭﻭ ﻣﯿﺮﻧﺸﯿﻨﯽ ﻗﻪﺭﻩﺑﺎﻍ ﻭ ﮐﻮﺑﺎ ﺳﻪﺭﺩﺍﻧﯽ ڕﻭﻭﺳﯿﺎﯾﺎﻥ ﮐﺮﺩ ﺑﯚ ﺋﻪﻭﻩﯼ داوای پارێزگاری (الحمایة) بکەن. لە سەرەتای شەری ١٨٠٤–١٨١٣ی نێوان ڕووسیا و ئێبۆان، ئیبیراهیم خـە‌لیل خـانی مـیـری قـە‌رە‌باغ داوای یارمـەتی لە ڕووسـە‌کـان کـرد بۆ بەرچدانەوەی ئێرانییەکان. کە مەترسی ئێران زیاتر لە لە میرنشینەکەی نزیک بۆوە لە ١٤ى ئەیاری ١٨٠٥ ڕێککەوتننامەیەکی لەگەڵ سەرکردەی ئەو هێزە ڕووسیانەی لەودیو قەفقاس کاریان دەکرد مێر کرد. بەپێی بەندەکانی میرنشینەکەی خستە ژێر پارێزگاری دی، یاخـیبـوونی خـۆیان دژی نادر شا رِاگـە‌یاند ، شـۆرِشگێرِان هێزەکانی شایان بە‌زاند و حەیدەرخانی سەرکردەشیان کوشت. لەبەر ئەوەی ئەو ناوچەیەی نێوان ئاق سو و دەریەند کەوتە دەست شۆڕشگێڕان، شا سـوپایەکی گەورەتری نارد بۆ لەناوبردنی بزووتنەوەکەیان.
بەفــەرمـانی نادر شــا ســەربازەکــان پەنایان بردە بەر شـیێـوازی یەکــجــار دڕندانە لە دژی ئازەربایجانییەکان. بەتەنیا لە دەربەند کێشی ئەو چاوانەی دەرەیێنران گەیییە ١٤ مەن
(نزیکەی ٤٠ کیلۆگرام) ، هەروا ئەوانەی لە شێروان کوژران خۆی دەدا لە ١٥ هەزار کەس، لەگەڵ ئەوەش بەرگری ئازەربایجان بەردەوام بوو ، نادر شا بەر لەوەی بکوژرێت، ناچار بوو بەخێی سەرکـردایەتی هێرشی چوارەم و دواهێرش دژی خەڵکەکەی بکات بێ ئەوەی دوا ئامانجی بەدەست بێنێت(١١١).
دوای کـوژرانی نادر شـا بەپیـلانێک شـەوی ۹ی شـوباتی سـاڵی ۱۷٤۷ ، سـەر لە نوێ لاوازی کەوتەوە ناو پایگاکانی دەوڵەتی ئێران. دەسەڵاتی ناوەندی وەک نەبووی لێپهات.
لە ئازەربایجان ژمارەیەکی زۆر میرنشین (خانەنشین)ی نیمچە سەربەخۆی وەک قەرەباغ و شەکی و شێروان و گـە‌نجـە و باکـتۆ و کـوبا و دەربەند و تەورێز و ئەردەبیل و مـە‌راغـە و قە‌رە‌داغ و زۆر میرنشینی دی پەیدابوون، کە بە‌کرددوە ملیان بۆ شای ئیێران نەدا، بەتەنیا لە سـە‌رددمی کەریم خـانی زەند نەبێت کە لە سـاڵی ۱۷ە وە تا کـۆچی دوایی لە سـاڵی ۱۷۷۹ﺩﺍ ﺑﻮﻭﺩ ﺗﺎﮐﻪ ﻓـﻪﺭﻣـﺎﻧـﺮﻩﻭﺍﯼ ﺋﯿـﺮﺍﻥ. ﺑﻪﻵﻡ ﻟﻪ ﺭﯙﮊﮔﺎﺭﯼ ﻗـﺎﺟـﺎﺭﯾﯿـﻪﮐـﺎﻧﺪﺍ ﺩﯾﺴـﺎﻥ ﮐـﺎﺭ ﻟﻪ
کار ترازاوە. ئاغـا مـحەمـەد خانی دامـەزرێنەری دەوڵەتی قاجاری ساڵی ۱۷۸۱ هێیرشی کردە سەر ئازەربایجـان و توانی دەسەڵاتی خـۆی بەسـەر ژمـارەیەک لە خـانەنشـینەکـانی ئازەربایجــانی باشــووردا بســە‌پێنێ، بەدوو ســاڵی تریش ئەســتــە‌رئاوا و مــازەندەران و گەیلانیشی داگیر کرد(۱۱۲)
دوای ئەوەی ئاغــا مـحـەمـەد خـانی قـاجـاری تـوانی دەسـەلاتی خـۆی بەسـەر بـاشـووری ئازەربایجاندا بسەپێنێت، نۆرە هاتە سەر ناوچەکانی باکوور و یەک لە دوای یەک دەستی بەسەرداگـرتن، کە خـراپ بەسـەر هەردوو لایاندا شکایەوە، لەبەر ئەوەی ئیـبـراهیم خـانی ئابوورییان خراپتر بوو ، دەیان هەزاریان ناچاربوون سنووری دەوڵەتی ڕووسیا ببرن بەدوای کار لە نەوتەڵانەکانی باکێ و شـوێنەکـانی دی. لە کـۆتایی سەدەی نۆزدەمین و سـەرەتای سەدەی بیـسـتەمین سـاڵانە لانی کـەم ٢٠٠ هەزار ئێرانی سنووریان دەبڕی، کە زۆربەیان ئازەربایجانی بوون. تەنیا ژمارەی ئەوانەی لە شاری تەورێزەوە بەشێوەیەکی ڕەسمی (١٦٩)
لە سـاڵی ۱۸۹۱ چووینە ڕووسیا گەیشـتە ۲٦۸۵۵ کـەس، ئەو ژمارە لە سـاڵی ۱۹۰۳ بۆتە ٣٢٨١١ كـــەس. بەتەنیـــا لە ســـاڵی ٤٠٤ لە تەورێز و ورمێ ١٢٢٦٧ كـــەس بەشێوەیەکی ڕەسـمی گەیشـتنە ڕووسیا. هەر لەو ددمەدا ساڵانە دەوروبەری ( ٣٠ ) هەزار کەس بەتەنیا لە ولایەتی ئەردەبیل دەچوونە ڕووسیا(١٧٠١). ئەوانە لە نزیکەوە ڕۆڵەکانی بەشی باکووری نیشتـمانەکەیان دەدیت، کە کەوتبووە بن دەسەڵاتی دەوڵەتیێکی ئەوروپایی و خـە‌ریک بوو رێگەیەکی باشی پێـشکە‌وتنی دە‌بری، کـە نەدەکـرا لەگەڵ ئازەربایجـانی باشـووری پاشکەوتووی سـە‌دە ناوەنجـیـیـە‌کـان دەینـالاند ، بەراورد بکرێت. ئازەربایجـانی باکوور خەریک بوو ڕواڵەتی ئابووری و ژیاری و ڕووناکبیری و فیکری هەمە جۆری نوێی لێ بەدەردەکەوتن، تایبەت لەناو شاری باکۆدا(۱۷۱)، کە دامودەزگا سەرمایەدارییەکان لەبەر سامانی نەوت ڕێچکەیان بۆی بەستبوو و ڕووسەکان دەستیان بەدەرهێنانی کردبوو.
هەر لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە ژمارەی کرێکارانی ئەو بەشەی ئازەریایجان خۆی دەدا لە دەوروبەری ( ٦٠ ) هەزار کــەس. مــاوە‌یە‌ک بەر لە تەواوبوونی ســەدەی نۆزدەمین، لە
ئازەربایجانی باکموور دەستەیەک ڕووناکبییری وشییار پەیدابوون کـە ڕاستتەوخۆ بییری ئەوروپایی کاری تیێکـردبوون و خـاوەن ئەدەبیـات و ڕۆژنامـەی تایبـەتی خۆیان بوون. لە شــەقــامــەکــانی باکــۆش ســاخــتــمــانـی نوێ و بانـک و خــانـووی ئۆیرا و شــتی دیـکەش بەرزبوونەوە. شتێكى سروشتى بوو كە ئەو دیاردانە جێپەنجەیان لەسەر وشیاری فیکری و سیاسی ئازەربایجـانییـە‌کـانی باشـوور بەجێ بێـڵـێت کە بەهێی جـۆراوجـۆردوە دەچوونە شارەکـانی ئازەربایجـانی باکوور، تایبەت کە پێوەندیان بەکـەسوکار و هاوولاتیـیەکـانی خۆیان لە باشوور نەبڕی بوو ، زۆربەی ئەوانەی دەچوونە باکوور خێزانەکانیان لەگەڵ خێیان ڕووسیا. هەر ئەوێ دەمێ خانشینی شەکی دراوسێیشی هەمان هەنگاوی هەڵێنا()
کـار هەر بەو نزیکبـوونە‌وە بە‌رچاوە‌ی نێـوان لایەنە ئازە‌ربایجـانە مــوســوڵمـانە‌کـان و ڕووسیای عیسایییەوە نەوەستا ، بەڵکو لەوەش تێیەڕی و کار گەیشتە ئەوەی سەرلەنوێ ئازەربایجانییەکان تاو بدەنەوە چەک لە دژی ئێرانییە چەوسێنەرەکان. جێی خۆیەتی لێرە پەنجە ، لەو بارەیەوە ، بۆ ئەوە ڕابكێشێن کە مێژوونووسی کۆشکی قاجاری میرزا فەیزوڵلا دان بەو بەرگـرییە خۆڕاگـرییەی خەڵکی ئازەربایجـان لەبەردەم هێزەکـانی ئێران بنێت، لە شەڕی سالانی ١٨٠٤–١٨١٣دا، ئەو ڕاستییەی کە بەڵگەنامە تایبەتییەکانی ڕووسیاش ئامـاژدیان بۆ کـردووە لە کـاتـی شـە‌ری ۱۸۲٦–۱۸۲۸ ، ئازەریایجـانیـیـە‌کـان دەسـتـە‌ی تایبەتییان بۆ لێدانی سویای ئێدان دروست کرد. کاتێ عـە‌باس میرزای جێنشین (ولی العـەـد) ناچار بوو لە پایتەختی تەورێز بکشێتە‌وە، خەڵکی شار ئەو سە‌ربازانە‌یان چەک کردن کـە بەجێ مـابوون، پاشـان پێشـوازی سـویای ڕووسـییـان کـرد کـە لە دوا ڕۆژەکـانی ﺷەڕەﮐە هﺎﺗﻨە ﻧﺎﻭ ﺗەﻭﺭێێ(١١٧).
لە سێنگەی شەرەکانی ٤ ١٨٠–١٨١٣ و ١٨٢٦–١٨٢٨ وە ئازەربایجان بۆ نزیکەی دوو بەشی یەکـسـان کـە‌رت بوو ، بەشـێکیـان لەناو ئێراندا مـایەوە و هەر لەو وەخـتـەوە بەئازەربایجانی ئێران ناسراو ، کەوتە بەر سیاسەتی شۆڤینیانەی فەرمانڕەوایانی ئێران. ئەو واقیـعە بووە بزوێنی بنەڕەتی خەباتی ڕزگـاریخـوازی ئازەربایجـان، خسـتیـە سەر ئەو بارەی کـە شـوێنێکی دیار لە مـیێژووی ئێرانی نوێ و هاوچەرخ داگـیـر بکات. ئەو وڵاتە قـە‌ومـاوێکی سـیـاسی گـەورەی بە‌خـۆیە‌وە نە‌دیتـووە ئەگەر ئازەربایجـانیـیـەکـان دەورێکی
گەورەیان تێدا نەبووبێت(١١٨)
کۆمەڵێک هۆی کارلێککەری نێوان خۆیان لە دەیەکانی دوایی سەدەی نۆزدەمین، وایان لە ئازەربایجانییەکان کرد ببنە نوکی رم لە بزووتنەوەی نیشتمانیی ناو ئیێران. سیاسەتی
فەرمـانڕەوا شـۆقـینیـیەکـانی ئیـران دەرهەق بەئازەربایجـانیـیەکـان پەلی بۆ هەمـوو لایەنی سیاسی و ئابووری و کـۆمـەڵایەتی هاویشت، چەوساندنەوەیان پتـر پەرەی سـە‌ند ، باری بزووتنەوەکە چوون. لە ١٩ى ئاب تەورێزییەکان خۆپیشاندانێکی فراوانیان رێکخست،
شەقـامەکانی شاری داگرت، بەبەردەم کۆشکی جێنشـینی (ولی العـەـد )ی فـەرمـانڕەوای ولایەتدا تێپەڕین، سوێندیان خـوارد کە کـونسـوڵخـانەی بەریتـانیـا لە تەورێز تێک بدەن،
ئەگەر شا ودمەکەی هەڵنەوەشێنێتەوە، ئاگاداری و بانگەوازەکانی کۆمپانیای تاڵبووتیان دڕۆژاند. ڕۆژانی مـانگرتن ۲۰ هەزار تەورێزی چەکیـان هەڵگرت. تەورێز تـاقە شار بوو کە نوێنەرانی تاڵبـوت نەیانتـوانی بچنە ناوی، بۆ بەریەرچ دانەوەی ئەوانە ، ناسـرەدین شـا هێ ئەوانەی زات دەکەن بەرەنگاری ودمەکەی ببنەوە. بەڵام لە دواییدا ناچار بوو پەشیـمـان بێتەوە و ودمی بەخشرا بەکۆمپانیای بەریتانیا هەڵوەشێنێتەوە(١٧٤)
ڕەنگدانەوەی ڕواڵەتی نوێی ژیانی سیاسی لە ئازەربایجان لە سالانی شۆڕش دەستووری
(19.0–1911) بەوەرچەرخانێكی گەورە بەڕووی ئیمپریالیزم و زۆرداری شا و گەورە دەرەبەگەکان دادەنرێت. دروشمی دانانی دەستوورێکی دیوکراتی بۆ وڵات بەرزکرایەوە، ئەو ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﯿﻪﯼ ﮐﻪ ﻻﯾﻪﻥ ﻭ ﺩﻩﺳﺘﻪ ﮐﯚﻣﻪڵﺍﯾﻪﺗﯿﯿﻪ ﺟﯚﺭﺍﻭﺟﯚﺭﻩﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﺩﺩﻭﺭﯼ ﺧﺮ ﺑﺒﻮﻭﻧﻪﻭﻩ.
ئازەربایجانییەکان دەوری بنەڕەتییان لە هەموو هەوارەکانی شۆڕشی دەستـووریدا گیێڕا.
هەر لە سـاڵی ه ١٩٠ە لە هەواری ئامـادەکـردن و تەقـاندنەوە کـۆمـەڵێک (ئەنجـوومـەن)
کـۆمـەڵی نەـێنی هـاتنە مـە‌یدان و چوزە‌ریان لە ئازەریایجـان و ناوچەکـانی دیکەی باکـوور دەرکرد. بەئەندامەکانیان دەگوت (موجاهید). دەتوانین گرنگترین ئامانجەکانی ئەو کۆمەڵە شۆرشگێرییە نهێنییانە لەو خاڵانەدا کۆ بکەینەوە:
١ - دابینکردنی مافی هەڵبژاردنی گشتی و بەنهێنی دەنگدان بۆ هەموو ڕۆڵەکانی گەڵ.
نەدەبرد. هێشیارەکانیشیان پێوەندییان بەرێکخسـتنە شۆڕشگێڕییە نهێنییەکانی ڕووسیاوە ه‌بوو ، بە‌رێکخستنە سوشیالیستییە‌کانیشە‌وە. وەک بەڵگە بۆکارتێکردنی بیری ئەوان بێ سەر هەموو ئێرانییەکان، لەسەر ئازەربایجانییەکان بەتایبەتی، دەڵیێن هەندێکیان یەکەم رێکخـسـتنی نـیـمـچـە کـرێکارێان بۆ رەنجـدەران لە ئێران دامـەزراند و ناویان نا «پارتی کـۆمـەڵایەتی ڕەمـەکـیـیەکـان» ، «حـزب اجـتـمـاعـیـون - عـامـیـون» کـە ڕێکخـسـتنێکی سـوشـیـالـیـسـتـی - دیوکـراسی بوو. بەرنامـە و پەیڕەوی ناوەخـرێیان لەژێر کـارتێکـردنی سۆشیالیسیتـە ڕووسەکان دانابوو. حزب بلاوکراوەکانی بەئاشکرا لە باکۆ چاپ دەکرد ،
لەوێشەوە بەنەیێنی دەبردرانەوە بۆ ناو ئێران، لکەکانیشی بەسەر شارەکانی ئازەربایجان و شوێنەکانی دی دابەشیان دەکرد(۱۷۲) ، بەبەرهەمی فیکری پێشکەوتووی ڕووناکبیرەکانی باکــووری وەک ئەدیب و ڕووناکــبــیــری گــەورە مــیــرزا عــەلی ئاخندۆث (۱۸۱۲–
۱۸۷۸)شەوە(۱۷۳)
ڕۆژنامەکانیشیان برەوی زۆریان لەنێو ڕووناکبیرانی ئازەربایجان لە ئێران پەیدا کرد. بێ وێنە لەسەر ئاستێکی فێراوان گۆڤاری ڕەخنەیی (مەلا نەسردین) کە لە تەبلیس بەزمانی ئازەربایجـانی دەردەچوو ، دەسـتـا و دەسـتـی پێ دەکـرا ، کـە بەشـیّـوازێکی گـاڵتـە‌جـاری بەرەنـگاری کــێـشــەکــانـی ئێــران دەبۆوە ، پاشــانـیش شــوێنەوارێکی گــەورەی لەســەر رۆژنامــە‌نـووسی ئیێــران بە‌جــێــەــێــشت. رِدنگدانە‌وەی ئەو شــتـــانە و دەوری دیاری
ئازەربایجـانیـیـەکـان لە بزوتنەوەی ئێـرانی پێش شۆڕشی دەسـتـووری و لە ســاڵەکـانی شۆڕشیشدا بەرجەستە بوون. کاتێ بزووتنەوەی مانگرتنی گشیتی لە ناوەڕاستی ساڵی ۱۸۹۱ دژی دانی ودم (امتیاز)ی تووتن لەلایەن ناسرەدین شا بۆکۆمپانیای تاڵبووتی بەریتانی، تەقینەوە، ئازەربایجانیـیەکان لە پێشەوەی ئەوانە بوون کە بەدەنگ دروشمی تەورێز سـەری هەڵدا و خـەڵکەکـەی لەسـەر ئاسـتـیێکی فـراوان بەشـداری لە هەڵبـژاردنی ئەندامـەکـانی کـرد. ناوبانگی ئەنجــوومـەنی تەورێز گــەیشــتــە ڕاددیەک فــەرمــانڕەوای ئازدربایجان (ولی العـەد مـحـمد عـلی میرزا) (۱۷۷۱) ، کە تا بناگوێی نـقوومی بیروباودری کۆنەرستی ببوو ، ناچار بوو حسیێبی تایبەتی بۆ ئەنجوومەن و پێشنیارەکـانی بکات.
ئەندامـانی ئەنجـوومەن کەمـوکـورتییـەکـانی ڕژێمیـان بێ سێ و دوو لە چالاکی ڕۆژانەیان ریسـوا دەکرد. تەنانەت هەندێ کاری گرنـگیـان لە بەرژەوەندی جەمـاوەدا کـرد ، بێ ئەوەی تۆزقـاڵێک گـوێ بدەنە دامـودەزگـای حکومـەتی شا. دەسـتـەکـانی ئەنجـوومەن نرخـیـان بۆ پێویسـتـیـیـە‌کانی ژیانی وەک گۆشت و نـان دانا. تە‌رازوو پێوە‌ریان رِێکخـست. دژایەتی بازارِی رِه‌شیان کرد. دەستیان بەسەر دانەوێڵە داکراوە‌کانی هەندێ قۆڵبرِدا گرت و پاشان بەسـەر هەژارانی دانیـشـتـووانی تەورێز و دەوروبەریان دابەش کـرد. ئەنجـوومـەنی تەورێز نوێنەرانی خۆی ناردە شار و گوندەکانی ئازەربایجان بەمەبەستی وریاکردنەوەی خەڵکەکەی و بالاوکردنەوەی بیری شۆرشگێپی دەستووری لە ناویاندا. ئە‌خوومە‌ن ڕۆژنامە‌یە‌کی هەبوو وەک زمانحاڵ، پێیان دەگوت (ئەنجوومەن) هەر جارەی پێنج هەزار دانەی لێ چاپ دەکرا،
ئەو ژمارەیە بەگوێرەی پێوانەی ئەو ڕۆژگارە مانای خۆی هەبوو (۱۷۸) . هەروەها ئەنجوومەن پێناسی دەدایە ئەندامـەکانیکە دروشمی (دادپەروەری، ئازادی، یەکسانی، یەکیـەتی)
پێوە بوو ، بەو جێرە تا ئەندازەیەکی زۆر لە یانەکـانی شێرِشی فـەرەنسـای دەکـرد(۱۷۹) .
ئابی ۱۹۰۷ (ئەنجەومەنی تەورێز) بریاری محەمەد عەلی شای نوێی رەتکردەوە کە میر فەرمان فەرمای کردبوە فەرمانڕەوای ئازەربایجان، چونکە بە چوونی خۆی بۆ سەر تەختی شــایەتی شــوێنەکــەی بەچۆڵی مــابۆوە. هەر ئەو ئەنجــوومــەنە ، ئەویـش بەهۆی ئەندامــە ئازەرییـە‌کـان دەوری رِابەری لەنـاو شـوورادا گـیّـرِا کـە بەردەوام فـشــاریان دەخـســتــە سـەر حكومـە‌ت لە‌پێنـاو دابینكردنی دیـوكراسی و دوورخـسـتنە‌وە‌ی ئەو کـاریە‌دە‌سـتـە گـە‌ورانە‌ی ٢ دانی ئەوەی پێی دەگوترا حەوت سەربەستییەکان بەگەل، کە مەبەستیان لە سەربەستی قسعە و چاپ و دوان و کێبوونەوە و مافی دامەزراندنی کۆرِ و کێمەڵ و مانگتیرن و سەربەستییەكان كەسییەكان (الشخصیة) بوو.
٣– دەســتگـرتن بەســەر زەوییــە‌کــانی شــا و کــرینی زەویوزاری دەرەبەگــە گــە‌ورەکــان و دابەشکردنی بەسەر جووتیاران دا.
٤ - دیارکردنی ڕۆژی کار بەهەشت سەعات.
ه - چاککردنی شێوازی باجگری لەسەر بناغەی ڕێژەی سەر بەرەوژوور کە لەگەڵ سامانی تاکە کەسی مرۆث و توانای دەگونجێت.
٦ - بلاوکردنەوەی فێرکردنی گشتی بە‌خۆڕایی (۱۷۵)
ئەو کۆمەڵانە بڕوایان بەتۆقاندنی تاکەکەسی هەبوو ، وەک هۆیەک بۆ لەناوبردنی رژێمی قاجاری و دامودەزگاکانی. بەکردەوەش موجاهیدەکانی. ئەندامانی ئەو کۆمەڵانە ، فەرمانی کـوشـتنی چەندین کـاربەدەسـتی گـەورەی کـۆنەپەرسـتی وەک سـە‌رەکی وەزیران ئەتـابەگی مەزنیان دا، کە رۆژی ۳۱ی ئابی ساڵی ۱۹۰۷ جەنگاوەرێکی ئازەربایجانی لەبەردەم ساختمانی ئەجُوومەن لەناو جەرگەی تارانی پایتەختداکوشتی(۱۷٦) ، هەروا لە شوباتی ساڵی داهاتووش هەوڵیـان دا مـحـەمـەد عـەلی شـا بکوژن، بۆمـبـایە‌کـیـان فـرێدایە ناو کەژاوەکەی لە یەکێ لە شەقامەکانی پایتەخت، کە بەرێکەوت لە مردنی مسۆگەر قورتاری بوو ، چونکە لە ددمی تە‌قینە‌وە‌ی بۆمبایە‌کە ئەو لەناو ئەو عارە‌بانە‌ی بێی تەرخان کرابوو نەبوو .
سەرەتای شۆڕش زۆر کـۆمـەڵە «ئەنجـوومەن»ی ئاشکرا پەیدابوون کە ئەندامەکـانیـان بۆ ســە‌رشــتــیکردنی هەڵبــژاردنی ئە‌ندامــانی شــورا هە‌ڵددبژێران، ئەوەش دوای ئەوەی مــوزەفــە‌رەدین شــا نـاچار بـوو قــایل بێ یەکــەم دەســتــوور بێ ولات دابنرێ لە ئەیلوولی ١٩٠٦دا. بەڵام ئەو ئەنجوومەنانە بەخێرایی بوونە دامودەزگای سیاسی چەسپاو و خاوەن کێشی جەماوەری زۆر. یەکەم ئەنجوومەنی لەو جۆرە بەناوی ێئەنجوومەنی میللی) لە ه‌ژارانی ئازەربایجانی دەکرد لە پێناو زەوی و ناندااه (۱۸۵)
بۆیە ئاســایی بوو لەگــەڵ تەقــینەوەی شــۆڕشی دەســتــووری بەگــە‌رمـی بەشــداری لە قەوماوەکانیدا بکات، هەر بۆیە شیاوی ئەوەبوو شەرەفیی هەڵبژاردنی ئەندامی شانازی بۆ
«ئەنجـوومـەنی تەورێز»ی پێ ڕدوا ببینێت. سەتارخـان جەنـگاوەرە هەرە جـە‌ریەزەکـانی لە دوری خۆی کۆکرددود ، بەگەرمییەوە داکۆکی لە دەسکەوتەکانی شۆڕش کرد ، کە بووە هۆی رق هەڵسـانی کۆنەپەرستان، تەنانەت شا پارەیەکی زۆری پاداشت تەرخـان کرد بۆ ئەوەی کــە‌ل‌ل‌ه ســە‌رە‌کــە‌ی بۆ بێنن. جێ ئامــاژە پێکردنە ، ناوی ســە‌تارخــان لە رۆژنامــە
دەنگی دایەوە، ناویان لیێنابوو (گـاریبـاڵدی ئـیّـران) ، جـەمـاوەریش نازناوی بەرز (سەرداری میللی) یان پێ بەخشی، لە هۆنراوی نوێی ئازەربایجانیش وەک قارەمانێکی میللی ناوی دێت(١٨٦).
باقـرخـانی هاورێی بـیـروباودڕ و چەکـیـشی کـرێکارێکی ئاسـایی بوو ، لە کـارگـە‌ی بەرد دەرەیێنان کاری دەکرد. ئازا و دڵسۆز بوو. شۆڕشگێرانی ئازەربایجان نازناوی (پێشەوای میللی)یان پێ بەخشی بوو .
نیشتمانپە‌رودرانی ئازدربایجان لە ددوری ئەو دوو سەرکردە ک‌تۆبوونە‌وە کە بە‌هێیە‌وە
رِاپەڕینێکی گـەورە لە تەورێز گـەڵاڵە بوو ، بەترۆپکی کـاری شـۆڕشگێـری دادەنرێ لەنێـو شۆڕشی دەستوریدا(۱۸۷) ، دروشمەکانیشیان بەڕاستی دەربڕی قووڵی ناوەرۆکیان بوو و سەرکـردەکـانیشـیـان دەرکـیـان بەئەرکـەکانی ئەو هەوارەیان دەبوو. داخـوازی شۆڕشگێران بەگەڕاندنەوەی دەسـتـوور و داوای بەسـتنی ئەنجــوومـەنێکی نوێ و دەرکـردنی هەمـوو ئەو بیانیانەی کە لە ڕۆژانی کودەتای حوزەیرانی ۱۹۰۸ لە تاران لایەنگیری محەمەد عەلی شا و دەوروبەرە کـوۆنەپەرسـتـەکـەیان کـردبوو . بەگـردبوونەوەی جـهەمــاوەر لـە دەوری ئەو دروشـمـانە سـە‌رکـردەکـانی ڕاپەڕین توانیـان زەبر لە دوژمنـانی شـۆرش بدەن و لە تشـرینی بەکـۆنەپەرست ناسـرابوون. (ئەنجـوومـەنی تەورێز) بەهۆی چالاکی و دەسکەوتەکـانی بووە پێشێنگێران لە شارەکانی ئێران چاویان لێ دەکرد ، هەروەها دەورە مەزنەکەی سەرنجی چاودێرە بیانییەکانی ڕاکێشا. لە ڕاپۆرتێکی دبلۆماسی ڕووسکە مێژووی ٢٤ی ئابی ۱۹۰۸ی لەسەرە لەو بارەیەوە دەڵێت:
«ڕاسـتـیـیـەکـەی مـاودیە‌کی درێژە دەسەڵات لە تە‌ورێزکـە‌وتۆتە دەست ئە‌نجـوومـە‌نێکی ناوچەیی کە لە هەموو ئەنجوومەنەکانی دیکەی ئێران بەدەسەڵاتترە و لکێکیشی لە تارانی پایتەختدا هەیە و هەموو ئەندامانی شووراش بەقسەی دەکەن» ( ۱۸۰ )
کە محەمەد عەلی شا توانی زەبرێکی بەهێز بسرەوێنێتە هێزە دییوکراسییەکان لە تارانی پایتەخت، قورسایی خەباتی شۆڕشگێڕیکەوتە ئازەربایجان. لە ٢٣ی حوزەیرانی ١٩٠٨ شا دەسەڵاتی عـورفی ل تاران ڕاگەیاند ، بەفەرمانی ئەویش قۆزاقەکان(١٨١) ساختمانی شوورایان بۆ مـاوەی چەند سـەعـاتێک تۆپبـاران کـرد و ئەندامـە ڕادیکالەکـانیـش گیـران،
لەگەڵ گەلێ لە کەسـانی دیوکـراسی کە دووچاری جێرەها هەڕەشە و ئازار و ئەشکەنجهە بوون، هەروەها فـەرمـانی مردن دەرهەق چەند ناودارێکی وەک ڕۆژنـامەنووس و نووسەری ناسراو «ملک التکلمین» جیێبەجێکرا. ژمارەی قوربانییەکانی بۆردوومان و تێقاندن بەکـوژراو و بریندار و زیندانی لە چەند سـەد نـیـشـتـمـانپـەروەرێک تـیّـپـەڕیکـردا۱۸۲۱).
بەریەرچ دانەوەی ئازەربایجان لەسەر ڕووداوەکانی پایتەخت بەپەلە و یەکـجار بەهێزیش بوو ، لە ڕیزی جەماوەری چەوساوە دوو سەرکردەی شۆڕشگیێڕ سەتارخان و باقرخان(۱۸۳)
سەریان هەڵدا ، کە لە سەرتاسەری وڵات دەنگیان دایەود. لە ڕۆژی یەکەمی کودەتای شا بەیەکەوە بروسکەیەکیان بۆ شورا نارد و بەناوی ئەنجوومەنی تەورێز دووپاتیان کردەوە کە ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﺷﺎﺭﻩﮐﺎﻧﯽ ﺋﯿﺮﺍﻥ ﻣﺤﻪﻣﻪﺩ ﻋﻪﻟﯽ ﺷﺎ ﺑﻪﺧﺎﺋﯿﻨﯽ ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻥ ﺩﻩﺯﺍﻧﻦ(۱۸٤)
سەتارخان وەرزێرێکی بچووک بوو ، کاریگەری زۆری لەسەر هاوەڵەکانی هەبوو ، ئازا و بوێر بوو ، بەهێنز و بەبرشت بوو ، یەکـجــار ڕاسـتگۆ بوو ، هەمــیـشــە لایەنگری خـەبـاتی خـۆبەخـشـە‌كـان دابارینە سـەر شـار ، بەمـاوەیەكی كـە‌م دەسـەلاتی راسـتـە‌قـیینە لە گـشت ناوچەکانی کارگێڕی ئێران کەوتە بن دستی شۆڕشگێڕانی تەورێز، کە یارمەتی بەرچاویان لە ئازەربایجـانی باکـووری برایان و شـۆڕشگێبڕانی ئەودیوی قـە‌فـقـاسـیـشـە‌وە وەرگـرت و لیژنەیەکی تایبەتیان بۆ چاپکردنی بالاوکراوەی شۆرشگێپان دامەزراند بوو. هەموو جۆرە یارمـە‌تیـێکیـان بەچە‌ک و تە‌قـە‌مـە‌نیـشـە‌وە دددانێ و وێرای ئە‌مـانە‌ش خـۆبە‌خـشـە‌کـان لە
ناوچەکانی ئەودیوی قەفقاسیش دەهاتنە تەورێز، کارگەی چکۆلەیان بۆ دروستکردنی بێمبا و نارنجۆک دامەزراند ، نەخۆشخانەیەکیان بۆ چارەسەری نەخۆش و بریندارەکانی خەڵکی شار و دەوروبەری دانابوو ، لە رۆژی ١٤ی (ذی القعدد)ی ١٣٢٦ (٩یکانوونی یەکەمی ۱۹۰۸) بەناوی (مریضخانەء ملی) ، واتە نەخۆشخانەی گەڵ کرایەوە. هەروەها بەشداری رِاستەوخۆی شەرِیان لە دژی دوژمنانی شۆرِشگێرِان کرد، زیاتر لە بیست خێبەخشیان لێ کـوژراو ، نـاشـتنیـان بووە خـوێپیـشـاندانێکی مـیـللی. زۆر ئاسـایی بوو ئەو کـرددوانە رقی مـحەمـەد عەلی شا بوروژێینن، بۆیە شا داوای لە خودی تە‌زار نییقوۆلای دوودم کرد کە وا بكات بەر لەم كــردەوانە بـگرێت، تەزاریش بەڕاســتـی فــەرمــانی تـووندی لەو بارەیەوە درکرد(۱۹۱)
رِاپەڕینی تەورێز زایەڵەی لە ناوچەکـانی ئەودیو قـە‌فـقــاس و دوورتریش دەبیـســتـرا .
ڕۆژنامـەی (مـسـاوات)ی هەفـتـانـە لە ژمـارەی رۆژی ٤ ای مـحـە‌رەمی ۱۳۲۷ دەقی ئەو نامەیەی کە (۷ە۸) خوێندکاری خانەی هونەر (دار الفنون) لە مێسکۆ بۆ سەتارخانیان ناردبوو بالاوکردەوە، تێیدا بەگەرمی لایەنگیری خۆیان بۆ خەبات لە پێناو (بەرزکردنەوەی ئالای ئازادی) دەربڕی بوو. لە هەمان ژمارەدا ڕۆژنامەکە نامەیەکی دیکەی بالاوکردبۆوە کە
«کـۆمـەڵی خـێـرخــوازانی ژنانی ئێـرانی نیـشــتـەجێ لە ئەسـتـەنبـۆڵ» (اجْـمـعـیـة الخــیـریة لإیرانیات اللقـیمـات في استنبول) بۆ سـە‌تارخانیـان ناردبوو. نامـە‌کە دوایی بە‌دوعـای سەرکەوتنی (جەنگاوەرانی ڕێی خوا بەسەر گشت خائینانی گەل و وێرانکەرانی نیشتمانی ﭘﯿﺮﯙﺯ» ﻫﺎﺗﺒﻮﻭ .
ڕۆژنامەی (صباح) کە لە ئەستەنبوڵ دەردەچوو وتاری لایەنگریکردن لە شۆڕشگێرانی ئازەربایجانی بڵاوکرددوە، داوای لە خەڵکیش دەکرد کە پیتاکیان بۆ کۆبکەنەوە. هەروەک ئیسـمـاعـیـل ئەمیر خـیزی، یەکێ لە ئەندامـانی (ئەنجـوومەنی تەورێز) ، دەڵێت رۆژگاری یەکـەمی سـاڵی ۱۹۰۸ تەورێزیان لێ خـاوێن بـکەنەوە. شـۆڕشگێـران دەسـتـیـان بەسـەر شتومەکی ناو جبەخانەی ئۆردووی حکوومەت لە تەورێزدا گرت، کە پێکهاتبوو لە بیست ه‌زار تـفـە‌نگ، لەگـەڵ ژمـارەیەک تـۆپ و هەندێ ئازوخـە(۱۸۸). هە‌روە‌ا شـۆرشگێـران
کـاروبـاری شـاریان بە‌جـۆرێک رێکـخـست، کــە سـەرنجی چاودێرانی بیـانی رِاکـیێـشــا .
کاربەدەستانی ڕووسکە پێشتر شۆڕشگێڕانیان دەبوغزاند و پیلانیان لە دژیان دەگێڕا، لەو ڕاپۆرتە نە‌ـێنیـانەی ددیان ناردنە پتـرسبۆرگ، دانیـان بەوە دادەنا کـە بارودۆخی ناوچەکە لەژێر سـایەی کـارگـیێبڕی شـۆڕشگێبڕان زۆر لەوەوپێش باشـتـر بووە. بەمـاوەیەکی کـەم شۆڕشگێڕان توانییان چەند دەستەی تایبەتی پێک بێنن بۆ سەریەرشتیکردنی شارەوانی و فـە‌رمـانگە‌کـانی بروسکە و پێستـە و دارایی و زانیـاری و داد ، سنووریان بۆ ئەو قـیۆڵبر و دەستبڕانەی یارییان بەپارووی گەل دەکرد دانا ، دەستیان بەسەر شتومەکی شا و خزمەکانی لە ناوچەکەدا داگرت، هەندێ کاری پێـویسـتـیان دژی بە‌رژە‌وە‌ندییە‌کـانی لە ئازەربایجان کرد، هەروەها دەستیان گرت بەسەر زەوی هەندێ لەو زە‌ویدارانە‌ی سەر بە‌رووسیا بوون. کـۆمپـانیـای تەلگرافی بەریتـانیان ناچار کرد هەندێ پارە بداتە خـەزێنەی شێرِشگێرِان.
بایەخی زۆریان بەبەرگـــریـکردن لە تەورێزدا. بۆ ئەوەش لـیــژنەیەکی تایبـــەتیـــان بێ سەریەرشێیکردنی کاروباری شارەکە بەناوی (کمسیون جنک) واتە کۆمیتەی جەنگ دانا و ڕێکخستنی کاروباری دەستە خۆبەخشەکانی (کتائب المتطوعین)ی خسستبووە ئەستۆی خۆی و مەشقیان لەسەر بەکارهێنانی چەک و تۆپ بەئەندامەکانی دەکرد. تا وەکو ئەیلوولی ١٩٠٨ ﮊﻣــﺎﺭەﯼ ﺧـﯚﺑەﺧـﺸـەﮐــﺎﻥ ﻟە ﻧﺎﻭﭼەﮐـەﺩﺍ ﺑﺒــﻮە ﺩەﻭﺭﻭﺑەﺭﯼ ﺩە هەﺯﺍﺭ ﮐــەﺱ(١٨٩) .
شاهێدی باوەڕێکراو هەیە کە کاروبار لەناو تەورێز و دەوروبەری لەژێر سێبەری کارگێڕی شـۆڕشگێـڕاندا تەواو هێـمن و ئارام بووا ۱۹۰۱. کــۆڕ و کــۆمـەڵ و لایەنەکــانی خـەڵکی ئازەربایجان لە هەموو شوێنێک هەواڵی ڕاپەڕینی تەورێزیان بەدڵ خۆشییەوە وەردەگرت.
(188) M. S. Ivanov, Ochirk…, P. 228.
M. S. Ivanov, Ochirk…, PP. 228 - 229; H. Nazem, Russia and Great Britain in Iran
(1900 - 1914), Teheran, 1975 P. 42.
( 19. ) بروانە :
کاتێکە شا ئەو سەرکەوتنەی دەیویست بەدەستی نەهێنا و مەترسی شۆرش هەر مابوو ،
داگیرکەرانی ڕووس و بەریتانیا بەفریای کەوتن، بەتایبەتیش لەبەر ئەوەی لە تەشەنەکردنی شۆڕشی دەستووری دەترسان، کە ڕەنگ بوو کار بکاتە سەر نەتەوەکانی قەفقاس و هیندی دراوسێی ئێران، بەسەرکەوتنی شۆڕشی ئیتحادییەکان لە تورکیا ساڵی ۱۹۰۸ هێندەی دی مە‌ترسیییە‌ک‌ه‌ی پتیر بوو. ئا بەو ج‌تۆرە ف‌ه‌رم‌ان‌ردوایانی پتیرسبۆرگ و لەندەن پە‌رددیان لەسەر رِووی خۆیان هەڵماڵی وە لە نیسانی ١٩٠٩ هێزەکانیان دابەزینە ناو خاکی ئێران بۆ ئەوەی ڕاستەوخۆ بەشداری لێدانی بنکەکانی شۆرش بکەن. هێزەکانی بەریتانیا گەلێک شاری باشووری ئێرانیان داگیر کرد، لە کۆتایی نیسانیش فە‌رمانڕدوایانی ڕووسیا ڕووی هێزەکانیان بەسەرکردایەتی جەنەراڵ (سنارسکی Snarski) لە تەورێز کرد بەبیانووی قـووتارکـردنی ئەو بیـانیـانە‌ی لەوێن و بردنی کـەلویەلی پێویست بۆیان، لە هەمـان کـاتدا هێزێکی دیکەی ڕووس ئەردەبیلی داگیر کرد.
ئەگـەرچی ڕووسەکـان تەورێزیشـیـان داگـیـر کـرد، بەڵام نە سـتـارخـان و باقـرخـانیـان گرتن(۱۹۶) ، نە پیاودکانیشیان یەکسەر چەک کرد، چونکە دەترسان لەو ئاکامانەی پێش بینیـان لە ئە‌خِـامـدانی کاری وا. بەلام هەر کە کاروباریان بۆ هێـوە‌ر بۆوە داوایان لێکردن
تەورێز بەجێ بە‌ـێـلێن ، هەردووکـیـان لەگـەڵ بەشـێک لە پیـاوەکـانـیـان رِوویان لە تارانی پایتەخت کرد ، جەماوەری شار وەک قارەمان پێشووازییان لێکردن. سەرکردەکانی دیکەی ڕاپەڕینیش ناچاربوون وڵات بەجێ بهێلێن و ڕوو بكەنە ئەستەنبوڵ.
داگیرکردنی تەورێز لەلایەن هێزەکانی رِووسیا هەستی دەستوورییەکانی ناوچەکانی دیکەشی خـرۆشـانـد ، بروسکەی هەرەشـە و نارەزایی لە رەشت و قــە‌زوین و ئەسـفــە‌هان،
وێڕای تەورێز، بەسەر سەرەک وەزیراندا داباری، داوایان دەکرد میری دەستوبرد بکات بێ کـشــانـە‌وە‌ی بە‌پە‌لە‌ی هێـزەکــانی ڕووســیــا لە نـاوچە‌کــە (۱۹۵۱). پاش مــاوەیەکی کــەم تەورێزییەکـان دووبارە دەسـتـیـان دایەوە چەک ، وەک هەوڵێک بۆ پاشـەکـشــە پێکـردنی داگیرکەران، بۆ زانینیش پێشەوایانی دەستووری هەر لە سەرەتاوە جەنگاوەرانیان راسپارد بوو کە بەرەنگاری هێنەکـانی رِووسـیـا نەبنەوە ، چونکە سـە‌رکـردەکـانی رِووس دڵنیـایان کـردبوون کـە کـاری ئەوان تەنیـا رێگا کـردنە‌وە‌یە بۆ شـار و گـە‌یاندنی یارمــە‌تیـیـە بێ شۆڕشی دەستووری سروودێکی نیشتمانی لە مەغریب باوبوو بەقارەمانیەتی سەتارخانی هڵ دەگوت(۱۹۲). تیشکی ڕووداوەکانی ئازەربایجانی شۆڕشگێڕ بەخێرایی گەیشـتە ناوچەکانی دیکەی ئێران بۆ ئەوەی ئەو خامێشییەی کودەتای حوزەیرانی ۱۹۰۸ دروستی کردبوو ، بکاتە لێشاوێکی شۆڕشگێڕی نوێ. لە کانوونی دووەمی ۱۹۰۹ راپەڕینێک لە ئەســفـە‌هان بەرپابوو ، بـووە هێی ئەوەی دەســەڵات لە شــار و دەوروبەری بـکەوێتــە دەست دەستوورییەکان، دوای ئەوەی شا نەیتوانی هۆزی ناسراوی بەختیاری لە دژی شۆڕشگیرانی تەورێز بەکـاریێنێ ئەوا ڕۆڵەکـانی دایانە پاڵ شۆڕشگێڕان. خەڵکی گەیلانیش خـرۆشان،
دەسـتـوورییـە‌کـان دەسـتـیـان بەسـەر ناوچەی باشـووردا گـرت بەبەندەری بەندەر عـە‌باس و بوشهەریشە‌وە.
ئا بەو جۆرە دیسان مەترسی لە هەموو لایەک هەڕەشەی لە تەختی محەمەد شاوە کرد و دەسەڵاتىى لە تەواوى ناوچەکـانى ئێبران لە دەست دابوو. بۆ بەریەرچدانەوەی شۆڕشگێپران شــا پەنای بردە بەر بەکــارهێنانی هێسێز و دواکــە‌وتووترین هێسێزی دەرەبەگی لە دژیان بەگەرخست، بەچەتە و ڕێگریشەوە. هەوڵی دا زەبری یەکەم لە شۆڕشگێڕانی ئازەربایجان بودشــێنێ بێ لەناوبردنی بزووتنەوەکـــەیان ، هێـــزێکی گـــەورەی لەشکری دەرەبەگـــە خۆفرۆشەکانی وەک رەحیم خانی کردنە سەر. بەراستیش دوژمنان توانییان جارێکی دی دەسەڵات بگێرنەوە سەر هەندێ ناوچە و دەستـیـان گرت بەسـەر ڕێگای گـرنگی جلفە –
تەورێز کە ئەلقەی پێوەندی بنەڕەتی نێوان شۆڕشگێران و دیوکراسییەکانی ئەودیو قەفقاس بوو. پێش هاتنی شــوباتی ۱۹۰۹ ئابلووقـــە‌یە‌کی مـــە‌حکە‌می خــودی تەورێزیان دا ، بەفەرمانی شا چەتە و ڕێگرەکانیش بەشدارییان تێدا کرد، دانیشتووانی تەورێز گیرۆدەی مـە‌ترسی کـە‌مـبـوونی ئازووقـە بوون(۱۹۳۱)، بەڵام لەگـەڵ ئەوەش شـۆرِشگیێرِان دلیێرانە
بەرگرییان لە دەستکەوتەکانیان کرد ، هەرچی پێیان کرا کردیان بۆ ئەوەی بەری شاڵاوی دوژمن بگرن. پیاوەکانی سەتارخان و باقرخانیش زەبرەکانیان دەخێواندە هێزەکانی شا و لایەنگرانی، هەروەها شۆڕشگیێڕان لایەنگرانی خێیان دەناردە لای سەربازەکـان بۆ ئەوەی پێوەندییان پێوە بکەن.
خراپییەکەی دۆخی ئێرانیان قڵیشاندەوە، جەنگاوەران لە باکوور و باشوور ڕووە و تاران بزووتن، محەمەد عەلی شایان ناچار کرد واز لە تەخت بێنێ بۆ ئەحمەد پاشای کوری کە بووە دواپاشای قـاجـار و تا سـالی ۱۹۸۱۹۲۵ فـە‌رمـانڕدوای ئیێرانی کـرد. شـۆڕشی دەسـتـووریشکـە ئازەربایجـانیـیـەکـان هێـزی بزوێنەر و بنەڕەتی بوون بەدەست تێـوەردانی ڕاستەوخۆی داگیرکەرانی بەریتانی و ، بەتایبەتیش ڕووس و بەهاوکاری لەگەڵ حکوومەتی شا لە کۆتایی سالی ۱۹۱۱ وای لێهات بتوانرێت کۆتایی پێ بهێنرێت.
بەدامرکاندنەوەی شۆڕشی دەستووری سەردەمێکیکپ لە خەباتی ڕزگاریخوازی ئازەری دەستی پێکرد ، ئەویش وەک سەرجەم بزووتنەوەی نیشتمانی ئێران. بەڵام هەینێکەش زۆر جار دەنگی ناڕەزایی دژی بوونی ڕووسیا لە ئازەربایجان بەرز دەبۆوە کە بەڵگەنامەکانی دبلۆماسی نهێنی ڕووسیا لە جارێک زیاتر تۆماری کردوون(۱۹۹) ، هەر هەمان بابە‌تیش لایەنەکــانی دیکەی لە دەوروبەری ئێـران وروژاند. لە چاوپێکەوتنێکی نێـوان وەزیری هەندەرانی تورکیا عاسم بێگ و باڵیۆزی ڕووسیا لە دەروازەی باڵا (جریکۆڤ Chrikoff)
وەزیر هیوای خواست کە «بەپەلە چارەی گرفتی تەورێز بکرێت» ، بەتایبەتی کە دووپاتی ﺩﺩﮐﺮﺩﺩﻭﻩ «ﻧﯿﮕﻪﺭﺍﻧﯿﯿﻪﮐﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩﯼ ﺧﺴﺘﯚﺗﻪ ﻧﯿﯚﺍﻥ ﻣﻮﺳﻠﻤﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﻮﺭﮐﯿﺎ» ( ۲۰۰۱).
هموو بەڵگەکان نیشانیان دددا کە فە‌رمانڕدوایانی ڕووسیا نە‌خشە‌یان دادەنا تا دەست بەسەر ئازەربایجانی باشووردا بگرن بۆ ئەوەی لە نزیکترین هەلدا بیخەنە سەر وڵاتەکەیان، بۆیە دەبینین لەسەر ئاستێکی فراوان هانی هاونیشتمانییەکانیان و ئازەربایجانەکانی لایەنگرانی خۆیان و ئێرانییەکانی دیکەیان دەدا بۆ وەچەنگ خسـتنی زەوی کشتوکاڵی.
هەروەک ڕۆژنامـــە‌ی (تایس)ی لەندەنی لە ژمـــارەی ڕۆژی ۱۸ی حـــوزە‌یرانی ۱۹۱۶ دووپاتی دەکاتەوە و بەپاڵپـشـتی سـەرچاوەکـانی رەسـمی ئێـرانیش نـزیکەی سـیێـیـەکی ﺯەﻭﯾﯿەﮐﺎﻧﯽ ﺋەﻭ ﻧﺎﻭﭼەﯾە ﮐەﻭﺗﻨە ﺑﻦ ﺩەﺳﺘﯽ ڕﻭﻭﺳەﮐﺎﻥ. ﻫەﻧﺪێ ﺳەﺭﭼﺎﻭەﯼ ﺩﯾﮑەﺵ ﭘەﻧﭽە خەڵکەکەی و مسێگەرکردنی کشانەوەی بێگانەکانە لێی، پاشانیش بەبێ گیربوون خۆیان دەکـشـێنەوە. بەڵام ڕووسەکـان مرخـیـان لەناوچەی تەورێز خـۆشکـردبوو و لەسـەروبەندی ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯼ ﺑﻪﺳﺘﻨﯽ (ﭘﻪﯿﺎﻧﯽ ﺗﻮﺭﮐﻤﺎﻧﭽﺎﯼ)ﺵ ﺩﺍﻭﺍﯾﺎﻥ ﮐﺮﺩﺑﻮﻭ ، ﺑﯚﯾﻪ ﻧﯿﺎﺯﯼ ﮐﺸﺎﻧﻪﻭﻩﯾﺎﻥ ﭘێﻮﻩ
دیار نەبوو. هەر بەراستیش تا سالانی شەری یەکەمی جیە‌ان لەوێ مانەوە، هەر بۆشیان لوابایە جـیّی خـیّیان خـیّش دەکـرد. کـاتـیّ پیـاوەکـانـی ڕەحـیم خـان لە ئەیلوولی ۱۹۰۹ پەلاماری ئەردەبیلیان دا پترسبۆرگ ئەوەی کردە بیانوو تا هیێزی تازە بنێرنە ناوچەکە و کشانەوەیان دواخست لەبەردەم بێ دەسەڵاتی و کەمتەرخەمی میری، خەڵکی تەورێز خۆیان هاتنە مەیدان بۆ بەرەنگاربوونەوەی چەکدارانەی هێزەکانی رِووسیا ، ه‌ه‌رچە‌ند تواناشیان ئەوەندە نەبوو ، لە ٢٧یکـانوونی یەکـەمی ١٩٠٩ جەنگاوەران پەلامـاری ئەو هێـزانەی رِووسـیـایان دا کـە لە دژی پە‌لامـارە‌کـە‌ی ئەوان (واتە جـە‌نگاوە‌ران) ۱۰۰٪ حـورمـە‌تی شارەکەیان شکاندبوو ، بەسەرۆکایەتی جەنەڕاڵ (ڤوربانۆث Vorbpanov) ، چوونە ناوی و فەرمانی خنکاندنی ژمارەیەک جەنگاوەریان دا(١٩٦) ،
لە کۆتایی ساڵی ۱۹۱۱دا، بەرگری ئازەربایجانییەکان دژی هێزەکانی ڕووسیا دەستی پێ کردەوە، ئەویش لە ئەنجامی سەرهەڵدانی ئەو تەنگ و چەڵەمە سیاسییهە دژوارەی لە ئاکامی هەڵوەستی ڕووسیا دژ بەهاتنی پسپۆڕی دارایی ئەمریکی شـووشتـر، لە ئێران دەنگی بەرهەڵســتــیکردنی کـەلویەلی ڕووســیـا بەرزیۆوە. لە کـۆتـایی کــانوونی یەکـەم پێکدادانی ڕاستەوخۆ لەنێوان سەربازەکانی ڕووس و خەڵکی تەورێز و ڕەشت قەوماو بووە هۆی کەوتنەوەی زیان لە هەردوولا ، کە سەرچاوەکان جیاوازن لە قەبالاندنی، بەڵام ئەوەی سەرنج ڕادەکێشێت تەورێزییەکان لاشەی سەربازە کوژراوە ڕووسەکانیان لەتویەت کردبوو ،
ئەو کـارەی کـە رۆژنامـەی تایسی لەندەنیش وێنەکـانی لە ژمـارەی رۆژی های کـانوونی دوەمی ۱۹۱۲ بالاوکردەوە. ئەوەش پاڵی بەڕووسەکانەوە نا ڕەفتاری دڵڕەقانەی دەرهەق بەتەورێزییەکان بجوڵێنەوە، ژمارەیەکی زۆریان لێگرتن و درانە دادگای تایبەتی کە بۆ ئەو مەبەسـتـە پێک هاتبـوو ، فـەرمـانی مـردنیـان ددرهە‌ق بە۹ کـەس لە پێشـە‌وایـانی بەرزی جەنگاوەرانی ئازەربایجان جێبەجێکرد و ناڕەزایییەکی تووندی لەناو خەڵک لە دەردوە و ناودوە نایە‌وە(۱۹۷) .
ڕاپەڕینی تەورێز و ئاکـامـەکـانی لەگـەڵ هەڵوەسـتی شـا لە داگـیـرکـردنی ڕووسەکـان و بەشـەکـانـی ڕۆژئاوای ئێـرانیـان داگـیـر کـردبـوو ، چالاکی پرۆپاگـەندەی کـاریگەریان دژی دەسەڵاتی ناوەندی و هاوپەیانەکانی دەکرد. کە ئیتحادییەکان لە دروشمەکانی (یەکیەتی ئیـسـلام)ی ئایینی هەڵگەڕانەوە بۆ دروشـمـە‌کـانی (یەکـیـەتی تۆرانیـە‌ت)ی نەتەوەیی،
ژمارەیەکی زۆری ئازەربایجانەکانی ئێران بەدەنگیانەوە چوون و وتاریان لە ڕۆژنامەکانیان بلاوکردەوە و دووپاتی تۆرانییەتی خۆیان دەکردەوە. هەرکە ئازەربایجانییەکانی باکوۆر بەیارمەتی تورکیا (کۆماری ئازەربایجان)یان پێش کۆتایی هاتنی شەڕ دامەزراند ، داوایان لە ئازەربایجانییەکانی ئیّران کرد بچنە تە‌کیان، دروشمی گواستنەوەی پایتە‌خت‌ییان لە باکـۆوە بۆ تەورێز بەرز کـردەوە. ڕۆژنامەکانیشیـان کە ژمـارەکـانیـان دەگـەیشـتـە تەورێز و شــارەکــانی سنوور ، برەوێکی فــراوانیــان پەیدا کــرد بوو ، مــژدەی هەمــان بـیــروبـاوەڕیان رِادەگەیاند ، کە بووە هۆی وروژاندنی فەرمـانرەوایانی ئێران و نێموەندە نەتەوەییـیەکـانی فــارس. رێژنـامــە‌کــانـی ئە‌مــانیش بەرەنگاری بیــروباوە‌ری ئازەربایجــانی جــیــاخــواز بوونەوە(٢٠٥).
ﻟﻪﮔﻪڵ ﺟـﺎﺭﺩﺍﻧﯽ ﺷﻪﯾ «ﮐـﯚﻣـﻪڵەﯼ ﺑﻼﻭﮐـﺮﺩﻧﻪﻭەﯼ ﺯﺍﻧﯿـﺎﺭﯼ) ﮐـﯚﺑﻮﻭﻧﻪﻭەﯾﻪﮐﯽ ﻧﺎﺋﺎﺳـﺎﯾﯽ ﻟﻪ
تەورێز بەست بۆ وتووێژ لەمەڕ هەڵوەست گرتنی ئەندامانی لە بارودۆخی نوێ، هەندێکیان دەیانەویست دۆخی شـە‌رِ بۆ تەقـانـدنەوەی شـۆرش لە ئازەربایجـان بقــۆزنەوە، هەندێکی کەشیان دەیانەویست بدەنە پاڵ عوسمانییەکان و ئەڵمانییەکان، تاقمی سێیەمیش ڕای وابوو کە بە‌رژدوە‌ند وا دەخوازێت هە‌ڵوە‌ستە‌کی بێ لایە‌نیان هەبێت. سێ کەس لە بەرزترین ئەندامانی کۆمەڵ (محەمەد عەلی خان و میرزا ڕەزاخان تەربیت و مەحموود غەنی زادە)
سەریان لە بەرلین دا و بەهاوکاری لەگـەڵ حەسەن تەقی زادە کـۆمەڵەیەکیـان دامەزراند و گۆڤارێکی تایبەتیان بەناوی (کاوە)وە دەرکرد ، ژمارەی یەکەمی مێژووی ٢٤ی کانوونی دوەمی ١٩١٦ی پێـوە بوو ، لە کـیێشـە سیـاسیـیەکـانی ئێـران دەدوا. بەتەواوبوونی شەرِ
کــۆمـەڵە‌کـە‌ش بزر بوو ، کــارگـیێـریە‌تـی (کــاود)ش‌کــە‌وتە دەست کــە‌ســانی نائە‌ندام لە
کۆمەڵا ٢٠١ سالانی شەڕی یەکەمی جیە‌ان ئەستێرەی سیاسییەکی لیبراڵ ناسراو بەشێخ محەمەد بۆ ئەوە ڕادەکێشن کە دەوروبەری ٧٤٪ی خاوەن موڵکەکان لە ئازەربایجان لە کاتی شەڕی یەکـیەمی جـیـەـانـدا لە رِهعـایـای رِووسـیـا لەوانە بـوون کـیە لە لایـەن ئەوەوە پارێزگـاری دەکران(٢٠١). ئا بەو جۆرە ئازەربایجانی ئێرانی پێش شەڕی یەکەمی جیەهان بەڕاستی ببووە ژێردەستەی ڕووس، بەتایبەتیش دوای ئەوەی شوجاع ئەلدەولەی بەکرێگیراوی خۆیان کردە والیکە لە ڕووسیتیر بوو ، ئەوەندە سسستی لە هەڵوەستەکانی دەنواند بەڕادەیەک تەگەرەی خسـتەبەر کۆکردنەوەی باج لە ئازەربایجان بۆ خەزێنەی ناوەندی، کە بەتاکە سەرچاوە دادەنرا ، تاران دەسەڵاتی خۆی لێیەوە بەسەر ئەو مەڵبەندەدا ڕابپەڕێنێت.
ه‌رودها نە‌یە‌ێشت ئازەربایجان بەشداری ئەو هە‌ڵبژاردنە نوێیەی شوورا بکات کە ئاداری ١٤ دەستی پێ کرد١٢٠٢١ ، کاری گەیاندە ڕادەیەک کە ئەحمەد پاشا باڵق بوو پەڵپی لە ئاهەنگ گێران بەبۆنەی تاج لەسەر نانییەوە گـرت، بەئاشکراش فەرمـانی لەوبارەیەوە ددر ۲۰۳) .
لە سالانی شەری یەکەمی جیە‌ان، ئازەربایجان دووچاری جۆرەها مەینەتی بوو ، تایبەت کە خاکەکەی بووە مەیدانی کارە سەربازییەکانی ڕووسییا و تورکییا و ئەڵمانییا ، ئەوە سەردرای کـردەوەی دەسـتـویێوەندی دەرەبەگـە گـەهورەکـان، کـە بەراسـتی ببـوونـە رێگر و ،
بەئارەزووی خۆیان دزی و تاڵنیان دەکرد. ئەوەش بووە هۆی دروستبوونی گرفتی گەورەی ئابووری، هەژارەکان گیرۆدەی ببوون. لێرە بەسە ئاماژە بۆ نرخی گەنم لە تەورێز بکەین کە بۆ نزیکەی ٢٠٠ هەندەی نرخی پێش شەڕ بەرز ببۆوە(٢٠٤)
هەرچەند هەڵوەست سـە‌خـتـیش بوو ، بەڵام نیـشـتـمـانچـە‌روە‌رانی ئازەربایـجـان مـە‌یدانی خەباتیان چۆڵ نەکرد کە لە ساڵنی شەڕدا شێوەی جۆراوجۆری گرتەخۆ و یەک مەبەستیان هەبوو. لەگەڵ هەڵگیرسانی ئاگری شەڕ (حزبی موجاهیدی ئازەربایجان) لەو ڕێکخسـتنە سیاسییانە بوو کە چالاکانە بەشداری شۆڕشی دەستووری کردبوو ، چالاکی خۆی دەست پێ ﻛﺮﺩەﻭە. ﻟە ﺳﺎڵﻧﯽ ﺷەڕﺩﺍ ﺋەﻧﺪﺍﻣﺎﻧﯽ ﺣﺰﺏ ﻫﺎﺭﯾﮑﺎﺭﯾﯿﺎﻥ ﻟەﮔەڵ ﺋەﻭ ﻫێﺯﺍﻧەﯼ ﺗﻮﺭﮐﯿﺎ ﮐﺮﺩ ﮐە
(201) H. Nazem, Op, Cit, P. 128.
(202) Ibid, P. 157 - 158.
لایەنگری بەریەرج دانەوەی هەڕەشەی ڕووسییای کـرد ، لەگـەڵ سـە‌رەکی شـوورا و گـەورە لێپرسراوان مشتومرێکی دوور و درێژی دەربارەی ئەو باسە کرد ، پاشان کۆبوونەوەیەکی فراوانی لە یەکێ لە گۆڕەپانەکانی تارانی پایتەخت بۆ ماوەی سەعات و نیوێک بەست،
تێیـدا پەردەی لەسەر سروشتی سیـاسەتی حکوومەتی شا و فـە‌رمـانڕەوایانی ڕووسیـا بەرانبەر بەئازەربایجـان هەڵمـاڵی(٢١٠) و لەبەر ئەوەی ناچار بوو لە ترسی گـرتـن تاران بەجێ بێـاڵـیێت بۆ جـاری دووەم چووە داغـسـتـان، پێـوەندییەکی بەتینی بەڕوونـاکـبـیـرانی شـۆڕشگێـړی ناوچەکـانی ئەودیوی قــەفـقــاسی وەک مـیـرزا ڕەحـیم تالبـۆڤی بەڕەچەڵەک تەورێزییـەوە هەبوو ، ئەوەی نووسـینەکـانی دەورێکی بالایان لە بەرزکـردنەوەی وشـیـاری سیـاسی و کـۆمـە‌لایە‌تی لەنێو ڕووناکـبیـرانی ئازە‌ربایـجـانی ئێران گـیێراً. لەو وەخـتـەوە
بیروباوەڕەکانی خیابانی خەریک بوو تا ڕادەیەک لە ڕای سۆشیالیستە دیوکراسییەکان نزیک دەبۆوە. تەنانەت وای لێهات بێتە سەر ئەو بروایە کە پێویستە گەل بۆ بەرژەوەندی هژاران ددست بەسەر ددسە‌ڵاتدا بگرێت بۆ بە‌رژدوەندی هەژاران(۲۱۱). پێویسـتە لێرەدا پەنجە بۆ ئەوە ڕابكێشێنکە خیابانی لە سروشتی ئینگلیز وەک دەوڵەتێكی داگیرکەر لەو ه‌وارە‌ی خەباتدا گەیشتبوو(۲۱۲)، واتە لەو کاتەی کە زۆر لە‌سە‌رکردە لیبرالییە‌کانی ئێران بڕوایان وابوو کە دەکرێت لە خەباتیاندا لەپێناو دەستوور پشت بەلەندەن ببەسترێت،
تەنانەت کار گەیشتە ئەوەی باخچەی باڵیۆزخانەی بەریتانیا هەڵبژێرن بۆ یەکەم مانگترن کە بەهەنگاوی یەکەمی شۆڕشی دەستووری دادەنرێت.
هەرکە ئاگری شەری یەکەمی جیێە‌ان هەڵگیـرسا خیاابانی گەرایەوە ئێمران، چالاکی فـــراوانی دژی ســـیــاســـەتی شــا و بوونی بێگانە لە تەورێز نـواند ، دووچاری ڕاونانی کاربەدەستانی ناوەخۆ بۆوە، کە دەترسان لیبرالییەکان لە دەوری کۆیبنەوە، کە تورکەکان ساڵی ۱۹۱٦ تەورێزیان داگیر کرد، گرتیان و بۆ قارسیان دوورخسـتەوە. بەڵام خێرا بەرەڵا کرا و گەڕایەوە تەورێز و چالاکی سیاسی دەست پێ کردەوە. لە ڕۆژی ٩ی نیسانی ١٩١٧ ڕۆژنامەی (تجدد)ی دەرکرد و ڕووناکبیری شۆڕشگێڕی ئازەربایجان لە دەوری خڕیوونەوە.
پاشان خیابانی دەسپێشخەری لە دامەزراندنی پارتی دیوکراتی ئازەربایجان کرد، یەکەم خیابانی بەرز بۆوە، کە بۆی لوا دەورێکی گەورە لە مێژووی ئێران بەگشـتی و مێێژووی ئازەربایجان بەتایبەتی بگێڕێت. محەمەد کوڕی حاجی عەبدوخەمید ، کە بەشێخ محەمەد خیابانی ناسراوە، ساڵی ۱۸۸۰ لە گوندی خامنئی نزیک تەورێز لە خێزانێکی بازرگانی بچــووک لە دایک بوو ، خــۆشی بە‌گــە‌نجی بازرگــانی کــردبوو ۲۰۷۱) ، خــیـابـانی هەر لە
منداڵییە‌وە چووتە بەر خوێندن، (فقە واصول وحکمە وکلام وعلوم صرف)ی لە تەورێز و بترۆفسک( خوێند. بووە رووناکبیرێکی دیار، حەزی لە فەلسەفە و مێژوو ئابووری و بیرکـاری و گەردوونناسی دەکـرد، سەرەڕای زمـانەکەی خۆی ئازەری و فـارسی و تورکی و عارەبی و فەرەنسی دەزانی. خیابانی زیرەک و هێمن و دڵسێز بوو ، دواندەرێکی بێ وێنە بوو ، وشەکانی کاری لە ناخی گوێگرانی دەکرد. ڕۆژنامەی (تجدد) ئاوا بەتوانای دواندانی ه‌ڵد‌ڵێت:
«وشــە جـــوانەکــانی و ڕســتــە پاراوەکــانی وەک ئاوی ڕوون بەجــۆگــەی بەخــوڕدا دەڕۆیشتن» (٢٠٨).
ﺷێخ مێحەمەد خێیابانی لە قووڵیی دڵیێیەوە بڕوای بەژیانی پەرلەمانی و بەبەهاکانی دیوکــراسـی و ســە‌ربە‌ســتی تاک هەبوو ، لە دژی هەمــوو جــۆرە‌کــانی ئازار و ئەشکەنجــە
ڕاوەســـتــا ، لە دوان و نـووســـینەکـــانی دووپاتی دەکــردەوە کـــە بەرژەوەندی گـــەل و هاوولاتییە‌کانی لەسەرووی هەر بە‌رژە‌وە‌ندییە‌کی دیکە‌وە‌یە (۲۰۹)
خـیـابانـی زۆر بەگـەرمی بەشـداری شـۆڕشـی دەسـتـووریی کـرد ، دەورێکی گـەورەی لە ڕاپەڕینی تەورێز گێڕا، لە خولی دووەمی شوورا لە ساڵی ١٩٠٩ بەنوێنەری ئازەربایجان هە‌ڵب‌ژیررا. لە کاتی تەنگ و چە‌ڵە‌م‌ه‌ی سـاڵی ۱۹۱۱ خیـابانی لە شوورا بە‌ج‌ه‌رگ‌ه‌وە
لەگــەڵ لەندەن مــۆرکــرد، بەندەکــانی مــافـی وای بەئینگلیــزدا ئیێـرانی وا لێ کــرد کــە لەژێردەسـتەیی بەریێانیـا بکات(٢١ە). بەسـتنی پەیانی ئەنگلۆ - ئیێرانی شەپۆلێکی نارِه‌زایی تووندی لەنێو ئێرانییەکان پەیدا کرد. بەلام حکوومەتی وسوق ئەلددولە پەنای بردە بەر زنجـیـرەیەک کـاری وا کـاری بۆکـاریگەری بەرهەڵسکارانی نـیـشـتـمـانـیی دابنێت. دەسەڵاتی عورفی بەسەر تارانی پایتەختدا سەپاند ، بۆ ماوەیەکی درێژ و تا دوای سەعات ٩ی شەو هاتوچۆ قەدەغە کرا ، چالاکی حزبیی نەهێشت، سانسـۆرێکی تووندی خستە سەر چاپکراوە‌کان و جموجۆڵی لیبرالییەکان.
لە هەمان کاتدا پەرەسەندنی شوێنەواری جێ پەنجەی دەست تێوە‌ردانی بەریتانیا بووە
بارێکی گران بەسەر شانی ئابووری ئێران، کە بەردەوام و بەسەختی دووچاری پاشماوەی وێرانەیی ئابووری ببوو ، ئەوەی سالانی شەڕ بۆی بەجێهێشێتبوو. هەروەها بڕانی پێوەندی بازرگـانی لەگەڵ ڕووسـیـا کـە ۷۰٪ی تەرازووی بازرگـانی دەرەوەی ئێرانی پێک دەهێنا بەرامبەر تەنها ٢٠ ٪ ئینگلیز لە گەرمەی شەردا(٢١٦)، کاری لە دۆخی گشتی بازارِ کرد.
بۆیە باری چینە هەژارەکـانی دێ تێکچـوو ، شـە‌قـامی شـارەکـان بەسـویایەکی گـەورەی دەرۆزەکــەر و بێ کــار تەنران، ڕەوکــردن لە لادێوە بۆ شــار و هەندێ جــاریـش بۆ دەرەوەی وڵات، ببووە دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی باو و بڵاو .
بەتەواوبوونی شەرِ ئەو بارودۆخـە بووە هۆی تەقـینەوەی باری سـیـاسی لە وڵاتـدا. لەو ماوەیەدا زۆر شاری ئێران جموجۆڵی جەماوەری و مانگرتنی کرێکارانەیان بەخۆوەبینی.
هەڵوەست لە ئازەربایجـان زیاتر لە هەمـوو ئـیّـران مـۆرکـیێکی کـوشنـدەی بە‌خـۆوە گـرت، ڕاپەڕینێکی نوێ لە سـاڵی ١٩٢٠ تەقـیـە‌وە و بەنـاوی (ڕاپەڕینی خـیـابانی) چووە ناو لاپەرەکـانی مـیێژوو ، لەبەر ئەوەی شێخ مـحـەمـەد خـیـابانی ڕابەری بوو ، کـە لە ڕۆژی ۹ی نیسان(۲۱۷) و لە کۆبوونەوەیەکی جەماوەری ڕایگەیاند، ولایەتی ئازەربایجان پێوەندی خـۆی بەدەسـەڵاتی ناوەندی دژ بەدیوکـراتیـیـە‌ت بری. دوای چەند ڕۆژیـک نەخـشـەیەکی چاککردنی دەربارەی کــاروباری ڕووناکــبــیــری و دارایی لە ئـازەربایجــان ڕاگــەیاند ،
کـۆنگردی دامـە‌زرانی لە کـۆتایی ئابی ۱۹۱۷دا بە‌ئامـادە‌بوونی ٤٨٠ نوێنەر بەست، کـە نوێنەرانی خاودن زەوییە لیربالییەکان و ڕووناکبیرانی شۆڕشگێڕ و بۆرجوازییە نوێیەکان و ه‌ندێ کەسی هوشیاری کرێکار و پیشە‌گە‌ر و پیاوە ئایینییە بچووکەکان بوون(۲۱۳)
ﺷﯚڕﺷﯽ ﺋﯚﮐﺘﯚﯾﻪﺭﯼ ﺳﯚﺷﯿﺎﻟﯿﺴـﺘﯽ ﺑﻮﻭﻩ ﻧﻮﺧﺘﻪﯼ ﮔﯚڕﺍﻧﯿﯿﮑﯽ ﮔﺮﻧﮓ ﻟﻪ ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ ڕﺯﮔﺎﺭﯾﺨﻮﺍﺯﯼ ئازەربایجـان لە ئێـران. هەر بەکـشــانەوەی هێـزەکـانی ڕووسـیـا لـە تەورێز و ئەردەبیل و شـوێنەکـانی دیکەی ئازەربایجـان، دۆخـیێکی لەبارتر بۆ بزووتنەوەی سـیـاسی لە دۆخی لە‌بە‌ریە‌کـتـرازانی دەسـەلاتی ناوەندی، کـە تاران گـیـرۆدە‌ی ببـوو هیێنا ئاراود. پاشـان ﮔﯚڕﺍﻧﯿﮑﯽ ﻓﯿﮑﺮﯼ ﺑﻪﺭﭼﺎﻭﯾﺶ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﺑﯚﭼﻮﻭﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻻﯾﻪﻧﻪ ڕﺍﺩﯾﮑﺎﻟﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﺎﺯﻩﺭﯾﺪﺍ ﻫﺎﺕ.
پارتی دیوکراتی ئازەربایجانیش دروشمی دامەزراندنی ڕژێمی سۆشیالیستی بەرزکردەوە،
داوای کرد جەماوەر بەشداری لە بەڕێوەبردنی دەسەڵاتی حوکم بکەن(٢١٤). بەڵام بەرابەر بەدەرچوونی ڕووسیا لە یارییەکە دەروازەکانی ئێران لەبەردەم هێزە چاوچنۆکەکانی دی کــە‌وتـنە ســە‌رپـشت. تـورکــە‌کــان دیســان بەشــێکی زۆری خــاکی ئازە‌ربایجــانـیـان بەتەورێزیـشــەوە داگــیــر کــردەوە ، دووبارە خــیـابانی و هەندێ لە هاورێکانی بۆ ورمێ دوورخرانەود. ئەڵمانییەکان و ئەمریکییەکان و ئەوانی دیکەش لە ناوچە جۆربەجۆرەکانی ئێبان جـوۆهێبان تێکە‌وتەوە. بەلام هیچ ددوڵە‌تێک ئە‌ودندە‌ی ئینگلیێز کـە‌ڵکی لەو بارە
نوێییەی ئێدران وەرنەگـرت، بەتەواوی مـەیدانیـان بۆچۆڵ بوو تا پێیـان لەوێ بەشێدەیەک چەسپ بکەن کە لەوەبەر وێنەی نەبێت، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئەڵمانییەکان و تورکەکان ناچاربوون وەک ئەوانی دیکە لە خاکی ئێران بکشێنەوە، چونکە لە شەڕی یەکەمی جیهان بەزیبوون بەر لەوەی شـە‌ر بەدوو مـانگ و شـتـیێک ببـرێتـە‌وە، وسـوق ئـە‌لدەولە وەزارەتێکی نوێی پێک هێنا و هێچ کێی لە هاوک‌ـاریکردن لە‌گ‌ه‌ڵ بە‌ریت‌ـانی‌ـیە‌ک‌ـان لە هەمـوو م‌ـە‌یدان‌ێکدا نەکـردەوە. ئەوەندە بەسـەر برانەوەی شەڕ تێنەپەڕی بوو ، حـوکـمـەتەکـەی پەیانێکی نوێی
(213) Sh. A. Tagieva, Natsionalo-Osvoboditelone Divijenie V lranskom Azerbaijane سەرەکیانەی خوارەوە کورت کردبۆوە:
١ - هەڵگێڕانەوەی رێمی شا و دامەزراندنی رێمێکی دیوکراتی.
٢ ﺩﻭﺍﯾﯽ ﻫﯿﻨﺎﻥ ﺑﻪ ﭘﺎﺷﮑﯚﯾﻪ ﺘﯽ ﺋﯿﺮﺍﻥ ﺑﻪﺩﺩﻭڵە ﺗﻪ ﮔﻪ ﻭﺭﻩ ﺩﺍﮔﯿﺮﮐﻪ ﺩﻩ ﺩﻩ ﺩ ٣– ﺩﺍﻧﯽ ﺧﯚﺭێﺑەﺭﯼ ﺑەﺋﺎﺯەﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ ﺋێﺭﺍﻥ.
٤– دانی سـە‌ربە‌سـتـیـیـە دیّـوکـراتیـیـە‌کـان، چاککردنی ئابووری و ڕووناکـبـیـری و شـتی دیکەش.
قەومـاوەکانی ئازەربایجانی شێڕشگێڕ ترسـیان خسـتە دڵی فـەرمـانڕەواکان و هەمـوو کــۆنەپەرســتــانی ئێــران، بۆیە پەنایـان بردە بەر ئەجۡــامــدانی کـــردەوەی پێــویسـت بۆ سەرکوتکردنی بزووتنەوەی نیشتمانی ئازەری پێش ئەوەی لەو هەوارە کاریگەرە نوێیەیدا ببیتە شۆڕشیکی سەرتاسەری وەک شۆڕشی دەستووری(۲۲۳). نەخشەی حکوومەتی شا دژی (ازادیستان) رِاستەوخۆ لەلایەن باڵیۆزخانەی بەریتانیا لە تاران پشتیوانی لێکرا،
نەخـوازەکـە لایەنێکی گـەورەی دەنگی نارەزایی شۆڕشێگێرانی ئازەربایجـان دژی بوونی بەریتانیا بوون لە وڵاتدا، تایبەت دژی پەیانی ساڵی ۱۹۱۹ کە چەند جار لە دوانەکانی خـیـابـانی و لەسـەر لاپەڕەکـانی ڕۆژنـامـە‌ی (تجـدد)(٢٢٤) ناوی هاتووە. بۆیە شـتـیێکی سروشتی بوو بەریتانییەکان دژایەتی ڕاپەڕینی خیابانی بکەن، بەقسیەی عـەلی ئازەری دانەری کـتـیێبی (هەسـتـانی شـیّخ مـحەمـەدی خـیابانی لە تەورێز) (٢٢٥) ، ئەدمێندسـیان بەتایبەتی بۆ ناوچەکە نارد (بۆکـارێکی تێکدەرانە) . کـاربەدەسـتـانی ئێران بەهاندانی بەریتانییەکان پرۆپاگەندەی درۆودەلەسەیان دەربارەی خیابانی بڵاوکردەوە، بەجیاخوازیان تاوانبار دەکرد ، ئەگەرچی داخوازییەکانی بریتی بوون لە خودموختاری کە بەتەواوی لەگەڵ ناوەڕۆکی مادەی بیست و نۆیەمینی یاسای پاشکۆیی دەستووری ئێران ڕێک بوو (٢٢٦).
تاران پیـلانـیّکی فـیّـلاوی بۆ لەناوبردنی ڕاپەڕینی خـیـابانـی دانا . (مـخبـر السـلطنة هە کراسی یەکێکی بڕوا بەبیروباوەڕی لیبرالی بوو نیشان بدا. هێزێکی قۆزاق تا ئازەربایجان نەخۆشخانەیەک و سێ فێرگەی نوێی لە تەورێز دامەزراند کە (المحمدیة) و (فیوضات) و (حکمت) بوون. گــۆڤــاری (ئازادیســتــان)ی بلاوکــرددود، کــە کــاری پەخــشی (تـیــورو بیروباوەڕەکانی ڕاپەڕینی) خستە ئەستۆی خۆی. نرخی کەرەستەی پێویستی ژیانی کەم کـردەوە، نـازناوی لابرد ، نەخـشــە‌ی دامـە‌زراندنی سـویایەکی مــیللی دانا کــە ۱۲ هەزار جەنگاوەری هەبێ (٢١٨). خیابانی هەوڵی دەدا ناوچەکانی دیکەی ئێرانیش هان بدا کە بەڕووی وەزارەتی وســوق ئەلدەولە ڕاپەڕن. لە ژمــارەی ڕۆژی ه ای حــوزیرانی ١٩٢٠ی ڕۆژنامــەی (تجــدد) دەنووســێت و دەڵێت (بزووتنەوەی تەورێز ئاگــادارکــردنەوەی چینی فەرمانڕەوای بۆگەنی تاران و غوونەیەکی چاکی هەرێمەکانی دیکەی وڵات بوو)(٢١٩)
خـیـابانی لە نووسین و دوانەکانی ڕۆژانە‌یداا ۲۲۰) لەسـەر پێـویسـتی (گێڕینی ڕژێمی حـوکم لە ئێران) مـوکـربوو بە‌رژێمـێکی کـۆمـاری کە (ئازادی و بەهای ئەخلاقی باشتـر و ئاسانكردنی زۆرتری دەرفەتی خوێندن (بەدەست بێنێ) (٢٢١)·
جەمـاوەری ئازەریایجـان زۆر بەگەرم و گـورییەوە پێشـوازی بزووتنەوەی خیـابانی کـرد ،
ﺯﺍﯾﻪڵەﯼ ﺷﯚڕﺷﮕﯿﺘڕﺍﻥ ﻟﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷﻮێﻧﯿﮏ ﺑﻪﺭﺯ ﺑﯚﻭﻩ شۆڕشگێران دەسێیان بەسـەر مـە‌ڵبـە‌ندەکـانی مـیـری داگـرت و هەمـوو فـە‌رمـانبـە‌رانی سەریەشایان دەرکرد ، ئەوانەی دیکەش چوونە ناو دامودەزگا شۆرشگێڕیی نوێیەکان، لەوانە جەندرمەکان کە ژمارەیەکی باشی لە بەشدارانی شۆڕشی دەستووری تێدابوو. شۆڕشگێڕان ناوێکی نوێیان بۆ ڕژێمەکەیان و ناوچە ئازادکراوەکان هەڵبژارد کە (ازادیستان) بوو، واتە
(نیـشـتـمـان یا ولاتی ئازادی) ، حکوومەتێکی تایبـەتیـشـیـان لە ڕۆژی ٢٤ی حوزەیرانی ساڵی ۱۹۲۰ پێک هێنا ، نوێنەرانی ڕووناکبییر و بازرگـان و پیـاوانی ئایینی و خـاوەن موڵکە بچووکەکان بەشدارییان تێدا کرد. حکوومەتی (ازادیستان) ئامانجەکانی لەو خاڵە
(٢١٨) س. على ازرى، قـيـام شـيخ مـحـمد خـيـابانى در تـبریز، ل ٤٠٧، ٤٩٥ · ٤٩٦ - Sh. A. Ta gieva. Op. Cit,. PP. 98 - 99.
(۲۱۹) لە N. S. Fatemi, Op. Cit., PP. 251-252 ودرگیراود.
( ۲۲۰ ) خیابانی ئیتوارانی هەموو رۆژیتک دوانی بۆ خەڵکی تەورێز دەدا ( و. مینورسکی، تاریخ تبریز،
دکتاتۆرییەکەی تا رِادەیەک بەسەردەمێکی هێمن دادەنرێت، هەر هیچ نەبێت بەڕواڵەت،
لە مـیێژووی ئێرانی هاوچەرخ. بەڵام ڕاستـیـیەکەی کاری کەڵەکەبوونی چەندایەتی ڕقی پیـرۆزی نـیّـو دەروونی ڕۆڵەکـانی ئەو گەلانە لە پەرەسـەندن دا بـوو ، تایبـەت لەبەر ئەوەی سەردەمی پهەلەوی لەسەر سیاسەتی شۆڤینیانەی بەفارسکردن بنیات نرابوو. پرۆفیسۆر م.
س. ئیڤانۆث لەو بارەیەوە دەڵێت:
«ئێرانی سەردەمی رەزا شا زیندانێکی خـامێشی گـەلان بوو ، سادەترین مـافی کەمـینە نەتەوایەتیییەکان پێشیێل دەکرا» (٢٢٩). سەرەڕای زۆرداری و ئامرازەکانی سەرکوتکردن،
بەڵام ناڕەزایی ئازەربایجانییەکان لە سەردەمی ڕەزاشا بەشێوەی جۆراوجێر دەنوێنرا ، ئەو ڕەزا شایەی، بەقسەی مێژوونووسی ئینگلیز پیتەرئەڤری، لە دڵەوە ڕقی لە ئازەرییەکان دەبۆوە ٢٣٠). ئەو ڕۆژگارە دۆخێکی نوێ لە خەباتی ڕزگاریخوازی ئازەربایجاندا سەری هەڵدا ، ئەویش بە‌گـە‌شـە‌سـتـان‌دنی دەوری ڕە‌نج‌ـددران بە‌کـرێکار و جـووتـیـارە‌وە تـیێدا.
حوزەیرانی ساڵی ۱۹۲٦ سـە‌رباز و جـووتیـارە‌کـانی دیلمـان، کـە لە سـەردەمی پە‌هلە‌وی بەشــاهپــور دەناســرا، ڕاپەڕین(٢٣١). ڕەزا شــا دڵرەقــانە ســویای بۆ ســەرکــوتکردنـیـان بەکــارهێنا. لە ســاڵی ١٩٣٠ دوو هەزار جــوۆتیــاری مــازندەرانی، لەبەربڕینی ئاو لە ﺯەﻭﯾﯿــەﮐـﺎﻧﯿــﺎﻥ ﻭ ﮐـﺮﺩﻧـﯿـﺎﻥ ﺑەﺯەﻭﯼ ﺷــﺎ ، ﯾﺎﺧـﯿـﺒـﻮﻭﻧـﯿـﺎﻥ ڕﺍﮔــەﯾﺎﻧﺪ ، ﺷــﺎﺵ ﻫﯿﺞ ﺳــڵﯽ ﻟﻪ بەکارهێنانی هێز لە دژیان نەکردەوە ، بەدەیانیان پەنایان بردە بەر لێڕەوارەکانی دەوروبەری. لە سالّی ۱۹۳۱ یاخیبوونێک لە کارگەی شقارتە لە تەورێز قەوما ، دوو مانگرتنیش لەنێو کرێکارانی شەمەندەفەر لە مازندەران و دەوروبەری قەوما. لە هەمان‌کاتدا هەوڵدرا بۆ دامەزراندنی ڕێکخراوەکانی کرێکاران و لاوان لە گەلێ لە شارەکانی ئازەربایجان(٢٣٢) .
ه‌رودها لە شوێنی دیکەش، لە کاتی جۆراوجۆر، جموجۆڵی وەک ئەو ڕووداوانە‌ی تەورێز و مــازنـددرانـیــان بە‌خــۆوەبیـنی، کـــە رەنـگدانەوەی ئەو واقــیــعـــە تراژیدیایەی چینە کۆمەڵایەتیییەکانی ڕەنجدەرانی سەردەمی پهەلەوی بوو. ئەو بانگەوازەی کە (کـۆمەڵەی لەناوبردنی ئیمپریالیزم) بۆکرێکارانی جیهانی نارد لە مێژووی ٢٠ی تەمووزی ١٩٣١دا دڵێت لەگەڵی هاتن، لە نزیک تەورێز ئۆردووی هەڵدا. حاکمی گشبتی نوێ کەوتە گفتوگۆیەکی
(دۆسـتـانە) لـەگەڵ سـە‌رکـردەکـانی ڕاپەڕین، لە بنە‌وە‌ش پیێـوە‌ندی گـومـان لێکراوی لەگەڵ کـە‌سـانی کـیۆنە‌پە‌رست دەبەست و ویژدانی کـە‌سـە بودە‌ڵە‌کـانی دە‌کـپی، ئەوانەی خـیۆیان کوتابووە ڕیزی شۆڕشگێپان. بەدرێژایی دە ڕۆژی وتووێژیش، بەدیقەت قایەکارییەکانیان ﺩەﺭﺱ ﮐﺮﺩ ، ﺑەﺟﯚﺭێﮏ ﮐﻪ ﺩڵﻨﯿﺎﯾﯽ ﺧﺴـﺘﻪ ﺩڵ ﻭ ﮔﯿﺎﻧﯽ ﺧﯿﺎﺑﺎﻧﯽ ﻭ ﻫﺎﻭڕێﮐﺎﻧﯽ. ﻟﻪ ﺩﻭﺍﯾﯿﺪﺍ
(مــخـبــر السلطنة) لە بە‌رە‌یانی ۱۲ی ئەیلوولی ۱۹۲۰ زەبرێکی ناکــاوی ســردواندە شۆڕشگێڕان، لەگەڵیا دەسێیان بەسەر بنکەکانی شۆڕشگێڕاندا گـرت و زیاتر لە ٣٠٠ خانووی سەرکردەکانی ڕاپەڕینیان داگیرکرد و زۆربەیان کوژران و ئەوانی دیکەش گیران.
خیابانی خۆی نەدا دەست، لەگەڵ هەندێ لە لایەنگرانی بۆ ماوەی دوو ڕۆژ بەرگری کرد، تا بەناپەسەندترین شێوە لەسەر دەستی پەلاماردەران لە ڕۆژی ١٤ی ئەیلوول کوژرا(٢٢٧) ، بێ ئەوەی سەردەمێکی خامێشی دیکەی نوێ لە خەباتی ڕزگاریخوازی ئازەربایجان لە ئێران دست پێ بکات.
ڕاپەڕینی خـیـابانی هەرچەند سـەری نەگـرت، بەڵام یـاریدەی بەرزبوونەوەی وشـیـاری شـۆڕشگێـرێی لە ناوچەکـانی دیکەی ئێـراندا ، بووە یەکێ لە هێکـانی رِووخـانی وەزارەتی
(وثوق الدولة)ی سەر بە‌بە‌ریتانیا لە ناوەراستی ساڵی ۱۹۲۰. وێرای ئەوانەش ڕاپە‌رین هاوبەشی لە ڕیسواکردنی کە‌موکورتییە‌کانی حوکمی قاجاری کرد، کە دوای شەڕ بەتەواوی ئابرووی لەبەرچاوی ئێرانییەکان لەدەست دابوو ، دۆخێکی لەبارتری لابردنی بۆ ڕەخساند ، ئەوەی ڕەزا مـازندەرانی (پاشـان پهەلەوی)زانی چۆن بۆ لەناوبردنی حـوکـمی ئەحـمـەدشـا بەکاری بێنێت، بەوەش دوایی بەسەردەمی قاجارییەکان لە مێژووی ئێرانی نوێ هات لە ڕۆژی ۳۱ی تشــرینی یەکەمی ۱۹۲۵ ، بۆ ئەوەی سـەردەمـێکی نـوێی دیکە لە مـێـژووی هاوچەرخی (ئێران) دەست پێ بکات لە ڕۆژی ١٢یکانوونی یەکەمی ١٩٢٥ ، کە ڕەزاشا دامەزرێن و یەکەم شای بوو (٢٢٨)
بەر لەوەی ڕەزاشا بەچەند سـاڵێک بێتە سەر تەخت تـوانی بزووتنەوە و ڕاپەڕینەکـانی ﺷﯚﺭﺷﮕﯿﺘﺮﺍﻧﯽ ﮔﻪﻻﻧﯽ ﻧﺎﻓﺎﺭﺱ ﻟﻪ ﺋﯿـﺮﺍﻥ ﺩڵڕەﻗﺎﻧﻪ ﺳـﻪﺭﮐﻮﺕ ﺑﮑﺎﺕ، ﺑﯚﯾﻪ ﺳـﺎﻵﻧﯽ ﺣﻮﮐـﻤﻪ ١٩٤٤ شوورا ئەندامەتی سیاسی بەناوبانگی ئازەربایجان جەععەر پیشەوەری پەسند نەکـــرد کـــە زۆربەی هەرە زۆری دەنگی دەنگدەرانی تەورێزی لە هەڵبـــژاردنی ١٩٤٣ وەرگـــرتبـــوە ، ئەو کـــارەی بـوە هێی خـــرێشــانی شــەپێلێکی نـارەزایی تـووند لەنێــو ئازەربایجــانیــیــەکــان و کــاری لە تارانیشکــرد، ٦٠ ڕۆژنامــەنووس لە نـووســەرانی رِۆژنامـە‌کـانی پـایتـە‌خت نارِدِزاییـیـان دژی ئەو برِیارە‌ی شـورا دەربری. بەهەمـان شـیّـوە
وەزارەتی ناوەخۆ لە ساڵی دواییدا دانی بەئەندامە هەڵبژێراوەکانی ئەنجـوومەنی شارەوانی تەوورێز نەنا(٢٣٧).
لەگەڵ تەواوبوونی شەڕی دووەمی جیـهان ئازەربایجانییەکان خەباتیان لەپێناو مافە نەتەوایەتییەکانیان بەتینتر کرد، لە جاران زیاتر بایەخیان بەڕێکخستن دا. ئابی ١٩٤٥ نیـشــتـمـانـچـە‌روە‌رانی ئازە‌ریایجــان (فـرقــە دییقــرات ازربـایجــان) (پارتـی دییوکــراتی ئازەربایجـان)یان دامـەزراند ، کـە یەکـەم کـۆنگرەی خۆی لە ڕۆژی ۲ی تشــرینی یەکـەمی ه‌مان ساڵ بەئامادەبوونی ۲۳۵ نوێنەر لە تەورێز بەست و بەدرێژایی چوار ڕۆژ گفت‌وگێیان
دەربارەی بەرنامـە و پەیڕەوی ناوەخـۆکـرد ، لیـژنەی ناوەندییـان هەڵبـژارد. هەروا حـزب ئۆرگانی خۆی بەناوی (ئازەربایجان) بەزمانی ئازەری دەرکرد(۲۳۸)
جەمــاوەرێکی فــراوان لە دەوری پارتی دییوکـراتی ئازەربایجــان خــڕبوونەوە. بەپێی ئەو زانیارییانەی ڕۆژنامەی (ئازەربایجان) لە ژمـارەی ڕۆژی ٢٣ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦ بلاوی کـردۆتەوە، ژمـارەی ئەندامـانی حزب لە کـۆتایی سالی ۱۹٤۵ گەیشـتە دەوروبەری حەزار ئەندام ، پەنجـا و شەش هەزاریان جووتیار و شەش هەزاریان کـرێکار و سێ ه‌زاریان کاسبکار و دە‌ه‌زاریان ڕووناکبیر و دوو هەزاریان وردە‌بازرگان و پێنج سە‌دیان ﻭﺭﺩﻩ ﻣﺎﻟﯿﮏ ﻭ ﺳﻪﺩﯾﺎﻥ ﭘﯿﺎﻭﯼ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻮﻭﻥ.
بەر لە تەواوبوونی ساڵی ١٩٤٥ ئازەریایجانییەکان هەنگاوێکی دیکەیان نا . بەهۆی ئەو کـۆبوونەوە جەماوەریانەی لە سەرتاسەری ئازەربایجانی ئێران بەڕێوەچوون، بڕیاردرا ئەنجوومەنی گەل دامەزرێنن، لە ڕۆژی ٢٠ی تشرینی دووەم بەئامادەبوونی ٧٤٤ نوێنەر لە
«ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ﺩﻭﻭ ﻫﻪﺯﺍﺭ ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟﻪ ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﻓﺎﺭﺱ ﺩﻭﻭﭼﺎﺭﯼ ﺋﺎﺯﺍﺭ ﻭ ﺋﻪﺷﮑﻪﻏﭽﻪ بوون. حکوومـەتی پە‌هلە‌وی تەنانەت مـافی ئە‌وە‌یشـیـان ناداتیێ بدرێنە دادگـا. رێکخـراوە
ﺷﯚﺭﺷﮕﺘﺮﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﮐﺮﯾﮑﺎﺭﺍﻧﯽ ﺋﯿﺮﺍﻥ ﺩﻭﻭﭼﺎﺭﯼ ﺯﻩﺑﺮﻭﺯﻩﻧﮕﯽ ﺩﺭﻧﺪﺍﻧﻪ ﻫﺎﺗﻮﻭﻥ» (۲۳۳).
بەڵام رەزاشـا تـۆزقـاڵێک بایەخی بەڕای گـشـتـی ناوەخـۆ و دەرەوە نەدا ، بێ رەحـمـانە بەردەوام بوو لەسەر سیاسەتی سەرکوتکەرانەی دەرهەق بەئازەربایجانییەکان و ئێرانییەکان دی. بەپێلێنانی رێژنامەکانی ئێران خۆیان، دادگا سەریازییە تایبەتەکان لە نیوەی دووەمی سالی ۱۹۳۲دا، ۱۵۳ کەسیان تاوانبار کردووە، فەرمانی مردنیان بەسەر ۳٦ کەسیان جێبەجێ کـردووە ، ١٩ کـە‌سێشێان حـوکـمی ئەبەدی دراون. تێکڕایی حـوکـمی ئەوانەی دیکەش دەیکردە ( ۳۵۵ ساڵا ۲۳۶).
لە ســالانـی شــەڕی دووەمی جــیــەــان، خــەباتی ڕزگــاریـخــوازی ئازەربایـجـان پێی نـایە
ه‌وارێکی نوێ لە ڕەوتی پە‌رە‌سە‌ندنیدا، تایبەت دوای دوورخستنەوەی ڕەزاشا لە تەخت
لە رِۆژی ١٦ی ئەیلوولی سالی ١٩٤١. لەو رِۆژە‌وە تاران بە‌کرددوە هەموو دەسەڵاتێکی لە
ئازەربایجــان لە دەست دا ، کــە ببــووە بەشــێک لەو نـاوچەیەی کــەوتبــووە بن دەســەڵاتی هێزەکانی سۆڤێتە ٢٣ە). ڕاستییەکەی ئازەربایجانی ئێران لە ساڵانی شەڕدا لە ژانێکی شۆڕشگێڕی بەسێ دەژیا ، بێزاری زۆربەی هەرە زۆری دانیشـتـووانی گرتبـۆوە. بەڕێکەوت نەبوو کـە مـحـەمـەد رەزا شـا هاتە سـەر تەخت دووپاتی کـرددوە کـە پێـویسـتـە چاککردن
(اصلاحات) بەشێوەیەکی تایبەت لە ئازەربایجان بکرێت(٢٣٦). لەو هەوارەدا داخوازی ئازەربایجانییەکان بریتی بوو لە چاککردنی دەستوور بەشێوەیەک مافەرەواکانی نەتەوەیی دابین بکات، دەزگـاکـانی دەوڵەت خـاوێن بکرێتـە‌وە ، ئازادییـە دیوکـراسـیـیـە‌کـان بەرەڵا بکرێن. لەبەر ئەوەی لایەنەکـانی حکوومەت بەشێوەیەکی تایبەت لە دەسـتـپـێشـخـەری ئازەربایجانییەکان دەترسان، بۆیە پەنایان بردە بەر کاری سەیر سەیر دەرهەقیان. لە ساڵی زەوییەکان کرد ، کە تایبەت بوو بەدابەشکردنی بەرهەم. دەوروبەری ٢٦٠ هەزار هێکتار ﺯﺩﻭﯼ ﮐﺸـﺘـﻮﮐـﺎڵﯽ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﻧﺰﯾﮑﻪﯼ ۲۱۰ ﻫﻪﺯﺍﺭ ﺟﻮﻭﺗﯿـﺎﺭﺩﺍ ﺩﺍﺑﻪﺵ ﮐﺮﺩ، ﮐـﺎﺭﻭﺑﺎﺭﯼ ﺋﺎﺑﻮﻭﺭﯼ ناوچەکەی ڕێکخـست، کـارگەیەکی بۆ پیـشەسـازی مـافـوور دامـەزراند ، سـەعـاتی کـاری ڕۆژانەیکـردە هەشت سـە‌عـات. هەروەها حکوومــەتی پیـشــە‌وەری بایەخـیێکی تایبـەتی بەڕووناکبیری و هونەردا ، دامەزراندنی (زانکۆی حکوومەتی ئازەربایجان)ی ڕاگەیاند ،
ژمارەیەکی زۆر فێرگەی نوێیکردەوە ، تیپی تایبەتی بۆ نەهێشـتنی نەخوێندەواری لە لادێ پێک هێنا و فێرگەیەکی هونەری و شانێیەک و تییپی مێسیقـای دامەزراند. بەو کردەوە نوێیـانە وای لێەـات خـە‌رجی گـوزەران (کلفـة الغـیـاة) لە تەورێزی دووەم شاری گـەورەی ئێران، بەڕێژە دوو هێندی تاران هەرزان بێت.
لە دۆخی ئەو ڕۆژەی ئێبران و لە ئەنجـامی سـە‌رنەگـرتنی تێکڕایی هەوڵی لایەنەکـانی فــە‌رمــانـرە‌وا و دەرەبەگــە گــە‌ورە‌کــانی ئازەربایجــان بۆ دروســتـکردنـی گــیــروگــرفـت لە
ئازەربایجــان( ٢٤٠ ) حكوومــەتی (قــوام السلطنة) ناچار بوو كــە لەگــەڵ حكوومــەتی پیشەودری بکەوتە گفتوگۆ، بەمێرکردنی ڕێککەوتننامەیەک لەبەینی هەردوولا لە ڕۆژی ١٣ى حوزەیرانی ١٩٤٦ کۆتایی پێ هات، بەندەکانی ئەو ڕێککەوتنە لایەنێکی گەورەی داخوازییەکانی ئازەربایجان بوو ، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئێران توانییان بەهێی زنجیرەیەک مانۆری سیاسی و لە ئەنجامی پشتگیری راست‌ه‌وخۆی لەندەن و واشنتۆن، بارودۆخیان کۆک بکەنەوە. هەر لەناوەراستی ساڵی ١٩٤٦ زەبری یەک لە دوای یەک لەو دەسکەوتە دیوکراتییە کەمانە درا کە ئێرانییەکان لە ئەنجامی بارودۆخی شەڕ و تێکشکانی فاشیە‌ت و وەدەسـتـیـان هێنابـوو. پاشـان نۆرەی ئـازەربایجـان و کـوردسـتـان(٢٤١) هات. لە ٢١ى تشرینی دووەمی ١٩٤٦ (قوام السلطنة) رِایگەیاند کە تاران ددیەوێ هێزەکانی بنێرێتە هەمــوو هە‌رێمـە‌کـانـی ئێمران بێ هە‌ڵاوێردن، گـوایە بە‌ئامـانجی (دابینکردنی سـە‌ربە‌ســتی هەڵبژاردن)ی شـوورا لە خـولی پازدە‌م‌ـین‌ی‌ـدا. ه‌یێزە‌ک‌ـانی ئێـران بەڕاسـتی ڕوویان لە
ئازەربایجـان کرد دوای بلاوکـردنەوەی ڕاگـەیاندنەکە بەکەمـتـر لە سێ هەفـتە ، شـاڵاوێکی تۆقاندنی بەرفراوانی دەست پێ کرد، بووە هۆی کوشتن و گرتنی هەزاران ئازەربایجانی و ﮔﺸﺖ ﭼﯿﻨﻪ ﮐﯚﻣﻪﻻﯾﻪﺗﯿﯿﻪﮐﺎﻥ ﻭ ﮔﺸﺖ ﻧﺎﻭﭼﻪﮐﺎﻧﯽ ﺩﯾﮑﻪﯼ ﺋﺎﺯﻩﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ ﮐﺮﺍﯾﻪﻭﻩ.
ئەنجەوومەن دروشمى (خودموختارى) بەرزکردەوە و لیژنەیەکی تایبەت هەڵبژێرا کە لە ٣٩ ئەندام پێک هاتبوو ، بەرێوەبردنی ئازەربایجان و هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجوومەنی تایبـەت ئازەریایجـان لەگـەڵ مـافی گـفـتـوگـۆکـردن لەگـەڵ تـاران بۆ چارە‌کـردنی کـیێشـە‌ی ئازەربایجان بەئاشتیانەی پێ سپێررا. کە هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نیشتمانیی ئازەربایجان کرا، بۆ یەکـەم جـار لـە مـیێژووی ئیێران، ئافـرەت بەشـداری تیێدا کـرد، لە ۲۱ی کـانوونی یەکەمی ١٩٤٥ ئەتجــوومـەن کــرایەوە و ژمــارەی ئەندامــانییگــەیشــتــە ١٠١ ، هەروەها ئەنجـوومـەن سـەرۆکـایەتی حکوومـەتی ئازەریایجـانی خـاوەن خـودمـوخـتـاری بەجـەعـفـەر پیشەوەری سپارد ، کە بەرنامەکەی لەو خالانەی خواردوە دیاری کردبوو :
۱ - ﭼﻪﺳﭙﺎﻧﺪﯼ ﺧﻮﺩﻣﻮﺧﺘﺎﺭﯼ ﺑﯚ ﺋﺎﺯﻩﺭﺑﺎﯾﺠﺎﻥ.
٢ - هەڵبژاردنی ئەنجوومەنەکانی کارگێڕی بۆ شار و هەرێمەکان.
٣– ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺩەﺳﺘەﯼ ﺟەﻧﮕﺎﻭەﺭﺍﻥ ﺑەﺳﻮﯾﺎﯼ ﻣﯿﻠﻠﯽ.
٤– ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺋﺎﺯەﺭﯼ ﺑﺒﯿﺘﻪ ﺯﻣﺎﻧﯽ ڕەﺳﻤﯽ.
ه - بۆلاوکردنەوەی خوێندنی خۆڕا و بەزۆر ، دامەزراندنی زانکۆیەکی تایبەت.
٦ - پەرەپێدانی پیشەسازی و بازرگانی.
۷– ﺩﺍﻧﺎﻧﯽ ﯾﺎﺳﺎﯼ ﮐﺎﺭ ﻭ ﭘﯿﮑﺨﺴﺘﻨﯽ ﭘﯿﯚﻩﻧﺪﯼ ﻧﯿﯚﻭﺍﻥ ﺧﺎﻭەﻥ ﺯەﻭﯼ ﻭ ﺟﻮﻭﺗﯿﺎﺭەﮐﺎﻥ.
٨– دابەشکردنی زەوییەکانی دەوڵەت و زەویوزاری دەرەبەگەکانی ئازەربایجان، ئەوانەی خۆیان دابووە پاڵ سەنگەری دوژمنان، بەسەر جووتیاران.
۹– دابینکردنی سەربەستی ڕا و بیروباوەڕ بۆ هەموو هاونیشتمانانی ئازەربایجان.
لە‌ه‌م‌ـان کـاتدا حکوومـەتی پیـشـەوەری ڕایگەیاند کـە دان بە‌حک‌ووم‌ـە‌تی ناوە‌ندیدا دەنێت، هەر فـهەرمـانـێ لێـوەی دەرچێت جـێبـە‌جـێی دەکـات، ئەگـەر لەگـەڵ بنەمـاکـانـی خودموختاری جاردراوی ئازەربایجان ناکۆک نەبێت(٢٣٩)
ه‌روە‌ا زخ‌یرە‌یە‌ک کاریشی بۆ ڕێکخستنی پێوەندییەکانی نێوان جووتیاران و خاوەن هە‌لاّتنی دەیان هەزاریان بۆ ناو خاکی ئازربایجانی سۆڤێت، جە‌عغە‌ر پیشەوەری خۆشی بۆ ئەوێ هەڵات(٢٤٢). پەپێی ئەو زانیـارییـانەی ڕۆژنامـەی (مـردم) لە ژمـارەی ڕۆژی ٧ی تەممووزی ١٩٤٧ پەخشی کردووە، دوای لەناوبردنی حکوومەتی پیـشـەوەری، فـەرمـانی مردن بەسەر - ٧٦٠ کەس لە دیوکـراتیانی ئازەربایجان درا. قەومـاوەکـانی ئەو دواییـیـە زەبرێکی کـوشندە بوو لە خـەباتی ڕزگـاریخـوازی ئازەربایجـان لە ئێبران درا ، پێبویســتی بەساڵنێکی زۆر هەبوو تا سەرلەنوێ هەناسەی بێتەوەبەر، بۆ ئەوەی جارێکی دی ببێتەوە هێنێیکی زەبر وەشێن و دیار لە گۆڕەپانی سیاسی ئێیران. هەردەم خەباتی ڕزگاریخوازی ئازەربایجــان هەمــیـشـــە دڕکــێکی ژەهراوی بووە لەبن کــەلەکــەی ڕژێمی پهەلەوی تا کۆتابوونی… | خەباتی ڕزگاریخوازی کورد و ئازەر لە ئێران |
خەج و سیامەند 1 پێشێیانی نەمردووی –برێخت–ی هونەرمەند کە وێوویەتی:
هەر گەلوّريّك بچێتە سەر شانۆ، لە توانایدا هەیە بینەر بخاتە گریان، یان پێکەنین… بەڵا م گرینگ ئەودیە بتوانیێ بینەر بکاتە خاوەنی هەڵوێست.
فوئاد 2 شانۆگەریی
## خخخ و سیامەند
فوئـاد مـە‌جید میسری e دەزگای چاپ و بۆلوکردنەوەی ئاراس هەولێر - هەرێمی کوردستانی عێراق 3 هەموو مافنيك هـاتووەتە پـاراستن ©
دەزگای چاپ و بۆلوکردنەوەی ئاراس شەقاصی گولان - هەولێر هەرێمی کوردستانی عێراق [email protected] هەگبەی ئەلیکترۆنی وارگەی ئینتەرنێت www.araspress.com تەلەفۆن: 35 49 224 66 (0)
دەزگای ئاراس لە ٢٨ تشرین (٢) ١٩٩٨ هـاتـووەتە دامەزران فوئاد مەجید میسری خەج و سیامەند پێداچوونەوەی: عوسمان چێوار کتێبی ئاراس ژمارە: ۱۲۳۳ چاپی دووەم ۲۰۱۲ تیرێژ: ٦٠٠ دانە چاپخانەی ئاراس - هەولێر ژماردی سپاردن لە بە‌ریّوە‌بە‌رایە‌تیی گشتیی کتێبخانە گشتییەکان ۱۸۳ - ۲۰۱۲ نەخشاندنی ناوەوە: كارزان عەبدولحەمید رازاندنەوەی بەرگ: ئـاراس ئەکرەم پیت لنێدان: سەیران عە‌بدوڵڵا ه‌ه‌ڵە‌گری: سێرزاد فەقیێ ئیسماعیل. کوردستان کەیفی ژپنك:
ژمارەی پێوانەییی ناودەوڵەتیی کتێب ISBN: 978-9933-487-03-4
## پێشەکی
شانۆ ڕێبوارێکی سەوداسەری هەمیشەی ڕاستییە، لە کێڵگە بەرینە سنوور نـە‌زانـراوە‌كـانـی جـوانـیـی ئـەم ژیـان و جیـەـانـە ورد دە‌بـێتـە‌وە و راستـیـی دەچنێتەوە و دەسكەنەی دەكات و دەیخاتە سەر خەرمانی بەرچاوڕوونی ئــاسوودەیـیـیـی سبــە‌یـنـیێ. هــە‌وڵ دەدا و کـوڵـنـە‌دەرانـە بــە‌ردەوامـە بـق زیـاتـر ئارایشتکردنی نەوبووکی ژیانی مرۆڤ.
پێوەندی و بوونی شانۆ لەگەڵ دەورویەردا، پێوەندییەکی دیالێکتیکییە و مە‌حالّه دوورەپەرێز و گۆشەگیر و سەربەخۆ بێت. شانۆ دەبێتەوە بە «وانە» و لە ههمان کاتدا بە مامۆستا.... خەندە، جوانی، کامەرانی، ه‌ه‌مووی دەكاتە سروودێكى ئەوتۆ ئەنجام لە رِووبارە گەورەكەی ئازادیدا، یەك دەگـرنـەوە… دەبـێتـە گۆرانـیـە‌ك هــە‌مـووگـە‌روویـە‌كی لـیّه‌اتـوو بـە زولاڵـی بیڵێنەوە... شێرِشێکی مەزنە داوای کردنەوەی بـاڵی وشە رۆشنەکان دەکات تــاوەکـو سەربــەست لــە سەقــەی بــاڵــی فـرِیـن بــدەن بــۆ گــە‌یشتن بــە ئــاسێ بڵندەکان.. کانیی خۆرە چاوی نەوەی داهاتووی پێ دەشۆرێت. تاوەکو توانای ڕوانینیان تیژتر ببێت.
چرایـە‌کـە نـاسنـامـە‌یـە‌کـی لـە بـاخـە‌ڵدایـە و پـیێمـان دەڵێ: چ سە‌وگارێکـی تاریکی ستەم فێری داگیرسانی کردووە.
وا چاكە لە كورتى بیبرمەوە، نەكا یەكێك بڵیێ: ئەم پێداهەڵدانەی لە چییە و دەڵێی بووەتە فەرەـاد و لە پەرستگای خۆشەویستیی شیریندایە و دەستە و نزا لە پێش میحرابی خۆشەویستیدا بە چۆکدا هاتووە و تە‌زبیحات دەکــات و ئــەوەی دەیـڵـیێت نــایـڵـیێتــەوە!. یــا بـووەتــە سیـامـەنـدە کڵـۆڵەکـە و کـارەساتـی نـاکـامـی خـۆی. نـاچـاری دەکـات شەکـراوی شیـریـنی خەج بەشێتەوە.
گەلی دەبرادەران… منیش هەر ئەوەندە لە زارم دێتە دەر کە بڵێم: شانێ دەبـیێت پـیێغــەمـبــەرێکــی ڕاستــە پــەیــام بــێت و ئــەوانــەی لــەو سنـوورەدا هە فـرِیـان بـە‌سە‌ر ه‌ونە‌رمە‌ندە‌وە نـابـیێ بـگرە شانـۆیش بـێبـە‌ریـی دەکـەن لـە
وەچەی هونەر، بـا بێینە سەر واقیعی ئەدەبیی ئیمڕۆمـان: بڕوا بکەن هیچ پێم خۆش نییە، بە سکاڵا و زووخاوی خەم هەڵرشتن دەست پێ بکەم…
بــەڵام دەسەڵاتـیش نـیـیـە و مـە‌سەلـە‌کـە لـێپرسیـنـە‌وەی گـەورەی لـە دوایـە… چونکە ئەوەی پەنجەی قەڵەم دەگرێ دەبێت خۆی بپارێزی لە لێزمەی لێپرسینەوەی سبەینێ— ئەگەر سڵەمینەوە و هەستکردن بە لێپرسینەوە لە کـایـە‌دا بـیێ— چـونـکـە ئـەم دیـاردە‌ی هـەست بـە لـیّپـرسیـنـە‌وە نـە‌کـردنـە، لـە
تێگەیشتن یان تێنەگەیشتنەوە پەیڕەو دەکرێت و لە گۆڕێیە.
هیە بە‌رە‌ه‌مە‌کە‌ی وەك گە‌والە ه‌ه‌ورێك وایە و كەس ناتوانێ هیوای چەند دڵۆپە بارانێكی لێ بكات سەبارەت بەوەی هەر لە دروستبوونیدا تەڕایی لەگەڵ خۆی هەڵنەگرتووە کەچی بە هاشوەوش و ئیدیعاکردن ئومێدی سەرپەڵەی خێری لێ دەکات. ئەم دیـاردەیەش سەمەرەیەکە و لای گەلێك هونەرمەند و لە كاری هونەرییدا دوویارە و سێبارە دەبێتەوە: ئەمە لـە كـاتـێكدا مـە‌سە‌لـە‌ی نـە‌بـوونـی زە‌مـینـە‌یـە‌كـی فیکریی ئـە‌وتۆیە.
بەخشندەیی لە چارە نووسرا بێ، بۆیە لە دوای ڕاڕایی و حولحولێتیدا دەربازبوونیان نییە و بەوەیشەوە ڕاناوەستن دەبنە مێردەزمە و كۆسپ لەبەردەم رەنج و تە‌قە‌ڵلای خەڵکی تردا.
هەموومان، لەو ڕاستییە بەئاگاین لە چ سەردەمێکی ئاڵۆز و جەنجاڵدا دەژین، گەر وریایی نەکەین. گومان لەوەدا نییە بەرداشی نهەـامەتیی ئەم سەرگەردانییە دەمانهاڕێ. کۆنەپەرستی و ئیمپریالیزمی جیهانیی، لەژێر پـێی مـیـلــهێـانـدا و لــە بــەردەم کـۆسشی بــێ وچــانــی مـرۆڤــایــە‌تــی پێن 6 جـە‌مسە‌ری بـزووتـنـە‌وە‌ی گـەورە دە‌کـە‌ون و پـاسَقـول‌ـی بـیێ سە‌رمـانـە لـە
مرۆڤایەتی پێشکەوتنخواز دەگرن.. بەڵام هەیەوو، بۆ ئەو کەسانەی بە ﮔﻮﺭﮔﻪﻟﯚﻗـﻪ ﺷﻮێﻥ ﮐﻶﻭﯼ ﺑـﺎﺑﺮﺩﻭﻭ ﮏەﻭﺗـﻮﻭﻥ.
رێژیمە سەرمایەدارە چەوسێنەرەکان، ژەهری کوشندە، گەرای شوومی لە‌ناویردنی مرۆف بێ بەرژەوەندیی خۆیان، لە ب‌ارودۆخێکدا دەخەنەوە، کە
توانای گەشەکردنیان هەبێ… دەیانەوێ برووسکەی داگیرسێنەری کڵپەی راپەرینی ئازادیخوازیی لە کار بخەن، بۆیە هەڵپە دەکەن بۆگەمارۆدانی بیری گەنجان بە شێوەیەك بتوانن سابوونێك لەژێر پێیان بدەن نەك هەر ئەژنۆ بگرەگەردنیشیان بشکێنن و هیوای چاکبوونەوەیان نەمێنێ.
بازارێکی سەیروسەمەرەیە، هەیە مێشکی ژەنگ دەیگرێ و پێوانەی لا نامێنێ و لە بریتی گوردانە خۆ بۆ چوونە پێشەوە و جێهێشتنی قۆنا غێکی دواکەوتوو، قۆناغیش لە ئارادا نامێنێ و داهێنان بە لنگەوقووچ تێی دەڕوانرێ و لای خۆیشی دزیکردن— بەناوی کارتێکردنەوە— لە رۆژی ﺭﻭﻭﻧـﺎﻛﺪﺍ ﺩەﺑێﺗﻪ ﺩﺍﻫـێﻧـﺎﻥ ﻭ ﻋﻪﺑﻘﻪﺭﯾﯿﻪﺕ… ﺳﻪﻣـﻪﺭەﯾـﻪ ﻭ ﺩەﻧﮕﯽ ﻧـﺎﺧﯚﺵ ﭘﺮ بەگەروو گۆرانی دەڵێ... کەللە و پێڵو لەیەکتر جیا ناکرێتەوە سەیرە و لـە‌وە‌یش سە‌یـرتـر ئـە‌وە‌یـە، بـەرەـەمی نـە‌لـوای و نــە‌شیــاو دەدرێ بــە دڵ و دەروونی خەڵكیدا و شت بە هەموو شتێك هەڵدەسەنگێنرێ تەنیا بە عەقڵ نەبیێ.
یەکێ گۆشتی بەرازی ماڵییکراوی دەستەمۆی ئەوروپا دێنیێ و دەیەوێ لە قتووی ژەنگ ه‌ه‌اتوودا و لە بازاری ئەدەبیی و هونەریی كورددا وەك بابەتێكی بێ رەواج و زۆرەملێ ساغی بكاتەوە بەسەر خەڵكیدا. یەكێكی تر درۆزنــانــە لــە عـە‌شق دەدوێ لــە كــاتـێكـدا لــە‌سە‌ر شانـۆی عــە‌شقـبــازیــی کـۆمـبـارسێکـی لـیێنـەــاتـوویش نــە‌بـووە و ئــەوەی خۆسە‌ویستـی بـێت لـە
سازگاری کانیاوەکان تەنیا جارێك– ئەویش بە کوردە نامووسی– دەمی 7 تـە‌ڕ کـردووە
بەسەریدا دێ و دەڵێ هـهێ ڕۆژێ تووشی چورتمێك بووم هێی ئەو قومە ئاوەیە...
یەکێکی تر، مــەلاشووی لــە دەریــاردا هـەڵدرابووەوە و فـێرە خـواردنـی پەراگەندەی سەرخوانی شازادەکان بوو، کەچی لافی شۆڕەسواری هەموو مەیانێکی لێ دەدا.. یەکێکی تر لە سەدەی هەرەسهێنانی کۆنەپەرستی و ﮔﯚڕﮐﺮﺩﻧﯽ ﺋﯿﻤﭙﺮﯾـﺎﻟﯿﺰﻣﯽ ﺟﯿﻬـﺎﻧﯿﺪﺍ ﺗـﺎ ﺋێﺳﺘـﺎﯾﺶ ﻟـﻪ ﺑـﻪﺭﺩﻩﻡ ﺷێﺮﻩ ﺑـﻪﻓﺮﯾـﻨﻪﺩﺍ بەچۆکدا دێ و بتپەرستیی دەکا. یەکێ لە توخم و تۆوی شەمشەمەکوێرەیە ﻮﻟﻪ ﺗـﺎﺭﯾﮑﺴﺘـﺎﻧﺪﺍ ﻧﻪﺑێ ﭼـﺎﻭﯼ ﻫـﻪڵـﺎﯾﻪ، ﮐﻪﭼﯽ ﺑـﻪ ﻻﻑ ﻭﮔﻪﺯﺍﻓﯽ ﺩﺭﯙﺯﻧـﺎﻧـﻪ خۆی بە ه‌اورەگەزی ئەو باڵندەیە– نەء– ئەو ئاژەڵە نازانێ. ئیتر ئەمە دنیایە و ڕێوی دەبێتە شێر و فس فس پاڵەوان… بەڵام شێری بە ڕواڵەت لە بەردەم ڕاستیی و حەقیقەتدا دەبێتە تـانجییەكی گەڕ و نەفرەتی لێ دەكرێ..
ئـە‌مــانـە و دە‌یـانـی تـریش لـە گـیێژاوی بـە‌رە‌ڵـلایـی و زە‌لـکـاوی هـەست بـە
لێپرسێنەوەنەكردندا وەك حەقیقەتێكی مێژوویی دەردەكەون و هـەر بـەو تەوژمەی تێدا لەدایك دەبن، لەناو دەچن و لە لیتاوی لەبیرچوونەوەدا خۆیان دەبیننەوە…
ئەی خەمی گەورە، سەری گڵۆڵەی ئاڵۆز، گەڕان بە شوێن جەمسەردا؟؟!
ئەوانە شتێكن تـایبەتین بە شازادەكان و لە وزەی زمان و مێشكی كەسانی دەربــاردا نـیـیـە، ئـهەنـدە نــە‌بـیێ تــووتــی ئــاسـایــی دەبــیێ بــووتــریێتــە‌وە و لێبدرێتەوە.. بۆیە لەگەڵ [مایاکۆفیسکی]دا دەڵێم [حەزم دەکرد خامەکەم تیژکردایە وەك چەك].
قسە دێنێ و مـە‌سە‌لە‌یش فێربوون و وریایی و تێگە‌یشتنە لە کایە
جیاجیاکانی ژیاندا، دەڵین سە‌ردە‌مێك لە‌وە‌ویە‌ر کۆمەڵە خەڵکێکی لای خۆمان، باری ژیان و گوزەرانیان ناچاری کردبوون لە کەنار چەمی سیروان گوندێك پێكەوە بنێن، دیارە خەڵكی گوێ ڕووبار دەبێ مەلەوانی چـاك بـن تـاوەكـو بـتـوانـن بـە‌ربـە‌رەكـانـێی لافـاو و گێژاوی ڕوویـار بـكـە‌ن.
ڕووباریش وا فێر بووبوو، ئەوەی مەلەوان نەبوایە لوولی دەدا و دەی کرد بەژێر تەوژمی خۆیەوە و کپی دەکرد… ئەوەی مەترسیی لێ دەکرا منداڵنی ﮔﻮﻧﺪﻩﮐﻪ ﺑﻮﻭﻥ. ﺳﻪﺭﺑـﺎﺭﯼ ﺋﻪﻣـﺎﻧﻪﯾﺶ ڕﻭﻭﯾـﺎﺭ ﻟـﻪ ﺑـﻪﻫـﺎﺭﺩﺍ ﺩﻩﮐﺸـﺎ ﻭ ﻫـﻪڵﭙﻪﯼ بۆ دەورویەری دەکرد… پێچی بە درەختی شکۆفەداری کەنار دەدا، بۆیە کاری ه‌ه‌رە گرینگی ئاوایی هاتبووە سەر راه‌ێن‌انی مندالانیان بە رووی‌ار و تەوژم و شەپۆلەکانی… مەنگ، خور، لێڵ، رەوشەن، قووڵ… لە سایەی کارامەیی و لێهاتوویی، تەجرویە دیدەکان، نەوەی نوێ فێری مەلەوانی دەکران.. بۆیـە لـەو بڕوایـەدام کاری ڕۆشنبیر و هونەرمەند، ئەگەر لـە کاری ئەو باوكانە گرینگتر نەبێت، كەمتر نییە، گەر فێركارەكان مەلەوانی چاك نەبن و شەپۆلی توورە چاك نەناسن، ئەی چۆن دەتوانن رێنوێنی ئەو مندالانە بكەن كە لە بانكى تاقيكردنەوەدا هيچ سەرمايەيەكيان نييە.
ﺤـﻪﯾـﻒ ﻭ ﻣـﻪﺧــﺎﺑـﻦ، ﺋــﻪﻭﻩﯼ ﺗــﻪڵــﻪ ﺑــﻪ ﻗــﺎﭼـﯿﺪﺍ ﺗــﻪﻗـﯿـﻮﻩﺗــﻪﻭﻩ ﻭ ﺯﺍﻣـﯽ ﭘـﺮ ﻟـﻪ ناسۆریی سارێژ نەبووەتەوە، خۆی فاقە دەنێتەوە! ئەمەیە رۆچوون بۆ چڵپاوی نە‌مامە‌تیی. ه‌ب‌ر ل‌ه‌و ڕۆژەوە مرۆڤایەتی لەسەر ئەم زەمینە خۆی ﺩﯾﻮەﺗﻪﻭە ﻟﻪ ﺗێﮐﯚﺷﺎﻧﯽ ﺩﻭﻭﺭ ﻭ ﺩﺭێﮊﺩﺍﯾـﻪ ﺑﯚ ڕﺍﺯﺍﻧﺪﻧﻪﻭەﯼ ﮊﯾـﺎﻧﯽ ﺋـﺎﺩەﻣﯿﺰﺍﺩ،
دەریایەکی بێ بن لە تاقیکردنەوە بووەتە بەرەهمی رەنج و تێکۆشان، بۆیە ئـیّمـە‌ی مـرۆڤ کـە خـاوە‌نـی ئـەو سە‌رمـایـە مـە‌زنـە‌یـن نـاکـرێ چـاومـان لـە
ڕاستی ئەو حەقیقەتەدا کوێر بکەین و لێی بپچرێین، چونکە ئەو پچراندنە مانای دابڕبوون لە تاقیکردنە‌وە‌یە‌کی زۆر، بەو پچراندنە‌یش تووشی زە‌ین کوێری و واقوڕمان و سەر لێشێوان دەبین. ئاوڕدانەوە لە کەلەپووری گەورەی نەتەوایەتیمان کە بەشێکە لە بەرەهمی مەزنی ههموو کەلەپووری مرۆڤـایـە‌تی مـانـای بـە‌سە‌رکردنـە‌وە‌ی دوێنیێ بۆ خزمەتی ئـەمرۆ و بنیـاتنـانـی سبەینێ.. جـا وەنەبێ ئـەو ئـاوردانەوەیە هـەروا کـارێکی ئـاسـان و هـەرەمـەکی 9 و بازاریی بێت؛ بە پێچەوانەوە کاری هونەرمەندی بە توانا و لێوە‌شاوە‌یە
بەتایبەتی کە ئەم بەکارهێنانەیش لە بواری شانۆدا بێت، دیارە ئەوە وریایییەکی زیـاتری دەوێت.
لـە کـاتـیێکدا دەستـی پرۆزبـایـیم خستـە نـاو دەستـی نـووسەری شانێیـی
« خەج و سیـامەند»هوە، ئەو کاتە دەمبینی خۆشەویستیی و سۆز و عاتیفەم لەسەر ئەم زەوییە فراوانتر بووە، «خەج و سیامەند»م بینیوە بریسك و هــوری خــۆری نــە‌ورۆزی ئــەم ساڵ لــە شادە‌مــارە‌کــانــی خــوێنــمــدا تیشکەبازییان دەکرد. لە چارەڕەشی و کڵۆڵی ئەو دوو دڵدارەدا هیوا و نـوقـلانـەی لـەدایـكبـوونـی نـوێم بـینـیـە‌وە. كـاتـیّك (خـەج و سیـامـەند)م بـە سنـگـە‌وە نـووسان گـوێچِکـە‌م بـە لاوکی ئـەو دولـبـە‌رە دە‌زرنـگـایـە‌وە کـە تـا ئێستـاش چاوی لە ڕێی دڵداری ڕاستەقینەیە.
ئەوەی هـانی دام وەك كرێكارێكی شانۆی كوردی ئەركی سەرشانی خۆم بەجێ بهێنم، جیاوازیی نێوان چایخانەکەی جارانی دەروێش شەریف لەگەڵ چایخانەکەی دەروێش شە‌ریفی نووسە‌ردا.
وەنەبێ مەسەلەی بەكارهێنانی كەرەستەی فۆلكلۆری و كەلەپوور بە هـەموو ب‌ـاب‌ـە‌ت‌ه‌ك‌ـان‌ی‌ه‌وە، کـارێکی نوێ بێت، ن‌ه‌خێر لـە سەردەمی س‌ان‌ۆ خــۆیــەوە لــە ئــارادایــە. لــە وڵاتــی یـۆنــانـدا لــە ساڵـەکــانــی ٦٥٠ ی پـێش لەدایکبوونەوە پەیڕەو کراوە و سوود لە داستانەکانی ئەلیادە و ئۆدێسە بینراوە.
(دراما)یش خۆی لە خۆیدا زادەی هـاوسەرێتی شیعر و داستـانە، بـهۆلم گـەر بـیێ و نـووسە‌رێکی ئـە‌مـڕۆیش وەکو (سۆفۆکلـیس) یـان (یۆربـیدس)
کـە‌پ‌ووری بـە‌کـار هێنـا، بێگومـان ئـە‌نجامـی کـارەکەی دەبێتـە شتێکـی نەشیاو و خۆیشی دووچاری ئاوارەبوون دەبێ، چونکە ئەوەی داوا لە نووسەر دەکرێ ئەوەیە لە کارەکەیدا سیمای سەردەمەکەی نەدۆڕێنێ و وریایی پلەی داهێنانێکی گونجاو بکات، نەك تەپە تەپی بێت لە پاشکۆی ڕۆژمـێرەوە.. چـونـكـە ئـەم كـارەی دوایییان یـە‌كێكـە لـەو نـە‌ه‌امـە‌تییانە‌ی ﺯﯙﺭﺟــﺎﺭ ﻟــﻪ ﻣــﻪﯾـﺪﺍﻧــﯽ ﺷـﺎﻧــﯚﺩﺍ ﯾــﻪﺧــﻪﯼ ﮔﺮﺗـﻮﻭﯾﻦ. ﺩﻩﺑێﺕ ﺑـﯿـﺮﮐـﺮﺩﻧــﻪﻭﻩﯼ نووسەر رووداوەکانی ئایندەیش دەستنیشان بکات، ئەگەر نەتوانی خۆی بـذـیـاتـنـە‌ری ئـەو کــارە بـیّت.. بــەرەــەمــی ئــە‌دە‌بـیـی بـرێتـیـیـیـە لـەو کــارە
مـرۆڤـانـەیـەی سنـووری خـوێیـی بـە‌جیێ دێڵێ و ڕوو دەکـاتـە جیـەـانێکـی فراوانتر.. ئەو كەسانەی لە شانۆیی خەج و سیامە‌نددا دەستیان ه‌ه‌بووە،
بۆ پێشکێشکردنی ئەوانەن جێگە و سەردەم رادەماڵن و خۆیان بەبیر و دڵی مرۆفی ئـەمرۆ ئـاشنـا دەكەن و بـە نـاخیـاندا شۆر دەبنەوە.
## بۆچی ((خەج و سیامەند))؟! .
ڕەنگە ئەم پرسیارە بەبیری زۆر کەسدا هـاتبێ، منیش وەك دەرهێنەری ئەو شانۆیییە دەمەوێ لێرەیشدا هـەر ئەو ڕایە دووپات بكەمەوە كە لە وەڵامـی بـرایـەکـی رِۆژنــامــەنـووسدا وتم: زۆر شت خــەج و سیــامــەنـدیــان چەسپاند نـاوەڕۆکی خۆشەویستی، ئەوینی ڕاستەقینە… سیـامەندی هـەژار…
بابێکی دارا و دەوڵەمەندی خەج… میری زۆزانی لە خۆیاییبووی دوور لە
خــۆیشەویستــیــیــیــیــرزا و مـــەمـــەنــدی مــوەــەریــجــی سەر شانــۆی كـارەساتـەكـان… ئـەمــە لــە‌لایـە‌كــی تـریش چـنـینـی لـە شێوەی درامـایـە‌کی پرِ لـە ه ستونە‌ستی مرۆقـانـە‌دا.
شانۆی راستـەقـیـنـە، ئـەو شانـۆیـە نـیـیـە بـە كـولـێرە‌یـە‌ك چـاری برسییـە‌ك بـكــات و ئــيـتـر مــە‌سە‌لـە‌كـە بـبـرێتـە‌وە نـەء، شانۆ دەبێت بـرسێتـيـى بـكــاتـە ه‌ست‌پێکردنێکی ئێجگار گەورە کە هێش و بیر جە‌مسە‌ری بن و ببنە
هـەوێنـی گـۆرانـێکـی بـنـە‌رەتـیـی. ئـە‌گـە‌ر نـووسە‌ر بـە‌اتـایـە و دە‌قـاوددق بەسەرەـاتەكـانى پێ بووتینایەتەوە، ئەو كـاتە نەك هـەر مـایـە‌پووچ دەبوو،
بگرە هێچ شتێکی نوێی نەدەخستە سەر فۆلکلۆرەکەیش.
(خــەج) لــەم شانۆیییە‌دا نــامـرێ، بِــەڵام بــەسەر بستـووە‌كــە‌وە‌یــە و لــە
مـە‌تـرسیدایـە. بـەڵام بـە مـردن رازیـیـە و قـبووڵی خـوازبـێنـیـکـە‌ری درۆزن ناکات... مەسەلەی قرتاندنی ئەم دیمەنە و وەرگرتنی لای حیکایەتخوان،
تەواوی جەمسەرەکە دەداتە دەست بینەرەکان، کە ئەوان بڕیاری بدەن خۆی هەڵدێرێ یان نەء؟!.
(سیامەند) دەبێت بـاجی هـە‌ه‌ه‌ڵ و ه‌اشە و هووشەی خۆی بدات..
چونکە سەودا لە هەگبەی ڕێبواردایە و سەوداسەریش بە تەنیایی هیچ ناگەیەنی؛ دەك ئـافەرین لەو عـاشقەی كە دەزانێ چۆن و بەچی و كەی دەگــاتــە نــازدارەکــەی.. نــووسەر کــۆیششی زۆری کــردووە کــە ڕابــردوو ببسەتێتەوە بە ئەمرۆوە..
«کێلەسیپان» دەبێتە دیمەنێکی زیندوو لە پێش چاوی بینەر و هـەر کەسە و زۆر خـۆی لـە کــارەسـاتـدا دەبـینـێتـەوە. کــاتـێکـیش کـەسـانـی نــاو چایخانەکە بەشداری کارەسات ئەبن، دەبینن کەسانێکن بەشێوەی لای ﺧﯚﻣـﺎﻥ ﺩەﺩﻭێﻥ ﻮ ﺩەﻭﺭﯼ ﺧﯚﯾـﺎﻥ ﺩەﮔێڕﻥ، ﺑﻪﻭ ﺟﯚﺭەﮔﯿـﺎﻧﯽ ﻫـﺎﻭﺑـﻪﺷﯿﮑﺮﺩﻥ و جـوولانـدن لـە بـارێکـی دیـالـیـکـتـیـکییـە‌وە دروست دەکـات لـە نێوانـی شانۆیییەکە و بینەرانیدا. نووسەر ویستوویەتی نموونەی ئەو کەسانەی دەوریان هەیە لە دروستبوونی ڕووداوەکانی دراماكەدا لەناو خەڵك و چایخانەکەدا، خەڵکی ئیمڕۆ بن ئەم دوو خاڵەیش گەورەترین پردن بێ پــە‌ریــنــە‌وە و بــە‌ستــنــە‌وە‌ی جــە‌مسە‌ری مــە‌سە‌لــە بنچینە‌یییە‌کانی نـاو شانۆیییەکە.
تاقیکردنەوە ڕاستیی نیشان دەداتەوە، وەك چۆن مێژوو تاقیکردنەوە گەورەکان نیشان دەدات بۆ سەلماندنی ڕاستیی و حەقیقەت.
لە (خەج و سیامەند)دا كۆمەڵێك تاقیكردنە‌وە دەكەوێتە روو، هێندێکی تریش بە نموونە لەسەر زمانی کەسانی– ترەوە بـاس دەکرێن،
وەك لــە دیمەنــی پـیـنــەدۆز و شاگـردەكەیدا دەبینرێ، كـاتـێك ئـاسنگـە‌ری قاڵبووی تاقیکردنەوە مە‌زنە‌کان رپێوشوێن بۆ سیامەندی ه‌بە‌ڵە‌شە‌ی سەر لێ تێکچوو دادەنێ بەڵام سیامەند پەیرەویی ناکات و جڵەوی عەقڵی دەداتە دەست عاتیفە وا دەزانێ ئەو گڕەی دەروونی هەموو ستێکە و بۆی دەكرێ بگاتە مەرام و خەج لە ئامێزیدا بحەوێنێتەوە… لەوانەیە هەبوویێت لێوی تووڕەبوون و قین و نارەزایی کرۆشتبێ سەبارەت بەم کارەساتە،
بەڵام ئەم نارەزایییە خۆی لە خۆیدا سەرەتای بڕواهێنان و سەرکەوتنی لە دڵی زۆربەی خەڵکیی و بەشدارانی شانۆیییەکەدا خەملاند و باشترین بەڵگەیش ئەی پێشوازییە بوو کە بۆی کرا و جەماوەر بە چەپکە گوڵی ڕێز و ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺘﯿﯿﻪﻭﻩ ﺑـﻪ ﭘﯿﺮﯾﯿﻪﻭﻩ ﭼﻮﻭﻥ. ﺟـﺎ ﮔﻪﺭ ﻫـﻪﻣﻮﻭﺍﻥ ﻭ ﺑـﻪﺑێ ﺟﯿـﺎﻭﺍﺯﯾـﯽ بۆچوون و لێکدانەوە؛ هـەمـان هـەڵوێستیـان سەبارەت شانۆیی کە هـە‌بوایـە،
ململانێ لە کوێدا دەبوو؟!.
ههەموو كەس وەك یەك ناژی، دیارە وەكو یە‌كیش بیر ناكەنەوە، بێگومـان لەم حالە‌یشدا ه‌ه‌ندێك بەرژەوەندییان لەق دەبێ! ه‌ه‌ر كە‌سێكیش دەیەوێ نکووڵی لەم ڕاستییە بکات، با بفەرموێ پەنجەی بکات بە چاوی واقیعدا.
ئەوانەی کۆسین لە ڕێگەی پێشکەوتن و گۆڕانی بەردەوامیدا بەر لە هەموو شتێك دەیـانەوێ هۆشی خەڵكی بخە‌سێنن بۆیە زۆرجـار هـەوڵی بیێ وچـان دراوە بـۆ کـپـکـردنــی دەنـگــی دلـیّرانــە‌ی نــووسەر و هــونــە‌رمــە‌نـد و ﺭﻭﻭﻧﺎﮐﺒﯿﺮەﮐﺎﻥ ﺑـﻪﯾـﻬﻮﻭ… ﮐﯽێ ﺩەﺗﻮﺍﻧﯽێ ﺑـﻪﺭﯼ ﺭۆﮊ ﺑﮕﺮێ؟!.
## شانۆی کورد:
ئێمە ئەگەر راستگۆ بین لەگەڵ خۆمـاندا. دەبێت ئەوە لەپێش چاو بگرین کە هەرگیز نابینە خاوەنی شانۆیەکی ڕەسەن تا خاوەنی تێکستی کوردیی ڕەسەن نەبین… دەبێت زیاتر دەستی نووسەری شانۆیی بگرین، بەتایبەتی نـووسەرێك ئـاوڕی لـە رابـردوو دابـیێتـە‌وە و مـۆرکـی نـە‌تـە‌وە‌یـی نـابـیێت بـە
13 تـە‌ختـی تـە‌وێڵـی بـە‌رە‌ـە‌مـە‌کـە‌یـە‌وە... «ئـارام خـاچـادۆریـان»ی هـونە‌رمە‌ند دۆڵێ: بـەر لـەوەی ه‌ون‌ه‌ر سیمای دنیایی ه‌ه‌بێت دەبێ مۆرکی نەتەوەیی
پێوە بێ هێندێك وا بیردەكەنەوە گوایە ئەو نووسەرەی بابەتێكی فۆلكلۆری كردە كەرەستەی بەرەسەمەكەی. بە نووسەری بەرەعەم لـە قەڵەم نـادرێ، بگرە وەك ئامادەکار ئیشەکەی راپەراندوە.. لێرەدا حەز دەکەم. ئەو کەسانەی وا بێ مەسەلەكە دەچن ئاگەداری ئەوە بن كە نووسەر بابەتی خستە خزمەت مــەبــەستـی سەرەکـیـیەوە سەرلــەنـوێ بـینـای کردەوە، ئـەوە بــە نـووسەری بەرهەم دادەنرێ و مافى ڕەوای خۆیەتی.. گەر وانەبێ، دەبێت زۆربەی نـووسەرە بـەنـاوبـانـگەکـانـی جیـەـان لـە کـۆنـەوە تـا ئـیّستـا بـە ئـامـادەکـار بناسرانایە کەسێکی وەك «شکسپیر» زۆربەی شانۆییەکانی لە داستان و چیڕۆکی میللی و فۆلکلۆری گەلان وەرگرتووە.. ئەوە «عطیل» و «ڕۆمیۆ جـولـیێت» و «هـنـری چـواردم» و «شـالـیـر» و «ئــەنـتـۆنـیـۆ و کـیـلـۆپـاتـرا» و
«هـاملێت».. تـاد.. زۆری تریش کە لـە ژمـارە نـایە‌ن.
با بێینەوە سەر ڕێبازی بریخت وەکو مۆرکێکی دیار لە نووسینەکەی كاك «فوئاد»دا.
کـارەسـاتـی شانـۆیـیـی خـەج و سیـامـەنـد، هـەنـدێ جـار دەچـێتـە بـە‌رگـی تـراجـیـدیـایـە‌کـی دڵـتـە‌زێنـە‌وە و لـە‌هـە‌مـان کـاتـیشدا هـە‌ندێ کـە‌سانـی نـاو شانۆیییەکە وا دروست بوون بە بزووتن و هەڵسوکەوتیاندا لە شێوەی کاریکاتێردا بن. ئەمانە‌یش زیاتر میر و میرزا و مەمەند دەگرێتەوە، کە بە ﮔﯿﺮﻓـﺎﻧـﯽ ﭘﺮ ﻭ ﺗـﻪﻧﮕﻪ ﺋـﻪﺳﺘﻮﻭﺭﯼ ﻭ ﻫـﺎﺷﻮﻫـﻮﻭﺵ ﻭ ﺯﯙﺭﻩﻣﻠﯽ ﻭ ڕﺍﻭەڕێﻮﯼ دەیـانـە‌وێ بـبـنـە ئــاوسەری هــە‌مـیشەیـیـی خــەج، ئـەمـە لـە کــاتـێکـا هـیـچ شەرعیەتیێ نەك لە مەسەلەی بۆڕبۆڕینیاندا نییە بگرە بوونیشیان شتێكی نارەوایە... ئەوانە بۆگەنترین نموونەن و چاکترین بەڵگەن بۆ ڕەوشت نزمی و دەرەبەگایەتیی و بۆرجوای بێ ئـابڕوێ بـیـری سەرەکـی درامـاکـە ئـازارێکـی گەورەی مـرۆڤـایـە‌تـی دەگێڕێتـە‌وە،
وێنێهێکێیشانێکی سە‌رکێە‌وتـووانێە‌ی ئـەو کـارە‌ساتـە دڵگیرە دێنێتێە‌وە یـادی بینەر کە هەرگیز لەپێش چاوی ون نابێ و لە خولیایدا دەژی… بۆیە بینەر لە یەك کاتدا دەگری و پێ دە‌كە‌نێ، پێ دە‌كە‌نێ، چونكە کار لە عەقلّی دەکــات... ئــەمــە هــەروا کــارێکـی ئــاسـان و هـەرەمەکیی نـییـە، ئــەم کــارە برِواهێنانە بە مە‌زنیی مرۆڤ.. چاکیی کارەکە لەوەدایە بەردەوام بەرەی ڕوێی هێش دەبێتەوە بـاسی کۆمەڵگەیەکی دواکەوتووی فرەچین دەکات…
دیــاردەی ڕەوشت نــزمــیــی لای عــاشقــی ڕووکــە‌ش یــە‌کــاڵا دەکــاتــە‌وە..
بەمەیشەوە رانـاوەستی رەخنە لەو بـارە نـاهـەموارە دەگرێ کە کۆمـەڵ تێیدا دەژی و کەموکوڕییەکانی دەخاتە پێش چاو.
داما
- دراما - وشەیەکی یۆنانییە مانای «کار» یان (بزووتن)، یاخۆ «رِووداو».
ئەم وشەیە بۆ هەندێ مانای تریش بەکار دێ، بەڵام زیاتر بۆ مانای شانۆیی بەکار دەهێنرێ، وا باویشەکە وتمان–دراما– دەبێ ئاگەداری ئەو شتانە بین کە تە‌واوکە‌رین وەك– ململانێ– و رووداو— و—وتووێژ— و—کەسانی ناو شانـۆ— و—زمـان —و—لـووتـکـە‌ی کـارە‌سات— و —هـە‌ڵـچـوون—وئەنجام— و —بیری سەرەکی شانۆیییەکە—.
لە رووی ململانێوە:
لەلیەکەوە سیامەندی هەژار و رووتەڵە و هەڵپەی بەیەکگەیشتنی خەج و خولییای بـە‌سە‌رب‌ردنی ژیـانێکـی ئـاسوودە و کـامـە‌ران… بـە‌رامـبـە‌ر بـەم ههەموو خۆزگە و ئاوات و خواستە، بەرەنگاربوونەوەی ڕێژیمێکی دەرەبەگی و قۆشەن و قەرەواش.. فتوای بـابە شێخی کاسەلێسی سەر خوانی بـاوکی خـەج. تــاكـە كـە‌رە‌ستــە‌ی ئــەم عــە‌شقــە‌یش خـۆشە‌ویستــی و ه‌ـیـچـی تــر..
15 لەلایەکی ترەوە ململانێی چەند عاشقێکی درۆزن لە ڕاست دڵ و دەروونی سیامەند و لە نێوان خۆیشیاندا بە سەرێکی تر. قەناعەتی هەڵشاخین بە ﺭﻭﻭﯼ ﺋﻪﻭ ﺩﺭﻧﺪﺍﻧﻪﺩﺍ ﻟﻮﻭﺗﮑﻪﯼ ﺩﺭﺍﻣـﺎﮐﻪ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﺩﻩﮐﻪﻥ.
ﺭﻭﻭﯾــﻪﮐــﯽ ﺗــﺮ ﻟــﻪ ﺳـﺎﻧــﯚﮔــﻪﺭﯾــﯿـﻪﮐــﻪ ﺳﭩﯿﻮﻩﯼ ﺩﯾــﺎﻟــﯚﮔــﯽ ﮐــﻪﺳـﺎﻧــﯽ ﻧــﺎﻭ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻧﻪ.. ﺤﯿﮑﺎﯾﻪﺗـﺨﻮﺍﻥ ﺯﻣـﺎﻧـﯽ ﺗـﺎﯾﺒـﻪﺗـﯽ ﻫـﻪﯾـﻪ ﻮ ﻣﯿﺮ ﻭ ﻣـﻪﻣـﻪﻧﺪ ﻭ ﻣﯿﺮﺯﺍ و سیامەندیش هـەر بـە‌وجۆرە.
ﺯﻣـﺎﻥ ﯾـﻪﮐێﮐـﻪ ﻟـﻪ ﭘـﺮﺩﻩ ﻫـﻪﺭﻩ ﮔﺮﯾـﻨﮕـﻪﮐـﺎﻧـﯽ ﮔـﻪﯾـﺎﻧـﺪﻧـﯽ ﺑـﯿﺮﯼ ﻧـﻮﻭﺳﻪﺭ،
بەتایبەتی لە شانۆدا، چونکە کار بە خوێندنەوە تەواو نابێ و، وشە لەسەر شانۆ دەبێتە ڕەنگ و دەنگ و هەست و ڕوودای و گەلێك شتی تریش..
ه‌ه‌ر بۆ نموونە، با سە‌رنجێك لەم دی‌الۆگە‌ی حیکایەتخوان بدەین:
«سیامەندی عاشق کەڵکەڵەی وەی کەوتبووە سەر، رچەبشکێنێ، ... گەلی دە بــرادەران.. دەمــەدەمــی ئــێوارەی بــوو، خــۆر بــە ئــاسمــانــی پیرۆزەیـی کێلەسیپانەوە بەرەو ڕۆئـاوا سۆڕ بوویوەوە.. تـاد».
ئەمە جگە لەوەی بەسەرەماتەکە خۆی، گیانی درامایەکی بەهێزی تێدایە و زیـاتـر هـوشیـاریـی بـرای نـووسە‌رمـان بـۆ دە‌ردە‌خـات کـە چـۆن کـردیـیـە كەرەستەی شانۆگەرییەك و كاڵیەكی پر بە باڵای بری. بۆیە بە هەلی دەزانم لە ڕووی وەفاوە ئەو قسەیەی مامۆستا «محەمەد تۆفیق وردی»ی ﺩﻭﻭﯾـﺎﺭە ﺑﻜﻪﻣﻪﻭﻩ ﻛﻪ ﻟﻪ «ﺩﺭﺍﺳﺔ ﻭﯾـﺤﺚ ﻋﻦ ﺍﻟﻔﻠﻜﻠﻮﺭ ﺍﻟﻜﺮﺩﯼ»ﺩﺍ ﺗﯚﻣـﺎﺭﯼ کردووە و لە بـاسی خەج و سیـامەنددا دەستنیشانی ئەو گیـانە درامییەی كردووە كە لەو چیرۆكەدا هەیە، بە رادەیەك بروای وایە، شیاوی ئەوەیشە بکرێتە فیلمێکی سینەمایی.
ﺩﻭﻭﺭﯾﺶ ﻧﯿﯿﻪ ﺋﻪﻡ ﻫﯿﻮﺍﯾﻪ ﺑێﺗﻪ ﺩﯼ، ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮐﺮﺩﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﯚﯾﯽ ﮔﻪﻟێﻙ ﮔﺮﺍﻧﺘﺮە ﻟـﻪ ﮐﺮﺩﻧﯽ ﺑـﻪ ﺳﯿﻨـﺎﺭﯾﯚﯼ ﺳﯿﻨـﻪﻣـﺎﯾـﯽ.
بەشبەصاڵی خۆم بە دوورم نەدەزانی کە کاك «فوئـاد» بتوانیێ شانۆیی 16 بنووسێ، لەبەرئەوەی وەك ناسیبێتم یەكێكە لەو كەسانەی لە مەیانی ڕەخنەی ئەدەبیدا سەردەمێکە کار دەکات و هەموو کاتیش پەنا دەباتە بەر بنچینە زانستییەکان..
جا وەنەبێ ئەم سانۆیییە بێ کەموکوڕی بێ، چونکە هیچ بەرە‌ه‌مێك لە ناتەواوی خاڵی نییە، بۆیە لە جیاتیی بژارکردنی قسەکەم دەگۆڕم بە داواکـاریـیـە‌کـی دڵسۆزانـە لـە هـەمـوو ئـەو نـووسە‌رانـە‌ی بـە دڵ دە‌یـانـە‌ویێ تەكانێك بە شانۆی كورد بدەن بۆ پێشەوە و زیاتر قاڵی تاقیكردنەوەكان بـن و چــاوەڕوانــی بــەرەــەمــی بــەپـێز و بــە بـڕشتـیـان لـیێ دەکـە‌یـن، چـونـکـە تەواوکەر و دروستکەری شانۆ نووسەرانن، ئەوەی منیش لە یادم نەبووە یان نەمویستووە پەنجەی بخەمە سەر دەقی نووسینەکە– درامـاکە– خۆی دەستەبەری وەڵامدانەوەی پرسیارەکان دەکات.
ئەحمەد سالار ۱۹۷۸/٤/٢ کەسانی ناو شانۆگەریییەکە
| مەمەند | ﺤﻴﻜﺎﻳﻪﺗﺨﻮﺍﻥ |
|--------------------------|---------------|
| میرزا | سیامەند |
| مير | خەج |
| دانیشتووی یەکەمی چایخانە | باوکی خەج |
| دانیشتووی دوودمی چایخانە | کوری « ا » |
| دانیشتووی سێیەمی چایخانە | کوری «۲» |
| دەستەخوشکی « ا» | کوری «۳» |
| دەستەخوشکی «٢» | بابە شێخ |
| ﺤﻪﻭﺕ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺮﯼ ﺧﻪﺝ | ئاسنگەر |
| خزمەتكار | پینەدێز |
| ساگرد | |
| ﺩﺭﺍﻭﺳێﯽ ﭘﯿﻨﻪﺩﯙﺯ | |
«بەردەمی لای راستی شانۆ، چایخانەیەکی میللییە لە سلێمانی: سێ کەس ﺩﺍﻧـﯿﺸﺘـﻮﻭﻥ—ﺣـﯿـﮑـﺎﯾـﻪﺗـﺨـﻮﺍﻥ—ﯾﺶ ﻟـﻪﻻﯼ ﺳﻪﺭﻩﻭﻩﯾﻪ؛ ﺩﻩﮔﻮﻧﺠﯽ ﭼﻪﻧﺪ بینەرێکیش لەو شوێنەدا، دابنیشن)).
حيكايەتخوان:
[ڕو دەکاتە بینەران] جەماعەت، ئیمشەو چیڕۆکێکی زۆرخۆش و بـە تــامـتــان بــۆ دەگـێڕمــەوە.. لــەوانــەیــە زۆرجــاریش بــە‌رگـوێتـان کەوتبێ، یـان لـە دووتوێی کتێبێکدا خوێندبێتتانەوە؛ بـەڵام.. وابزانم ئەو كتێبانە هێچیان ئەوەندەی ئەم كتێبەی لە بەردەستمدایە بە ڕاستگۆیی ڕووداو و کارەساتەکانیان باس نەکرد بێ [دەست بە ﺧﻮێﻧﺪﻧـﻪﻭەﯼ ﻛﺘێﺑـﻪﻛﻪ ﺩەﻛﺎ].. ﺳـﺎڵ ﺑـﻪﻭ ﻋﻪﯾـﺎﻡ، ﻟـﻪ ﺳﻪﺭﻭﺩﻩﻣێﻛﯿﺪﺍ ﻛﻪ
خەڵکی وەکی ئێستا چاوکراوە و بەئاگا نەبوون، مرۆ هێندەکی ڕەوەند و هێندەکی نیشتەجێ بوون؛ لە دەورویەری کوێستـانی کێلە سیپانی عە‌شرە‌تە‌کی هێجگار زە‌نگین و دارا و دەست رۆییو ه‌بوو... جیێلانی هەتا بڵێی ئازا، سوارچاك، كورتی ببڕینەوە، پاڵەوانی ڕۆژی شەڕ و دەعوایە بوون!. ئەوجار وەکی دەزانین و بیستوومانە عیشق و ئەوین چ لە وڵاتی مە و چ لە ه‌ه‌ندە‌راندا، عومرە‌کی دوور و درێژیـان هــەن… هــەر لــە زووە‌كـە‌وە ئــادە‌مـیـزاد گـیرۆدە‌ی بـووە و ﺯﯙﺭﺟﺎﺭﺍﻧﯿﺶ ﺑﯚﺗﻪ ﻣـﺎﯾﻪﯼ ﺩﻩﺭﺩﻩﺳﻪﺭﯼ ﻭ ﺋـﺎﻭﺍﺭﻩﯾﯽ ﺑﯚ ﻭﺍﻥ ﺋـﺎﺷﻘـﺎﻧـﻪ.
وێنەی هنێکی ،
شانۆگەرییەکە
ئەوە مە‌جنوونی بێ چارە و سەرگەردان؛ ئەوە فە‌رە‌ـادی دەست ڕەنگین و نەوجەوان؛ ئەوە کاکە مەمی ئازا و ڕۆڵەی مەیدان!!..
ﮔـەڵـﯽ ﺑـﺮﺍﺩەﺭﺍﻥ… ﺩەﻧـێﻮ ﻋـەﺷﺮەﺗـﯽ ﻛـێڵەﺳﯿـﭙـﺎﻧـﺪﺍ ﻛـﯿـﮋەﻙ هــەﺑـﻮ¸
نێوی خەج بوو، بەڵام خەج، چ خەجێ؟!.
کەڵەگەت، چاویەڵەك، کوڵمەی سووروسپی.. گەردن کێل.. خوێن شیرن… دەنگ خۆش… دڵگر… جوانچاك… كەزیەی لوول و چین چینی بەنێو شانانیدا رژابوو رەفیسکەی دەنگاوت.
ئەبرۆ کەوانێ، کەپۆ جوانێ، دەم کوڵ لێو قەیتـانێ.. بەر خەبەبەی وەکی سێوی شەقـبـردوو خـڕوێپێ مــەمــانـی لـە چـەشنـی هــەنــاری هە‌ڵشۆیە لەسەر سینگ و لەبن کراسێوە ه‌ه‌ڵی دابوو.
خەج دەگەڵ سیامەندی پسمامی هەر لە منداڵی را پێوەندێکی سادەیان دەنێواندا، دروست بوویوو... تـا چکۆڵە بوون.. دەچوونە ڕێواس و كارگكردنێ، پێكەوە لەوی كێو و تەلانەی گاڵتەوگەپیان دەکرد و ڕۆژگاریان بەسەر دەبرد… تـا گەورە بوون و بۆنی کوڕ و كچێتییان كرد.. ئیتر پێگەیین و لێك هەڵبران..
سیامەندی ئاشق. جحیڵێکی جوان بوو، تازە پێگەییو، کەڵەگەت،
موق ڕەش؛ دەگەڵ وەش ئازا و دەستەوەكەربوو؛ هـەر لـە منداڵی ڕا لەبەر کەسی دانەدەواند.. زار بە پێکەنین، بەڵان بگر و دەنگ خۆش، ڕاوكەرێكی توندوتۆڵ، بە زیبك و زاكون، ئەم جەوانە بە ﺩەﺭﺩﯼ ﺧﯚﺳەﻭﯾﺴﺘﯽ ﺧەﺝ ﮔﺮﻓﺘـﺎﺭ ﺑﻮﻭﺑﻮﻭ.
خۆسەویستیی خـەج و سیـامــە‌نـدی، لـە حـە‌ویش و کـوۆلانـان، لـە گاڵتەوگەپیرا هەڵبوو، سەرەدای داگیرسا و دەگەڵ تەمەنی ئەو دوو نـە‌مــامــە سـاوایــانــە‌دا و لـە بـاوە‌شی خۆڕسکـاوی زە‌نـوێری دڵگری کێلەسیپاندا پەروەردە کرا و هەستا…؛ هێز و گوڕی گرت، ئاوری 21 دڵـداری لــە کــە‌لـێنــی دڵـی خــەج و سیــامــە‌نـدیــدا کـراوە.. ڕۆژێ کـە
سیـامـەند دەچووە کـارویـارە خۆی دە‌گە‌ڕانـە‌وە‌یدا چەپکە گوڵێکی بۆنخۆش و ڕەنگینی دەچنی و هەرکە تووشی خەج دەبوو، دەیگوت:
[تَاریکی]
[سیـامـەنـد رِاوە‌ستـاوە و خـەج لـەگـەڵ چەنـد دە‌ستە‌خـوشکێکێکێ لـە بێر گەڕاونەوە].
سیامەند:
خەجێ گیان؛ ماندوو نەبی… ماڵت خەراپ نەبی بۆ هێندەت پێ چوو؟! بەخوای هێندەم چاوەنۆڕ کردی ئاوی پێم داهـات… دهەـا
[چــەپــکــە گــوڵــێکـــی دەداتــێ] هــێنــدەکــان دەبــەرۆکت و ﺩﻭﻭﺳێﯾـــﻪﮐـــﺎﻧـــﯿﺶ ﺑـــﺮﯼ ﮔﻮﺍﺭﻩﯼ ﺩﻩﮔــﻮێﭼـﮑــﺎﻥ ﮐــﻪ.
[ﺩەﺳﺘــﻪﺧــﻮ ﺷﮑــﻪﻛــﺎﻧــﯽ ﺑــﻪ ﭘـێﻛــﻪﻧــﯿـﻨـﻪﻭە ڕﺍ ﺩەﻛـﻪﻥ. ﺧـﻪﺟـﯿﺶ ﺳﻪﺭ دادەخا] دەی بۆ قسەیەکی نـاکەی؟!.
خەج:
ﭼﻮﺯﺍﻧﻢ. ﭺ ﺑﻠﯿﭩﻢ؟!
سیامەند:
چۆن چی بڵێی!؟ گۆیە بۆ خۆت نازانی ڕۆژەکی نەتبینم ئارامم لەبەر دەبرێ. وەكی ئەوڕۆ ناچار بووم بازی بێریانت لیێ بگرم..
خەج:
ﭺ ﺑﮑﻪﻡ!.. ﺑﯚ ﺧﯚﺕ ﻧـﺎﺯﺍﻧﯽ ﻗﺴﻪ ﻮ ﻗﺴﻪڵﯚﮐﯽ ﻧێﻮ ﻋﻪﺷﺮﻩﺗﯽ ﻭەﮐﯽ نـە‌شتــە‌ر جـە‌رگـی دەبرێ ، ه‌ـێند بــە‌سۆیــە، هـێنـد بــە‌سۆیــە بــە چ ﺩەﺭﻣـﺎﻧێﮐﯽ ﻋﯿﻼﺟﯽ ﻧـﺎﮐﺮێ!.
سیامەند:
ئـەمــە، پـە‌یـمــانــە خـۆشە‌ویستـیـمــان بــە‌یــە‌ك داوە: ئـە‌وجــار قسە و قسەڵۆکی خەڵکی لە ڕاست دڵی مەدا. دەبێ چ بێ؟! جگە لەوەی ئەمن لەمێژەڕا سوێندم بۆ ئەتوو خواردووە. كە قەتی دڵ نەگۆڕم و ئەوی عیشقە پیرۆزەی لێڵ نەکەم… خواش بەوی سەرەوە ئاگەدارە لە خۆشەویستییە زیاتر چ مە‌رامێکی ترم نین.
خەج:
سیامەند، چ پێویست بە پاکانەی ناکا.. ئەمن لە دڵە خۆمرا تەماشا دەکەم؛ هێندە نەبی لە زمانی خەڵکی دەترسێم، چ مەبەستەکی ترم نين.
سیامەند:
بـەْلان ئــەو قسـانــەم، قسەیــە دڵـمــە، چ نــیـازم لـە پـاکـانـەی نـیـیـە…
ئەوجار بزانە، ئەوی پـایزەش حەول دەدەم بنێرمە داخوازیت و خوا یار بێ دەتکەمە بووکە ڕازاوەی حەموو موکریانی و چیی تر ماوە بە قسە و قسەڵۆكان نادەم..
خەج:
ئەمنیش وەم دەوێ، چ هـەیـە لـەوەی خۆشتر بێ ئـەمـە، بـە‌یـە‌ك سَاد و کامڕەوا بین، ئەمن هەر ئـاوسەرە تووم… لـە توو بـەولاوە کەسی ترم نییە شایەنی وەبێ بە سوارە ئەسپی کحێلەوە بە دەم کۆڕژن و غــارەوە، بــە پـێش چــاوە جــحـێڵـە نـێو عـە‌شرەتـیـە‌وە، وەم فرێنێ بـە
حەڵاڵی.
[تـاریکی]
حیکایەتخوان:
بابە خەجیش گەورە پیاوەکی دەستڕۆیو، خاوەن لا و دیوەخان،
دەگــەڵ وەش چـل کــوڕی ئــازا و کــەڵــە کــەڵــەی هــەبــوو… تــەواوی عەشرەت لە حاستیدا ملکەچ و ئامادەی کارێ بوون... بابانە خەج قەدەرێکی لەوی کەیوبەینەی نێوان ئەوی دوو دڵدارەی ئاگەدار بوون.
[تـاریکی]
[ﺩﯾﻤﻪﻧﯽ ﻻﯾﻪﻙ ﻟﻪ ﺩﯾﻮﻩﺣﺎﻧێﻚ ﻟﻪ ﺑﻪﺷﯽ ﺳﻪﺭﻩﻭﻩﯼ ﻧﺎﻭﻩڕﺍﺳﺘﯽ ﺷﺎﻧﯚ ﺑﺎﻭﻛﯽ خەج ڕاكشاوە و خزمەتكارێك قاچی ئەشێلێ.
بابە شێخ، لای راستییەوە لەسەر چۆڭ دانیشتووە. هەشت برای خەج هەندێكیان دانیشتوون و هەندێكیان بە‌پێوە دەستە‌ونە‌زە‌ر ڕاوەستاون].
باوکی خەج:
[بە تووڕەبوونەوە] بە خوای چاكە، ئەرێ وەڵڵا گەلەك چاكە، لێمان هە کوری (1):
قوربان چ پێویست ناکا خۆت نیگەران بکەی، سیامەندی لە حاست ئـە‌تـوو کـە‌سە‌کـی غـە‌ریب نـیـیە.. بـرازایـە خۆتـە؛... بـانـگـی دە‌کـە‌یـنـە
ئێروکانە و پێی ڕادەگەیەنین چیی تر متەق نەکا.. ئەمە، ه‌اوسنفی وی نین، خەجیش قەتی بۆ ئەو نـابی.
کوری (۲):
فەرمایشتە كاكم گەلەك بەجێیە، ئەدی ڕای بـابە شێخی چییە؟.
بابە شێخێ بەخوای ئەمن چ سەرم لەوی کارەساتەی دەرناچی، نـا بەخوای…!
24 لە كەنگێڕا دنیا وەی لێ هـاتووە مسکێنان دەگەڵ کیژە گەورە پیاوان و میرانی عیشقبازی بکەن؟ ئەشەدو ئەمە جینایە‌تە‌كی گەلەك ﮔﺮﺍﻧﻪ، ﺷﻪﺭﻋﯽ ﺧﻮﺍ ﻭ ﭘێﻏﻪﻣﺒﻪﺭﺍﻧﯿﺶ ﭘێﯾﻪ ﻗـﺎﯾﻞ ﻧـﺎﺑـﯽ… ﻧـﺎ ﺑـﻪﺧﻮﺍﯼ!.
کوری (۳):
لەوەی گەڕێ... گەڕێ، ئەدی بزانین بـابم بۆ خۆی چ دەفەرموێ؟.
باوکی خەج:
بەخوای قەستەم، لەبەر ترسی خوا و خاترەپیر و مەشایەخان و لە ترسە حەیایە خۆم نەبی، ئەوی هەتیوەی دەکەمە پەندی پسان…
دەکـوو!.. کـیـژە مـن لایـەقـی وەیـە بـبێتـە خـاتـوونـە مـە‌زنـە مـاڵـە‌کـی ناودار، ببێتە ئـاوسەرە کوڕە پیـاوەکی کەیخودا و دارا… دەکوو!!.
بابە شێخێ ئەشەدو فەرمایشتە جەنابتە.. ئەشهەدو..
[تاریکی]
حيكايەتخوان:
خەج بەهۆیە غوڵامەکی دیوەضانی.
بەوی بـاسوخواسەی زانی.
تێ دەفكری چیی تر نەما، خۆشەویستیی بەپەنهانی.
هە وردە دەبووەوە، بۆ ڕێگەیەك، چارەسەرەك.
پەی نەدەبرد.
ڕە لە کێ کا!؟
بابە شێخی فتوای بدا؟!
25 یان لە بابی و رازی بکا؟!
ئەو دەیزانی هیچ کام لەوان رێگە نـادەن.
بە خۆشەویستە خۆی بگا!.
ئۆقری بڕا، چاری نەما..
بڕیـاری دا، سیـامەندی ئـاگەدار کـا.
[تـاریکی]
سیامەند:
[ﺧﻪﺝ ﻭ ﺳﯿـﺎﻣﻪﻧﺪ ﻟـﻪ ﺑـﻪﺭﺩﻩﻣﯽ ﭼﻪﭘﻪﺭێﮐﺪﺍ ڕﺍﻭﻩﺳﺘـﺎﻭﻥ] ﻧـﺎﮐﺮێ...
نابێ… لەوی دنیایەدا كەسەكی نییە بتوانێ دوو دڵان لە یەك بكا..
با دارا و دەوڵەمەند بن، بەڵام لە حاست دڵی ئەمندا تەواو ه‌بە‌ژارن…
تەواو هـهێژارنێ خەج:
ئــەوان بــە تــە‌نــێ دارا نـیـن، قـوێشە‌نـیـان هــەن، مسکـێنــانـیش لــە
حــاستــيـانـدا مـلـكەچن… ئـە‌تـووش بـیێ کـەس و تـە‌نـیێ بــاڵ چت پـیێ دەکرێ؟.
سیامەند :
چم پێ دەکرێ؟!.. ئەمن ئـاشقم. کێ دەتوانێ دڵی ئـاشقـان زەوت بكا؟. ئەوان دەیانەوێ زۆرەملێم لێ بكەن؟ قەیدی نییە، چ دەکەن با، بیکەن..
خەج:
وە مەڵێ، چییان بوێ دەیکەن، بە غوڵامـان، بـە مسکێنـان، بـە قۆسەن و قەرەواشی… سیامەند.. هێندە‌كی بە تە‌گبیر بە.
26 سیامەند:
ئـە‌توو، وە دەزانـی سەرە دنیـایـە بـە پووشێ گیراوە؟! وەنییە! هێندەکی
بەرچاو ڕوون بە، ئەمن دەڵێم ئەمە، زاڵ دەبین، بە مەرامە دڵمان شاد دەبین، نیگەران مەبە.. ئەوجار بۆ خۆم دەزانم چ دەکەم.
[تـاریکی]
حيكايەتخوان:
ﭺ ﺩﻩﮐﺎ؟! ﭺ ﺑﮑـﺎ؟! ڕﻭﻭ ﻟـﻪ ﮐـﯽ̈ ﮐـﺎ؟!.
دەردەدڵی بۆکێ ببا؟
گـۀلـی دە بـرادەران.. دەنـیّو عـە‌شرە‌تـی کـیّلـە‌سیـپـانـدا ئـاسنـگـە‌رە‌کی هەبوو، دنیادیدە و هۆشمە‌ند و بە‌ئاگایە بوو.
وەکی ئەوی پارچە ئاسنەی بە دەستەخۆی لە کوورەیدا جۆشی ددا.
ژیانە وی، ئەزمۆنیێ بوو، سەد کارەسات و ئاکامی دیاریی دەدا.
سيامەند، هىات.
ﻭﯾﺴﺘﯽ ﻣـﺎﻓـﻮﻭﺭە ڕﺍﺯەﺧﯚﯼ ﻟـﻪ ﭘێﭼـﺎڵﯽ ﺋـﻪﻭﺩﺍ ڕﺍﺧـﺎ.
تا بە ڕاوێژی ئەو پیرە.
بە كارامەیی ئەو ژیرە.
بە مەرامە دڵی بگا، بە مەرامە دڵی بگا.
ﺧەﺝ ﻟـﻪ ﺋـﺎﻣێﺯە ﺧﯚﯼ ﺑـﺨـﺎ، ﺧەﺝ ﻟـﻪ ﺋـﺎﻣێﺯە ﺧﯚﯼ ﺑـﺨـﺎ.
[تاریکی]
27
[ﺩﯾﻤﻪﻥ ﺩﻭﮐـﺎﻧـﯽ ﺋﺎﺳﻨﮕﻪﺭێﻙ، ﺧﻪﺭﯾﮑﯽ ﮐـﺎﺭﮐﺮﺩﻧﻪ. ﺳﯿﺎﻣﻪﻧﺪ ﺑﻪﺩﯾﺎﺭﯾﻪﻭﻩ
دانیشتووە].
ئاسنگەر :
چــاکــە: دەتــەوێ خــەج دە‌ئــامـێزی گـری؟! کـوو دەتــەوێ.. هــەروا بــە
سانیی؟!.. وەنــابــێ. ئــەتــو هـێشتــا مـنـداڵی سەمـەرەیــە دنـیـات نـە‌دیـتـووە… ئـەمـە عـە‌شیرە‌تـی کێلە‌سپیانییـە
خوێنیان قوڵپی دەدا…
سیامەند:
دەزانم، چاك دەزانم. بەڵان ئەمن چ باكم لێیان نییە... نا بەخوای با ئەوان خەج بە ئەمن رەوا نەبینن، بەڵان ئەمن… چەندی بتوانم پڕ بەزارە خۆگاز دەکەم.. خەج ئی خۆمە، خەج ئی خۆمە..
ئاسنگەر:
بەچتەوە؟ جێگەت؟! رێگەت؟!.
سیامەند:
ئــەو ئــاورە‌ی دڵـم، هــەمـوو سَتــە‌كــە، ئــەمـن بــە‌تــە‌نـیێ ئــەو رچـە‌یـە‌ی دەشكێنم.
ئاسنگەر :
ئەوجار کە بە قسەیە، ئەمن قایل نی، بۆچی هـاتوویە کن من؟!.
سیامەند:
ئەدی چی کەم؟ لە مـاڵیدا دەستەوئەژنۆ ڕۆنیشم تـا خەج دەدەنە کوڕە پیاوەکی مەزن؟ دواییش لە زەماوەندی مێردکردنیدا، دوو پێیان وەزەویدا دەم و هێندەك شایی بكەم، ئەوجار ئەگەر بەخێرە خۆیان پارووە نانێكیان پێ بەخشیم خەنی وەبم و شوكرانە وەبژێرم؟!.
28 ئاسنگەر:
ئـە‌توو وەت دەوێ؟!. ئـەمن وە‌نـاڵێم، بـە‌ڵان کـارە ئـە‌توو وەکی کـارە
شاگردە پینەدۆزیە. دەڵێن جارەکی شاگردە بینەدۆزی داوای ئیزنی لە وە‌ستـایە خۆ دە‌كـا..
[تاریکی]
[ڕووی دووکانی پینـە‌دۆزێك. وەستـای پینـە‌دۆز خـەریکی جـووتـە
کەوشێکە].
شاگرد:
[دێتە بەردەمی وەستـا و تۆزێك ڕادەمێنێ].. وەستـا.. وەستـا.
پینەدۆز چت دەوێ بـابەكەم؟.
شگرد:
ﺩﯙڵێﻡ، ﺋﯿﺰﻧﻢ ﺩەﺩەﯼ ﺑﭽﻤﻪ ﺳﻪﯾﺮﺍﻧﯽێ؟!.
پینەدۆز:
لە پە‌ن‌ایە خوایدا بی، دەبرۆ با لە ه‌اوە‌لانت ه‌ه‌لّنە‌برێی.
شاگرد:
ئــە‌ی دە‌بــە‌رت مـرم وە‌ستــا گـیـان، بـە‌خـوای وە‌ستــای هــەر وە‌دە‌بـێ،
بەخودای وەستـای هـەر وە دەبێ.
دراوسێ:
دەکوو... لە تاقەتت [ڕوو دەکاتە پینەدۆز] ئەدی ئەوی شاگردەی ﺤــﻪﻭﺗــﻪﯼ ﭼــﻪﻧـﺪ ﺟــﺎﺭﺍﻥ ﺩﻩﭼێﺗـﻪ ﺳﻪﯾـﺮﺍﻧـﯽ؟! ﮐـﻮ ﻫــﻪﻣـﻮﻭ ﺟــﺎﺭﻩﮐـﯽ ئیزنیی دەدەی؟
29 چ بـڵێم بـابـە‌کـە‌م وەپشتەخۆی نـاوە. ئیتر ئەمن بڵێم و نەڵێم هـەر دەچی.. کـاکی برا،
ئەوی شاگردەی لەوان کەسانەیە، پرسێت پێ دەکا و بە قسەت ناكا!...
[تـاریکی]
## حيكايەتخە ان:
سیــامـە‌نـدی ئــاشق کە‌ڵە‌ی کـە‌وتـبووە سەر، ڕچـە بشکێنێ…
دەمـــەدەمـــى ئـــێوارەی بــوو، ڕۆژ بـــە ئـــاسمـــانـــى پــیـرۆزەیــی کێلەسیپانییەوە شۆڕ بووبووەوە... تیشکی زێڕینەی بەسەر ئەی ڕێزەی دەست و تەلانە كەسك و رەنگینەی موكریاندا، دەرشتەوە…
کزە و سۆزی شەماڵی سەر لە ئێوارێ لەلای سیو و رِووب‌ارێوە بە
شنە‌شن دەهات، گەڵا و گوڵی دار و درە‌خت‌انی وە لار و لەنجە
دەخست و دەشنــایــەوە… گـوڕژنــی بــاو پــرچ و کلکی دەسمــاڵ و كۆڵوانەی كیژۆلان، كابانی مەزنە ماڵان وەك ئاڵای پیرۆزی بـە‌خـتـە‌وە‌ران، وە‌لارە‌لار و فـرِكـە‌فـرِك دەخست و دە‌یشە‌كـانـدە‌وە. بۆنی خۆسی ئـەو ههموو گژوگیا و گوڵانە بـە دەم بـاوە، گیـانەوەر و ژێن دەبەری مەست دەکرد… بە شوێن ورتەی کەوی مەڵاس لە دۆڵێدا کە دەنگی دەدایەوە، سەری بـاز و هـەڵۆیـان بۆ ئەوی نێچیرە شێواوە، شەپۆلی سیرەی هەڵۆیان چریکەی بازان مووی پیاویان رِاست دەکردەوە... شوان بە کێوییەوە، رێبوار بەرێوە، بەرەو مـاڵ دەبــوونـــەوە… بــهۆن… بــهۆن دەگــەڵ ئــەو هــەمــوو جــوانــیــی و ﺭەنگینییە خۆڕسکاوەی سروشتدا، دنیا لە پێش چاوە سیامەندی،
بووبووە شەوە زەنگێکی ئەنگوستەچاوێ لە نابینایدا پەلی دەکوتـا،
پەلی دەکوتـا!!.
[تـاریکی]
[لە دامێنی کێلە‌سیپـاندایە، تیروکەوانی گەر و ماری بە‌شانە‌وە‌یە].
لهە کەنگێرا دنیـا وەی لـیێ هــاتـووە کە‌سە‌کی دڵنـە‌وایییە دڵدارانی نەكا؟!... قەیدی ناكا، با ئەمن بەتەنێ بم، چونكە خەجیش بەتەنێ ه‌ه‌ر بۆ ئەمنە… خوایە، ه‌ب‌ر ئە‌توّم ه‌ه‌ی… ه‌یێندە‌م لێت دەوێ ه‌یێز و ﮔﻮﺭەﮐﻢ ﺑﺪەﯾﻪ ﮐﻪﺳﯽ ﻧﻪﺗﻮﺍﻧﯽێ ﺧﯚﯼ ﻟـﻪﺑـﻪﺭﻣﺪﺍ ڕﺍﮔﺮێ..
فریشتەیە ئـاسمـانی، گوێم بۆ ڕادێرن.. ئەمن سیـامەندی ئـاشقم،
ﺩﻣﺮﺩﯼ ﺋـﺎﺷﻘـﺎﻧﯿﺶ ﮔﻪﻟـﻪﻙ ﮔﺮﺍﻧﻪ… ﺑﻨﯚﺭﻥ ﻭ ﺑـﻪ ﭼـﺎﻭﻩ ﺧﯚﺗـﺎﻥ ﺑﺒﯿﻨﻦ سیــامــە‌نــدی تــە‌نــیێ بــاڵ، بــە زەبــری بــاهــویــە، بــە‌تــیـن و تــاوە
خۆشەویستییە چۆن دا بە عەشرەت بەسەر یەكدا تێكوپێك دەدا…
ببینن ئەمن لە حاست ئەوان مەزن و‌گە‌ورە‌پی‌اوانە‌ی چ‌گۆوە‌ندێکی
ساز دەکەم… ئـای خەجێ گیـان… ئەو ئـاورەی ئـە‌توو لە دڵە منت بەرداوە گۆمە ورمێیە ناتوانێ پڕیشکەکی لێ وەکوژێنێ.. بەڵام ﺼﻪﯾـﻒ ﻭ ﻣــﻪﺧــﺎﺑــﻦ ﺑـﯚ ﻋـﻪﺷﺮﻩﺗــﯽ ﮐـێﻟـﻪﺳﯿـﭙـﺎﻥ ﻭەﺩەﺯﺍﻧـﻦ ﻋﯿﺸﻖ ﻭ خۆشەویستی بە خسوس بۆ میر و کەیخودایە!… ئەوان چ ئاگایان لەوەی نییە کە دارا و پـارەویوۆ، دیوەخانی پەرداخ و پۆشتە لە ﺤـﺎﺳﺖ ﺋــﺎﺳﻘــﯽ ﺭﺍﺳﺘــﻪﻗــﯿــﻨـﻪﯾـﺪﺍ ﻭەﮐـﯽ ﺑــﻪﻓـﺮﯼ ﺯﺳﺘــﺎﻥ ﺩەﺗـﻮێﺘــﻪﻭە. ئەوجار؛ كێوی كێلەسیپان دەئامێزم گرەو پشتیوانم بە، مامە من خاوەن غوڵام و قۆشەنە، ئەمنیش ئەتۆ و گەر و مارم هـەن… دە ئامێزم گرە و بۆ خۆم بەتاقەتم… بنۆڕە، زەبری دەست و بازووی سیـامــە‌نـد چ دە‌كــا!… دەبـێ کــارە‌ك بـکـە‌م بـبـێتـە بـە‌یت و بــالـۆرە‌ی 31 دیوەضانان… میر، میرە، ئەمنیش سیامەندی ئاشقم…
[تاریکی]
خەج:
[بـە تـە‌نـیـایـە] سە‌مـە‌رە‌یـە، كـاری ئـەو دنـیـایـە‌ی گـە‌لـە‌ك نـالـە‌بـارە...
سەیرە، لە هـەر بنەمـاڵەیەکیدا، کیژەکی جوان و خوێن شیرین وە دەریکەوێ داخوازیکەر وەکی گەڵایە داران بەسەریدا دەبارێن!…
بەڵان ئەمن پەیمانی خۆشەویستیم دەگەڵ سیامەندی بەستووە،
کەچی هەر لە ناکا، گەندەپیاوەکی خوێن تاڵ و ڕەزا گرانم وەکی سمــڵــی سە‌ڕ لــیێ پــە‌یدا دەبـیێ… بــە‌خــوای بــە سە‌رعــی خــوا و پێغەمبەرانیش، خۆشەویستییە حەرام نییە، دەگەڵ وەش لە چارە ڕەشییە من، نەفرین لە ئەوین دەکرێ… ئەوجار… ئەمن چ بکەم، چ بكەم؟!.
[تـاریکی]
حيكايەتخوان:
گەلی دە برادەران… دەنگویـاسی جوانی و چەڵەنگیی خەج سارە و شار و عەشرەتـا و عەشرەت .. بـاسە دەنگ خۆشیی، بـاڵیە بەرزی، گەردنە کێلی، قـامکە وەك شمشاڵی، چـاوە کـاڵ و لێوە ئـاڵی…
دەگەڵ وەش شۆرەتی خانەوادەی باب و برایانی لە سەرانسەرە وڵات و هێندە‌راندا، ددنگی دابووە‌وە... داخوازیکەر هێندە زۆر بوون.
هێندە زۆر بوون، لە ئە‌ژمارە نە‌دە‌ه‌اتن.
[تـاریکی]
مەمەند :
[لەگەڵ بینەران] ئەمن مەمەندی جەوهەردارم. بۆ خۆم کاسبەکی خـە‌راپ نـیـم، دراو و پـوولـە‌کـی بــاشم هـەن. لـە بـاژێڕیدا لـە سەرە
ﺩﻭﻛــﺎﻧـﻪ ﺧﯚ ڕﯙﺩﻩﻧـﻴﺸﻢ ﻓـﺮﯙﺧـﺘـﻢ ﮔـﻪﻟـﻪﻙ ﭼـﺎﻛـﻪ!. ﺋـﻪﻭﺟـﺎﺭ ﻛـﻴﮋﻩﻛـﻰ ژیکەڵەی وەکی خەج بۆ ئەمن نەبێ، بۆ کەسی تر ڕەوا نییە، نا بەخوای!…
ئێ خۆ بـابـە منیش چ لە بـابـە خەج دەستەخوارتر نەبووە، دەمەك ساڵیشە لە دوورەڕا ئـارەزوویە خەج دەکەم… بەڵام چ بکەم، کەس لە دەروونە من بە ئاگا نییە، تەنانەت خەجیش بەوەی نازانی… چ قەیدییە، چ قەیدییە، با خەجیش ئەمن نەناسێ، گرینگ وەیە ئەمن مەیلی ویم ه‌ی‌ه.. ئ‌ه‌رێ وەڵا... باوەڕی ناکەم خەج ب‌ه ئ‌ه‌من قایل نەبێ…نـا، چونكـا بـاب و برایـانی هێندەکی بۆ ئـەمن حەز دەکەن…
ئـەوان تـرِوتـفـاقـە‌ی ئـەمـن دە‌گە‌خۆ دە‌یـە‌ێنـمـە ئـیرِوکـانـە نـاو و شۆڕەتـی گونداو گوندی ڕۆییوە!… بـە خـوای بـرایـانـی خـەج هـێنـد دڵیان چوویووە سەر ئەوان کەلوپەلەی ئەمن دەگەڵە خۆەیێنابوومە ئیروکانە، وە‌خت‌ابووگە‌شکە بگرن... ئـای دەبەرت مرم خەج... ئـە‌رێ وەڵڵ، داخۆ کەنگێ بێ دەئـامێزت گرم… تـە‌صا..
[لای ڕاستی خوارووی شانۆوە ڕادەوەستیّ].
ميرزا:
(دێتە ژوورەوە] دەكو؛ لەو كارەساتەی [لەگەڵ بینەران].. بەخوای وەبزانم چ حاجەت نەکا ناو و شۆرەتە خۆ بۆ ئەنگۆ بـاس وەکەم…
چونکا ئەمن قەدەرێکی دوور و درێژە ئەوقـاتم… لە سەرانسەرە ولاتیدا ناو و شۆرەتم رۆییوە.. بۆ خۆم جحێلم، گەلێکم پێ ماوە،
ئەگەرەچی پارە و پوولەکی زۆرم نین، بەڵان سەوادێکی چاکم هن... لەبخۆم خوێندەوارم.. شارە‌زایە دابە عە‌شرە‌تم..
.. ئەوجار بەخوای چ دیوە‌خانە‌کی بەبێ میرزایان رە‌ونە‌قی نابێ..
ئـیـتـر خـۆ دیـوەخـانـە بـابـانـە خـە‌جـیش لـە بـابـە سێخـی بـە‌ولا وە چ ﺧﻮێﻧﺪەﻭﺍﺭێﮐﯽ ﺗﺮﯼ ﺗێﺩﺍ ﻧﯿﯿﻪ، ﺋﻪﻭﯾﺶ ﻟﻪ ﺤﺎﺳﺘﻪ ﻣﻦ ﺤﻪﺭﻑﮐﯽ نازانی…
ئەمن دەڵێم خەج حەڵڵ و زوڵڵە خۆمە. بەخوای جینایەتەکی گـە‌لـە‌ك گـرانـە بـدرێتـە هـە‌تـیـوە‌كی بـیّ سەواد، تـە‌نـانـە‌ت نـە‌تـوانـیّ
غەزەلێكی پێ ه‌بۆبێ [گەرووی پـاك دەكـاتەوە].
خەج جەوانە، خەج قەشەنگە.
کیژەکی ئاغر و چەلەنگە.
دارایە، دەوڵەمەندە.
ئەمن ئـاشقى، دا.. دا.. پووڵ.. دا [بۆی تەواو نـاکرێ].
مەمەند :
[لێی ڕاست دەبێتەوە] دەکو.. نا، نا، لە کەنگێرا جەنابت بوویتە ئەوقـات و سەواد و غەزەلـخوان.. هــا.. مـيـرزا عـە‌بـاسە ئەوقـاتـی؟! گۆتمـان هێندەکی ئەوقـاتـی بەڵان ئەتۆ و عیشقێنی؟!.. نـا بەخوای.. ئەتۆ بەچتەوە داخوازییە خەج دەکەی؟.
ميرزا:
ئـەمن؟.. ئـەمن بـە عـاقلّ و مـاریفە‌تـە‌وە.. ئـە‌نگۆ وە دەزانن ئـەمن چ پـارە
و پوولە‌كم نین؟... هە‌من، ه‌ه‌من، بەخوای وەزع و حالّه من گەلەك لە ئەتوو چاترە…
مەمەند :
دەزانم، چاك دەزانم، بەڵان ئەتۆ چ حەیات بەخۆ نییە، ئەوە چەند 34 جارانە دەنێریتە داخوازییە خەج؟! هـا..؟ ىشەرمت ىشكاوە، ىشەرمت شاوە، چت پێ شوورەیی نییە، نا بەخوای!.
ميرزا:
کەوایە، ئەنگۆ دەزانن ئەمن لە مێژەرا عاشقە خەج بوومە؟.
مەمەند :
بەڵێ، بەڵێ..
ميرزا:
ئـەوجـار کـە وەی دەزانـی، حـە‌یـایـە نـاکـە‌ی ه‌ـاتـوویـتـە ئێروکـانـە و قسە‌یـە زل زل دەکـەی؟... بـنـۆڕە، بـنـۆڕە فـە‌سلّه‌کـی ئـەمـن ئـە‌وقـاتـە
بـابـانـە خەج بووم. ئـە‌نگۆ لـە پـشتـە بـابـە خۆتدا نـە‌بووی.
: ههەند
[بە گاڵتە پێكردنەوە] ئەوقاتەكى گەلەك چاك بووى. وەنییە؟....
ئەمن وەم بیستووە فەسڵەكی ئەنگۆ دڵتان چبووە سەر خەج، لە هە خەجی بکردبایە، ئەنگۆ متەقتان لە دوولێوی نە دهەـات، گەلەکیش پێتان خۆش بوو خەج ببیتە ئاوسەری وان کەسانە... دوو سێ جارانیش بۆ خۆت داخوازیکەرت بۆ هێنایە ئێروکانە.. بە خوای دڵداری ه‌ه‌روە‌ی دەبێ… تەحا…!.
هیرزا:
چ قـە‌یدییـە، بـە‌س نییـە ئـەوان پیـاوانە خـاودن سەواد بوون... بـە‌لان ئــە‌تــوو، مــیـرە وات دە‌هــێنــا داخــوازی شیــاکــە‌ت لــە قــوونــیـان هە‌ڵسوونـایە، دەچوونە نێو گارانی و دەیان بۆڕاند!.
مەمەند :
بەخوای بێ عاقڵی، ئەمن قەتی نەمدەویست ئەوان میرانە لە ئەمن نیگەران بن، چاکیشم دەزانی خەج بەوان کەسانەی قـایل نـابێ.
میرزا:
ﮔەڵەڵ چاكە، خوا یـا رەبی، دەبیە پێ خەسووی میرانیش.
مەمەند :
ئەمنیش وەکی ئەنگۆ، کەمەکیش شەرم بتگرێ… دەنـا…
: هیرزا دەنا… چی، دەنا چ دەکەی؟.
مەمەند :
ﭺ ﺧﻪﺭﺍﭘﻪ ﭘێﺕ ﺩﻩﮎەﻡ.
ميرزا:
ﭺ ﺭێﺕ ﺩەکەوێ... هەی [پەلامـاری یەکتری دەدەن].
حیکایەتخوان:
گەلی دە برادەران، ئەوی کاتەی مەمەندی جەوهەردار و میرزا عـە‌بـاسـە ئـە‌وقـاتیی خـە‌ریـکـە مشتـومـرِیّ بـوون لــە سەرە خـە‌جـی خەجانێ.. داخوازیکەری تر پەیدا دەبوون وەکی گەڵای دارانێ.
یـەکــەکــی لــە هــەمـووان ڕەشیـدتـر و مـەزنـتـر، لـە هــەمـووان پشت و پەنـادارتر، خـاوەن قۆشەن و قەرەواش، خۆشەویستە مـاڵە بـابـە خەج دەهاتە گۆڕێ سەرەکی عەشرەتی دەزۆزانێ… بۆ وان بێ ئاقلانە دەهاتە مەیدانیێ.
[ونبوون]
[ﻣﯿﺮﺯﺍ ﻭ ﻣﻪﻣﻪﻧﺪ ﺑﻪﺭﺩﻩﻭﺍﻣﻦ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﻣﺸﺘﻮﻣﺮﯼ ﺧﯚﯾﺎﻥ… ﻣﯿﺮﯼ ﺯﯙﺯﺍﻥ ﻟﻪ
بەشی سەرەوەی شانۆوە ڵێیان پەیدا دەبێ].
مير :
شتاقتان نە‌بزوون.. بەخوای چاکە، ئەوە چتانە، چ قەوماوە؟! شە‌پ و دەعوایەتـان لەسەرە چییە؟!.
مەمەند :
قوربـان… ئـەمن مـە‌ندی جە‌وەـە‌ردارم..
مير :
[بە گـاڵتە پێكردنەوە] مـاشائەڵڵا، ئـەدی كـوا جەوەـە‌رت؟
: هیرزا قوربان.. ئەمنیش..
مير :
ئەتووش، میرزایە ئەوقاتیی لەمەڕە خۆمـانی.. قەیدی نییە.. شەڕ و دەعوایە ئەنگۆ چییە؟
: هیرزا قوربان بەخوای زە‌ینت روونە، ئەوە چەند ساڵە لێك براوین كەچی دەمنـاسییەوە.. قوریبان، دەعوایە، مە، لە سەرە خەجی خەجانییە.
مير :
[بە توورە‌یییە‌وە] نا ؟! ئەنگۆ چ حە‌یاتان بەخۆ نییە.. چ سە‌رمێ ناکەن لە خەجێ دەدوێن، سەرەڕای وەش، لەسەر وەی دەعوایە دەکەن، مەگەر نازانن میرە زۆزانی لە مێژەڕا ئاشقە خەج بووە؟...
بنۆڕن، تـا میرە زۆزانی بـایـە سەرزەمینی لێ بدا، ئەنگۆ چ ڕێتـان ناکەوی بـاسە خەج وەکەن…
37 خەج، کیژە مەزنە ماڵانە، شایەنی وەیە لە قەڵاتی وە ژووری خەم و لـەسەر تـە‌خـتـە‌كـی رۆنـیشێتـن... كـە‌نـیـزە‌ك و غـوڵامـان و تەواوی قەرەواشی خزمەتی وەکەن… خەج لایەقی میرەکی وەکی ئەمنە!!..
ميرزا:
[ڕوو دەکاتە مەمەند] هـا… ئـەوجـار چ دەڵێی؟!.
هەند :
چ دەڵـیێم؟! دەڵـیّم گـە‌لـە‌ك چـاكـە، ئـە‌رێ وە‌ڵـلا خـەج هـەر لایـەقـی خۆییەتی هیرزا:
بەڵان ئەمن، ئەمن هەروا بەسانیی دەست لە خەجێ هەڵناگرم… ناا بە خوای!!.
مير :
ئەتوو، تـا ئێرە چت كردووە قەیدیی نییە، بەسەرە بـابم چیی تر لێت قـبـووڵ نــاکــەم… ئــەوی سـاڵــە‌ش وە‌بــە‌رە گــوێم کــەوت نــاردبـووتــە
داخوازییە.. گۆتم، قەیدی نییە، نەفام و کەم ئ‌اقلّه...
هیرزا:
قوربان… ئەمن نەفام و كەم ئاقلّ نيم، لە كێلە‌سيپاندا لە بـابـە شێخی بەولاوە كە كەمەك سەوادی هەیە، كەس لە ئەمن ئاقڵتر نین... ئیتر خەج، مەخسووس بۆ ئەو قااتەكی وەكی من گەلێك کەیفی دێ.
هیر :
ئەتوو لە ئەوقات و سەوادی گەڕێ، گەڕێ [تووڕە دەبێت] ئەتوو بەدوو حەرفان وەت لێ هـاتووە بەربەرەكانێی ئەمن دەكەی گەلەك چــاکـە.. ئـەمـن بــە‌بـێ ئــاقـڵ دەزانـی؟!.. ئـە‌تـوو.. ئــە‌تـوو سە‌ردە‌مـە‌کـی
38 میرزایە دیوەخانێ من نەبووی، ئەمن نەمکردییە ئەوقات، چەند جـاران نــەمـنـاردیـیـهەــەنـدەران؟! وێستـاش دوو سێ مـەنـقـەرِت بــە خۆتـە‌وە دیتووە، وە‌دە‌زانی کارت تەواوە.. وە نییە؟.
: هیرزا قوربـان، عیشق شەرمی لـە کەس نییـە نـە بەخوای...
مەمەند :
تەحا… عیشق؛ [گاڵتەی پێ دەکا].
مير :
عيشق؟ كامە عيشق؟ ئەگەر ئەتوو هێندە ئاشقە خەج بووی. بۆ ئەوی ساڵەی لە گەرمەسێریڕا داخوازیکەرت هێنایە ئێروکانە؟.
: هیرزا قـوربـان؛ ئـەمـن نـەمـەـێنـا، نـا بـە‌خـوای.. بـۆ خۆیـان هـاتـن، دوایـی پەنایان وەبەرە من هێنا.. ئەمنیش دەبەرە حەیایە خۆم رەگەڵیان کەوتم… دەشمزانی خەج بەوان پیاوانەی قایل نابی… ئیتر ئاقڵیش هەمو دەم ميوانە پياو نييە!!.
: ههەند بەخوای چاکە، عیشق هەرەوی دەبی… تەصا..
ميرزا:
ئەرێ بەخوای گەلەك چاكە. چ قەیدی هەیە، پیاوە بە زیبك و زرنگ دەبی ئـاگـایـە لـە حـاڵە خۆی بی، دەنا تیـای دەچی [ڕوو دەکـاتـە میر]
قوربان حالّه منیش، حالّه ئەنگۆیە، بۆ خۆشتان ئەوی سالّه‌ی لە
خزمەت ئاغایە مازەندەرانی بەڕێ کەوتی و ه‌اتیە داخوازیی چ عەیبی تێدا بوو؟! نـا بەخوای، بۆ خۆیشم بوومـایـە هـەر وەم دەکرد،
بەڵان ئەتوو [ڕوو دەكاتە مەمەند] ئەتوو هەر لەوەی خەریكی لە 39 دڵە خۆتدا عیشقبازی بکەی.. دەبەرت مرم ئەریێ وەڵڵڵ!!
مير :
وێستــا، لــە‌وانــە‌ی گــە‌رێن.. ئــەوی چـوو، چـوو… وە‌کــی بــیستـوومـە
هە خۆ نەکەوم کـار لە کـار ترازاوە [ڕوو دەکـاتە میرزا].. هـەر بەڕاست ئەتوو نیازت چییە؟!.
مەمەند :
فەرمایشتەكی گەلەك بەجێیە: نیازت چییە؟ هـا.؟.
ميرزا:
نیازە من وەیە، بچمە داخوازییە و بڕۆ بەخێرچی…
مەمەند :
[بـە‌گـالّـتـە پێكـردنـە‌وە] موبـارە‌كە. ئـە‌رێ وە‌ڵلآ گـە‌لـە‌ك موبـارە‌كە...
تەحا.. لەوی ئـاقلەی.
مير :
دەچیتە داخوازییە؟؟!! هـەر وەی؟!.
ميرزا:
ئەدی، ئەی گۆیە چی؟.
مير :
ئەدی سیامەندی چ لێ دەکەی؟.
ميرزا:
لەوی گەڕێ، گەڕێ، سیامەندەکی منداڵ، بۆنی شیری خاو لە زاری دێ لە حاست ئەمندا چ ڕێی دەکەوێ قسان بكا!.
40 هیر :
چاکە. بەڵن کە ئەمنیش لە گۆڕێ بم ئەنگۆ دەتوانن چ بڵێن…
بنۆڕە، بنۆڕە، بـە هـەموو حیساب‌ه‌كی خەج ئی خۆمـە. بـە قـە‌رە‌واس، بـە
پوول، بـە عەشرەت و خانەوادەی، ئێی بۆ خۆیشم گە‌لە‌کم بـە بەرەوە
ماوە، ئیتر ئەوی متەق بکا زمانی دەقرتێنم، چما.. ئەمە، چین لێروکانە!؟.
مەمەند :
بەخوای بـابم، خەج هـەر لایقی ئـە‌نگۆیە.
هیرزا:
قوربـان.. ئەتوو، نیگەران مەبە، کەوایە دەچینە مـالّه بـابـە خەج و پرسیار لە خەج دەكەین، ئەوجار، بزانین بە كێ قـایل دەبی!!.
مير :
چاکە ئەمن سازە.
مەمەند :
قوربان نەكەی: میرزا ئەوقاتەكی گەلەك بە دەم و گفتە، بە دوو قسان بابە خەج قـایل دەكا.
هیر :
میرزا، میرزا، لەوان کارانە گەرێ، ئەمن چ ه‌ه‌قم بەوەی نییە خەج قایل دەبی، یان نا... پێم گۆتی خەج ئی خۆمە و براوە... وێستـاش دەگەڵم دێیە داخوازییە، چاکە، دەنا بەسەرە بابم دەتکەمە پەندی پسان… دواجار ئۆبـاڵە خۆت بـە ئـەستۆیـە خۆت.
هیرزا:
چاکە، بەڵان قوربان ئەگەر بە قسمەت جەنابت نەبوو، ئەوجار بۆ خۆمی دەخوازم.. چاکە؟!.
41 مەمەند :
بە قسمەتی دەبی، بەخوای ئی خۆیەتی، کەسی تر ڕێی ناکەوی خەجی خەجانی دەئامێزی گرێ!!.
هیر :
کوو بە قسمە‌تە ئەمن نـابی؟! هـا... ؟!.
ميرزا:
دڵێم، وەکی جارانە، دی…
مير :
ئـەوان جـارانـە، سە‌رودە‌مێكی جودا بـوون، وێستـا سیـامـە‌نـدی لە
گۆڕێیە دەگەڵ ئەوەش، ئەنگۆ دەگەڵم دێنە داخوازییە، بـابیشی بۆ ئەمن گەلەك كەیفی دێ [ڕوو دەكاتە میرزا] ئەتوو بە قسان هیچت نـهەـیێشتـووە، بـزانـم چ ئـاقـڵ و مـاریـفـە‌ت لـە هـە‌گـبـە‌تـدا هـەن چۆن دەیخەیە کار؟!.
[ڕوو دەکاتە مەمەند] ئەتووش…
مەمەند :
[قسەکەی پێ دەبڕێ] قوریـان بۆ خۆم دەزانم چ دەکەم.
مير :
ئـە‌وجــار بـە پشتـیـوانـە خـوا و پـێغـە‌مـبـە‌ران دەچین و هـێندە‌کیش تـڕوتـفـاقـم نـاردووە بێ وان جـیێلانـە… بێ خۆم دەزانـم کـوڕوکـاڵـە كوێستانی كێلەسیپانی بە وان تروتفاقەی گەلەك دڵیان دەكرێتەوە..
مەمەند :
هی دەبەرت مرم میری زۆزانێ؛ بەخوای کار ه‌ه‌ر لای‌ه‌قە ئەنگۆیە..
فەرموو.. فەرموو، وەپێشمان كەوە.
42
: هیرزا نـەء، ئــەمـن وەی بــەچــاك دەزانــم لـە پێشدا دە‌مـراستـە‌كـی بـنـێریـنـە خزمەت بـابە خەج و هێندەكى قسەى لێ بكا، ئەوجار بۆ خۆمـان دەچین.
مير :
ئەمن دەڵێم نەفام و ئاقڵی [تووڕە دەبێ] چما نازانی بابە شێخی لە دیوە‌خانیدا کاری چییە؟.
مەمەند :
ئەی مەمەند بە غوڵامت بێ بۆ ئاقڵ و ماریفەتت… ئەرێ وەڵڵا…
تەحا!.
[تاریکی]
حیکایەتخوان:
ئێی جەماعەت تا ئێرەمان گەیاند. با، رِیزێك چاییمان بۆ بێنێ و ئـیسراحـە‌تێکـی بۆ بـکە‌ین [ڕوو دەکـاتـە بـیـنـە‌ران] فـە‌رموو ئێوەش پشوویە‌ك بدەن.
[هۆڵ ڕووناك ددبێتەوە]
حيكايەتخوان:
ئێی جەماعەت، با دەست پێ بكەینەوە… بـاشە من لە ئێوارەوە بەیت و بــالــۆرەتــان بــۆ دەضـوێنـمــەوە، كـەچـى ئـيّوە بـە چــاك و بــە خـراپ قسەیەکتان نەکرد، ئێ خۆ دەبێ ئێوەش شتێك بڵێن!.. بـاشە، بـە مەزەننەی عەقڵی ئێوە خەج بە قسمەتی کامیان دەبێ دانیشتووی (1):
[ بــە هــەمـوو تــوانــایـە‌وە، بـە تـە پڵە کەی بــە‌ردە‌مـیـدا دەدا] هـی 43 سیامەندە و بڕایەوە.
دانیشتووی (۲):
نە بەخوا... میرزا لە هەموویان شەیتان، بۆیە خۆی لەگەڵ میر چەمەلـغ کردووە شتێکی لەژێر سەردایە.. من عەقلّم بیێ هـەر ئەو دەتوانێ خەج تەفرە بدا.
دانیشتووی (۳):
نــا، نــا.. كــە‌ستــان بــۆی نــە‌چــوون، سیــامــە‌نــدێ بــەو سە‌رچڵییە و ئەمانیش بەم تێفکرینەوە بە قسمەتی هیچیان نابێ، بە قسمەتی هیچیان نابێ دانیشتووی (1):
کەوابوو، بە قسەی جەنابت خۆشەویستیی هیچ قیمەتی نییە.. وا نييە؟!!.
دانیشتووی (۳):
نەخێر جەناب، قیمەتی هەیە، بەڵام سیامەند نازانی چۆن پێی بگا و کەی پێی بگا، جەنابیشتان بە ئـاوەژوو لـە مـەسەلەکە گەیشتوون.
حیکایەتخوان:
کاکی خۆم! خۆ من کفرم نەکرد.. نەموت دەست بدەنە یەخەی یـە‌کـتـری واز بـیێنـن، بـا بـزانـین بـە‌یـتـە‌کـە خۆی چی دەڵێ [دەست بەخوێندنەوەی کتێبەکە دەکا].
لە ه‌ه‌ر جێیە، داستانی عیشق و ئەوین پەیدا بووبێ
[تاریکی]
[ههمان دیالۆگ لە دەمی– حیکایەتخوان– وەردەگرێ].
ئاسنگەر :
4 لە لەجێ ژوانێ.
دڵدارەکان، پەیمانە خۆشەویستییان مۆر کردبێ.
ئـاشق دڵی لـە مشتـە دولِبـە‌ر خستبێ.
كەيخودايەك، مەزنە پياوەك، پەيدا بووە.
بۆ مەرام و نیازە خۆی زەماوەندی ساز کردووە.
«هـەر وایـە و هـەر وەهـا بووە».
ئای بۆ خەجی ه‌بەش بەسەری، کوێن لەبەری.
ئەوە هـاتووە میر زۆزانێ.
خەجی داماو پێ نازانێ.
بابە خەجیش، بەپێی دابە عەشرەتی.
کەسی بە چاتر نازانێ.
ئای بۆ سیامەندی، چارە ڕەشی، کێی بۆ هاتووەتە مەیدانێ ئەوی مەزنەی بە قرۆشان خەج دەستێنێ و نیازی وایە،
بیکاتە بووکە زۆزانێ.
ئای کە دژوارە، وای کە دژوارە
[تـاریکی]
[ﺩﯾـﻮەﺧــﺎﻧـﯽ ﻣــﺎڵـﯽ ﺑــﺎﻭﮐـﯽ ﺧــەﺝ، ﺑــﺎﻭﮐــﯽ ﺧــەﺝ ﻟــەﻻﯼ ﺳـەﺭﻭەﻭە دانیشتووە، لە دەستە ڕاستیەوە میر و مەمەند، لەڵای چەپیەوە میرزا دانـیشتـوون بــابــە سێخ و بــرایــانــی خــە‌جــیش هــە‌نــدێك بــە‌پـێوە و ه‌ه‌ندێكیان لەسەر چۆك دانیشتوون].
بابە شێخێ فانكحوا مـا طـاب لكم من النسـاء مثنى وثلاث وربـاع و…
45 باوکی خەج
[قسەکەی پێ دەبڕێ] بە خوای ئەمن لە حاستی شەرعی خوا و پـێغـە‌مـبـە‌رانـدا چ قسـانـم پـێ نـاکـرێ، بـە خسوس، مـیـر، بـۆ مـە، لـە
ههمووان نێزیکترە، نامە‌خوا لە هیچی کەم نییە. کیژە ئەمنیش لایەقی پیاوەکی وەکی وییە. هەیوام وەیە لە سایەیدا خەنی بێ.
بابە شێخێ ئینشائەڵڵ ئینشائەڵڵ هـەر وەی دەبێ.
مەمەند :
[هـە‌ڵدە‌ستێ و دەستی بـاوکی خەج مـاچ دەکـا].
هیرزا:
[بــە نــا بــە دڵییەوە] مـویــارە‌ك بــێ، خــوا چــاوی بــە ڕە‌حمـە‌تــی لــە
ئەمنیشەوە بێ، بەرامە دڵە خۆم ڕابگەیەنێ.
بابە شێخێ ئامین... ئامین، خوا مویارەکی بکا لەسەرە خێر، بە کوڕوکاڵە جوان و ئـازا و ڕەشید. بە سڵامەتـی سەرە هـە‌مووان.
[تاریکی]
حيكايەتخوان:
گەلی دەبرادەران، سیامەندی تەنێ بباڵ، بێ پشت و پەنا، بێ کەس و بــێ دەرەتــان، لــە حــەسرەت ئــەوی كــارەساتــەی وەختــابوو لێك بێتەوە، چ بكا؟ دەگەڕا، بیری دەکردەوە، دەیگوت:
[تاریکی]
سیامەند:
[بە تە‌نە‌ایە]خەج دلّخوازی ئەمنە، بە کەسی تر قایل نابیّ… وەم لێ هـاتووە گومـان وە‌بە‌م.. بڵێی خەج بە پـارە و پوول فریو بخوا و ڕەگەڵ کــابـرایـەکـی ملـەوڕ کــەوێ؟.. بــاوەڕێ نــاکــەم!!.. بــهۆن ه‌ه‌رچۆنێك بێ دەبێ خەج بۆ ئەمن بێ.
[تاریکی]
[جێ ژوانی خەج و سیامەند]
خەج:
چاکە، بەڵن چۆن؟ ئەتوو دەڵێی چ ئاگایەت لە وەزع و حاڵە ئەمن نييە!.
سیامەند:
ئەمن؟ ئەمن خەو و خۆراکم لە‌تـاو ئەتوو لێ حەرام بووە، ئەتووش وەدەڵێێی؟.
خەج:
ئەدی بۆچی دەنگی ناکەی، تا بزانم مەعلیجەمان چییە؟
سیامەند:
مــە، پــە‌يـمــانــە خـوّسە‌ویستـيـمــان بــە‌يـە‌ك داوە، تــازە مــالّـە بــابت لـە
ﺤﺎﺳﺘﯽ ﻣﻪﺩﺍ ﻫﯿﭽﯿﺎﻥ ﭘﯽ ﻧـﺎﮐﺮێ.
خەج:
سیامەند، وەدیارە چ ئاگایەت لە وەزع و حاڵ نییە.
سیامەند:
تێ نـاگەم، لـە‌وێ بێ دەنگییە چ حـاڵی نـابم… نـا بـە‌خوای!.
47 خەج:
ئەدی، نەتزانیوە، بـابم بە مێری دام؟ [دەگری].
سیامەند:
چۆنی؟ چی؟
خەج:
میرە زۆزان، بە پارە و پوول برایـانمی قـایل کرد و ئیتر کـار براوە.
سیامەند:
ئای لە منت نەکەوی سیامەند، ئەوجار چ دەڵێی؟!
خەج:
ئـەمن چ بڵێم: چ دە‌سە‌ڵاتم نییە، ئـەمن بوومـە سوورە گەنم و سمـە‌وە‌ژ لەنێو بە‌رداشاندا بە ههمووان دە‌مە‌ارن. ئەتووش لە حاست ماڵە
ﺑـﺎﺑـﻢ ﻭ ﻣﯿﺮﻩ ﺯﯙﺯﺍﻧﯽ ﭼﺖ ﭘـﯽ ﻧـﺎﮐﺮێ.
سیامەند:
پێم دەکرێ، بەخوای قەستەم ئەوی رچەیەی دەشکێنم.
خەج:
ئەگەر ئەتوو بەڕاست دڵخوازە ئەمنی، رەگەڵم کەوە… هـا چ دەڵێی؟.
خەج:
[ڕادەمێنێ] سازم…
[تـاریکی]
حيكايەتخوان:
شەو درەنگ بوو. تاریکی باڵی ڕەشی بەسەر ئەو ڕێزەی زەرد و دەشت و تەلانە كەسك و رەنگینەی كێلەسیپاندا دەشكاندەوە.. دنیا 48 چاکە. چ دەکەی؟.
تەواو خامۆش بوویوو... هیلاکی و شەکەتیی ژیان، ئادەمیزادی دەئامێزی خەونێكی قورس وگران گرتبوو.. تاك و تەرا دڵدارانی نـیّو عـە‌شرە‌تـی بـۆ جێ ژوانـی دوڵبـە‌رانـیـان خۆیـان دە‌کـوتـا… لـەی دەمەیدا و لە بێ ئـاگایی ئـاوایی سیـامەندی ئـاشق ڕووی لە کێوی کێلەسیپان کرد…
گەلی دەبرادەران… سیامەند بەڕاست ئـاشق بوو، دڵدارێكی چاڵاك بوو، رِوَڵە‌ی مەیدان و شێرە ژیان بوو… ئەوی دڵدارە مەزنە ئـاور لـە
دڵی بەربوویوو، بەڵان ئـاورێك بـە ههموو تین و تـاویـە‌وە بـە‌تـە‌نـێ دڵی ڕووناك دەکردەوە و بەس، تەنانەت بستەکی لە بەرپێی ڕۆشن نەدەكردەوە… ئەو دەیویست دابە عەشرەت بەسەر یەكدا تێكوپێك بدا. وەی دەزانی بۆی دەلوێ بە دەست و بـازووی خۆی بگاتە مەرام و خەج دەئـامێزیدا خەنی بکا.
سیامەند ڕۆیی و خەج ڕەگەڵی کەوت، چەند تەلان و سشاخ و دۆڵ و نشێویان ه‌هڵبوارد.. سیامەند دەیویست لە سنوورە دەسەڵاتی ماڵە بابە خەج بە زوویی دەرباز بن، ئەو نیازە وەی بوو قسەی خۆی بـبـاتـە سـەر، بۆیـە‌كـا داوای لـە خەج دەكرد.
[تـاریکی]
خەجی گیانەکەم، دەترسێم ماندووبی؟.
خەج:
ﭼﻤـﺎ ﻗـﻪﺗـﯽ ڕﻭﻭﻡ ﻟـﻪ ﮐێﻟـﻪﺳﯿﭙـﺎﻧـﯽ ﻧـﻪﮐﺮﺩﻭﻭﻩ؟!.
سیامەند:
نا، نا، ئەمن وەناڵێم، بۆ خۆم چاك دەزانم كارمامزە ئەوی كێو و سیامەند:
49 تـە‌لانــە‌ی، ه‌ـێنـدە‌م دەوێ ه‌ـێزوگوڕ بـدە‌یـە خۆت و ه‌ـێنـدە‌ک‌ـی پـە‌لـە
بكەی.
خەج:
ﻭەﺩﯾـﺎﺭە ﻫـێﺷﺘـﺎ ﻟـﻪ ﺤـﺎڵە ﺧﯚﺕ ﺩڵﻨﯿـﺎ ﻧـﯽ؟!.
سیامەند:
بەخوای گەلەك دڵنیام، ئەمن وەم دەوێ، بە زوویی لە سنوورە دەسەڵاتە ماڵە بابت و میرە زۆزانی دەرباز وەبین… دەروارێکی دەڕۆێن و قەدەرێكی چاك خۆ ون دەكەین، ئەوجار ڕدێن سپییەكی ﺩەﺩێﺯﯾﻨﻪﻭە ﻭ ﺩەﯾﻨێﺭﯾﻨﻪ ﮐﻦ ﺑـﺎﺑﺖ ﻭ ﻗـﺎﯾﻠـﯽ ﺩەﮐﻪﯾﻦ، ﺋﯿﺘﺮ ﺧﯚ ﺋـﺎﺷﮑﺮﺍ ﺩەکەین و دەگەڕێینەوە… ئـەوجـار بـنـۆڕە، چۆن دەنـێو عـەشرەتـیدا بنەماڵە و خانەوادەیەکی پێکەوە دەنێین و چەند کوڕوکاڵە جەوان و رەشید پێ دەگەیەنین…
خەجێ، كەمـەكى ئـۆقـرە بـگرە، بـزانـە چۆن داستـانـە ئـەمـە دەبـێتـە سەرگوزشتەی عیشق و ئەوینی ڕاستەقینە و هەموو کات بەسەر ﺯﺍﺭە ﺧەڵکییەﻭە ﺩەبێ!.
خەج:
ئەمنیش وەم دەوێ، بەڵن…
سیامەند:
بەڵان چ؟!.
خەج:
بەڵان، هێندەکی بـە‌ئـاگـا بـە… دنـیـا تـاریـکـە‌شەوی ئـە‌نگوستەچـاو،
ئەتۆبش هێند بە پەلەی، دڵم ختوورەی دەکا…
50 سیامەند :
مەترسێ، پیاوە ئاسق چ باکی لە تاریکەشەوی ئەنگوستەچاو نییە،
سەرەرای وەش ئەمن رۆڵەیە ئەوی کێو و تەلانەم… خەجێ، هێندەکی خێرا بـە، بـە پـە بـە، بـە پـە‌لـ.. [لـە بستویـە‌ك ه‌ـە‌ڵئـە‌دێرێ و بـە‌سـە‌ر لك‌ی دارەبەنێکەوە دەگیرسێتەوە هـاوار دەکا]… خەجێ بەئـاگـا بـە، پێ لە شوێن پێی ئەمن نەنێی، ئەمن هەڵدێرام وە دیـارە کارم کراوە.
خەج:
[لە سەرەوە هـاوار دەكا] سیـامەند، سیـامەند…
[بەگۆرانییەوە].
سیامەندی، پسمامی گیانی گیانەکەم.
لە بخۆم سەرگەرانی گەراڵێ، دڵم‌اوێ ه‌ه‌ژارێ.
سەبارەتی بەتو جحێڵێ کرمانجێ شۆڕەسوارێ.
سەری خۆم هەڵدەگرت، چل برام بەجێ دەهێشت لە هەوارێ.
بڵیێم ئەوی برایانەم چییان لیێ بێ، دەگەڵ ئەوەی دەگەڵ ئەزی رەنجەڕۆیـان دەهێنـایە کـارێ.
[تاریکی]
حیکایەتخوان ئـیێی گـە‌لـی دە‌بـرادە‌ران، ئـیـتـر سیـامـەنـد بـە‌سە‌ر لـکی دارێوە شۆرِ
بووبووەوە، ههموو گیانی لە خوێنیدا شە‌تڵ و شە‌ڵڵ دەبووەوە.
لە زاری دە‌برینی خوێن فیچقە‌ی دەکرد.
ﺩﯾﺴﺎﻥ ﺑﻪﻭ ﺟﯚﺭﻩﺵ ﺧﻪﺟﯽ ﻟﻪﯾـﺎﺩ ﻧﻪﺩﻩﮐﺮﺩ.
بۆیە بەو دەنگە خۆش و دڵنشینەی تێی هەڵدەکرد.
[تـاریکی]
51 سیامەند:
[بەسەر لکی دارە بەنەوە گیان دەدا]
خەجێ گیانەکەم، ئەتوو بە چاوی بەڵەکەوە مەگری و فرمێسکان هە چل پـە‌لـی دە دارە‌بـە‌نـی، لـە گیپـالّم بوونـە‌وە بـە زالّم.
بـەنـدی دڵـم، هـیێنـدەی بـە بـریـنـی خۆم شە‌کـە‌تـم، دوو هـیێنـدەش بـە
گریانی تۆ، بێ پاڵ و شەڵڵم
[تاریکی]
خەج:
هی سیامەندە گیان، سەبارەتی بەتۆ سەری خۆم ه‌ه‌ه‌ڵدە‌گرت پشتم لە سیپانی وەردەگێڕا.
چم دەزانی، مـاڵە تۆ وێران دەبێ، بـابـانی خەجیش وەقوڕ دەگیرا.
کوا ئەوەم وە‌بیردا دە‌ات، کە سیامەندی، ئەو لاوە ئازایە لە،
پلە پلەی سپیانی هەڵدەدێرا.
دەك كوێر بـام و نەمدیبای سیامەندە، ئەو حاڵەتەی لەوێرا.
[بابی خەج و میر و بابە شێخ و میرزاومە مەندو برایانی خەج دێن]
لەمن دیارە ئەوا سوار و پیادە دێن بە ه‌ه‌ژم‌ارە.
ﭺ ﯾﻪﮐﻪ، ﭺ ﺳﻪﺗﻪ، ﭺ ﻫـﻪﺯﺍﺭﻩ.
هیچی نەهاتووە دەردی خەج بکا چارە.
جا منیش بکەومەوە دەستی ئەوەـانە، چ ناحەز و نـابەکـارە.
برام هـاتووە یـە‌کە
52 سەرتـاپێی کینە و چەکە
[برای یەکەمی دێ] برام هـاتوون دوونە خەنجەریان دەسوونە لە‌بۆ گرتنیێ من هاتوونە
[برای دووەم و سێیەم دێن]
برام هـاتوون سێنە هە بۆ گیانی من دێنە.
[برای چوارەم و پێنجەم و سەشەم دێن]
برام هـاتوون چوارن تەواو لێم داخدارن لە گرتنی من هـارن
[برای حەوتەم و ه‌ه‌شتە‌م و نۆییە‌م دێن]
هیر :
ئادەی کوڕگەل، بە سیپانیدا هەڵگەڕێن و ئەوی بێ ئابڕووەیم بۆ ودەست خەن.
[ﭼﻪﻧﺪ ﺑﺮﺍﯾﻪﮐﯽ ﺧﻪﺝ ﺩﻩﮐﻪﻭﻧـﻪ ﺧﯚ ﺑﯚ ﮔﺮﺗﻨﯽ].
خەج:
نەکەن براینە، نەکەن. شتاقتان لە دووم نەیەن….
برایانی خە ج:
[بەگشتی]
53 فتوایە بـابـە شێخییە.
ڕەگەڵ کەوتن دەگەڵ مسکێن شوورەیییە.
لێت ناگەڕێین، لێت ناگەڕێین، لێت ناگەڕێین.
خەج:
ئەوجار ژیان بۆ چییە، گیان بۆچییە.
بەخوای نایەڵم بێژن خەج ماوە و ئاوسەری.
میرە زۆزانییە.
سوێند بێ بە جوانیی و چاکیی بەتۆ ڕۆڵەی ئـاو و خـاکی بە خۆشەویستیی و جوانیی بە ڕۆژی لە ئـاسمـانی بە ئـاوە ڕوونكەی كـانیی بە چاكى كەسكەوانى بە سوورە گەنم و نانی دڵدار ه‌ه‌ر تۆم خودانی
[تـاریکی]
حيكايەتخوان:
سەروەختەكى، برایـانى هەنگاویـان ڕووەو كێوی دەنا. هـەر بـەو نەزمەیش، خەجی خەجان بەردو هەڵدێر ملی دەنا.
نیازە وایە خۆی هەڵدێرێ دابە عەشرەت هەڵتەکێنێ 54 دژوارە گەلەك، دژوارە وەسڵی عاشقان دژوارە.
دانیشتووی (1):
ﺩﮊﻭﺍﺭە، ﺩﮊﻭﺍﺭە، ﺑﻪﺧﻮﺍ ﺑـﺎﻭﮐﻢ ﺩﮊﻭﺍﺭە.
دانیشتووی (۲):
ئینجا توخوا، بۆ میرزا بوایە، بەم مە‌رە‌یە دە‌چوق. نە‌بە‌خوا.
دانیشتووی (۳):
چی قەوماوە [ڕوو دەکاتە حیکایەتخوان] ئەنجامێکی خۆشت لێ نـابـیستـرێ، هـەر لـەم چـایـخـانـە‌یـە‌دا، شیـریـنت مـران، خـاتـووزینت فــە‌وتــان، ئــەوە ئــە‌مشە‌ویش خــە‌ریـكی خـە‌جیش بــە مـە‌رە‌ی ئـەوان
دەبەی.. بەسە، نـامـانەوێ چیتر گوێمـان لـە سەرگوزیشتەی نـاکـامـی دڵداران بێ!!.
حیکایەتخوان:
[ڕوو دەکــاتــە بــیـنــە‌ران] ئـیّوە دەڵـیّن چـی؟ قــایـلـن بــە هــە‌ڵدێرانـی خەج..؟!.
بینەری ( 1 ):
بینەری ( ۲ ):
بینەری (۳):
5
.......
.......
.......
حيكايەتخوان:
دیارە بەم کوتوپرییە بۆتان نابرپێتەوە، شەویشمان درەنگ کرد، ئەگەر بەم بەیتانەی منیش ڕازی نین، بفەرموون خۆتان بەیتێك دانێن ئاکامی خۆستر بێ.
دانیشتووی (۳):
[لەگەڵ بینەران]
ئەگەر بە دڵ مەبەستتانە خەجی شەیدا هەڵنەدێرین.
با هـە‌موومـان عـاشقی بین.
ئاگری خۆشەویستیی ئەو، لە کەلێنی دڵماندا بێ و، گوێچکەی بـیری بـە ئـاگـاشمـان، بـۆ سەرگوزشتەی نـاکـامـی ئـەو دوو دڵدارە
ڕادێرین.
خەج کیژێکی دەروون و دڵ فراوانە خەج کابانی مسکینانە خاتوونێكی ئە‌مە‌كداری ه‌بە‌ژارانە
خەج دولبەرێكی شەیدایە هەتا ئێستاش،
ﭼﺎﻭﯼ ﻟـﻪ ڕێﯽ ﺳﯿـﺎﻣـﻪﻧﺪێﮐﯽ ﻭﺭﯾـﺎﯾـﻪ.
[ڕووناکی]
۱۹۷۷/۱۳،۱۲ 56
و بە کوددی بین بین کوددی اینامی بین کو عبيدالە ايو ييان î e i i
�
5 | J
سال هشنم بهار سال ۱۴۴۰ ر و تحقیق زبان و ادیات کردی
(چرینکەی))
تح و سدامند and u lêkolhînaway zoman u hêzha vezhî Kurdî Ba Corikay Xaj u Syâmand پایا:نکتانی پی تین بیان Etude et recherche sur la lange cela li têrature Kurde e erdes L'êpopée r KHADJ et SYAMAND
, kupara bi 0. Ayoubĩan REVUE
DE LA
FACULTE DES LETTRES
DE
TABRIZ
.
Huiticme année printemps 1335 ( 1956 )
بەرگی دواوەی کتێبەکە
نشریە دانشکدە ادییات تیر بل المان er bi cƏrikay(xaj) u ( Syậmand )
l . ‹ Xaj › kizheki kalhagar cûw . balhak › kulhmay sur u səpî ' gardən-kêl ' zhikalha ' xön Shirən ' dang - xosh '
hata balhey dalh - gar , jwan - cak - kazyay Lul u cîn - cîni ba ear pêşht u şhûnûni darozhawar broy kawana' kapoy jawâna dəmknlh u lêw qaytâna , barxababay wak sewî shaq pər u xəra mamkî tund u tûrtiv le gön hanûrî Halheho le sar sîngî le bon kəräsewa - dyûry dadû 2 - < SYíMAND > jəhelheki jawân ' tîza peg yəu '
kurt» - bûlha ; mûrash ; zor ûza u dastawaker bu la ma -
''lälhewa ' rhû la bar kasi danadanwind ' zir ba pêkanîn blhûm bagər u la saraxo ' jwûn. bədöe ' dang - xosh ' rûwk -
arêki tund u tolh u swar - cak * warya rolhay maydanî shar u haraya ; delhi kawiobo sar ( xaj )e pasmame xoy 3 - (xaj ) cəl, brûy bu, hamû dirû u) das - royəwe. ( Syî mand) îsh hazhar u na - dara disan ( xaj )ish dolhî ba (Sy...m -
and)e - wa bu - bab u bərakanî ( xaj ) e ( xajane ) dayänawîst kieyan (xaj)e badan ba kurhî pyaweki ' gawra u mazna-malh t new - badarawa - (xaj) xoshawisty day u bib u brayanî bu ba 4 - ( xaj ) u ( syamand ) la saway u məndālhê - wa - ra p` aw: gawra bun paywandeki sɨwɨ u sadɨy nîzɨkî mənɨlhi '
yakdî - gîr - bunî xazmayateyan - babo hoy way : ta cakolh bun bayakawa dacuna gap u gathta u garanî ' kew u talanan .
ta gawra - bun ' Pegayan ju < xoyan nasi' bonî kurh - u, kəce - têyala kord > u lek halhbrhan >
5 - ( Syäm ınd ) dagalh kûrh - galî dey daeo kûr u kör -
vare ewêrên dagaranawaydê capka gulhêkî bon - xosh u cal –
ıngî la (Gazizan) la ( Wanawshan ) u gulhî -
لاپەڕەی یەکەمی بەیتەکە بەپیتی لاتینی
## چریکەی "خەج" و "سیامەند"
١ - ﺧەﺝ ﻛﻴﮋێﻛﻰ ﻛەڵەﮔەﺕ، ﭼـﺎﻭ ﺑـەڵەﻙ، ﻛﻮڵمەﻯ ﺳﻮﻭﺭﻭﺳﭙﻰ، ﮔەﺭﺩﻥ ﻛێڵ،
ژیـکـەْـە، خـوێن شیـرن، دەنگ خـوّش، هـە‌تـا بِلْیێی دڵگر، جـوان چـاك، کەزیەی لوول و چین چینی بەسەر پشت و شانیدا رژاوە، برۆی کەوانە،
کەپۆی جەوانە، دەم کوڵ و لێو قەیتانە. بەر خەبەبەی وەك سێوی شەق،
پر و خرە، مەمکی توند و تورتی لە‌گوێن هەناری هە‌ه‌ڵشۆ لەسەر سینگی،
لەبن کراسێوە، دیاری دەدا.
٢ سیامەند جحێلێکی جوان، تازە پێگەییو، کورتە باڵا، موو ڕەش، زۆر ئازا و دەستەوەکەر بوو، لە منداڵیوەڕا لەبەر کەسی دانەدەواند، زار بە پـێکــە‌نــیـن بــەڵم بــە گـپ و لــە سە‌رە‌خـۆ، جـوان بـدوێ، دەنگ خـۆش،
ڕاوكــە‌رێكـى تـونـدوتـوڵ و سوارچــاك، وریــا، ڕۆڵـە‌ى مــە‌یـدانـى شەڕ و ه‌ه‌رای‌ه، دڵی کەوتبووە سەر "خەج"ی پسمامی خۆی.
٣– خەج چل برای بوو هەموو دارا و دەست ڕۆییو "سیـامەند"یش هـەژار و نەدار. دیسان "خەج"یش دڵی بە "سیامەند"یوە بوو. بـاب و براکـانـی
" خــەج"ی خــە‌جــانــێ دە‌یــانــە‌ویست کـچـیـان "خـەج"ی بـدەن بــە کـوڕی پیاوێکی، گەورە و مەزنە ماڵ و نێو بەدەرەوە. خەج خۆشەویستی دای و بـاب و برایـانـی بوو بـە هـەموو کەسیـان نەدەدا.
٤ - "خەج" و "سیـامەند" لــە سـاوایــی و مــنـداڵـیـوەڕا پـێکـە‌وە گـە‌ورەبـوون پـێوەنـدێکـی ساوا و سادەی نــزێیـکـی مــنــداڵـی، یـەکـتـرگـیـربـوونـی ﺧﺰﻣـﺎﯾـﻪﺗﯿﯿـﺎﻥ ﺑﻮﻭﺑﻮﻭﻩ ﻫـﯚﯼ ﻭەﯼ: ﺗـﺎ ﭼﮑﯚڵەﺑﻮﻭﻥ، ﺑـﻪ ﯾـﻪﮐـﻪﻭﻩ ﺩﻩﭼﻮﻭﻧـﻪ گەپوگـاڵتە و گـاڕانـێ و کـیێ و تـە‌لانـان. کـە گـە‌ورەبـوون، پێگەیین و
«خۆیان ناسی، بۆنی کوڕی و کچایەتییان کرد» و لێك هەڵبران.
ه– سیامەند دەگـەڵ کـوڕگـەڵـی دێی دەچـۆ کـار و کوێرەوەری، ئێواران 60 دەگەڕانەوەیدا چەپکە گوڵێکی بۆنـخۆش و چـەلـەنـگی لە گازنـان لە وەنەوشان و گوڵی دەجوان جوانی دەچنی کە بەرەی دێ دەبووەوە.
ﺯۆﺭﺟــﺎﺭﺍﻥ ﻟــﻪ ڕێﯽ ﮐــﺎﻧــﯽ ﺑــﻪﺭﻣــﺎﻻﻥ ﺗــﻮﻭﺷﯽ "ﺧــﻪﺝ"ﯼ ﺩﻩﻫــﺎﺕ ﻮ ﺑـﻪ خەجێی دەگوت: «.. هێندەکان دەبەرۆکێت خە و دوو سێیەکانیش لە جیاتیی گوارەی دمگوێچکان کە».
٦– "خەج"یش دەگەڵ. پۆلی کچان، نەشمیلان. ئاسکۆلان دەچۆ "گێلاخە" و "مە‌ندۆکێ"، دەستە دەستە، پۆلی کوران و کچان، بە داوێنی ئەو سیو و دۆڵانەوە، وەردەبوونەوە، کوڕان بەلایەکی دۆڵێوە، کیژان بەلایەکی ترەوە؛ دەستیان دەکرد بە گۆرانیی و "لاوژە" و "بـالۆرە"یـان بە یەکتر هە‌ڵدە‌كوت.
٧– لەنێو كچاندا خەج لە هەمووان دەنگ خۆشتر بوو. "سیامەند" یش لەنێو کوڕاندا لە تەواویانی چاتر دەگوت. لە "گۆرانیی" و "بالۆران" زۆرتر،
یەکتریان دەهەنگاوت.
۸ خۆشەویستیی "خەج" و "سیامەند"ی لــە حــە‌وش و کــۆڵانــێ، لــە
گـاڵـتەوگەپێڕا هـەڵبوو، سەرەدای داگـیـرسـا، دەگـەڵ تــە‌مــە‌نـی ئـەو دوو ﺧﻮﻧﭽﻪ ﻧﻪﻣـﺎﻣـﻪ ﺳﺎﻭﺍﯾـﺎﻧﻪﺩﺍ، ﻟـﻪ ﺑـﺎﻭﻩﺷﯽ ﺧﯚﺭﯾﺴﮑـﺎﻭﯼ ﺯﻩﻧﻮﯾﺮ ﻭ ﺩڵﮕﺮﯼ
"کێلەسیپان"دا، پەروەردە کرا. هەستا، گورِ و هێزی گرت ئاوری دڵداری لە کەلێنی دڵی "خەج" و "سیامەند"یدا کراوە.
۹– " خەج" و "سیامەند" چەندێکی یەکتریان خۆش ویست، لە ئاتەگی ڕیزەی دەزردی، لە داوێنی کەقی و نوالان، لەنێو بەردان، مێرگ و زەمەند و شینکە و "گولالان"، لەبەر سێبەری دارە "بەن" و "شۆرەبی" بـە رۆژ و بـە نـیـوەڕۆ، بــە شەو و بــە نـیـوەسەو، لـەبـەر تـریـفـە‌ی ئـە‌ستـیّران و پـرشنگـی مانگەشەویدا، لەو جێیانەی بەدییان دەکرد دەچوونە ژوانی یەکتری:
ﮔەﺭﻣﯽ ﮐﻮڕ ﻭ ﮐـﺎﮊێ ﺩەﺑﻮﻭﻥ، ﺭﺍﺯ ﻭ ﻧﯿـﺎﺯ ﻭ ﺧﯚﯨﺸﯽ ﻭ ﺑﯚﺷﯿﯿـﺎﻥ ﺩەﮐﺮﺩ.
١٠ دەیانڕوانییە دڵنیایی و کامڕاوەییێ، سۆزی و بیر و بەرژەوەندییان تەنیا لە دەورویەری وەی خول دەدا: كەنگێ پێك دەبرێن؛ ئـاواتیان ئەوە بوو، ببنە ئاوسەر.
١– "خەج" لە مـاڵێدا سۆسە و هەستی وەی کردبوو کە بـاب و براکـانی.
پــێیــان زانــیــوە کــە دەگــەڵ " سیــامـــەنــد"ی کەینویەینیـان هـەیـە:
نەشیاندەویست بـیدەن بـە "سیامەند"ی. خەج لـەو دەنگ و هــە‌نـگـە‌ی
"سیـامەند"ی ئـاگـا کـرد، کوتـی: «بــاب و بــراکــانــم نــامـدەن بــە تـو!» چ بکەین؟..
١٢ "سیامەند" گوتی: «ئەگەر ڕەگەڵم دەکەوی چارە ئەوەیە هەڵت گرم و ﺩەﺭﻭﺍﺭێكی ﺩەڕۆین، خۆ ون دەکەین دوایە خۆ ئـاشکرا دەکەینەوە و پیرە پیاوێکی ڕدێن سپی و چەند مەزن و کەیخودایان دەنێرینە ڕەدایە».
" خەج" دەڵێ: «ئەگەر ئەتۆ دەخۆت ڕادەبینی، ئەمن گەلێك حەز دەكەم و دە‌ڵت دەکەوم».
۱۳ ئێوارەی بهە‌ارێیە، ئێوارەی بهە‌ارێ؛ "کێلەسیپان"ه سەری ئێوارێیە،
ﺩﻭﺍﯼ ﺑــﺎﺭﺍﻧــﻪﯼ: ﮐــﯚﻟــﮑـﻪﺯێڕێـﻨـﻪﯼ ﺑــﻪﺼـﻪﻭﺍﯾــﻪﻭﻩ ﻟــﻪﻻﯼ ﺭﯙﻫــﻪﻻﺗــێﻮﻩ دەڕەنــگــێنــیێ و دەترووسکێنێ. خــۆر بــە ئـــاسمــانــی پــیـرۆزەی
"کێلەسیپان"هوە بەرەو رۆئاوا بووەتەوە. تیژکەی زێرینەی بەسەر ئەی رێزەی زەرد و دەشت و تـە‌لانـە كـە‌سك و رِه‌نـگـیـنـە‌ی "كـوردستـانـی"دا دەڕژتەوە.
١٤ پـنـجـی "وەنەوبشە" و "خـاویێ، "هـە‌لال" و "سوێسنێ"، "لاولاو" و
"بەیبوونی"، تێکولێك هـاڵاوە. زەویوزار و کەژ و کێو سەریـان وەك بـاخی پەڕێژی "بەهەشتی" ڕازاندووەتەوە.
کراسێکی گوڵ گوڵی کەسك و سوور، زەرد و ڕەنگینیان دەبەر ڕێزەی دەچیا و زەردی "کێلەسیپان"ی کردووە.
62 ١٥ - كزە و سۆزەی شەماڵی سەر لە ئێوارێ لەلای شیو و ڕووبارێ بە هارژن و شنە شن دێ: گهۆ گلۆکی دار و درەختان وا لارولەنجە دەخا و دەیــانشنـێتـەوە «ژێنێتـەوە»، گـورێنـی بــای پـرچ و کلـکی دەسمـاڵ و کـۆڵـوانــە‌ی کـیـژۆڵان، کــابــانـی مـە‌زنـە مـــالان وەك ئــالای پیـرۆزی بەختەوەران، وە لارەولار و فركە فرك، دەخا و دەیشەكێنێتەوە.
١– بۆنی خۆشی ئەو هـەموو گژوگوڵانە بـە دەم بـاوە: گیـانەوەر و ژین دەبەری مەست دەکا. بەشوێن قاسپە قاسپی کەوی "مەڵاس" لە دۆڵێدا کــە دەنگ دەداتــە‌وە، سەری "باز" و "سە‌قر" و "ه‌ه‌لۆیـان" بوێ ئـە‌وێێ نێچیرێ سێواوە. سەپۆلی "سیرەی" "هـەڵۆیان" چریکەی "بـازان" مووی ﭘﯿﺎﻭﯼ ﺭﺍﺳﺖ ﺩەﮐﺎﺗەﻭە.
۱۷ - شوان بـە کێوێوە رێبوار بەرێوە، بەرەو مـاڵ دەبوونەوە... هـا... رۆئـاوا بێ و نەبێ: "سیامەند". "خەج"ێ هـەڵدەگرێ و دەڕۆنە سەر چیایە. ئـە‌وێێ شەوێ "خەج"ی دلبەر و "سیامەند"ی دلێر لە یەك دوو بستووكەڵكان ئـاوا دەبن دەگەنە گروێکی سەخت، لەوێ لە پەسیوو هـە‌شڕگێکیدا، لەبەر پرشنگ و تریفەی مانگە‌سە‌وێ رای دە‌بوێرن.
۱۸ سە‌و دە‌زرنــگـیێتــە‌وە
سیامەندی و دەنوێ، تـا رِۆژ دەبێتەوە، سیـامەند نـانوێ، شەوێ بەبێ خەوێ ڕۆژ دەكاتەوە، هەر چاودێرە و ئاگای لە دەسگیرانیەتی، نەوەك نەكا هـەی، لـە پرێرا ئـاه‌ویـە‌ك، گیـانـە‌وە‌رێك، دە‌حبـایـە‌ك زیـانێك‌ی بـە
سوورەگوڵی "خەج"ێ بگەیەنێ.
۱۹ - سیـامەند گەلێك بە دڵنیایی، زۆر بە سەرخۆشی، دوور نوێنی ژینی پاسە‌ڕۆژی دەگەڵ "خەج"ێ لێك دەداوە، یـان دە‌كە‌وتـە سەر بیری وەی كە
هات و لە ناکاو تووشی باب و براکانی "خەج"ێ بوو چۆنیان دەگەڵ ببزوێتەوە ڕێوشوێنی کرمانجەتی بگرێتەبەر و ڕدێن سپییەکی بنێری،
لەو زەرد و ماهی و رە‌وە‌زە‌ی کەس نییە.
٢٠ ﭺ ﺑﻜﺎ؟ ﺑﯽێ ﻗﺴﻪ ﻮ ﺳﻪﺭﻩﺩﺍ، ﺑﻪﺭﻩﻧﮕﺎﺭﯾـﺎﻥ ﺑﯽێ، ﺩﻩﺱ ﺑﺪﺍ؟ ﭼﯚﻥ ﺩﻩﺑﯽێ؟
نابێ ڕۆژ بووەوە، گزنگ لە سەردانیدا، ولات ڕووناك بوو "خەج" لە خەوێ هەستا. "سیامەند" زۆر شەکەت بوو، گوتی: "خەج"ێ ئەوجار ئەمن سەرخەوێكی دەشكێنم. شەوی ڕابردوو هیچ نەنووستووم. جا،
ئەوجار هەڵدەستین دەڕۆین.
٢١ - " خەج" ڕانـ
کاکۆڵی "سیامەند"ی دا دەهێنا و لەژێر لێوانەوە، بە وردە نارنارۆکان بە "سیـامەند"ی هـە‌ڵدەگوت، تـا خەوی "سیـامەند"ی شیرن بێ ٢٢ لە ناكاو چل و یەك كەڵی كێوی کەڵێکی گچکەی لەڕ و لاوازیان لە نێودا بوو، کەڵەگایی "زێری" لە ههەموو كەڵەكانی تر دەكرد، دەچۆ بە رەوەی ههەمووان، سمكۆڵی دەكرد،
ه‌ه‌ر چە‌لە‌ی سە‌قۆنی لە یەکێکیان ه‌ه‌ڵدە‌دا.
۲۳– "خەج" چـ
کەڵەکێوییانی زۆد پێ خۆش بوو، سووکێکی پەنجەی "سیامەند"ی کوشی، کوتی «بەخۆی گوت»: هەستە "سیامەند" سەیری کەڵەکێویان ببینە. "سیـامەند" ڕاپــەڕی گــوتــی: چییە؟ کــە ڕوانــی، سەیــری کەڵە کێوێمانی کێوێمانی وەبرد کە "خەج" ترساوە و پەشێوانە لەو کارەی کردویەتی».
٢٤ بەهۆی نیشاندانی شەڕی کەڵەکێوییان، ویستوویەتی، ڕابگەیەنێ، کـە ئـە‌تـوو "سیـامـەند" وە‌کـی ئـەو کـە‌ڵـە‌بـاریـکـە گـچِکـە‌ت لـێە‌اتـووە، دە
بەرامبەر چل کەڵیگەورەدا کە مەبەستی براکـانی بێ ٢٥ "سیامەند" گوتی: بۆ چیت راپەڕاندم؟ تـازە چـاوم گەرم کردبوو. هـەر ١. هـە‌شت کە‌ڵێش هـاتووە - ئە‌یوبیـان –.
64 لە‌بە‌روە‌ی بوو؟ پێت وایە چل برات ه‌ه‌یە، دەتوانن زۆرم لێ بکەن،
ئەوەی بزانە، وەك ئەو كەڵەگچكەی، دەگەڵ هەموو براكانتم پێ دەكرێ.
٢٦ ئەگەر برواشم پێ ناكەی ئەوە ئەز چووم و ئەو كەڵەگچكە زۆردارەی دەکوژم و سەری وی بۆ تۆ دێنمەوە. پاشان ئەگەر کەلاکم خست و سەری ویـم بـیۆ هـیێنــایــەوە دەگـەڕێمـەوە سەر بـراکـانت؛ دەمـبـینـی، پـیێم دوەستن، یان نا.
٢٢ هەرچی "خەج" هـاوار و دادی کرد: "سیـامەند" وە نییە، وەرە، مەڕۆ! بـا بڕۆین سەری خۆمان هەڵگرین، دڵم بۆی ناچێ مەڕۆ "سیامەند" پڕی دا "تیروکەوانی"، "گەروماری" ڕۆیی" .
٢٨ ﺗﯿﺮێﮐﯽ ﻫـﺎﻭﯾﺘﯽێ ﻫـﻪﻧﮕﺎﻭﺗﯽ، ﻭەﺳەﺭ ﯾـﻪﮐﯽ ﮔێڕﺍ ﻭ ﺨﺴﺘﯽ، ڕﺍﯼ ﮐﺮﺩ ﻭ کەوتە سەری بیکوژێتەوە "سەری ببڕێ" و بۆ "خەج"ێی بهێنێتەوە،
دەسەر بڕینیدا كەڵیگچكەكە، دەست و پەلی لێك دەدا، سەری وا ڕاوەشاند وەپێی "سیامەند"ی کەوت. "سیامەند" هەڵخلیسکا، هەڵدێرا کەوتە سەر پۆڕی داران و دارە بەنێ، پەلی دەتیژ تیژی لك و پۆپیێ دارە "بەن"ێی دەلەشی هەڵچەقین، جا "خەج" کە ئەو کارەساتەی وا وەبەرچاو کەوت بەسەری خۆیدا دەدا و دەیکاتە سین و ڕۆڕۆ '
٢٩ بوهارە، بوهارە، لە هەموو كەس شادییە لە دلّی "خەج"ی نەبێ،
سەرشینێ مل بە کوێنێ، بـابـان وێرانێ، هیچ کەس نەمـاوێ.
ئەمن زەینی خۆم دەداوە لە ڕیزەی دەزەردی، چل کەڵی کێوی دهە‌اتنە ﺧﻮﺍﺭێ، ﺑـﻪ ﻣﺤـﺎڵﯽ ﺩﻩﭼێﺷﺖ ﻫـﻪﻧﮕـﺎﻭێ.
۱. شینگی گەروماریش هـاتووە.
سمـکـۆڵـیـان دەکردەوە، لـە گـوڵـی "هـە‌ڵڵێ"، "بـە‌یبـوونـیێ"، "سوێسنێ"،
بەوسەریدا سمۆڵکان هەڵیان دەپساندەوە، ڕەگ و پووکی، پنجی دە
" خاوێ".
٣٠– ئەمن پەنجەی "سیامەند"یم دەکوشی، دەمکوت، بـاب و برا گەلی من،
گەڵێكێمێن كوێرەوەری داوەتێ، ه‌بەستێ سەیری كەڵەكێوییان ببینێ خەم و تـاڵاییێ، لـە دڵی خۆی دەربـاوێ.
٣١ ئــەمـن پــە‌نــجـە‌ی تـۆم دە‌كـوشی بــە هــە‌نـگـی دە پــە‌نــجــە کــوسَانــێ،
نەمدەزانی، بە قسەی منی، بـابـان وێرانیێ ڕە دڵت دەنیشێ کینێ دەگەڵ ئەوی گومانیێ.
های، کەڵکەڵەت دەکەوێتەوە لە هـە‌نـاوێ.
٣٢– ئەمن پەنجەی تۆم "سیـامەند"ه دەکوشی نە بـە هـەنگی دەرەشەراوێ. هــە‌رام دە‌كـردێی، گـیــانــە‌كـە‌م، دەستـی مـنت داوێن بـیێ دەست مـە‌دە تیروکەوانی "گەروماری": لێرە، لەی هێنگاوەیدا گۆشت نێچیرم لە تۆ ناوێ، چم دەزانی کەڵکەڵەت ڕە دڵی دەکەوێ دەگەڵ نەکاوێ.
٣– هــە‌ی خـوا، کـە‌ڵی گـچـکـە، بـەر کـە‌سە‌ر نەکەیت، کورتـە تـە‌مـە‌ن بی،
بکەویە ڕێزەی دەپیتە بڕاوێ.
سمكۆڵی دەکرد، لە شینگەی دەگیا «خاوێ».
٣٤– "سیامەند" دەستی دەدا، پنەو پەلەپیتکەی دە تیروکەوانی، هەرام لێێ دەکردەوە پیـاوی چـا بـە مەی هـاوێ.
شریـنـگــە‌ی لــە "شیـنـگـی گـە‌رومــار"ی دە‌مــات لــە خــە‌ڵـگـە‌ی چـە‌پـیێ کەڵەگچکەی دەداوە.
تیژگی تیری، لە کەلەکەی ڕاستی، سەری هەڵدەداوە.
کەڵیگچکەی دەگەر دەڵی تۆزی وەردەداوە.
66 ٣٥– دەبەری دابوو، کێردێکی تیێی دەسك مـاسی، خـاسە رەنگی رەچڵەی موکریانی، لە گەردنی کەڵی گچکەی دە‌ناوە.
هی خوا، کە پیسە، کورت‌ه تەمەن بی، بەر کەسەر نەکەی کە‌ڵیگچکە
دەست و پەلانی لێك دەدا، سەری رادەتەكێنێ، ماڵە من كاول بێ لە کاکە "سیامەند" دەداوە.
"سیــامــەنـد"ی هــە‌ڵـدە‌خـلـیسکــانـد لــە پـلــە‌پـل و ڕێزەی "دە‌سیـپــان"ێی هە ٣٦– هەی کوێنم لەبەر "سیامەند"ه، زگت دەکەوتەوە چل پەلان ا پەلی دە دارە "بەن"ێ، "هـە‌بـە نووس" و سلۆك و "بنـاو"ێ.
ه‌زار خۆزگەم، بە نەخۆش و دە‌ردە‌داری، ئی دە تر لەبن سەریانە
جامولكە، جامولكەی دەشیر نە بە‌فراوێ.
٣٧– دەكوێ لە بۆت نەمێنم ئەتۆ قومان دەدەیەوە لە شەپۆلی دەخوێناوێ.
هـە‌زار خـۆزگـە‌م، بـە نـە‌خـۆش و دە‌ردە‌داری مــرۆی دە تــر، ئـە‌گـە‌ر بـە
جوملە‌ی ساڵەوە دەکەونەوە لە نوێنێ،
بەس نییە هۆز و کەسی خۆیان لەبن سەرینێ.
چازانانیان بە دراوێ لە سەرو و خوارێ، بۆ دێنێ.
مەڵحەمیان داوێنەوە سەر زاری دەبرینێ.
دەکو! لە بۆت نەمێنم ئەتۆ قومـان دەدەیەوە لەنێو شەپۆلی سووری دە گەشە خوێنێ.
٣٨– مەنـاڵە "سیـامەند"ه مەنـاڵە، گیـانی گیـانی مەنـاڵە.
کاری خودێیە بە کەس نابێتەوە بەتاڵە.
٣٩– "سیــامــەنـد" بــەسەر لـکـی دارێوە شۆڕ بـووەتــەوە هــەمـوو گـیـانـی دە ١. لـەـەـندێك چریكـاندا "٤٤"، لـە یـە‌كـانیشدا ٤ هـاتـووەـ
67 ﺧﻮێﺫﯾﺪﺍ ﺷﻪﺗڵ ﻭ ﺷﻪڵڵە، ﻟﻪ ﭼﻞ ﺯﺍﺭﯼ ﺩﻩﺑﺮﯾﻨﯽ ﺧﻮێﻥ ﻓﯿﭽﻘﻪﯼ ﺩﻩﻛﺎ ﻭﻩﻙ جۆگەی، خوێنی لێ دەتکێتەوەڵ دیسان بەو جۆرەش دە‌بیر و خەمی "خەج"ێ دایە. بەو دەنگە نەرم و خۆش و دڵنشینەكەی تێی ه‌هڵدەكات، وەڵامی "خەج"ێ دەداتەوە و دڵێ:
"خــەج"ێ تــوخــواکـە‌ی، بــە چــاوی بــە‌ڵــە‌کـە‌وە مـە‌گـری و فــرمـێسکــان هە چل پەلی دە دارە "بەن"ێ لە گیپاڵم بوونەوە بە زاڵم.
"خەج"ێ سەنگێ، سوور و سپی، تـاقـە ئەستێرەی ئـاسمـانێ.
سوورەگـوڵـم، بـەندی دڵـم هـێندەی لـەبـەر بـریـنـی خۆم سە‌كـە‌تـم، دوو هێندهێ بە گریانی تۆ، بێ پاڵ و سەڵاڵم.
٤١– هەی خوا "خەج"ێ، بـاب و برات خواگیر بن ئەو ساڵ، حەوت ساڵە،
داخواز بە گەردنێكی كێل و بەژنێكی تێل و ئەو هەنییەی دڵ ئەنگێوێ وەکو مـانگـی زەڵڵم. یـەکـەمـین نـەیـانـدهەـێشت بـبـیەوە بـە خۆشەویستم.
ﺩﻭﺍﻧﯿﻪﺗﯽ ﻫـﻪﺭ ﺑـﻪ ﻫـﺎﻭﺳﻪﺭ ﻭ ﻫـﻪﻭﺍڵﻡ.
سێیێنێە‌وەری و ئـە‌ویـە‌ر ئـە‌ویـە‌ری و دوویە‌رە‌کیی خـزم و کەسانم وێرانە ماڵم.
وێستاش پەلی دە دارە "بەن"ێ "هەبەنووس"ێ، "سلۆك"ێ و "بنـاو"ێ،
کاریگەر بوونەوە لە جەرگم، وەی لە هـە‌نـاوم بوونەوە بەزاڵم.
٤٢ - " خــەج " دەڵــێ: "سیــامــەنـد "ه پسمــامــی، گـیـانــی گـیـانــە‌کـە‌م، لـە بــخـۆم سەرگەرانی گەراڵێ، دڵمـاوی هـهێژاوێ.
۱. بـەـنـدی ۳۹ پـەـرکـەـیـهەـەـەـەـبـەـست نـیـیـە، گۆرانـیبـیێژ هـەروا بـە قسە دە‌یـگێڕێتـە‌وە.
–ئەیوبیان–.
سەبارەتی بە تۆ جمێڵی کرمانجی شۆڕەسوارێ.
سەری خۆم هەڵدەگرت، چل برام، بـابم بـە‌جێ دەهێشت لـە هـە‌وارێ.
هی خوا! ئەو برایانەم بلّیّم چییان لیّ بیێ دەگەڵ ئەوەی دەگەڵ ئەزی ڕەنجەڕۆیبان دەهێنایە کارێ.
٤٣ - هەی لەبەرئەوهێ دەنا پیرۆزە دژوارێ.
دەنا ئەوەندەیان بیر و ژیر نەبوو تێبگەن، ئەز ئەتۆم خۆش دەوێ؛
" خـــە‌ج"ێ بــابــانــوێرانت، بــدەنــێ و لــێ گــە‌ڕێن بــبـیـە‌وە سورسە‌ری دەزەمەندان و لێرەوارێ.
٤– مەنـاڵە، مەنـاڵە سیـامە‌ندە مەنـاڵە. دڵشكـاوێ مەنـاڵە.
تا ڕۆژی هەستانەوەی بەگیانی «سیامەند»ی «خەج»ێ سەرگەران و گەڕاڵە.
٤٥– «سیـامـەند» دەڵێ: «خەج»ێ گیـان توخواكە‌ی بە ڕووی سوورەوە و گیپاڵی دەژیکەڵە و چەڵەنگەوە، مەکە ڕۆ ڕۆیە.
ژان و ئێشی گولووی دەبرینم بەجێی خۆی. داخی هەرەگرانم دووری لە بالای تۆیە.
داخ و دەردی دەگرانم بـاخچۆڵـەکەی ئـاواتـمـان دەبـیـنـم گـە‌لـێ گـە‌لێ،
شەمزاو و بۆژۆییە.
ئاورێكم بەربۆتەوە، دە جەرگ و دڵی، لە هـە‌نـاوم هـەڵدەستی، بۆ چڕوك و بۆ سۆیە.
٤٦– «خەج» دەڵێ: هەی «سیامەند»ه گیان، سەبارەت بەتۆ سەری خۆم هە چم دەزانی، ماڵی تۆ وێران دەبوو بابانی «خەج»ێ وەقوڕێ دەگیرا.
داخوا چ بەدکارێکی چاوپیس، چاوی پێ هەڵهێناوین، پێمان هەڵکاڵ 69 و تێمان (وەگیڕا) دەهەنگێڕا.
ئەمن چوزانم کەڵی گچکە پەیدا دەبێ لەوێڕا.
پێ کۆڵێ دەکا لە پنجی ئەوان، گوڵانەی جوانی بۆنخۆشی کەسکە ﺯەنوێرا.
٤٧– شرینگە "تەقە" لە شینگی گەروماری دەهات کەڵی گچکەی وەسەر یەکدا، گێرا.
کوا ئەوەم بە بیردا دە‌مات کە "سیامەند" ئەو لاوە ئمازا و رازایە لە پلە
پلەی "سیپان"ێ هەڵدەدێرا.
دەك كوێر بـام و نەمدیبـای "سیـامەند"ه ئەو حـالاتـە لـە‌وێرا.
"سیامەند"ه گیان، ئەمن تەمام بوو، هەڕۆینەوە زارگەڵی دەگەڵییان، داوێنی دەکەقی و نوالان، هەنگاوی بەرفراقێنی کە سوور دەچنەوە گوڵە شلێرا.
٤٨ "سیــامــەٰـد" گــاز دەکــا: وای؛ لـە مـن "خــەج"ێ، وای لـە مـن، توخوا
" خەج "ێ، بەوسەر و ڕووی سوورەوە بەسە، مەكە هەی ڕۆ و گریـانێ.
میەر و چەمبری خۆشەویستیت لە دڵما تـاکو مرانێ.
ئــاورێکـی بـە‌ردامـە‌وە لـە هــە‌نـاوێ: نـە بـە گـوڕژنـی شیبـای نـیـوە‌شە‌وێ دەکوژێتەوە، نە بە پریژگە پریشکی دەبـارانێ.
بۆ چرۆکێگم لە تەنی هەڵدەستێ، لە گوێن هەوری رەش، دمگرێتەوە کەلێنی ئاسمانێ.
٤٩ - سیـنگ سپیلکەی نـەرم و نـۆڵـێ، سوورەگوڵـە ژیکـەڵـەکـەم، "خـەج "ێ جوانێ.
تاقە گوڵە بۆنخۆشە‌کە‌ی زە‌رزای دە‌موکریانێ.
ﺩﻩﺭﺩﯼ ﻣﻦ ﺩﻩﺭﺩﯼ ﺩﻭﻭ ﺩﻩﺭﺩﻩ ﺯﯙﺭ ﮔﺮﺍﻧﻪ، ﺑﻪﺧﻮﺍ ﻟﯿﻢ ﻭﻩﺭﺍﺳﺖ ﮔﻪﺭﺍ:
70 بەندی کوتوانە: «هەر دەردەدار بە دەردی دەردەدار دەزانێ».
" خەج"ێ گیانێ وا .
ﮔﺎﺯ ﺩەﮐﺎ:
هـەی ئــە‌مـان هـەی ئـە‌مـان، لــە بـوّت نە‌مـاوم "خــەج"ێ جوانـیّ. شۆڕە
کابانێ، ئۆف. ئۆف.
٥٠ ئەوا ڕۆژم لێ وەستـاوە بە محەلی دە چێشتـانێ.
راسپێری خودێم ه‌اتوونەوە سەری، بە ه‌ه‌نگی دە گیان کێشانێ.
ئاخ… ئاخ ئەمن چ بکەم، نەم ماوە مەودای دە‌سکردنە‌وە‌ی جەنگەی دەخێ ڕانـانێ.
ئاخ دەستم ناگرێتەوە شینگی گەروماری چڕگەی خەنجەری دەبانێ.
لـە بـۆت بـگـرمـە‌وە. سە‌روخواری وڵاتـی کـرمـانـجە‌تـیێ و شەش دانگـی دەکۆنە مەیدانێ ه‌ه‌راکە‌م نە‌تە‌وی و‌گۆڕدێرم کوانێ.
ه– بە سواری لە پرتاوێدا قیلەوقاچ داکەین و بهە‌نگێوینەوە، لە دوورە و دووران نیشانێ.
یاخۆ سواری ماینێ موحەندەکێ، هەسپی شێ و کەحیلان بینەوە،
هـەڵکـهێینە سەر "تە‌رات"، "بـرین" و "دارجلـیتـیێ" "تـە‌قلّـە و ڕمـبـازێ" و بەرەكانێ یا بەربینە "زۆردوانێ".
٥٢ ئەوجا كە هـاتوونەوە سەیری: پیـای و ژنی دە دورنـاسی زۆزانێ، لاو و جحێلی دەسوارێ؛ نێر و مێ جوانچاك و خورتی شارێ؛ زار و منداڵ تەواوی نیشتووانی ه‌ه‌رێم، و وڵاتان؛ دەیاندیت ئەوان سەرکەوتن و ا. پشووێکی دەخواتەوە.
71 دەرچوونی یەکە قـارەمـانی دەخاکی "موکریـانێ".
چ خــەمــم لــە‌سە‌ر دڵــی نــە‌دە‌بـوو، بـێجـگە لـە خـە‌مـی خـۆشە‌ویستـە‌کـە‌م،
سوورەگوڵە‌كە‌م، بەندی دڵە‌كە‌م، یای "خەجان "ێ ٥٣ - وێستاش توخوا راسپێربێت لە زارگەلێ، لەسەر رێی بێریانم بنێژە بەسەرمدا دێ سێبەری زەردی دەگەڵ گرۆی پـاك و بەرێزی دەسیپـانێ،
"نا دە کێلە سیپان "ێ.
ﺤﻪﻭﺗﻪﯼ ﭼﻪﻧﺪ ﺟﺎﺭﺍﻥ، ﻫـﻪﻣﻮﻭ ڕۆﮊێ، ﺑـﻪﯾـﺎﻥ ﻭ ﺋێﻭﺍﺭﺍﻥ، ﺑـﻪ ﺑﯚﻧـﻪﯼ مەڕدۆشینێ ڕێت دەوێ دەکەوێ، یاخۆ بە بیانووی مەڕ خوێدانێ.
گوڵە "گەزیزە" و "پەریزە"م لە دەوری سین دەبن، دێنە دەرێ لە تەنیشتم پنجی لەیلانیێ.
دەستە خوشكان، كیژۆڵی سل و مل و چاوڕەش، گەردن كێل، سەمام لە باخەڵێ ئــاسکــۆڵــە جـحـێلـە‌کــانــی، تــە‌رز و ڕوێڵ، لــە سەرم هـە‌ڵدە‌وە‌ستن لێت دەپرسن: «گۆڕی –سیامەند–ی کێ هـەیە؟».. وەرە پێیەکم لە سەرینێ دانیٰ.
توخوا ئەگەر جارێکم لە دەوری هەڵنەپەرِن، هیچ مردنێم لەبیر نییە،
بێرێمێ گۆرێی ه ه - "سیامەند" پاش کوتنی ئەو چریکانە بە پەلکی دارانەوە، دەستێکی هر لەسەر گوێی خە‌نجە‌رێیە و بە دەستێکی تر پنە‌ی "شینگی" بە
سینگەوە گرتووە. ریزە رِیزە دەیناڵاند، وردە وردە مەنگ و مات دەبێ،
لەلیەکیشەوە براکانی "خەج"ێ کە لە شوێنیان دەگەڕان، دووراو دوور،
بـە دەنگـيـانـە‌وە‌را نـاسیبوویـاننە‌وە: هـاتـبـوون دە‌يـانـبـيـننە‌وە کە لێيـان نزیك دەبنەوە دەبینن "سیامەند" هەڵدێراوە بە پەلكی دارێوە بووە و
" خــە‌جــی"ش بــە بستوویـە‌كی سە‌خــتـە‌وە بــە بــاسکـی چیـایـە‌وە لەسەر 72 بەردێکی، ڕووبەڕووی "سیامەند"ی گیرساوەتەوە و شین و گابۆڕیەتی و بە "سیامەند"ی هە‌ڵدەڵێ؛ داد و ڕۆڕۆیە‌تی.
"خەج" لە كن براكانى لە منداڵیوەڕا بە ڕوو تەنك سەرمێون بوو، دەگەڵ وەش بـراکـانـی پـەیـدا بوون خەج دەیـنـاسیـنـە‌وە: لـە‌پـیێ هــە‌ڵگوتنێ بـە
"سیامەند"ی نابرێتەوە درێژەی پێ دەدا و گاز دەکاا .
٦ - لـە‌بـخـۆم؛ خـۆڵ وەسەرێ کـوێن لـە بـەرێ، بــابــان وێرانــێ، مـە‌گیـن بەسەری خۆم دادەم بە دڵمەندی.
لەبخۆم بریوە دەكەم نێو گەلی زوراری، سۆران و لوڕ و رە‌وە‌ندی.
پەیمان بێ بە پەیمانی دەمرۆیان پسمامێ "سیامەند"ه قارەمانێ، کە
"خەج" لە ڕەچڵەی کرمانجەتی بێ. دایکی نەیدۆڕاندبێ، پـاش تێ سەر وەکەس نەهێنێتەوە بن بەندێ.
هی داد چلۆن نەکەم، دەکەم بەخوا گلەیی خۆم لە دەس کن" خودێ.
بــا مــاڵـە بــابــم بــە‌بـێ "خـەج" و "سیـامـەند "ی بـچـنـە‌وە کـوێستـانـە‌کـە‌ی دەسامرەندێ.
٧ە - " چەج" پشووێکی دەخواتەوە و دیسان گاز دەکا:
هاوارە ڕۆ ڕۆیە، هاوارە ڕۆ ڕۆیە، لە‌منی ئـاوارێ.
"سیامەند"ه یـاخوا کوێر بم دانیشم بـە کزی و هـەژاری.
لەبخۆم بریوە دەکەم نێو هۆزی کرمانجەتی، زراری.
جا پـاش تۆ چم لێ دێ لـە ڕەنگی هـە‌جە‌ری؟
نـە‌هـاتـیـە دەنـا بووك و زاوای وا چــارە‌رە‌ش نــە بــۆ لــە سە‌رتـا بەپێی کوردەواری.
٥٨ - " چەج" پشووێکی دەخواتەوە و دیسان گاز دەکا:
١. بەندی هە "پەرکەیە"، "گۆرانیبێژ" هەروا بە قسە دەیگێرێتەوە. –نەیوییان–.
73
"سیامەند" سەری "سیپان"ێ، لە من بەدارە و ه‌ه‌ر بە دارە "سلوك"ه.
داخوا کێ چاوی پیێ ه‌هێناوین دەیەنگاوتین نەیدەویست خۆش ببن ئەو زاوا و بووكە.
ه - "سیامەند"ه سەری "سیپان"ێ بە دارە هەر بەدارە پر لە دارە.
لە من دیارە ئەوا سوار و پیادە دێن ب‌ه ه‌ه‌ژم‌ارە.
"سیـامـەند"ه گیـان چ یـە‌کە چ سە‌تـە چ هـە‌زارە.
هیچی نهە‌اتووە دەردی "خەج" و "سیامەند"ی پێکەوە بکا چارە.
جا منیش بەتەنێ؛ بكەومەوە دەست ئە‌وە‌انە چ نااحە‌ز و ناابە‌كارە.
برام هـاتووە یەکە، سەرتـاپێی کینە و چەکە. برام هـاتوون دوونە، خە‌نجە‌ریـان دەسوونە.
لە‌بۆ گرتنی من هاتوونە.
برام هـاتوون سێنە، هـەموو شمشێر پێنە.
بۆگیانی من، دێنە.
برام هـاتوون چوارن، تەواو لێم داخدارن.
لە گرتنی من، هـارن.
برام هـاتوون پێنجن، گشتی لێم دڵڕەنجن.
دەمكەن ئەنجن ئەنجن.
برام شەشیان سوارن، زۆر توورە و بە دەمارن.
وەك بەهـاروی دەمهاڕن.
برام هـاتوون بـە صە‌وتـە، ڕمبیـان لـە دار "کەوتـە".
ﭺ ﺑﮑﻪﻡ ﺑـﻪﺧﺘـﺎ ﻣـﻪ ﮐﻪﻭﺗـﻪ، ﮐـﺎﺭ ﻫـﻪﻣﻮﻭ ﺑـﻪ ﻫـﻪڵﮑﻪﻭﺗـﻪ.
ه‌ه‌ژدە برام دێنە، دەگەڵ هۆزی دێنە.
74 تیروکەوان پێنە، کارم مەرگ و خوێنە.
١ - جا بەخوا، ئەوانەی دێن چ هو میر و گزیرن.
ﭺ ﮐﯚﻣﯿﻞ ﻭ ﺭﺍﺳﭙێﺭﻥ.
ﭺ ﻣﯿﭩﮕﻪڵﻦ ﭺ ﻧێﺮﻥ، ﻟێﻡ ﺧﯚﺳﻦ ﯾـﺎ ﺯﻭﯾﺮﻥ.
ناتوانن "سیامەند"ه گیان، تا پشووێکم مابێ، لە تۆم ببوێرن.
٦ - كوێستانیی و خزم و كەسانی لە "خەج"ێ نزیك دەبنەوە، بەڵام "خەج" لە بستوێکی سەخت و حە‌ستمە و بە بە‌ردێکە‌وە گیرساوەتەوە، ئاوری دە
دڵی بەربۆ کوڵی بۆ "سیامەند"ی هەستاوە.
کە کوێستانێکان دەگەڵ بـراکـانـی لـیێی زۆر نـزیك دەبـنـەهوە، "خەج" بەسەری خۆیدا دەدا، دەیکاتە شین و ڕۆڕۆ بەو دەنگە خۆش و ئاگرینەی تێی ه‌ه‌ڵدە‌كاتێ: ههموو خەڵكەكەی وبشك دەكا "مات دەكا" و لە جێی ﺧﯚﯾـﺎﻥ ڕﺍﺩەﮔﺮێ. ﺑـەﻭ ﺟﯚﺭەﯼ "ﺧەﺝ" ﮔﺎﺯ ﺩەﮐﺎﺕ ':
٦٣ دەبڵێ گوێو لە من بێ: گەلی دەهۆزی، گەلی دەخوشکان، گەلی دە برادەران، گەلی دە کرمـانـجەتـێ، گەلی سەرەوێڵێ.
ئەمن و "سیامەند" چەنمان دڵ بە یەکتری خۆش بوو، وەکو ئەوی جــووت کــە‌وی چــیــایــە، سۆنــە و بــۆرە‌ی ڕوویـاریێ کــە دە‌خولێنە‌وە
ه‌ه‌رە‌وێڵێ شاین بە خۆن بوو لە دێیانی ناوچەی، لە هەرێمی لەنێو کورڕگە‌ل و کیژانی دەهەوار و خێڵێ.
ﭼەﻧﺪﻣﺎﻥ ﺋـﺎﺭەﺯﻭﻭﯼ ﺩەﺷﯿﺮﻥ ﺷﯿﺮﻥ ﺩەﮐﺮﺩەﻭە.
ئــەوان سە‌و و رۆژانــەی لــە جــێژوانــان کـە دە‌مـانگۆڕێوە دە‌سرۆکـە و ئەنگوستیلیێ.
۱. بـەنـدی ۱۲ پـە‌رکە‌یە، هــە‌آـبـە‌ست و چریکە نییـە، گۆرانیبێژ بـە قسە دەیگێڕێتەوە.
–ئەیوبیان–
75 ٦– "سیامەند"ه، چەندە شۆخ و شەنگ بووی هەچی چاك بوو كورتەباڵا،
کــەڵــە‌پــیــاوێ. رێت دە‌وە‌شاوە تــاژی و توولان «رەوەی دە و خـە‌لـدیـیـان» چـە‌قـلّـە سە‌مـایـان لـە‌پێش دە‌كردێوە، کـاتـی ئـیّواران کـە
دەگەڕایەوە لە ڕاوێڕا، بە سواری دەکحێلێ.
٦ە - جا بڵێ پـاش "سیـامەند"ی لاوی دەگورج و گۆڵی پر بر و ژیری وەك ئاسمانیّ
پەرێز و سوێری لە گوێن بەرزەکێوی دە زۆزانێ.
دڵێ دەریـایـە، لـەپێ چەن بـەرەڵایـە، لـە پـەخشانێ.
بەخوای چ سا و چ مەزنی نەدەگەیشتەوە، زیبك و شانی، ئەوی سۆرە جێلێلێ کوێن لە بەرێ، خۆڵ وەسەرێ، لەو کاولە چیانەی، خۆی بۆ چی بێڵێ.
ئەوە منیش خۆ فڕێ دەدەم "سیـامـەند"ه گیـان بـە دووتدا دێمەوە تـا ژێر پەرەی دەکێلێ.
١ - "سیامەند"ه گیان، ئەزیش ئەوە خۆ فڕێ دەدەم:
سەرم ساخە بنم تـات و گۆمە هـەموو كەس بمكا گواژە و لۆمە.
لە جیهان "دنیا"ێ و رِۆژێ هەستانەوەی هە‌ه‌ر ئی تۆمە.
٦٧ - كــوێستــانـێكــان دەزانـن "خــەج"یش سۆسە و ئــاوری خۆسەویستیـی
"سیامەند"ی گرتوویەتی خۆ فڕێ دەدا، وە بستووی هەڵدەگەڕێن تا بیگرن، خەڵکەکە، براکانی هـاواری لێ دەکەن:
- " خەج" دەزانێ تـازە "سیـامەند" کـاری کراوە نـاژی. دیسـان گـاز دەکـات:
٦٨ هەی دە بڵێ، گەلی دە هۆزی، گەلی دە برادەران، گەلی دە خوشکان،
کیژانی شەنگی دە زۆزانێ.
ئەو کچانەی چاو گەلاوێژ و دەست و پێ بە بازنە و خڕخاڵ و پڕ لە 76 گژنیژن، لە جوانەمەرگێ من "سیامەند"ی یاد بکەنەوە؛ مەکەن شینێ،
فرمێسکان دە "هـەڵ" مە‌وە‌رێنن، هـە‌وا و زووخاوی هـە‌ڵمە‌ڕێژن.
19 راسپێر بـێ، مـنـیش لـە (زارگەلێ) لـە تـە‌نـیشت گۆری "سیـامـەند"ه
خۆسەیستەکەم ناکەمێ جوانەمەرگێ، بنێژن.
ئەو چیرۆکە تاڵ و شیرنە، بەسەرەاتی دوو جحێلی ناکامە، بیگێرِنەوە بۆ منداڵان، بۆ کوڕ و کچانی دە کرمانجە‌تییێ ببێژن.
ئەو دای بـابـانەی، کچیان بێ دڵ دەکەن بەزۆری بـە مێردیـان دەدەن،
تاڵیی ئەو ه‌ینگە «رە‌وڕدو»انە لە بارە ب‌چێژن.
ئـەو كـچـانـە‌ی رِوودە‌كـە‌نـە گـۆری دڵـدێرێ، پـێگـە‌ی ئـە‌رك و ئـە‌مـە‌گی خۆشەیستێکی پاکژی و ئەحوالانەدا بڕێژن.
دەبڵێن خۆستر بژێتەوە و ڕاوستـاو بێ دابی بەڕێزی خوازبێنی و کچ بە مێردانی کرمانجەتی بە دڵی کوڕ و کچانە «شوێنی دای بـابـانە» گەلێ گەلێ هێژاو لەمێژن.
٧٠ ﺩﯾﺴﺎﻥ ﮔﺎﺯ ﺩەﮐﺎ:
جا ژیـان بۆ چییە؟ گیـان بۆ چییە؟
چێن بڵێم ئەوەتانێ ماوە، "خەج"ی "سیامەند" ییە.
بەخوای، خوای پاکی، بە یەزدانی ڕووناکی.
سوێندبێ بە جوانی و چاکی، بە ڕۆڵەی ئـاو و خاکی.
بە خۆشەویستی و جوانێ، بە مەرگ و بە ژیـانێ.
بە ڕۆژی لە ئـاسمـانێ، بە ئـاوە ڕۆونكەی کـانی.
بە پیری کامڕانی. لاوۆ هەر تۆم خودانی.
بە چاكى كەسكەوانى. بە سوورەگەنم و نـانى.
لە مرنێ یا لە مانی، بیزانی یا نەیزانی.
7 بە ڕاستی و ڕەوانی؛ "سیـامەند" گیـانی گیـانی، لاوۆ هـەر تۆم خودانی،
لاوۆ هـەر تۆم خودانی.
تا ماوم، ئەزیش بە دووتدا هاتم.
۷۱– برایەکی دێ بیگاتێ "خەج" بە نێوی "سیامەند"ی خۆی هەڵدەدێرێ و لە ه‌ه‌واوە گاز دەكا .
٧٢– تـا مـاوم بـە‌تـە‌مـاتـم ئـە‌زیش بـە دووتدا هـاتـم؛ دەڵێم:
ژین و مردنم دمگەڵ "سیامەند"ی شۆڕەشواری نەبەزی دە کوردەوارییە.
«پایان»
مەماباد - ٢٥ گەلاوێژ ٤٣٣٤ –ئەیوبیان - کرمانج 78 79 80 | خەج و سیامەند |
ڕۆمان خەجێ و سیامەند عە‌بدولباقی یوسف وەرگێڕانی عەلی ساڵح میران 2020 l ئەم رۆمانە:
چێیۆکی خۆشەویسێتیەکی ئاگرینی کەڵەپووری کوردانسەو لبەناو دڵسی ملیونبە‌ها کبورد دەژی ، خبەجێ و سبیامە‌ندیش پالە‌وانی ئەم چیڕۆکە‌ن، دەتوانین بلّبێین خەجێ سیامەندی درووست کردووەو توانیویەتی بیکات بەکەسایەتیەتیەکی نەمر،
گەر خەجێی ڕەفتار جوان و داوێنیاك نەبوایە هەر بە نادیاری دەمایەوەو کەسایەتیەکی سەرکێش دەبوو، ئبەو دوو دڵدارە توانیان نمونەیە‌ك لە‌بونیادی كۆمە‌ڵگای كوردی كە لێیەوە
هاتوون پێشکەش بکەن، هەروەها وێنەیبەکی جوان لەسبەر چەمك و تێگەیشتنی ژن و پیاوی كورد سەبارەت بە بەرزیی سۆزی خۆشەویسیتی مرۆیسی نیشان دەدەن، بـە‌مجۆرە ئـەم ﭽﯿﺮﯙﮐﻪ ﻧﻪﻣﺮﻩ ﺗﻮﺍﻧﯿﻮﯾﻪﺗﯽ ﺷﻮێﻧێﮑﯽ ﺑﻪﺭﺯﻭ ﺯﯾﻨﺪﻭﻭ ﻟﻪﮔﻪﺷﺘﯽ بیروهۆشـ
عە‌بدولباقی یوسفی ڕۆماننوسی کوردی ڕۆژئاقا بە شێوازی ﮔێﺭﺍﻧﻪﻭﻩ ﺟﻮﺍﻧﻪﻛﻪﯼ ﻭ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺑﯿﺮﻩﻭﻩﺭﯼ ﻭ ﻫﻪﺳﺖ و هۆشی خۆی، ئەو کارەی داهێناوە.
* [16] A. A. K.
بەچاوقوچِــانێك لەباوەشسی خسۆی دەگسرێ، ئەفسسوونیی نائاگایی بە کیمیای بۆنی سڕکردنێکیە‌وە خۆی پێدادە‌کرد و یاری بەخرۆکەکانی خوێنی دەکرد.
لەکــەلێنی ســڕبوونی ســاتە ئەفســوناویەکانی ، بەهــەموو گسەردێك لەگەردەكانیسەوە، هەسستی دەكسرد كسە روومسەتی لەڕوومەتە نەرمەکەی دەخشێ، تا بۆنی ئەو گولانەی پێشتر بۆنی نەکردبوون، خۆی بە هەستی بۆنکردنی دابکات.
پێلوەکسانی لێکنسان و خسۆی ڕادەسستی بسەرزیی حاڵسەتی سڕدو كسردو بسە بینینسی جسوانیی هسەر گوڵێبك، كسە بسۆ بۆنکردنیی، خۆی لێیان نزییك دەکردەوە، چاوەکانی خۆش دەكرد .
ﺩﻭﺍﺗﯩﺮ ﺑﯩﯚ ﺋﯩﻪﻭﻩﯼ ﻟﯩﻪڕﯾﺰﯼ ﮔﻮڵﻧﯩﺪﺍ ﻧﯩﯚﺭﻩﯼ ﺧﻮﺷﯩﮑﻪﮔﻮڵەﮐﻪﯼ بێت لەسەر باڵی یاقوتێك دەڕۆیشت.
هــەر گوڵێــك بــۆنێكی تایبــەتی هــەبوو، هــە‌روە‌كو چــۆن ه‌ریە‌کە‌یان جوانیب‌کی ه‌ه‌بوو: سیسیێل، ئۆرکێید، دۆرینیدا،
لوسین، ڕاوەنسد، ڕۆنسزا، هسامر، ئسەنجوانا، فیسولا، لیمساس،
سۆلین، ئەریس، نانیش، لیوتس، لیلیی، میرام، لارین، میلیا،
جووری، لیلك، باتۆنیا ، بسنت، قە‌نە‌فر، یاسەمین، لافندە‌ر،
نێرین ، شەقائق نوعمان، بیجۆنیا ، زەنبەق.
مەستى تێڕامان لەجوانیی هەر گوڵێك ماوەییەكی پێدەچوو،
كـاتێ بۆنەكـە‌ی دەپڕژێنێتـە سـە‌رو لـە‌پانتایی گردۆڵكەیـە‌ك ﮔﯿـــﺎﻥ ﻟﻪﺳـــﺎﯾﻪﯾﺪﺍ ﭘﺸـــﻮﻭﯼ ﺩﻩﺩﺍﻭ ﮔﻪﺭﺩﯾﻠـــﻪﯼ ﻫﻪﺳـــﺘﻪﮐﺎﻥ ئارامیان دەگرت، .
لەپۆپـــەی ئـــەو ســـاتە ئەفســوناویانەی گرتبوویـــە خــۆی،
پەپوولەیەکی سەر گوڵە (کلیمانس)ێك، كە نۆرەی ئەوبوو تا لەسسەری بذیشسێتەوە، لەسسەر بساڵێكی گسەنجێك و لەسسەر باڵەکەی دیکەشی کچێکی زۆرجوانی هەڵگرتبوو، سەرنجی ڕاکێشـــاو ، ئـــە‌وکات دە‌نگێکـــی خۆشـــی لەر ژێســی ﮔﻮێﭼﮑﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪﺭﺍﻧﺪﻩﻭﻩ: ﺋﻪﻭ ﮐﺎﺗﻪﺕ ﺑﺎﺵ. .
بـــەو دە‌نگــە‌ی بەیەکسەوە لەلایــەن کسورو کچـــە‌کە‌وە هـــات وش لەبەردەمی وەستا : کاتی ئێوەش خۆش…
ئەوجارە کوڕەکە وەدەنگهاتێ ناماناسى، چونکە پێشتر ئێمەت نەبینیووە…
ئەمەی گوت و بە قووڵی سەیرێکی کردن و سەری سوڕما :
ئێوە کێن؟
ﮔﻪﻧﺠﻪ ﺟﻮﺍﻧﻪﻛﻪ ﺑﻪﺯﻩﺭﺩﻩﺧﻪﯾﻪﻛﻪﻭﻩ ﮔﻮﺗﯽ: ﻣﻦ ﺳﯿﺎﻣﻪﻧﺪﻡ..
ﺩﻭﺍﺗﯩﺮ ﺋـﺎﻭڕێﮑﯽ ﻟﻪﮐﭽﻪﮐﻪ ﺩﺍﯾـﻪﻭﻩﻭ ﮔـﻮﺗﯩﯽ: ﺋﻪﻣـﻪﺵ ﺧـﻪﺟێﯽ
خۆشەویستمە. .
وەكسو ئسەوەی چسەند پشسكۆیەك لسەهێزی نسورانی ئسەو خۆشەویستیەی لەناخی دابوو، بدۆزێتەوە، هەرجارە سەیری ڕوخسیاری یبەکێکیانی دەکبرد، پاشان گوتیێ ئایبا کوردێیك هیە چیرۆکی خۆشەویستیەکەی ئێوە سەرسامی نە‌کردبیێ؟
بـە نـازەوە دەنگـی کچـەجوانەکە بـە‌رزبووە‌وە‌و گـوتـی: ئەمـە بـــۆمن و خۆشەویســـتەکەم ی ، و بیرەوەریەی لەناختاندایە ، ئەوە ئێمەین.
ڕووی لهەــە‌ردوکیان کــردو گــوتی: ســالّ بە‌ســالّ چــیرۆکی خۆشەویســـتیە کاریگەرەکسەتان لەسسەر زمسانی کسوردان ﮔﻮێﺯﺭﺍﻭەﺗﻪﻭە، ﺑﻪﺟﯚﺭێ ، ﺗﺎ ﺑﻮﻭﻥ ﺑﻪ ﻛﯚڵەﮔﻪﯾـﻪﻙ ﻟـﻪﻫﺰﺭﻭﺑﯿﺮﯼ ﺯﺍﺭەﻛﻴﯽ ﻧەﺗەﻭەﻛەﺗﺎﻥ.
سیامەندیش گسوتی: ئسەوەی دەیسزانن بەشیێکی کەمبە لسەو چێرۆکەی ئێمە. .
ــ
لە‌خۆشە‌ویستە‌كە‌ی ڕادەما ، بەدەنگێكی نە‌رمە‌وە گوتی: بە‌لآم ئەوەی نادیبارە، جگبە لبەمن و لبەم خۆشەویستەم کەسێکی دیکە نایزانیێ ئەو کاتە گوتى: ئای ێمن بوونەوەرێکی چەند بەبەختم ، کە لسەو تە‌مە‌نسە بە‌نرخە‌مسدا، دە‌رفسە‌تی گە‌یشستن بسە ئێسوە‌م بسۆ ڕەخساوە، زۆر سوپاسگوزاری ئێوەش دەبم گەر نهێنیەکانی ﭼﯿﺮﯙﮐﯽ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺘﯿﻪ ﮐﺎﺭﯾﮕﻪﺭﻩﮐﻪﺗﺎﻧﻢ ﺑﯚ ﺋﺎﺷﮑﺮﺍ ﺑﮑﻪﻥ.
ه‌ردوو عاشقەكە وەكو ئەوەی لەسەر گە‌نجینە‌یە‌ك لە‌نهێنی دانیشتبن، سەیری یەکتریان کـرد، سیامەند پـاش کەمێك بۆ ﺩﻭﻭﺭﯼ ﭘﻮﺍﻧﺴﯽ ، ﺩﻭﺍﺗﺴﺮ ﻣﺴﺮﻭﺍﺭﯼ ﻭﺷـﻪ ﺩﯾﻠـﻪﮐﺎﻥ، ﻭﺷــﻪ ﺩﻭﺍﯼ وشە کەوتنە سەر تەڕێتی زمانی: ئەمەش هی سەردەمێکی دوور بسوو ، بسەڵم بیرە‌وە‌ریسە‌كانم هێشـتا هسەر سساتبێك لسەو ساتانەی یاراستبوو، کە خۆی خزاندە ناویەوە و لەمیانەیدا لەگسەڵ خۆشەویسستەکەم خشستی کۆشسکی چسیرۆکی ئسەو خۆشەویسیتیەی نێوانمانم درووسیت کسرد، کسە جگیە لسەو شتێکی دیکەمان نیە ، ئەویش بریتیە لەچۆڕاوگەی هەموو ئەو تەمەنەی تێییدا ژییام، ئەو تەمەنەی بە دۆزینبەوەی ئەو خەجێیەی کە ژیانی منسی ڕووناك کردەوە، تاجدار دەبێیت و تامی هەنگوینی ژیان و خۆشی ترپیە‌کانی دڵمی پێچە‌شتم،
ئەو شەوە تاریکەی بۆ دەرخست، کە لەسەر تەمەنم نیشتبوو و بـە هێبزی خۆشەویستیەکەی تىوانی لای ببات، بۆ ئـەوەی بەهایەکی دیکە بە ژیانم ببەخشێ، کە پێشتر نەمبینیبوو.
لەگەڵ پەنا بردنی بۆ بێدەنگی، کییی باڵی بەسەر شوێذەکە داکێشا، زۆری نسەبرد، تادەنگبە هێمنەکسەی لەگبەڵ ئیقساعی ﮔﻪﺭﺩﯾﻠﯩﻪﻛﺎﻧﯽ ﮐﭙﺴﯽ ﻫﺎﻭﺋـﺎﻭﺍﺯﺑﻮﻭﻥ: ﺳـﺎﻣﺎﻧﯽ ﻣـﺎﻣﻢ ﺗـﻪﻧﮕﯽ ﺑـﻪ هموو جومگە‌كانی ژیانم هە‌ڵدە‌چنی، هەموو جوولە‌یە‌ك كە
ئەنجامم دەدا، ئەو بۆی دەستنیشان دەکردم، تا دەسەڵتی خۆی بەسەر هەموو کلاوڕۆژننەو پەنجەرەکانی دواڕۆژیشم دەســـەپاند، کـــە تێیـــدا بتـــوانم لەمیانەیـــدا تێیڕامـــانێکی گەشبینانە بۆ دەرەوەی دیوارەکانی زەبروزەنگسی، وەدەست بێنم سەیری ئەو کۆمەڵە منداڵنبەی دێیەکەم(سبلیڤا)م دەکرد،کە لەسەر ڕێگاکان یاریان دەکرد، لەسەر پانتایی ئەو ئازادیەی لەئاسىۆی گەردونەکبەی یاریان دەکبرد، دڵخۆشیی دەکبردن و منیش تێوەژەنینی کەسەرم دەچێژت، چونکە لەناو ئەو بازنە خۆكارانسەی منداڵیسدا، نەمسدەتوانی یسەكێك بم لسسەوان و بەشداری یاریەخۆشەکەیان بکەم بێئەوەی چێژی منداڵێتی بچێژم، ساڵنی تەمەنم ساڵ دوای ساڵ دەپێچرانەوە، بێئەوەی ڕۆژێك لـە ڕۆژان یـە‌كێك بم لـەو مذدالآنەی دێیەکەم.
ئەوکات بۆم دەرکەوت کە مامم تەنها بە دەستبەسەراگرتنی قۆنا غێكی تەمەنم نەدەوەسیتا ، بەڵكو دەیویست دەسبەڵتی بەسسەر تسەواوی دواڕۆژم بسسەپێنێ و هەردەرگایەكیشسم ڵێ دابخات كە ڕەنگە بتوانم بەبێ ئەو بیكە‌مە‌وە، تا گەیشتم بە ئاستێك، مێشكم بە دە‌رچە‌یە‌كی خەیاڵیش لەو نوشوستیە‌ی لسە ژێسر باریسدا دەتلاصەوە، دڵنسە‌وایی نسە‌دە‌كردم، ئسەوكات نەمتوانی لەدواڕۆژ زیاتر لەڕەوڕەوەیەکی دووبارە بووەوەی بێیێزارکـــە‌ر بــقێیســـتاو داهـــاتووم ببیـــنم، بـــە‌بێ ئـــەوەی لەهۆڵەكانیدا تیشكۆیەك لەهیوا وێنا بكەم.
لبەناو ئـاگری بیروبۆچـونە‌كان گـە‌وزم دەدا، لـەنێوان ئـەوەی،
بــەرەو ئــەو شــێوە کۆســتئامێزە‌ی یــا خیبوون بــڕۆم، یــان ملكەچـ
لەمانەوە لەژێر چەپۆکی ئەو مامەم کە لای من تەواو نیامۆ بوو، بەبێ ئەوەی لەو جیهانە نادیارەی خۆی، کە (هەتاو)ی خێزانیشی بەشداری تێدا دەکرد، شتێکم بۆ ڕوون بکاتبەوە،
ئەو شتەی هەستێكی ڕوخێنەر بە نەبوون ، لە دەروونمدا گپ دەگرێ ، بەجۆرێ، زۆرجاران وام بە خەیاڵدا دەهات کە بوونم نیبە، چونکە سبەبارەت ببە‌من هبیچ شبتێك ئامساژە ببە بسوونم ناکات، ئەو شتەی شایانی ئەوە بێ، کە ئاماژە بە هەقیقەتی بوونم بكات، بریتییە لەوەی دەزانم بۆچی دوور لـە‌باوانم لـە
ماڵی مامم دەژیم.
بۆیـە ئـە بیرانـە… لـەناو مێشـکم لە‌ه‌ه‌ڵکۆڵینی خە‌رە‌ندە‌کان نەدەوەستان، بۆچی وەکو هەموو منداڵنی دێیەکەمان لەماڵی بــاوکم نــاژیم و خۆشــیە‌کانی ڕۆژانــی منــداڵیتیم نــابینم ،
ﻟﻪﻭﮐﺎﺗﻪﯼ ﭘێﻭﯾﺴﺘﯿﻪﮐﯽ ﺯۆﺭﻡ ﺑﻪ ﻧﺎﺯﯼ ﺑﺎﻭﺍﻧﻢ ﻫﻪﯾﺒﻪ، ﺑﯚﭼﯽ ﻟـﻪ نازی باوانم بێبەشم ، پاشان بۆچی تا هەنووکە مامم منداڵی ندە؟
بەڵم من قەت نەمدەوێرا ئەو پرسیارەی لێبكەم ، چونكە ئەو ﻭەڵمـە‌ی تـەواو لـە‌مامم ئەزبـە‌رم کردبـوو، ئـەویش ئەمـە‌بوو:
ئەوکاتەی گەورە دەبیت و دەتىوانی بەرگەی بەرپرسیارێتی بگری ، ئەوسا لەمە تێدەگەی.
تا لەناخمدا ئەو يەقينە جێگیر بوو، كە هەرچەند گەورەش بم
، بـەڵم لە‌بە‌رچـاوی ئـەو هـەر بچـووکم، بـە‌بیێ ئـەوەی بتـوانم بەرپرسیارێتی ئەو زانیاریە شاراوە لەباوانم هەڵبگرم.
تـا تەمــەنم بــوو بــە بیســتوپێنج ســالآن ، بــەردەوام لــەناو پرژەکانی ئەو ئیقاعبە خنکێنیەرەی ژیبان گیەوزم دەدا، بەبێ ئەوەی دەست لـە‌قۆناغێك بـدەم، لە‌كڵپـە‌ی قۆناغـە‌كانی ئـەو ساڵە نە‌هاتانـە ، هەسست و نە‌سستی غە‌ریبایـە‌تی بــەردەوام دەیچەوساندمەوە، تا من بەڕێکەوت لەڕێگەی هاتوچوونم بۆ کێلگەکە هەندێ لـەو گەنجە هاوتەمەنانەی دێیەکەم بینسی،
چۆن من بـەلای ئـەوان نـامۆ بـووم، بـەمجۆرەش ئـەوان تـەواو بەلای من نامۆ بوون ٠ لەســەر داڵسی ئــەو تە‌مە‌نسە‌ی لەســەری ڕاه‌ساتبووم، ڕۆژێسك هەستێكی لەپڕ دایگیرتم ، كە لەو قورومتێنە‌ی مامم بوێرێ مینی تێبخسات ئسازادترم، بسەڵم قسەبارەی ئسەو بێئومێدیسەی هستی پێدە‌كە‌م، هستی ملكە‌چبوون دە‌خزێنێتە دە‌روونم ،
وامبۆەـات کـە مـامم بـۆ کپکردنــی هیـواو ئاواتـە‌کانم و ئـەو ﺤﻪﺯﻭﺋﺎﺭﻩﺯﻭﻭﺍﻧﻪﯼ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﮊﯾـﺎﻧﻢ ﺩﻩﺑﺎﺕ، ﭘﺸﺖ ﺑﻪﻣﻠﮑﻪﭼﮑﺮﺩﻧﻢ دەبەستێ ، وای بەخەیاڵدا دەهات من وەکو باڵندەیەکی ئازاد بم، ئەو باڵندە‌یە‌ش لە‌سە‌ریە‌تی شتیێ بکات و هە‌وڵببدات بۆ ئەوەی دە‌رچە‌یە‌ك بۆخۆی فە‌راه‌ه‌م بكات ، تسا لسەو قە‌فە‌زە
ئازاد بێت و بەرەو سەربەستی لەشەقەی باڵ بدات .
لە‌تە‌مومێی ئەو بە‌رە‌بە‌یانیبە زووە
ه‌ڵدە‌ســتیێ و بــە قووقــە‌و بانگــە بــە‌رزە‌كانی پاشمــاوە‌ی دەزووەکسانی تساریکی ڕاودەنسێ، دەنگسی گسڕی مسامم خسۆی بەکوێچِکەم دادەکات و بۆ ئەوەی پێش ئەو بگەمە کێلگەکە،
لەضەوم هەڵدەستێنێ ، پاشان كاتێ خۆر دەگاتە كەمەرەی ئاسمان ئەویش لەدوامەوە دێت.
ه‌ندێجار. کاتێ ماڵ پێویستیان بە سەوزەو میوە دەبوو، بە
ســواری گوێدرێژەکەیــەوە دهەـــات و بــۆ ئـــەوەی لەگـــەڵ گەڕانەوەماندا توورەگەکەی لێپڕکەین، هەندێجاریش کاتێ ماڵ هیچ شتێکیان لە‌کێڵگە پێویست نەبوو یان پێویستیان بە شێتێكی سووك بوو دەمانتوانی بە دەست هەڵیبگرین ئـەو بـە‌پیادە دەهات، بـۆ بایە‌ضدانمان بـە کێڵگە‌کـە، تـەواو شەکەت دەبووین و بەجۆرێ تا توانای تێدابوو خە‌وزران پەی پێدەبردین، خۆریش لەئاوابوونیدا، تاڵە تیشکەکانی لهەبێڵ و پاچەکا نمان دەدا، ئەوکات هسەنگاوە شەکەتەکانمان بسەرەو مـاڵ پەلكێشـى دەكردینـە‌وە، بـە‌بێ ئـەوەی بـوێرین شـتێك بکەین، جگە لەوەی بەپەلەو بێئـەوەی چێژی لێیوەربگرین،
ژەمی شێوانمان بخۆین ، پاشان لـهێیر زەبـری شـە‌كەتیی،
جەستەمان بەپێخەفی خەوێکی قووڵ بسپێرین…
چـــاوەکانم لیکــدەنێم و نایانکەمسەوە، تسا ئەوکاتسەی لســە ﺯەﺭﺩەﭘـــەڕی ئـــە کاتـــە زوەی دوای ئـــەو مانـــدووبوون و شەکەتیەی ، خبەو تێیبدا ئێجگبار خۆشبە، دەنگیسی خبۆی دەکات بە گوێچکەکانمەوە: سمکۆ . کورە هەڵسە… نووستنی بەیانیان هەژاری دێنیێ و نا نمان دەرخوارد نادات.
ئەوکاتەی خۆم دەگرخێنم و بۆ درێیژەدان بە نووستنەکەم ،
بە ئارەزووێکی زۆرەوە جەستەم ڕادەضەم، ئەویش بەتوندی لێفەکسەم لەسسەر ڕادەکێشسێ و بسەدەنگێکی گسڕەوە هساوار دەکات: سمکۆ…هەی بێنامووس…ئەوە کەڕ بوویت!…
پاشان چنگی لەشانم گیردەکاو تا هێنزی تێدادەبێ لـەناو ڕامدەکێشـــێ و دەنگـــە ردەوام بەرزدەكاتەوە:
ﺯﻭﻭﻛﻪ ﻫﻪڵﺳﯩﻪﻭ ﺩﻩﻣﻮﭼﺎﻭﺕ ﻟﻪﻣﯿﺰﯼ ﺷﻪﯾﺘﺎﻥ ﭘﺎﮐﺒﮑﻪﺭﻩﻭﻩ…
لەژێر باری ئەو خەوەی، مامم لێی تێکدام، لـەو ماڵەی قەت تێیدا تێیر خەو نەببووم، مەسینەکەم هەڵگرت و لەبیرەکە پپرم کرد . . .
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﻟﻪﮊێﺭ ﺩﺍﺭ ﺑﺎﺩﺍﻣﻪ ﺗﺎڵﻪﻛﻪﯼ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﺳﯩﺎڵ ﻟﻪﻣﻪﻭﺑـﻪﺭ، ﻛـﻪ
لە‌حە‌وشە‌كە‌دا ڕوابوو ، دەستم بە دەستنوێژ گرتن کرد…
کاتێ درەنگ لەخەو هەڵدەستم، قسەکانی مامم ، ورووژمیان بۆ دێنـام ، بۆئـەوەی تە‌مە‌ڵی بکەم و زوولە‌خە‌و هە‌ڵذە‌ستم و کارنەکەم و نوێژەکەشم نەکبەم، ئبەو شبەوە شبەیتان بەسبەر دەموچاوم دادەمینێ ، ئەوسسا واباشــە بـۆ ئــەوەی نــهێێم شــەیتان بە‌سسە‌رمدا زاڵ بێست، دەبسێ زوو، بسەبێ دوودڵسی دەموچاوم بشێرم ، دوو رکات نوێرێی بەیانی ئەنجام بدەم،
پاشان وەکو مامم دەڵیێ بۆ نوێژی کارکردنیش خۆم ئامادە بكەم، ئەوكاتەی لەنوێژ دەبوومەوە، هەتاوی مامۆژنم قاپێك ﺷﯿﺮﯼ ﮐﺎﻣﯿﺸﯽ ﻟﻪ ﺗﻪﻧﯿﺸﺖ ﻗﺎ ﭘێﮐﯽ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺩﻭﻭ ﻧﺎﻥ بۆ دادەناین.
بەپەلە خواردنەكەم دەخۆم ، پاشان بۆ ئەوەی تاكە دەرفەتی ڕۆیشتنم لەگەڵ (ڕەوەند)ی تاکە هاوڕێی هاوتەمەنم وەدەست بێنم، هەر بەیەلە دەکەومەڕێ.
(ڕەوەند) ، هەر لەمنداڵیەوە هۆگرم ببوو ، هیچ دەرفەتێکی بۆ بەیــەك گەیشــتنمان لەدەســت نــە‌دەدا، ، هەنسدێجار كــاتیێ دەمانویســت بــەرەو کێڵگــە بــرێین، ئــە‌وم لەبــەر دە‌رگـــای ماڵەكەمان دەبینسی، نسەختیێ خسۆم دوادەخسست تساكو مسامم پێشم بگرێتەوە چەند ساتێك دەرفەتم ببێ و بەیەكەو چەند قسەیەکی بە پەلە بکەین، هەندێجاریش دوای نوێژی شێوان،
بۆ ئەوەی بەیەك بگەین و لەژێر پەنجەرەی خانوەكەمان قسان بكەین وەختێكم دەقۆزتەوە.
بەڵم لەجەژندا ، بۆ ئەوەی دوو ڕۆژان لەسىەر یـەك بەیەكىەوە بـین دە‌رفـە‌تمان دەبـوو، چـونکە مـامم لــە ڕۆژانسی جــە‌ژن لەكاركردن دەوەستا ، ئەمەش وەكو پشووێكبوو بۆ ئێمە بۆ ئەوەی تێییدا بسیرەوین، لهەبەردوو جەژنی گبەورەو بچیووك،
ساڵێ چوار ڕۆژان پشوومان هەبوو.
بەردەوام پێی دەگوتمێ ئێمە بۆ دەرد و مەینەتی خەڵقاوین، پۆشاکی بـە‌رین و زبـر دە‌کە‌ینـە بـەر و ئارە‌قـە‌مان لە‌جە‌سـتە
دەچۆڕێ، بۆیسە بسەردەوام جلوبسەرگمان تسەرە، هاوینسان بسە ئارەقەو زستانانیش بە ئاوی باران.
ئێمە رۆڵەی شاخانین…
ﮔﻮێﭼﮑﻪﻣﺎﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﮔﺮﻣﻪﯼ ﻫﻪﻭﺭﻭ ﺑﺮﻭﺳﮑﻪﮐﺎﻥ ڕﺍﻫﺎﺗﻮﻭﻩ…
چاوەکانیشمان لەسسەر بینینسی هەوری ڕەش و چەخماخەی بروسکەکان ڕاهاتووە…
ڕاهاتووین لەسەر لوورەی گورگان و فیشەی ماران و نەڕەی کەمتیاران ونەوز بدەین. .
ئێمە ڕۆڵەی شاخانین. .
جگـە لـبە دەردو مە‌ینسە‌تی شـتێکی دیکـە‌مان نیـبە، تسا پێی لاپەڕەی خەمەکان لەژیانماندا بپێچینەوە.
بۆیە زەویەکەی کرد بە دوو پارچە، پارچەیەك بۆ داچاندنی گەنم و نیسك و پارچەیەكیش بۆ داچاندنی نێك و پاقڵە‌و فاسۆلیای کاڵبەك و ببەدرەختی هسەرمێ و سسۆلیەرو ببەڕو و بوندق دەوردرابوون.
ئەمبەش وای لەکارەکبەمان کردببوو سساڵ دوانسزەی مسانگ،
بەردەوام بێت. .
بەیانیان کاتیێ لەماڵ دەردەچووم ، (ڕەوەند)م دەبینسی لەسبەر ڕێگا چاوەڕوانی دەکردم، هەندێجاریش پێش ئەوەی پێسی بگسەم، بسە غساردان بسەرەو ڕووم دهەسات و ماچسی دەکسردم و دەیگــوت…(زۆر غــە‌ریبیم کـــردووی…)، پاشــان دەســـتـی دەخستە نباو دەسىتم و بەیەكەوە بەرەو كێڵگبە دەڕۆیشتین،
وێ دە‌ماینـــە‌وە بە‌نگی دوورەوە
دەردەكبەوت، كبە ببەرەو ڕوومان دەهات، ئبەویش ببە نادڵی ڕێگەی گەرانەوەی دەگرتەوە بەر.
ڕۆژێکیـان بینـبیم بـە غـاردان بـەرەو ڕووم هــات و گــوتـی:
سمكۆ . ئیمڕۆ خەونێکم بینی . .
ﮔﻮﺗﻢ: ڕۆﻧﮑﯚ. .ﭼﯚﻧﺖ ﺑﯿﻨﯿﻢ؟
ﮔـﻮﺗـﯽ: ﻟــﻪﻭ ﺧﻪﻭﻩ… ﺑﺮﯾﺎﺭﻣﺎﻧـﺪﺍ ﺑـۆ ﺋـﻪﻭﻩﯼ ﺑﻪﯾﻪﻛــﻪﻭﻩ ﺑــﮋﯾﻦ،
کەسیوکارمان جێبێڵین و بەرەو چیاکانی کوردستان بڕۆین،
ئەوسىا هەریەكىەو سىواری ئەسىچێك ببـووین و دێیەكىەمان حێدە هێشت .
پاشان نـە‌ختێ بێدەنگبوو و گـوتیێ سمکۆ پێتچۆنە ئـەو خەونەمان بێنینە دی؟
وەســتام و ســە‌یرێکم کــرد، بــەڵم وەڵمــی پرســیارەکەیم نەدایەوە خەجێی بینسی بەچاوی پپ لەئەسسرین و تێڕامانی بەدیدە ﺤﻪﺯﺋﺎﻣێﺯﻩﻛﺎﻧﯿﻪﻭﻩ، ﺳﻪﺭﻧﺠﯽ ڕﺍﻛێﺷﺎ ،
وەکو ئەوەی لەگەڵ خۆشەویستەکەی و لەسبەر هەردوو باڵی پەپوولسەی عیشسق، لەپسەناگیریی میحرابسی عیشسقێکی بێکۆتایی بێت…
سیامەند هەڵیدایەوەو گوتی: شەوێکی بەهاری جیا لەشەوە ئاسیاییەکانی دیکبە، لسەناو جێگەکسەم گسەوزم دەدا، هێشیتا پێلوەکـــانم نەخســـتبووە ســـە‌ریەکتر ، روەکو چچــۆن بروسیکەیەك لەناو جەرگەی ئاسمانێکی تەنراو بەهەورێکی ڕەش دەدرەوشێتەوە ، بـەمجۆرەش بیرۆكەیبەك لەمێشـكمدا درەوشایەوە، وەكىو ئىەوەی بروسیكەیەك لـە بـە‌رزایی خۆی،
ضۆی بەجەسستەم داکردبیێ ، لەجێگەکەم ڕاپسەڕیم ، وەکسو ئـەوەی کە‌شیشێکی شـەو بم ، لـە‌ژێر زەبـری ئـەم بریسـکە
بێبێ ژوورداو منی بینسی لەسەر جێگە دانیشتووم ، بۆ یەکەمجار دەنگىى مامم بە هێمنىى هاتىە بەرگوێ و بە ڕووخۆشىى لىە گەڵمدا کەوتە قسەکردن ، لەبەر ئەوەی ماوەیەکە لەخۆمەوەو لە‌كات و ساتی خۆی بۆ نوێیژکردن و ڕۆیشتن بەرەو کێڵگە
لەضە هەڵدەسـتم ، كەوتـە پیاهەڵـدانم، ئەمـەش بـە‌ختێكی باشبوو.
ئەوکات بەرهەمی بیێکەکە لەمێشکمدا پێگەیشت، تا لەماڵ دەرچووم هیچ قسە‌یەکم نەکرد.
لەسەر ڕێگا ، دوای چەند هەنگاوێك، وەكو جاران (ڕەوەند)م بینی، لەچاوەڕوانیم دابوو، کاتیێ بەیەکتر گەیشتین، ، بەهۆی خەیاڵی جیابوونەوەم لێی․ قوڕگم گیرا ، هەوڵیشمدا خۆم لـەو قورگگیرانە رزگار بکەم.
هێشتا دیمەنەکەی لەبەر چاومە، (ڕەوەند)بۆ ئەوەی هەموو بەیانیەکی زوو ، من ببینسێ، خۆی تووشی سبەرماو ببەفر و باران و گەردەلوول و بێخەوی و لۆمەی کەسوکاری دەکرد.
بەیەکەوە بەرەو کێلگە دڕویشتین و لەگەڵ هەر هەنگاوێکمدا،
ئسازار دەیگوشیم ، ئسەوجارە کساتیێ گەیشستینە نساو کێلگـە،
لەسبەر پیووش و گیاکبە دانیشتین و پێسی گیوتم ، ئیمپۆ من ئاسـ
ﺳﻤﮑﯚ. ﮔﯿﺎﻧﻪﮐﻪﻡ ﭼﯿﺘﻪ. ﭘێﻡ ﺑڵێ ﻭ ﻫﯿﭻ ﺷﺘێﮑﻢ ﻟێﻤﻪﺷﺎﺭﻩﻭﻩ.
ئەوکاتسەی گسوێم لێراگرتبسوو، خسۆم لەسسەیرکردنی گلێنسەی ﭽﺎﻭەﮐﺎﻧﯽ ﺩەﭘﺎﺭﺍﺳﺖ، ﻟـﻪﻭ ﺳـﺎﺗﻪﺩﺍ ﻣﻮﭼـﺮﮐێێ ﺧﯚﯼ ﮐﺮﺩﺑـﻪ دەمارەكسانم ، لەگەڵیسدا هەسستمكرد، زەنگێسك لەناخمیسدا ،
ــ
ﺼﺎﻓﯿﺰﯾﻮﻭﻧﻢ ﻟﻪ(ړﻩﻭﻩﻧﺴﺪ) ﺩﻩﮐﺴﺮﺩ، ﺋﺴﻪﻭﯾﺶ ﺟﺎﺭﺟﺴﺎﺭﻩ ﺋﺴﺎﻭﺭﯼ دەدایبەوە دەستی بۆ هەڵدەبریم، تـا لـەدوورەوە شـەبەنگی مامم دەركەوت.
لەسسەر ئساگری چساوە‌ڕوایدابووم، سسەیری بسە‌رزایی خسۆرم
لەكەمەرەی ئاسمان دەكرد، مامم گەیشتە لای من، هەوڵمدا بــۆ دەستخســتنـی هــەر نیشــانەیەك بــۆ ئـــەو شــلەژانەی لەخوڵگەکبەی دەخولێمسەوە و بسۆ یەکسەم هسەنگاونان بسەرەو نـ
لەئامادەباشی دابووم ، پاشان منت بینی لەدڵی خۆمدا گوتم:
مادامەكینیێ بڕیارم داوەو هەردەبێ ئەو گەشتە ئەنجام بدەم،
باشترە خواردنێكی چەور بخۆم، ئەو ژە‌مە‌خواردنە‌ش بۆم دەبێت بە یارمەتیدەرێك تابەرگەی ئاستەنگەكانی ڕێگا بگرم،
ئەمەش دەبێتە دواخواردنبەی پێبی خوداحافیزی لـەو ماڵـە
دەكەم كەسالآنێك تێیدا ژیام و گەورە بووم.
مامم، داوای لێکسردم بسەرەو ئسەو پارچسە زە‌ویسە بسڕۆم، کسە
بەسەوزەو میـوە چێنراوە، خۆشىى بەرەو پارچەكەی دیکهە ﺭﯙﯾﺸﺖ.
بۆئـــە‌وە‌ی دەوری درە‌ختـــە‌كان تە‌ختکـــە‌م خاکە‌ناســـە‌كە‌م هەڵگرتبوو، بەبێ ئەوەی هیچ ئارە‌زووێکیشیم لـە کـارکردن هــەبێت، لە‌تە‌نیشــت درە‌ختسی (کسە‌ووت)ه کوردە‌واریە‌کــە
وەستام.
ﺩﻭﺍﯼ ﻧـﻪﺧﺘێﻚ ﻭەﺳﯩﺘﺎﻥ، ﻣﻨـﺖ ﺑﯿﻨﺴﯽ ﻟﻪﺗﻪﻧﯿﺸـﺖ ﺩﺭﻩﺧﺘﻪﻛـﻪ
وەسىتاوم ، سىەیرى ضۆر دەکىەم، چۆن تیشكەکەی لىەزەوی دەدات ، بیربلۆویەکەم وایلێکردم بۆ دەرەوەی کێلگەکە برێم،
ئەو کات، گوێم لە خشپەیەکی توندبوو، ئاوڕم دایبەوە، چاوم بەمارێكی گـەورە كـە‌وت، بـە‌خێرایی بـەرەو ڕووم دهە‌مات ،
نسازانم چسۆن ڕاسستبوومەوەو خاكە‌ناسسە‌كە‌م هسە‌ڵگرت و بەچاوقوچانێك سبەری خاكەناسبەكەم لەسسەر سسەری دانساو بەهــهەردوو دەســتەکانم پاڵمــدا، بــەڵم مارەکــە بــهێزەوە فیشـــکاندی و بـــۆ ئـــەوەی ســـە‌رە‌کە‌ی لـــە ژێســـنـی ﺧﺎﮐﻪﻧﺎﺳــﻪﮐﻪ ﺩﻩﺭﺑێﻧﺴێ' ﺑﻪﺗﻮﻧﺴﺪﯼ ﻫﺴﻪﻭڵﯽ ﺧﯚﺩﻩﺭﺑﺴﺎﺯﮐﺮﺩﻧﯽ ﺩەﺩﺍ، ﺩﻭﺍﯼ ﭼەﻧﺪ ﺳﺎﺗێﻙ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﺧﯚﯼ ﻟﻪﺩەﺳﮑﯽ ﺧﺎﮐﻪﻧﺎﺳﻪﻛﻪ
دەئاڵێنێ، گەیشتە دەستم و بەدرێژایی خۆی، خۆی لێئاڵند،
بەتوندی دەیگوشی ، هەستم کـرد، خەریکـە هێنم نـامێنێ،
لەلایەكی دیکبەوە کباتیێ سبەیری درێبژی و گەورەکبەیم کبردو فیشکەفیشیکە بەهێزەکسەی هاتسە بسەرگوێم، تسەواو ترسسم لێنیشت .
جگـە لــەوەی بــەردەوام بم لە‌پە‌ســتانی ســەری، چــارە‌یە‌کی
دیکەم نەبوو، چونکە هەردووکمان یەکانگیری یەکتر بووین،
نەشماندەتوانی لەیەکتر دەرباز ببین، هەرچەند هێزم دەخستە سەری، ئسەویش بەتونیدی هسەردوو دەسیتە گیربووەکسانمی بەخاکەناسەکەوە دەگوشی.
لـەو سـاتە ترسـناکانە، وام بە‌خە‌یاڵـداهات، خەریکـە سـەری خۆی دەردێنسێ و ئەوسا تەواو بەسبەرمدا زاڵ دەبیێ، شتێك خسۆی خسیتە دە‌روونم ، لسەو کاتسە‌ی دەمویســت بــەرەو قۆنــاغێكی تسازەی ژیسانم بچـم، ئسەو مسارە خەریكــە ژیسانم لێدەسێنێ، گەر ئەمە پێش ئەوەی بگەم بەم قۆناغە نوێیە ڕووی بدایە، ئەوە شتە‌كە جیاوازی نەبوو، بەڵم ئێستا دە‌بێێ بەهەم و هێزو توانامەوە بەرهەڵستی بكەم و نەهێڵم ئەو مارە بەرەو كەلەبەری چارەنووسێكی ڕەشم ببات.
ئەوکات جزمە لاستیکیە گەورەکەی پام، لەڕووی پێشەوەی ﺧﺎﮐﻪﻧﺎﺳﻪﮐﻪ ﻧﺰﯾﮑﮑﯩﺮﺩﻩﻭﻩ، ﺋﻪﻭﻩﻧﯩﺪﻩ ﻫێﺰﻡ ﺧﺴﺘﻪ ﺳﻪﺭﯼ، ﺗﺎ وامزانی مارەكە لەجوولە كەوتووە، ئەوسا وەكو یەكێك تـازە لە‌بنی بیرێك دە‌رچووبێ، دە‌سكی خاكەناسبەكەم فرێدا و ببە
ه‌ناسە‌س‌واریە‌وە سسەیری مارە‌كسە‌م دەكسرد
ﺟﻮﻻﻧﺪﻥ ﺑﻮﻭ ﻭ ﺩﻭﺍ ﻫﻪﻧﺎﺳﻪﯼ ﺩﻩﺩﺍ، ﺭﺍﻣﮑﺮﺩﻩ ﻻﯼ ﻣﺎﻣﻢ، ﺑﯿﻨـﯿﻢ لەناوەڕاستی ئەوگوڵەگەنمانەی خۆیان لەنیوەی بەژنی دەدا،
بە پاچەکەی خەریکی کارکردنبوو.
پێش ئەوەی بگەمەلای ، وەستام و هەناسەم سوار بـوو و بەخێرایی هەلێدەمێی و دەمدایبەوە ، ئەوسیا دەنگێك خۆی کرد بە گوێچکەکانم و گۆرانیەکی دەچڕی.
بەرەو دواوەی ڕویشێتم و تسا لەپشێتیەوە وەسستام و ها تمبە دەنگ و گوتم: مامە.
دەنگەکسەم ڕایچسڵەکاندو بسە خێرایسی ئساوڕی دایسەوە،
لەقسەكردن لەبەرخۆی وەستا و گوتی:
بەناوی خودای بەخشندەی میەرەبان.
قومێبك ئـاوی لە‌مە‌تارە‌كـە خـواردە‌وە، پاشـان بە‌دە‌سـتە‌كە‌ی پاڵی وەدەسیکی پاچەکەی داو سیەیرێکی کسردم و گسوتیێ ﮔێڵە. چی تۆی هێنایە ئێرە؟!
ﮔﻮﺗﻢ: ﻫﻪﺳﺖ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﺳﻮﻭڕﺍﻥ ﺩﻩﻛﻪﻡ ﻭ ﺧﻪﺭﯾﮑﻪ ﺩﻩڕﺷﯿﯿﻤﻪﻭﻩ،
پێش ئەوەی نیشانەکانم لێدەرکەوێ، پێویستیم بە پشووێکە لە‌مالێ ﮔﻮﺗﯽ: ﺳﻤﮑﯚ. ﺋﺎﯾﺎ ﻟﻪﻧﺎﻭ ﮐێڵﮕﻪ، ﮔﯿﺎﻭﮔﯚﻟێﮑﺖ ﺧﻮﺍﺭﺩﻭﻭﻩ؟
ﮔﻮﺗﻢ: ﻧﻪﺧﯿﺮ.
ئەوکات پاچەکەی فڕێدایـە سبەر زەویەکـەو بـە نـەرمونیانی هاتە لام و سستمە سبەر سیینە‌ی خۆی، پاشان بیۆ ﺯﺍﻧﯿﻨﺴﯽ ﭘﻠﯩﻪﯼ ﮔﯩﻪﺭﻣﯿﻢ، ﭘﺸﯩﺘﯽ ﺩﻩﺳﯩﺘﯽ ﺧـﯚﯼ ﺧﺴﯩﺘﻪ ﺳﯩﻪﺭ نێوچاوانم، ئەمەش ئاماژەیەك بوو ببۆمن، كە فێڵە‌كە‌م سەری گرت.
ﺩﻭﺍﯼ ﺑێﺩەﻧﮕﯿﺴەﻙ ﻭ ﺗێڕﺍﻣـﺎﻧێﻜﯿﯽ، ﭼـﻪﻧﺪ ﻭﺷــﻪﯾﻪﻙ ﻟﺴﻪﺩﻩﻣﯽ دەرچ سمكۆ بڕۆردوە ماڵ و نەختێك پشوو بدە…
پاشـان گـوتـی: بـیرت نەچـیێ ، کە‌وچـکێك ڕۆنــی گە‌رچـە‌ك بخۆیت، بەڵکو سوودی لێببینی لەو ساتانەدا، هەستێك دایگرتم، وەكو ئەوەی دوو باڵم لێڕوا بێ، پشتم تێكردو، هەنگاوەكانم درێژكردنەوە، بۆ سبەر ئەو ڕێیەی پێموابوو بۆ یەکەمجارمە شارازەی دەبم، پێشتر کاتیێ بەدرێـژایی سـاڵانی ڕابـووردو هاتوچـووم تێـدا دەکـرد، ئـەو هست و نە‌ستە‌م نەبوو.
بەخۆشـیەوە، هـە‌نگاوم دەنـا، وەکـو ئـەوەی بـە‌پێ نـبەڕۆم و بـە‌دوو باڵـە‌وە بفـرم، وام بەضەیاڵ داه‌بات کـە سرووشـتـی كوردستان هەمووی هاوبەشی ئەو خۆشیە‌مە‌و لەسبەر ئەو پێشنیازەم پیرۆزبایم لێدەکات.
کاتێ مامۆژنم لەدوورەوە منسی بینسی، بە‌غاردان بەرەو ڕووم هــات و بە‌ترســە‌وە گــوتی: سمکۆ .هــە‌ی نیگبەت . بۆچــی گەڕایتەوە. .ئەدی کوا مامت؟! . .
کاتیێ لـیێم نزیکبـووە، نیشـانەکانی تـرس و لـبەرزم لەسـەر ڕوخساری بینسی، هە‌وڵمبدا ترسبە‌كە‌ی بڕە‌وێنمە‌وە‌و گسوتم:
مامۆژنبە (هبەتاو) لەسبەرخۆ، مامم باشبە، ئبەو منسی نبارد، تبا مزگێنیەکت یێبدەم.
لەتەنیشــمەوە، لەشــوێنی خــۆی چــەقی، بەسەرســـامیەوە سەیری ئـە‌ملاو ئـە‌ولای دەکـردم و ، بـە قسـە‌ی پچڕپچـڕ ﺑﻮﻭﯾﻪﻭﻩ ﮔﻮﺗﯽ: ﻣﺰ ﻣﺰ ﻣﺰﮔﯿﻨﯽ!
سەرم لە‌قانسد و بسە‌باوە‌ڕ بە‌خۆبوونێكسە‌وە ، گسوتم: بسە‌ڵێ
…مزگێنی ئەوسىا بەشىەرمەوە داواى لێبىووردنى لێكىردم و دەسىتێكى لەشانی دام و گسوتی: سمکۆگیسان . کوڕەکمەم، لسێم مبەگرە،
ترسام، نەبادا مامت شتێکی بەسەر هاتبێ، لەو دونیابە‌رینە
جگەلەو کەسیێکی دیکە شکنابەم، خۆ تازە ئێمە منداڵمان نابێ ، تۆ وەك كوڕی ئێمەی .
لەو ساتانەدا هەرچەند لەو باوە‌ڕە‌دابووم وەڵمی پرسیارە‌كە‌م ناداتــەوەو تێنــوێتیم ناشــکێنێ، ئــەو پرســیارەی زیــاتں لهەـــە‌زارجار دووبارە‌مکردۆتـــە‌وە، بــسۆم دووبـــارە‌كردە‌وە:
مامۆژنە (هەتاو)..ئەدی کوا باوکم؟
ختیێ بێــدە‌نگبوو، كانی سە لەر ڕومەتەکانی دەرکەوتن، پاشان گـوتی: مامـت پێینـەگوتی،
لەوكاتەی پێیوایە گونجاوە ، هەموو شتێیك دەزانی…
گرژی و مۆنی بە ڕوخساریە‌وە دیاربوو ، دواتیر هەڵیدایەوەو ﮔﻮﺗﯽ: ﺋﻪﻭ ﺋﺎﮔﺎﺩﺍﺭﯼ ﮐﺮﺩﻣﻪﻭﻩ ﺑﻪﺑﯽێ ﺋﻪﻭ ﻫﯿﭽﺖ ﺑﯚ ﻧﻪﺩﺭﮐێﻧﻢ ،
ئایا دەتەوێ لەقسەی ئەو دەرچم.
پاشسان زەردەخەنەیسەکی خسۆکردی هساتیێ و لەبەرخۆیسەوە ﮔـﻮﺗـﯽ: ﻫــﻪﯼ ﺑێﺑـﻪﺧﺖ، ﺩﻩﯼ ﭘــێﻡ ﺑڵــێ، ﻣﺰﮔـێﻧﯿﻪﻛــﻪﯼ ﻣﺎﻣـﺖ چیییە .
ﮔﻮﯨﺘﻢ: ﻣﺎﻣﻢ ﻧﺎﺭﺩﻣﯽ ﺗﺎ ﭘێﺕ ﺑﻶێﻡ ، ﺷﻪﻭﯼ ڕﺍﺑﻮﻭﺭﺩﻭ ﺧﻪﻭﻧێﮑﯽ خۆشـم بینـی، ڕەنگـە نیشـانەی خێبر بێبت و بـەو بۆنەیـە‌وە داوای لێكردم پێش ئەو بگە‌رێمە‌وە‌و بە‌رخێك سە‌ریبڕم و بێ لێنانیش تا ئەو دەگەڕێتەوە، یارمەتیت بدەم.
ئـــاهێكی و درەوشایەوە، ئەوسىا بە دەسىت لەشاندانەوە بەرەو دەرگای تەویلەکەی بردم و گوتیێ ئای سمکۆ خودا پاداشتی خێرت بداتەوە. بەهاتنەوە لەپرەكەت، قوڕگت وشك كردم.
پاشسان داوای لێكسردم ، تسا چسەقۆیەك دێنسێ، بچسمە نساو تەوێلەكسەو بسەرخێكى قەڵسەو هەڵبسێژێرم و بیهێنمسە نساو حە‌وشە‌كە‌وە.
چاوم گێڕاو یەکەیەکە سەیری بەرخەکانم کرد، تا بەرخێکی قەڵە بەدڵی خۆم دۆزیەوەو گوتم ئەمە خۆیەتی.
بۆی چیۆمە پێشیەوەو گیوتم: شیێرەکەم وەرە، تسۆ باشسترین یارمەتیدەرمی بۆ ئەوەی بەرگەی گەشتێکی درێژ بگرم بەرخەكە دەستى بە باعەباع كردو لەدەستم ڕایكرد، لەنێوان بەرضەكانى دیكىە كەوتمىە دوای، دەیویسىت خىۆی نسەدات بەدەسستەوە، هەرچسوارپەلی لەزەویەكسە گیرکردبسوو، تسوانیم قۆچەکانی بگرم و پەلکێشی بکەم و بیگەیەنمە حەوشەکە،
لسە‌وێ مسامۆژنم دەسست بە‌چسە‌قۆ وەسستابوو، سسە‌یرێکی بەرخەکەی کردو گوتی: سمکۆ ·بەرخێکی قەڵەوە و یـەکێکی باشت هەڵبژاردووە.
لەنێو بەرهەڵستیەکی توندو باعەباعێکی زۆرەوە، لەزەویمداو مامۆژنیشم چەقۆیەکەی ڕادەستکردم، منیش هەرچوارپەلیم ﮔﺮﺕ ﻭ ﮐﺎﺭەﮐﻪﻡ ﺗﻪﻭﺍﻭ ﮐﺮﺩ.
بەیەکەوە بەرخەکەمان کەول کىرد و شبەق و پیلمان کىرد و ﺧﺴﺘﻤﺎﻧﻪ ﻧﺎﻭ ﻣﻪﻧﺠﻪڵێﻙ ﻭ ﺋﺎﮔﺮێﻛﯿﺸﻤﺎﻥ ﻟﻪ ﮊێﺭﯼ ﻛﺮﺩﻩﻭﻩ.
بــۆ ئـــەوەی ئاگـــام لە‌چێشــتە‌كە بێست، لـــە‌لای مە‌نجە‌ڵە‌كــە
جێیهێشتم، ئەویش تە‌شتی هە‌ویرە‌كە‌ی خسیتە سبەر سبەری و بـــەرەو تە‌ندوورە‌كــە ڕۆیشــت ، ڕاشـــی ســپاردم ئاگـــام لەئاگرەكـە بێـت و هـە‌ركا تێك كزبـوو، هەنـدێ پوشـوپەلاش بخەمە ناو ئاگردانەكە.
کاتی عەسر بوو، چێشتە‌کە ئامادەبوو و لەچاوەڕوانی مامم دابـووین، ئە‌وکاتـە مامۆژنـە (هـەتاو) وەکـو هـە‌مووجارێ کـە
چـــاوەڕوانی هاتنـــەوەمانی دەکـــرد، ردە سافولووسـەی تەنیشـت دیـواری خانووەکـە‌یان دانیشـت و لەڕێگاکسیە ڕامـــا ، بـــەڵکو شـــەبەنگی مێـــردە دوورەکسیەی لێدەرکسەوێ، ئسەوەم بەدەرفسەت زانسی ، خسۆم بگەیەنمسە مەنجەڵەكە بەدزیسەوە، خسۆم کێشسایەوەو دوو نسانی گسەرمی تسازەم لە‌تە‌ندوورە‌كە ڕاكێشا ، ئەوسا بەرەو لای مەنجەڵەكە ڕویشتم،
لەگەنەكسەم پڕكسرد لەچسەلاو و بسەتامترین پارچسە گۆشست،
سەركە پیازێك و هەندێ گەڵی خاسی خاوێنكراویشیم هێنا ، نانسە‌كانم لــەو چــە‌لّوە گوشـــی کــە تــازە هــە‌ڵمی بــە‌ه‌اراتـی لێهەڵدەستا ، بە دڵێکی کراوە کەوتمە خواردنی.
کاتێ دوا پارووی تێربوونم دەجووێ و هە‌ڵسامە‌وە سبە‌رپێ، لەو شوێنەی هێشتا لەچاوەڕوانی مامم، لێبی دانیشتبوو و لەڕێگاکە ڕادەما بەرەو لای مامۆژنم چووم.
بەرەو لای هەنگاومنا، تا لێبی نزیکبوومەوە، ئەوسا دەنگم هە فێلێی لێیکرا نۆشی گیانی بێت.
لەشــوێنـی خـۆی ڕاچـلەکی و ئــاوڕێکی دایــە‌وەو بــە دیــدە تییژەکانی سەیرێکی کیردم و ڕەنگسی گێڕا، بێ خواصافیزی دەسستم بسۆ بسەرزكردەوەو ڕووم لێسوەرگێڕاو بسەرەو ئسەو پانتاییەی دامێنی چیاکە ڕامکردو هێشتا دەنگی بەدوامەوە بوو: سیامەند .بۆ کوێ دەچی، هەی نیگبەت بگەڕێوە ..
لەژیا نمدا ئەمە یەکەمین هەنگاوی ئازادیم بوو، لەگەڵ هەر هەنگاوێکیش تسامی شسێرینی پچپاندنی کسۆت و پێوەنسدی ضۆمم دەکسرد، هسەوای ئسەو ئازادیسەم هەڵدەمسژی کسە بسۆ یەکەمینجار بوو ملکەچم بێت.
چیاکەم کردە ئامانجی خۆم و لەخۆوە بەرەو پانتاییکی بەرز ڕامکردو هەر هەنگاوێکیش ئەوهەستەی بۆ زیاد دەکردم، کە ئەڵقەیەك لەئەڵقەكانی كۆت و پێوەندەكەم دەیچڕێنم .
کاتێ خـە‌ریکبوو تـە‌می تـاریکی بـەرەو ئاسیۆ درێیژدە‌بۆوە، ترسێك دایگرتم، چیایەكە لەبەرچاوم زۆر دوور بوو، ئەوكات قاچسەکانم لهەسەڵگرتنی جەسستەی شسەکەتم دواکسەوتن و هە‌ناسسە‌م سسوار بسوو، وەكسو ئسەوەی مسن تارماییسە‌ك بم لەناوەڕاسىتى تىاریکى و هىاتنى دەنگسى ئاژەڵبە دڕنـدەکان،
وەستام و هەناسە برِكێیەكەم نەماو هێیزم هاتەوە بەرخۆم ،
پاشان بە‌ورە‌یە‌کی بەرزو تدازە‌وە، بەرەو ئامانجە‌کە‌م کەوتمە ڕێ و دەنگـ
بەگوێچکەم، ترپەکانی دڵیشم ئەوەندە بەهێز بوون، دەمگوت ه‌نووکبە لە‌سینە‌م دەردەچێ ، بۆیبە دە‌سیتێکم خسیتە سەر دڵم.
بەشسێك لەشسەو ڕابسوورد و بسەبێ وەسستان، هسەنگاوەكانم خێرادەبـوون، تـا خـۆم لـە‌دامێنی چیاكە بینیـە‌وە، ئـە‌وكات هەستم بە دڵنیایی و ئاسودە‌ییە‌ك كرد.
خۆم خستە سەر پشت و تاهە‌ناسە‌و پشیم هێور بووە‌ود‌و لێبیدانی دڵسم ترپیە‌كانی ئاسسایی بوونسە‌وە‌و جومگە‌كانیشـم سرەوتن ، ئسەوكات هەڵسسام و شسوێنێكم دۆزیسەوەو تێیسدا شەوەكەم بەسەر برد.
لەقسەكردن وەسىتا ، سىەیری پێشەوەی خۆی کسرد، دوای ه‌ناسە‌دانێکی قووڵ، گوتی: بەیانی زوو، یەکسەر هەڵسام و بەدەوری بەرزاییەكان خولامەوە، تا ئەشکەوتێکم دۆزیـەوەو کردم بە شوێنی حە‌وانە‌وە‌ی خۆم.
لە حالە‌تی گوێگرتن دابوو و گوێی تەواو لە‌سیامە‌ند گرتبوو،
باسی ئـەو نهێنیانـە‌ی بـۆ دەكـرد، كـە پێشـتر هـیچ كەسێك نە‌یگێرابووە‌وە، لـە نێیوان ئـەو سییامە‌ندە‌ی بـە تـام و چێژو ﺯەﺭﺩەﺧەﻧﺴەﻭە ﻗﺴـــەﯼ ﺩەﻛﺴﺮﺩﻭ ﻟﺴە ﻧێسوان ﺋﺴەﻭ ﺧەﺟێێێــەﯼ ه‌ندێجار زە‌ردە‌خە‌نبە‌ی دە‌باتێ و هەندێجاریش فرمێسیکی
دەڕشتن و بەشداری چێژی گوێگرتنەکەی دەکرد، تا تەواو دڵنیابوو لەوەی ئەوەی دەیگێڕێتەوە، بۆ یەکەمجارە خەجێ گـــوێی لێــدەبێ و ئـــەوەی خـــە‌جێش دەیگێڕێتـــە‌وە، بــۆ یەکسەمجارە سسیامەند گسوێی لێسدەبێ و هەریسەکێکیان لای ئەویدیکە پێشتر باسی سەربووردەی خۆی نەکردبوو.
بەگوفتاری شێیدینی خۆی هەڵیدایـە‌وەو گـوتی: نەمـدەزانی ڕۆژێك لـە‌ڕۆژان، ئـە‌موو ڕووداوانـە سـە‌بارە‌ت بـەمن و بـە
خۆشەویسیتەکە ، دەبـن بـبە یادگـاری، مسن بـبەم هـبەموو جۆشەوە، دەیگێڕمەوە، وەکە ئەوەی دڵم سروودی ئـەو خۆشە‌ویسـتیە‌ی کـۆی کردینـە‌وە بچـڕێ، ئـەو ژنـە‌ی ﺷﯿﺮﯾﻨﯿﻪﮐﻪﯼ ﻟﻪﻭ ﺷﯿﺮﯾﻨﯿﻪ ﺯﯾﺎﺗﺮﻩ ﮐﻪ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧﯽ ڕێڕﻩﻭﯼ ﮊﯾﺎﻧﻢ
بگیۆڕێ، بۆ ئەوەی بەیەکەوە بە ڕێنمایی ترپەکانی دڵمان،
ﺧﻮێﻨﺒــﻪﺭەﮐﺎﻧﯽ ﻫـﻪﺭﺩﻭﻭ ﺩڵـﻪﮐﺎ ﻧﻤﺎﻥ ﺑﻪﯾﻪﮎﻪﻭﻩ ﺑﺒﻪﺳـﺘێێﺘﻪﻭﻩ،
بـە‌بێ ئـەوەی بـزانین بـە کـوێ دە‌گـە‌ین و بێئـەوەی بـە‌ڕادە‌ی بەیەکەوە بوونمان ئەمە ئەوەندە گرنگ بێت لامان.
بەرێكەوتین بەبێ ئەوەی هیچ هەستێك بەمە بكەین كە ئێمە لەگەڵ هە‌نگاوە‌كانمان ، خشتی بوونمان دەكەین بە بەشێك لەیادگەی نەتەوەکیەمان و نساوی مسن و نساوی ئسەو دەبسن بسە هێمایـە‌ك بـۆ پاکێتیـە‌كی بە‌سسوود، دواتسر کسوردان کسچ و ﮐﻮﺭﺍﻧﯿﺎﻥ ﺑﻪﻧﺎﻭﯼ ﺋێﻣﻪ ﺩﻩﮐﻪﻥ، ﺋێﻣﻪ ﻟـﻪﻧێﻭﺍﻥ ﭼﺎﻭﻗﻮﭼﺎﻧێﮑﺪﺍ لەو شوێنە خۆش و دڵگیرە دە‌بینرێین، ئەو پەپوولە جوانە
ڕاهێنـراوە بۆ ئـەوەی لەسـەر شـیلەی گوڵێکـە‌وە بـۆ بـۆنێکـی خۆشی گـوڵێکی دیکەمان بگوێزێتـە‌وە، هەرکوێیەکمان بوێ دەمانبات، یبان جێمان دەهێڵیێ تبا ببە کبەناری ڕووبارەکاندا بۆینە خوارەوە.
سەبارەت بـەمن هـبەموو شـبتێك خۆكـاربوو، دوای دوو ڕۆژ لەمانەوەم لەچیا ، منت بینسی چێن دێمە سیەرڕێی هەنیدێ لەوانەی بەنزیك شوێنی حەوانەوەكەمدا تێدەپەڕین و بەبێ ئەوەی کەسێتی خۆمیان لێبشارمەوە، دەبم ببەهۆی بێبزار کردنیان، ه‌ب‌روە‌ه‌ا من وام بە‌خە‌یالّیدا دێ ، ئەوان یە‌کس‌بە‌ر بۆلای مامم دەچن و لەگەڵیدا دەست بە قسیان دەکەن، وەکو ئەوەی گـوێم لێبێت چیدەڵێن: سامان. گەر ئـەو برازایـە‌تمان لەكۆڵ نەكەیتەوە ، نێوانمان خراپ دەبێت.
لەسەر ئەو بێزاریانە بە‌ردە‌وامبووم و هەندێ جاریش دەنگی بەرزیان دەگەیشتە لام، کە هەنىدێ خەڵکی گونىدو هەنىدێ سەردانیکەرانی، هێرشیان کردە سەر مامم و شەڕی قورس لبە‌نێوانیان ڕوویدا و گە‌یشبتە ڕادەی سبە‌رو دە‌سبت و قباچ شکاندن، ئەوە مامۆژنیشمی گرت‌بە‌وە و شە‌روشیۆی لـەنێوان ئەو و هەنیدێ ژنانی گونید ڕوویدا، ئەوان بە قسیەی زبیر و ﮔﺎﺯﺍﻧﺪﻩ ﺩﺍﻭﺍﯾﺎﻥ ﻟﻪﻣﺎﻣﻢ ﺩﻩﻛﺮﺩ، ﺑﺮﺍﺯﺍﮐﻪﯼ ﻟﻪﻭ ﺩﻩﺳﺘﺪﺭێﮊﯾﺎﻧﻪﯼ بەرامبەر ڕێبواران بوەستێنێ ئەمە وای نەکرد واز لەکردەوەکانم بێنم، بەڵکو ئەو ڕەفتارانەم وەكىو صەز و ئارەزووێك ئەنجام دەدا، منىيش پڕبەدەم قاقا پێدەکەنیم، وام بە خەیاڵدا دەهات، ئەوان زیاتر بە هەڕەشەو ﮔﻮﺭەﺷــﻪ ڕﻭﻭﯾــﺎﻥ ﻟــﻪ ﻣــﺎﻣﻢ ﺩەﮐــﻪﻥ ﻭ ﺋــﻪﻭﯾﺶ ﺟــﻮێـﻦ ﻟﻪﺳــﻪﺭ جوێن بۆمنی دەنێرێ.
نێوەڕۆیــە‌ك لــە‌دووە، شـەبەنگی یــەكێك ها تــە بە‌رچیاوم و بەسواری ئەسپێكەوە لەچیاوە نزیك دەبۆوە ، چاودێریم كـرد تـا لەچیاكە نزیـك بـووەوە، ئەوسـا لەئەســپەكەی دابـەزی و مرۆیەکی گەنجی زەبەللاحم بینی.
کاتێ پیاوەکەم بینی، پێم باش نەبوو، لەحەشارگەکەم خۆم بشارمەوە، لەپر هاوارێکی کـرد: سمکێ . من بۆ زۆرانبـازیی هاتووم، گەر پیاوی وەرە بەرامبەرم .
ﺧﻮێﻦ ﻟﻪﺋﺎﮔﺮﺩﺍﻧﯽ ﺳﻪﺭﻡ ﻫـﻪڵﻘﻮڵ ﻮ ﺑﯚ ﺋـﻪﻭﻩﯼ ﻟﻪﻧﺰﯾﮑﯿـﻪﻭﻩ ﺑﻢ،
منت بینسی، لە‌سبە‌رزترین تاشە‌بە‌رد بازمدا، هەرکە بەم تێروانینانە‌ی ئاگریمان لێدە‌باری سسەیری کسردم، بینسیم ببە
ه‌نگاوی توندە‌وە بەرەو ڕووم دێیت، کاتیێ دوو ه‌بە‌نگاو لیێم
نزیکبسووە، لەشسوێنی خسۆی وەسستاو، زیساتر و وردتسر لێمڕاما، پاشان بە پەنجەی دۆشاومژە‌ی ئاماژەی بۆ کـردم و بەدەنگێكی گـە‌ورەوە گـوتی: تـۆ . ئەوكەسبەی لێمرە خەڵكی دەتۆقێنی؟!
ئـەو پـە‌تـە‌ی دەسـتی سـەرنجی ڕاکێشـام، پێموابـوو، پێسی ڕووبەڕووم دەبێتەوە، لەشوێنی خۆم چەقیم، لەپڕ باوەشم بۆ کردەوە گىوتم : هىەی پاڵەوان . جوانت پێکاا، دەی وەرە، با لە‌باوە‌شت بگرم.
پەتەكسەی فڕێسداو بسەدەنگێك، وێنسەی چسەخماخەی گرێسك هاواری کرد: هەی فسکل، دیارە گاڵتە‌وگە‌پیش دەزانی، هەی بێبەخت، هەنووكە نیشانت دەدەم ، لەگەڵ كێ تێكەوتى.
بـە چاوقوچـانێك خەنجـە‌رێكی دەرهێنساو بەهسەموو هێسزو توانایبەوە بەرەو ڕووم هات، بەڵم لەدواسیاتدا، لـەم لێدانەی ئاراستەی شانمی کرد، توانیم خۆم دەرباز بکەم.
بەبێئــە‌وەی هــیچ کــە‌سمان ببسەزین، شــە‌ڕێکی خوێنساوی لە‌نێوانمان ڕوویدا، لەو ساتانەی هەردووکمان شە‌كە‌تبووین،
تىوانیم تاشەبەردێك بخێوینمە سىەری، كەوتىە سىەر زەوی و ﺧﻮێﻥ ﻟﻪﻧﺎﻭﭼﺎﻭﺍﻧﯽ ﻫﺎﺗﻪﺧﻮﺍﺭﻩﻭﻩ.
خەنجەرەکسەم گرتسوو و گسوتم: هسەی فێلبساز . ، نامسەوێ لەسەرەتای ژییانم دەستم ببە کوشتنت پیسبکەم، ببەڵم ببۆ چارەنووسی نادیاری خۆت لێرە جێتدەهێڵم پاشان خەنجەرەکەیم بەئاراستەی تۆیە پەتەکە، فرێدا.
لەوکاتە ناسکانەدا، دۆڕاوانە لەچاوەکانم ڕاماو بە پاڕانەوە داوای لێکردم ، مۆڵەتی بدەم تا هۆکاری هاتنی بۆ ئێیرەم بۆ ڕون بكاتەوە.
ه‌رچۆنێبێت ئەوەی بۆمن دە‌یڵبێ ، لام گبرنگ نەبوو، بە‌لآم پێموابوو لەشەودا ئاژەڵە دڕندەكان دەیخۆن و حەزم نەكرد ئەو ئاواتەی لەدڵدا بمێنیێ.
بۆ ئەوەی شە‌قازللە‌یە‌کی لێدە‌م، دەستم بەرز کردەوە، بە‌لآم كاتێ گوێم لەو هاوارە‌ی بوو ، وەستام: سیامەند. بەچ دڵێك لەدیلێکی بەخوێن سووربووی بەردەستت دەدەی؟
ئەو زللەیەم لەتاشەبەردەکەی تەنیشەداو گىوتم: نامەوێ ببە قەسەیەك كە بەهیچ جۆرێ لام گسرنگ نیـە، خۆت مانـدوو بكەیت .
ﺩﻭﺍﺗـﺮ ﭘﺸـﺘﻢ ﺗێﻜـﺮﺩﻭ ﺑـﻪﺭﻩﻭ ﺳﻪﺭﭼﯿﺎﻛﻪ ﻫـﻪﻧﮕﺎﻭﻣﻨﺎﻭ ﺩﻩﻧﮕـﻪ نووساوەکەشیی هـەر بەدوامەوە بوو: سییامەند.. ، مین کـە
نساتوانم سسواری ئەسسیەکەم بسبم و بگە‌ڕێمسە‌وە گونسد، جسا پێشێهێ بێق چارەنووسی خۆم جێمبهێلّسی و بمكهێت ببە نێچیری گورگەکانی شەو، دوا داوات لێدەکەم….
ئەوكات هەنگاوەكانم چەقین و ئاوڕێكم لێدایەوە، نەختێك لبە‌ئاسمان ڕامسان گسوتی: سیامەند خۆشەویسستی وایلێکردم و وامنی بۆ ئەو سەرکێشیە هێنا .
بـە ڕێژنـە فرمێسـك لەچـاوەكانی دەهاتنـە خـوارەوەو بـەدەم ه‌نسکی گریانەوە گوتی:
خۆشەویستیم بۆ خۆشەویستەکەم ، کچی گوندەکەت، ئەو منى بەم دۆخەی ئێستا گەیاند.
سەرم لەقانسدو بسە داخ و كەسسەرەوە لەبەرخۆمسەوە گسوتمێ خۆشەیستیی؟!…
لەو كاتانەداو لەو چیاو چۆڵە كچێكی جوانم دێتبە خەیاڵ و دێتە بەرچاوم و لەنێوانماندا پەیوەندیەكی ورووژێنەر پەیدا دەبێت….هەر لەو خەیاڵنە دابووم كەخۆشەویستەكەم بەكون و کەلەبـە‌ری ئـەو کێوانـە دەگێپاو گۆرانیـەکانی شـە‌یدایی و خۆشەویستیم بۆ دەچڕی، ئەوکاتە پیاوەکە ڕۆچوون لـەو ــ
سیامەند . خۆشەویستیی . ڕەنگە تاقیت نەکردبێتەوە.
بەنەختێ لەوفزوولیەی چووە نا خم گوتم: چۆن؟
ئەوسا بەدەنگە پڕبەگریانەکەیەوە گـوتىێ ناوم جەلیزادەیـە،
لە‌گوندی سیلفاوە هاتووم.
ئەوکات پێموابوو، ئەو خەڵکی ئەو گوندانەیە کە قەت پێشتر نەمدیوون، بەڵم گوتی:
مانگی ڕابـووردو لەگبەڵ خەڵکی گوندە‌کە‌م ، ئامادە‌بووم و کچێکم لەگوندەکەی ئێوە خوازبێنی کرد.
ئیمڕۆکـە‌ش بـۆ دیـاریکردنی کـاتی گواسـتنەوەی و لـەکاتی قسە‌وباسی نێوانمان ، باسی تۆکرا و هەموو ئەو کارانەی تێ لبە‌نزیك ئەو چیایە،كە دە‌رە‌ه‌ق بە‌ڕێبوارانی دە‌كبە‌یت، ببە‌ڵێ سیامەند… بیۆ ئـەوەی بیۆ دەزگیرانەکبەم و کەسیوکارەکەی و تـەواوی خـەڵکی گونـدی سـیلفا ، ئازایـە‌تی خـۆم بسـە‌لمێنم،
بیرۆکەی هەڵسان بە سەرکێشیەکم بۆهات، ئەویش ئەوە بوو،
من بەتەنها ئەو چە‌تە‌وڵە لەسنووری خۆی بوە‌ستێنم.
ســـە‌یرێکم کـــردو گـــوتم : خۆشەویســـتی چـــۆن لەگـــەڵ کوشتوکوشستار کۆدەبنسەوە، بسەم خەنجسەرەت ویسستت بمكوژی؟!
گوتی: من نە‌مویست بتکوژم ، ئەم پە‌تە‌ش بەڵگەیە، لەگەڵ ﺧﯚﻣﻢ ﻫێﻧـﺎ ، ﺗـﺎ ﻟـﻪﻣﻠﺘـﯽ ﮐـﻪﻡ ﻭ ﺗـﺎ ﺩﻩﺗﮕﻪﯾﻪﻧﻪﻣـﻪ ﻧـﺎﻭ ﮔﻮﻧـﺪ،
بەدوای خۆمت ڕابكێشم.
بەڵم کاتێ تێڕامانەکانی تۆم بینی ، کە ئازایانە لەبەرامبەرم وەستای، لێت ترسام، دڵنیابووم کە ناتوانم وەکو دەمویست بتبەزێنم ، بۆیبە، بۆ ئەوەی خۆت ڕادەست بكەیت، ویستم خەنجەرێكت لێبدەم، ئەوسا بەم پەتە قۆڵبەستت بكەم و بێ خەڵکی ئەو گوندەی لەبەیانیبەوە لەسبەر جۆخینان لەسبەر ئاوو ئاگر لەچاوەڕوانیدان، بتبەمەوە.
بـە ئامـادە‌بوونی دە‌زگیرانە‌كسە‌م، بە‌كە‌سسوكاریم گسوت: مسن سنوورێك بۆ ئەو ترسنۆكە دادەنێم.
پاشان داوای پـە‌تێکم لێکـردن، تـا پێبی قۆڵبە‌سـتت بکـەم و بەڕیسـوایی بـەدوای ئـەو ئەسـپەی ژێیرم وەکـو ڕۆح زڵێیکـی سەركەوتوو، پەلكێشت بكەم، تا هەمووان دڵیان بسرەوێ.
دوای کـــە‌مێك ، هەواڵەکـــە بەئامادەبوونی خـەڵکی ، گـوتنی مـن نساڕازیم لــەم هــەموو دەسـ
ﻟﻪﭼﺎﻭﻩڕﻭﺍﻧﯿﺸﺪﺍﻡ ﺗﺎ ﺑﯿﻬێﻧﻦ ﺑﯚ ﺋێﺭﻩﻭ ﻫﻪﺭﺧﯚﻡ ﺩﻭﺍﯼ ﮐﯚﺗﺒﻪﻧـﺪ کردنی، ڕووی بە تەنی ڕەش دەکەم و بە پێچە‌وانە‌ش سواری ﮔﻮێﺩﺭێـﮋێﮐﯽ ﮔــﻪڕﺑﻮﻭﯼ ﺩەﮐــﻪﻡ ﻭ ﻫــﻪﻣﻮﻭ ﺧــﻪڵﮑﯽ ﮔﻮﻧــﺪﯾﺶ بانگهێشت دەكەم تا بە‌ڕیسوایی بیبینن ، ئەمەش سیزای ئەو دەستدرێژیانەیەتی بۆ سەر خەڵکی گوند . .
(جەلیزادە)درێمێمیێ و گسوتسی: ببەدەنگێكی گسەورە ببە خەڵکی گوندم گوت…کاتێ ئێوارەش هەرخۆم بۆ ماوەی دە ڕۆژان، لەســـتوونیکی تەوێلەکـــە دەیبەســـتمەوە، موو ئەوانەی ئازاری داون ، دین بۆ لای و دەبێ پڕبەدەم دەستیان
..
ــ
ئێستاش من بەسواری ئەسپەکەم بۆی دەردەچم و ئەوانیش بۆ کلڕێژکردنی چاوەکانیان بە بینینسی تبۆ ئامادەبن و تبۆش بەدەستبەستراوی بەدوای ئەسەیکەی خۆمت ڕادەکێشم.
کاتێ یەکەم هەنگاوم بۆ لای تیۆ هاوێێژت، هەلهەلبەی ژنانی ﮔﻮﻧﺴﺪ ﺗێﮐﺴﻪڵ ﺑﺴﻪ ﻓﯿﮑﺴﻪﯼ ﻫﻪﻧﺴﺪێ ﻣﻨﺴﺪﺍﻵﻥ ﺑﺴﻪﺭﺯ ﺩﻩﺑﺴﯚﻭﻩ،
دەسیتەواژەی هاندەرانبەو چەپڵەڕێزان لهەبەموو لایبەك ببۆم دهات.
دەیـانگوت جۆخینسان جێنساهێڵین تــا بەملکەچـبوونی تــۆ دڵخۆش نەبین، دواتر دەستی خواصافیزیم بۆ بەرزکردنە‌وەو ئازایانە کەوتمە ڕێ، ئەوەی مەبەستم بوو، ئەوەبوو لەبەردەم ــ
لەمێژووی گوندی سیلفا ناوزەد بکرێم بەئاهوحەسرەتەوە قسانی دەکسرد، ئەمیەش بەڕوخسیاری و دەنگەنووساوەکەیەوە دیاربوو…
منیش چێژم لەو بەزم و ڕە‌زمە وەردەگرت کە لەناو گوندە‌کە
پەریام کردبوو، هسیچ شیتیك لام گسرنگ نسەبوو، ئسەوەی ببە پلەیەك لام گبرنگ بوو ، ئەوەبوو پەیامەكەم بە مامم بگبات،
بابزانی من تەنها لەبەرچاوی ئەو بچووکم، ئەگینا بوومەتە
پیاو.
ئەمجارە بەدەنگێکی نزمەوە گوتیێ بەڵم تیۆ بەپێچەوانەوە،
بوویتـە هۆکـاری گـەورەترین نسـکۆ لـە ژیا نصدا و دوارۆژت ڕووخانسدم، بسەڵم ئسارەی مسن نە‌خشسە‌م بسۆ دانسابوو و نەمتوانی پێتی بکەم، ئەوە خەڵکی گوند، کە بۆ دیداری تێ لە‌و‌پ‌بە‌ری ئامادە‌باشیدان ، خصرایتر بـە‌منی دەكـەن ، چـونکە
بەدۆڕاوی گەڕاومەتەوە لایان و شەرمەزارمکردوون ، ئەمەش وادەکات تۆ زیاتر دەستدرێژی بکەیتە سەریان، لەبەر ئەوەی نەخشەی لەناوبردنی تۆیان وا کێشابوو، گوزارشت لەڕادەی تۆڵەسیەندنەوە دەکیات لێیسان ، کاکەسییامەند… سسەرباری ئەمەش، کەسىوکاری دەزگیرانەکەم، یەکەم شىت ئـەنجامی ﺩەﺩەﻥ، ﺑﺮﯾﺘﯿﻪ ﻟﻪﻫﻪڵﻮەﺷﺎﻧﺪﻧﻪﻭەﯼ ﺧﻮﺍﺯﺑێﻨﯿﻪﻛﻪﻡ خۆزگسە بسەدوای حسەزوئارەزووەکان و سەرکێشسی خسۆم نەکەوتبام ، بەڵم تازە دوورەو پەشیمانی داد نادات و ئەوەی قەوما . قــە‌وما و تەورەكــە‌م بەســە‌رداكەوت، كاكەســـيامەند،
ئەمەش ئەنجامی ئەوخۆشەویسیتیەیە کە چەخماخەی ئەو هموو کارەساتەی داگیرساند.
پاشان ڕوخسیاری لبەناو ه‌ه‌ردوو دەستەكانی شاردە‌وە‌و ببە
خەمۆکی سەری خۆی نەوی کردو ناڵەی بەرزبۆوەو گڵەیی ﻟﻪﺑﻪﺧﺘﯽ ڕەﺷﯽ ﺧﯚﯼ ﮐﺮﺩ.
ئەوسىا سىەیری قىەبارەی ئسەو کارەسىاتەی بىەردەمی خسۆم دەکرد، بۆ ئەو حاڵەی تێییدابوو دڵم نەرمبوو و لەبەرامبەری هەستم بە گوناهێك كـرد، بیرۆكە‌یە‌كم بۆە‌ات و ویستم جۆرە
تەمسیل و نواندنێك ئەنجام بدەم و لەمیانەیەدا بتوانم ئازاری ئەو كەسە كەم بكەمەوە كە خسىتمیە بەردەم بەرپرسیارێتی گەورەی هەموو ئەو دەرەنجامە خراپانەی هاتنە ڕێی·
دڵتە‌زێنـــە‌كانی دەكەی و
بێەیواکانی کەسوکارەکەیی و هەروەها تێڕامانە بێبەهاکانی دانیشـ
پەیوەسىتیان بەم زاوایبە دووچاری ببوون ئازایەتی و جوامێری بۆ خۆی دەکرد ، کەچی پێچەوانەکەی بە ئاشكرا دەركەوت و خۆی شەرمەزار كرد.
لێ جەلیزادە کوڕە سسەرت بسەرەوە، بسڕۆ بسۆ سسەر ئسەو کانیەئاوەو باش خۆت بشۆرەوە.
نبەختێ سبەرێ ببەرزکردەوەو هەنبدێ جوولبەی لێدەرکبەوتن،
ﺯﺍﻧـﯿﻢ ﺧـﯚﯼ ﻧـﺎﺗﻮﺍﻧﯽ ﺧـﯚﯼ ﺑﺸـﯚﺭێ، ﺩەﺳـﺘﻢ ﺑــﯚ ﺩﺭێـﮋﮐﺮﺩﻭ چنگێك ئاوم بۆ گرتەوەو لەنزیك كانیەكە لەسبەر تا تەبەردێكم دانا ، هەروەها منیش ئاسەواری شەڕە‌کە‌ی نێوانمان، ئەو ﺧﻮێﻦ ﻭ ﮐێﻣﻪﯼ ﺳﻪﺭ ﺟﻪﺳﺘﻪﯼ ﺧﯚﻡ ﭘﺎﮐﮑﺮﺩﻩﻭﻩ.
کاتێ خێی دەشێرد، چاودێریم دەکبرد، ببەبێ ئبەوەی هیچ قسسەیە‌ك بكسات، هە‌نسدێ لە‌جوولسە‌كانی خسۆی وە‌دە‌سست دەهێنایـە‌وە، کـاتێ پەلـە خوێنـە‌کانی لـە‌خۆی پاککردنـە‌وە،
لەسەر پێی خۆی لەبەرامبەرم وەستایەوەو بەژنبە درێژەکەی خۆی قیت کردەوەو ڕووی لەمن کرد.
بەرەو پێشـی چـووم، پاشـان گوێچـکەم گـرت و پێمگـوت:
خەونەكەت دێذمە دی، ئەمەش لەبەر خاتری تىۆ نیبە، بەڵكو لەبەر خاتری چاوەکانی کیژی گوندە‌کە‌مانە، تا لە‌ئاکامە‌کانی بێەیوابوون لەتۆ، بییارێزم.
ڕوخسسساری گەشسسایەوەو بەگوشسسادیەوە وەدەنگەسسات:
سیامەند . تۆ چیدەکەی؟!
–: هەنووکە خەڵکی گوندی سیلفا لەچاوەڕوانیدان،
ئسا خۆ کساه‌ی لە‌ئە‌سسیە‌کە‌ی خسۆتم دە‌بە‌سسستیتە‌وە‌و یەلکێشی لای ئەوانم دەکەیت.
–: بەڵیێ…
- ئەمسە روودەدات و دەزگیرانە‌كسە‌ت ئسەو دیمە‌نسە
دەبێنسێ و لسەناو هسەموو خسەڵكى گونسد، شسانازیت یێوەدەکات.
–: سیامەند…ســنووری هێسێزی خسۆم لەگســەڵ تـــۆ تـاقیکردەوە و توانسای جـارێکی دیکـە‌ی زۆرانبـازیم لەكەڵ تۆدا نيە.
–: جەلیزادە… ڕوو دەدا،
و تە نجام دە‌دە و
ئاکامەکانی چارەنووسە خراپەکەت ڕزگـارت دەبـێ،
ئەمبەش سسازدانی ئاهسەنگێكی بسووك گواسستنەوەت لەگەڵ دەسێگێانەكەت ببۆ دەرەخسێنێ و لهەبەمان کا تیشـدا، بــەبێ ئــەوەی کــەس دەســتی پێمبگــات،
بەجێگەو ڕێگەی خۆم دەگەمەوە.
–: ئەمە چۆن ڕوودەدات؟!
–: تىۆ گىەر ئامادەبیت بۆ بەسىتنى پىەیمانێك لەگىەڵ من، ئەوە نواندن و تە‌مسیلە‌كە‌مان سە‌ردە‌كە‌وێ.
–: سسیامەند، بسەڵێنت پێسدەدەم، چسۆنت پێباشسە باوابیّ
ئەوسا داوام لێكىرد ئەو پەتە هەڵگرێ، بەڕاكردن هەڵیگرت،
پاشان لەدواوەی خۆم لەسەر ئەسیەکەی هەڵمگرت و ڕێگەی بەرەو گوندمان گرتەبەر.
کـاتیێ لەخەڵکەکــە بــەدیار کــەوتین، وەســتاین و پێمگــوت:
جەلیزادە. .هەنووکـە دەسـتەکانم دەبەسـتێتەوەو پەتەکـە‌ش دەکەیتە ملم و سواری ئەسیەکە دەبیت و من بەدواوی خۆت ڕادەکێشی، بەڵم پێش ئەمە، دەمەوێ بەڵێنم پێبدەی ، کاتێ خەڵكەكە بەرەو ڕوومان دێن، تىۆ سىەرى پەتەكە بەردە، تىا بۆخۆم رابكەم و دەرچم.
گسوتی: سسیامەند. بەڵێ بەڵێنت پێدەدەم، بیانوشسیان بسۆ دێنمـە‌وە‌و دەڵـیێم ئە‌وکاتـە‌ی ئێموە‌م بینسی بـە خۆشسی بـەرەو ڕوومان دێن، سەرەپەتەكەم لەدەست بەربوو.
ﮔﻮﺗﻢ: ﻛﻪﻭﺍﺗﻪ، ﺟﻪﻟﯿﺰﺍﺩﻩ ، ﺑﺎ ﺩﻩﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺍﻧﺪﻧﻪﻛﻪﻣﺎﻥ ﺑﮑﻪﯾﻦ.
بۆ دەستبەستنم یارمەتیمدا، پاشان واملێکرد ئەڵقەی پەتەکە بخاتسە ملسم ، كەوتمسە دوای و بیریشسیم خسستە‌وە كسە
لەبەڵێنەکەی لەگەڵ مـن، پاشگەزنەبێتەوە، ئـەویش لەگـەڵ تباودانی ئەسیەکەی دەیگوت: سیامەند، چۆن لبەو بەڵێنبەم یاشگەزدەبمەوە، ئەمە قەرزێكەو لەملمەو من قبەرزاری تنۆم،
تا لە ژیاندابم لەبیری ناکەم.
قسەکانی وایان لێکردم ، لێی دڵنیابم و بەهەنگاوە لەرەکان و دەستە بە‌ستراوە‌كانی دوای کەوتبووم و ئەڵقەی پە‌تە‌کە‌ش هر بە‌ملمە‌وە بوو.
کساتیْ لەبسەردەم خسەڵکی گونسد دە‌رکسە‌وتین، گوێمسان لسە
هاوارەکانیان بوو و توانیمان لەسەر ئیقاعی هەلهەلەی ژنان،
ئەو خەڵکەی بەرەو ڕوومان دێن، ببینین .
لەو ساتانەدا لەپر چاوم کەوت بەسەری ئەو پە‌تتە‌ی بەدەست ﺠﻪﻟﯿﺰﺍﺩﻩﻭﻩ ﺑﻮﻭ، ﭘێﻣﻮﺍﺑﻮﻭ ﺋێﺳﺘﺎ ﯾﺎﻥ ﮐﻪﻣێﮑﯽ ﺩﯾﮑﯩﻪ ﭘﻪﺗﻪﮐﯩﻪ شڵدەکات و بەری دەدات، بەڵم بینیم بەهەردوو دەستەکانی بەتوندی گرتوویەتی .
کاتیێ بەترسەوە سەیری نزیکبوونەوەی ئەو خەڵکەم دەکرد،
هستم بـە ژە‌نـە‌كی گومانێیك كـرد، هـاوارم لێكـرد: زووكـە،
سەری پەتەکە بەردە.
ئەوسا ئاوڕێکی لێدامەوەو پێکەنینێکی فێڵبازانەی ئاراستە کردم و ڕوخساری نیشانەی فێیڵ و نا پاکی پێوە دیبار بوو، بـە‌بێ ئـەوەی قسـە‌یە‌ك بكـات، وەكـو ئـەوەی ئـەو ه‌اوارانـە‌م بۆئەو نەبیێ.
لەوسساتانە تێگەیشستم ، ئسەو لەبسەڵینی خسۆی پەشسیمان بۆتەوە، لەجێی خۆم چەقیم، هاوارێکی چێنراوم لێتەقیە‌وەو لەگەڵیدا هەستم کرد، گرکانێیك لـە ناخمدا دەخرۆشیێ: هـەی ترسنۆك…ئەو پەتەی دەستت بەردە.
ئـــە‌مجارە خۆش لە‌تونـدگرتنی پە‌تە‌كـە بـە‌ردە‌وامبوو و بـەم هـەموو هێمزە‌ی تێیدابوو یەلکێشی کردم.
کباتیێ خەڵکەکە لـێم نزیکبوونـە‌وە، تـوانیم ئـەو ڕوخسـارەی مـامم کــە شــەڕی لێـدە‌باری لــەوانی دیکــە‌ی جیابکە‌مــە‌وە، بەتووڕەیسەوە بسەرەو لای مسن ڕای دەکسردو قامچیەکەشسی بەدەستەوە بوو٠٠ و ،
بەجوولەیەکی لەناکاو هێرشم کردە سەری، بەهەردوو دەستە بەستراوەكانم بەوهەموو هێزەی تێمدابوو، كۆڵەمشتێكم لێدا،
لەسبەر ئە‌سبیە‌كە كە‌وتبە خوارەوەو لە‌هۆشخۆی چیوو، خێیرا ڕامكـردو خـە‌ریكبووم پە‌تە‌كـە‌م لە‌دە‌سـت و ملـم دەكـردەوە،
خەڵكەكىەش بەدوامىەوە بـوون و زۆریـان نـەمابوو بمگـرن،
ئەوسا زانسیم یبەكێك تـەواو لـیێم نزیكبۆتـە‌وە، ئـاوڕێكم لێسی دایەوەو بە یەتەکە بەرهەڵستیم کرد، دووکەسی دیکەش لیێم هاتنـە پێشـە‌وە، دوای هەنـدێ پێکـدادان تـوانیم خۆمیـان لێ رزگار بکەم، ئەمجارە مامم بەم قامچیە‌ی زۆرجاری دیکە لێی داوم و هەنووکسە‌واری لەسسەر جە‌سستە‌م مسابوو،
بەدوامـــەوە بــوو و بــەدەنگێكی نوســـاوەوە لێسی قیپانـــدمێ سیامەند بوەستە، سەرکێشی مەکە.
ئساوڕم لێسی دایسەوەو گسوتم: بگسەڕێوە لای ژنەکسەت و هسەقت بەسەرمەوە نەبیێ بـەڵم لـە‌غاردان بە‌دوامـە‌وە بـە‌ردە‌وامبوو، هە‌ستیشـم دەکـرد ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪﯾﻪﮐﺘﺮ ﺩﻭﻭﺭ ﺩﻩﮐﻪﻭﯾﻨﻪﻭﻩ، ﺗﺎ ﮔـﻮێﻡ ﻟـﻪ ﻫـﺎﻭﺍﺭێﮑﯽ ﺑـﻮﻭ،
ئاوڕێکم لێسی دایـە‌وە، بینـیم لەسبەر زە‌ویە‌کـە ڕاکشـاوە‌و بـە
زەحمەت دەبزوێ.
ئەو دیمەنە نەیهێشت، بەرەو چیاكە تبەنها یبەك هبەنگاوی دیکە بهاوێژم، زانیم ئەو بەم خێراییە زۆرەی ڕاکردنیی بەر قۆرتێك كەوتووەو لەسەر زەویەكە راكشاوە، تێگەیشتم شەو خەریکە باڵ بەسەر شوێنەکە دادەکێشێ، وام بەخەیاڵداهات
، مامم بەم شەوە دەكەوێتە چینگ ئاژەڵە دڕندە‌كانی شەو و مامۆژنیشـم هاتــە بەرچــاو و بە‌چــاوێکی سسوکە‌وە سسە‌یرم دەکیات، چونکە ئسەو مامیە برینسدارەی بسەخێوی کسردووم،
جێهێش بـیۆ یەکسەمجار وێنسەی ئسەو باوکسەی پێشستر نسەمبینیووە،
لەمیانەی ڕوخسیارە چرچ و لۆچەکانی مامم هاتبە بەرچاوم،
ه‌ستێكی قووڵ دایگرتم، ئەوەی لەوێ كەوتووە، مامم نیەو باوكمە.
بە گوێ فرمێسك لەچاوەكانم هاتنە خوارەوە، بۆ یارمەتیدانی گەڕامەوە، کساتێ پێسێ گەیشێتم، بینیینم دەنساڵێنێ و خسوێن لەنێوچاوانی دێتە خوارەوە.
ئـەم نـاوە ضە‌ریك بـوو تارییك دادە‌ه‌ات، چاكە‌تە‌كە‌ی ضۆم
داکەندو بەسەریم دادا، لەسیەر ئەو کردەوەی من و بوونم بـە هۆکاری مەینەتیی بۆی ، داوای لێبووردنیم لێکردو کەوتمە دەست ماچکردنی.
بـۆ یەکــەمجار بەهەســتی باوکایــەتیی، لەباوەشــی گــرتم و دەیگوت:
سیامەند هەنووکە دەرتخست کە بویت بە پیاو و دەتیوانی بەرپرسیارێتی خۆت بگریتە ئەستۆ.
تاریکی شبەو بباڵی بە‌سبە‌رماندا کێشاو بێدە‌نگیـە‌کی هێمن پێچامیەوە، ئەوسا هەڵیدایەوە:
سمكۆ .هەنووكە دەمەوێ ئەو شتەت پێبڵێم كەچەندین ساڵە لێتم شاردۆتەوە.
پاشـــان هەناســەیەکی قـــووڵی هە‌ڵکێشـــاو گـــوتـی: ئەمـــە
ڕووداوێكسەو بسۆ چسارەگە سسەدەیەك دەگەڕێتسەوە، كساتسێ
(شەمزین)ی باوکت مرد، ئەو دووساڵ لەمن بەتەمەنتر بوو،
تەنها شەش مانگ بوو هاوسەرگیری کردبوو.
فرمێسیك لەچاوانی هاتنسە‌خوارەوە، دەسستی بسەرزكردەوەو ســڕینیەوەو گسـوتی: مرۆیسەکی دڵناسســك و هەستناسســك و بەخشندەو لێبووردە بوو.
هێشتا لە‌سکی ئەو دایکە‌ت دابووی کە‌ناچاربوو دوای مردنی باوكـت، بگەرێتـەوە مـاڵی بـاوانی، لـەو جیهانـەدا جگـە لـەو کەسێیێکی دیکیەم نسەبوو، بەتسەنیا مامسەوە، بۆیسە ، بۆئسەوەی نەوەیبەك بخەمبەوە دڵم پێسی خێش بێست و ژیبانم ئساوەدان بكاتەوە، پێم باشبوو هاوسە‌رگێری بكەم و بتـوانم تـۆ بێنمـە
نێو ماڵی خۆم و لەگەڵ ئامۆزاکانت بژیت.
پەلەم كردو دوای ساڵێك لەمردنیی، هاوسەرگێریم كرد، دوو سالآن چاوەڕوانیم کـرد، خـودا منـداڵێکمان پێبـدات، ئەوسـا ﺯﺍﻧﺴﯿﻢ ﻣـﻦ ﻧـﺎﺗﻮﺍﻧﻢ ﻭەﭼـﻪ ﺑﺨﻪﻣـﻪﻭە، ﺑـﻪﻣﺠﯚﺭە ﻟﻪﺑﺎﻭﻛﺎﯾـﻪﺗـﯽ بێەیوا بووم، لەو قۆناغە ناخۆشەدا، لەگەڵ(هەتاو)ی خێیزانم سەردانی کەسوکاری دایکتمان کرد، بەڵم پێیان گوتین، ئەو ماوەی ساڵێکە شووی کردۆتـە‌وەو لەگبەڵ هاوسەرە تازەکەی بەرەو شوێنێکی دیکەی کوردستان ڕۆیشتووە.
باسی ئـەو شـتە‌مان کـرد کـە بـۆی هـاتبووین ، حە‌زدە‌کـە‌ین خۆمـــان پـــە‌روە‌ردە‌ت بکـــە‌ین، ئە‌وســـا بـــا پیرە‌ت یـــە‌کیێ لەخاڵەكانتی لەگەڵ ئێمە ناردو بەرەو ئەو گوندە ڕۆیشتین کە ئێوە لەگەڵ دایکت لێی دەژیان.
لەوێ باسی سبە‌ربووردە‌ی خۆمان بیۆ کمردن، ئەمەش تاکە
دەرفەت بوو بۆ ئێمە، تاكو بە پەروەردەكردنت هەڵبستین،
توانیشمان بۆنی ناتەباییەك لەنێوان ئەو و مێردەكەی بەهۆی تىۆوە بكەین، چونكە مێردەكەی پێسی خۆش نـەبوو کـوڕی یەکێکی دیکە بەخێو بکات، دایکیشت ئەوکاتە کۆریەیەکی ﺷﯿﺮﺧﯚﺭەﯼ ﻟﻪﻛﯚﺵ ﺑﻮﻭ ۰ لە‌مسە‌دا بسە‌دە‌م ماچسباران کردنتسە‌وە، ئاسسانکاری نوانسدو
(هەتاو)یشی ڕاسپارد، بۆتۆ دایکێکی میەرەبان بێت، ئەویش بەڵێنی پێداو گوتی: بەهرۆز، ئێمە هیچ منداڵێکمان نیەو سیامەند دەبێت بە کوڕی ئێمە.
لەگـــەڵ بەسەرچــوونی ســاڵن، وردە وردە شــێوەی ئـــەوت وەردەگـرت، تــا بویــت بــە وێنەیــە‌ك لــەو، هــە‌مووجارێ بــە
(ههەتاو)م دەگسوت: هەنسدێجار كساتیێ قسبەی لەگەڵسدا دە‌كسە‌م رم دامـــدە‌گرێ، چـــونکە ر وادەزانم لەبەر خوالێخۆشبوو(شەمزین)ی برام دەوەستم.
شتێکی دیکە، ساڵن تێپەڕین، دەنگیشت هەر لەدەنگی ئەو دەییوو، ، کـاتێ قسـان دەکـەیت، بـەردەوام دەنگـسی ئــە‌وم بیردێتەوە.
وردە وردە لەبەرچاومان گەورە دەبووی و شوێنی کوڕێکت بــۆ ئێمــە گرتبــۆوە، بــهۆم کوڕەکــەم بــۆ پــە‌روەردەکردنت هە‌ندێجار لەگەڵت توندوتییژ بووم، بۆیبە داوات لێدە‌كە‌م لیێم ببسووری، کوڕەکسەم، بۆیسە لەگسەڵت وا توندوتیسێ بسووم تسا پێبێبێبێت و ببیت بە خاوەن كەسایەتیەكی بەهێز ، هێە‌وڵم لەگسەڵ دەدای، بسۆ ئسەوەی ئسازاو بسەهێزبیت و بەرگسەی ئازارەکسانی ژیسان بگریست و پیاوانسە بەرپرسسیارێتی خسۆت هــە‌ڵبگری، کوڕەکــەم ، بــاوك ئاوەــا دەبــێ، هەنــدێجار بــۆ پەروەردەکردنیان، لەگەڵ کوڕەکانی زبر دەبێت.
هروەها زۆرجاران لەبارەی باوکتە‌وە پرسیارت لێمدە‌کرد،
بــە‌ردە‌وامیش پێموابــوو کـــاتی ئە‌وە‌نیـــە ســـەبارەت بـــە‌م شتە‌بزانی، کبە تاهە‌نووکبە نبە‌تزانیووە، چاوەڕوانم دەکسرد گەورە بیت و بتوانی بەرگەی ئەو بەرپرسیاریەتەی دەیزانی،
بگری، چونکە باسکردنی ئەو شتە گەر لەکات و ساتی خۆی نەبێ، ڕەنگە بۆتۆ لەبار نەبێت، (هەتاو)یش لەبەر ئەوەی تۆی بـە‌خێو کـرد، هە‌سـتـی بـە دایکایـە‌تـی بەرامبـەر تـیۆ دەکـرد،
بــەردەوام پێسی دە‌گــوتم: سسامان، خــودا هــیچ منــداڵێکی پێنـە‌داین، بـەڵم بە‌درێسژایی ئسەو چیە‌ند سسالە بە‌هە‌سستی دایکایەتیەوە بەرامبەر سیامەند دەژیم، ئەگیەر ژنیشمان بۆ هێنا ، لێناگەڕێین لەو ماڵە بچێتە دەرەوە، بۆ ئەوەی لەگەڵ ژن و منداڵسە‌كانی لە‌بە‌رچساومان بسن، هسمە‌ر لسەناو حە‌وشسە‌كە
ژوورێكی بۆ درووست دەكەین.
پاشان لەگـەڵ فرمێسـك شـاردنەوەكەی پێدەكـە‌نی: ئەوسـا منداڵەکانی پێمدەڵێن : نەنبە هەتاو و بەتۆش دەڵێن با پیرە سامان.
کوڕەکبەم، هەنووکە هبیچ دەسبەڵتێکت بەسبەرەوە نیبە جگبە لەدەسەڵتی بەرپرسیارێتیت بەرامبـەر ڕۆژانسی داهساتووت،
بـــە‌ڵم ســـیامە‌ند داوایـــە‌کم لێست هەیــە، گـــە‌ر بڕیـــارت دا نەگەڕێیتەوە لامان، ئەو چیایە جێبهێڵەو وازی لێبێنە.
ﮔﻮﯨﻢ: ﻣﺎﻣﻪﮔﯿﺎﻥ، ﮔﻪﺭ ڕێﻡ ﭘێﺑﺪﻩﯼ، ﺋﻪﻣﻪ ﺑڕﯾـﺎﺭﯼ ﺧﯚﻣـﻪﻭ ﻟێـﯽ یاشگەزنابمەوە، بەڵم سەبارەت بە (چیا)کە، ئەوە ملکەچت دەبم و وازی لێدێنم.
بەدەم سڕینەوەی فرمێسکەکان دەیگوت: سیامەند، بەتىەنیاو بێ پشتوپەنا دەمێنێتەوە، ئاگات لەخۆت بێت و لـە هـاوڕێی ضراپ دوورکسەوە، حیکایسە‌تێکی کسوردە‌واری هە‌یسە‌و دەڵسێ ڕۆژێكیـان پیاوێبك بسۆ ئـەوەی لـبە‌هاوین ئـاوێكی سـازگار بضواتەوە، گۆزەیەکی کڕی، بەڵم بینی ئەو گۆزەیە ئاو سارد ناكات، بە پێچەوانەوە ، دوای چەند سعاتێك، ئاو تێیدا گەرم دەبوو٠ ئـەو زاتـە بـۆ یە‌كـە‌مجار وایزانسی ئەمـە شـخێكی كاتیبە، تـا ئەوکاتسەی گۆزەکسە لێرادێست، بسەڵم ئسەو هسەروەکو خسۆی مایەوەو ئاوەکەی گەرم دەکرد، ئەوسا گۆزەکەی خستە سەر سەری و بسردی بسۆ لای تاشسەبەردێکی نزیسك، پاشسان بسێ ﺩﻭﻭﺩڵﯽ ﺩﺍﯼ ﻟﻪﺗﺎﺷﻪ ﺑﻪﺭﺩﻩﻛﻪﻭ ﻫﻪﺭ ﭘﺎﺭﭼﻪﯼ ﺑﯚ ﻻﯾﻪﻙ ڕۆﯾﺸﺖ و گسوتسی: گسەر ئسەو ئساوە گەرمسەی هاوینمسان بسۆ سسارد نەکەیتەوە، بۆچی زیاتر گەرمی دەکەی.
ﺯﺍﻧﯩﯿﻢ ﻣﻪﺑﻪﺳﯩﺘﯩﯽ ﭼﯿﺒﻮﻭ، ﺳﯩﻪﺭﻡ ﺑﯩﯚ ﻟﻪﻗﺎﻧﯩﺪﻭ ﮔﯩﻮﺗﻢ: ﺑـﺎ ﭘﯿﺮﺕ –
ﺧﻮﺩﺍ ﻟێﯽ ڕﺍﺯﯼ ﺑێﺖ - ﺑﻪﺭﺩﻩﻭﺍﻡ ﭘێﯽ ﺩﻩﮔﻮﺗﻢ:
سامان ، بەردی گەورە بۆ لێدان بەكار نایێ . .
ه‌ندێجاریش دە‌یگوتە‌وە : نەدار سوودی هەیەو نە‌بزمار.
ﻟﻪ ﻧﺎﺧﯚﺷﯽ ﻭ ﺧﯚﺷﯿﻪﮐﺎﻧﺪﺍ ﺷێﺕ ﺧﯚﯼ ﺩﻩﺭﺩﻩﺧﺎ .
سەری کەچەڵ لەژێر کلۆو بمێنێتەوە باشترە.
دارەكە بەیۆڕەكە نەكەوت، بەڵكو پۆڕەكە بەدارەكە كەوت.
هروەها دەیگوت: مریشك تا گۆشە‌یە‌ك دە‌فرێ.
ئەوەی چاوی لەخوانی خەڵکی بێت هەتاهەتایێ برسیە.
ﭼﻮﺍﺭ ﻣﺎڵ ﻧﺎﺑﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﺪ ﻭ ﭼﻮﺍﺭ ﺗﺎڵەﻣﻮﻭﺵ ﻧﺎﺑﻦ ﺑﻪﺭﯾﺶ.
کاتێ بە هێمنی قسەی دەکرد، من بەجوانی گوێم لێدەگرت:
سیامەند چەند قسبەیەکت پێدەڵێم، کەبابوباپیرانی کوردمان لــە‌ژیانیان لــەناو ئــەو کێوانــە وەریــانگرتووە، کوڕەکــەم،
بـەردەوام بـە‌بیرت بّبیـت، کـرّوگیا هە‌رچـە‌ند لــە ژێسر بـە‌ردان بمێنێتـە‌وە، ڕۆژێك لسەڕۆژان هبەر سسەری دێنێنسە دەرەوە ،
برینەکانیش سارێژ دەبن، بەڵم ئاسەواریان هەر دەمێنیێ.
سیامەند، قاچت بخلیسکێ باشترە لەوەی زمانت بخلیسکێ و هەڵە بکات.
ﺷﻮﺍﻧﯽ ﮐﻪﺭﺍﻥ ﺑێﺕ ﺑﺎﺷﺘﺮ ﻟﻪﻭﻩﯼ ﺋﺎﻏﺎﯼ ﻧﻪﺯﺍﻧﺎﻥ ﺑﯿﺖ.
ئەمەش بزانە دەسیتەکانت پێش ئەوەی ڕوخسیار بشێرن یەکتر دەشۆرن و هەرچەند باری زێڕوزیو لە گوێدرێژ بنێیت ،
ئەو هەر گوێچکەکانی لێکدەدات.
پاشان گـوتی: مادامـە‌كینیّ ویسـتت كارێیك بكـە‌یت، داوای سەرکەوتن لسە‌خودا بکسە، ئسەو ڕێگسات ڕۆشسندە‌کاتە‌وە،
کوڕەکەم ..وا مەزانبە ئەمە لەسبەر دڵسی صن و دڵسی (هبەتاو) ئاسان بێت، چونکە ئێمە بەخێومان کردی و گەر بەدرێژایی ئـەو چـەند سـاڵە ئاژە‌ڵێکمـان بـە‌خێو بکردایـە، هەنووکـە بـۆ جیابوونسەوە لێسی تالآویمسان دەچیێژت و جیابوونسەوەی بۆشاییەکی گەورەی دەخستە ژیانمان، بەڵم تىۆ مرۆڤیت و لەگۆشت و خـوێنمی و تـبۆ تاکـە بـۆنی جێمـاوی شـە‌مزینی برامی لەوجیهانە.
ﺩﻭﺍﯼ ﺋﻪﻣﯿﻪ ﺧﺴﯿﺘﻤﻪ ﮐـﯚڵ ﻭ ﻫێﻧﺎﻣـﻪﻭﻩ ﻧﺰﯾﮑـﯽ ﮔﻮﻧـﺪ، ﺋﻪﻭﺳـﺎ ماڵئساواییم لێکسردو ڕێگسەی گەڕانسەوەم بسۆ حەشسارگەکەم گرتەبەر.
بەشی دووەم :
لەو شەوە درێیژە خە‌وزێینە‌دا خەو نەچووە چاوانم، ههموو ئسەو ڕووداوانسەی ئسەو ڕۆژە، منیسان کسردە نێچسیری تسای بیربلآویسی، وەکسو ئسەوەی ڕووداوەکسانی سساڵێکی تسەواوم،
لەیەك رۆژدا كورت كرابێتەوە.
کساتیێ خسۆر گزنگیسدا، هەڵسسام و ئسارەزووێکی زۆرم بسۆ ﺟێهێشتنی ئەو شوێنە‌و دوورکەوتنەوە لە بۆنەکەی هەبوو.
هەستێك دایگرتم
هیچ جیاوازیە‌کی لەگەڵ مانەوەم لە ماڵی مامم نەبوو .
سـڵوێكم لە‌حە‌شـارگە‌كە‌م كــردو گــوتم: سوپاسست دەكــەم،
بۆهەموو ئەو هاودەمیەی بەمنت بەخشی .
ﺩﻭﺍﺗﯩﺮ ﺳﻶﺍﻭێﮑﯿﺸﻢ ﻟﻪﭼﯿﺎﮐﻪ ﮐﯩﺮﺩﻭ ﮔﯩﻮﺗﻢ: ﺯﯙﺭ ﺳﯩﻮﭘﺎﺱ ﺋﻪﯼ حییاکەم، لەسەر هەموو ئەو هاودەمیە یاکە.
بـە‌بێ ئـەوەی مەبەسـتم شـوێنێکی دیـارکراو بێیـت، بـەرەو جەرگەی نادیباریی یەکەم هەنگاومنا ، بەرەو ئبەو ڕێگایانە هەنگاوم دەنا ، کە بۆ یە‌کە‌مینجارم بوو پێیاندا دەڕۆیشتم،
لسەناو جە‌رگسە‌ی سروشستێکی بێبدەنگ، خساڵیی لە‌جوولسە‌ی مـرۆڤ، چـاوم بـەو چـيایانە دەگێـرا کـە یە‌کـە‌مینجارم بـوو دمبينين ﺩﻭﻭ ڕۆﮊﺍﻥ ﺑﻪﭘﯽ ڕۆﯾﺸﺘﻢ، ﻟﻪﭘڕ ﭼﺎﻭﻡ ﺑﻪﭼﯿﺎﯾﻪﻙ ﻛﯩﻪﻭﺕ، ﺠﮕـﻪ
لەوەىەموو چیایەی بەلایاندا تێپپەڕیم، ئەو چیایە سبەرنجی ڕاکێشام، وەکی ئەوەی ماڵێکی ئاسوودەم دۆزیبێتەوە، دڵم لەخۆشیاندا لێیدە‌دا .
ڕوومکردە لایەکی چیاکە و ساتیێ پێبی گەیشتم ، هەستم بە ﮔﻮﺷﺎﺩﯾﻪﻙ ﻛﯩﺮﺩ، ﺗێﯾﯿﺪﺍ ﺤﻪﺯﻡ ﺑـﻪ ﻧﯿﺸﺘﻪﺟێﺑﻮﻭﻥ ﻛﯩﺮﺩ، ﺩﻭﺍﯼ ﮔـﻪڕﺍﻧێك بـﻪ دەورو بەریدا، ئەشـكەوتێكم دۆزیـﻪوەو كـردم بـە
ماڵێك بۆخۆم.
دوای ئســە‌و هســە‌موو شسە‌كە‌تی و مانسدوو بوونســە‌م، لســە‌ناو ئەشکەوتەکەم ڕاکشام و خسۆم ببە خسەوێکی قسووڵ سسپارد،
بـــە‌یانی کـــاتی لە ضــە‌و هە آســـام و زیندە‌گیـــە‌کی نـــامۆ، بەجومگەكانم گەرا، لێهاتنێك كەوتىە دەمارەكانم و لەگەڵیىدا دەسـ
لەخۆشیاندا هەڵدەیەڕی.
ئاه….بۆ یەکەمجار چەندە هەستم بەگەورەیی ژیان کرد.
دەرگای تازە بۆ ژیانم کرایەوە، کاتەکانی خۆم بە مەلەکردن و چوونە سەر دارو درەخت و میوە ڕنین و ڕاوکردنی ئاسیك و بزنە‌كێوی و برژاندنی گۆشت بەسەر دەبرد، تىوانیم گیانی پەیوەندیەکی درووست لەگەڵ بنەماکانی سرووشت ببەستم و ببم بە‌بە‌شێك لەو.
بەسەربەسىتى و دەرچەونێکى کسراوە ژیـانم بـهێیێ دەکـرد،
پێشتر نەمدیبوو، ڕۆژێکیان بەمەبەستی ڕاوکردنی، بەو پەڕی توانامسەوە بسەدوای كەروێشسكێك كسەوتبووم ، لسەدوورەوە کۆمەڵێ خێوەت کەوتنە بەرچاوم ·
وازم لەكەروێشكەكە هێناو، بەرەو خێوەتەكان ڕۆیشتم، پێش ئەوەی بگەمە ئەوێ، چەند پیاوێکم بینی ، هەریەکەو مەترەق و داردەستێکی بەدەستەوە بوو و بەرەو ڕووم دەهاتن، کاتیێ لام و بەبێچـــەکی ، وەی داردەستەكانیان لێم بەرزبكەنەوە ، لێم نزیكبوونەوە، پاشان پرسیاریان لێکردم، کە چیمدەوێ؟ منیش گوتم، بە ڕێککەوت خێوەتەكانی ئێوەم بینی و ویستم بەرەو لای ئێوە بێم ﮔﻮﺗﯿﺎﻥ ﺋێﻣـﻪ ﻗﻪﺭﻩﺟﻪﻛﺎﻧﯽ ﻛﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯿﻦ، ﺑﻪﺧێﺭﯾﺎﻥ ﻫێﻧـﺎﻡ ﻭ بـــەرەو خێوە‌تگـــای خۆیانیـــان بـــردم ، وە وەی لەئەسـتێرەیەکی دیکـهە هـاتبم، قەرەجـەکان بـە ژن و پیـاو و منـدالآن دەوریـان دام و خۆشـی خۆیـان بـە هـا تنم دەربـری،
کاتەکسە درێسژەی نەکێشسا ، تسا بینسیم، بسۆ بسەخێرهێنان و پێشوازی لێکردنم، خەرێکی خۆئامادەکردنن بۆ سیازدانی ئاهەنگێك .
گۆرانی و ئەڵقەکانی شایی و دەهۆڵ و زوڕنا و ڕەبابەو سازو سەنتور، لەگەڵ برژانـدنی گۆشـت و شـەڕابگێڕان دەسـتیان پێکیژۆڵـە قە‌رە‌جە جوانسە‌کان ببۆ ئسەوەی لە‌ئە‌ڵقبە‌ی ه‌ڵیە‌ڕکێدا دەستیان بخەنە ناو دەستم، ململانێیان بوو.
دوای تەواو بوونی ئاهەنگەكە، منیان بۆ ناو خێوەتێك بردو ﮔﻮﺗﯿــﺎﻥ ﺋﻪﻣــﻪ ﺧێــﻮەﺗـﯽ ﺗﯚﯾـــﻪ ﻭ ﺤــﻪﺯﯾـﺎﻥ ﮐـــﺮﺩ ﻟﻪﮔـــﻪڵﯿﺎﻥ بمێنمــە‌وە، ئەوسسا گە‌ورە‌كسە‌یان ڕووی تێكسردم و گسوتی:
سیامەند، خۆت بەیەکێ لە قەرەجەکان و لەئێمە دابنیێ.
لەو نێوەندەدا منت بینسی، لەسەر لاپە‌ڕە‌یە‌ك لە لاپە‌ڕە‌كانی نوێی ژیان دەکرێمەوەو لەسەر ئەو شێوازەی ژیان ڕادێم.
ﻟﯩﻪﻡ ﺋﺎﻫﻪﻧﮕﺎﻧﯩﻪﯼ ﻫﺎﻭﺳﯩﻪﺭﮔﯿﺮﯼ ﻭ ﺳﻮﻧﻪﺗﮑﺮﺩﻥ ﻛﯩﻪ ﻣﺎﻧﮕێێﻙ ﻧﺎ مانگێك لەدێهاتىە دوور و نزیكەكاندا ساز دەكىرا بەشداریم دەکسرد ، تسا فێسری ژەنینسی ئسامێری سسەنتوریش بسووم و جارجارەش گۆرانیشم لەگەڵیان دەگوت، بەیانیان بە سواری ئەسپەکانمان دەڕۆیشتین و نیوەشەو دەگەڕاینەوەو چەندین بــە‌رخ و کە‌لە‌شــیر و شــیرینی و پارە‌مــان لەگـــەڵ خۆمــان دێنایەوە.
لـەناو خێوە‌تە‌كـە‌م تـادرە‌نگی شـە‌وان نە‌دە‌ضە‌وتم ، بـە‌داخ و کەسەرەوە سەنتوورم دەژەنسی و هەسستم ببە پێویسستیەکی ﺯﯙﺭﯼ ﺋﺎﻓﺮەﺗﯿﻚ ﺩەﻛﺮﺩ، ﺧﯚﺷﻤﺒﻮێ ﻭ ﺑﻪ ﻗﻮﻭڵﯽ ﺗێﯿﭙﺎﺑﻤێﻨﻢ ﻭ تىامى شىبرینى خۆشەویسىتیم پێبچێژێ، لەگەڵیدا لهەىەموو جیهان جگەلەو ، هیچ کەسێکی دیکەم لا گرنگ نەبێ.
سەنتورەکەم دەژەنم و لەبەرخۆصەوە گسۆرانی دەڵـیێم و دێتـە خەیاڵم لەتەنیشتم دانیشتووەو گوێم لێدەگرێ، ئیلىهامی ئەو قسانەشم پێدەدا، كە پێشتر قەت نەمگوتوون، ئەو ئاوازانەش پێشتر ژێی سەنتورەکەم نەیژەنیوون.
تــەنها ئە‌وســاتە لە‌ئاســتی گرنگــی ئــافرە‌ت لــە‌ژیانی پیــاو تێگەیشتم، ژیانی هەر پیاوێك بەبێ پیاو ، وێنبەی بەهارێكی بێ مێرگ و بێ سەوزاییە.
ه‌رچە‌ند ئازاد بێت، ههموو ئەو پانتاییە فراوانە‌ی ئازادیی
کە مومارەسەی دەکات، لەبەرامبەر ئەو کزەبایانەی هەستیان پێدەکات و تـامی هەنگوینەکـەی دەچێژێ، زۆر کەمـە، ئـەو ساتەی دەست لەناو دەسیتی ئەو ئافرەتە دەنیێ، كەخۆشی دەوێ و کیاتیێ سیەیری شێخی و جوانیێتیەکیەی دەکیات و لەتەنیشتیەوە هـۆگری بۆنـە خۆشـە‌كەی دەبێبت، ڕەهەنـدی ئازادیەك دەدۆزێتەوە، كەپێشتر قەت هەستی پێنەكردووە.
لەوکاتـــەدا تێگەیشـــتم، هـــەر خێسوەتێکی بـــێ ئـــافرەت،
خێوەتێکی بیێ ژیانە…
بەضەیاڵم داهات لـەناو كۆشیكێك نیشتەجێ بوومـەو بـە‌بێ ئافرەت بە ئاگری تەنهایی و چۆڵی کۆشکەکەم دەسووتێم،
وەكو (پاشا)یەك خۆم دێتىە بەرچاو و تالآوى ئەو مولكە بىێ مەزیەتەم دەچێژم، چونکە شاژنێکی تێدانیە تا تاجی بخاتە سەر و بیخانە سەر عەرشی شانشینی.
ﺧەﺭﯾﮑﺒﻮﻭ ﻫەﺳﺘﯽ ﺑـێ ﺋـﺎﻓﺮەﺗﯿﯽ ﯾﻪﺧﻪﯼ ﺩەﮔـﺮﺗﻢ ﻭ ﺧﯚﺷـﯽ ئـەو شـە‌وە‌ی لێتێبك دەدام، لـەو شـە‌وە كییە دێمـە دەرەوەو
(لیان)ی کیژۆڵە قە‌رە‌جە جوانە‌کبە‌م بینسی بەو تاریکبە شبەوە
لەبەر دەرگای خێوە‌تە‌كە‌م بێدارە، ئەو كیژۆڵە ناسیکە‌ی منی ﭼﻮﻭﺑﻮﻭ ﺑﻪﺩﺁﯩﺪﺍ، ﻣﻨﯩﻴﺶ ﺑـﻪﺭﺩﻩﻭﺍﻡ ﻟـﻪﺧﯚﻡ ﺩﻭﻭﺭ ﺩﻩﺧﺴﯩﺘﻪﻭﻩ،
دەمویست ڕازی بکەم کە قێزەونترین کاری پیاو بەرامبەر هەر ئافرەتىەتێك، ئەوەیىە بیكات بەهاوسىەری خۆی و دڵیی بێی نەچێ و خۆشی نەوێ…
ڕۆژ دوای ڕۆژ(لییان)ی جوانکیلەم دەمبینی، سیس دەبوو،
وەکیو دوو تارمایی لەتاریکی شەودا، لەبەردەرگای خێیوەت وەستا بووین، هەوڵم دەدا تێبی بگەیەنم کە هیچ هەستێکی خۆشەویستیم بەرامبەر ئەو نیبە، نابێ ئافرەتێکت بکەی بە هاوسەری خۆت و بە چاوی میەرەبانی نە‌یبینی و دڵت بۆی لێنەدا .
بە دەنگێكی نوساوەوە ناڵندی و بەخەمناكی بەرەو خێوەتی کەسوکارەکەی ڕۆیشتەوە.
* [16] A. A. K.
ئسەوكات تێگەیشستم مسن لەتەمەنێکسدام، پێویسستی زۆرم بەدڵخوازێك هەیە، بەیەكىەوە گەر لـە ئەشكەوتێكیش بێت،
خێزانێیك دروست بكەین، ژیـان لـەو ئەشىكەوتە چۆڵە بـۆمن خۆشیتر و نییانتر بسو لسەژیانێك لەكۆشیكێك و شانشینێكی بەپاسەوانان دەوردراو، ئەو ئەشکەوتەی لەگەڵ دڵخوازەکەی ﺧﯚﻡ ﺗـﺎﻣﯽ ﮊﯾـﺎﻧﯽ ﺗێـﺪﺍ ﺩەﭼێﮊﻡ ، ﻻﻡ ﺧﯚﺷﺘﺮە ﻟﻪﭘﺎﺷـﺎﯾﻪﻛﯽ تەنهاو بێبەشبوو لەبۆنی ئافەرەت.
بـەدوای ئـەو ئافرەتـەدا دەگـەرام، کـە لە‌ناخـەوە و لە‌یە‌کـە‌م بینینسی قسولآیی دە‌روونم بە‌م‌ژێنیێ، ئسەو ئافرە‌تسە‌ی بسۆنسی ﺧﻮﺷﮑێﮐﻢ ﮔـﻪﻣﺒﻮﺍﯾـﻪﻭ ﺩﺍﯾﮑـﻪ ﻭﻧﺒﻮﻩﮎەﻣﯽ ﻟێﺩﻩﮎﻪﻡ، ﺋـﻪﻭ ئافرەتـە‌ی لەبەرچـاوم هـەموو ژنـانی سـە‌رزەوی تێـدا کـورت دەبێتەوەو لەكونوكەلەبەری بەرزاییەكانی كوردستان دەبێت بە چڕای تەمەنم.
ﭽﻪﻧﺪ ﺳﺎﺗﯿﻚ ﭼﻮﻭﻩ ﻧـﺎﻭ ﭘـﻪﺭﺩﻩﯼ ﺑێـﺪﻩﻧﮕﯽ، ﭘﺎﺷـﺎﻥ ﺋـﺎﻭڕﯼ دایەوەو چاوی بڕیە چاوەکانی خەجێ و دەستی خستە ناو دەسـ
ــ
هە‌سـتێك دایگــرتم، مــن بــەرەو جیە‌ـانێكی نادیــار دەڕۆم و ﻣﯿﺮﮐﭽﺴﯽ ﺧﻪﻭﻧﯩﻪ ﺋﻪﻓﺴﯩﺎﻧﻪﯾﯿﻪﮐﺎ ﻧﻢ ﻟﻪﮔﯚﺷﯩﻪﯾﻪﻙ ﻟﻪﮔﯚﺷﯩﻪﮐﺎ ﻧﯿﺪﺍ چاوەڕوانیم دەکسات، بسەڵم قسەت لسەو بیرانسەدا نسەبووم ئسەو ﺩﯾﺪﺍﺭەﻡ ﻟﻪﮔﻪڵﯿﺪﺍ، ﺑﯚ ﺋﻪﻭ…ﮐﺎﺗﻪﮐﻪﯼ ﮔﻮﻧﺠﺎﻭ ﻧﻪﺑﯽێ.
لەو وەختەدا شە‌كە‌ت و تۆقیو بووم و لەبەردەرگای ماڵەكەی بەبێهۆشی کەوتم و خوێنم لێدەچۆڕا خسەجێ، بسەدەنگی نووسساوەوە ڕووداوی ئەوکاتسەی بسۆ دەگێڕایەوە: لـەم شـە‌وە كییەدا، جوولەییەك كەوتىە ناو گوندو سەگانیش دەوەڕینە ﻟﻪﻧﺎﻭ ﭘێﺧﻪﻓﻪﻛﻪﻡ ڕﺍﭼﻪﻧﯿﻢ ﻭ ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﻢ ﻭ ﻣﻮﭼﺮﻛﯿﮏ ﺧﺰﺍﯾـﻪ ﻧێﻮ پەراسووەکانم، لەگەڵیدا شەپۆڵێکی سەرما هەموو جەستەی داگسرتم، كساتیێ دەسستمدا لەقاچەكانم، دەتگسوت پارچسەیەك شە‌ختە‌ن، هەرچەندە کەش و ه‌ه‌وا گبە‌رمیش بوو، من ه‌ه‌ر دەلـە‌رزیم، هـەر حـە‌وت براكـە‌م لەسـەر بـان و منـیش لەگـەڵ باوانم لەحەوشەی مالە‌كە‌مان دە‌ضە‌وتم ، ئەوان یبەك لەدوای یەك لەسبەربانەكە هاتنە خوارەوە، لەترسی هێرشی ڕێگرانـ
لەحاڵەتی ئامادەباشی دابوون.
(هاجان)ی براگەورەم پرتە‌ی هات و گوتی: دیمارە غە‌ریبێك پێی ناوەتە گوند، بۆیە سەگەکان دەوەڕن.
ه‌ریە‌کە‌یان داردەستێکی ه‌ه‌ڵگرت و دەرگایان کردەوە، ل‌ه‌و وەختەدا یەكێ لەبراكانم هاواری كرد: پیاوێیك لەبەر دەرگای ماڵەکەمان کەوتووەو دەناڵێنێ !
دوای چـــەند ســـاتێك لەســـەرخۆ هـــە‌ڵیانگرتی، هـــە‌نگاوە
لەسسەرخۆكانم ، خێراتسر كسردن و لەژوورەكسە فانۆسسەكەم داگیرساند و بەو پەڕی خێرایی پێخە‌فێکم بۆ ڕاخستی.
لەگەڵ ڕاکشانت لەسەر جێگەکەت، دەستت کرد بە کێزە ناڵین و ئاهوئۆەی پچڕپچڕ، ئەوسیا باوکم، ئاماژەی بۆ کردم، کە برینەکەت تیمار بکەم ، بە پەلە . قوماشێکی سیپیم لەگـەڵ شلەیەکی پاکۆکەری سوور ئامادەکرد.
ڕوخســارت گــرژ بــو ، براکــانم بە‌دە‌ورمــە‌وە بــوون، یە‌كســە‌ر برینەكەتم پێچایەوە، پاشان گلاسێك ئاویشم پێدای.
لەدیمەنەکەتەوە، بۆمان دەرکەوت، کە ململانێیەکی خوێناوی لەنێوان تۆ و ئاژەڵێكی دڕندە ڕوویداوە.
لەسەر جێگاكەت جێمانهێشتی، هەریەكێكیش لەئێمە چووە سەرجێگەی خەوتنی خۆی، ببەڵم من هـەر بێدار بـووم و بـەردەوام سـەیری دەرگـای ژوورە‌کـە‌تم دەکـرد، هەسـتێکی نادیار دەیگرتمەخۆ، کە یەکێك لەوێ لەبەر ڕووناکی کێزی فانۆسەکە ڕاکشاوەو پێشترجگە لەو قەت کەسێکی دیکە ئەو هەستە نادیبارە‌ی لە‌دە‌روونم نە‌جولاندبوو، کاتیێ برینە‌کە‌یم دەپێچیەیەوە، بـۆنی دواڕۆژیشـم جگـە لـەو لـە‌هیچ کەسـێکی دیکە نەکردبوو.
لەو ساتانەدا نازانم بۆ هەستێك دایگرتم، كەمن بۆ یەكەمجار ئەو دڵەی خۆم ناسیووە، ئەو دڵەی باش لێپڕاها تم و پێشتر ملكەچی ناسینی ئاسایی من نەبووە، لەو ساتە هەڵتووانە هەستم کرد، من گوێ لە‌گۆرانیە‌کی خۆش دەگرم، بێدەنگی شەو دەكات بەمۆسیقایەكی خۆش و لەگوێچیكەكانم دەنگ داتە‌وە.
هموو ئەندامەكانی جەستەم گوشاد بوون و پێموابوو لەسەر پیلسی چسیایەکی بەسسەوزایی داپۆشسراو، روخسسارم بسووە بەگوڵێکی جوان.
ساتێ هـە‌موویان لە‌پرخـە‌ی خـە‌ودابوون، لـەناو پێخە‌فە‌كـە‌ی خۆم هەڵسام، سەری پەنجەکانم لەشانی دایکم داو لەضەوم ه‌ڵساند، چر‌پاندم بە گوێچکە‌یداو داوام لێکـرد مۆڵـە‌تم بدات سەیرێکی بکەم و ببزانم ئا خۆ پێویستی بەشتێک نیبە، هەر بەسەری ئاماژەی ڕازیبوونی بۆکردم و دیسان خەوتەوە.
ﭽﻪﻧﺪ ﻫـﻪﻧﮕﺎﻭێﻙ ﺑـﻪﺭﻩﻭ ﮊﻭﻭﺭﻩﻛــﻪﺕ ڕۆﯾﺸــﺘﻢ ﻭ ﺑــﻪ ﺳــﻪﺭﯼ پەنجـــەکا نم نســە‌ختیێ کەم رزکردەوە و لەسەرسیەرت وەسیتام و بیەوردی سەیری ڕوخسیارتم کیرد،
ﺩﻭﺍﯼ ﭼﻪﻧﺪ ﺳﺎﺗﯿﮏ ﺩﻩﺳﺘﻢ ﺧﺴﺘﻪ ﺳﻪﺭ ﻧێﻮﭼﺎﻭﺍﻧﺖ، ﺗﺎﯾـﻪﻛﯽ ﮔـﻪﺭﻣﺖ ﻟێﺑـﻮﻭ ، ﻟـﻪﻭ ﻭﻩﺧﺘـﻪﺩﺍ ﭼـﺎﻭﻩﻛﺎﻧﺖ ﻛﺮﺩﻧـﻪﻭﻩﻭ ﺑﻪﭘﻪﻟـﻪ
پێمگوتیێ تۆ باشیێ پێویستیت بە شتێك نیە؟
بەقوڕگێکی وشکەوە چرپاندت: ئاو بەدەسىتێك سـە‌رم بەرزكردیتسەوەو بـە دەسىتەكەی دیكـە‌ش جامێ ئاوم خستە سبەر دەمت، بە‌یبە‌ك قبوم ئاودیوت كبرد،
جسارێکی دیکسە بسۆم پڕکردیتسەوە، ئەویشست خسواردەوەو تێربوویـت، ئەوسـا پارچـە‌یەك قوماشـم تـە‌ڕكردو كـردم بـە
كەمامەو خستمە سەر نێوچاوانت و چوومە دەرەوە.
بەیانی، دیساربوو لسە شسەوی پێشسوو باشستر بوویست، دوای نانخواردن، هەر یەكێك لەئێمە بەرەو كاری خۆی ڕۆیشت و باوكييشم لەگەڵت مایەوە.
تا كاتی نێوەڕۆ، هەریەكێك خەریكی كاری خۆی بوو، پاشان ﮔﻪڕﺍﯾﻨﻪﻭﻩﻭ ﻫﻪﻣﻮﻭﻣﺎﻥ ﻟﻪﺩﻩﻭﺭﯼ ﺧﻮﺍﻧﯽ ﻧێﯾﻮﻩڕۆ ﮐﯚﺑﻮﻭﯾﻨﯩﻪﻭﻩ،
باوکم پێسی ڕاگەیانسدین ، کسەتۆ ڕازی بسووی ببیست بەیسەکێ لەخێزانەكەمان.
کاتێ خـەریکی نـانخواردن بـووین، گـوتتی: ئەمـە گـە‌نجێکی
کـوردە‌و دەڵسێ نـاوم سـیامە‌ند سـلیقیە، شـەوی ڕابـووردوو لەكاتی گەرانەوەی لە‌ئاه‌ه‌نگێكی خەتەنەكردن لەگەڵ تییسی قەرەجەكان، لەلایەن هەندێ ئاژەڵی دڕندەوە هێرشی كراوەتە سەر، بـهێیێ، گورگێیك هێرشسی كردۆتسە سسەری و یـە‌كتریان هێنــاو بــردووە و ئــەوەی پێیکــرا کردوویــە‌تی و تــوانی بەخەنجەرەكەی بەرگری لـە‌خۆی بكىات، دواتـر خۆی لەبـەر دەرگای ماڵەکەمان بینیەوە.
ئاوڕێکی لێدایەوە گوتی: سیامەند حەوت منداڵم هەیـە تیۆ ه‌شتە‌مینی ۰ ئەوسا من و براكانم هەڵساینەوەو یـەکتریتان ماچکرد، تىۆش ﺩەﺳﯩﺘﻰ ﺑﺎﻭﻛﻤﺖ ﻣﺎﭼﻜﺮﺩﻭ ﺧﺴﯩﺘﺘﻪ ﺳﻪﺭ ﻧێﻭﭼﺎﻭﺍﻧﻰ ﺧﯚﺕ،
ه‌ربە‌مجۆرە‌ش دەستی دایکمت ماچکرد.
شتەکە ڕابوورد، بەبێ ئەوەی هیچ کەس لەئێمە بەبیری بێت ،
کە ئەمە لەگەڵ(خەزنەدار)ی دەستگیرانم و کیوڕی سیەرۆکی خێلەکەمانخاتە ژاوەژاوێکی بێسوود.
دوای دوو ڕۆژان، جیـا لهەــەموو ماڵــەکانی گونــد، هـــە‌واڵـی بوونی تـۆ لەماڵەکەی ئێمە بلۆوبـووەوە، خەڵکی پرسیاری تۆیبان لەئێمە دەکبرد، چۆن دەببێ پیباوێکی غەریب کە هیچ شتێکی دەربارە نازانین، لە ماڵەکەی ئێمەدا بژی، بەڵم باوکم پێی دەگوتن، تۆ وەکو یەکێك لەکوڕەکانی.
کاتیێ هەواڵ گەیشتە خەزنەدار بێینێری پێیوە دییار بوو، کاتیێ تیۆی بینسی و بەشداری کۆڕی شەوانەی ئێمەی، داوای لێکردی مادامەکینێ چاکبوویتەوە،
دەبسێ لـەو ماڵە بچیتە دەرەوە، بـە‌لآم تـق وەلآمـت نەدایـە‌وە،
ئەوە ڕێبۆی تێی لای باوکم زیاتر کمرد، بۆیبە خۆی وەڵمی دایەوەو گوتی ماڵ ماڵی خۆییەتی و تبەنها ئەو بڕیار لەسبەر مانسەوەی نەمانسەوەی دەدات، ئسەویش بسە تسوڕەیی چسووە دەرەوە، بـە‌یانی ڕۆژی دوایسی لەگـبەڵ بـاوکی هاتنـە‌وەو بـە
شێوازی فرمـانکردن، داوایـان لسەباوکم کسرد، مادامـەکینیێ بەئــە‌رکی خــۆت هەڵســایت و ئــە‌ویش چــاکبۆتەوە، دەبــێ لەماڵەكەی وەدەرت بنێت.
بـاوكم پێسی گـبوت: ســە‌ركردە‌مان، ســیامە‌ند وە‌كـبو یە‌كێكـبە
لە‌کورانی من.
کوڕەکەشی گوتیێ کەواتە با پەلە لەهاوسەرگێریەکە بکەین و چاوەوڕوانی هاوینی داهاتوو نەکەین.
باوکم بە‌باوە‌ڕ بە‌خۆبوونە‌وە وە‌لاّصی دایبەوە: کورەکەم، من
هیچ لاریم لەوە نیە.
سیامەند ڕووی کردە خەجێ و گوتیێ ئەو قسیانەی لەنێوان ئەوان دەکرا، دەبوون بە ئاگرو خۆیان بە گوێچکەمدا دەکردو منیش بەبێ ئەوەی هیچ قسیە‌یە‌ك بكەم، جارجارە سەیرت دەکەم و قەبارەی ئەو گرژیە دەبینم، کە بەهۆی مذبەوە لەسبەر ﺭﻭﺧﺴﺎﺭﺕ ﻧﯿﺸﺘﺒﻮﻭ.
هەر سبە‌یرکردنێکت وێرانسی دەکـردم و ئـاگری لە‌جە‌سبتە‌م بـەردەدا، دەمگوت…ئەمـە ئـەو تاکـە ئافرە‌تە‌یـە کـە تـوانـی
لەناخەوە بمهەژێنێ و هەست و نەستەكانیشم لەبەرامبەری دەشارمەوە، وا دەبێتـە نسـیبی یـەکێکی دیکیە، ئەمـە ئـەو ئافرەتەیە کە تا بڵێی خۆشمدەوێت و بەتەواوی دڵم پێیەوە بەنىد بىووەو ، وا جىمىدەهێڵێ و دەچىێتە باوەشىى یىەكێكى دیکبە، هە‌نووکبە‌ش کاتبژمێری ماڵئاواییبە نیگبە‌تە‌کبە زەنگسی یەکلایی کەرەوە لێدەدات، ئەوسا بۆ ئەوەی لەبێدەنگی خۆم دەربچــم و ڕووبــەڕووی راســتیەكەت بكەمــەوە، گەیشــتمە بریاری خۆم.
خەجێ سەیری دەکرد و ئاماژەی ئەوەی بۆ دەکرد، کبە ئەو یەکەمجارە گسوێی لسەم ڕاسستیە دەبسێ، ئسەویش بسەو پسەڕی خۆشەویســتیەوە ســەیری دەکسردو گسوتسی: ڕۆژی دوایسی بەئەنقەست چاودێریم دەکردی، کاتیێ تیۆم بینسی لـەدوورەوە دەهاتی، کۆڵێک دارو چیلکەت بەهۆی گوریسێکەوە لەکۆڵت بەستبوق بسەرەو ڕووت ڕامكسردو لەتەنیشستتەوە وەسستام،
ئەوسا تۆش وەستای، دەستتکرد بە سڕینەوەی ئەو ئارەقە ﺯۆﺭەﯼ ﺑەﺳەﺭ ڕﻭﺧﺴﺎﺭە ﺳﻮﻭﺭەﻛەﺕ ﺩەﻫﺎﺗە ﺧﻮﺍﺭەﻭە.
پێمگـوتیێ خەجێ' تـۆگـە‌ر خەزنـە‌دارت خۆشـدەوێ' ئـەوە پێدێزباییتسان لێدەکسەم، گسەر منیشست خۆشسدەوێ ، ئسەوە لـە‌پێناو خۆشە‌ویسیتیە‌كە‌مان ، ئەوەی پیێم بکـرێ ئەنجامی ددەم .
خۆشەویستەکەم لەو ڕۆژەی بەدیدارت گەیشتم، لەسبەر گۆی ﺯەﻣﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﻫێﺯێﻙ، ﺟﮕﻪ ﻟﻪﻫێﺯﯼ ڕەﺗﮑﺮﺩﻧﻪﻭەﻡ ﻟﻪﻻﯾﻪﻥ ﺗﯚﻭە ،
ناتوانی لەیەکترمان جیابکاتەوە.
لسەو سساتانە‌ی خسەجێ بە‌تسە‌واوی گسوێی بسۆ گرتبسوو و کولمە‌کانیشی سوور هە‌ڵگە‌ڕا بوون…
سیامەند لەسەر قسەکانی بەردەوام بوو و گوتیی: ئبەو وەختبە تاكە وشەیەك لەدەمی تىۆ دەرنەچوو، بەڵم ئەو تێڕامانانەت لەهەر قسەیەك كە بۆمنی بڵێی ڕوونتر بوو، ئەو وەختە دڵم
خۆش بوو بەڕاکردن گەڕامەوە ماڵەوە، دیار بوو خەزنەدار چاودێری دەکسردم، لسە نیسوەی ڕێگسا ڕووبسەڕووم بسووەوەو ڕێگـهێی لێگـرتم و گازانـدهێ لێکـردم و گـوتتیێ گـەر نـە‌ختێ پیاوەتییت تێدابووایسە بسە نهێنسی کچیێکی بسە دەسستگیرانت نبەدەبینی، کبە بساوکی تسۆی هێنسا ماڵەکبەی خسۆی و تسۆی بەیەکێك لەکوڕەکانی دانا .
ــ
پێمێمێسوتێ خسەجێ تسۆی نساوێ، خسەجێ منسی خۆشدەوێ و بتـە‌وێ و نەتـە‌وێ هاوسـەرگیری دەکـەین، مـن
لەدڵی ئەودام و لەگەڵ تیۆ جیاوازم ، دەبیێ باش بزانسی ئەمە ڕاسـتیە‌كە‌یە، هبەر بۆیـە بینیوومـە، چــونکە ه‌بە‌ردووکمان یەکترمان خۆشدەوێ و لەسەر هاوسەرگیری ڕێککەوتووین.
نسازانم چۆن پەلسەم کسردو ڕاسستەوخۆ، ئسەو هسەموو قسسانەم پێگـوت، ئـەویش بـە‌بێ ئـەوەی قسـە‌یە‌ك بكـات تێمڕامـابوو، کاتێ تۆی بینی بەرەو لای ئێمە هەنگاو دەنێیت، پێی گوتیێ خەجێ، ئایا . ئەوەی سیامەند دەیڵێ، ڕاستە؟ .
لەگـــەڵ ئـــەو ســـە‌رنجەی داتـــێ، لەوەڵمـــە دروســـتەکەت تێگەیشت، پاشان ڕووی کمردە من و دەستتی بەرزکردەوەو ویستی مشتە‌کۆڵێکم ئاراستە بکات، خۆم لێی لادا، ئەوسا بە
مشت و شەق و پێلە‌قە کەوتمە سەری ، تا کە‌وتبە سەر زەوی و رادەست بوو.
لەو سیاتانە کیاتیێ سیە‌یرم دەکیرد ﮔﻮﻧﺴﺪﻩ ﺟێﮔﺴﻪﻡ ﻧﺎﺑێﺗﺴﻪﻭﻩﻭ ﮐێﺷﺴﻪﯼ ﺯﯙﺭ ﻟﻪﭼﺴﺎﻭەڕﻭﺍﻧﯿﻢ ﺩﺍﻥ،
باوکی داوێکسم هسۆ دەنێتسەوە و پیاوەکسانی بسۆ لێبدانم دەنێرێ ، لەلایەكی دیکە، دوای ئەوەی خەزنەدار دێیت و ئەو ڕووداوە بەخەڵکی گوند دەگەیەنێ ، ناتوانم لـەم ماڵەدا بێژیم و جــارێكی دیکــە‌ش ســەیری ئــەو خەڵکــە بکــەم ، پاشــان پێموابسوو، مانسەوەم لسەناویان، واتسا مسن بەدەستەوەسستان ڕازیبوومە و لەبەرچاوم بەبێ ئەوەی بتوانم لەپێناویدا شتێك بكەم، خۆشەویستەكەم دەبینم بۆ یـە‌كێكی دیكەی بـە‌بووك دەبەن ٠ هر گەیشتمەوە ماڵ و بەبێ ئەوەی قسە لەگەڵ هیچ كەسێك بکسەم، خسۆم هاوێشستە سسەر ئەسسیەکەم و وەکسو تیرێکسی سەرکێش بۆی دەرچووم، ببە هبەموو لایەکدا چاوم دەگێرا،
بــەڵکو ئــەو خێوە‌تگایــە‌ی قەرەجـەکان کــە جێمهێشــتبوو بۆرێمەوە . .
بۆ خـوازبێنی تـقّ لـەباوکت و ڕووبە‌ڕووبوونـە‌وە‌ی پیـاوانی سەرۆکی خێبل، ، بڕیارمـدا پشست بەهەنـدێ لسەهاوڕێیانی قەرەجم ببەستم.
جگـە لـەم چـارە‌یە شـتێكی دیكـە‌م شـك نـە‌برد، بۆیـبە بـلۆ دۆزینەوەی نیشانەیەك ، بە‌ئێوە‌م بگەیەنێ، بەهموو چیاو لوتكەو گردۆڵكەكاندا گەرام؟
لەسەر قسەكانى بەردەوامبوو و گوتى: ئەوسا تێگەیشتم من لــە پێنــاو گەیشــتن بــە خۆشەویســتەکەم، لسە قۆنــاغێکی چارەنووسسازی یەکلاکەرەوەدام، یسان ببەبێ ئسەو شکست دەهێــنم، هەســتی شکستهێنانیشــم بــە درێــژایی تەمــەنم دەمچەوسێنێتەوە.
سات دوای سات خۆشەویسیتیم بـۆ خـە‌جێ زیـاتر دەبـوو،
کاتێ دەهاتـە بەرچاوم، خەزنـەدار وا دەیگوازێتـە‌وە، ئـاگر لە‌ناخم بە‌ردە‌بوو دەمگوت هەنووکە خەجێ وا تێدە‌گات من ئـــە‌وم شــە‌رمە‌زاركردودو وازم لــەو هێنــاوە، بۆیــە كا تێــك دەزگیرانەكــەی بـۆ گوازتنــەوەی دێ، نــاتوانیێ هــیچ لاریــە‌ك بنوێنێ شەو داهـات و بـە‌بێ ئـەوەی بـۆ گەیشـتن بـە خێوەتگایـە‌كان نیشانەیەك بدۆزمسەوە، خسۆم لەئەشیكەوتێك حەشیارداو ببە بیربلاوی شەوم تێدا بەسەر برد.
کاتیێ خۆر لە پۆپەی چیاکپەکان، بڵوبووەوە، جارێکی دیکە سواری ئەسیپەکەم بوومەوەو بیۆ ماوەی سێشیەوان گـە‌ڕام،
لبە‌كاتی نێبوە‌ڕۆ کۆمـەڵێ خێبوە‌تم لێدە‌رکـە‌وتن، ببە گوشادی بەرەو لایان چووم، کاتیێ گەیشتمە ئەوێ، دەرکەوت ئەمە ئەو خێوەتانە نەبوون كە من دەمویست، بەڵكو خێوەتی قەرەجی دیکەبوون.
بـە‌خێریان هێنــام ، لــە‌وێ خــواردن و خواردنە‌وە‌یــە‌كی زۆر سەرنجی ڕاکێشام، ئەوسا گوتیان: ئەمە خواردنی ئێمە نیە، بـە‌ڵكو خـواردنی زە‌ماوە‌نـدی كـوڕی سـە‌رۆك خێلە‌كە‌مانـە،
دەڵێن كچێكى جوانى خواستووەو لەكوردستانێ هیچ كچێك ئەوەندەی ئەو بووکەی ئەو جوان نیە، کە ناوی خەجێیە.
دەستمدا لەشمشێرەكەم، پاشان داوام لێكـردن بۆ چوون بۆ ئـەو گونـدە‌ی مـاڵی بـووکێی لێیـە، ڕێنمـایم بکــەن، کــاتێ ئاماژەی ئەوێیان بۆ کردم ، خۆم هەڵدایبە سبەر ئەسبپەکەم و بەرەو گوندەكە ڕۆیشتم.
ﺩەﻧﮕﯽ ﺧەﺟﯽێ ﺩەﮬﺎﺕ ﻭ ﺑەﺩﺍﺥ ﻭ ﻛەﺳﯩەﺭەﻭە ﺩەﯾﮕﻮﺕ:
چــەند کاتــژمێرێکی زۆر نیگبـــە‌ت بە‌ســـە‌رمدا تێپــە‌ڕین و لە‌جە‌نگی ئەو بیرۆکانە دابووم، کە لەمێشکمدا بوون و لە ژێبر ﺯەبریــدا خــەریکبوو، هێــزم لەبــەردا نــەمێنێ، دەمگـــوت:
سیامەند چسی بەسسەرهات…بۆ کسوێ چسوو…ئایا ماقول…ه سەرۆکی عەشیرەت تۆڵەی لێکردبێتەوە…دوای ئەوەی بەم ﮔﻪﻧﺠﻪ ﺷﻪﻧﮕﻪ ﺋﺎﺯﺍﯾﻪ ﮔﻪﯾﺸﺘﻢ ﻭ ﺑﻪڵێﻧﯽ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﯩﺘﯿﻢ ﭘێﺪﺍ،
چۆن بتـوانم مێـرد بـە گـە‌نجێكی سـە‌ركێش بكـەم ، هێشـتا بەڕێنماییــەکانی بــاوکی دەڕوا، دەبــێ بــهێزی ســـامان و ﺷﻤﺸێﺭﻭ ﭘﯿﺎﻭەﮐﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺯۆﺭﯼ ﺷﻮﻭﯼ ﭘێﺑﮑﻪﻡ.
هە ﺷﯿﺮﯾﻨﯿﻪﯼ ﻫﻪﻧﮕﻮﯾﻨﯽ ﻟێﺩﻩﺑﺎﺭﯼ..
ئە ئازایەتیەی بە بۆنی مسکی پیاوێتی بۆندار بوو…
ئەو پاكێتیەی وێنەی شیری دایك. .
ئەو خۆشەویستیە بەرزەی وێنەی بەرزی چیا .
وەكو ئەوەی لەمۆتەكەیەك ڕابووبم، هاواری سیامەند بەزمی ﺯەﻣﺎﻭەﻧﺪﯼ ﺩﺍﺩڕﯼ ﻭ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﺑـﻪ ﺋﻪﺳﯿﭙﻪ ڕەﺳﯩﻪﻧﻪﻛﻪﯼ ﻭەﺳﺘﺎﻭە،
لەبەردەمم ئەو شمشێرە‌ی لەبەر تیشکی خۆر بریقە‌ی دەدا،
دەریهێناو گوتیێ پیاوی مەردوئازای ئەو زەماوەندە، دەبیێ ئەو كەسە بێت لەبەردەم ئامادەبووان شمشێربازیم لەگەڵدا بكات.
ماوەیەك وەستا ، كەسێك نەهاتە یێشەوەو شوێنەكە بێدەنگی بــاڵی بەســەردا کێشــا ، ئەوســا هەنــدێ پــارەی لــە‌گێرفانی دەرهێنــاو بەســەر گۆیندەکــە‌ی بارانــد
ژەنـراو داوای لێکـردن دەسـت بکەنـەوە بـە گـۆرانی گـوتن و ﺯۆﺭﻧـﺎ ﻟێﺪﺍﻥ، ﻫـﻪﺭﻭەﻫﺎ ﺭﺍﺑﮕﻪﯾـﻪﻧﻦ ﮐـﻪ ﺯەﻣﺎﻭەﻧـﺪ ﺯەﻣﺎﻭەﻧـﺪﯼ ئەوە.
ه‌مووان گوێڕایەڵ بوون و دەستەواژەی شاباش . شاباشیان دەگوتەوەو سیامەندیش پارەی بۆ فڕێدەدان، پاشان بینیم،
لێم نزیکبووەوەو گوتیێ خەجێ هلێشتا تۆ منت دەوێ.
گوتم: بەڵێ ، سیامەند تەنها تۆم دەوێ .
ئەوکاتىە بـە جوولەیـە‌کی خێبرا، دەسىتىى درێبێژکردو هـبەر بـە
بەرگی بووکێوە لەجێگەی خۆم ڕایکێشام و دوای خۆی،
خستمیە لەسەر ئەسیەکەی .
سیامەندیش گسوتی: لەوسساتە چارەنووسسازانەدا، بسۆم دەرکەوت، دوای ئەوەی خۆشەویستەکەی خۆم وەدەستهێنا ،
ئــیتر مــن لەگــەڵ کــات لە‌پێشـبِکێدام ، جارجــارە‌ش ئــاوڕم لەخۆشەویستەكەم دەدایەوەو دەمبینی تەواو شلەژاوە، ڕەوە ئەسـ
نبەکردم و لەئەسیپەکانی ئسەوان خێبرا تربسوو و مەودایسەکی فرامـان كەوتـە نێوانمـان ، تـەواو لێمـان دووركە‌وتنـە‌وە، تـا لەچاوان ونبوون.
سمی ئەسیەکەم لەسیەر بروسیکە‌ی ه‌بە‌ورە‌کان، بەجەسیتە
یەکگرتووەکەماندا دەڕۆیی، هەستێکی باڵدار دایدەگرتم، کە لەژیانىدا بەشىی ڕۆصی خۆم وەدەسىتهێناو بىە بەشىی خۆم گەیشـتم، جگـە لــە‌رێگای لەدەسـتنەدانی شــاژنەکەم، هــیچ ڕێگایەکی دیکەم لەبەردەمدا نیە.
هر ساتێك لەو ساتانەی بە ئاگری بێبە‌شبوون دەسووتام ،
بــوو بە‌شــكۆفە‌ی وە‌دە‌ســتهێنان و بردنــە‌وە‌م و بــە خــە‌جێم بەخشی٠ هــەر بە‌ریە‌ككــە‌وتنی تاســە‌و ســۆزێكی ونبــووم، بــوو بــە
بەریەککەوتنی تاسەو سۆزێك و خەجێم پێی گرتە خۆم.
هەر ئە‌س‌رینێکی پە‌رۆشیی کە ڕشیتم، بوو بـە ئەسرینی بەیەکگەیشتن، لەحزووری خەجێدا ڕشتم.
هر ویردی عیشقێك، كە بە‌خە‌یاڵم داه‌اتبوو ، بوو بە ویـردی
ئەو عیشقەی، بۆ خەجێم گوتووە،
ئەو خەجێیەی مانای پیاوەتی فێیرکـردم، فێیری کـردم چۆن خۆشەویستی دەبێت بەکێشە،
ﻓێﺮﯼ ﮐﺮﺩﻡ ﭽﯚﻥ ﺳﻪﻣﺎ ﺑﮑﻪﻡ ﻭ ﮔﯚﺭﺍﻧﯽ ﺑڵێﻡ ﻭ ﻟﻪﯾﻪﻙ ﮐﺎﺗﯿﺸﺪﺍ بگریم و یێبکەنم.
کساتیێ بەخۆشەویسستی خسەجێ سەرسسامبووم، چسێژی درەوشانەوەی ئەسرینی حەزم لەچاواندا زانی.
ئـەو خە‌جێیـە‌ی پێشـئە‌وە‌ی بیبیـنم، جـوانترین ئــاوازم بــۆ ژەنی…
ئەو خەجێیەی پێشئەوەی پێیبگەم خۆشترین گێرانیم بۆ چڕێ ئەو خە‌جێیـە‌ی لە‌نووستنم و لـە بێیداریم و لـە پێیکـە‌نینم و لە‌گریانم ئامادەبوو،
لە ئاسمانم، بوو بە مانگێك. . .
لە بیابانم بوو بەدرە‌ختی گوڵێك ،
ئـەو خە‌جێیـە‌ی بـۆ کردنـەوەی تریـە‌کانی دڵ هات، پاشان مۆری خۆشەویستیەکەی خۆی لەسەر دانا .
بـــە‌مجۆرە لەگـــەڵ خۆشە‌‌كە‌م هە‌ســـتمکرد، ئێمـــە
جیە‌انێکی بێبیارانی وشیکمان لسەدوای خۆمسان جێهێشت،
ﭼـ
بەتریەکانی دڵمان بونیادنرابوو.
هە خۆشی مۆسیقاکەیمان بەگوێچکە دەدات،
لەسەر رێگاکانمان درە‌ختە‌کان لەخۆشیاندا سیە‌ما دەکەن،
ﮔﻮڵەﮐﺎﻥ ﻫەﻣﻮﻭ ﺋﻪﻭ ﺑﯚﻧـﻪ ﺧﯚﺷـﻪﯼ ﻫـﻪﯾﺎﻧﺒﻮﻭ ﺑﻪﺳـﻪﺭ ﺋێﻣﻪﯾـﺪﺍ دەپـ
ﺯەﻣﺎﻭەﻧﺪەﻛەﻯ ﺋێﻣەﯾﺎﻥ ﺩەﻛﺮﺩ .
ئـەوکات گـوێم لـە‌دە‌نگی ضە‌جێ بـوو دەیگـوت: لە‌سـە‌رخۆ خۆشەویستەکەم، وا بەخاکی دڵنیایی گەیشتین.
خێرایی ئەسپەکەم کەمکردەوەو بۆ نەختیێ پشوودان ، چاوم لەشــوێنێك گێــڕا، خــە‌جێش شــە‌كەتی پێوەدیــار بــوو، تـــا ئەسیەکەش دوای ئەو هیەموو میەودا سیەختەی بڕیبووی و ئێمەی هەڵگرتبوو و تا هێزیشی تێدابوو غاریدابوو، تەواو ماندوو ببوو.
گەیشــتینە شــوێنێکی پــڕ لــە‌درەختی بــە‌ڕو و شــابەڕو و ﺷﯚڕەﺑﯽ ﻭ ﺩﺍﺭەﻭەﻥ، ﺋەﺳﯩﭙەﮐەﻡ ﺑﯩەﺭەﻭ ﭘﯚﭘﯩەﯼ ﺋـﻪﻭ ﭼﯿﺎﯾەﯼ بەردەممان تاودا، کاتیێ وەستا، لێی دابەزیمە سەر زەویەکە،
بۆ یەکەمجار لەسیەکەم سەیری جادوبازەکەی خۆم کرد، دیمـەنێکی چەند جوان بـوو، لەگبەڵ ئـەو تێڕامانانـە
هەسـتم بـە‌ڕادە‌ی بە‌رپرسـیارێتی کردارە‌کـە‌ی خـیۆم کـیرد و خەجێ پێیەکانمی خستە سەر ڕێگای ژیانێکی سوودمەنتر.
لەپی دەستەكانم خستنە ناو لەپی دەستەكانی، لەپڕ لەسبەر ئیقــاعی ئــەو کراســە ســپیە‌ی بــووکێینی، وێنسەی بــە‌فری ﭽﯿﺎﺑﻪﺭﺯﻩﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ، ﻟﻪﺑﺎﻭﻩﺷﯽ ﺧﯚﻡ ﺑﯿﻨﯿﻪﻭﻩ.
ئەسسیەکەم لسەدرەختی دارەوەنەکسە بەسستەوە و دەسستی خۆشەویستەکەم گرت، گەڕاین، تا شوێنێکی گونجاومان بۆ تێداحەوانەوە دۆزیەوە.
كساتیێ لەسسەر پشست ڕاكشسام، لەسەرجەسستەم، هەسستم بەچـ
خۆشەویستەکەم، ئەویش پەنجەکانی خستنە ناو قژم.
بۆ یەکەجار چێژم لەتامی هەنگوینی خۆشەویستیم وەرگرت،
هەستم کرد، ئێمە لە‌دڵنیاترین گۆشەی زە‌ویداین.
بــۆرژام و لە‌بە‌رخۆمــە‌وە دە‌مگــوت : مادامــە‌كینیێ دەســتـی خەجێم لەناو دەست دایە، ئەوە هەموو جیهان ملکەچی منبە،
خەجێ سەرتوێژی ژیانەو باشترین ڕۆژەکانی ژیانمە.
بەیەکەوە جیهانی تایبەتی خۆمان دروست دەکەین: چەند منداڵێك لەشێوەی خۆمان دەخەینەوە، كوڕی یەكەمم ناوی
(مزین)و بـــە‌ناوی بـــاوکم دە‌بـــێ، یە‌کە‌میشـــم ناوی(بەهرۆز)و بەناوی دایکم دەبیێ، فێری ڕاوی جەنگەڵ و مەلبەی ڕووبارەکان و ئەسپسواریان دەکەم، فێریان دەکەین کـە خۆشە‌ویسـتی دڵسی جەسـتەی ژیانــە‌و ژیــانیش بــەبێ خۆشەویستی، جەستەیەکە بەبێ دڵە.
ــ
تێدەپــە‌ڕین و پێشــتر قــەت نە‌مــدیبوون، هەســتم بــە‌هێزی دڵنیبابوون و ئاسبوودەیی دەکسرد، لەگەڵیدا تێگەیشبتم کبە باشــم هە‌ڵبــژاردووە و لاپە‌ڕە‌یــە‌کی نسوێ لە‌پسە‌ڕاوی ژیــانم کراوەتەوە.
کاتێ سەیری خۆشەویستەکەی خۆمم دەکرد، پاڵی بەقاچم داوەو چاوی چێتە خەو، هەسىتێك دایگىرتم، كە هێزەكەی ﻟﻪﻫێﺯﯼ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺋﻪﻭ ﭼﯿﺎﯾﺎﻧﻪ ﺯﯾﺎﺗﺮﻩ ﮐﻪ ﺩﻩﻭﺭﯼ ﺋێﻣﻪﯾﺎﻥ ﺩﺍﻭﻩ.
## بەشی چوارەمێ
ﻟﻪﻟﻮﻭﺗﮑﻪﯼ ﺋﻪﻭ ﻫﻪﺳﺘﺎﻧﻪﯼ ﺩڵﻡ ﭘێﯾﺎﻥ ﺧﯚﺵ ﺑﻮﻭ، ﻧﺎﺯﺍﻧﻢ ﭼﯚﻥ چـــەند بزنە‌كێویــە‌كم بینسی دە‌ڕۆیشـــتن و ئاســـكە‌مێیە‌كی
جوانیشیان لەگەڵدابوو، سەرنجیان ڕاکێشام.
بزنەكێویـــەكانم ژمـــاردن ، حـــەوت بـــوون، دوای ئاسـ لەپێشەوەی هەمووان دەڕۆیشت، بە زۆری لەبەرچاوی هەموو ئەو بزنەکێویانە توانی ئەو ئاسکەمێیە جوانە بۆخۆی دابرێ و یێش خۆی بدات.
ئەمە لەبەرچاوم شتێكی نامۆ بوو، ئەو هبەموو بزنەكێویە چۆن ئەمەیان قبەبوڵ کبرد و ئەو شەل و کوێرە چۆن تـوانی ئەو ئاسكە نەرم و نیانەیان لێبسێنێ؟!
لەپر هەستم بە تنىۆكى بەراوردكردن كرد، تكبەى كردە سەر دڵسم، ئەمــەم پێخــۆش نسەبوو، كەچچی لسەو بەراوردكردنــە نادروستە بە‌ردە‌وامبووم، لـەدڵی خۆمدا گـوتم: ئـەی منـیش
ﺤﻪﻭﺕ ﺑﺮﺍﻡ ﻧﻪﺑﻮﻭ، ﺩﻭﺍﺗﺮ ﻫﻪﺭﻭﻩﻛﻮ ﺋﻪﻭ ﺋﺎﺳﮑﻪﻧێﺮﻩ، ﭼﯚﻥ ﺋـﻪﻭ ئاسکەنیانەی بۆ خێی جیبای کبردەوەو ببردی، بەمجۆرەش ﺳﯿﺎﻣﻪﻧﺪ ﺗﻮﺍﻧﯽ ﺑﻪﺯﯙﺭﯼ ﻣﻨﯿﺎﻥ ﻟێﺑﺴێﻧﯽ ﻭ ﺑﯚﺧﯚﯾﻢ ﺑﺒﺎﺕ ؟ .
من لە‌خە‌یاڵی ئەو بە‌راوردکردنە دابووم، خۆم پێڕانە‌گیراو دامە پێمەی گریان، بەبێ ئەوەی ئاگاداریم کە فرمێسکەکانم وا دەڕژێنە سەر ڕوخساری خۆشەویستەکەم.
سیامەند، زەردەخەنەیبەك ضۆی خسیتە سبەر ڕوخسیاری و ﮔﻮﺗﯽ: ﻫێﮊﺍﮐﻪﻡ، ﮐﺎﺗﯽێ ﻫﻪﺳﺖ ﺑﻪ ﺩڵﯚﭘﯽ ﺷﻪﻭﻧﻤﯽ ﭼﺎﻭﻩﮐﺎﻧﺖ دەکەم و ڕوخسارم تەڕدەکات، وا تێدەگەم، ئاسمان دەبارێ،
چاوەکا نم کردنەوەو لەپرسەیرێکی جەرگەی ئاسما نم کرد،
هیچ هەورو بارانێکم نەبینی.
ﺩﻭﺍﯼ ﺋﻪﻣـﻪ ڕﺍﭘـﻪڕﯾﻢ ﻭ ﺗـﯚﻗﯿﻢ، ﺗێﮔﻪﯾﺸـﺘﻢ ﺋـﻪﻭ ﻓﺮﻣێﺳـﮑﺎﻧﻪﯼ ﺭﻭﺧﺴﺎﺭﻡ ﺗﻪﺭﺩﻩﻛﻪﻥ ﻟﻪﭼﺎﻭﺍﻧﺖ ﺩێﻧﻪﺧﻮﺍﺭﺩﻭﻩ.
ئازیزەی دڵم، لێت ناشارمەوە، ئەمە ترسێکی گەورەی خسبتە دڵیم، وا تێگەیشستم، لەمیانسەی ئەوکاتسەی لەخسەودابووم،
ﺯﺍﻧﯿﻮﺗــﻪ ﮐـﻪ ﺑﺮﯾـﺎﺭﯼ ﻫــﻪڵﺗﻨﺖ ﻟﻪﮔــﻪڵ ﻣـﻦ ﻫێﺷـﺘﺎ ﺯﻭﻭﺑــﻮﻭﻩﻭ هۆکارەکەی سۆزێکی هەڵچووبووەو پەلەت تێدا کردووە.
خەجێ گیان…ئە هەستە ڕوخاندمی، هیچ شتێکم لەدەوری خۆم نسەبینی، لۆمسەو گازانسدەی زۆرم لسە خسۆم کسردو گسوتم:
سیامەند، چۆن دەبیتە هێی ئازاردانی ئەو تاکبە ئافرەتەی خۆشتویست و دڵت بێی لێییدا ، دەبیوو پپێش ئبەوەی ئبەو بریـارە بـدەیت پەلـە نەکـە‌یت، دەبـیێ تـا دەتـوانی لەژیانیـدا دڵخۆشی بکەیت، بەڵم سیامەند، تیۆ بیۆ ئەوەی وە‌دە‌سیتی بێنیی، تسای تسە‌رازووی خۆویسستیە‌كە‌ت بە‌سسە‌رتدا زاڵ بسوو،
ئەوەتە…هەنووکسە لەسسەر ئسارەی ئساهنجامی داوەو کەسوکاری خۆی جێەیشت، فرمێسکی پەشیمانی دەڕێژێ.
سیامەند چۆن ڕێگەت بەخۆت دا، ببیتىە هىۆی ئىەو هەموو ئازارەی، نەتىدەزانى خەجێ هێشتا بچووكەو تىازە گىوڵێكى بیسـت بە‌هاریـە، چـۆن ئەوەنـدە دڵــڕە‌ق بوویـت و ڕێگــە‌ت بەخۆت دا لەباوانی و براکانی جیا بکەیتەوە و لەچۆنیەتی ژیبانی ڕۆژانەی کە لەسبەر ئاوازو شیێوازە‌کە‌ی خۆی گەورە
بووە، تۆ بێبەشی بکەیت و زەماوەندەکەی لێ تێکبدەیت.
سیامەند، خۆزگە لەژیانی ئەو دانەدەبووی، خۆزگە دەبووییت بە نێچیری هەردوو شەویلاکی ئەو گورگە هارەی تا ماڵەکەی بەدواتەوە بوو٠٠ دەتگىوت دەزانسێ ، بىۆ ئىەو مەرگەسىاتەت دەبىات كىە پێسى ﮔﻪﯾﺸﺘﯽ.
سەری خۆی بەرزکردەوەو بۆ دووری ڕوانی و چاوەکانیشی پڕ ئاو ببوون، وەکو ئەوەی بە چرپە لەگەڵ خۆی قسان بکات
، گـوتی: وەکـو ئـەوەی خـە‌ونم دیبـیێ و لـبەو خەونسەم ئەمسە ڕوویدابێ، باش ئەو سیاتە بە ئازارانە‌م لە‌یادە، دەستم بـۆ ﺩەﺳﺘەﮐﺎﻧﺖ ﺩﺭێژ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺩەﺳﺘﻤﮑﺮﺩ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭽﮑﺮﺩﻧﯿﺎﻥ ﻭ ﺩﺍﻭﺍﯼ لێب‌ووردنم لێب‌ت کمرد: خبەجێ ئبەوەی سبەبارەت بەتۆ، لـە‌من ڕوویسدا، داوای لێبووردنست لێدەکسەم، لەقسە‌بارەی ئسسەو کارەسساتەی بەسسەرتۆم هێنسا ، لەئسەنجامی خۆیەرسستیم بسۆ وەدەستهێنانت تێدەگەم، بەڵم ئازیزەکەم بە دڵەگەورەکەت لــیّم ببـــوورە، بێبە‌شــیم لە‌ســۆزی دایــیك، لەســـەر هێسێزی خۆشەویسـتیم بۆتـیۆ ڕەنگـی دایـە‌وە، ، هـبەموو ئـبەو سـۆزە ونبـــووەی دایکـــم کـــە لێـــی بێبـــە‌ش بـــووم، لە‌میانـــە‌ی خۆشەویسـتیم بـۆ تـۆ، قـە‌رەبووم دەکـردەوە، خۆشەویسـتیم بۆتۆ، بوو بە دێوەزمە‌یە‌ك، هیچ سنوورێك نازانێ.
بـــە‌مجۆرە بـــارودۆخی پـــەروەردە ســـە‌ختە‌كە‌ی مـــن وای دروستكردم، هەموو شتێك دەبەخشم یان هیچ نابەخشم، یان بەمیەموو توانساو ئسەوەی هەمیە بسەرەو خۆشەویسستیەکەت دەخزێم، یان بێخۆشەویستی دەژییم، بەمجۆرە ئەوەم بۆ ئەو ئافرەتـە دەویسـت کـە دەبـوو بـە هاوسـە‌رم، هـەموو شـتێکم ، ڕی خۆشەویستیەوە منی خۆش بوێ یان قەت منی خۆش نەوێ
، سە‌رداریی هەموو جومگە‌كانی ژیانم بکات، یان بێ ئەمە.
خـە‌جێ پێکـە‌نی و گـوتیێ گیانە‌کـە‌م وا مڕاهێنــای و هــەر بەمجۆرەش دەمێنیتـە‌وە، گـەر بـە‌مجۆرە نەبووایـە، هەنووكـە
بەیەکسەوە هسەنگوینی سساتەکانی سسەرتوێژی عیشسقمان نەدیێژت.
وەکبو ئبەوەی یەکبەمجاری بسێ جوانیەکبەی بدۆزێتبەوە، ببە ﺼەﺯێکی قووڵەوە سەیری چاوەکانی کیرد، پاشان دەسیتی ﺧﺴﺘﻪ ﻧﺎﻭ ﺩﻩﺳﺘﯽ ﻭ ﭘﻪﻧﺠﻪﻛﺎﻧﯽ ﻟﻪﻳﻪﻛﺌﺎڵﻥ ﻭ ﯾـﻪﻛﺘﺮﯾﺎﻥ ﮔﺮﺗـﻪ
بــاوەش، پاشــان بــە‌دەنگێك هـــە‌مووی خۆشەویســـتـی لێدەبارێ، هێاواری کێردێ لەبازنـە‌ی ئـەو سێاتە نیگبەتانەی خۆیسان خزانسدە قسوولآیی نساخم، چسەندە کە‌سساس بسووم،
داماوترین بوونەوەر بووم لەسەر زەوی، کاتیێ دیسیانە‌وە بە
خەیاڵم دادێ مسن دوای ئسەوەی وەدەسیتمهێنای، لەدەسیتم دەچی، لەدەسیتدانی تیۆ یەکسیانە بە لەدەسیتدانی تسەواوی ژیمانم، بەضەیاڵم دانەدەهات، بتسوانم ببە‌بی تسۆ یسەك ه‌بە‌نگاو بەرەو ڕێڕەوەکسانی ژیسان بهاوێبژم، بسەڵم قوڵپیەکانی ژیسان بەئاراستەی دەمارەکانم دەستیان بە بەرزبوونەوە کرد.
وەکسو ئسەوەی بولبولێسك بخسوێنیێ دەنگسە خۆشسەکەت ﻟﻪﮔﻮێﭼـﮑﻪﻣﺪﺍ ﺧﻮێﻧﺪﻧﻪﻛـﻪﯼ ﺑﺒێـﺖ ﺑـﻪ ﻗﺴـﺐﻪﻭ ﺑـﻪﺭﺩﻩﻭﺍﻣﺒﻮﻭ:
بــەڵکو خۆشەویســتەکەم مــن زۆرم خۆشویســتی و هــیچ بوونـــە‌وە‌رێك نــا توانێ لە‌بڕیارە‌كــە‌م پاشــگە‌زم بكاتـــە‌وە،
سیامەندگیان من بۆتیۆم و تیۆش بیۆمنی، من هەموو دنیای تۆم و تۆش هەموو دنیای منی.
کاتێ ئێمە لەسەر چیاکە دەسرەوتین، تەنها بەچاوی عاشق سەیری جوانیی سرووشتم دەکرد، هەنووکە بەهای ئەو ساتە بەنرخانە دەدۆزمەوە كە لەگەڵ تۆی بەسەر دەبەم.
هە ﮊﯾـﺎﻥ ﻟﯿﭩﻬﺎﺗﻨێـﻚ ﺧـﯚﯼ ﺧﺴـﺘﻪ ﺟﻪﺳـﺘﻪﻡ، ﭘێﺸـﺘﺮ ﭘێـﯽ ﺋﺎﺷـﻨﺎ نەببووم·
خـە‌جێ گـوتـیێ نسازانم بۆچـی ئـەو بەراوردکردنـە بازیدایـە خەیاڵگــەم، خـۆم لــەو ئاســكەمێیە و براكــانی خۆشــم لــەو بزنەکێویانە وێناکرد و تۆشم لەو ئاسکەنێرە شەلە وێناکرد.
سـ
ئاسکەنێرەم بۆهات و تـا لـەم بەراوردکردنـە یزگـاری بببێ و کەللەسەرەکەی بێ خەجێ بێنمەوە، لەجێبەجێکردنی ئـەو بیرۆکەیـە دوودڵ نـە‌بووم، یەکسـەر گـوتم: ئـەو ئاسـکە نێـرە شەلە ئەو ئاسکەجوانەی بۆ کوێ برد؟
، و :
خۆشەویستەكەم، هەنووكە كەللەسەری ئەو ئاسكەنێرەت بۆ دێنم ڕۆیشـتم و بـەدوای بزنە‌کێویـە‌کان گـبە‌ڕام، تـسا دۆزیمنــە‌وە،
ﻟﻪﺷﻮێﻧﯽ ﺧﯚﻡ ﭼﻪﺳﭙﯿﻢ ﻭ ﭼﻪﻧﺪ ﺟﺎﺭێﮑﻢ ﮊﻣﺎﺭﺩﻥ ، ﺗﯩﺎ ﭼﺎﻭﻡ کـە‌وت بـەم ئاسـکە‌نێرە شـە‌لە‌و بـە‌بێ ئـەوەی بزنە‌کێویـە‌کان شتێك بكەن، ئاسكە نیانەكەم لێسەندن.
لەخەیاڵگەمدا ئەو بەراوردکردنەی خەجێ دووبارە بووەوە،
کاتێ سەیری جەستەی ئەو ئاسکەنێرە شەلەم دەکرد، لەدڵی ﺧﯚﻣﺪﺍ ﮔﯩﻮﺗﻢ: ﺧﻪﺟێ ﺑﻪﺳـﻪﯾﺮﮐﺮﺩﻧﯽ ﺗـﯚ ﺑـﻪﻣﺠﯚﺭﻩ ﻣﻨـﯽ ﻫﺎﺗـﻪ
خەیاڵ، بـەڵم مـن هـا تـا بۆئـە‌و و بۆخۆم بسـە‌لمێنم، تـقّ
سيا مە‌ند نیت .
پاشان تیرێکـم دەرهێنـاو ئاراستەی جەستەیم کـرد، لەگـەڵ جێگیر بوونی تیرەکە لەسکیدا، بەو پەڕی هێیزەوە ڕاپەڕی،
ئاسکەجوانەکەش چووەوە ناو ئەو بزنەکێویەکانەی ئەویان بەرەو پانتاییەکە ڕاپیێچ کردبیوو، ببەو پسەڕی خێراییبەوە،
خەنجەرەكسەم دەرهێنساق بازمدایسە سسەری و تسەواق لەسسەر جەسىتەی نیشىتم ، بەڵم کساتیێ خەنجەرەکسەم خسىتە سسەر گەردنی، هبیچ لسەزەینم دانسەبوو، لسەپڕ ڕاپسەڕی، بەوەسەموو هێیدا مابوو ، لە‌جە‌سە‌تە‌ی خۆی دوور خسیتمە‌وە‌و تێیهەڵدام و گلىۆر بوومەوە ناو دۆڵێکی قیووڵ ، تبا کەوتمە سەر درەختێكىى وشكبوو و پـە‌لێك وێنسەی ڕمێبك لەپشێتم چەقی .
ئاوڕێکی لەضەجێ دایبەوەو گبوتیێ لبەو سباتە نیگبەتانبەدای ضەریکبوو دوا هەناسەم دەدایبەوە، چاوەکانم بـە ئاسمـانی ئەو دۆڵبە قووڵبە دە‌گێبرا، بەڵکو دوا نیگبای ماڵئساوایی لـە‌تۆ وەدەست بێنم، چەندم حەز دەكرد پڕ بەگەرووم هاوار بكەم:
خەجێ…
بەڵم تا دەهات دەنگم سات دوای سات کزتر دەبوو.
ــ
قووتدانبەوەی، ئاهێكی هەڵكێشاو گبوتیێ كباتیێ لبەدواڕۆژی ئـەو ژیانـە نوێیـە‌م ورد دە‌بوومـە‌وە‌و لـە‌كاژێرە‌كانی هـبە‌وە‌ڵی دابووم، لەپر هەستم بە برندە‌یە‌ك كرد، دەخزایە ناو جەرگم،
ﻟﻪﺋﻪﻧﺠﺎﻣﯿﺪﺍ ڕﺍﭼﻪﻧﯿﻢ ﻭ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﭘﯿﺘﻪﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎﻭﺕ ﻟـﻪﺩﻩﻣﻢ ﭘﺎﺭﭼﻪ
پەڕبوون·
هە چەپم ڕامدەکردو پیتەکانی ناوت لەدەمم دەپەڕین: سد سد ی۔۔
يا ا م. م. ند ل دەنگىم بەسىەر هىەموو لاكىان دابىەش دەبىوو و هەسىتم بىە
(قەلىەڕەش)ێك كىرد بەسىەر سىەرمەوە دەسىوڕاو ڕاوى دەنىام،
مەترسی زیاتر دەكردم .
سیامەند گیان، هیچ بوونەوەرێك ناتوانیێ قەبارەی ئەو تىرس و تۆقینە‌ی بەخەیاڵدا بێ ، کە هەموو جومگە‌کانی جەستەمی گرتبۆوە، تووشی هەناسەبڕکێ ببووم و لیەو درەختیەوە بێ ئـەو درە‌ض‌ت و لـە تاشـە‌بە‌ردە‌وە بـق ئـەم تاشـە‌بە‌رد و لـەو قوولاّییە‌وە بۆ یەکێکی دیکە ڕامدە‌کرد .
بۆئەوەی دەرفەت ببە خە‌یاڵگبە‌م نەدەم، نەبادا ببە پشێوی و پێشـبینـی و بۆچـوونەکان بمسـوتێنێ' حـە‌زم بــە وەسـتان نەدەكرد، چەندە حەزم كرد گەر بمتوانیبایە ئەو خەیاڵگەیەم نەهێشــتبایە لسەناردنی هسەر بۆچــوونێکی تۆقێنسەر لسەو بۆچـ
سیامەند …من لسەکوێم … کسە دەتزانسی ژیسا نم بسەبیێ تسۆ،
شەوێکی دێمەرۆکی درێبژەو هیچ ڕۆژێکی بەدواوە نیبە، بێ لەم تەنهاییە جێتهێشتم .
وا بۆی دەچووم، هەرشتێك چاوم پێی بكەوێ دەبیێ تێبیێ،
کاتێ بۆشی دەچووم بێەیوا دەبووم، لەکەلەبەری ئەو ساتە تۆقێنەرانە، هەموو شتێك لەبەرچاوم دەخولانەوە، تبا قاچم بەر بەردێك كەوت، جەسىتەی خۆم بینییەوە، بۆ خوارەوەی لێژاییەكە گلۆر دەبێتەوە، جلەكانم دڕان و خوێن لەدەست و ئەژنۆکانم هات.
ئەوسا تەنها ، بەناچاری خۆم ڕادەست کـردو بەزیم، توانـای هیچ جوولە‌یە‌کم نەما و هێزم وە‌بە‌ر نەما ، چنگم لەچەند وردە
بەردێکـداو وەکـو ئـەوەی بارگـبەی ئازارەکـانمی پـبێ بـە‌تاڵ بكەمەوە، لەناق لەپی دەستم بە توندی گوشیم، لەپر بەهەموو هە‌س‌تێكمە‌وە دەنگسی جوولسە‌و نوزە‌یسە‌ك وریسای كردمسە‌وە،
چاوەکانم زەق بوونسەوە و هێسزم دایسەوە بسەرخۆم و لەسسەر قاچەكانم وەستامەوە و توانیم جەستەم لە لێژاییەكە بێنمە دەرەوە، هسەموو ئەندامسەكانی جەستەشسم لسەتاو ئسازارو تۆقینە‌وە دەلەرزین.
بە ئەسپایی هەنگاوم دەنا و بۆ گەیشتن بە شوێن هەست و ﺧﻮﺳﺘﻪﻛﻪﺵ ﭘـﻪﻧﺎﻡ ﺑـﯚ ﮔﻮێﭼـﻜﻪﻛﺎﻧﻢ ﺑـﺮﺩﻭ ﺯﺍﻧـﻴﻢ ﻟێײﯽ ﻧﺰﯾـﻚ بوومە‌تسـە‌وە، گە‌یشـــتبووم بە‌ســـە‌رە‌وە‌ی چـــیاکە، بەبزنەكێویــە شــە‌ل و كوێرەكــە كــەوت و دیــار بــوو تیرێــك پێکابووی و لەخوێنی خۆی دەگەوزی.
چاوم بەهموو لایە‌كدا گێرا، ئاسکە جوانە‌كە‌و بزنە‌كێویە‌كانم نەبینی، نیشانەکانی نیگبەتیم لێدەرکەوتن، گریبان قبوڕگی ﮔﯩﺮﺗﻢ ﻭ ﺩﺍﻣﻪ ﭘﺮﻣـﻪﯼ ﮔﺮﯾـﺎﻥ، ﺩﯾﺴـﺎﻧﻪﻭﻩ، ﺳـﻪﯾﺮﯼ ﺋﺎﺳـﮑﻪﻧێﺮﻩ زامارەكەم كردەوە ، بینیم هێشتا دەجووێ و تێمرادەمێنیێ، کـاتیێ لەچـاوی یـەکتر ڕامـاین، هەسـتێکی نــامۆ دایگــرتم،
دیمەنەکبە لەبەرچیاوم جێگبەی سەرسسامیی بسوو و جێگبەی پرسـ
ئاسکەمێیە جوانەکبەش گەڕایبەوە نـاو بزنەکێویبەکان، ئبەدی ئەو بۆ نەگەرایەوە لام؟!
ئەوسیا قسیەکەی تیۆم وەبیر هاتیەوە، کاتیێ دەتگیوت، سیەری ئەو ئاسكەنێرەت بۆ دێنم، ئەمە ترساندمی، بەڵم ناچاربووم بەدوای ئاسەواری ئەو ڕاڕاییانەی لەمێشکم دابوون بکەوم،
هەسیتی خبۆم ڕاگـرت و دە‌تگـوت دە‌سیتێك گـە‌دە‌م دە‌گـرێ و خەریکسە دەیگوشسێ، لەگسەڵ هسەر جوولەیسەك سسەری خسۆم دەسووڕاند، بە نادڵی سەری خۆم سوڕاندەوەو چاوم کەوت بەم لێژاییە، ڕەنگە ئەو ئاوڕدانەوەییە، سبەد جوولبەی خێیرای ﺧﺎﯾﺎﻧﯩﺪﺑﯽ̈ ﺩڵﻢ ﺩﺍﺧﻮﺭﭘـﺎ ، ﺩﺍﺧﻮﺭﭘـﺎﻧێﯩﻚ ﻟﻪﮔﻪڵﯿـﺪﺍ ﻫﻪﺳﯩﺘﻢ ﺑـﻪ ﻭﺷﮑﺒﻮﻭﻧێﮐﯽ ﻧﺎﺋﺎﺳﺎﯾﯽ ﻟﻪﻗﻮﺭﮔﻢ ﮐﺮﺩ.
تـا هێبَزم تێدابوو، بـەدەم هاوارکردنـە‌وە، سـە‌رم بـۆ ئاسمـان بـە‌رزکردە‌وە، ئاه. ئاه. ئاه، پاشان دامـە پرمـە‌ی گریـان،
و ڕوومەتەكانى خۆم ڕنیەوە.
تسا دوا سساتەكانیش ، نەمسدەوێرا هسەنگاوێك بهاوێسێژم و ســەیرێکی لێژاییە‌کسە بکسەم، بسە‌ڵکو هسەموو ئسەو شستانە‌ی لەیادگـهە کـۆ ببوونـهە… ببن بەضەیاڵ، بـەڵم مـن لەترسـی هەمان سات ، لەخۆم ڕانە‌دە‌دیت ئەو سە‌یرکردنە لەژێر ئەو دۆڵە قووڵە، دەکەوێتە سەر تىۆ، بەڵم کاتێ ئەو ناڵینەی تىۆ لەخوارەوە هاتە بەرگوێم، سنوورێكی بۆ هەموو پشێویەكانم داناو ئەو شتەی لەگەڵ خۆم یەکلایی کردەوە، بەهاواری تیۆ کـاتیێ بــە دە‌نگــە شکســتە‌كە‌ت، بــانگی منــت دەكــرد ئــەو ه‌نگاوانە‌م نـا ، بـۆ ئـەوەی بەچاوی خۆم پـە‌لی ئـەو درە‌ختـە
وشــكە ببيــنم ، كــە بــەر پشــتت كــە‌وتبوو و لە‌ســـينە‌ت دەرچووبوو.
ﮔﻮﺗﯽ: ﻟـﻪﻗﻮﻭڵﯾﯽ ﺋـﻪﻭ ﺳـﺎﺗﻪ ﺩﻭﺍ ﻣﺎڵﺋﺎﻭﺍﯾﯿﺎﻧـﻪ ، ﺼﻪﺯﻡ ﻟـﻪﻫﯿﭻ شتێك نەدەكرد، جگە لەوەی، لە سەیركردنت تێیربم، كاتێ بەرهەڵسیتی شــە‌پۆڵیێ ئــازارم دەکــرد، بــە‌ناوە جوانــە‌کانیی لبە‌خودا دە‌پارِامـە‌وە، لە‌سـە‌رە‌وە‌ی دۆڵە‌كـە سـە‌رت دە‌ربێنسی،
بەڵكو سەیرت بكەم و سەیرت بكەم و سەیرت بكەم، پاشان بۆ دواجار بەچاوڕوونی و ئاسوودەیی دەروون، چاوەکانم لێك بنێم ·
ﮔﻮﺗﯽ: ﻟﻪﻡ ﺷێﻧﻪﯾﯿﻪ ﺷﭙﺮﺯﻩﯾﻪ، ﻟﻪﭘڕ ﻣﻨﺖ ﺑﯿﻨﯽ، ﺑﻪﺋﻪﺳﭙﻪﮐﺎﻧﯽ ﺼەﻭﺕ ﺑﺮﺍﻛﺴەﻡ ﻟﻪﺳﺴﻪﺭ ﺋﻪﺳﺴﯿﻪﻛﺎﻧﯿﺎﻥ ﻫﻪﻧﺎﺳـﻪﺑﺮﻛێﯿﺎﻥ ﺑـﻮﻭ ﻭ ﺩەﻭﺭﯾﺎﻥ ﺩﺍﺑﻮﻭﻡ ، ﺳﻪﯾﺮﯼ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﻻﯾﻪﮐﯿﺎﻥ ﺩﻩﮐﺮﺩ.
ﺩﻭﺍﯼ ﮐـــﻪﻣێﻚ ﻟـــﻪ ﺋﻪﺳـــﭙﻪﻛﺎﻧﯿﺎﻥ ﺩﺍﺑــﻪﺯﯾﻦ ، ﺑﻪﺑﻪﮊﻧـــﻪﻛﺎﻧﯿﺎﻥ ﺩەﻭﺭﯾﺎﻥ ﺩﺍﻡ ، ﺋەﻭﮐﺎﺗـﻪ ﺋﺎﻣﺎﮊەﻡ ﺑﯚ ﺧﻮﺍﺭەﻭە ﮐـﺮﺩ، ﻫـﻪﻣﻮﻭﯾﺎﻥ بەیەکجار بۆ سەیرکردنت هەڵ پەیان کرد.
تەنگەتاو بوون و بە هەموو ڕێگایەك هەوڵیاندا بگـە‌ن بـە‌تۆ و ڕڕگسارت بكسەن، هە‌ریە‌كسە‌یان چسووە لایسە‌ك، بسەڵم دوای كاتىژمێرێك گەڕانىەوە نیشانەی بێهێوایی بەڕوخسىاریانەوە ﺩﯾﺎﺭ ﺑﻮﻭ.
سەرسەرانێكی بەهێزم تـووش هـات و لەئبەنجامیی كەوتمە سەر زەوی، نازانم ئەمە چەندی خایاند، بەڵم چاوم کردەودو بینسیم ئاو دە‌پرژێننبە سەر دەموچاوم، ئە‌وسدا بینسیم کساتسێ سەیری ئسەو دۆزەخسەیان دەکسرد، هەریەکسەیان فرمێسسکی پیاوانەی بەچاوانەوە بوو دەیانگوت: ئەمە چیای (سیپانی خەڵتى)بەرزە و ناتوانین ڕزگاری بکەین.
یەکەمجارم بوو ببینم، برابەهێزەکانم بگرین، بە نائومێدیـەوە شەقیان لەڕانیان دەدا.
(هاجان)ی براگەورەم هاتە پێشەوەو هاواری کدرد: سیامەند،
ه‌ه‌ی جوامێرە‌کە‌م، ئێمە لەسـەر گییانی براییە‌تی، بـە‌ڵێنمان
پێتىداو هێشىتا لەسىەڵێنى خۆمانین، بىەڵم بەهىەقى ئىەو بەڵێنەی داومانە، ناتوانین شاتێك بۆ رزگار بوونت بكەین،
شتەکە لەسنووری توانای ئێمە دانیە.
دوای کسە‌مێك بێمدە‌نگی، وەكسو ئسەوەی لسەناو بیرێمك بێمت،
دەنگێكی پچڕپچڕ هات : خەجێ، ڕاسیپاردەی منە بۆ ئێوە،
بەهەقی ئەو خودایەی جگە لەو خودایەکی دیکە نیە، داواتان لێدەکـــەم ، لەگـــەڵی بـــاش بـــن و قســـە‌یەکی پێمەڵێنێ ئەمسەش ئەسسپەكەمەو خسەجێی سسوار بكسەن و بیگەرێننەوە بۆماڵ.
لسە‌ژێر خـە‌رمانێك ترسـی بێدەنگی، بە‌نارە‌زایییە‌وە سسەیری یەکتریان دەکیرد، وامان هەسیت کیرد، ئییتر تسەواو و هەموو ﺷﺘﯿﻚ ﺑﻪﻡ ﻛﯚﺗﺎﯾﯿﻪ ﺭﻩﺷﻪ ﮔﻪﯾﺸﺘﻮﻭﻩ.
لەویسەڕی ئسەو بێئومێدیسە تاریکسەی خسۆم ڕادەسستی کسرد، لەگۆشەیەکی نادیبارەوە هەسیتم بە فـوویێکی نادیبار کـردو ﻟﻪﻧﺎﺧﯽ ﺩﻩﺭﻭﻭﻧﻤﺪﺍ ﭼﺮﺍﯼ ﮊﯾﺎﻧﯿﯽ ﮐﻮﮊﺍﻧﺪﻩﻭﻩ.
هموو بەرزایی چیاکانی کوردستان، کە بەسواری ئەو ئە‌سیە
پێییدا ڕۆیشێتین، لەببەر چیاوم بچیووك بسووەوەو وردوخاش بوون.
هە ڕەونەقی ژیانی لەدەستداو بەرگی ماتەمینی پۆشی، هەموو ﺷﺘﯿﮏ ﻟـﻪﺩﻩﻭﺭﻡ ﮐﻪﺭﻩﺳﺘﻪﯼ ﺧـﺎﻭﯼ ﮊﯾـﺎﻧﯽ ﻟﻪﺩﻩﺳﺘﺪﺍ، ﺋﻪﻭﺳـﺎ سـیامەندگیان، خـۆم پێچـایەوەو بـۆنێکم لێهەڵدەســتا بـۆ یەکەمجار بوو ئەو بۆنە بکەم ، وەکو ئەوەی بۆنی مردن بێیت،
لەو سیاتانە‌دا بۆم دەرکەوت کە مردنیش بۆنی خۆی هەیە،
سا لەبەر ئەوەی تێکەڵ بـو بـە بۆنی گەیشتن بـە‌تۆ بێئـەوەی ﺑﻤﺘﺮﺳێﻧﯽ ﺑﯚﻧﻢ ﮐﺮﺩ.
براکانم دوا هەنگاوی بێەیواییان بۆ لای من هاوێژت، دەستی منیان گرت و جەستە لە‌رە‌كە‌میان پێشخۆیاندا، تا گەیشتمە
ئەو ئەسپەی لەبەرچاومان ڕەنگی تەڵخ بوو، کاتیێ خەریکبوو سواری ئە‌سپە‌كە دەبووم، جارێكی دیکە قورگم گیرا.
هەستێك دایگرتم ، تۆ لەو لێژاییە قووڵە لەپڕ دەردەكەوی و بە بەژنە درێژەكەتەوە غار دەدەیت و لەبەردەمم بازێك بۆسـە‌ر پشـتـی ئە‌سـپە‌كە‌ت دەدەیـت ، پاشـان وەكـو بروسـكە بـۆی
دەڕدەچسی، منسیش وەكسو چسەند سسعاتێك پِسێش ئێسستا بەهەردوو دەستەكانم لەدواوە یشتت دەگرم.
ئەسیەکان بەوردهە‌نگاو دەسیتیان بەڕۆیشتن کسرد، ببەبێ ئەوەی یەکجاریش بوێرم سەیری بەردەمی خۆم بکەم، هەر سەیری ئـەو گۆشـە‌یەم دەکـرد، پێموابـوو لهەـەر سـاتێکدا ڕەنگە ئەو قووڵییە جێبێڵی و غار بدەیتە لای من.
لەحاڵسەتی پشست لسەتۆکردن بسووم، نەمسدەتوانی خسەیاڵی ڕوودانی ئەو دە‌رئاسایە بکەم.
کاتێ ئەسیەکان ئێمەیان لەبۆنی شوێنەکە دوور دەخسیتەوە،
بۆ ئەوەی فرمێسیكە‌كانم بسرمە‌وە دەستەكانم بەرزکردنەوە،
پاشان بە نهێنیە‌وە توانیم خڕخالە زێڕینە‌كە‌م فڕێبدە‌مە سبەر ﺯەﻭﯾﻪﮐﺒﻪ، ﺩﻭﺍﯼ ﻧﯩﻪﺧﺘێﮑﯽ ﺩﯾﮑـﻪ ڕۆێﺷﺘﻦ، ﻟﻐﺎﻭﯼ ﺋﻪﺳﯩﭙﻪﮐﻪﻡ تونىد كىردەوە بەدەم وەسىتاندنیەوەی گىونتم: لـەو شىوێنەی لێی بووین خڕخاڵە‌کە‌م جێهێشتووە، هەر ئێستا دە‌یهێنم و دێمێوە.
ئەسیەکانیان وەستاندو بەسەرلەقاندنێکەوە ڕێگەی چوونیان پێمدا، ئەوسا سەری ئەسیەکەم سوڕاندەوەو نەختیێ خێیرام کسرد، بە‌هاوێسژتنی هسەنگاوە ڕاسستە‌قینە‌کانم بسۆ لای تسۆ،
خۆشیەك دایگرتم.
کاتێ پێم خستە سەری قوولاێییە‌کە، بەدەنگێکی نوساوەوە
ﮔﻮﯨﻢ: ﺳﯿﺎﻣﻪﻧﺪ… ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺘﻪﻛﻪﯼ ﮔﯿﺎﻧﻢ، ﺋﻪﻭﻩ ﻫﺎ ﺗﻤﻪ ﻻﺕ.
بەئەسىتەم دەنگىت هىات و گوتىت: خەجێ… نسەخێر، مەیسە پێشەدەستی ضۆم نەبوو، ئەوەی من بەناچاری ڕﻭﻭﯾﺪﺍ .
دەسیتم بیۆ دەسەسیڕە لێوزێڕەکەم درێسژ کیرد و چیاوم پێسی بەستەوە، پاشان بەناوی تۆ، هاوارێکی گەورەم لێتەقیەوە و ئـاوازی سـەدایە‌كە‌ی گوێچـكە‌می تە‌نیـە‌وە، خـۆم بینیـە‌وە،
جەستەم بەر جەستەت کەوتووە. لەمیانەی بەرهەڵستی و ژەنەكى ئەو ئازارەی لەئەنجامى تێچەقینى پەلێك لەو درەختە بە كەلەكەمەوە، بەزەحمەت تسوانیم دەسەسسرەكە لەحیاوانم بكەمەوە تێر سەیرت بكەم.
ئەموسىتيلەيەكم لەيەنجەم دەرهێنىاو تىوانيم هێبز وەببەرخۆم بێنصەوە بیخەمیە ئسەو پەنجەیسەی دەسستی چسەپەت کسە لە‌هە‌موویان لە‌دڵت نزیکتر بوو.
ئەوسیا لەسیەرەوە بەژنی براکسانی خۆم بینسی، بیەو هێبزەو دەنگەی وەبەرم مابوو بانگم کردن:
بـرا ئازیزەکـانم داوای لێبووردنتسان لێدەکـەم، بــەڵێ داوای لێبووردنتان لێدەکەم، بۆ ئەوەی سیامەند تەنیا جێنەهێڵم،
ﺟﮕﻪ ﻟﻪﻡ ڕێﮔﻪﯾﻪ ﻫﯿﭻ ڕێﮔﺎﯾﻪﻛﯽ ﺩﯾﮑﻪﻡ ﺷﻚ ﻧﻪﺑﺮﺩ.
* * * *
کۆتای۔۔
ی
عبدالباقي يوسف
(_^,_^)\,\sin\left(_}}\right)
ﺭﻭﺍﻳﺔ ترجمة:
\omega_\circ^\circ^
2020
بەردەوام پێی دەگوتمێ ئێمە بۆ دەرد و مەینەتی خەڵقاوین،
پۆشاکی بـە‌رین و زبـر دە‌کە‌ینـە بـەر و ئارە‌قـە‌مان لە‌جە‌سـتە
دەچۆڕێ، بۆیسە بسەردەوام جلوبسەرگمان تسەرە، هاوینسان بسە ئارەقەو زستانانیش بە ئاوی باران.
ئێمە ڕۆڵەی شاخانین…
ﮔﻮێﭼﮑﻪﻣﺎﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﮔﺮﻣﻪﯼ ﻫﻪﻭﺭﻭ ﺑﺮﻭﺳﮑﻪﮐﺎﻥ ڕﺍﻫﺎﺗﻮﻭﻩ…
چاوەکانیشمان لەسبەر بینینسی هبەوری ڕەش و چەخماخەی بروسکەکان راهاتووە…
ڕاهاتووین لەسەر لوورەی گورگان و فیشەی ماران و نەڕەی کەمتیاران ونەوز بدەین. .
ئێمە رۆڵەی شاخانین. . | خەجێ و سیامەند |
ناوی کتیێب : خەزانی عەشق ناوی نوسەر بتەها عومەر رەسوڵ تایپ :کۆمپیوتەری جوانکار وێنەی بەرگ ێنەوزاد حسین بەرگ و دیزاین : دارا عبدالرزاق تیراژ :500 ژمارەی سپاردن : 328 ی ساڵی 2004 چاپ : چاپخانەی تیشك
خنانی عدشق چەند گوڵێك لە خەزانى عەشق - دا
لـــە مێسێمێم ( جـــان كۆكتسۆ) و تویـــەتی (( شـــیعر پێویستییەکە خۆزگە دەمزانسی بۆ؟!), بەڵیێ شیعر کـــۆنترین ســـە‌ربردە و مێسێژووی لەگســەڵ و مۆڤایەتیدا هەیە, زیاتر لەهەر ژاندێکی تری ئەدەب لهە هەست و نەستی مرۆڤەوە نزیکە. مرۆڤ هەمیشە بـەر لە‌ه‌ب‌ه‌ر شـتێكی تـسر بـە شــیعر گوزارشــتی لــە
سروشت و دەوروبەری خێی وسدە‌رجە‌م خۆشیی و ناخۆشــییەکانی کـــردووە, لەبـــەر ئـــەوەی شــیعر پرۆسـە‌یە‌کی تاکیە کە‌سسییە زۆرتسر بۆتسە ئاوێذسە‌ی دەرخەری ناخی پپ لە ئاخ و دەرونی کەیلی دەرد و کەسەری مرۆقە
" خـبـە‌زانی عە‌شــق" یــش کــە کۆمــەڵێك هــە‌وڵ و هە شــیعر, بــەڵم ئــەوەی جێگــەی ســەرنجە تێکــڕای تێکستەکانی کاکە ( تەها عومەر) شیعری سۆزدارین و بە کێشی پەنجە نوسراون و سە‌روادارن, زیاتر بە
یەك شێواز و هەناسە نووسراون, واتا تێكستەكان بە بــەراورد لەگــەڵ یــە‌كتردا زۆر بــیْ جیــاوازین, بــەڵم 2 خمانی عدشق هاوکات بەدەر نین لە هارمۆنیا و وێننەی شیعریی دانسبقە, هەندێ جبار لـە چـوار چێوەی خەیاڵێکی شاعیرانە و هەسـتێکی ڕۆمانسـیانە‌دا توانیویــە‌تی ﮔﻮﺯﺍﺭﺷﺖ ﻟـﻪ ﺩﻧﯿـﺎ ﺑﯿﻨـﯽ ﺧﯚﯼ ﺑﮑـﺎﺕ, ﺑـﯚ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﻟـﻪ ﺩەﻗـ
جوانی لەگەڵ ووشە و دەستەواژەکاندا کردووە, بە تایبەت کاتێك کە دەڵێتێ چەن حۆشە خەمی چەند ساڵەم بە بینینسی تىۆ بە بادەم ساتیێ ژیان لەگەڵ تۆدا بە گەنجینەی دنیا نادەم.
ﺩﯾﺎﺭە ﮐﺎﻙ ﺗﻪﻫﺎ ﺩەﯾﻪﻭێﺕ ﻟﻪﺭێﯽ ﺋﻪﻭ ﺩێﯾﺮە ﺷﯿﻌﺮەﻭە پێمان بڵێت هەموو گەنجینەی دنیا— پارە و سامانناتوانێت دەستەبەری ساتێك ئاسوودەیی ڕۆحییمان پێببەخشێت' وەك چۆن عەشق پێمان دەبەخشێت.
ه‌ه‌روە‌ك پێشێر ئاماژەم پسێ دا شیعرە‌كان بەگشتی , بەهەنـــدێ , جياوازييە‌كە‌ش زيـاتر لبە خالێكدا بەرجەستە بووە, ئـــە‌ویش دوای خوێندنــەوەی تـــە‌واوی شــیعرە‌کان خوێنەر بەو راستییە دەگات کە شاعیر پرسەداری عەشقێكی ناكام و لە دەستچووە, هەروەك 3 خنانی عدشق لە شیعرە‌کاندا ئەم گوزارشتانە دەخوێنینەوە: ( ئای چەند تەنیام, حەز دەکەم بگریم, خەمەکانم هێنیدە نۆرن, بسیرت ئە‌كسە‌م, بسە‌س ئسەم جسارە بتبینصە‌وە,
عاشقێکی دڵشکاو و گۆرانیەکانی بەسبەر چووم…)
بەڵم لە لایبەكی تىرەوە تا ڕادەیەك پێچەوانەی ئەوە دەخوێنینەوە بۆ نموونە
)برۆ تازە دڵی من مرد, ببێ بار, بڕۆ لییم گەڕێ, تیۆم لەناو دڵما کوشت و هتد …).
لە هەندێك شوێنیشدا دەچینە بەردەم ئەو گومانە‌ی كە عە‌شـقێك بـوونی هـە‌بووە بـەڵم دواجـار پـارە و سامان ئەو عەشقە‌یان لە خشتە بردووە, هەروەك لە
شیعری ( لێم بوورە) دا دەڵێتێ پێم وا نەبوو ئەم عەشقەمان وا دوایی بێ ه‌روا
پارە و سامان تۆشی گۆڕی بە داخەوە پەشیمانم لەم ئەوینەم لە ناخەوە لێم ببورە كە تۆم خۆش ویست دەستم دامان پیرۆزت بێ یاری تازەی خاوەن سامان لە هەندێ لە هۆنراوە‌كانیش دا جێ پەنجەی شاعیری 4 خانی عدشق پایز ( محمـد عومـە‌ر عوسمـان) بـە هۆنراوە‌كـانی (
تەها) وە هەست پێدەكرێت, ئەویش بەڵگەی ئەوەیە کە خودی تەها حەقیقەتی شیعری لای حەمە عومەر وە چـــێژی و كاریگەرییەوە, هەموو ئەو راستییانەش لە شیعری (
غوربەت) دا دەبینرێتسەوە کـە هـەر بـۆ محمـد عومـە‌ر عوسمان نووسراوە.
مــن لـــە کۆتاییــدا وێسڕای هانــدان و دەستخۆشــی, داواشـم ئەوەیـە لـە کاکـە تـە‌ه‌ا کـە زیـاتر لـە ئێسـتا بخوێنێتـە‌وە و زۆرتـر خۆی مانـدوو بكـات, چـونكە
ﺩﻭﺍﺟـﺎﺭ ﺗـﻪﻧﻬﺎ ﺧﻮێﻧﺪﻧـﻪﻭﻩ ﻭ ﺏەﺩﻭﺍﺩﺍ ﭼـﻮﻭﻥ ﺩەﺑێﺘـﻪ
دابینکەری داهێنان و بەرەو پێش چوون·
سالح بێچار 1/6/2004 5
## بۆ چونێك بۆ ئەم خەزانى عەشقە
تەها عومەر ڕە‌سوڵ…… لاوێکی هەست ناسکی ئەدەب دۆسـت و ڕۆشـنبیر… لـە هـەوڵی ئەوەدایـە
بـ
بایەخەکەمانەوە دیسار بسێ… سسەلیقەی دەربڕینسی ئەندێشە بە زمانی ڕەوان و بێ گىرێ و کاری گەری ئەم دەربرینە لەسەر هەست و نە‌سبتی خوێنسە‌ر یـا ﮔـــﺮﺩﺍ ﯾێﻨﺎﺳـــﻪ ﺩەﺩەﻧـــﻪ ﻧﻮﻭﺳـــﻪﺭەﻛﻪ نووسینەکە یا بڵێین بەرهەمەکە شیعر بێ یا چیرۆك یا هەر بابەتێکی تری ئەدەبەکە…
ئیلهام و خۆشەویستی ئاوێتە بوونیان دەبنە عەشق
… عەشق ئەو هەستە پێرۆزەیە كە لە یەك كاتدا شا مەرگ بوونی خۆشی و شیرینی و شامەرگ بوونی تاڵی و ناسۆری و دەردو مەینەت سبەرمایەیەتی……
ئەم عەشقە دیارە سبەردەمانێك و بگرە تا ئێستاش بەرۆکی (تسەها) یسان گرتسووە و ببە ناخیسا تسا سسەر ئێسقان شۆڕبونەتەوە… کاریگەری شامەرگی دووەم بــە شــیعرە‌کانیە‌وە دیــارە… لــە کۆتـــایی ( چــەند وشەیەك دەبێبت بـوترێ) دا بـە ئاشىكرا دەڵسێ ( زۆد بەی عاشبقانی ئـەم ووڵتتبە هـبەر دڵشـکان و دابـڕان بەشیانە. هەر بۆیەشە زۆربەیی شیعر و چیۆك و 6 گۆرانیەکانمان بوونەتبە ه‌ه‌ڵگری خەم و ئەندێشە و فرمێسك).
مام تەها , بالای تبۆ ئەم کالای خەم و ناسۆرە نە‌بڕێ بەسسقانی ئسەم ووڵتسبەدا… لای هسبەموو مرۆڤێکسی سسەر ئسەم گسۆی زەوییبە دەسست داربسێ یانەدار… ڕەش بێ یـا سیپی عەشق یـەعنی کۆمەڵێ ژانسی خۆشی … کە دەڵێم خۆش … ئەو ژانە نەبێ تامی شیرینی عەشق نامێنێ… ئەم هەست بە‌خە‌م و ژانە سیمایەکی دروسیتی ب‌یێگ‌ه‌ردی پاکی دنیای عە‌شــق و ئە‌وینــە… بــق ڕاســتـی ئــەم بــق چــوونە مرۆڤەكان زیاتر ئارەزوویان لەو بەرهەمانە هەیە کبە
ڕاسـ
خۆشــیەکانیان… وەك دەرمــان دەگــەڕێن بــۆی تــا ئازارەکانیانی پیێ بشکێنن … چێژی زۆر لـەو ئـازار شێنانە دەبینین مـن ســەرکەوتنی شــیعرە‌کانی نساو ئسەم ( خسە‌زانی عەشق) ه بەوە دەزانم کە راست گۆیانە هەسیتی بە ژانسی عە‌شیقی پێبوە دیارە… ب‌ه‌ڵم هە‌نیێ ووشەو دەڕبـرێن لـەناو شـیعرەكاندا وەك درەختێكـی بـە‌ردار تاکو تەرا میوەی پێ نەگەیوی پێوە دیـارە . ئەمەش لە وەوە هاتووە کە نووسەر خۆی زیاتر بە کێشی پەنجە و سبەروادار بەسىتۆتەوە و لەیەك بۆ چوون و 7 خم عدشق بۆتـەدا, دەخولێتـەوە … من وای بـۆ دەچـم کـە ئـەم شیعری گۆرانیانە لای ( تەها) دەبێ وابێ و ( شیعری حوڕ) ئبەو تامە نساوەن ببە گبوێ گبر, نمونبەش ببۆ مەبەسستی هسەردوکمان شسیعرەکانی د. فەرەیسدون ئەحمەد موحەمەد و كەسانی خاوەن هەڵبەسیتی لەو جۆرەن. کـە زۆربـەی ئـەو بە‌رهە‌مانـە یـان کراونە‌تـە
گۆرانی … شیعری شاعیرانی ترهە‌ن کە زۆر بەتام و چێژ تر و کاری گەرترن چونکە دوورن لەم ڕێچکەی کێشی پەنجە و سەروادارە نـەکراون بـە گـۆرانی و ئاوازدانەر ناتوانیێ مامەڵەیان لەگەڵ دا بكات…
لە کۆتایدا بەوە دڵم خۆشە کە سامانێکی بەنرخی وەك ( تسەها عومسەر) تسازە لسە كسوورەی شسیعری ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﺪﺍﯾــﻪ ﻭ ﺷــﺘێﮑﻪ ﮐــﻪ ﺑــﻮﻭﻧﯽ ﺧــﯚﯼ ﺩﻩﺑێــﺖ ﻭ خزمسەت بسە ئسەدەب و هونسەری گسۆرانی کسوردی دەکات… هیوای سەرکەوتنی زیاتری بۆ دەخوازم…
مە‌مە‌د رەحیم رەمەزان
( محەمەد نیروانی)
2004/6/6 8
## چەند ووشەیەكە دەبێت بوترێن
نووســینی شــیعر بەتایبــەتیش شــیعری گـــۆرانی کارێکی گرانە و پێویسیتی بە ئەزموون هەیـە. ئەم شیعرانە‌ی لێبرە‌دا نووسیراون تەنها چەند هە‌ه‌وڵێکن لسەم بسوارەدا و خۆتساقی کردنە‌وەیە‌کسە لسە بسواری نووسینی شیعری گۆرانیدا و مەرجیش نییە هەموو ﺷﯿﻌﺮەﮐﺎﻥ ﺳـﻪﺭﮐﻪﻭﺗﻮﻭ ﺑـﻦ ﯾـﺎﻥ ﻫـﻪﻣﻮﻭﯾﺎﻥ ﻣـﻪﺭﺟﯽ ﺷﯿﻌﺮﯼ ﮔﯚﺭﺍﻧﯽﯾﺎﻥ ﺗﯿﺪﺍ ﺑﯿﺖ .
هەموو هەوڵێكی نوسینیش لە سەرەتاوە لە كەم و کوڕی بەدەر نییە و ڕەنگە نووسەرەکەی دوای چەند ساڵێك كە ئەزموونی نووسینی بەرفراوانتر دەبیێ ئەو بەرهەمەی خۆی بە لاواز و ساکار بداتە قەڵەم بەڵم بە بـرِوای مـن ئـەو بە‌رهە‌مـە هـەر چـاپ کـردن و بـلاّو كردنەوەی باشترە وەك لە ه‌ه‌ڵگرتن و نیشان نەدانی بـــە خوێنـــە‌ران, چـــونكە هـــەر بە‌رەـــە‌مێك زادەی ئـە‌زموونی تە‌مـە‌نێکی نووســە‌رە‌کە‌یە‌تی و باشــترین
9 ﺷﺎﯾﻪﺕ ﺤﺎڵﯽ ﺋﻪﻭ ﺳﺎﺕ ﻭ ﺩﻩﻣﻪﯾﻪ.
ڕەنگـە ئـەم شـيعرانە یـان باشـتر بڵـێین ئـەم هەوڵـە
شیعریانە کاریگەری زۆری شاعیرانی لیریکسی وەکسو بـــە‌ڕێزان ئە‌حمــە‌د محە‌مـــە‌د، فە‌رە‌یـــدون عە‌بـــدول بـە‌رزنجی، سـاڵح بێچـار، محە‌مە‌دعومـە‌ر عوسمـانی پێوە دیار بێ و بگرە هەندێ ووشەو تەعبیری تێدابێ لە‌هی ئەوان بچێت، ئەمەش ئەوە ناگە‌یە‌نێت وێنەو تەعبیر یان دەستەواژەی ئەو شاعیرانە نەقڵ کرابێتبە ئەم شیعرانەوە, بەڵکو تەنها کاریگەرێتییەو زۆر جار
( لا ئسیرادی) یانسە و بسیّ ئاگایانسە بسووە و دوا جسار ﺯﺍﻧﯿﻮﻣــﻪ ﺋــﻪﻡ ﺩﻩﺳــﺘﻪﻭﺍﮊﻩ ﯾــﻪ ﻻﯼ ﺋــﻪﻭ ﺷــﺎﻋﯿﺮﻩﺵ هیە…
هیـوادارم بتـوانم لـە داهـاتوودا لـەو كاریگـە‌رێتی یـە ڕڕگارم بێ یان هیچ نەبێ ئەو کاریگە‌رێتییانە بەسەر شێوەکانی داهاتوومەوە کەم ببنەوە, بیێگومان هەر كەسێك شاعیر بێت یان نووسەر ناتوانێت بەدوور لە شـــیعر و نووســـەرانی تـــر بە‌رەـــە‌مێك بنوســـیێ و کاریگەری هیچ کەسێکی بەسەرەوە نەبێت, گـرنگ ئەوەیە بتوانێت کاریگەرییەکە زۆر نەبێت لەسەری و 10
خانی عدشت
داهێنـــان و ج لە‌بە‌رهە‌مە‌كە‌یدا .
خاڵێکی تریش کە ئەمەوێت ئاماژەی پێ بدەم: ئەم شـــیعرانە هـــەروەك لـــە ناونیشـــانی كتێبە‌كـــە‌وە
دەرئەکسەون زۆربسەیان شسیعری خسەماوی و چساو فرمێسکاوین یان باس لبە دابڕان وشکستی عەشق ئەکسەن, ئەمسەش هسەر کاریگسەری دەوروبسەرە و لسە نیشـتمانێکی وێسران و هسەلا هسەلا کسراودا, لسە نساو خەڵكانێكی ڕۆح بریندار و تەنیا و بە جێماو و بەش مەینەت دا هەر شیعری وادا لە دایك ئەبێت.
ﺯﯙﺭﺑـﻪﯼ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﯽ ﺋـﻪﻡ ﻭﻭڵﺗـﻪ ﻫـﻪﺭ ﺩڵﺷـﮑﺎﻥ ﻭ ﺩﺍﺑـڕﺍﻥ بەشـیانە. هەربۆیەشـە زۆربــەی شــیعر و چـیرۆك و گۆرانییەکانمان بونەتە هەڵگری خەم و ئەندێشە و فرمێسکی عاشقان.
طە عومەر رەسول 2/6/2004
## ئاوێتہ بوون
کە ئەتبینم چی خەم هەیە لە دڵما ئەڕەوێتەوە. …
کە ئەدوێی بۆم کێوی مەینەت هەرەس دێنێ و ئەتوێتەوە ئای لەو نیگا سیحراویە چۆن منی خستە داوتەوە…
لەگەڵ هەر تەماشایەکا قەستمە بێمە ناو چاوتەوە…
ئای لەو خەندە خەمڕەوێنە لەو دەنگە ناسک و نەرمە لەو ڕۆیینە پڕ نەشئەیە ئەو نازە تێكەڵ بە شەرمە چەن خۆشە خەمی چەن ساڵەم بە بینینی تۆ بە بادەم ساتێ ژیان لەگەڵ تۆدا بە گەنجینەی دنیا نادەم چەند حۆشە گوێم لە دەنگت بێ و نیگام غەرقی تەماشات بێ ه‌ناسە‌مان تیّكە‌ڵ یەک بیّ با تەمەنیشم دوا سات بیّ.
12
*نەم شیعرە لە نەدەب و شونەرس ڕۆژنامەس کوردستانس نوێدا بلا وکراوە تە وعە
ليم بودلە
کە تۆم خۆش ویست هەموو شتێ لەلام جوان بوو ئەوەی دڵم لێی بێ خەم بوو دابڕان بوو پێم وانە بوو ئەم عەشقەمان وا دوایی بێ ه‌روا ئاسان هەموو شتیْ کۆتایی بێ پارە و سامان تۆشی گۆڕی بە داخەوە پەشیمانم لەم ئەوینەم لە ناخەوە وام ئەزانی عەشقی ئێستاش وەک جارانە وەفا و پەیمان سیغەتی ئەویندارانە لێم ببوورە كە تۆم خۆش ویست دەستم دامان پیرۆزت بێ یاری تازەی خاوەن سامان 13
*نەم شیعرە لە نەدەب و هونەرس پۆژنامەس کوردستانس نوێ دا بلاوکر اوەتە ولە .
حەزینکی وەریو
کە یەکەم جار خۆشم ویستی وامئەزانی زۆر ساکاری بەڕووكەشت هەڵخەڵەتام نەمئەزانی وا بێ باری نەمئەزانی هەروا بەئاسان لەسەر دوو پەت یاری ئەکەن ئاوا خێرا دڵ ئەگۆڕی و سنوور بۆ من دیاری ئەکەی حەز و خۆزگەمت ژێر پێ نا لەبەردەمما وەک مناڵێ بەسەرزاری وتت نابێ کەچی دڵیشت وا ناڵێ …
خۆشەیستیت لێ ئەباری سەرەتا تۆ ئاوا نەبووی...
تیری ئەوین پێکا بووتی و عاشقێکی پەروانە بووی چی تۆی گۆڕی وا کت و پر کۆتایی بە عەشقە بێنی 14 گوڵی ئەو حەزە ناکامە بە ڕقەوە بوەرێنی بەڵام ئاخ لەگەڵ هەستی خۆت خۆزگەیەک تۆز ڕاستگۆ ئەبووی وشەی دەم هەستی دڵ بوایە و دوور لە داوی درۆ ئەبووی من ئەزانم ئێستەش دڵت هەر بۆ ئەو عەشقە لێ ئەدا تیشک و نیگای خۆشەویستیت لە هەر کوێ بم لەوێ ئەدا پێت وا نەبێ پەیوەندیمان وەک جارانی لێ بێتەوە وەکو سێبەر دوات کەوم و حەزکەم نزیک بم لێتەوە تازە نێوانمان دوایی هات پەشیمانیش دادت نادا نامەوێ هەر گیز بتبینم چون ڕەنجی منت بە بادا
پەشیانی
بڕوام بە عەشقت نەماوە بڕۆ چیدی ڕێ مەگرە پێم
گاڵتەم بە نیگاکانت دێ دە وازبێنە چیت ئەوێ لێم
ه‌رچییە‌ک بیت سەیرت ناکەم هەرچەندە برِازێیتە‌وە
جوانیت هەمووی ڕووکەشە لام وەک گوڵیش بكەشێیتەوە تازە دڵی من تۆراوە لە عەشق و لە خۆشەویستیت پەشیمانم لە ئەوینت ئەوە نەبویت من ئەم ویستیت چیت ئەوێ لێم برۆ دڵت بۆ یەکێ تر بکەرەوە…
16 خرانی عدشق
زیانی خەم
ژیانی من وا سەراپا بۆتە پارچەیەک لە ئازار زریانی خەم ڕایماڵیوم چۆن بگەمەوە بە کەنار دڵم تۆپەڵێک ئاگرە و هەموو جەستەم ئەسوتێنێ غوربەت بۆتە پایزێک و گەڵی عومرم ئەوەرێنێ
دەنگ هاتی
کاتێ هاتیتە بەر چاوم خەمەکانم نوێ بوونەوە
ه‌رچی ڕق و کینە‌م هەبوو وەکو بەفری پار چوونەوە
چاوەکانت چەند خەماوی بۆ نیگای چاوم ئەگەڕان ئەوەندە شپرزە دیاربووی تێکڕای هەستەکانم گۆڕان چەن سەیر بوو بەلامەوە ئەو هەڵسوكەوتە نامۆیە بەبێ دەنگی لام دانیشتی بۆ دیدار و گفت و گۆیە* 18 نەم ئەزانی چیت پێ بڵێم چۆن ئەو تەلیسمە بشکێنم دوای چەندین ساڵ توڕەیی و ڕق چۆن گفتوگۆ دامەزرێنم بیرتە هەستی منت چۆن کوشت, نەت هێشت یە کترمان خۆش بوێ ؟
دڵی منت وا کرد بە بەرد توخنی هیچ کچێک نە‌کە‌وێێ؟
ئەوا ئێستاش بەبێ دەنگی لەبەردەمما ڕاوەستاوی چاوەڕوانی قسەی منی شپرزەیت و پەشۆکاوی بڕۆ تازە دڵی من مرد نە تۆ و نەکەسی خۆش ناوێ خۆشەویستی بووبە دۆزەخ ئیتر ناکەومە هیچ داوێ
*ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﻪ : ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﻪﮎ
تمرسی عەشق
نازانم چۆن بێمەوە لات, ئەو عەشقە زیندوو كەمەوە هەستی دڵ چۆن دەربڕم بۆت جارانت بیر بخەمەوە
لەگەڵ زەردە و نیگاکانتا هەستێ دڵم داگیر ئەکا دڵم وەک مناڵێ ئەگری بەنیگای تۆ خۆی ژیر ئەکا 19 زۆر ئەترسم ئەمجارەشیان نیگاکانت فێلاوی بن بزە و زەردە و تیشکی چاوت هیوایان تیا نەبێ بۆ من ئەمجارە خۆم ئەپارێزم ناکەومە داوی ئەوینت دوورە پەرێز خۆم ڕائەگرم نایەمە سەر بڕواو دینت بڕۆ لێم گەڕێ من دڵم جێگەی عەشقی تیانەماوە بۆ کەسێکی وا بگەڕێ کە بروای بە عەشقت ماوە
بارانی عہیشت
عە‌شقێک دڵی داگیر کردووم نازانم چۆن بیکە‌مە دەر ئەو پەیمانەی بە خۆم داوە نازانم چۆن بیبەمە سەر پەیمانم دابوو تاماوم قەت توخنی عەشق نەکەوم کەچی ئێستا هەمان عەشق بۆتە خولیای ڕۆژ و شەوم 20 دڵم هێندە نیگەرانە گەڕاومەتەوە بۆ جاران ژیانیشم وشکە ساڵییە ئاواتە خوازم بۆ باران خولیای بارانی عەشقێکم خەمەکانم بشواتەوە ئازارەکانم ڕاماڵێ و کەمێ دڵم بداتەوە تەنیایی 21
خانی عدشق
پێشکەشە بە بەلال دەلال دەلال ئای چەندە تەنیام کەسێک شک نابەم مەینەتی و خەمم بیر بباتەوە
دڵیکی تەنیا و ڕۆحیێکی ماندوو کێ هەیە ئاوڕ لە من باتەوە
کێ ئاگاداری ناڵەی ڕۆحێکە شەو بە چ حاڵێ رۆژ ئەكاتەوە لەشێكی ماندووی ژێر هەرەسی خەم هیچ دەستێ نەهات راستی کاتەوە
دانەنانى 2
خنانی عدشق تۆ وات ئەزانی گەر منت نەویست ئیتر عەشقی من ئەکوژێتەوە؟!
تەنها ناوی تۆم لەسەر زار ئەبێ و هرگیز یادی تۆم بیر ناچێتەوە؟!
تۆ وات ئەزانی گەر بەجێت هێشتم ئیتر دڵی من قەت عاشق نابێ؛
لە باخی حەز و ئە‌وینداریدا وە ک بولبول شەیدای گوڵ و لق نابیێ؟!
تۆ وات ئەزانی ئەگەر تۆ نەبی باخی ئەوینی من بێ ئاو ئەبێ؟!
لە دنیای عەشق و خۆشەویستیدا بە دوور لە سیحر و تیشکی چاو ئەبێ؟!
گیانە زۆر هەڵەیت گەر وابزانیت دوای تۆ عەشقی من کۆتایی پێ دێ لە تۆ بترازێ دڵ نادەم بە كەس تا مردن بۆنی عەشقی تۆم لێ دێ لە هەر رێیە‌کا کانیاوم تووش هات تینوێتی خۆمی زوو لێ ئەشکێنم مەرج بێ یەکەم کەس بەرەو پیرم هات پەیمانی عەشقی لەگەڵ پێم بێنم 23 24
## عەشق وانابی
تۆ چرای عەشقی دڵمت داگیرسان گوڵی ئەوینت لە ناخما ڕووان ئێستاکەش نە بات دیوە و نە باران بۆچی ڕائەکەی لەو عەشقەی جاران تیشکی چاوانت چۆن کوژایەوە ؟
وەڵمی دڵمت بۆ وا دایەوە ؟!
چی وای لە تۆکرد هەستت بکۆڕێ ؟
زمانت جۆرێكە و دڵیشت جۆرێ هر ڕۆژەی جۆرێ بیر ئە‌کە‌یتە‌وە
وەڵمی هەستم وا ئەدەیتەوە ؟!!
بێزار بووم لە دەست عەشقی شێتانەت لە مەلی حەزی وێڵ و بێ لانە‌ت دڵی خۆت بدە بە یەکێکی تر دەبڕۆ ڕێگام پێ مەگرە چیتر…
25
دلى توراد
ئیتر لەمەودوا نیگای سیحراویت هر گیز چاوی من ناخە‌ڵە‌تێنێ بزەی سەر لێوو خەندەی ژەهراویت دەر گای دڵی من ناترازێنێ تۆ خۆشەویستیت لەناو دڵما کوشت شەربەتی حەز و ئەوینمانت ڕشت غرور ڕێی نەدای ئاشتم کەیتەوە هر بە دوو ووشە دڵم بە‌یتە‌وە
تازە دڵی من لە ژین تۆراوە چون لە ئەوین و عە‌شقا دۆڕاوە
26
## وەززی دابران
ئای چ غەریبستانیکە ئەم دەقەرە چ ماملەكەتێكی نامۆو ……
پڕ لە رۆحی ماندوو و تەنیا و…
لێوان لێو ئەشک و كەسەرە چ ویستکەیەکی سیخناخ لە. .
خەم و قەهری ماڵئاوایی و…
جانتای ئامادەی سەفەرە ئێرە مۆڵگەی وەراندنی گوڵی عەشق و …
باڵ کردنی پەپولە بەریئەکانە. .
جەنگەڵی تیرۆری عەشق و …
لە بار چوونی خەونەکانە…
مۆقەکان چەندە ماندوو و …
چەند دۆڕاون ……
27 گوڵەکان چەندە ژاکاوو …
تینووی ئاون عاشقەكان چەندە تەنیان…
چەند خەمبارن ژوانگەکان چۆڵ و بێ دەنگ گۆرانییەکان پرسەدارن 28 خنانی عدشق
## ئاوێن ان
چەن خۆشە ئەگەر بۆ دواجاریش بێ چاوم بە بالآت بكە‌وێتە‌وە….
نیگام تێر نیگای چاوی جوانت بێ دڵ بە ڕوخسارت بگەشێتەوە چەندم لا خۆشە جارێکی تر گوێم تێربێ لە دەنگی ناسک و نەرمت بۆنی قژی خاو, پەرچەمت بێ بۆم لەگەڵ هاڵوی هەناسەی گەرمت دەمم بكاتە كوڵم و كەردن و …
دوو نەرمایی گوێت بە زمان بیماڵم گەردی ڕوومەتت…
وا نزیک بم لێت هناسەی سنگمان لەگەڵ یە‌کترا . .
ئاوێتەی یەک بن لە باوە‌شما بی گرنگ نییە لام…
ژیان و مردن…
29
بیرت ئەكەم
چی بکەم بۆ ئەوەی تۆم بیر نەمێنێ ناوت لە دڵما بكوژێتەوە ه‌رچە‌ن هەوڵ ئەدەم بۆم ناچێتە سەر دڵم وێنەی تۆ قەدت ناسڕێتەوە عەشقت لە دڵما زیاتر سەوز ئەبێ شێوەت لە چاوما کاڵ نابێتەوە یاد گارییەکان چەندە ناخۆش بن نەشئەن بۆ رۆحم پێی ئەژێتەوە دەوەرە ساتێ گوێم لەدەتگت بێ هر بە تۆ دڵی من ئە‌کرێتە‌وە
لاپەڕەیەکی نوێ هەڵدەینەوە بازامی دڵم سارێژ بێتەوە
## خولیای حہزیتَك
شەوانە هەرچەندن خەو لێم ئەتۆرێ دەنگی تۆ دێت و دڵم ئەداتەوە..
شێوەت لە چاوما هەر دێت و دەچێ کاتیک ئەزانم خەو ئەمباتەوە بە ڕۆژ وەكو شێت هەر ئەخوڵیمەوە هموو جوانیکم لێ ئەبێ بە تۆ ڕوخساریان شێوەی تۆیان گرتووە لە دڵی تۆیا منیش وام ئاخۆ؟!
ئاخ بەس ئەمجارە بتبینمەوە گوێم لە تریقە و نەغمەی دەنگت بێ ئەوسا بشمرم گرنگ نییە لام چاوم ئاشنای بالای شەنگت بێ 31
## سەلابی تەمەن
خەم چەن بارێکی گرانە بەسەر دڵی تەنیامەوە سمام شپرزە و پە‌شێوو و ڕۆحیش بەو هەموو زامەوە
سەرابێ بوو تەمەنی من هەرواهات و بڕایەوە ه‌رچی خەون و ئاواتم بوو وەكو مۆمێ توایەوە
نەخۆز گەیەکم هاتە دی نە ڕۆژێکم بوو بە شادی لەم ژیانە مەرگە ساتە بەس گریانم بۆ مایەوە 32
## عەشقی چی
بڕۆ من و تۆ لێک دوورین هەرگیز بەیەک ناگەینەوە ه‌روە‌کو دوو هێڵی تەریب هەرگیز لەیەک نادە‌ینە‌وە
من هەر دڵێکی زامار و ڕۆحێکی هیلاک شک ئەبەم دنیای تۆ نوقمی قاقایە و دنیای منیش پرسە و ماتەم کوا دڵت بۆ عەشق ئەسووتێ سامانی تۆبەس جوانییە.
نەبڕوات بە خۆشەویستی و نە بەگریانی دڵ نییە برۆ لێم دوربە من دڵم بە‌كە‌ڵكی عەشقی تۆ نایە
ئەوینی من چرایەکە و جیهانی تۆش ڕەشە بایە 3
دلی عاشق
دەڵێم گەڕێ تازە ڕێگەی دڵی من و تۆ لێک دوورە جیهانی تۆ کوێرە ڕێیە و ڕێگای عەشقیش بێ سنورە دڵی تۆ جێی عەشق نێیە تۆ چووزانیت عەشق چۆنە…
قەت نازانیت دڵی عاشق ناسک وەک شووشەی بلوورە کەسێ مانای عەشق ئەزانێ دڵی هیچ کەس نەڕەنجێنێ ئاخۆ دەستی تۆ بە خوێنی دڵی چەندە عاشق سوورە؟!
دڵی عاشق هەروەک باڵی پەپوولە زووهەڵئەوەرێ دە واز بێنە ڕێگەی عەشق لە ڕێگەی دڵی تۆ دوورە.
34
## روخسار و ناخ
چەن بە نازەوە ئەڕۆی بە ڕێدا تریقە و قاقات دەنگ ئەداتەوە
گوایە عەشق پەی بە دڵت نابا گرنگی نییە قەت بە لاتە‌وە
بەقسە حساب بۆ هیچ کەس ناکەی. .
گاڵتەت دێ بە عەشق بە خۆشەویستی ئەوەی ووشەی عەشق بدا بە گوێتا تۆ ئامادە نیت هەرگیز بیبیستی بەڵم لە ناخا كەسێكی تری عەشق بە جارێ داگیری کردووی کاتیێ تەنیایی ڕۆحت ئەکرۆژێ هست ئە‌كە‌ی بێ عەشق كەسێكی مردووی بە ڕووكەش خەندە لەڕووت میوانە بەڵم لە چاوتا فرمێسک پەنهانە کاتیّک پێکەنین لە ڕوخسارتایە
| 35 |
|------|
خدانی عدشق دڵت قوڵپ ئەدا نوقمی گریانە خەریكە گوڵی جوانیت ئەژاکێ بەهاری عومرت ڕوو لە خەزانە ئەو عەشقەی دوێنێ قەدریت نەزانی تازە وا دڵت بۆی پەشیمانە 36 کسپی عہشی چۆن دڵت هات بێ باکانە ئەم عەشقە بەو دەردە بەری
| زیادەیە |
|---------------------------|
| چەن پێ پەروا دێیت و دەچی |
| لە حاڵی دڵ بێ خەبەری |
| دڵی منت داگیر کردو |
| کەچی هەر زوو بەجێت هێشتم |
| چی تالاوی عەشق هەیە |
| ه‌مووت یەک بە یەک پێ چێشتم |
| من ئەزانم ئێستە دڵت … |
| وەکو سیمات بێ باک نییە |
| لە ناوەوە ئە‌سووتێیت و |
| نازانیت پێکەنین چییە |
| بەس ڕوخساری درۆزنت … |
| 37 |
| ww.pertwk.com |
ئەمانەی گشت شاردۆتەوە لە لای من وا خۆت دەرئەخەی عەشقی منت بیر چۆتەوە
من ئەزانم ئێستە شەوان خەو بە منەوە ئەبینیت بە ڕووکەشی پێ ئەکەنی و لە ولاوە چاو بە ئە‌سرینیت نیگای چاوت لە دوور دیارە عەشقی من داگیری کردووی سوتانی ناخت کە چۆن ڕەنگ و ڕوخساری بردووی 38 غولبہت
## -بۆ شاعیرس غوربەت و تەنیایس محەمەد عومەر عوسمان –
ئەم شەو تەنیایی میوانە و خەمی لەگەڵ خۆی هێناوە شدی بارگەی پێچایەوە و ئەشکی چاویش بە لێشاوە یا دەوەری برینێكە وا ئەمشەو هاتۆتەوە سوێ غوربەت چوار دەوری تەنیوم هانای دڵم بەرم بۆ کوێ پەنا بۆ هەر شوێنێک ئەبەم هەر تاریکی و بێ دەنگییە دنیا هەمووی کش و ماتە لە هیچ لایە سروە نییە ئەمشەو تەنیایی ئەم کوژێ و هیچ کەسێکیش پێ نازانێ 39 ئەمرم پێش ئەوەی جێی بێلم هیچ ئەدرەس و ناونیشانی غوربەت سەری سپی کردم تەمەنیشم وەک گوڵ وەری خەم تاکە هاوڕێی عومرمە و ماڵئاوای کرد بەختەوەری
دلیکمی وێلێ
لە دەر کای دڵی من مەدە جیە‌انی من وێرانە یە…
خۆشەویستی بە جێی هێشتووم کوا هەواڵی لای من هیە
باخی دڵم زۆر لە مێژە گوڵی عەشقی تیا نە ڕواوە چوار وەرزە کەڵ ڕێزانە و سەردەمانێکە بێ ئاوە چاوەڕوانی خۆشەویستی لە من مەکە کچی چاوگەش ئاسمانم بێ ئەستێرەیە و دنیای بەختم تا بڵێی ڕەش خۆت دوور بگرە لە گێژاوی ئەم دڵە وێڵەو ناکامە سەحرایەکی چۆڵ و هۆڵ و جیهانێکی زۆر بە سامە خۆشی و شادی بەمیوانیش بەلای دڵی منانابەیە 40 خەم هاوڕێی هەمیشەییمە و فرمێسکیش تاکە سەرمایە خۆشەویستی چیت ئەوێ لێم من باخێکی وشکەڵتووم عاشقێکی دڵشکاوو کۆرانییەکی بەسەر چووم
## ویدەنی
ئۆخەی ئەم جارەش كە چاوم پێت كەوت دڵەی شەیدام لە خۆشییا سرەوت ئۆخەی ئەمجارەش دیدەنیت کردم خەمی چەن ساڵەی تەمەنت بردم چەن خۆشە دواجار پێت شادبوومەوە گەشییەک کەوتە ڕەنگ و ڕوومەوە لەسەحرای دڵما داتکردە باران ژیانتەوە لام ئەو عەشقەی جاران بیابانی دڵ بووبە ڕەهێڵە. .
توخوا ئەمجارە بە جێم مە‌هێڵە
| توخوا ئەمجارە بە جێم مە‌هێڵە |
|-------------------------------|
| 41 |
ألال بۆ شاعیری پاییز محەمەد عومەر عوسمان
| خەمەكانم هێندە زۆرن | |
|--------------------------|-----------------------|
| دڵم لای کێ بکەمەوە؟ | |
| ئازارەکان بۆ کێ باسکەم؟ | |
| چۆن دڵخۆشی خۆم بەمەوە؟ | |
| | |
| ئەوا ئێستاش ڕەنگ و سیمام | |
| 42 | |
| ww.pertwk.com | |
خدانی عدشق بەرگی خەزنی پۆشیوە کەڵ ڕێزانی تەمەنمە و چی خۆز گەمە هەڵوەریوە
## دەلكەوە
ه‌ناسە‌کە‌م بۆ نەهاتی خۆ من چە‌ندن ڕۆژە چاوە‌رێم وەکو تینوو بۆ قومێ ئاو بۆ بینینی تۆ چاو لە ڕێم بەهارم بێ تۆ پایزە باخی عومرم گەڵاڕێزان وا ئەمڕۆش بۆ ماڵی چۆڵم هەنگاوی غەریبی ئەنێم دڵت لەئاستم چەن ڕەقە منت بە خەیاڵ نایە جارێ نەمدی ڕووی خۆشی تۆ یان هەواڵێ بپرسی لێم وا ئەمڕۆشم تێپەران و تۆ لە هیچ لایە دیار نەبووی ئێوارەیەکی غەمگینە و ئەمشە و ڕۆژ نابێتەوە لێم چاوم ڕوا لە ڕێگە‌تا سا بەڵكو دە‌رکە‌ویتە‌وە
تا ئەو کاتەی دێیتەوە لام هۆنراوە بۆ باڵت ئەڵێم وا هەست ئەكەم شار چۆڵ بووە چونكە تۆ لەچاوم ونی دە دەرکەوە فریشتەکەم نەکا وەک گوڵێک هەڵوەرێم 43 خانی عدشق وەرەوە باباخی شیعرم لەنوێ چرۆ دەرکاتەوە تۆی کچی سیعرەکانی من تۆ لەکوێ بیت منیش لەوێم بێتۆ پایزێكی زەردم پرسەی گەڵیە تەمەنم بێتۆ مەلێكم لانەواز ، بێتۆ قەرەجێكی بێجێم .
## تو
ع شقى ا
عەشقی تۆ خۆرێکە بەفری خەمی من ئە‌توێنێتە‌وە
تۆ نازانی چیم بەسەردێ گەرساتێ دووربم لێتەوە من غەریبی ڕۆحم ئەخوا گەرچاوم لەچاوت نەبێ بەرێگایە کیشا ناڕۆم هەڵگری هەنگاوت نەبێ گەر ڕۆژێ باڵت نەبینم وەکو ساڵێ لە من ئەڕوا گوێم لەو دەنگە خۆشەت نەبێ ڕووباری شیعرم وشک ئەکا شنەی لە‌نجە‌ت لە دوورەوە ئارامی بۆ دڵم دێنێ نەغمەی دەنگت مۆسیقایە ڕۆحی ماندووم ڕائەژێنێ مانی من بەتۆوە بەندە تۆش ئاوڕێ نادەیتەوە دڵم لای تۆ بەجێماوە دەرگای بۆ لێناکەیتەوە 4 خنانی عدشق
## سوپاس و پێزانین
سو پاس و خۆشەویستی و پێنزانینم بـۆ نـەم بەڕێزانـە کـە هاوکاری یان کردم بۆ چاپ کردنی نەم نامیلکەیە :
-کاک دارا عەبدولڕەزاق
-کاک ساڵح بێچاری شاعیر
-شاعیر و چیرۆک نووس مامۆستا محەمەد ڕەحیم ڕەمەزان نیروانی
-شاعیر و نووسەر کاک نەوزاد ئەحمەد حسین
-کاک عوسمان عەلی فەتاح 45 46 | خەزانی عەشق |
پرۆژەی ژمارە ( ال بەرنامەی گوڵستان
# گوڵستانس وشە
خەرمانێك لـە ناوی كوردی منداڵن ﻟـﻪﮔﻪڵ ﮔﻮڵبژێرێﻙ ﻟـﻪ ﻧﺎﻭە ﻗﻮﺭﺋﺎﻧﯽﯾﻪﻛﺎﻥ.
کۆکردنەوە ئامادەکردنی عوسمان سەنگاوس 1 ناوی کتیێب گوڵستانی وشە ئاهادەکردنی: عوسمان سەنگاوی تیراژ: ۱۰۰۰دانە ساڵی چاپ: ۲۰۰۸نۆبەتی چاپ: یەکەم ﮊﻫﺎﺭﻩﯼ ﺳﭙﺎﺭﺩﻥ ۱۶۸۹ ﺳﺎڵﯽ ۲۰۰۸ پێشەکی Y
بەناوی خوای خاوەن ناوو سیفەتە جوانەکان.
ناو یەکێکە لەو هۆکارانەی کە مرۆڤی بیێ دەناسرێتەوەو لەکەسانی دیکەی جیا دەکاتەوە، هەر لەسەرەتای دروســت بـوونی یەکەمین مـرۆڤ خوای گەورە ناوی نەو مرۆفەی ناوەو ناوی شتەکانی دە‌وروپشی فێر کردوە، لە‌ه‌مور گەل و نە‌تە‌وە‌کانــدا گرنگـی زۆر بـە‌ناو دە‌درێـت و لە‌گە‌لن لەدایك بوونی مندالیك یان بەر لەدایك بوونی مندال ناو نامادە دە‌كریت، تەنانەت جاری وا هەبووە كە دوو كەس بەرلــەوەی بە‌ی‌ه‌ك بگەن باس لـە‌وە دەکەن کە منداڵەکانیان ناو بنێن چی؟!!
ئاشکرایە کەوا ئاین و کلتوورو پنگەو بارودۆخەکان و کەسـایەتیەکان کاریگــەری راسـتەوخۆیان لەســەر ناوەکــان هەیـە، هــەروەها بـحرو بۆجوون و سیاسەت و زۆر شێ دیکە دەبنە کاریگەری راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ لەسەر ناونانی منداڵە تازەکان.
میللەتی کوردیش لەو کاریگە‌ریانە بەدوور نەبووەو هە‌رکە‌سە‌و لە‌ناسی خۆی و لەنزیکی خۆی هەست بەوە دەکات کـە ن‌ه‌و هۆکاران‌نە‌ی کەباهمان کرد بووەتە هۆکاری ناونانی یەکێك لەو منداڵنەی کە نزیکی خۆیەتی.
تا ئێستاش زیاد لەجارێك كتیب و ففرهەنگی كوردی بۆ ناوی مندالۆن كەوتۆتـە بـەر دیـدی خوێسەران، وە هـە‌رجارەو شـیێكی نـویێ زیـاد کراوەو ناوێکی تازەی کوردی دۆزراوەتەوە، بەڵام هێشتا زێری ماوە کەبتوانین سـە‌رجەم نـاوە کوردیـە‌کان کۆبکەینـەوەو لـەفدرەـەنگێکی کوردیدا ریَك بَغریّت، ئەم هەدولە بچوکەی منیش دەخوازم یە‌کتِك بیّت لەو هەدولانەی کە دراوە بۆ ناوی نویێ ی کـوردی، وە هەدولمـداوە زۆرترین سەرچاوە بیشکنم و زۆر دڵنیا م لە واتاکەی، چـونکە بەداخـەوە ئێستا نـاوی وا بـاڵو بووەتـەوە بـەناوی کوردییـەوە کـە هـیچ پەیەندیەکی بە زمانی کوردییەوە نی یەو بەزۆر واتای کوردی بۆ دەدێزنەوە، ئەوەش کاریگەری زمـان و زاراوەی بێگانـەی بەناشـکرا پێوە ﺩﯾﺎﺭ ﻩ.
هەر لەم بە‌رهە‌مە‌دا هەوڵمداوە کە هەندێك لەناوی قورئانی نیشانی خویتە‌ران بدەم، بەوەی زۆربەی میللـەتی کـورد پابە‌ن‌ـدی نایین‌ه‌و ن‌نە‌و ناوانەش واتایەکی جوانیان هەیەو راڤەی ناوەکەشم بەبەڵگەی ئایەتی قورئانی هێناوەتەوە.
دوا وتەم نەوەیە کە مەرج نی یە منیش پەیم بەهموو ناوە کوردیەکان بردبیت، وە هەر بۆ جـوانی بەرهەمە‌کــەش واتــای هەنـدیّك نـاوم بــە ﺷﯿﻌﺮﻭ ﭘﻪﻧﺪﯼ ﭘێﺷﯿﻨﺎﻥ ﺭﻭﻭﻧﺘﺮ ﮐﺮﺩﯙﺗﻪﻭﻩ.
ع سمان سەنگاوی سلیّمانی ۲۰–۱۰۸ [email protected] ئەلف
(ئاپۆ): مامە، وشەیەکی رێزداریە.
(ئاتاج) : ئەو كەسەی كە‌چاوی لـە خەڵكە، یان هەژارە بە شتێك.
(ئاباد) : ئاوەدانی،(تا رێك نەكەون قەبیلەی ئەكراد…هەروا دەبنە خەرابە ئاباد)حاجی قادری کۆبی.
(ئادا): كەسێك كە دەست بلۆو بێت، سەخی.
(ئادار): مانگی سێی ساڵی زاینی.
(ئادان): زەوی بەپیت و بەرەکەت.
(ئادەم): ناوی یەکەمین مرۆڤ، باوکی بەشەرییەت.
(ئارا): بوون، جێگای ژیانی هەمیشەیی، دۆستی نێوان خۆشەویستی.
(ئاراز): رِووبارێکە لـە سنووری نێوان ئێران و رِوسیا.
(ئارام): هێمن و لەسەرخۆ .
(ئارات): ئەو شوێنەی کۆچەرییەکان لە زستاندا لیێی دەژین.
(ئارارات): ناوی چیایەکە.
(ئاراس): ناوی رووبارێکە لـە سنووری ئێران روسیا.
(ئاران): هەواری کۆچەران لـە زستاندا، پان و بەرین.
(ئارگۆن): رەنگی سووری ئاگر.
(ئارکۆ): نیوەی یەك رۆژ .
(ئارۆ): ئەمرۆ .
(ئاری): ناوی کۆنی کورد.
(ئاریا): ماقووڵ ، رەسەن.
(ئاروین): تاقی کردنەوە. ئەزموون.
(ئاریان): برِوانە، ئاران. شوێنی نیشتەجێ بوونی ئاری.
(ئارسان): ناوی تیرەیەکی کوردە.
(ئارتین): بلّیّسە‌و تینی ئاگر .
(ئارمان): سوکەڵە ناوی ئارمانجە لـە کوردیدا.
(ئارێز): ئاورێز، کێوێکە لـە نێوان شاری مەریوان و سنە.
(ئازا): کەسێکی نەترس.
(ئازیز): خۆشەویست، نازدار .
(ئازاد): سەربەست.
(ئازۆ):ناوی شاخێکە لـە کوردستانی باکوور .
(ئازی): گورج و گۆڵ.
(ئاژۆ): لێخور، شوێن هەڵگر.
(ئاژین):زبر بوون، پێچەوانەی سافی.
(ئاژدا غ): چیایەکە لەناوچەی سەنگاو ، وشەیەکی تورکی یە.
(ئاسا): هەروەکو ، لە شێوەی.
ê
(ئاسۆس): ناوی شاخێکە لـە کوردستانی باشوور .
(ئاسان): شتێك كە گران نەبێت.
(ئاژان): دەرکردن و کردنەوە، پۆلیس.
(ئاسكۆل): بەچكەی ئاسك.
(ئاسكە): ناوی ئاسك، مامز .
(ئاسۆ): لێواری ئاسمان، دەڵێن: (خۆر لـە ئاسۆوە هەڵهات).
(ئاسیا): ناوی کیشوەرێکە، هاوسەری فیرعەون.
(ئاسياو) : ئاش.
(ئاشکار): ئاشکرا، (شەو وتی ئەولادی ڕۆژم ڕوو ڕەشی بۆ مایەوە…نوری(والـشمس)ی لە (والـلیل)ی نەدی کەس ئاشکار)حەمدی.
(ئاشتی): ئارامی و نەبوونی شەڕ .
(ئاشنا): ناسیاو، دۆست.(هەتا تۆم ئاشنا بووم…ئەمێستا موو بەموو ئەغیارە بێ تۆ)نالی.
(ئاشۆ): پشوودان.
(ئاقا): ئاوەدان، بەرامبەر .
(ئافان): ئاوەدان ،ناوی چیایەکە لە کوردستانی باشوور.
(ئافە‌ر): ئاوەدان.
(ئافتاو): هەتاو .
(ئامێدی): ناوچەیەکە لـە کوردستان.
(ئاگرین): ئاگراوی.
(ئاكار): رەوشت، خوو، خەسڵەت.
(ئاكام): سەرەنجام، ئەنجام.
(ئاکۆ): لوتکە.
(ئاکریٰ): شارێکە لە کوردستانی باشوور .
(ئاگا): بەخەبەر، وشیار.
(ئالآ): بە‌یداخ، پەرچەم.
(ئالان): شوێنێکە لە کوردستانی باشوور .
(ئالانە): ئەو شوێنە، ئەو هێلانە.
(ئاڵی): پێنەگەیشتوو ، رەگێك كە تۆخ نەبێت.
(ئامان): دەخيل.
(ئامانج): مەبەست، مەرام.
(ئامۆ): مامە، برای باوك.
(ئامەد): ناوی شارێكی كوردییە، بەختی چاك.
(ئامیار): هاوکار ،یارمەتیدەر .
(ئاوا): ئاوەدان.(گەردی رێی هەستاوە جێ داوا دەکا…بەختە! ماڵێ چاوی کێ ئاوا دەکا)مەحوی.
(ئاندیا): هۆزێکی کۆنی کوردە.
(ئاوێسەر): هاوینەهەوارێكی هەورامانە.
(ئاوێستا): کتێی پێرۆزی زەردەشت.
(ئاخیّز): هە‌ستانە‌وە.
(ئاوات): هيوا، ئوميّد.
(ئاوارە): ئەو کەسەی کە لەشوێن خۆی نامێنێت.(هەرچەند دوورم بەلأم خۆش بێ خەیاڵم….ئاوارە نیم وادەزام لە ماڵم(هێمن
(ئاواز): دەنگ، دەنگێك بۆ گۆرانی.
(ئاوان): ئاوەدان.
(ئازەر): ناوی مانگی ژمارە نۆی ساڵی ئێرانییە.
(ئاودێر): ئەو کەسەی ئاودانی زەوی دەکات.
(ئاونگ): شەونمی سەر گیا.
(ئاورینگ): تروسکە.
(ئاوەدان):شوێنێك كە چۆڵ نەبێت.
(ئارەزوو): حەزكردن.
(ئاویّز): کەنارخستن، داهیّنان.
(ئاوێزان):شۆر بوونەوە.
(ئاوێزە): خشلێ، چل چرا.
(ئاوینگ): شەونم، دڵۆپە ئاوی سەر گەڵو گوڵ.
(ئافێستا): ناوی کتێی زەردەشت پێغەمبەرە.
(ئاهی): مامز ، ئاسك.
(ئاهەنگ): زەماوەند، شایی. (شەماڵگەواڵگەواڵەهەور بنێرێ…ئاهەنگ و بەزمی جەژنی بێ بسپێرێ)هەژار.
(ئاهۆ ):ئاسك.
(ئایە):دایك، ئاخۆ؟.
(ئایین): بروا، دین.
(ئەختەر): رۆژ، خۆر، (تۆ ماهی و من ئەختەرەت…تۆ شاهی و من ئەفسەرت)حەمدی.
(ئەرخدوان): جۆرە دارێكە گۆڵی پسدیی دەگرێت. (کاتێ گوڵێئە‌کا ئەرخدوانە‌کە‌ت…سەوز ئە‌کاتە بەر خاکە جوانە‌کە‌ت)قانع.
(ئەریوان): ئەریقان.
(ئەرکان): بنچینە، ناوی پلەداری سەربازییە.
(ئەڑی): كەسێك لـە ژیاندایە.
(ئەستىٰ): جۆرە بەردێكە بۆ ئاگركردنەوە.
(ئەستێرە): هەسارەی ئاسمان.
(ئەسرین): فرمێسك.
(ئەستێڵ): ئەو شوێنەی ئاوی لێ کۆدەکەنەوە بۆ باغداری.
(ئەسەر): سوورو زەردو ئاڵ و ڕەش تێكەڵ بكرێت.
(ئەشکان): کۆمەڵە دڵۆپەیەکی ئاو ، ناوی شاخێکە لـە کوردستان.
(ئەقین): عیشق و خۆشەویست.(یەك لەحزە گەها عەرشێ خەرامان عەشیێ…تە چەرخا فدلەك بویە ژ سەرگەشێ ئەقین…یێصـادق بـهادین ئامێدی.
| (ئەکوان): زخیرەی شاخ. |
|-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------|
| (ئەگریجە): پەرچەم، زوڵف. |
| (ئەلەند): بەرە بەیان، سپێدەی بەیانی. |
| (ئەڵوەند): لوتکەی زۆر بەرز، ناوی زێ یەکە لـە کوردستان. |
| (ئەنوا): شوێنی پشوودانی شەوانە. |
| (ئەیوان): هەیوان، داڵن. |
| (ئەمیر): پێشەوا. |
| (ئەهوەن): سووك. |
| (ئەوین): خۆشەویستی. |
| (ئەورام): باش ، گونجاو ، لەبار . |
| (ئیلام): ناوی شارێکە لـە ئێران. |
| (ئێستا): لە ئێستادا، گوزەران. |
| (ئیسلام): ئاینی هە‌ڵبژێردراوی پەروەردگار. |
| (ئیقبال): بەخت. |
| (ئێواز): جوانکراو، رازێنراوە. |
| (ئیرەج): بەنرخ، بەقیمەت. |
| (ئێلۆخ): هەوار، شوێنی کۆچبەران. |
| (ئومێد): هیواو ئاوات. |
| (ئۆیە): پوڵەکە. |
| J |
| (بابان): ناوی میرنشینیکی کوردە، مالە باب.(لە بیرم دیّ سلیمانی کە دارولولکی بابان بوو…نەمدکومی عەجەم نە سوخوە‌کێشی ئـالی |
| عوسمان بوو)شێخ رەزای تاڵەبانی. |
| (باخان): کۆی باخ. ناوی گوندێکە. |
| (باخچە): باخی بچکۆلـە. |
| (باخەوان): ئەو کەسەی کاری ناو باخ دەکات. |
| (بادی): ئەوەی کە ئاوی تێدا دەخورێتەوە. |
| (باتاس): ناوی گوندێکە. |
(بادینان):ناوی میرنشینێکی کوردە.
(بارام): سەرکەوتن، وەرگیراو لـە ناوی بەهرامی فارسی.
v
(باران): ئاوێك كە لەسمان دێتە خوارێ.
(بارێزە): جۆر گیایەکە بەقەد شاخەوە دەروێت.
(بارین): هاتنە خوارەوەی ئاو .
(بازان): کۆکراوەی باز ، ناوی گوندێکە.
(بازیان):شوێنێكی فراوان، ناوچەیەكی نزیك سلێمانی یە.
(بازینا): ژنی دەست رەنگین.
(بازێ): هەندێك، هەنگاوێك.
(باشکی): ناوی هۆزێکی کوردە.
(بالآ): بلّند، بەرزی.
(باڵە‌ك): مە‌لبە‌ندێكی كوردستانە.(بە‌بیرت دێ زە‌مانێك چووینە باڵە‌ك…بە بیێ خاوسی نە‌كە‌وشم بوو نە كاڵە‌ك)حاجی قادری کۆبیی.
(باساك): ناوی گوندێكی شارباژێرە.
(باسۆ): ناوی ئەشکەوتێکە لـە کوردستانی رۆژهەڵت.
(بانو): دەشتێكی بەرز.
(بانە): بڵندیی، ناوی شارێکی کوردستانی رۆژهەڵتە.
(باوان): ماڵی باوك.
(باوەیس): ناوی هۆزێکی کوردە.
(باوەر): بڕوا، ئیمان.
(باهۆز): گەردەلوول.
(بایەخ): گرنگ.
(برالە): بۆ ڕێژگرتن بەکار دە‌یێرێت، برا.(بە‌کامی غدیر و بێگاندو برالە….بەری بونت لە یارو ئاشنا بەس)مدحوی.
(بروا): باوەر.
(بزاق): جوولە.
(بژار): جیاکردنەوە، پاککردنەوە.
(بنار): قەد پاڵ. دامێن.
(ﺑﻨﺎﻭ): ﺟﯚﺭە ﺩﺍﺭێﮐﯽ ﻗﻮﺭﺳﻪ ﺑﻦ ﺋﺎﻭ ﺩەﮐﻪﻭێﺕ.
(بلّیّسە): تینی ئاگر .
(بوار):تەنکایی چەم و رووبار.
(باکۆ): بای سەرشاخ، پایتەختی ئازەربایجان.
(بریار): قەرار.
(بروسك): تیشکی هەورە تریشقە.
(برادۆست): ناوچەیەکە لـە کوردستان.
(بریسکە): ئەوەی کە رەنگ دەداتەوە.
(بژوێن): شوێنێك گیای زۆری هەبێت.
| (بلوور): جۆرە شووشەیەکە، زۆر روون. |
|--------------------------------------|
A
(بونیاد): دروست کردن.
(بۆسان):بێستان .
(بۆتان): ناوچەیەکی کوردستانە، (لە بۆتان گوڵێکی هەڵکەند….دوو لە ئاوباریك و دەربەند)هەژار .
(بۆسکان): گوندێکە لـە شارباژێر.
(بۆکان): ناوی شارێکی کوردستانی رۆژهەڵتە.
(بوكى): بووك.
(بوێر): زیرەك، لێهاتوو
(بەتام): بەلەزەت، خۆش.
(بەنگین): بە بەخت.
(بەختەوەر): خاوەن بەختى باش.
(بەختان): لەبەختان، شانس.
(بەختیار): خۆشحاڵ.
(بەخشین): پێدان، پێشکەشکردن.
(بەخشندە): ئەو كەسەی كە دەبەخشێت.
(بەرات): دیاری، شەوی پازدەی شەعبان.
(بەرام): بۆنی خۆش.
(بەرزین): ناوی گوندێکە.
(بەراو): زەوی رِوو لە ئاو.
(بەرزی): بڵندی.
(بەرزێ): بەرزاییەك، بڵندی.
(بەرزان): مەڵبەنێكی كوردانە.
(بەرکۆ): لە پێش چیا، لای سەروی خەرمان، ناوی چیایەکە.
(بەرهەم): رەنج.
(بەرین): فراوان.
(بەشدار): هاوبەش، خاوەن بەش.
(بەفراو): ئاوی زۆر سارد.
(بەفرین): وەکو بەفر، لـەشێوەی بەفر.
(بەگزادە): رەسەن و نەجیب زادە.
(بەڵێن): بریار .
(بەندان): چوونە ناو ، مانگی رێ بەندان.
(بەها): نوخ.
(بەهار): وەرزێکی ساڵدوای تەواو بوونی زستان.
(بەهرە): توانا، لێهاتوو .
(بەهزاد):رەسەن e
(بەهەست): هەستدار ، وردبین، بەئاگا.
(بەهەشت): باخ و باخات و خۆشییەك پێناسە نەكرێت.
(بەی): جۆر میوەیدکە لەشیّوەی لیمۆ (لە ڕووسووری عیبادەت لام و ڕوو زەردی خدجالە‌ت مام….بەناوی سیّوی نـاوم باغـە‌وان و مسن بەهێ ئەگرم)مەحوی.
(بەمۆ): چیایەکە لە کوردستانی باشوور .
(بەیار): بەدۆست کردن، زەوی نەکێڵراو .
(بەیان): ئاشکرا، رۆژهەڵتن.(بەیانی دا مپێدەی باغی سێوان) نالی.
(بەیبوون): گوڵێکی بەهارەی بۆن خۆشە لەشێوەی نێرگزدایە.
(بیارە): شارۆچکەیەکی هەورامانە.
(بێستوون): شاخێکە لە کوردستانی رۆژهەڵت.
(بێساران): ناوی گوندێکە لە کوردستانی رِۆژهەڵات، نازناوی شاعیری کورد(مەلا مستەفای بێسارانی)یە.
(بینەر): ئەوەی کە دەبینێت و چاوی لێ یە.
(بێوەی): کەسێکی بێ زیان.
(بێدار): بە ئاگا. ناوی شاعیرێکی کوردە.
(بیر شاد): یادکردنەوەی خۆشی و بەختەوەری.
(بیێ خاڵ): ساف،هاوینە هەوارێکی ڕەواندوزە.
(بێریڤان): دۆشینی ران، ناو ران.
(بێروون): چۆڵەوانی، بیابان.
(برە‌و): بایە خ.
(بێری): ئەوە کچ و ژنانەی مەر دەدۆشن.
(بینا): گلیّنە، بینابی.
(بینایی): گلینەی چاو ، (دە‌لیلی وادەی سەر سە‌راوە‌کە‌م….بینایی دیدەی شەو بێ خاوە‌کە‌م)مەولەوی.
(بێستان): شوێنی چاندنی هەندێك جۆری سەوزەو میووە.
(بەناز): نازدار .
(بەنان):رێ بەنان، کاتی ئاو بەستن.
(بەلار): زۆر گەیشتوو .
(بەهرێز): پارێز .
(بەهمەن): ناوی مانگێکی ساڵی ئێرانییە.
(بەهێز): بە توانا و دەستەڵآت.
(بەرگین): پێشین. (بەورە): دڵقایم.
J
:
(پاداشت): قەرەبووکردنەوە، کاردانەوە، (لە‌پاداشتی قسەی سلردا هنمە ناه و هدناسدی گەرم… کەسیّ شیتان بەردم تیّ نە‌گریّ من بەرقی تی ئەگرم) مەحوی.
(پاکان): پاکژ ، ئەوانەی خاوێنن.
(پاکیزە): خاوێن، پاك، داوێن پاك، كەسێك دوور بێت لـە تاوان.
(پاکۆ): خاوێن، پاك.
(پاراو): تێراو.
(پارەزان): گوندێکە لـە شارباژێر .
(پاسار): گوێسەبان.
(پژوێن): کەمەربەند.
(پاڵە): شاری گەورە، جوتیار .
(پێشین): پێشینان.
(پروشە): پروشەی بەفر.
(پشتیوان): هاوکار، پشت و پەنا.
(پەرژین): دیوار، بەربەست.
(پەروین): گەلە ئەستێرە.
(پەری): بچوککراوەی ناوی پەروین، جن.
(پەرێز): ئەو شوێنەی دەغڵی لێ بووەو دوراوەتەوە.
(پەریزاد): جوانی و چاکی.
(پەرۆش): غەم، خولیا.
(پەروا): باك، سڵكردن.
(پەرچەم): کەزێ، قێ، (پێچەبی پەرچەمی و پرچی سیا…هەردەڵێی مانگە شەوە کوڵمی تیا)نالی.
(پەسەند): نایاب، باش.
(پەنا): تەنیشت، قوژبن، (بە پەنای خودا) یان( خۆم دایە پەنای ئەو).
(پەیام): نامە.
(پەیڤین): گفت وگۆ.
(پەیوەند): تێکەڵ بوون.
(پێشەنگ): سەرکاروان.
(پرشنگ): تیشکی خۆر ، ئەوەی کەدەدرەوشێتەوە,
(پیران): زیرەك، ناوچەیەكە لـە كوردستانی باكوور .
(پیرۆت): زۆر زان، ناوێکی دێرینە لـە‌کوردا بۆ پیاو .
(پێۆز): موبارەك، موقەدەس.
(پشکۆ): لوتکە،خەڵوزی گەش.
(پێشواز): بە پێرەوە چوون.
(پێشهات): بەسەرهات، هەڵسەنگاندنی كارێك بەر لـە هاتنی.
۱
(پشوو): ئیسراحەت، هەناسە، وچان.
(پێشرەو): سەردەستە، ئەوكەسەی پێشرەوایەتی كۆمەڵێك دەكات.
(پێشەوا): سەرکردە.
(پەروانە): پەپوولە.(هەر من پەروانەی پەرِ سووتاوی تۆم…هەر من گیرۆدەی زوڵفی خاوی تۆم)وەلی دێوانە.
(پەریخان): شازادەی پەرییەکان.
(پەخشان): بلۆوبوونەوە، لـقێكی وێژەو ئەدەبە.
(پەیدا): ئاشکرا، دروست بوون.
J
(تابان): مانگی چواردە، هەڵهاتنی مانگ.
(تابین): لـە‌شکری زۆر ، هاوینە هە‌وارێکە لـە نزیکی سلێمانی.
(تارا): سە‌رپۆشی بووك.
(تاژان): باریکترین لقی دار ، خاپور .
(تافگە): ئاوێکی زۆر لە‌بە‌زی بێتە خوارێ.
(تاقانە): بیێکەس، بیێ خوشك و برا، کەسێك تەنها خۆی بێت،تەنها برایەك لەناو خوشكانی خۆی، یان تەنها خوشكێك لە ناو براکانی.
(تری): میوەیەکە و ناوی لـە قورئانی پیرۆزدا زۆر هاتووە.
(تروسكە): درەوشانەوە، بریقە.
(تریفە): تریفەی مانگ، روناکی مانگ، (مانگ بە تریفەی ناودیێ ئەکا کە‌یل…هێشتا هەر گەرمە ناڵەی کنا لە‌یل‌گۆران.
(تكا): داوا، دوعا. (توانا): هێز ، گور .
(تەڑنە): تینوو.
(تەنكە): ناسك،شتێك ئەستور نەبێت.
(تۆڵە): تۆڵە سەندنەوە، پاداشتی كارێك.
(تەنیا): تەنها، ئەوەی هەر خۆی بێت.
(تیرۆژ): تیش ــ
(تينا): توانا، هێـ
(تێکۆشەر): خەباتکار ، ئەوکەسەی بەردەوام لـە هەوڵـدایە.
(تافان): ناوی گوندێکە لـە ناوچەی قەرەدا غ.
(تافان): تاوی بـ
ــ
(تاقی): تاو ، تاوی ان.
(تۆمار): قەواڵە،ئەو شتانەی کە دەنوسرێنەوە.
(تەبا): رێك، نێـــوان .
(تەژی): پر، لێ
(تەڵ): ئاڵت ون، زێر.
1 ٢
(تەلار): و بینای بەرز.
(تەلان): بەرزی ، ناوی گوندێکە.
(تەوار): مێچکەی هەڵۆ ، بە ژنی بەغیرەت دەڵێن: زۆر تەوارە!.
(تێبێن): بێرو باوەرێ تایبەتی، بۆچـ
(تیمار): چارەسەر، ناوی چەند گوندێکە لـە کوردستانی باشوور.
(تیشکۆ): کۆمەڵە تیشکێك بەیەکەوە.
(تامان): ئەو دەرگاو دیوارە‌ی بە شووڵدە‌کرێت، تەمەن.
(ﺗﻮێﺷﻮ): ﻧﺎﻥ ﻭ ﺯﺍﺩەﯼ ﺭێﮔﺎ، ﺗﻮێﺷەﺑەﺭ.
(تەنها): تەنیا، تاقانە، بێکەس.
(تاشان): ئامۆژگـ
ــ
(تەرزە): بارانی بەس ــ
(تەرزی): شێوە، ئاکار .
(تەرزین): ناسك، بەرگدرووی دەست رەنگین.
g
(جان): جوان، .
(جانان): کۆی گیان، زۆر خۆشەویست:(…بۆ بەلا گەردانی بالات جانی جانانــم وەرە) تاهیر بەگی جاف.
(جریوە): دەنگی چۆلەکەو بولبول.
(جوامێر): زیرەك و ئازا.
(ﺟﻮﺍﻥ): ﺷﯚﺥ ﻭ ﺷﻪﻧﮓ ﻭ ﺩڵﮕﯿﺮ.
(جوانی): گەنجی، جـ
ــ
(جوانیّ): لاویێ، گەنجێك.
(جەواهێر): بەردێكی خ.
(جوتیار): ئەو کەسەی بە کشتوکاڵەوە سەرقاڵ بێت.
(جەمشید): تیشکی گەورە، ش
(جەنگی): جەنگاوەر ،شەر انی.
(جەیران): ئاسك. مامـــ
.
(جێگر): لە شوێن كەسێك، نوێنەر.
(جەهان): جيهان، ئاسك.
(جیهان): دنیا، بوونەوەر .
(جوانکۆ): شاجوان، جوانی هەمووان، شاخی جوان.
(جوانرِرّ): ئەوەی جوان رێدە‌کات، عەشیرەتێکی کوردە، شارێکە لە نزیکی پاوە.
(جوانیار): جوانی یار ، جوانی دۆست.
(جەنگیز): یەکێك بووە لەسەرکردەکانی تەتەر.
(جانەر): گوڵێکی سپی یە.
(جەمین): ڕوو، ناوچەوان.
G
(چاکۆ): گۆزە.
(چاڤین): چاوێنی، تێروانین.
(چالاك): زیرەك و گورج و گۆڵ
(چاوان): دیدە، هەردوو چاو.
(چاودێر): ئەوەی چاودێری دەکات، پاسەوان.
(چاوگ): وردە ئاگر لە کوانوودا.
(چاویار): چاودێر .
(چرا): رووناکی، فانۆس، ئەو شتەی رووناکی دەبەخشێت.
(چراوگ): چراوڵە.
(چراخان): رِووناك كردنەوەی شوێن، كۆمەڵە چرایە‌ك لـە شوێنێك.
(چلورە): شوشەی سەهۆڵ. ئاوی بەستووی گوێسەبانان کە شۆر دەبێتەوە.
(چنارێکی بالآ بەرزە.
(چوستی): چالاك و گورج و گۆڵی.
(چۆڤیان): داردەستان.
(چەپك): كۆمەڵێك گۆڵی بەسێراو، چەپكێك گوڵێ
(چەشە): کانی، سەرچاوە، (سەحرا هەموو سەوزو سوورە…چەشە مەنابیعی نوورە)حەمدی.
(چەلەنگ): وریا، زیرەك.
(جسدن): چیمدن، میرگ، (چەمدن لە لالەو و رِمیمان و نەستدرەن ئیمرِّ…سویەیرو صوبح و شەوەو ئافتابی وە‌خسی زوحـا)حـاجی قـادری کۆبی.
(چیمەن): مێرگ، هەرێس.
(چیا): شاخ، کێو .
(چێنەر): ئەو كەسەی شتێك دەچێنێت.
(چوۆ): گۆپکەی دار ، سەرەتای گەڵڵ.
(چێوار): ئەوکەسەی کاری کرین و فرۆشتنی مەرو ماڵتە.
(چرپە): چچە، قسەی نهێنی.
(چنور): بۆنی خۆش، جۆرە گوڵێکە.
(چۆڤان): لەرزین لەسەرمان.
(چەمیلە): چەمی بچووك.
(حە‌ریف): هاوتا .
(حەمدی): ناوی شاعێرێکی ناوداری کوردە.
(حە‌مرین): ناوی شاخێکە لە کوردستانی باشوور .
(خاکی): رەنگی خۆڵ و گلێ کەسی بێ فیز. (کەخاکی خاکی دامەن بە وەگەر نە تۆزی بەربادی…کە ئاوی یاوی گەوەنر بە وەگەنا بڵقیی سەر ئاوی) نالی.
(خامۆش): بێدەنگ، کپ، جێگەی تەنیابی، (نبوە شەوە دنیا خامۆش.. دیتە گوێم ئاهەنگێکی خۆش) هێمن.
(خانا): گەورە.
(خانی): گەورەیی، شاعیرێکی کوردە.(یان خانان…یان تۆزی بانان) پێشینان.
(خانیّ): ماڵ، یانە،سەرچاوە.
(ﺧﺎﻧﺰﺍﺩ): ﯾﻪﮐێﮐﻪ ﻟـﻪ ﻣﯿﺮﻩﮐﺎﻧﯽ ﺳﯚﺭﺍﻥ.
(خاتوون): ژنی
ــ
(خاوەر): خۆر هەڵتن.
(خاوێ): ناوی گوندێکە لـە قەرەدا غ.
(خاوێن): پاك و پوخت.
(خانم): وشەیەکە بۆ رێزگرتن لـە ژنان.
(خونچە): گوڵی نەشکوتوو،(بە گریانم وەکو گوڵ پێکەنی یار…لەباغی من بە بارش غونچە پشکووت)مدحوی.
(خۆزگە): بریا، هیوا خواستن بۆ شتیك
(ﺧﻮﺷﻜﺎﻥ): ﻛﯚﻣﻪڵێﻙ ﺧﯚﺷﻚ.
(خۆشبین): كەسێك بەچاكەو باشە برِوانێتە هەموو كارێك، نییەت باش.
(خۆشرەو): ئەوی جوان دەروات،
(خۆشڕوو): ڕوو خـــۆش.
باك.
(خۆشەنگ):لاو چ
(خوازیار): هیوا خواز ، بە ئومیّد بوون.
(خۆگر): ئارام، دان بەخۆداگرتن.
(خۆشەوی): ئەوەی لەبەر دلۆن بێت.
s
(خۆشەویست): ئازیز ، خۆش ویستن 1
(خۆشناو): ناوچەیەکە لـە کوردستان.
(خۆشنوود): شادمان، رازی.
(خۆشی): شادی، کەیف.
(خومار): مەست، سە‌رمە‌ست.
(خولیا): ئارەزوو ، خەیاڵ ، کەڵکەڵە.
(خوناو): شەونم، ئاوی سەر گەڵو گوڵ
(خەبات): تێکۆشان، هەوڵدان.
(خەڵتت): دیاری.
(خەلان): کۆزی ئاژەڵان لە دەشت و دەر، ناوی گوندێکە لەکوردستانی باشوور .
(خەپان): نەرم و نۆڵ.
(خەرمان): خەرمانەی دانەوێڵە، (قەد گوڵ و ڕوو گوڵ و دەمانی گوڵە….ڕاستە ئەمڕۆ گوڵە خەرمانی گوڵە)وەفایی.
(خەرامان): لەنجەولار. (خەزالێ): ئاسك، مامنز.
(خەزان): گەڵرێزان، ناوێکە بۆ وەرزی پایز.
(خەندە): بزە، پێكەنیی سەر لێو، (بە غەمزەی چاوت بە خەندەی زارت….بردیان بە غارەت خەو و خەیاڵم)وەفایی.
(خەندان): بەردەوام دەم بە خەندە.
(خەیام): نازناوی شاعیرێکی گەورەی ئێرانییە.
(خەیاڵ): داڵخە، بیرکردنەوە.
(خنجيلە): ورديلە.
9
(ﺩﺍﺑﺎﻥ): ﺷﺎﺧێﻛﻪ ﻟـﻪﻛﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ.
(دابین): ئارام، هێمن، بە دەست خستن، دەستكە‌وتن.
(دادوەر): کەسێکی بەداد.
(دادخواز): ئەوەی دادەوەری دەوێت.
(دارا): دەوڵەمەند.
(ﺩﺍﺳﺘﺎﻥ): ﭼﯿﺮﯙﻙ ﻭ ﺑﻪﺳﻪﺭﻫﺎﺕ.
(دارکۆ): دیاری.
(داران): داخستن، كۆمەڵێك درەخت.
(دارۆ): بوون، خاوەن.
(دارێ): داس، شارێکی کۆنی کوردە.
(دالو): دالآن.
(داليان): سووربوون لەسەر شتيك.
1
(دامان): چمك، وتراوە:(دەستم بەدامان).
(دانا): زیرەك و خاوەن زانست.
(دانیار): زانا، تێگەیشتوو.
(داناو): ئاوەدانی.
(دانەر): ئەوەی شتێك دادەنێت.
(دانش): بیرمەند، فەیلەسوف.
(ﺩﺍﻭﺍ): ﺧﻮﺍﺳﺘﻦ، ﺩﺍﻭﺍﮐﺎﺭﯼ.
(دارەوان): ئەوکەسەی بەدار دا سەردەکەوێت، پارێزەری دارستان.
(داهات): سەرمایە، قازانج.
(داهێنان): نوێگەری، تازەگەری.
(دییە): ، چاو .
(دژوار): سەخت، ئەستەنگ، گرفتاوی.
(دلآرا): دڵخۆشکەر ،دڵغراوان.(دڵم بێ تابە، ئەحواڵم خوابە. .هەتا تۆمی دڵ ئارام و دل ئارا) مەحوی.
(دلآوا): دلّ ئاوەدان.
(دلاوەر): زیرەك، ئازا.
(دالآەو): شاخێكە لـە هەورامان.
(دڵبەر): ئەوەی دڵن دەبات.
(دولبەر):دڵبەر ،عاشق.
(دڵبەند): عاشق، ئەوەی دڵی بەندە بە كەسێك.
(دڵپاك): بێ فرت و فێڵ
(دلێر): زیرەك، قارەمان.
(دڵخواز): داوای دڵ خۆشەویست.
(دڵخۆش): شادمان، خۆش حاڵ.
(دڵزار): دڵ بەئێش.
(دڵناز): پێکەوتوو، جوان و لەبار.
نەوایی دەکات).
(دڵنەوا): دڵدانەوە، (دڵـــ
(دڵنەواز): میەِـ
(دلۆڤان): بەبەزەیی، میەرەبان.
(دلكۆ): خۆشـ
ــ
ــ
ردڵسۆز): خ
(دڵشاد): کامەران، دڵ…
ــ
ــ
(دلگیر): پەس
(دڵنیا): بێ خەم، ئاس
- ودە.
(دلێ): ئەی دڵ، جۆرە ئاوازێکە.
19
(دلۆڤان): میەرەبان، بەبەزەیی.
(دنيا): جيهان.
(دەوەن): درەختى بچوك، پێشینان وتویانە: (هەر دەوەنە بەدار ئەبیێ).
(دیوان): دیوەخان، شوێی میوانداری، کنێی شاعیران، (فارس و کوردو عدرەب هدرسێم بددفتەر گرتووە…نالی ئەمورۆ حاکمی سێ موڵکــە دیوانی هەیە)نالی.
(دەلال): نازدار .
(دیدەوان): پاس
(ﺩﻣﺪﻡ): ﺷﺎﮐﺎﺭێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﯾﻪ.
(داریان): داری جوان.
(دەرسیم): شاریکە لە کوردستانی باکوور (کارەساتی وەحشیانەی دەرسیم و دیار بەکور وان. نەقشی ناو جدرگ و دڵی سـووتاو بوریـانن هەوو)شاهۆ .
(ﺩﯾﻠـﻤﺎﻥ): ﮔﻮﻧﺪێﮐﻪ ﻟـﻪ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ.
(دیاکۆ):یەکێك بووە لە پادشا کۆنەکانی کورد.
(دیار): ئاشکرا، شوێن، (دیارم دەیری عیشقە جیێ بوسـوتن بیێ لــەویێ دەگــرم… کــە مــن مــشنیێك چــلێ و چــیۆ بم بدچـی بم کــەڵکی کـیێ ئەگرم)مەحوی.
(دیاری): خەڵت، پاداشت.
(دوربین): ئەوەی لەپاشەرۆژ دەروانێت، یان پێش خۆی دەبینێت.
(دەرباز): ڕزگار بوو، قوتار بوو.
(دەراو): بۆن و بەرامە.
(دەرفەت): هەل، فرسەت.
(دەربەند): رێگای نێوەندی دوو چیا، مغوونە:(دەربەندی بازیان).
(دەریا): زەریا.
(دۆستان): خۆشەویستان، هاورێیان، سێ پای سەرئاگر.
(ﺩﯙﺳﺘﯽ): ﺩﯙﺳﺘﺎﯾﻪﺗﯽ، ﻧﺰﯾﮑﯽ، (ﺩﯙﺳﺘﯽ ﺩﯙﺳﺘﻢ ﺩﯙﺳﺘﻤﻪ).
(دەشتی): هەردی، دەرەوەی ئاوەدانی.
(دەشێ): دەڵەرێتەوە، ئارەزوو دەکات،(لەبیێ کەوتوم و نەفسم بۆ هەوا دەشێ وەکو منداڵ . .)مەحوی.
(دەڤەر): ناوچە، هەرێم.
(دەگمەن): كەم وێنە، بۆ شتێك كەم جار رِوو بدات.
(دەلێ): عەشیرەتێکی کوردە. ئاوازێکی گۆرانییە.
(دەماوەند): شاخێکی گەورەی ئێرانە.
(دەنگۆ): دەنگ، هەواڵ.
(دەنگین): بەناوبانگ، دەنگی دایەوە.
(دەوار): رەشماڵی .
(درود): ستایش.
(درەو): .
(دەوڵەت): وڵت، دەوڵەمەند،(دەوران دەوڵەتت لەدەست دەسێێ، بەڵام ناوی چاك تاسەر دەمێیێ)پێشینان.
(ﺩێﻛﺎﻥ): ﭼەﻧﺪ ﮔـــﻮﻧﺪێﻙ.
(ﺩﯾﺎﻧﺎ): ﺷﺎﺭێﮐﯽ ﮐــﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭە.
(دیدار): دیــمـــانە، بینین.
(ﺩێﺑەﺭ): ﺋەﻭ ﺑەﺭﺩەﯼ ﭘێﺵ ﮔﻮﻧﺪێﻙ ﻛەﻭﺗﺒێﺕ، ﺑەﺭﺩێﻙ.
(ﺩﯾﻨﺪﺍﺭ): ﺧﺎﻭەﻥ ﺋﺎﯾﻦ، ﭘەﯾﻮەﺳﺖ ﺑﻪ ﺩﯾﻦ.
(دینەوەر): پر دەستەڵت، ناوی گوندێکە.
(دیدەن): چاوپێکەوتن.
(دیدە): چاو ، (ئەی جەمالت نوری دیدەی ئەنبیا…شامی توڕڕەت صوبحی عیدی ئەولیا)مەحوی.
(دیمە): رِوخسار ، سەر کوڵم.
(دێراو): ئاوبردن بۆ زەوی.
(دێنی): ردان، بە‌سە‌رکردنە‌وە.
(دێرین): مـیێژینە، رابردوو.
(دیلان): جۆلانە، هە‌ڵپە‌رِکێ، بەندی، نازناوی شاعیری کورد(حەمە ساڵە‌ح دیلان)ه.
(دیمەن): بەرچاو ، ئەوەی دەبینرێت.
(دێوەر): بەقاڵ ئەوەی کاری وردەواڵە فرۆشییە.
(ﺩێﺭێ): ﮔﻮﻧﺪێﮐﻪ ﻟـﻪ ﻧﺎﻭﭼﻪﯼ ﺷﺎﺭﺑﺎﮊێﺭ .
(دادایار): دۆستی داد، دادخواز .
(دەرون): هەناو .
(دابین): فە‌راهام کردن، ئارام گرتن.
(دینگە): تیمارستان، شوێنی چاکبوونەوەی نەخۆش.
ر
(ڕابوون):هەستان، بە‌ئاگابوون.
(ڕابەر): پێشـــە‌وا، س ــ
(رابین): راب
(ﺭﺍﺩﺍﻥ): ﺭﺍﻣـــﺎڵﯿﻦ.
(ڕاڤێر): ڕاوێژ، تەکبێر، پرس کردن.
(ﺭﺍﯾﻪﻥ): ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻥ.
(رِاڤِین): رِیّگای خۆشەویستی،جۆرە باڵندەیەکە، رِابوون.
(ڕاز): نهێنی، چیای بڵند.
(ڕازاو): نەخشین، جوانکراو .
(ﺭﺍﺯﺍﻥ): ﺋﺎﻣﺎﺩەﺑﻮﻭﻥ، ﺭﺍﮐﺸﺎﻥ.
(ﺭﺍﺯﻩ): ﭼﯿﺮﯙﻙ ﻭ ﺑﻪﺳﻪﺭﻫﺎﺗﯽ ﺋﻪﻓﺴﺎﻧﻪﯾﯽ.
(ﺭﺍﺯﯼ): ﻗﺎﯾﻞ
(ڕازیار): هاودەم، هاورێ، ئەوەی لێی دڵنیایت.
(ﺭﺍﮊﻩ): ﺧﺰﻣﻪﺕ، ﺋﺎﻣﺎﺭ، ﺭێﮊﻩ.
(ﺭﺍﮊﯾﺎﻥ): ﺟـــﻮﻻﻧﻪﻭﻩ ﺑﯚ ﭘێﺷﻪﻭﻩ.
(ڕاژین): ئەوەی لانك یا هەر شتێكی تر دەڕاژێنێت.
(ﺭﺍﺳﺎﻥ): ﺩەﺳﺖ ﺑڵﻨﺪ ﮐﺮﺩﻥ.
(ڕاستی): ڕاست و دروست، دوژی درۆ .
(ﺭﺍﺳﮑﺎﺭ): ﮐﺎﺭ ﺑﻪﺟێ، ﺋﻪﻭﻩﯼ ﮐﺎﺭﯼ ﺟﻮﺍﻥ ﻭ ﺭﺍﺳﺘﻪ.
(ﺭﺍﺳﺘﮕﯚ): ﺭﺍﺳﺖ ﺑﯿﮋ، ﺩﺭﯙﻧﻪﻛﺮﺩﻥ.
(ﺭﺍﺳﺘﮕﺎﺭ): ﺭﺍﺳﺖ ﻭﯾﺴﺖ.
(ﺭﺍﺳﺘﯿﻦ): ﺋﻪﻭ ﮐﻪﺳﻪﯼ ﺑﯿﺮﻭ ﻫﯚﺷﯽ ﺭﺍﺳﺖ ﺑﯿﺖ، ﺧﺎﻭەﻧﯽ ﺩڵﯽ ﺑﺎﺵ.
(ﺭﺍﻣﺎﻥ): ﺑﯿﺮﮐﺮﺩﻧﻪﻭﻩ، ﺗﯿﯚﺭﺍﻣﺎﻥ، ﻫﻪﺳﺖ ﮔﺮﺗﻦ.
(ڕاقە): شیکردنەوە، تەفسیر، لێکدانەوە.
(ڕاڤیار): ڕاوکەر، نێچیرەوان.
(ﺭﺍﮔﺮ): ﺋﺎﮔﺎﺩﺍﺭ ﮐﺮﺩﻧﻪﻭﻩ.
(ڕاوێژ): پرس کردن، مشورەت کردن.
(ڕاهی): ڕزگاربوو ، خاتری، (بیکە بە ڕاهی خوای گەورە)پێشینان.
(ڕەیان): تێراو ، ئاودار ، ناوی دەرگایەکی بەهەشتە تایبەتە بەرۆژوەوان.
(ڕزگار): ئازاد بوون.
(ڕوپاك): ڕوو جوان، سە‌رفراز.
(ﺭﻭﺧﺴﺎﺭ): ﺩەﻡ ﻭ ﭼﺎﻭ، ﺭﻭﻭ.
(رِوناك): رِۆشن، دیار ، (شە‌فە‌قی رِووناك سوبحی ئومیّدم…هیلالی رِۆژی جەژنی سە‌عیدم)شاهۆ .
(ږوخۆش): خۆشروو، دەم بە پێكەنین، روخسار کراوە.
(ڕوداو): بەسەرهات، چیرۆك.
(ڕۆژ): خۆر، ر شــ
ه و .
(ڕۆژان): ڕۆژگار، بەڕۆژ.
(ڕۆژیار): ڕۆژ ، خـ
ــ
(رۆژین): لە شێوەی رۆژدا.
(ڕۆژەن): کلاورۆژنە.
(ڕۆژگار): ڕۆژەکان، زەم
(ڕەوشەن): ڕۆشنابی، ڕۆشنکار .
(ڕەندان): پیاوی زۆر باش ، کەسانی چاك.
î ﻪﻭ ﺍﻧﯽ ﻣﯿﭩﻮ .
(رەزان): باخ
(رەسەن): بنەچەی چاك و پاك، زۆر چاك.
(ﺭﻓﺘﺎﺭ): ﺭەﻭﺷﺖ، ﻫەڵﺲ ﻭ ﻛەﻭﺕ.
(رەڤان): هەڵتن، هەڵبوون.
سە ت.
(ﺭﺍﻣﯿﺎﺭ): ﺳﯿﺎﺳ
(رەنج): هەوڵ و تێكۆشان، ئەرك ، كارى سەخت، بەرهەم.
(رەنجدەر): ئەرك گران، ئەو كەسەی رەنج دەدات.
(رِهُجُبِر): ومرزێری بە‌كریّ بۆ خەلك، ( لاگری سوڵحە تەواوی رِهُجِبِری وشیاری کورد… چاوەنوێری دە‌رفە‌تێکە خە‌لَكی لادیێ و شاری کورد) هێمن.
(ڕەنجیار): هاو ڕەنج، هاوکار.
(ڕەنگین): ڕەنگاو ڕەنگ، زیاد لەرەنگێك.
(ڕەوەند): خێڵەکی، ئەوانەی بەدوای لـەوەڕدا دەگەڕێن.
(رەوەز): چینی بەرد.
(ڕەها): بێ سنوور .
(رهەبەر): رێبەر ، سەرمەشق.
(ڕەزێ): کۆمەڵە باخێکی توێ.
(رەهەند): تێرامان لـە شوێنی جیاوازەوە، لایەن.
(ڕەوەند): ئاوارە، ئەوەی لە وڵتێکی تر دەژی، نمووونە:(ڕەوەندی کورد لە ئەوروپا).
(رِهێڵ): لێزمەی باران، تاوی زۆری باران.
(ڕێیاز): ڕێگا، تەریقەت، بەرنامە.
(رێیەر): رهەبەر، چاوسا غ.
(رێزان): شارەزای رێگا، کەسێکی زیرەك، ناوی گوندێکە.
(ڕێزدار): خاوەن ڕێز ، کەسی بەرێز .
ــ
(رێزش): وردە
(ﺭێﺩﯾﻦ): ﺭێﮔﺎﯼ ﺋﺎﯾﻦ ﭘﻪﺭﻭﻩﺭﯼ.
(ڕێژاو): بۆو، جۆر هەنجیرێكە.
(ڕێژنە): تاوی زۆری باران، ڕێژنەی باران.
(ڕێزاڵ): پارچەی باریك.
(ڕێکان): هۆزێکی کـ
(ڕێكەوت): بەهەڵكەوت.
(ڕێواس): جۆرە گیایەکی تام مزرە لـە کوێستانەکان دەرِوێت.
(ڕێیوار): ڕێ هەڵگر.
(ڕوبەند): پەچە، جۆرە سەرپۆشێكی ژنانەیە.
(ڕێیەند): ڕێی گێراو ، مانگی رێیەندان.
(ڕاژان): جوڵنەوە، ڕاژەنین بۆ پێشەوەو بۆ دواوە،(بێشکە ڕاژەنین).
(ﺭﻭﺑﯿﻦ): ﺭﻭﻭ ﺑﻪ ﺭﻭﻭ·
(ڕۆژیار): خۆرەتاو .
(ڕۆشن): ڕوون، ئاشکرا.
(ڕۆشنا): ڕووناك، ڕوناكردن.
(رۆزا):
(ڕەوشت): ئاكار، رەفتار، هەڵس وكەوت.
(ڕوبار):چەمی گەورە.
ز
(زارا): کەو .
ﺪﺍﻝ
(زارۆ): من
(ﺯﺍﻧﺎ): ﺯﯾﺮەﻙ، ﮊﯾﺮ.
(ﺯﺍﻣﻮﺍ): ﻧﺎﻭﯼ ﻧﺎﻭﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﯚﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﻪ.
(ﺯﺍﻭﯾﺘﻪ): ﻧﺎﻭﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭﻩ، ﻫﺎﻭﯾﻨﻪﻫﻪﻭﺍﺭێﮐﯽ ﺳﻪﺭ ﺑﻪﺷﺎﺭﯼ ﺩﻫﯚﮐﻪ.
(ﺯﺍﻧﯿﺎﺭ): ﺯﺍﻧﺴﺖ ﺩﯙﺳﺖ.
(زایەڵە): دەنگ دانەوە.(ئەڵاۆەو ئەکبەر پەپوو سڵێمان…زیکەو زایەڵەی تەیرانی کاوان)قانع.
(ﺯﺭﺍﺭ): ﺋﻪﻭﻩﯼ ﻟـﻪﺋﺎﻭﺩﺍ ﺩﻩﺧﻮﺳﯿێﺕ، ﺯﯾﺎﻥ، ﺟﯚﺭﻩ ﺩﻩﻧﮕێﮐﻪ.
(ﺯﺭﻧﮓ): ﺯﯾﺮەﻙ ، ﻭﺷﯿﺎﺭ، ﺋﺎﺯﺍ.
(ﺯﺭﯾﺎﻥ): ﺗﯚﻓﺎﻥ، ﺑﺎﯾﻪﻙ ﻟـﻪ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭەﻭە ﻫﻪڵﺒﮑﺎﺕ.
(ﺯﺭێﺑﺎﺭ): ﮔﯚﻡ، ﻧﺎﻭﯼ ﺩەﺭﯾﺎﭼەﯾەﮐە ﻧﺰﯾﮑﯽ ﺷﺎﺭﯼ ﻣەﺭﯾﻮﺍﻥ ﮐﻪ ﺗﺎﯾﺒەၼەﻧﺪﯼ ﺧﯚﯼ ﻫەﯾە.
(ﺯﻧﺎﺭ): ﻧﺴﺎﺭ، ﻧﺰﺍﺭ.
(ﺯﯾﻦ): ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺘﯽ ﻣﻪﻡ، ﺋﻪﻭﻩﯼ ﮐﻪ ﻟـﻪﭘﺸﺘﯽ ﺋﻪﺳﺒﯽ ﺩﻩﮐﻪﻥ.
(ﺯێﻭﺍﻥ): ﮔﯿﺎﯾﻪﮐﯽﮔﻮڵ ﺷﯿﻨﻪ،
(ﺯﯙﺭﺍﺏ): ﻛﻪﺳﯿﭩﻚ ﺯﻭﻭ ﻫﻪڵﺪﻩﺳﺘﯿﭩﺖ ﻟـﻪ ﺑﻪﯾﺎﻧﯿﺎﻧﺪﺍ، ﻭﺍﺗﻪ ﺯﻭﻭ ﺭﺍ ﺩﻩﺑﯿﺖ.
(ﺯەلان): رەشەبا، ناوی گوندێکە لـە شارباژێر ، خلیسکان.
(ﺯەﻣەﻧﺪ): ﺯەﻭێﯾەﻙ ﺯۆﺭ ﮔﯿﺎﯼ ﻟﯽێ ﺑێت.
(ﺯەﻧﮕﯿﻦ): ﺩەﻭڵەﻣەﻧﺪ.
(ﺯەﻧﻮێﺮ): ﺷﻮێﻧﯽ ﺑڵﻨﺪ، ﺷﻮێﻧﯽ ﻫەﻭﺍﻭﯼ ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﯼ ﻟـﯽێ ﺑێﺕ.
(ﺯەﺭﺩەﺷﺖ): ﻳەﻛێك ﺑﻮﻭە ﻟـە ﭘێغەﻣﺒەﺭﺍﻥ.
(ﺯەﻭەﻧﺪ): ﺯۆﺭ، ﻓﺮە، ﺯۆﺭﻭ ﺯەﻭەﻧﺪ.
(ﺯەﻣەﻧﺪ): ﺯەﻭﻯ ﭘﺮ ﻟەﮔﯿﺎ.
(ﺯێﯾﺎﺭ): ﻧﺎﻭﭼەﯾەﮐە ﻟـە ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ، ﻫﯚﺯێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩە ﻟـە ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭ.
(ﺯێﺭﯾﻘﺎﻥ): ﭘﺎﺳﻪﻭﺍﻥ، ﺋێﺷﻚ ﮔﺮ، ﺋﻪﻭەﯼ ﺋﺎﮔﺎﺩﺍﺭﯼ ﺷﺖ ﺩەﻛﺎﺕ.
(ﺯﯾﺮەﻙ): ﻟ־ﯿﮭﺎﺗﻮﻭ، ﺑﻠﯿﻤﻪﺕ.
(زێوێ): مەزارگە، ناوی هاوینە هەوارێکی کوردستانە لـە دامێنی پیرەمەگروون.
(ﺯێﻭەﺭ): ﭘﺮﺷﻨﮕﺪﺍﺭ، ﻧﺎﺯﻧﺎﻭﯼ ﺷﺎﻋﯿﺮێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩە.
(ﺯﯾﻘﺎﺭ): ﻫﻪﮊﺍﺭ، ﮐﻪﻡ ﺩﻩﺳﺖ، ﻧﻪﺩﺍﺭ.
(ﺯێﻭە): ﺷﻮێنی ﺯﯾﺎﺭەﺗﮕﺎ، ﭘﯿﺎﻭﭼﺎﻙ، ﻧﺎﻭﯼ ﮔﻮﻧﺪێﮐە.
(ﺯێڕێن): ئەو شتەی کە لـە زێڕ دروست دەکرێت.
(زەریف): جوان.
(ﺯﻩﻫﺎﻭ): ﮊﻥ، ﻧﺎﻭﯼ ﻧﺎﻭﭼﻪﯾﻪﮐﻪ ﻟـﻪ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺭﯙﮊﻫﻪڵﺕ.
(ﺯﺍﻧﮑﯚ): ﺩﺍﻧﺸﮕﺎ، ﻣﻪڵﺒﻪﻧﺪﯼ ﻓﯿﺮﺑﻮﻭﻥ ﻭ ﺧﻮێﻧﺪﻧﯽ ﺑﺎڵ.
(ﺯﻣﻨﺎﻛﯚ): ﭼﯿﺎﯾﻪﻛﻪ ﻟـﻪ ﻧﺰﯾﻚ ﺷﺎﺭﯼ ﺩﻩﺭﺑﻪﻧﺪﯾﻐﺎﻧﯽ ﻛﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭ.
(ﺯﯙﺯﻙ):ﻫﻪﻭﺍﺭﮔﻪﯼ ﺑﭽﻮﻭﻙ، ﺷﻮێﻨﯽ ﻛﻮێﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﭽﻮﻙ، ﻧﺎﻭﯼ ﭼﯿﺎﯾﻪﻛﻪ.
(ﺯﯙﺯﺍﻥ): ﻫﻪﻭﺍﺭﮔﻪﯼ ﮐﯚﭼﻪﺭﺍﻥ، ﭼﯿﺎﮐﺎﻥ.
(ﺯەﻧﺪﯼ): ﻧﺎﻭﯼ ﻫﯚﺯێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩە.
(ﺯﻭﻵڵ): ﺳﺎﻑ ﻭ ﺑێﮔﻪﺭﺩ، ﺗﺎﻡ ﺧﯚﺵ، ﺋﺎﻭﯼ ﺯﻭﻵڵ.
(ﺯﯾﻼﻥ): ﻧﺎﻭﯼ ﻋﻪﺷﯿﺮﻩﺗﯿﮑﻪ ﻟـﻪ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﮐﻮﻭﺭ .
î
(ژاڵە): جۆرە درەختێكە گوڵی سوور و سپی هەیە، لۆرك، لولك.
(ژووان):شوێنی پێك گەشتنی دۆستان.
(ژەنیار): ئەوەی کە ئامێرێك دەژەنێت.
(ژیار): شارس تانی.
(ژیان): بوون، ژین.
(ژیر): عاقلّ، بەهۆش.
(ژیوار): چۆنیەتی ژیان، بەسەر بردنی تەمەن، ناوی گوندێکە.
(ژین): ژیان.
(ژیلەمۆ): پشکۆ .
(ژنو): سەر لەنوێ.
(ژوران): بڵندیان، سەرما هاتن، کێوان.
(ژیلە): تەرزەی وورد، ژیلەمۆ ، پشکۆ.
(ژیلوان): ناوی چیایەکە لـە نزیکی چوارتای کوردستانی باشوور.
(ژیکال): جوانکیلهە.
(ژیکەڵە):خونچیلانە، وردیالانە.
۲
(ژینکۆ): پێکەوە ژیان.
(ژێهات): لێزان، تێگەیشتوو.
(ﮊﯾﻨﯚ): ﺋﻪﻭەﯼ ﻟـﻪﮊﯾﻨﺪﺍﯾﻪ، ﺯﯾﻨﺪﻭﻭ .
a
(سابات): کەپر، سێبەر .
(سادار): ئەو دارەی کە سێبەری هەبێت، دێوانە .
(سارا): دەشت و چۆڵ بیابان،(سارای هیدایەت تاریك مەوینوون… رشای نەجات یەکجار باریك مەوینوون)مەولەوی.
(ساران): ناوی گوندێکە لـە کوردستانی رژهەڵت.
(سارە): .
(سارۆ): ناوی پاڵەوانێکی کوردی شەری چاڵدێران بووە.
(ساری): ساردی.
(سارێژ): چاك بوونەوەی برین، سوكنابی هاتن.
(سازگار): زولآلْ ئاوی زۆر پاك و خۆش.
(ساکار): ئاسان، سادە.
(ساتیار): ناوی هۆزێکی کوردیە.
(ساکۆ): شاخی رِووتەن، شوێنی بڵند.
(سالار): گەورە، ژیو، بەئەدەب .
(سامان): دارایی، روە‌ت.
(ساماڵ): بەبێ هەورو هەڵ، ئاسمانی ساف و بێگەرد.
(سان): نازناوی سوڵتان، ناوە بۆ دەستەڵتدار .
(سانا): ئاسان.
(ساوا): منداڵی زۆر بچووك. بەو جۆرە.
(ساوە): بە کارو بەرخی تازە بوو دەڵێن ساوە.
(ساوێن): وردکردن، ساف کردن.
(سایە): سێبەر، (لـە مابە‌یی کە‌وکە‌ن و هەیبەت سوڵتان…نسێ ی ئێوارە‌و سایەی سبە‌ینان)حاجی قادری کۆیی.
(ستارە):هەسارە، ئەستێرە.(بێمروەتیت کرد ئەی شەم دەربارەم….من بۆ تۆ قەیسی سیا ستارەم)وەلی دێوانە.
(ستران): گۆرانی، لاوك.
(سروت): لاسکی گوڵە گەنم یان گوڵە جۆ.
(سرود): گۆرانی نیشتمانی یان ئاینی.
(سروور): خۆشی و شادی.
(سروە): هەوای بەرەبەیان، شنەبا.(سروە هات خونچە گوڵی باخی ئەدەب پشکوتن…باخەوانی گەرەکە تازە جەوان من چ بکەم)هێمن.
(سروش): نیگا، وەحی، ئەوەی کە فریشتە دەهیێنێتە لای پەیامبەران.
(سروشت): خۆرسك، فیترەت.
(سپێدە): بەرەبەیان،( لە دوگمەی سینە دوێنێ نوێژی شیۆان… بەیانی دا سپێدەی باغی سێوان)نالی.
(سکالاٰ): گلەیی، وتو وێژی نێوان دوو کەس.
(سکۆ): سمکۆلآنی ئەسپ، بچوك کراوەی ناوی (ئیسماعیل)ه، ناوی سەرکردەیەکی کوردە.
(سنەوبەر): درەختێكى هەمیشە سەوزو جوانە.
(سنوور): هێڵی نێوان دوو شوێن، حدود.
(سوارە): سواری ئەسپ یان هەر شتێکی تر ، لەپێشە، وتراوە: (فلآن کەس داشی سوارە).
(سۆران): ئەمارەتێکی کوردی بووە، ناوچەیکی کوردستانە، جۆرە زاراوەیەکی کوردییە.
(سۆزان) : بەسۆز، بەبەزەبی.
(سوزان): سووتان.
(سورمیّ): کلی چاوان.
(سۆلان): رەسەن، چاك.
(سۆکار): ناوی چیایەکە.
(سورگولّ): گولّی سوور ، (..وتم یاخوا لـەسەر سورگولّ نەبینم شە‌وفێکی تر)هێمن.
(سۆز): خۆشدویستی، بەزەیی، جۆرە ئاوازێکە، حاڵی دەروێشانە.
(سۆزە): گۆرانی و ئاواز بەدەنگێکی نزم، سروە.
(سۆزی): بەزەیی، ئەو رشۆژەی کەدادێت.
(سۆزیار): خاوەن بەزەیی و خۆشەویستی.
(سورێن): ناوی چیایەکە لـە کوردستانی باشوور .
(سۆلاڤ): تاڤگە، ناوی هاوینەهەوارێکی کوردستانی باشووە.
(سۆنیا): ناوی گوڵ.
(سۆما): بینایی و ڕوناکی چاوان، ئاسۆ.
(سیوەیل): ناوی ئەستێرەکی ئاسمان، ناوچەیەکی چەند گوندی شارباژێرە، (بووە بە ئەستێرەی سیوەیل)پێشینان.
(سێوان): سابات، کەپر .
(سەبا): بەرە بەیان.(سەبا یارانی مەجلیس گەر هە‌والّی من بیرسن لیت…بلّیێکێشایە مە‌یکانە دوو چاوی بێچووە عە‌یاریێکوردی.
(سەپان): رەنجبەر ، سەپاندنی شتێك بەزۆر .
(سەرا): مسالّی دیسوان، سسەرای دەولّـەت، (وا تەختـە لەبـەر دە‌رکـی سسەرا چساترە رِه‌وتـی…نـەك سسەختە بـە چسە‌وتی وەکـو لاپیێ کـە
دەکەوتی)چروستانی.
(سەرباز): ئەوەی دەتوانێت چەك هەڵبگرێت، جۆرە ئەركێكی دەوڵەتە.
(سەربەست): رزگاربوو، ئازادبوو.
(سەرگوڵ): باشترین و چاکترین، نۆبەرە.
(سەرچڵ: سەروی لقی دار .
(سەرخێلێ: سەرۆك هۆز ، سالاری هۆزی كۆچەریان.
(سەردار): میر، سەرۆك، دەستەڵتدار.
(سەردەم): كات، لەسەر زار.
۲
(سەرۆك): سەردار ، خاوەن دەستەڵت.
(سەركار): خاوەن كارو، ئەوەی چەند كەسێك لەژێر دەسێی دا كار دەكات.
(سەرکان): ئەو هۆزو عەشیرەتەی کە زۆر تیرەی لێ جیا بوبێتەوە.
(سەرکۆ): سەر شاخ، ناوی گوندێکە لـە ناوچەی قەرەدا غ.
(سەرۆ): سەرۆك. لای ژوروو.
(سەرهۆز): سالاری هۆزو عەشیرەت.
(سەروا): قافیەی هۆنراوە.
(سەروەرە: سەرگەوەرە.
(سەرهەنگ): شا هەنگ، دایکی مێش هەنگەکان، جۆرە پلەیەکی سەربازییە.
(سەریاس): ناوچەیەکە لە کوردستانی باشوور .
(سەرچەم): لە نزیکی چەم و ڕووبار.
(سەروێن): مێزەر .
(سەفا): خۆشی بەخش، دیمەنی جوان.
(سەنا): ئاسان ، ساكار .
(سەنگین): بەنرخ، قورس.
(سەمەن): گوڵی یاسەمین.
(سهەند): زۆر س
(سەیدا): بەرێز بەشێوە زاری بادینی، مامۆستا .
(سەیران): گەشت.
(سەیوان): کەپر، چەتو ، سابات، گۆرستانێکی بەناوبانگی شاری سلێمانییە.
(سەگرمە): ناوی چیایەکە لەنێوان هەر دوو ناوچەی قەرەدا غ و سەنگاو.
(سەوزە): شین بوو ،جۆرە مێوژێکە.
(سەودا): خولیا، مامەڵە، كەڵكەڵە كەوتنە سەر بۆ شتێك.
(سەوزی): ئەو گیا سەوزەی کە دەخورێت.
(سیامەند): ناوی عاشقێکە، بەیتی خەج و سیامەند.
(سیروان): ناوی چەمێکی بەناوبانگی کوردستانە.
(سیقان): چەتری بە هەتاو .
(سێۆە): سێۆ .
(سێسنە): ناوی گوڵێکی رەنگ زەردی کوێستانی یە.
(سینەم):دڵ و دەرون.
(سیما):نیشانە، دیدار، (لە سیماتا بەدیم کرد هدیکدلی عومریکی حدسرەت کێش…وەها دیارە کە بە‌ختت ئاشیانی بولبولی غەم بیێگزران.
(سەلار): ژیر، رێز .
(سەنگەر): مەتەرێز .
(سەربەرز): سەربڵند.
٢
(سوارە): دەستەی سواران، سواربوو .
(سورکێو): شاخی رەنگ سوور ، ناوی چیایەکی کوردستانی باشوورە.
(سینا): ناوی گوندێکە لە کوردستانی باشوور.
(سوکنا): ئارامی، ئۆقرە گرتن، ماڵ.
ش
(شاتوو): تووی سوور، تووە گەورە.
(شاجوان): زۆر جوان، هەڵبژاردەی جوانەکان.
(شاد): خۆشحالێ بەكەیف.
(شادی): ، بەختیاری، داوەت و بەزم.
(شادمان): دڵشاد، .
(شاخەوان): رازەوان، ئەوەی لە کاری لە چیاکانە.
(شارا): ماسولكەی گەنم ر .
(شاران): كۆمەڵە ، جۆرە خشلێكە.
(شارۆ): کێشەی گەنم، .
(شاروخ): توۆزی، ناوی گوندێکە.
(شارەزا): زانا لە کاروباردا، رێگەزان.(قوربانی تۆزی رێگەمَ ئەی بادی خۆش مرور….وەی پدیکی شارەزا بەهەموو دەشی شارەزوور)نالی.
(شاریّ): رێگەی گەورەو سەرەکی.
(شاری): دانیشتووی شار ، شارستانی.
(شازادە): نەوەی پادشا، لاوی ئاکار باش.
(شاسوار): سواری بێ وێنە، تاقە سوار .
(شاقا): هەنگاو ، بلآودانان لـە زەوی.
ــ
(شاکاری گەورەو چ
(شاکۆ): کێوی گەورە.
(شاگول): گولی گەورە، گولی بیێ وێنە.
(شاکەلی گەورە، ناوی گوندێکە لـە گەرمیان.
(شالآو): هەڵمەت، پەلاماردان.
(شالیار): نزیکی پادشا، وەزیر.
(شاوار): فرەچاك، زۆر باش.
(ﺷﺎﻫﯚﺯ): ﮔﻪﻭﺭﻩﯼ ﻫﯚﺯ، ﺳﺎﻻﺭﯼ ﻋﻪﺷﯿﺮﻩﺕ.
(شاناز): سەرفرازی ، شانازی کردن.
(شایار): دۆستی پادشا .
(شانۆ): شوێنی نمایشکردنی کاری هونەری.
(شایان): شایستە، چەند یادشایە‌ك.
(شادان): دڵشاد، خۆشی و کەیف.
(شوان): شوان.
(شکار): راوچی، کەڵەکە بەرد.
(شکاك): هۆزێکە لە کوردستانی رۆژهەڵت، نازناوی (سمایل خانی شکاك).
(شکۆفە): گەشانەوە، کرانەوەی گولێ (بولبول بە خەندە دێت و دەڵێ دەی برایەوە…شاخی درە‌خێ عومری شکۆفە ژیایەوە)حەمدی.
(شکۆ): پایددار (ندی پادشاهی شکۆەی عیززەتی رووی زەمین… گدوەدری تاجی ریسالدت شەمسی بورجی مورسەلین)تاهیر بدگی جاف.
(شلێر): گوڵێکە رەنگی سووری ئاڵە، ناوچەیەکە لەنزیکی پێنجوێن.
(شناس): ئاشنا، شارەزا.
(شنۆ): سروە، کزەی با، مەڵبەندێکە لـە کوردستانی رۆژهەڵت.
(شنە): لەرین، هاتنی سروە.
(شنیا): شنە هات، هاتنی سروە.
(شنیان): هەڵکردی بای سروە، لـە‌رینە‌وە لـە‌بە‌ر با.
(شوان): ئەوکەسەی بەلای رِانە مە‌رِو بزنە‌وە‌یە، ناوی ناوچەیەکە لـە نزیکی شاری چە‌مچە‌مال.
(شۆخ): جوان، رێك و پێك (یەكێ خۆش و قەشەنگە رەنگی شۆخ و شەنگە وەك لەبلا…پەشێوە حالّ و كە شەنگە یەك بە تـەرزی قەیب دێوانە)چروستانی.
(شۆخان): جوان، قەشەنگ.
(شۆخە): لاوە، جوان.
(شۆخی): جوانی، گاڵتەو سوعبەت.
(شۆرش): خەبات، راپەرین. (..بەقانونی تەجەنون شۆرشێ بەپا نەکەم چ بکەم)مەحوی.
(شوشە): جام، ناوی .
(شەپاڵ): جوان و رێك و پێك. بەچكە شێر.
(شەوبا): بای ش ــ
(شەوجوان): ئەستێرەو مانگ. جوانی شەوان.
(شەپۆل): جوڵەی .
(ﺷﻪﺩﻩ): ﻣﺸﮑﯽ، ﭘﺎﺭﭼﻪﯾﻪﻙ ﻗﻮﻣﺎﺷﻪ ﺑﯚ ﺳﻪﺭﯼ ﮊﻧﺎﻥ.
(شەرمن): بە حەیا، بەشەرم.
(شەرمۆ): كەسێك رم بكات.
(شەم): مۆم، یەکەم رۆژی هەفتە.(ئەی شەوان ئەی شەوان…ئەی شەی بە‌شە‌وق چل‌چرای شەوان)وەلی دێوانە.
(شەمیم): بۆن، خیرو خۆشی، (دەمیّ نەفحەی نەسیمی خۆی، هەناسەی خیۆش شـامیمی خـرّی…لــە نـەنعامی عـەمیمی خـرّی بە‌عالــەم دا پەرێشانە)چروستانی.
(شە‌میٰ): شەم، خلّتە‌ی هەنگوین،
(شە‌مالَ): بای باکوور ،(دلّ ئە‌رچی شە‌مالّ قە‌دمی یارە‌ن….پەی شنۆی زە‌لان یار جە نزارە‌ن)مەولەوی.
(شەمام): کاڵەکی بچووکی بۆن خۆش.
(شەمزین): ناوچەیەکە لە کوردستانی باکوور.
(شەمێران): پێك گەیشێن، ناوی عەشێرەتێكی كوردە لەنزیكی سنووری ئێران و عێراق.
(شەنگە):جوان و لەبار ،رکاکە گیان لاوی کوردی شۆخ و شەنگ… تا کەنگێ دەبی وا بێ هەست و دەنگ)هێمن.
(شەنگین): جوانی و لەبار .
(شەندە): رە‌شباو .
(شەوبۆ): گوڵێكە رەنگ وەنەوشەیی لەشەواندا دکرێتەوە.
(شەودێر): ئاودێری بەشەو .
(شەوچرا): چرای شەوان، (شەوچرای دیوەخاغی…گوڵ وەنەوشەی باخاغی)فۆلکلۆر.
(شەوێن): ڕەش بەڕەنگی شەو .
(شهێن): ناوی دارێکە، جۆر باڵندەیەکە.
(ﺷﯿﺮﺍﺯ): ﺟﯚﺭە ﺩﺍﺭێﮑﻪ ، ﻧﺎﻭﭼﻪﯾﻪﮐﻪ ﻟـﻪ ﺋێﺮﺍﻥ.
(شێرکۆ): بەچکەی شێر .
(شێرزاد): نەوەی شێر.
(شیرین): خۆش، لـە‌بە‌ر دڵ
(شیلان): بەری دارێکە، جۆرە بەردێکی بەنرخە.
(شێنە): لەسەر خۆ، سروە.
(شێنێ): ئاسوودەیی.
(شێخان): گەورە، جۆرە هەڵپەرکێ یەکی تایبەتە، جۆرێکە لە سیاچەمانە.
(شێواز): شێوە، راهاتن.
(شێوە): شێواز، شكل.
(شەیدا): دێوانە‌بی. عاشق بوون،(بە چاوان غە‌مزە‌و و ئیما مە‌فە‌رموو… بە‌قە‌تلّی عاشقی شەیدا مە‌فە‌رموو)وەفابی.
(شنرۆیٰ): ناوی شاخێکە لـە نزیکی هەڵەججەی شەهید.
(شازاد): نەوەی پادشا .
(شاهۆ): چیایەکە لە کوردستانی رۆژهەڵت، نازناوی شاعیری کورد (مەلاحەسەنی شاهۆ)یە.
(شیاو): لەبار ، قابیل گونجاو .
(شاکێو): شاخی بەرز .
(شاهێز): زۆر بەهێز، زۆر بەتوانا.
(شیروان): شیرەوان، ئەوەی بە شمشیێر دەجەنگیێت.
(شێروانە): ناوی مەڵبەندێكە لە نزیك شاری كەلار لە گەرمیان.
(شیکار): شیتەڵکردن، روون کردنەوە.
(شیوا): وتەی روون و ئاشکرا.
(شاندی): رەوانە کراو .
(ﺷﻮﺍﻧﮑﺎﺭ): ﺋﻪﻭﺍﻧﻪﯼ ﻣﻪﺭﻭ ﻣﺎﻵﺕ ﺑﻪﺧێﻭ ﺩﻩﮐﻪﻥ، ﻧﺎﻭﯼ ﻋﻪﺷﯿﺮﻩﺗێﮑﯽ ﮐﻮﺭﺩﻩ.
(شازان): لێزان.
(شالور): بولبول، باڵندەی دەنگ خۆش.
(شۆخ
(شەنیەر): ئەو کەسەی کاری گوێز تەکاندنە بەدارەوە.
(شەلەنگ): كەسێك بەلەنجەو لار بروات.
(شاکۆ): کێوی بەرز .
(شاباش): پاداشت، بەخشش، پیاهەڵدان.
(شلك): جۆرە میوەیەکە لـەشێوەی شاتوو .
.j
(فاميدە): تێگەیشتوو ، بەفام.
(فرزەند): نەوە، رۆڵە.
(ﻓﺮﻭﺯﺍﻥ):ﺗﯿﺸﻚ ﺩەﺭ.
(فرسەت): هەل ، دەرفەت.
(فەرهاد): ناوی نەو عاشقەی کێوی بێستوونی هدڵکێڵی. بە‌کە‌سێك دەڵین کە‌رە‌نی بەبا بروات.(رە‌نجە‌کە‌م بوو بە رە‌نجی فەرهاد)پێشینان.
(فەرهەنگ): ژیر، کتێی زاراوەکان، جاران بە رۆژئاوا دەوترا (فەرەنگ).
(فەرەیدون): ناوی پادشایەکی ئێرانی بووە .
(فەردین): گەورەیی لەبەرچاو .
(فينك): سازگار .
(فریشتە): مە‌لائیکە‌ت.
(فرمێسك): ئەسرین، ئاوی چاو (چوا ئەمشەو كەوا فرمێسك دە‌رێژێ…دەڵێی هەر بۆمی پەروانە ئەگری) بێخود.
(فیراز):سەر بەرز، سەر فراز .
(فەیروز): جۆرە موورویە‌کی بەنرخ و گرانبە‌هایە.
(فەرمان): ئەرك، كار .
(فریاد): بەتەنگەوە هاتن.
(فهەرەست): ناوەرۆك.
(فە‌رزین):وەزیر .
(فەرزاد):فەڕ زاد، ئەوەی لەگەڵ لەدایك بوونی خۆشی دەهێنێت.
(فەژین): ژیانەوە.
(فریسك): جۆرە گوڵێكی دەشتییە لـە وەرزی بەهاردا دەرِوێت.
(فەریا): بەهاناوە هاتن، فریا کەوتن.
تا
(ڤاری): تەنیا، بێ کەس.
(ڤيان): عيشق.
(ڤارین): بارین.
(ڦان): ئەوانە.
(ڤەیرین):سوود، قاز انج.
(ڤیار): کشتوکاڵ لەکاتی سە‌رمادا.
(ڤەڑین): زیندوو بوونەوە.
(ڤەژەن): تاوی گەرما.
(ڤینا): ئێوە بەزمانی کوردی باکوور .
(ڤینۆس): پەرستراوێکی یۆنانی یە.
ê
(قارەمان): پاڵەوان، ناوی گوندێکە لـەناوچەی قەرەدا غ.
(قاسپە): دەنگی کەو.
(قومری): باڵندەیەکی بچکۆلەی رەنگ شینە.
(قەدەم خێر): ئەو کەسەی پێ بەخێربێت، ناوی میرێکی کوردە.
(قەسرێ): ناوی گوندێکە لـە کوردستانی باشوور .
(قەیوان): ناوی دوو گوندی ناوچەی شارباژێرە.
(قەندیل): ئەو چرایەی کە هەڵدەواسرێت، ناوی شاخێکی بڵندی کوردستانی باشوورە.
(قوباد): نایو یەکێکە لـە پادشا کۆنەکان.
(قەیسەر): نازناوی پادشای کۆنی ڕۆم بووە.
(قابیل): شایستە، یەکێکە لـە کوڕەکانی حەزرەتی ئادەم پێغەمبەر .
(قشلآخ): شوێنی زستان.
(قوربان): فیداکردن، (وەرە قوربان لە سەیری جەژنی قوربان…سەماوەر پرِ لە نارو خانە بێ نان)قانع؛
(قەشەنگ): زۆر جوان.
(قەیتوول): ناوی گوندێکە لە ناوچەی گەرمیانی کوردستانی باشوور.
(قەراو): ئاونگ، شەونم، ئاوی سەر گوڵ و گیا.
(قەڵبەز): هەڵدێر .
A
(کاردۆ): بنەچەو رەگەزی میلـلەتی کورد.
(کاردۆخ): جۆرە گیایەکی دەشتییە لەشێوەی گوڵدایە. ناوی شاخێکی بەرزە.
(کارزان): کار جوان، فامیدە لـە‌کارو ئیشدا .
(کارناس):شارەزا،
(کاروان):قافـــلّ،
(کارێز): ئەو ئاوەیە کە لەژێر زەوی دێتە دەر .
٣١
(کاربین): تاقەت و هێز .
(کارکۆ): کارێکی بەسوودو قازانج.
(کابان): ژنی ماڵ ــ
ــ
(كارا): چالاك، زيـ
(کارامە): لـە‌کاردا.
(کاروس): ئامـۆڑگاری ئاینی.
(کازیوە): بەرەبەیان،
(کاژاو): ناوی شاخێکە، (گەرمیان سەر گەرم قەرەداخ بێ داخ…گۆیژە فەرەهەند کاژاو پر دەماخ)قانع.
(کاشمە): ناوی جۆرە گیایەکی بەهارییە.
(کاشان): شوێن گێران، ناوی شارێکە لـە ئێران.
(کاڤار): مەڵبەند، ناوچە.
(کاکی): برای گەورە، تەختانی، دەڵێن:( دەشتی کاکی بەکاکی).
(كالۆ): باوك.
(کالوخ): ئەو بەرگەی کە لە قورئانیان دەگرت.
(کاڵە): نەگەیوو، رەنگی کاڵ.
(کاڵی): سچی پێست، چاوکاڵ
(کامەران): ، شادومان.
(کامیار):شادو بە‌ختـــە‌وە‌ر . ناوێکی ئێرانییە.
(کانی): رچاوە‌ی ئاو ، چە .
(کانیاو):ئەو ئاوەی لـە کانی دێتـــە دەر .
(کاوان): شـــاخە‌کان، چیاکان.
(کاوە): ناوێکی کۆنی کوردی یـــە.
(كاويان): بەدەنگی نزم.
(کاسۆ): هەژار.
(کردار): ئاکار، رەفتار.
(کرمان): بچوککراوەی ناوی کرمانج. شارێکی ئێرانە.
(کومانج): کورد، شیچوە زاری کرمانجی.
(کرێکار): کرێگرتە، ئەوەی لەبری کرێیەك کارێك دەکات.
(کنێر): جۆرە گیایەکی بۆن خۆشی بەهارییە.
(کۆچەر): ڕەوەند، کۆچەری.
(کۆچی): ساڵی مێژووی کۆچ کردنی پێغەمبەرییێ
(کوردستان): نیشتمانی کوردەکان.
(کوردۆ): ناوی دەوڵەتێکی کوردی کۆنە.
(کۆسار): ناو شاخ.
٣٢
(کۆساران):ناو شاخان، (نەرگسی چاو کاڵدەمەو بەهاران….کە ئەڕوێن لە لای دەشت و کۆساران)هەژار.
(کۆسرەت): ناوی شاخێکە لـە کوردستان.
(کۆساڵن): ناوی گوندێکە.
(کۆشان): هەوڵدان، تێکۆشان.
(كۆمار): عەشرەت،خەڵك، جۆرە سستمێكی فەرمانرەوایی یە.
(کلّپە): تینی ئاگر .
(کەتان): گیایەکی باڵ بەرزە.
(کەژ): کێو ، دەشت.
(کەزێ): پرچ.
(کەزین): جۆگەی ئاوی داپۆشـ
ــ
(کەڑاڵ): ئاس———
(کەژاوە): تارای ر بووك.
(کەڑیێ): بچوککراوی ناوی کەژاڵە، شاخێك.
(کەلان): جوانی تەواو .
(کەنار): تەنیشت،لێواری دەریا.(فەرمووتە کە بانگم کە شەوێ دێمە کەنارت…قوربان وەرە شەو رۆبی ئەوا وادەبی بانگە)نالی.
(کەناو): ئاودێر .
(کەنیلە): کچ.
(کەوێ): پۆشاکێکی ژنانەیە لەسەر شێوەی کەوایە.
(کەویار):جۆر گۆرانیەکی کوردییە، یاری جوان.
(کەیوان): ماڵ ، کابان.
(کیژان): کچان، تایبەت بە کچی بچکۆلانە.
(کێوسار): کێوان، .
(کۆژیر): موو ژیری.
(کۆژین): ژیان.
(کاردۆنیا): ناوی یەکێکە لـە دەوڵەتانی کوردی.
(کوردەمیر): میری کوردان، ناوی گوندێکە لـە ناوچەی گەرمیان.
(کەوشەن): سنوور، نێوان.
(کریشمە): ناز.
(ﮔﺎﻓﺎﻥ): ﺷﻮﺍﻧﯽ ﮔﺎﺭﺍﻥ، ﭘﯿﺎﺳﻪﮐﺮﺩﻥ.
(ﮔﺎﻭﺍﻥ): ﻋﻪﺷﯿﺮﻩﺗﯿﮑﯽ ﻧﺎﻭﺩﺍﺭﯼ ﮐﻮﺭﺩﻩ، ﺷﻮﺍﻧﯽ ﺭﻩﺵ ﻭڵﺥ.
(ﮔﺎﺭە): ﻧﺎﻭﯼ ﺷﺎﺧێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﻪ، ﺩەﻧﮕﯽ ﻣﺎﻣﺮﯼ ﻫێڵﮑﻪﮐﻪﺭ.
2 ٣٣
(ﮔﻼﺭە): ﺩەﻧﮑﯽ ﺗﺮێ، ﺑﯿﻨﺎﺑﯽ ﭼﺎﻭ .
(گلار): چەمی بچکۆلانە.
(ﮔﻠﯿﺎﺭ):ﮔﻮڵﯽ ﻧﻪﭘﺸﮑﻮﺗﻮﻭﯼ ﺩﺍﺭﯼ ﻫﻪﻧﺎﺭ .
(ﮔﻠﯿﻨﻪ): ﺭەﺷﺎﯾﯽ ﻧێﻮ ﭼﺎﻭ ، ﻧﺎﻭﯼ ﮔﻮﻧﺪێﮐﻪ.
(ﮔﯚﺭﺍﻥ): ﺗﯿﺮەﯾەﮐﯽ ﮔەﻭﺭەﯼ ﮐﻮﺭﺩە، ﺷێﻮە ﺯﺍﺭێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﯾە، ﻧﺎﺯﻧﺎﯼ ﺷﺎﻋﯿﺮێﮐﯽ ﻧﺎﻭﺩﺍﺭﯼ ﮐﻮﺭﺩە.
(گورجی): گورج و گۆل.
(گوشاد): فراوان، کراوە.(بە‌فە‌زلێو کە‌رە‌م ڕە‌ه‌تی عامت…گوشادکە تەنگی بە‌ندە‌ی ناکامت)شاهۆ.
(ﮔﯚﺷﺎﻥ): ﮔﻮﺷﯿﻦ.
(ﮔﯚﭬﺎﺭ): ﺟﯚﺭە ﺑﻼﻭ ﮐﺮﺍﻭەﯾەﮐە.
(ﮔﯚﭬﺎﻥ): ﺷﻮێﻨﯽ ﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﯾﺎﺭﯼ ﮐﺮﺩﻥ.
(گۆڤەند): زەماوەند، شابی.
(گوڵڵە): گوڵن مێلاقە.
(ﮔﻮﻻﻥ): ﻧﺎﻭﯼ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﺩﻭﻭەﻣﯽ ﺳﺎڵﯽ ﮐﻮﺭﺩﯾﯿﻪ. ﻧﺎﻭﯼ ﭼﻪﻧﺪ ﮔﻮﻧﺪێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﻪ.
(ﮔﻮڵﺒﻪﻧﺪ): ﭼﻪﭘﮑﻪ ﮔﻮڵ.
(گوڵبەهار): گوڵە سورەی بەهار .
(گوڵچین): دەسکەنەکردنی گوڵ (لەسەر بەرگی گوڵێکی باخی حوسنت…هەزار گوڵچینییێ بیێ بەرگ و نەوا چین)نالی.
(ﮔﻮڵﺒﯿﻦ): ﺗﻪﻣﺎﺷﺎﮐﺮﺩﻧﯽﮔﻮڵ، ﺋﻪﻭ ﮐﻮﻧﻪﯾﻪ ﻟـﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺗﻪﻧﻮﺭﺩﺍ ﻫﻪﯾﻪ ﺑﯚ ﻫﻪﻭﺍ.
(گوڵجارِ): گوڵجارِ ، دەشێ گوڵێ (لە کن تۆ خارو خەس گوڵزارە بێ من… لە لای من خەرمەنی گوڵخارە بێ تۆ)نالی.
(ﮔﻮڵﺳﺘﺎﻥ): ﺑﺎﺧﭽﻪﯼ ﮔﻮڵ ﻧﺎﻭﯼ ﺑﻪﺭﻫﻪﻣێﮐﯽ ﺳﻪﻋﺪﯼ ﺷﯿﺮﺍﺯﯾﯿﻪ.
(ﮔﻮڵﺷﻪﻥ): ﮔﻮڵﺟﺎﺭ، ﺩەﺷﺘﯽ ﯾﺮ ﻟـﻪ ﮔﻮڵ.
(ﮔﻮڵﺸﺎ):ﮔﻪﻭﺭەﯼ ﮔﻮڵﻥ.
(گوڵروو): شێوەی وەك گوڵ.
(گوڵەندام): ئەندام لەشێوەی گوڵەندام ئەی تەنافی گەردنم زوڵفی پەریشانت…)وەفایی.
(ﮔﻮڵەﺑﺎﺥ): ﮔﻮڵێﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒەﺗﯽ ﻻﺳﮑﯽ ﺩﺭﮐﺎﻭﺑﯿﻪ.
(ﮔﻮڵﯽ): ﺗﻪﻧﻬﺎ ﯾﻪﻙ ﮔﻮڵ.
(ﮔﻮڵﻨﺎﺭ): ﮔﻮڵﯽ ﻫﻪﻧﺎﺭ ، ﮔﻮڵﯽ ﺋﺎﮔﺮ ﻣﻪﺑﻪﺳﺖ ﺋﺎﮔﺮﯼ ﭼﻮﺍ ﻭ ﻣﯚﻣﻪ.
(ﮔﻮڵﻨﺎﺯ): ﮔﻮڵﯽ ﻧﺎﺯ ﻧﺎﺯ .
(ﮔﻮڵ
(ﮔﯚﻧﺎ): ﺭﻭﻭﻣﻪﺕ. ﮐﻮڵﻢ.
(گۆیار): ئەو کەسەی پاسەوان و ئێشکگری قەڵ دەکات.
(ﮔﯚﯾﺎﻥ): ﻫﯚﺯێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﻩ ﻟـﻪ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ، ﻧﺎﻭﯼ ﮔﻮﻧﺪێﮐﻪ.
(ﮔﻪﺭﺩﻩ): ﮔﻮڵﯿﻨﮕﯽ ﺋﺎﻭﺭێﺷﻤﯽ.
(ﮔﻮﺯﺍﺭ): ﮐﺎﺭ ﭘێﮐﮭێﻧﺎﻥ.
(گەردوون): زەمانە، (گوڵی حاجیلەکانی دەشێ هاموون…نەکەی بیدەی بە نەرگسجاری گەردوون)حاجی قادری کۆیی.
٣٤
(گەردانە): جۆرە خشێکی ژنانەیە.
(ﮔﻪﺭﺩﯼ): ﻫﯚﺯێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﯾﯿﻪ ﻟـﻪ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭ.
(ﮔﻪﺭﻣﯿﺎﻥ): ﮔﻪﺭﻣﻪﺳێﺭ ، ﻧﺎﻭﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪﺭﻓﺮﺍﻭﺍﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭﻩ.
(گەزیزە):یەکەمین گوڵی بەهار .
(ﮔﻪﺯﯙ): ﺟﯚﺭﻩ ﺷﯿﺮﯾﯽﯾﻪﮐﯽ ﺳﺮﻭﺷﺘﯽﯾﻪ.
(ﮔﻪﺯﻧﻪ):ﻧﺎﻭﯼ ﮔﻮﻧﺪێﮐﻪ ﻟـﻪ ﻧﺎﻭﭼﻪﯼ ﻫﻪﻭﻟﯿێﺮ.
(گەشە): نەشونوماکردن، شادی و خۆشی، بالأکردن و گەورە بوون.
(گەشێ): پێگەیشتوو ، سەیران.
(ﮔﻪﺷﺘﯿﺎﺭ): ﮔﻪﺭﯾﺪﻩ، ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺩﻩﭼﯿﯿﺘﻪ ﮔﻪﺭﺍﻥ.
(ﮔﻪﻭﻫﻪﺭ): ﺟﯚﺭﻩ ﺑﻪﺭﺩێﻛﯿﯽ ﺑﻪﻧﺮﺧﻪ.
(گەشاو): گوڵیگەشاوە، کرانەوەی خۆشی.
(گەشبین): ئەندێشەی پاك و جوان، گومانی باش بردن. برِوا بەخۆ بوون.
(گەلاوێژ): ناوی ئەستێرەی بەرەبەیانە کە زۆر گەشە، یەکێکە لەمانگە کوردیەکان.
(ﮔﻪﻟﯿﺎﺭ):ﻋﻪﺷﯿﺮﻩﺗﯿﮑﯽ ﮐﻮﺭﺩﻩ.
(گەنجی): لاوی ، دەستەلآت، گەنجینە،(لەدڵدا یادی گەنجی کێیە بێخود…کە ئەمشەو نۆبەتی جانانە ئەگری)بێخود.
(ﮔێﻻﺱ): ﺟﯚﺭە ﻣﯿﻮەﯾەﮐﯽ ﺭەﻧﮕﯽ ﺳﻮﻭﺭە.
(ﮔﯿﻼﻥ):ﮔﻪﺭﺍﻥ.
(ﮔﻪﺷﺘﯿﺎﺭ): ﮔﻪﺭﯾﺪﻩ، ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺩﻩﮔﻪﺭێﺕ.
(ﮔﻮﺯﯾﺪە): ﻫەڵﺒﮋﺍﺭﺩە.
(ﮔﺰﻧﮓ): ﺗﯿﺸﮑﯽ ﺭﯙﮊ ﻟـﻪ ﺑﻪﺭﺑﻪﯾﺎﻥ.(ﻟـﻪ ﺩﻭﮔﻤﻪﯼ ﺳﯿﻨﻪ ﺩﻭێﻧﯽ ﻧﻮێﮊﯼ ﺷﯿﯚﺍﻥ…ﮔﺰﻧﮕﯽ ﺩﺍ ﺳﭙﯿﺪﻩﯼ ﺑﺎﻏﯽ ﺳﯿﯚﺍﻥ)ﻧﺎﻟﯽ.
(گەردش): چەرخ و زەمانە.
(گەردین): هەموو ، تێکرا.
(ﮔﻤﯚ): ﻧﺎﻭﯼ ﭼﯿﺎﯾﻪﮐﻪ ﻟـﻪ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭ .
ل
(لارا): بەلەنجەو لار.
(لارە): گریانی توندی منداڵ.
(لارۆ): دیمەنی ڕوخسار لـە تەنیشتەوە.
(لالوّ): خالّۆ، برای دایك.
(لازیان): ناوی گوندێکە لـە کوردستانی باشوور .
(لاژە): گۆرانی.
(لاس): گەنجی جوان، عاشقە‌كە‌ی خەزالێ ٣٥
| (لاقە): گەنج، لاو، پارانەوە. |
|----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------|
| (لافين): بزووتن، جولآن. |
| (لالە):جۆر گوڵێكە، شوێنی مۆم، شە‌معدان. |
| (لالە‌زار): گوڵجارِ، شوێنی گوڵن |
| (لانە): هێلانە،شوێنی حدواندوە:( غەزاڵی من ئەگەر ساتیێ نەبییێ… بیابان قورِ دەپێوێ لانە ئەگری)بێخود. |
| (لانۆ): شوێنی شێر، لانەی شێر. |
| (لاوە): گەنج، لاو، پارانەوە. |
| (لازۆ): ئەی جوان، ئەی لاو . |
| (لاوچاك): گەنجی چاك، گەنجی پێگەیشتوو . |
| (لاوان): گەنجان، هە‌رزە‌كاران. |
| (لانكۆڵ):بێشكە . |
| (لانکیێ): لانکی منداڵ کەلـەدار دروستی دەکەن. |
| (لاولاو): جۆر گولێکە چەند رەنگی هدیە، لاسکەکەی زۆر دەروات.(کێ هات لاولاوی بەدارا ئالاند… کـام دەسـت گـمرنی وەندوشـەی |
| شکاتد)پیرەمێرد. | |
|----------------------------------------------------------------|------------|
| (لاوك): گۆرانی درێژ، لاوك و حە‌یران. | |
| (لاوێن):نەمامی داری بی، چڵە بی ناسك، لاواندنەوە. | |
| (لفين): جووڵە، بزاوتن. | |
| (لوان):رۆشتن، گەشت. | |
| (لۆتەر): گـــورج و گۆڵ. | |
| (لۆلان): گوندێکە. | |
| (لۆنە): تاڵ ، داو . | |
| (لەبار): شیاو، رێك. | |
| ــ | (لەرێ): جـ |
| (لەشکر): سوپا، ئۆردووی سەرباز . | |
| (لەغە): رۆشتى كەون رۆشتى هەرشتێك نازى پێوە دیار بێت. | |
| (لەنگین): لەرین. لەرزین، خوار بوون. | |
| (لەوەند): لاوو گەنجی جوان. | |
| (لـە‌وین): بژوێن، شوێنێك گژو گیای زۆ بێت. | |
| (لەیلان): دەشت و چۆڵ، بیابان، ناوی شارۆچکەیەکە لەنزیکی کەرکوك. | |
| (لیا): چەپکە گوڵی باز نەیی. | |
| (لیان): جوولان. | |
| (لیمۆ): میوەیەکی ترش و بۆن خۆشـ | |
| (لێزان): زیرەك، شارەزا. | |
| (لێوان): پرٍ، شەربەی شوش | |
| ٣٦ | |
(لاولاو): جۆر گولێکە چەند رەنگی هدیە، لاسکەکەی زۆر دەروات.(کێ هات لاولاوی بەدارا ئالاند… کـام دەسـت گـمرنی وەندوشـەی
(لاوك): گۆرانی درێژ، لاوك و حە‌یران.
(لاوێن):نەمامی داری بی، چڵە بی ناسك، لاواندنەوە.
(لوان):رۆشتن، گەشت.
(لەبار): شیاو، رێك.
(لەشکر): سوپا، ئۆردووی سەرباز .
(لەغە): رۆشتى كەون رۆشتى هەرشتێك نازى پێوە دیار بێت.
(لەنگین): لەرین. لەرزین، خوار بوون.
(لەوەند): لاوو گەنجی جوان.
(لـە‌وین): بژوێن، شوێنێك گژو گیای زۆ بێت.
(لەیلان): دەشت و چۆڵ، بیابان، ناوی شارۆچکەیەکە لەنزیکی کەرکوك.
(لیا): چەپکە گوڵی باز نەیی.
(لەنیا): شنەی با، لەنجە.
(لەرین): جولانەوە.
(لەزگین): رِووخۆش و دەم بە پێكەنین.
(هۆن): ناوچەیەکی هەور امانە.
(لۆلان): پێچ خواردن، ناوی گوندێکە لـە کوردستان.
P
(ماردین): ناوی شارێکە لـە کوردستانی باکوور.
(مادیا): دەوڵەتی ماد.
(ﻣﺎﮐﻮﺍﻥ):ﻧﺎﻭﯼ ﭼﯿﺎﯾﻪﮐﻪ ﻟـﻪ ﺋێﺭﺍﻥ.
(ماکۆ): پەناگە، شوێنی کۆبوونەوە.
(ماکۆك): ناوی چیایەکە، پەلـە گیا.
(مازان):گەورە.
(مازیار): جوان و گەورە.
(مازین):گەورە، مەزن.
(مامران): ناوچەیەکە لـە گەرمیان، ناوی گوندێکی گەرمیانە.
(مانی):وێتەکێشێکی بەناوبانگی ئێرانییە ئێرانی، (مانی نیەتی قوەتی تەسویری برۆی تۆ… ئەم قەوسە بەدەسێ موتەنەفیس نەکشاوە!)نالی.
(مژدە) مزگیّنی.
(مرواری): بەردێکی جوان و بەنرخە.
(ﻣﻮﮐﺮﯼ): ﻧﻪﺗﺮﺱ، ﻧﺎﻭﯼ ﻫﯚﺯێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﻩ، ﻧﺎﺯﻧﺎﻭﯼ ﺷﺎﻋﯿﺮێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﻩ.
(ﻣﻮﮐﺮﯾﺎﻥ):ﻧﺎﻭﭼﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺭﯙﮊﻫﻪڵﺗﻪ.
(مەهاباد): ناوی ناوچەیەکە لە کوردستانی رۆژهەڵات، یەکەمین کۆماری کوردە.
(مەبەست): نییەت، ئامانج.
(مەردان):پیاوان، (کوردستان موڵکی گەلی کوردانە…جێگای ئارامگای شێری مەردانە)شاهۆ.
(مەروێ): ناوی گوندێکە لە شارباژێر.
(مەریوان): ناوی شارێکی سنووری کوردستانی ڕۆژهەڵتە.
(مەرزی): گیایەکی کەژبی بۆن خۆشە.
(مە‌رین): ناوی هاوینە هە‌وارێکە لـە کوردستانی باشوور.
(مەزار): شوێن، شوێنێكە زیارەت بكرێت.
(مەزرا): کێڵگە، جێگەی شت لێ چاندن.
(مدم):ندوینداری بەناوبانگی زین، (ندما خانی هدتا چیرزکی عدشقی ئێمـە دارێزیێ… دەنـا هێمێنتا لــە کوردسـتان دهێبِـن زیـن و مــەمێک تر)هێمن.
(مەمۆ): ناوێکی پیاو انەیە .
(مەندان): گوندێکە لە کوردستانی باشوور .
(مەندە): ئەوەی دەمێنێتەوە، ناوێکی پیاوانەیە.
(مەندێ): گیایەکی کوێستانییە تێکەڵی پەنیری دەکەن.
(مە‌نیّ):جۆرە گیایە کە .
(مە‌یرەم): مەریەم.
(مەیدان): گۆرەپانێك كەمێك گەورە، شوێنێك بۆ كۆبوونەوە.
(مەودا):نوکی خەنجەر ، نێوان دوو شت.
(میر): سەرۆك، جۆرە دەستەڵتێكە لـەشێوەی پادشابی.
(میران): نازناوی میرە‌کانە، ناوی گوندێکە.
(مینا): شوشە، (لالەو وە‌نە‌وشە‌و نە‌سرینە… رە‌یخانە‌و مینا چین چینە)حەمدی.
(میوان): مەمان، رێبوارێك لـە‌مالێكدا.(میوان خۆش هاتی سەفا هاوردی…خەم و پەژارە لـە‌دلّ لابردی)فۆلـكلۆر .
(مەمەند):ناوێکی پیاو انەیە .
(مە‌هتاب):مانگە
بەو
(مەهیار): هاوریێی مانگ، دۆسی مانگ، ئەو ناوانەی بە مهە دەست پیێ دەکەن زۆربەی ناوێکی فارسییە.
(میەرەبان): دڵوا، دڵنەرم، بەسۆز.
(ﻣﯿﺮﮐﯚ):ﺷﺎﺧﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩ، ﮔﻪﺭﻭﻩﯼ ﻣﯿﺮﺍﻥ.
(میرە): میران، سەرۆك.
(میرخان): میری خانەدان، میری دەستەڵتدار .
(میرخاس): سەرکردەی ، پیاو چاك.
(میرداد): میری و سەرکردەی دادپەروەر .
(ﻣﯿﺪﯾﺎ): ﻧﺎﻭﯼ ﺩەﺳﺘەڵﺗﺪﺍﺭێﮐﯽ ﮐﻮﻭﺭﺩ ﺑﻮﻭە ﻟـﻪ ﻣێﮊﻭﻭﺩﺍ.
(میرشاد): میرو سەرکردەی بەختەوەر .
(مەستورە): دایۆشراو ، نازناوی ژنە شاعیرێکی بەناوبانگی کوردە.
(مەستى): مەست بوو. بێ ئاگا، (نەخۆش و مەستى دوو چاوى كاڵم…حەقم بەدەستە ئەگەر بناڵم)وەفابی.
(مە‌هناز): نازی مانگ، کریشمە‌ی مانگە شەو .
(مزگێنی): مژدە، مـ
زگانی.
(مەندان): خاوەنداری.
(مە‌ستان): جوان و شێوە شێرین، مەست بوو .
(مێرگ): چیمەن، زەوییەك هەمیشە گیای سەوزی لیێ بێت و تەرِ بێت.
(میراو): کاری ئاوداری، ئەوکەسەی رێرەوی ئاو دەگۆرێت.
(مەزێ): ناوی گوندێکە.
(مەدهۆش): سەرسام، نازناوی شاعیرێکی کوردە.
(مەکۆ): پەناگا، دامەنی چیا.
(مەڵبەند): ناوچە، چەق.
(میلان): ناوی گوندێکە لـە کوردستانی باشوور .
(مۆدان): ناوی هۆزێکی کوردی زازایە.
(ﻣﻮﻭﺍﻥ): ﻧﺎﻭﯼ ﻫﯚﺯێﮐﻪ، ﻧﺎﻭﯼ ﭼﻪﻧﺪ ﮔﻮﻧﺪێﮐﻪ ﻟـﻪ ﻧﺎﻭﭼﻪﯼ ﺷﺎﺭەﺯﻭﻭﺭ.
(مەنگۆر): قەیرە کچێکی شوو نەکردووە، ناوی عەشیرەتێکی کوردە.
(مەسێ):کورتکراوەی ناوی مەنسوورە، ناوی چەند گوندێکە لە ناوچەکانی سەنگاو و قەرەداخ و پێنجوێن.
(مەرام): داخوازی، ویستی ناو دڵ.
(میوە): بدری تـام خۆشـی دار، وەکـو (پرتـە‌قالِ سـیّو، تـریّ، هـبدرمیّ، لیمـیّرَ، هـبدری قدیـسی…هتـد).(وتـی میـوە‌ی بدهە‌شـیّه شـیعری مەحوی….خودا نەبرێ لـە باغم داری بەردار)مەحوی.
ف
(نارنج): جۆرە میوەیەکە لەشێوەی پرتەقاڵ.
(ناردین): گیای حدسیر ،گڑو گیایەك کە حەسیر و هەندێك شێ تری لێ دروست دەکرێت.
(نارێ): ناوێکی ژنانەیە .
(نارین): جۆر گۆرانییەکی خەمبارانەیە، ژنی شەرمن.
(ناز): بەناز، عیشوە.(قرِه‌و زیرِه‌و چریکدو نالە‌وو هاواری ئەو خۆشە…قرِو قدپ بوونی دە‌عیدو نازو لمنجدو لاری ئەم جوانە)جروستانی.
(نازدار): خۆشەویست، جوان، بەناز.
(نازێ): بە عیشوەیەك، نازەنین.
(نازگولّ): گوڵناز، نازی گوڵ.
(نازە): بچوککراوەی ناوەکانی (نازدار و نازەنین و نازێ و نازناز)ه.
(نازناز): گوڵێکە چەند رەنگی جیاوازی هەیە.
(نازەنین): نازدار ، ناوی ناوچەیەك و گوندێكە لـە كوردستانی باشوور .
(نازین): شانازی کردن.
(ناسكۆڵ): ناسك و بچكۆلانە.
(ناسك): نەرم و نیان.
(ناسكە): ناسك، شتێك كەم بەرگری هەبێت.
(ناسیار): ئاشنا، ناسیاو .
(نالی): نازناوی شاعیرێکی گەورەی کوردە.
(ناڤدار): ناودار ، بەناوبانگ.
(ناودار): بەناوبانگ.
(نافگە): شوێنی بەیەك گەیشتنی دوو چەم.
(ناقین): مام ناوەند، ناوەراست.
(ناکام): بێ مراد، بە ئامانج نە‌گە‌شتوو ، نەگەیوو .
(ناودەشت): پێ دەشت، ناوچەیەکە لـە کوردستانی باشوور.
(ناوکۆ): لەناو خەڵکیدا، بەش نەکراو .
(ناوەند): نێوەند، ناوەڕاست.
(ناهی): جۆرە گیایەکە گوڵەکەی لە ئەستیێرە دەچێت، ناوێکی ژنانەیە.
(نایاب): چاك، باش.
(نامی): ناسراو ، نازناوی زانای گەورە(مەلا عەبدولـکەریمی مودەریس)ه.
(نزا): دوعا، پارانەوە.
(نما): دیمەن، نوێژ بە شێوە زاری هەورامی.
(نزار): شوێنێکە لەبەرزی شاخان.
(نزارە): ناوی گوندێکە لـە ناوچەی پێنجوێن.
(نزاران): ناو بەرزی شاخان.
(نزارێ): بڵندی شاخێك.
(نژوە): دارشتنی نووسین.
(نسار): ئەو جێگەیەی کە خۆرەتاوی بەر ناکەوێت.
(نڤار): داهێنان، تازەكردنەوە.
(نگین): بدخت، نقیّم، موسیلە‌کدی سولە‌مان پیّه‌مبار،(تو بە مێرووولە‌ی زەعیف ئیشی سلیّمانیّ ئدکە‌ی….خاتەمی مـێری نگینـت کـردە
دەست دێوی هەیا)قانع.
(نیگار): شێوە، ئەو وێنەی بدەست دەکێشرێت.
(نێرگز): گوڵێکی بەهاری زۆر بۆن خۆشە.
(نیگا): روانین، تەماشا کردن، وەحی.
(نمایش): دەرخستن، نیشاندان.
(نمە): بارانی لـە‌سە‌رخۆ ، نەرم.
(نوالە): ئەو شویتەی لە‌چیادا هدتاو لیّی نادات،(گەراوم چۆم و نوالە میّرگ و بژرین… بەماه و زەردی ئە‌ستدم هدلگە‌راوم)هیّمن.
(نوێدێ): گوندی تازە، ناوی گوندێکە لـە کوردستانی باشوور.
(نوژەن): تازە کردنەوە، نوێ بوونەوە.
(نوقلّه): شیرین، بە منداڵێکی وردیلانە دەوترێت.
(نونو): شتێکی زۆر تازەو نوێ.
(نونە): دانوولە.
(نیهال): ل
(نیهاد): دڵ و دەروون.
(نەبەرد): ئازاد، كەس ــ
:
(نەبەز): كۆڵنـ
بەدەر، سەرکەوتوو.
(نەجیب): رەسەن، .
(نەخشان): نەخشكردن، رەنگكردن.
(نەخشین): رەنگاو رەنگ و جوان.
(نەرمە): ناسك.
بەرم و نیان.
(نەرمۆڵ): زۆر نـ
(نەزیرە): چیرۆکی کورت.
(نەژاد): نەوە، .
(نەسرەت): یارمەتی خوایی، پشتیوانی.
(نەسرەو): نەسرەوت، نەبەزیوو ، کۆڵنەدەر .
(نەسیم): شنەبای بەرە بەیان.
(نەسرین): گولێکی بۆن خۆشە رەنگی زەردە.
(نەشیل): جوان دڵرِفێن.
(نەغمە): ئاواز، چریکەی بولبول، گۆرانی. (نەغەدە): شارێکی کوردستانی رۆژهەڵتە.
(نەکەرۆز): شوێنێکی زۆر سارد، ناوی ناوچەیەکە لـە کوردستان.
(نەمام): درەختى تەمەن یەك ساڵ.
(نەمرود):ناوی چیایەکە لـە کوردستان.
(نەوا): دەنگ و ئاواز .
(نەورۆز): ڕۆژی نوێ، یەکەم مانگی ساڵی کوردییە.
(نەوزاد): منداڵی نوێ، نەوەی تازە.
(نەوژین): ژینی نوێ.
(نەوێ): نزمایی، ناوی گوندێکە لەبناری شاخی سورێن لـە شارەزوور.
(نەزاکەت): لەسەر خۆ، پاك و بێگەردی.(سەر دەرە بێ خەم تاریدەر پر گوڵ…گوڵ بە نەزاکەت نیشت لەبانی چلێقانع.
(نهەری): ناوچەیەکە لە کوردستانی باکوور. شوێنی ناوداری گەورە (شێخ عوبێدوڵاڵی نهەری).
(نهەرۆ): ناوی سەرکردەیەکی ولۆتی هیندستانە.
(نهەلە): ناوی گوندێكی كوردستانی باشوورە، گوندێك لەناو دەشتێكی فراواندا.
(نیا): رواندنن سەوز بوون.
(نیاز): کەبەست، واتا.
(نیار): کەسێك لەسەر شانۆ نمایش بكات.
(نیان): نەرم، نەرم ونیان.
(نێچێر): ئەو شتەی کە ڕاوچی ڕاوی دەکات.
(نێچیرڤان): راوکەر، شکار.
(نیسان): مانگی چوارەمی ساڵی زاینییە.
i 1
(نیشان): ناونیشان، خاڵی خواکرد لەسەر لاشە.دەستنیشان کردن.
(نیشتمان): ولاّت، زێد.
(نێوەند): ناوەراست، ناوەند.
(نامێ): غەریب، بێگانە:( نامێ بوونە داگیرکەرمان…پاروویان فڕاند لـەبەرمان)هەژار .
(مَمَمَمَ): دلَوْپِ دلَوْپِ، بارانی لـەسەر خۆ.
(ﻧﻮێﮐﺎﺭ):ﺋﯿﺶ ﻭ ﮐﺎﺭﯼ ﺗﺎﺯﻩ.
(نەریمان): ناوێکی فارسی کۆنە.
(نەوزەر): زێرێ نوێ، ناوی پادشایەکی مادە.
(نەشوان): بەختیاری، شادی و کەیف.
(نەوشێروان): ناوی پادشایەکی ئێرانی کۆنە بە دادپەروەر ناوبانگی دەرکردووە.
(نورسی): ناوی گوندێکە لـە کوردستانی باکوور ، نازناوی پیاوچاکی کورد (سەعیدی نورسی)یە.
(نەورەس): تازە پێگەیشتوو، ناوی باڵندەیەکە بەزێری لـە نزیك دەریاکاندا دەژین.
(نەوژیر): بیری نوێ، ژیری تازە.
(نوخشە): پیرۆز کردن.
بەربەرەو ژێر.
(نشێر): شوێنی س
(نشین): شوێنی ناسراو ، نیشتن.
ــ
(نهەرەوان): ناوچ 9
(واران): باران.
(وارین): بارین، داکردنی باران.
(واژە): وتە، دەنگی لقی درەخت لەبەر با، ناوی گوندێکە لە کوردستانی باشوور.
(وان): ناوی دەریاچەیەکە لە کوردستانی باکوور .
(وازێ): یاری کردن.
(واژین): دارشتن.
(والآ): کالآ، ئالآو والآ، کرانە‌وە.
(وردبین):کەسی بەهۆش و بیر، وردکار.
(ورشە): بیرقە، پرشنگ.
(وریا): زیرەك، بەئاگا.
(ﻭﭼﺎﻥ): ﭘﺸﻮﻭﯾﻪﮐﯽ ﮐـــﻮﺭﺕ، ﺋﯿﺴﺮﺍﺣﻪﺗﯽ ﮐﻪﻡ.
(ولاّت): نیشتمان، زێد.
(وەرزێر): وەرزیار ، جـ
(وەرزی): بەرزی ، بڵندی.
(وەفا): بەئەمەك، وەفادار .
î غ
(وەنەوشە): ناوی گوڵێکە، رەنگێکی تێک بەڵە لە دوو رەنگ.
(وێژە): هۆنراوە، وتە، ئەدەب.
(وێژەر): زانا و نووسەری دڵتەرِ .
(وێژان): وتن، قس ــ
(وێژا): کەسی زۆر قسەزان، کەسی زمان پاراو.
(وێنا): شێوە.
(ﻭﻟﯿﺎﻥ): ﭘﯿﺎﻭ ﭼﺎﻙ، ﻧﺎﻭﯼ ﮔﻮﻧﺪێﮐﻪ ﻟـﻪ ﻗﻪﺭﻩﺩﺍ ﻍ.
(وەکار): بەکار، لێهاتوو .
(وشیار): زیرەك، بەئاگا، هوشیار .
(وەشەن): خۆشە، چاك و باشە بەشێوە زارى هەورامى.
(وەشێ):تاسە، تامەزرۆ، باكووری.
A
(هاژە): دەنگی گەڵو دار و ئاوی چەم.
گە.
(هاژان):دەنگی تاڤـ
(هالان): نە‌مامان، هانە‌دان.
(هانا): پەنا.
(هانە): کانی.
(هانی): ئەمە.
(هاوار): بانگ کردن بەدەنگی بەرز.
(هاوراز): هاوەڵ و دۆستی زۆر نزیك، خەمغۆر .
(هاوبەش): بەشـ
ــ
(هاوتا): وەكو يەك، ش ــ
(هاوسەر): ژن و پیاو ، دوو دۆستی نزیك.
(هاورێ): برادەر، هاوسەفەر .
(هاوژین): پێکەوە ژیـان، هاوسەر.
(هاوەڵ): ه
(هاوناز): هاو سۆز، هاوراز.
(هاوکار): پشتیوان لـە کارێکدا .
(هاوسۆز): دوو بەیەکەوە.
(هاودەم): پێکەوە بوون.
(هیجران): کۆچکردن، جیا بوونەوە، ناوی شاعیرێکی کوردە.
(هەژان): راتەکاندن، بەئاگابوونەوە.
(هدژار): نەدار، کەمدەست، نازناوی مامۆستای گەورە (هەژار موکریانی)یە، خاوەنی فەرهەنگی (هدمبانە بۆرینە)ید، کە سەرچاوەی ید‌ک‌س ئەم کتێبەیە.
(هەورامان): ناوچەیەکە لە هەردوو کوردستانی باشوور و کوردستانی رۆۆژهەلۆت.
(هە‌ورام):کاتی دەرکەوتنی هەتاو ، خەڵکی ناوچەی هەورامان.
(هەوێن): ئەوەی دەیێهە هۆکاری مەیین، (مەڵین شیلاوگ ئەسڵی پەنیرە…فیتنە هەوێنی نۆ قازان شیرە!)پیرەمێرە.
(هۆرە): جۆر ئاوازێکی تایبەتییە، هۆرەی جافی.
(ه خانی.
(هەوری): پارچەیەك قوماشی ئاورێشمی تایبەتە بە سەرپێچی ژنان.
(هۆزان): شاعیر، هۆزەکان.
(هۆژیین): راهاتن.
(هەنسك): فرمێسك.
(هۆشدار): بەئاگا هێنەر .
(هۆشەنگ): بێنە‌وا.
(هۆشە‌ند): ّٰ، زیرەك و وریا.
(هوشیار): وشیار، ژیر.
(هۆڤار): تیشکی خۆر .
(هۆگر): خوو .
(هوما): پێرۆز·
(هۆنە‌ر): شاعیر .
(هۆرێ): ناوچەیەکە لـە کوردستانی باشوور.
(هونەر): دەست رەنگینی لە بوارێکدا.
(هەدان): ئۆقرە گرتن، ئارامی.
(هەتاو): خۆر، رۆژ ·
(هەتوان): مەڵهەم، دەرمانی سەر برین.
(هەرزاڵ): کەپر و ساباتی ناو بێستان.
(هەناسە): هەوا، ک هە‌ڵمژین، گیان.
(هە‌رمی): جۆرە میوەیەکی رشەنگ زەردی ئاودارە.
(هەردی): دە‌شق، نازناوی ئەحەد هەردی شاعیر،(هەر هەبی شاری نەبەردی و مەردی…جوانترین پارچە بهە‌هشق هەردی)هەژار.
(هەستی): بەهەست، هەستکردن، (چۆن نەنالیێئەو دڵەی پر هەستی من.. چۆن لە ئەژنۆ بینەوە دوو دەستی من) هێمن.
(هەژیر): جۆرە هەنجیرێكە.
(هەستيار):بەهست.
(هەڵۆ): باڵندەیەکی چاوتیێی بەهەڵمەتە.
(هەڵڵە): گوڵێكە رشەنگ زەردو بۆغۆشە.
(هەلگورد): ناوی بەرزترین چیایە لە کوردستان.(بەلام هە‌لگوردەو نانە‌وێ. بەلام کوردەو مافی دەوێ)هێمن.
(هەکاری): مەڵبەندێکە لـە کوردستان.
(هەڵبەست): هۆنراوە.
(هەڵوێست): رای سەربەخۆ .
(هەنگاو): هەنگاوی رۆشتن، قۆنا غ.
(هەنگوین): هەنگین، دروستکراوی مێش هەنگ، زۆر شیرین.
(هەڵمەت): پەلاماردان، (هەڵمەتی شێر).
(ههۆلكۆ): تەپۆلكە.
(هەلین): بڵندی بکە، بەرزی بکە.
(هەنار): میوەیەکە، لەقورئاندا ناوی هاتووە.
(هەموار): رێك خستن، رێك كەوتوو .
(هەوار): هاوار، شوێنی خێڵە‌كان لـە زستاندا.
(هە‌وارگە): شوێنی ژیان لـە کوێستانە کان.
(هەوالّ): دەنگوباس، خەبەر .
(هەدا): ئارام، لـە‌سە‌رخۆ .
(هەدرێ): ناوی چیایەکە.
(هەرێز): چیمەن، مێرگ.
(هەیقی): مانگ.
(هەینی): کۆتا رۆژی هەفتەیە، رۆژی پیرۆزی موسڵمانان.
(هێدی): لەسەرخۆ ، هێمن.
(هیران): ناوچەیەکی نزیك هە‌ولێرە.
(هێژا): بەرێز، رێزدار.
(هێژار): بەرێز، رێزدار
(هێرۆ): جۆر گوڵێکە لەدەشت دەروێت. ناوی گوندێکە.
(هێقی): مانگ، ئاوات و ئومێد.
(هێشوو): بۆڵ، بۆڵە توێ.
(هێقار): ئێوارران.
(هێلانە): لانەی پە‌لە‌وە‌ر.
(هێما): نیشانە، ئاماژە.
(هێمن): لـە‌سە‌رخۆ ، ئارام، نازناوی شاعیری کورد هێمن مەهابادی.
(هیلال): مانگی یەك شەوە، (هەر مانگیێ نەو بۆ حاڵم پە‌شێوە‌ن…هیلالیش شێوەی ئەبرێی تۆی پێوە‌ن)مدولە‌وی.
(هەمین): پێکەوە، ناوێکی ژنانەیە.
(هۆزار): دەنگ خۆش، گۆرانی بێژ.
(هاودلّ): بە‌دلّ یەك بوو ، هاو ئارەزوو .
(هۆنیا): فرمێسك، (هۆن هۆن فرمێسك دێتە خوارێ).
(هۆكار): سەبەب، دەرەنجام.
(هەیاس): کە‌مە‌ر ، ناوی گوندێکی کوردستانی باشوورە.
(هەردەوان): دەشتەوان، دەشتی.
(هە‌نێ): كەمێك، تۆزێك.
(هەوراز): سەرەو لێژی.
(هەژین): بەرامبەر، هەژان.
(هەژیر): هەنجیر، میوەیەکە چەندێن جۆری هەیە.
(هەرێم): ناوچە، مەڵبەند، چەند شارو گوندێك پێكەوە، (هەرێمی كوردستان).
(هەودا): داو ، خوليا، تالّ.
ی
(یاد): وەبیرهاتنەوە، .
(یاداشت): بیرەوەری، یـــادەوەری.
(یادگار): یادەوەری، یاداشـ
(یارە): دۆست.
(یارمەند): هاورێ ی نەمر .
(یاران): دۆستان، خۆشەویستان.(ئاخ یاران لـە کوێن؟ بۆچی بیێ دەنگن…بۆ نایەن بۆ لام؟ ئەڵبەت پێلەنگن)قانع.
(یاسا): قانون، دەستوور .
(یاقێ): کورت کراوەی ناوی (یعقوب)ه،ناوی شاعیرێکی گەورەی کوردە(سەی یاقێ).
(یانی): نهێنی، هەروەکو، بە‌واتاز
(یاوەر): هاوەڵ هاورێ، (لەو دەشت بیابانە ئەبێ یاوەری کیێ بیێ) بێخود.
(یەزدین): سوکەڵە ناوی (عزالـدین).
(یەکتا): بێ وێنە.
(یەڵدا): درێژترین شەوی ساڵ (شەوی یەڵدایە یا دەیجوورە ئەمشەو…کە دیدەم دوور لەتۆ بێ نوورە ئەمشەو)نالی.
(یاسەمین): ناوی گوڵێکە.
(یەریڤان): ناوی شارێکی کورد نشنینە لـە وڵتی ئازەربایجان.
(یدقە‌ن): جوان .
(یەمان): زۆر بەهێز، نەترس، جۆرە بەردێکی بەنرخە.
گوڵبژێرێك لـەو ناوانەی لـە قورئانی پێرۆزدا هاتووە
لە قورئانی پیرۆزدا چەندین ناوو وشەی جوانی واتاداری جوان هەیە کە زۆر گونجاوە وەکو ناو بەکار بهێرێت، ئدوە بێجە‌گە لەو نەوەدو نۆ ناوەی پەروەردگار کە بلاۆوە لەناو خەڵکیداو بە دانـانی (عبـد) واتـە بەنـادە بـرّ ناوەکـانی پـە‌روەردگار بـە‌کاریان هێنـاوە وەکـو :(عبـدالەُ،
عبدالـرحمن، عبدالـرحيم. . .هتد).
ﮔﻮڵبژێرێك لـە ناوە قورئانییەكان
(ئايە): نيشانە،بەڵگە:﴿وَآيَةٌ لَهُمْ أَنًا حَمَلْنَا دُرَّيَتَهُمْ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُون﴾يس١ ٤ .
(ئايات): نيشانەو بەلّگەكانى پەرومردگار: ﴿وَمِينْ آيَاتِبِ أنْ خَلَقَ لَكُم مَنْ أَنفُبِكُمْ أَزْوَاجَّ لَسَنْكُنُوا إِلَيَهَا وَجَعَلَ بِيْنكُمْ فَوَدَةٌ وَرَحْمَةٌ إِنَّ فِي ڵیات لۡقَوۡم یَتَفۡکۡرُونَ﴾الروم۱۲۰.
(ئادەم): باوکی بەشەرییەت، یەکەم ئادەمیزادو یەکەمین پێغەمبەر :﴿وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُحُكَ الْجَنَةَ﴾البقوة٣.
(ئەبرار): چاكەكاران: ﴿إنَّ الْأَبْرَارَ لَفِي نَعِيم﴾الطففين٢٢ .
(ئاسار): شوينەوار: ﴿فُلْ أَرَأَيْتُم مًا تَدْعُونَ مِن دُون اللَّهِ أَرُونِي مَادَا حَلَقُوا مِنَ الَأَرْضِ أَمْ لَهُمْ هِيرْلَّ فِي السَّمَارَاتِ اِثثَونِي پِكِتَابِ مِّن قَ
أَتَارَةٍ مَّنْ عِلْمِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ﴾ الأحقاف ٤ .
(ئە‌سما): ناوە‌كانە اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأسْمَاء الْحُستَيەِ طە۸.
(ئیحسان): کرداری چاکە: ﴿هَلْ جَزَاء الْإِحْسَان إِلَّا الْإِحْسَانُ ﴾ الوحن . ٦ .
(ئە‌حسە‌ن): باشترين و چاكترين: ﴿لَقَدْ خَلَقْنَا الْإنسَانَ فِي أَحْسَنِ تَقْوِيم ﴾التين ٤ .
(ئیرەم): ناوی هۆزێکە، باخچەی گوڵ: ﴿إرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ ﴾الفجر۷.
(ئەتراب): هاوسەری هاو تەمەن:﴿وَعِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطِّرْفِ أَثْرَابێ﴾ صە٢.
(ئەریتا): نیشاغان بدە: ﴿رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَكَ وَمِنِ دُرَبَّنَا أَعَّ مُسْلِمَةَ لَلَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَلَبْ عَلَبَّنَا إِئَكَ أَنتَ الَّوَّابُ الر
(ئیسلام): کۆتا ئاییٰ خوایی بۆ مرۆفایدتی: ﴿إِنَّ الدَّینَ عِندَ اللَّبِ الإِسْلاَمُ وَمَا اختَلَفَ الَّنِینَ أَوَتُواْ الْکِیَابَ إِلَّّ مِن بَغدِ مَا جَاءِعْمُ الْمِلْمُ بَفِ
وَمَنَ يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَهِ فَإِنً اللَهِ سَرِبِعُ الْحِسَابِ﴾آل عمران١٩.
(ئەنهار): رووبارەكان: ﴿جَنَاتُ عَدْن تَجْرِيِ مِن تَحْبِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيەَا وَذَلِكَ جَزَاء مَن تَزَكَّى﴾طە٧٦.
(ئیلاف): هۆگری بوون: ﴿یایلافِ قُرَیش﴾قریش۱
(ئيسرا): شەوردوی: ﴿مُبْحَانْ الَّذِي أسْرَى پِعَدِو لَيَلاً مّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَام إلَى الْمَسْجِدِ الْأَفْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَمُ لِثُرِيَهُ مِنْ آيَارِيَا إِلَه السَّمِيعُ الَبَصِيرُ﴾الإسراء۱
(ئەمانی): هیواو ئارەزوو :﴿ئاوات:﴿وَمِنەُمْ أَمَّيّونَ لاَ يَغْلَمُونَ الْكِيَابَ إِلاٌ أَمَانِيً وَإِنْ هُمْ إِلاٌ يَظْنُونَ﴾ البقرة٧٨.
(ئيكوام): رِيْزليّنان: ﴿تَنَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلَال وَالْإِكْرَام﴾ الرحن٧٨
(ئەیوب): یەکیکە لە ییعە‌مبە‌ران، غووندی کەسیکی خۆراگر: هِوَاًیوبَ إِدْ نَادَی رَبَّهُ أَلّی مَسَّیَ الصُّرُ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاجِمِینَهِ الأنبیاء۸۳.
(ئەیام): رِۆژگار: ﴿ وَیَلْكَ الَاَیَامُ ندَاوِلُهَا بَیْنَ الثَاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَهُ الَّبِینَ آمَثُواْ وَیَتَتَحِدَ مِنكُمْ شُعَدَاءِ وَاللَهُ لاَ یُحِبُ الطَّالِبینَ﴾آل ع
(ئەوا): ئارەزوو :﴿كُمَّ جَعَلْنَاكَ عَلَى شَرِيعَةٍ مَّنَ الْأَمْرِ فَالَّبِعْهَا وَلَا تَتَبِعْ أَهْوَاء الَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ﴾اجَاثِية١٨
(ثاناء): كات: هِفَاصَيرْ عَلَى مَا يَفُولُونْ وَسَّحْ بِحَمْدِ رَبُكَ قَبْلَ طَلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاء اللّيْلِ فَسَبَّحْ وَأَطْرَافَ الثّيَارِ لَعَل تَرْضَى﴾ طە ١٣٠
(ئیلیاس): ناوی یەکێکە لە پێغەمبەران: ه‌وَإنَّ إلْیَاسَ لَمبِنْ الْمُرْسَلینَه‌الصافات۱۲۳
(ئەحيا): زيندوو بوون: ﴿وَلاَ تَحْسَيَنً الَّنْبِينَ فُيلُواْ فِي سَيِل اللَّهِ أمْرَاتاً بَلنُ أحَيَاء عِندَ رَبَّهِمْ يُرَزَقُونَ﴾آل عمران١٦٩.
(ئەحد): سوپاسگوزار، ناوی پێغەمبەری ئیسلامدﷺ: هِوَمُبَشّرَاً برَسُولِ يَأَتِي مِن بَغدِي اسنمُهُ أَحْمَدُ﴾الصف٦ .
(ئە‌یە‌ن): لای راست: هِوَنَادَیْنَاهُ مِن جَانِبِ الطّور الْأَیْمَن وَفَرَّبْنَاهُ نَجِیَاهُمریم۲۲.
(ئەزكا): پاك و حەلأل: ﴿فَابَعَوا أحَدَكُم بوَرقِكُمْ هَنِبِو إلَى الْمَبِينَةِ فَلْيَطْزِ أَلِيَهَا أَزَكَى طَعَاماً فَلْيَاْيِكُمْ بِرِزِقِ مُنْهُ وَلْيَعَلَطِّفْ وَلَا يُض الكەف ١٩.
(ئەدنا): کەمێ ، نزیکتر: ﴿فَکَانَ قَابَ قَوْمَیْنِ أَوْ أَدْنَی﴾ النجم۹ .
(ئازان): بانگكردن: هِوَأَدَانٌ مُنَ اللَهِ وَرَسُولِهِ إِلَى التَاس يَوْمَ الْحَجِّ الأَكْبُرِ أَنَّ اللَهَ بَرِيءٌ مُنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُهِالعوبة٣.
(ئيبراهيم): باوكى پێغەمبەران: هِوَادْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّهُ كَانَ صِدِّيقاً ئِبِيَاَهِ مریما ٤ .
(ئەشهاد): شاهێدەکان کەمەبەست لە فریشتەکانە: ﴿إِئَا لَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَئوا فِي الْحَيَاةِ الدُلَيَا وَيَوْمَ بَغُومُ الَّشْهَادَ﴾غافرە١.
(ئە‌عراف): ناوی دیواری بە‌ه‌ه‌شتە:ه وَبَیتَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَی الـأَعْرَافِ رِجَالٌ یَغْرِفُونَ کُلاٌ بِسِیمَاهُمْ وَنَاذَوْأَ أَصْحَابَ الْحَقَةِ أن سَالَامٌ عَلَیْكُمْ
يَدْحُلُوەَا وَهُمْ يَطْمَعُونَهُ الأعراف ٦ ٤
(ئيمام): پێشەوا: هَوَاِذِ ابَتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتِ فَأَتَمَهُنُ فَالَ إِلَي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامَا فَالَ وَيِن دُرِبِيِي فَالَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾البقرةء ١٢
(ئیسحاق):ناوی پێغەمبەرێکی خوایە: ﴿وَبَشَّرْناهُ بِاسْحَاقَ نَبِیَاً مّنَ الصَّالِحِینَ﴾ الصافات۱۱ ê y
(ئيدريس): يەكێكە لە پێغەمبەران: ه‌وَادْكُرْ فِي الْكِيَابِ إذْرِيسَ إِئَهُ كَانَ صِدًيقاً ئَبِيَاءَ مريم ه
(ئدیکە): گەلەکەی حەزرەتی شوعەیب پیعە‌مبە‌ر: ه‌وَأصنحَابُ الْآیْکَةِ وَفَوْمُ نَبّعِ کُلُّ کَذَبَ الرُسُلَ فَحَقُّ وَعِیدەِ قء ا ا .
(ئيشراق):سەرەتاى رِۆژ: ﴿إِئًا مَخَّرٌنَا الْجِبَالَ مَعَهُ يُسَبَّحْنَ بِالْعَشِيًّ وَالْإِشْرَاق﴾ص١٨
(ئەفنان):گەڵی جوانی درەخت: ﴿ذَوَاتَا أَفْنَان﴾الرحن٨
(ئازەر):باوكى حدزرەتى ئيبراهيم پێعەمبەر: ﴿وَاِدْ فَالَ إِبْرَاهِيمُ لأَبِيەِ آزَرَ أَتَتَحِدْ أَصْنَامَ آلِيَةَ إِئِي أَرَاكَ وَفَوْمَكَ فِي صَالَ مُبِين﴾الأنعامء؟ ٧
(بوشرا): مَرَدە و مَرَگێی: ﴿هُدّی وَبُشْرَی لِلْمُؤْمِنِینَ ﴾النمل ٢
(بروج): پایە: هُوَالسَّمَاء ذَاتِ الْبُرُوجَ هُوالبروجا
(بەیان): ئاشکرا بوون، بەلا غ: ه‌مَسَدَا بَیَانٌ لَلتَاس وَه‌دُی وَمَوْعِظَةٌ لَلْمُنَتَقِینَه‌آل عمران۱۳۸
(بەدیع): داهیّنەر : هَبَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاِدَا قَضَی أَمْرَاً فَإِئَمَا یَقُولُ لَهُ كُن فَیَكُونُهَالبقوة۱۱۷
(بە‌یات): شەوگار : ﴿أَفَأمِنَ أَهْلُ الْقُرَی أَن یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنا بَیَاتاً وَهُمْ نَآئِمُونَ﴾الأعراف۹۷
(بونيان): ديوار، پەرژين: ﴿إنً اللَّهَ يُحِبً الَّنِينَ يُفَاتِلُونَ فِي سَبِيلِهِ صَفَاْ كَانَّهُم بُنيَانْ مًرْصُوصٌ﴾الصف ٤ .
(بەهجەت): رِازاوەو جوان: هِأَمّنْ خَلَفَ السَّمَاوَاتِ وَالَّرْضَ وَأنوَلَ لَكُم مّنَ السَّمَاءِ مَاءِ فَأَبَيَتَنَا بِهِ حَدَابِقَ دَاتَ بَهْجَةِ مًا كَانَ لَكُمْ أن تُببُحُ
شَجَرَهَا أَإلَة مَّعَ اللّٰهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَهُ النمل ١٠
(بەنان):سەری پەنجە: ﴿بَلَی قَادِرینَ عَلَی أَن تُسَوِّيَ بَنَانَهُ﴾القيامة ٤ .
(بەيج): چاك و پەسەند: هِوَالَأَرْضَ مَدَدْناهَا وَأَلْقَيْنَا فِيەَا رَوَاسِيَ وَأنَبَتْنَا فِيەَا مِن كُلّ زَوْج بَهِج﴾ق٧.
(بارز): ئاشکرا: ﴿وَيَوْمَ نُسَيَّرُ الْجِيَالَ وَتَوَى الْأَرْضَ بَارِزَةً وَحَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُعَادِزْ مِنْهُمْ أَحَداَ﴾الكەف٧ ً .
(تەحيە): سلاوكردن: ﴿أوْلَيَكَ يُجْزَوْنَ الْعُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَيُلَقّوْنَ فِيەَا تَحِيَّةً وَسَلَاماَ﴾الفرقان٧٥
(تائيف):كۆمەڵێك: ﴿فَطَافَ عَلَيْهَا طَائِفٌ مِّن رَبَبُكَ وَهُمْ نَائِمُونَ﴾ القلم ١ .
(تەقوا): خۆپارێز: هِأَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى﴾ العلق٢١ .
(تەنيا):نەنواندنی سسق و ماندووبی: ﴿اڭەَبْ أنتَ وَأَحُوكَ بِآيَاتِيي وَلَا ئَنِيَا فِي ذِكْرِي﴾طە ٢
(تووبا): درەحیێكە لە بەهەشتدا، حۆشحاڵی بۆ ئەو : ﴿الَّلَدِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ طُونَی لَهُمْ وَحُسنُ مَآبِ ﴾الرعد٢٩
(تاریق):ئەو ئە‌ستێرانە‌ی بەشەو دەردەکەون: ه‌وَالسَّمَاء وَالطِّارق‌ه‌الطارق‌ا
(جيهاد): هەوڵدان و تێكۆشان: ﴿فَلَا تُطِع الْكَافِرِينَ وَجَاهِدْهُم بِهِ حِهَاداً كَبِيراَ﴾الفرقان ٥٢
(جەنەت): بەهەشت، باغ: هەفي جَنًةٍ عَالِيَةٍ﴾الغاشية - ١
(جودى): ناوى ئەو چیایە كە كەشێ یەكەی حەزرەتی نوح پێغەمبەری لیێ نیشتەوە، ئەو چیایە لە كوردستانە. ﴿وَقَیلَ یَا أَرْضُ ابْلَمِي مَاءِكِ
وَيَا سَمَاء أَفْلِعِي وَغِيضَ الْمَاء وَفَضِيَ الأَمْنُوَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيً وَقِيلَ بُعْداً لَلْفَوْم الظّالِمِين﴾هود٤٤
(حە‌نان):سۆزو بەزەبی: هِوَحَنَاناً مِّن لِّدُنًا وَزَكَاةً وَكَانَ تَقِيَا﴾مریم۱۳
(حە‌یران):سەرگەردان: هِفَلْ أَندَعُو مِن دُو ن اللَه مَا لاَ يَنفَعُنَا وَلاَ يَضُرُنا وَٹرَدُ عَلَى أَعْقَابِنَا بَعْدَ إِدْ هَدَانَا اللَهُ كَالَّلَدِي اسَتَهِوَلَهُ الش الأَرْضِ حَيْرَانَ لَهُ أَصْحَابٌ يَدْعُونَهُ إِلَى الْهُدَى الْبِيَا فَلْ إِنَّ هُدَى اللَهِ هُوَ الْهُدَىَ وَأَمِرَّنا لِنُسْلِمَ لِرَبٌ الْعَالَمِينَهِالأنعام ٧١
(حیکمە‌ت): زانیاری و زانست: هِحِکْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغن التُنَدُرُ﴾القمرە
(حەكيم): شارەزاو لىێزان: ﴿فِيەَا يُفْرَقُ كُلُ أَمْر خَكِيم﴾الدخان ٤
(حوسنا): چاکەو باشە: ﴿وَصَدَّقَ بِالْحُسنَى﴾الليل ﴾
(حەيا): شەرم كردن: ﴿فَجَاءِثْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاءِ فَالَتْ إِنَّ أَبِى يَدْغُوكَ لِيَجْرَيَكَ أَجْرَ مَا سَفَيْتَ لَنَا فَلَمُّا جَاءِهُ وَفَصٌ عَلَيْهِ
قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾القصصە ٢
(حە‌يات):ژيان: ﴿يَا قَوْمِ إِئَمَا هَذِهِ الْحَيَاقُ الدُّنَيَا مَتَاعٌ وَإِنُّ الْآحِرَةَ هِيَ دَارُ الْقَرَار﴾غافر٣٩
(خالید): نەمری: ﴿خَالِدِینَ فِیەَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرَأُ وَمُقَاماَ﴾الفرقان٧٦
(خولود):مانەوەی هەتا هەتایی: ﴿ادْخُلُوەَا بِسَلَام دَلِكَ یَوْمُ الْخُلُودِ﴾ ق ٣
(حدلا):یتکدوە بوون: ﴿وَإِدُا لَقُواْ الَّبِینَ آمَّواْ قَالُواْ آمَّنًا وَإِدُا حَلاَ بَغضُهُمْ إِلَیَ بَغضِ قَالُواْ أَتَحَدٌّوئَهُم بِمَا قَتَحَ اللَهُ عَلَیْكُمْ لِیْحَاجُ
رَبَّكُمْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ﴾البقرة٧٦
(دوعا): پارِانەوە: هِرَبٌ اجْعَلْيي مُقِيمَ الصَّلاَةِ وَمِن دُرَبٌتِي رَبُنَا وَتَقَبَلْ دُعَاء﴾!براهيم ٤
(دونیا): دونیا، جیهان: ﴿وَآئرَ الْحَیَاةَ الدُنْیَا﴾النازعات۳۸
(دانیە):نزیك، ئەوەی دە‌سێ پێ دەگات: هِقُطُوفُهَا دَانِیَةەُه‌احاقة۲۳
(ديار): مالّ و شوێن: ﴿وَأَخَةَ الَّدِينَ ظَلَمُواْ الصَّيْحَةُ فَأَصَبَحُواْ فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ﴾ هود٦٧
(دەنا): نزیك بوونەوە: ﴿ئُمَّ دَنَا فَتَدَلَی﴾النجم٨.
(دیهان): ڕەنگی سووری تێر: ﴿فَاذَا انشَقِّتِ السَّمَاء فَکَانَتْ وَرْدَةُ کَالدَّهَان﴾الرحن٣٧.
(دەعوا): پارانەوە:﴿دَعَرَاهُمْ فِيەَا سُبْحَانكَ اللَّهُمَ وَتَحِيَتَهُمْ فِيەَا مَلاَمَّ وَآخِرُ دَعَوَاهُمْ أَن الْحَمْدُ لِلَهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾يونس. ١٠
(رەحە): سۆزو بەزەبی: ﴿دَرَجَاتِ مّنەُ وَمَففِرَةً وَرَحْمَةً وَكَانَ اللَهُ غَفُوراً رَّحِيماً﴾النساء٦ ٩ .
(رەحیق): شەرابی بەهەشت: ﴿یسْقَوْنَ مِن رًحِیقِ مًختُوم﴾المطففین٢٠ .
(رەوزە): باخچە:هِفَأمًا الَّدِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةِ يُحتَبَرونَ﴾الروم١٥.
(راغیب): ئاواتە خواز : هِعَسَی رَبُنَا أَن یُبْدِلَنَا خَیْراً مَنْهَا إِئَا إِلَی رَبُنَا رَاغِبُونَ﴾القلم٣٢.
(ڕێزوان): ڕازی بوونی زۆر:﴿یَیَشِّرُهُمْ رَبُهُم بِرَحْمَةٍ مَنەُ وَرِضْرَانٍ وَجَئَاتٍ لَّهُمْ فِیەَا نَعِیمٌ مُقِیمٌ﴾التوبة١٢ .
(رەبوە): شویتێكی بلّندو بەرز :﴿وَنَكَلُ الّنبینَ یُنفِقُونَ أمْرَالَهُمُ ابِیغَاء مَرْضَاتِ اللَهِ وَتَلَیِیتَا مَنْ أَنفُسِهِمْ كَمَََكِلِ جَئَةٍ بِرَنْوَةِ أصَانِهَا وَابِل ضِغْفَيْنِ فَإِن لّمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌ وَاللَهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾البقرة٢٦٥.
(رەهین): بارمتە: ﴿كُلُّ نَفْسِ بِمَا كَسَبَتْ رَهِینَة﴾المدثر٣٨.
(رەسول): نێرراو :﴿هُوَ الَّدِي أَرْمَلَ رَسُولَهُ بالْهُدَى وَدِينِ الْحَقّ لِيُطْهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلّهِ وَكَفَى باللَّهِ شَهِيداَ﴾الفتح٢٨ .
(زەكە): پاك و بیێ تاوان: ﴿فَانطَلَفَا حَتَى إدُا لَقِيَا غُلَماً فَفَتَلَهُ فَالَ أَفَتَلْتَ نَفْسً رَكِيُةً بِغَيْر نَفْسٍ لَقَذْ حِنْتَ شَيْنًا لُكْرَا﴾الكەفء٧.
(زەكەریا): یەكێكە لـە پێغەمبەران: هِ فِكْرُ رَحْمَةِ رَبِّكَ عَبْدَهُ زَكَرِیًاهَمریم٢ .
(زەكا): پاك بوونەوە: ﴿قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَى﴾الأعلىءء ١ .
(زوەرە): گولنَ هِوَلَا تَمُدُنَ عَيَبْكَ إِلَى مَا مَعَعَنَا بِبِهِ أَزْرَاجاً مَنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُنَيَا لِتَفْتِيَهُمْ فِيەِ وَرزَقُ رَبَّكَ حَيْرٌ وَأَبَقَى﴾طە
(زولفا): نزیك بوونەوە: ﴿وَإِنَّ لَهُ عِندَئا لَزُلْفَی وَحُسنَ مَآبِ﴾ص ٤ .
(زینە): جوانی: ﴿إِنُا جَعَلْنَا مَا عَلَی الْأَرْضِ زِینَةَ لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاَهُ الكەف۷.
(سجود): كرِنوش بردن: هِوَمِنَ اللّيَل فَسَبّحَهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِهِق . ٤ .
(سەجا): داپۆشین: ﴿وَاللّیل إذا سَجَی﴾الضحی۲ .
(سەدیقی): هاوڕێ، دۆست: هِوَلَا صَدِیقِ خَمِیمَ﴾الشعراء۱۰۱.
(سەما): ئاسمان: هِوَالسَّمَاء وَمَا بَنَاهَاهِالشمسە.
(سەفا): تەپۆلکەی سەفار مەروا لە کدعبد،خۆشی،پالفتە: هِإِنُ الصُغَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَقَائِو اللَهِ فَمَنْ حَجُ الْبَيْتَ أَو اعَتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِ أن يَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَن تَطَوَّعَ خَيْراً فَإِنَّ اللَهَ شَاكِرٌ عَلِيمَ﴾البقرة١٥٨.
(سعرمدد): نەمر، هدتاهدتابی: هِفُلْ أَرَأَيَضْمْ إِنْ حَعَلَ اللَّهُ عَلَيْكُمُ اللَّهَارَ سَرْمَداً إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مَنْ إِلَّهُ عَيْرُ اللَّهِ يَأْيِكُم بِلَّيْ تَ
تُبْصِرُونَ﴾القصص V ۲.
(سەلام): ناشى، ليسلام: هَيەُدِي بەِ اللَهُ مَن الَّتَعَ رضْوَانَهُ سَبُلَ السَّلَامَ وَيُخرَجُهُم مَّن الظَّلُمَاتِ إِلَى الَّورِ يادْنِهِ وَيەُدِيەِمْ إِلَى صِرَاطِ
مُسْتَقِيمِ﴾ المائدة ٦ ا
(سەلوا): جۆرە بالندەیە‌کە لە‌کوردیدا ناوی شیلاقەیە: هِوَظَلَّنَا عَلَیکُمُ الْعَمَامَ وَأنزَلْنَا عَلَیکُمُ الْمَنَّ وَالسَلْرَی کُلُواْ مِن طَیَّیاتِ مَا رَزَفْتَاکُمْ وَم ظَلَمُونَا وَلَـكِن كَائُواْ أَنفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ﴾البقرة٥٧.
(سونبول): گولە گە‌مٰ سە‌رتۆپك، هِ مَّعَلُ الَّبِينَ يُنفِقُونَ أَمْرَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ كَمَّلِ حَبَّةِ أنبَتَتْ سَبِعَ مَّابِلَ فِي كُلِّ سُنُبَلَةٍ مَّنَةُ حَبَّةٍ
یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ وَاللَهُ وَاسِعْ عَلِیمٌ﴾البقرة١٦٦ .
(سوندوس): ئاورێشمی تەنك، پۆشاکی بەهەشتیەکان:﴿یَلۡبَسُونَ مِن سُندُسِ وَاِسَتَبۡرَقِ مُتَقَابِلینَ﴾الدخان٥٣.
(ساهیر): بێدار : ﴿فَاذَا هُم بِالسَّاهِرَقِ﴾ النازعات ٤ .
(سوڵتان): دەستەڵت: ﴿أَمْ لَكُمْ سُلْطَانٌ مُّبِينَ﴾الصافات٦٥٦.
(سالح): يە كيكە لە پيغممبەران: ﴿فَلَمًا جَاء أَمْرُنا نَجَيَنَا صَالِحاً وَالَلَبِينَ آمَنُواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مَنَا وَمِنْ حِزْبِ يَوْمِينِ إِنَّ رَبَكَ هُوَ الْفَوِيُ
الْعَرِيْرُ﴾هود ا ا .
(سەدید): پتەو : هَیَا أَیْهَا الِّذینَ آمَنُوا ائَقُوا اللِّهَ وَفَولُوا فَوْلَّ سَدِیداَهَالأحزاب - ٧.
(سوبَان): پاکی و بێ گەردی و دووری لهەموو کەم و کوورییەِك: هِسُبْعَانْ رَبَكَ رَبَّ الْمِرَّةِ عَمَّا یَصِفُونَهِالصافات ۱۸۰ .
(سیراج): تیشکدەر: ﴿وَجَعَلْنَا سِرَاجاً وَهَّاجاً﴾ النبأ٣ .
(سيما): نيشانە: ﴿ سِيمَاهُمْ فِي وُجُوەِهِمِ مِّنْ أَيْرِ السُّجُودِ دَلِكَ مَئَلُهُمْ فِي التَّوْرَاةِ﴾الفتح ٢ .
(سەقا): ئاودێر : هِتَسنقَى مِنْ عَيْنِ آنِيَةٍ هِالغاشية ه .
(سەوا): وەكو يەك: ﴿اصْلَوْهَا فَاصْبِووا أوْ لَا تَصْبِووا سَوَاء عَلَيْكُمْ إِلَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ﴾الطور٦١.
(سیدرە): دارێکە لە ئاسیانی حەوتەم، کۆتا وێستگەی ئەو شتانەی کە لە زەوی دەچنە سەرەوە: ﴿عندَ سیدرَةِ الۡمُنتَهَی﴾ النجمءا ا .
(شاهید): شایدت لەسەر شنیّك: ه‌إِنّا أَزْمَلْنَا إِلَیْكُمْ رَسُولاٌ شَاجِداً عَلَیْكُمْ كَمَا أَزْمَلْنَا إِلَى فِرْعَوْنَ رَسُولاَهَالمَزملە ا .
(شیفا): چارەسەر، سارێژ:﴿وَنَنَوّلُ مِنَ الْفُرۡآن مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لَلْمُؤْمِيِنَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّاِلِمِينَ إِلاٌّ خَسَاراَ﴾الإسراء۸۲.
(ضيهاب): بزوزكى ناگر: ﴿إِدْ قَالَ مُوسَى لِأَعْلِهِ إِنّي آنسْتُ نَاراً سَآتِيكُم مِنْهَا بِخنَرِ أَوْ آتِيكُم بِشِيەَابِ فَبَسِ لُعَلَّكُمْ عَصْطَلُون﴾النمل٧.
(شوعەیب): یەکێکە لە پێغەمبەران، خەزووری حەزرەتی موسا:هەوالی مَدێینَ أخاهُمْ شُعَیْباَهِالعنكبوت٣٦.
(عاليە): بلّند: هِفي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ الْحَاقة ٢ ٢ .
(عیماد): کۆڵەکە ﴿إرَمَ ذاتِ الْعِمَادِ ﴾الفجر۷.
(عیسا): یەکێکە لە پێغەمبەرانی خوا،هِإِنَّ مَئلَ عِیسَی عِندَ اللَهِ کَمَئل آدَمَ خَلَقَهُ مِن تُرَاسِ ثِمَّ قَالَ لَهُ کُن فَیَکُونْهَ آل عمران‌ه.
(فورات): سازگار: ﴿وَجَعَلْنَا فِيەَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتِ وَأَسْقَينَاكُم مًاء فُرَاتأَهُ المرسلات ٢٧ .
(فورقان): ناوێكی قورئانە، جیاكەرەوە: ﴿ئَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرَقَانَ عَلَى عَبْدِوِ لِیَكُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیراَ﴾الفرقان۱
(فیردەوس): گەورەترین شوێنی بەهەشت: ﴿الَّذینَ یَرئُونَ الْفِرْذَونسَ هُمْ فِیەَا خَالِدُونَ﴾ اللؤمنون۱۱.
(فیدا): بەخشین: هِ فَامًا مَنَاً بَعْدُ وَامًا فِدَاء حَتَّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَاهُمحمدعَ .
رفەلەك): بۆشایی ئاسمان:هِلَا الشَّمْسُ یَبَبَعِی لَهَا أن مُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَار وَكُلَّ فِی فَلَكِ یَسْبَحُون﴾یس٠ ء .
(کەوسەر): خێرێکی زۆر، حەوزێکە لەبەهەشت: هەإئًا أَعْطَیَنَاكَ الْكَوْئُرَ﴾ الكوثر ١.
رکەوکەب): هسارە: ﴿إدْ قَالَ يُوسُفُ لِأبِيەِ يَا أبِتِ إِتَي رَأَيْتُ أحَدَ عَشْرَ كَوْکَاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمْرَ رَأَيْتَمْمْ لِي سَاجِدِينَ﴾ يوسفءً .
(لوقمان): یەکێکە لـە پیاو چاکان، ناوی سورە‌تێکی قورئانی ئیرۆزە: ﴿وَلَقَدْ آتیَتا لَفْمَانْ الْحِکْمَةَ أن اشْکُزْ لِلَّهِ وَنَن یَشْکُرْ فَاِلْمَا يَشْکُوْ لَتَفْسِیەِ
وَمَنَ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَبِيٌّ حَمِيدَهِلقمان ١ .
(لە‌یل): شەوگار: ه‌وَاللّیل إذا سَجَی ه‌الضحی۲
(مە‌ئوا): شوێنی نیشتە‌جیێ بوون: هِفَانَ الْجَنَّةَ هِیَ الْمَأْوَى﴾النازعات۱۶ .
(میهاد): لانك،شوێنی حەوانەوە: هِأَلَمْ نَجْعَل الْأَرْضَ مِهَاداَهِ النبأ ل
(مەوەدە): خۆشە‌ویسێ و نزیك بورنە‌وە: ﴿عَسَى اللَّهُ أن يَجْعَلَ بَيتَكُمْ وَبَيْنَ الَّبِينَ عَادَيْتُم مَّنەُم مَوَدَةَ وَاللَّهُ فَدِيّرَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾المتحنة
(مە‌عاد):زیّد و شویّی لەدایك بوون: هِإِنّ الَّبِي فَرَضَ عَلَيَكَ الْغُرْآننَ لَرَادُكَ إِلَى مَعَادِ فُل رَّسَي أَعَلَمُ مَن جَاء بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِي صَنَلَالِ
مَّبِين﴾
(مەدیەن): گەلی حەزرەتی شوعەیب پێغەمبەر:﴿وَإِلَی مَدێینَ أَخَاهُمْ شُعَیباَ﴾الأعراف٨٥
(مەئاب): گەراوە، گەرانەوە: ﴿وَإِنَّ لَهُ عِندَنا لَرُلْفَى وَحُسنَ مَآبِ﴾صە ٤ .
(موبين): ئاشكرا: ﴿وَالْكِتَابِ الْمُبِين﴾الدخان ٢ .
(مەسرور): دڵخۆش: ﴿وَيَنقَلبُ إِلَى أَعْلِهِ مَسنُور أَهۡالانشقاق۹ .
(مە‌كين): شوێنی شایستە‌و گونجاو : هِذِي قُوَّةٍ عندَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينَهِ التكویر ۲۰ .
(ميحراب): ميحراب، رِووگەى مزگەوت، شوّينى نويژو خواپەرسى: ﴿فَنَادَتُهُ الْمَلآنِكَةُ وَهُرَ فَانِمٌ يُصَلّي فِي الْمِحْرَابِ﴾آل عمران٣٩
(مينهاج): پە‌یرِه‌و و پرۆگرام: ﴿لِکُلَ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِیرُعَةَ وَمِنْهَاجاَ﴾المائدة٨
(مدروە): تەپۆلکەی سەفار مدروا لە نزیکی کە‌عبد: هِإنّ الصّغَا وَالْمَزْوَةَ مِن هَعَآئِرِ اللَهِ فَمَنْ حَحَّ الْبَبْتَ أَو اعَتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِ أَن يَطِّوُفَ
بِهِمَا وَمَن تَطَوَّ عَ خَيْراً فَإِنَّ اللَةَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ﴾البقرة١٥٨.
(مەریەم): دایکی حدزرەتی عیسا: ه‌وَادْکُرْ فِي الْکِتَابِ مَرَیَمَ إِذِ انتَبَدَتْ مِنْ أَعْلِهَا مَکَاناً شَرْقِیاَ همریم٦ ا .
(موحەمەد): پێغەمبەری ئیسلام و کۆتا پێغە‌مبە :ه‌وَکَفَی باللّٰهِ شَه‌یداً مُحَمَنّة رَسُولُ اللّٰهِ﴾الفتح ۲ .
(مە‌ولا): پشت و پەنا: هِذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَى الَّذِينَ آمَنُواهِمحمد ا ا .
(موسا): پێغەمبەری بەنی ئیسرائیلییەکان: ﴿وَادْ آئینَا مُوسَی الْکِتَابَ وَالْفُرْقَانْ لَعَلَّکُمْ تَهَتَدُونَ﴾البقرة٥٣.
(مونیب): گەرانەوە بۆلای خوا: هِإنً إبْرَاهِیمَ لَحَلِیمٌ أَوًاة مُنِیبٌ هُهود٧.
(مەرجان): جۆرە بەردێكی بەنرخە: ﴿كَانَّهُنً الْيَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ﴾ الرحنە٨.
(نەجوا): چريە: هِآلَمْ تَرَ أَنْ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَنَا فِي اللَّازِضِ مَا يَكُونْ مِن لَجْوَى تَلَائِةِ إِلَّا هُوَ رَابِعُهُمْ وَلَا حَمْسَةِ إِلَّا ه أذَىى مِن ذَلِكَ وَلَا أَكْثَرَ إِنَّا هُوَ مَعَهُمْ أَنِيَنَ مَا كَانُوا ئمَّ يَنَتَتَهُم بِمَا عَمِلُوا يَوْمَ الْغِيَامَةِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلَّ شَيْءِ عَلِيمٌ﴾اجَادلة٧.
(نیدا): بانگ کردن: ﴿إِدْ نَادَی رَبَّهُ نِدَاء خَفِیَاْ ﴾مریم۳ .
(نور): ڕووناکی: ﴿اللّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَزْض﴾النور ٣٥.
(نوح): یەكێكە لە پێغەمبەرانی (أولوا العزم): ﴿إِئا أَرْسَلْنَا ئوحاً إِلَی قَوْمِهِ أَنْ أَننبِرْ قَوْمَكَ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَهُمْ عَدَابٌ أَلِیمْ﴾نوحا .
(نەعيم): بەخشش: هەإنً الّأنرَارَ لَفِي ئعِيمِ ههالانفطار١٣.
(وەردە): گوڵ: ﴿فَإذَا انشَقِّتِ السَّمَاء فَكَائَتْ وَرْذَةُ كَالدَّهَان﴾الرحن٣.
(یاسین): ناوێکی پێغەمبەرەﷺ: هَسَلَامٌ عَلَی إلْ یَاسینَ﴾الصافات۱۳۰ .
(وەحيد): تەنها،تاقانە: ﴿دَزْبِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيداَهٍ المدثرا ١٠.
(یوسرا): ئاسانکاری: هِفَسَنُیسَرُهُ لِلْیسنَرَیەِ اللیل۷.
(یاقوت): جۆرە بەردێکی بەنرخە: ﴿کَائَهُنَّ اڵیاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ﴾ الرحنە۸.
(یونس): یەکێکە لـە پێغەمبەران: ﴿وَإِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ﴾الصافات۱۳۹ .
(یوسف): پێغەمبەرێكە لە كوڕەكانی حەزرەتی یەعقووب: ﴿لَقَدْ كَانْ فِي یُوسُفَ وَاخْوَتِهِ آیاتْ لَلسًائِلِینَ﴾ یوسف۷.
(یەقین): ئەو پەری دڵنیایی: ﴿وَإِنَهُ لَحَقُ الْیَقین﴾احاقة 0 .
(یەحیا): کوری حدزرەتی زەکەریا، یەکێکە لە پێغە‌مبدران: هیا یَحیی حُذِ الْکِیَابَ بِفُورَ آتیَینَهُ الْحُکْمَ صَبِیّاهَ مریم ١٢ .
(یدعقوب): پێغمبدرێکد لە کورەکانی حەزرەتی ئیبراهیم، باوکی حەزرەتی بوسف: هِنیرِئیی ورَترِثُ مِنْ آلِ یَفقُوبَ وَاجَعَلْهُ رَبٌ رَمیِاَهُ
مریم ا
(هودا): رِيْنووبی ﴿دَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَنِيبَ فِيەِ هُدَى لَلْمُتَقِينَ ﴾ البقرة٢ .
(هارون): یەکێکە لـە پێغەمبەران، برای حەزرەتی موسا: هَوَوَهَبَنا لَهُ مِن رَّحْمَیَتَا أَحَاهُ هَارُونْ نَبِیَاهُ مریم‌ه......
## پرۆژەکانی بەرنامەی گوڵستان: .
گوڵستان ناوی رۆژانە بەرنامەیەکی دەنگی یەکگرتوو رِادیۆی سلێمانیە، یەکەم ناڵقە‌ی لە‌بە‌رواری ۲۰۰۱/۹/۹ پێشکەش کراو بەردەوام تا ئێستا بەرنامەکە بەردەوامی هدیەر ئێستاش کەبەرواری ٢٠–١٠–٢٠٠٨ ژمارەی ئەڵقەکانی ئەو بەرنامەیـە گەشێنۆتە (١٨٨٣)ئەڵقـە، وە لەو ماوەی حەوت ساڵەدا لە گوڵستاندا میوانداری سەدان کەسانی جیاواز لە بوارە جیاوازەکاندا میوانداری کراوە، لە کە‌سسانی سیاسسی و هونەرمەندان و شاعیران و نووسە‌رو راگە‌یانکاران و پزیشکە‌کان و خاوەن پیشە جیاوازەکان و نویتە‌ری ریک‌خراوە جە‌ماوە‌ریە‌کان و کەسانی بەتەمەن و خاوەن ئەزموون و بەرپرسی یەکەمی دەزگا حکومی و جەماوەری و کەسانی ناودار و مامۆستایانی زانکۆو پەبانگار قوتابخانــەکان،
ئەوە وێپای زیندور کردنەوەی زۆریندی یادەوەری و بۆنە ئایی و کوردستانی و جیهانیەکان و یادو تەرخانکردنی بئرنامەی تاییدت بـە یـادی ناودارانی کوردستانی و جیهانی وە ثە‌امدانی دەیان پرۆژەی خزمەتگوزاری لە دابەشکردنی قورئان و خەندەی نازداران تاییەت بە منــدالآنی بێ باوك و پێشێرکێ و سازکردنی کۆر و کردنەوەی چوار پێشانگای سالآنە‌وە گێرانی چەندین ناهەنگی گشێ و کردنەوەی خولی فێربوونی قورئان و لەبەر کردنی قورئان و خولی فێربوونی مە‌راسیمی حە‌ج بۆ حاجیان و ….هتد.
ئەوە جگە لە بە چاپ گەیاندنی چەند کتیێیێك لە زخیرەی پرۆژەی بەرنامەی گوڵستان لەوانە:
۲ - بێغەمبەر ﷺ لەدڵی شاعیرانی کورد دا…… ٢٠٠٢ ٢ - خەندەو خەڵت……………………………
٣– مەولونامەی کاك ئەحەدی موفقی زادە… ٢٠٠٥ چابی یەکەم ٢٠٠٦ چابی دووەم.
٤ - ژیانی قورئاغوێن (عبدالباسط عبالصمد)..٢٠٠٥ چابی یەکەم، ٢٠٠٦ چابی دووەم 0– . ژیانی قورئاغوێن (محمد صدیق المنشاوی).. ۲۰۰۵ چابی یەکەم، ۲۰۰٦ چابی دووەم 0 ٢٠٠٦ چەپکێك لەخەرمانەی گوڵستان ……٢٠٠٦ ٧– لـە‌سایە‌ی ناوە پیرۆزە‌کاندا……چاپی یەکەم ۸– پەیامی بەختەوەری.
۹ - گوڵستانی ئیرەم لـە وەصفی فەخری عالـەم……۲۰۰۸
| وانەکانی خۆشمان دەوێیت (حاجی کاروان) | - 1. |
|-----------------------------------------------------------|--------|
| ١– گوڵستانی وشە… | |
| .. | |
| چاوەڕوانی بەرهەمی نوێ بن: | |
| وانەکانی خۆشمان دەوێیت(حاجی کاروان) بەرگی دووەم و سێ یەم. | |
| خەرمانێک لە ناوی کوردی منداڵان لەگەڵ گوڵبژێرێک لە ناوە قورئانییەکان |
,
,
.
î Kurd y A
A
2
,
K
نی ین برادوسی ئەگەر راست بڵێییت راست دەژیت ئەگەر راست بێیت راست دەکەی خەمەکانت ماچ بكە دەستيان لە مل بكە ئەوە خەمەكانتە بنياتت دەنين فيرت دەكەن دەنگەيهەنن بە لوتـكـە دەرگا داخراوە‌كانی راستیت بەسەردا دە‌كە‌نـە‌وە
یێشەکی :-
سەرەتا بەناوی خودای مەزن و میەرەبان بەخێربێن بۆجیهانی من بەیانیێکە جریکە جریکی چۆلەکەکان حەوشەی ماڵمان و باخەکەی باوکمیان داگیرکردوە ه‌ورە تە‌نكە‌كان هێندە جوان خۆیان نیشان ئەدەن هەر ئەمەوێ سەیریان بكەم لەم بەیانیەوە نەمەوێ هەموو بەیانیێک بەدەم گوێگرتن لە جریکە جریکی ﯿﯚﻟﻪﻛﻪﻛﺎﻥ ﺋـﻪﻡ ﻛﺘێﺑﻪ ﺑﻨﻮﺳﻢ!
کچێکی تەمەن بچوکم هەر لەمنداڵیەوە عاشقی نووسینم پشتگیری لە راستی دەکەم و ئاواتم نووسینی چەندین کتۆیبە بۆ کۆمەڵگاکەم خەونەکانم زۆرن و لێیرە نایەنە باس تانها مەبەستم لە‌دانانی ئەم کتێبە ئەوەیە ئیدی نەو دەرگا داخراوە‌ی راستی بكەنەوە کە
دەمێکە داتانخستوە ئەمەوێ لێرە پەیامی ئەوە بەگەیەنم خەمەکانت بوێرت ئەکەن ئازات ئەکەن رێت نیشان ئەدەن ئەمەوێ لەگەڵ خوێندنەوەی ئەو كتێبە و بەخۆتان بڵێن ئەتوانین ئەگەین ئەشبین !!
تێبیگەین ئەگەر دەرگاکان داخراون دووچاوی ئێمە هێشتا کراوەن ﮔﻮێﭼەﮐﺎﻧﻤﺎﻥ ﺩەﻧﮕﯽ ﺭﺍﺳﺘﯽ ﺩەﺑﯿﺴﺘﻦ ﺋـەﺑێ ﺑﮕﻪﯾﻦ ﺑﻪ ﺭﺍﺳﺘﯽ ﺗﺎ ﺑﯿﺴﻪﻟﻤێﻧﯿﻦ ئەتوانین!
تاكە رێیگا بۆ ئەوەی بتوانین ببین بەوەی كە پێویستە لە راستیدا بوونی هەبێت عاشق بوونە بە کتێب نیغرۆبوونتە لە دنیای خوێندنەوە و دڵخۆشم بەوەی ئە‌توانم بە‌رهە‌مێک لەگەل جێهێشتنت تەمەنی ١٥ سالی بە‌جێبێلم هەنکو ئەوەی دڵخۆشم دەکا ئەوەیە بەرهەمەکەم تا چەند لە مێشک و دڵ دەرونی ئێوە دەمێنێتەوە ی یـ
بەش خەیاڵ سەفەرێکی شیرینە بەڵام کارەستاتیشە ئەگەر واقعت پێ لەبیر بباتەوە خەیاڵ شتێکە مێشکی مرۆش دروستی دەکات نە نەخێر ئەزانێ نە وشەكانت رەت دەكاتەوە ئەو دنیایەی کە تۆ دەتەوێ زۆۆر بە ئاسانی بۆت بنیات ئەنێت دەرگای واقیعت بەسیەر دەخات دەنگی راستی لە بەر گوێت کپ ئەکات سەیرکە خودا نادەمیزادی هێنایە کایەوە زەوی دامەزراند و تۆی مرۆقی خەلق کردوە تا بەراستی بژیت نەوەک خۆت هە‌ڵخە‌لە‌تێنیت و لەهەر هەهیتوت ون بکەیت لەراستی و ئەوەی پێویستە بیکەیت بیری لیێ بکەیتەوە لە مێشکت دەری بکەیت ﺧەﯾﺎڵ ﻣﺮۆڤ ﻻﻭﺍﺯ ﺩەﮐﺎﺕ ﺑﯚ ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺗﯚ ﺧەﯾﺎڵ ﺩەﮐەﯼ ﺋـﻪﻭ ﮐﻮﺭەﯼ ﺧﯚﺷﺖ ﺩەﻭێﺖ هەمان بیرو را هەمان رێیگا و شێواز و رەفتارکردنی هەبێت بەڵام کە هاوسەرگیریت کرد پێچەوانەی ئەوە بێت نەوسا تێ نەگەی کە تۆ تە‌نە‌ا خە‌یالّت کردوە و نەو خە‌یالّه‌ش بەتەنەا لە نە‌قلْتدا وەک وێنەیێک کێشاوتەو لە راستیدا دوورە لە راستی بۆیە هەوڵدە بێیت لە راستیدا ئەو وێنە بێسە‌روبە‌رە‌ی لە مێشکندا دروستت کردوە
بەرامبەر بە ژیان بیس سروشتی مرۆڤ وایە هەرگیز بۆ نەو خە‌ون‌ه هە‌وڵنادات کە لە توانای دایە بەڵکو ه‌وڵ بۆ ئەو شتە ئەدات کە زۆۆر لە‌توان‌ای خۆی بەرزترە
هەمیشە هەوڵدە ئاواتەكانت زۆۆر گەورە نەبن تاوەكو هەنگاوەكانت گەورە بن!
خەیاڵ مەکە باشترین بیت..
ﮔﻪﻭﺭﻩﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﺴﺘﯽ ﻣﺮﯙﻗﺒﻮﻭﻥ ﺑﻪ ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻨﻪ چونکە کە بوویت بە باشترین وا بیر دەکەیتەوە باشترینیت و ئیدی شتێک نەماوە بۆی هەوڵبدەی و هەنـگاوەکانت لەوێدا کپ دەبێت!
هەولدە باش بیت و ببیت بە باشتر!
سەیرکە دنیای خەیاڵ شیرینە وەلێ بەرهەمەکەی تاڵە چون تۆ دواجار دەگەیتە دەنگی ﺭﺍﺳﺘﯽ ﻭ ﺋـﻪﺯﺍﻧﯿﺖ ﺟﯿﻬﺎﻧێﮑﯽ ﺭﺍﺳﺘﯽ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﻫﻪﯾﻪ ﻭ ﺗﯚﯾﺪﺍ ﺗﯚﯾﺪﺍ ﺧﻪﻟﻖ ﺑﻮﻭﻩ ﻭﻩﻟﯽ ﻟێﯽ نەژیاوە!
ئەزانیت پەردەیێک بەسەر راستیەکان دادراوە ﺧەﯾﺎڵ ﻣێﺷﮑﺖ ﭘێ ﻫەڵﺩەﺳﺘێت ﻫەﺭﭼﯽ ﺧەﻭﻧـﻪ ﺋـﺎﻭﺍﺗـﻪ ﺧﯚﺕ ﭘـﯽێ ﻫەڵﺩەﺳﯩﺘﯿﺖ ﻭ ﺋـﻪﻧﺠﺎﻣﯽ 7 دیت خەیاڵ وەک ئەوە وایە بروا نامەت بوێ بەبێ خوێندن وەک نەوەی بتەوێ لە نەخۆشیێک دەربازت ببێ بەبێ وەرگرتنی چارەسەر وەک ئەوەی بتەوێت سەربکەویت بەبێ هەوڵ!
بۆیە تکایە با لەم دە‌قە‌یە لەم چرکە‌یە کە خەریکی خوێندنەوەی نەم کتێیە‌یت نەو خەیاڵانە بکەیت بە ناواتێک و هەوڵی بۆ بەدەی نەوەک هەر بەتەنها وێنەیێک بێت و هموو شەوێک لە سینەمای عە‌قلّتدا سەیری ببکە‌ی!
وتەكان بەخت دوژمنی کۆڵدانـە بە پێچەوانـەوە دۆستی هەوڵدانـە تق ئەتوانی رەنگی جلی بۆیەی قێی بگۆریت بەلام شنێیک کە پەیوەندی بە ناخیە‌وە
ه‌بێت هەرگیز
}\ }\ |}|\ }
ئەگەر رۆژێک لە ئازارە ترسناکەکەم گەیشتی وەرەوە تەنها پێم بڵێ « تێدەكەم «
ئـەو وشـە‌یە بە‌ختە‌وە‌رم دەکات ئـە‌گە‌ر چیش تە‌نە‌ا بە‌ختە‌وە‌ریە‌کە‌م یەک چرکە‌یە!!
وتنی سەردەکەوم نیوەی سەرکەتنتە ک دل نـا دەدل ئـاشقی بیت متامانـە‌ت پێ نـەبێت دلێک نـاهێنێت ﺧﻮﺩﺍ ﺗﺎ ﻫﻪﻭڵەﻛﺎﻧﺖ ﻧـﻪﺑﯿﻨێﺕ ﻧﺰﺍﻛﺎﻧﺖ ﻗﺒﻮڵ ﻧـﺎﻛـﺎﺕ بەشی دووەم :-
دڵنیابە لەبەر تۆ کات ناوەستێ لەبەر تۆ شەو لە ناسمان ناتورێ بۆیە ئێستا هەستەو يەلە بكە بەرەبەیانێک بوو لەخەو رابووم بێزار بێزار!! وەرەز لەخۆم لە جیهان ناخێکی پر هە‌نسیک چاوێکی نیغرۆ لە گریان فرمێسک لە چاوەکانم قەتیس دەبوون تێندەگەشتم مرۆش چۆن لەسەرەتای رۆژەکەیدا وەها بێ حاڵ دەبێت ئەگەر نا حاڵیێک خۆی هەڵنەدابێتە ماڵەکەم!
تێنوسی سەر مێزەکەم بینی سە‌یرێک کردوتێیدا نووسرابوو بۆ ئـەوەی بتوانی بەیانیت وەکو ئـەمرۆ نـەبێت دەبێت ئـەمرۆ لـە خە‌یالْتدا بە‌یانێیێک دروست بـكەی!
لەو رۆژەوە لەو بە‌یانیە‌ی کە خەریک بوو خۆر ﺤﻪﻭﺷﯩﻪﯼ ﭘﺮ ﮔﻮڵﯽ ﻣﺎڵﻤﺎﻧﯽ ﺩﺍﮔﯿﺮﺩﻩﮐﺮﺩ هموو رۆژێک بەبیر خۆمی دە‌هێنمە‌وە رۆژێک دەمرم بۆیە پێویستە ئەمرۆ بژیم!
لەبەردەم ئاوێنەدا یاسایێکی نوێتر لە رۆژە‌کە‌مدا دادە‌رێژم!
ئەویش ئەوەیسە مەرج نیە بـگەمە بەیانی بۆیە پێویستە ئێستا پەلە ببكەم سەیرکە نەگەر مرۆف هەمیشە لەچاوەروانی خۆر بێت چێژ لە جوانی مانگ نابینێت بۆیر ئەگەر تۆش هەمیشە چاوەرێی بەیانی بیت رەنگە هەرگیز بەیانی نەیەت و تۆش نەگەی بەوە کە دەتەوێ بۆ ئەوەی هە‌آە‌کانت چاک بکەیت هە‌لێکت هەیە ئەویش بەیانیە بەلام بۆ ئەوەی چاکەکانت بەیەنیت شتێک هەیە بە ناوی ئێستا چاوم لێیکە ئێستا هەوڵدە بەیانیش بەدەستی بێنە لەبەر خەمی رابردوو لە بەر ترسی داهاتوو ئێستامان لەبیر کردوە
سێ شت مرۆف ئەگەینێت بەوەی کە دەیەوێت ۱ -ﺧﻮﺩﺍ ۲ ـەهوڵەکانت ٣ - ﺭێیگاکانت وتەکان ئەگەر هێزێک هەبوو بۆ جودای هێشتا هێزێکی گەورەتر هەیە لە ئاسمان بۆ بەیەک گەیشتنەوە!
لەئێستادا خۆشە‌وێستی بریتیە لە پرۆسە‌یێكی خۆ هە‌ڵخە‌لە‌تاندن نەو شتەت خۆشبووێ کە خودا بۆتۆی دەوێت چونکە تۆ باشت بۆخۆت دەوێت و خوداش باشتر ئەگەر هەستت کرد رێگاکانت کەسایەتیت ناشرین ئەکەن خەونەکەت نا رێگاکانت بگۆرە سەشسی سێیسسەم :-
گرینگی بە روخسارت بدە بەلام لەژێر ئیەمالـکردنی ناخت نا……
من کچێک نیم گرینگی بەوە بدەم کە تا چەند جوانم هەمیشە کە خەیاڵی ئەوەدام تا چەند بەردەوام دەبم هەرگیز لەو کچانە نەبوومە کە گرینگی بە پێستیان قژیان بۆیەی نینۆکەکانیان ئەدەن بەڵکو من گرینگی بە بۆیەکردن و رێیکخستنی ئەقڵم دەدەم شەوانە هەرگیز کرمێم و ماسک بەکار ناهێنم خەیاڵ دەکەم و بیر و هزر بەکار دەهێنم لەخۆم دەپرسم ئایە دەتوانم دەگەم ؟
داهاتوم دیارە؟
مكياج كردنەكەى من تەنها بۆ بۆنە‌یێكە كاتێكە چونە دەرە‌وە‌یێكە چونكە رۆژانە من
سەرقاڵم بە جوانىكارى دڵ و ئەقڵ و ناخم من رووخسارم ئیەمالیکردووە لەپێناو بەرز راگرتنی شکۆی ناخم هرگیز وەکو ه‌اویۆلەکانم بۆ قوتابخانە کەمە مکیاژەکەی بەیانیانم نەکردووە و فێلم لە مامۆستا نەكردووە!
ﮔﻠﯿﻪﯾﻢ ﻟـﺊ ﺋـﻪﮐﻪﻥ ﻟـﻪﻭﻩﯼ ﮔﺮﯾﻨﮕﯽ ﺑﻪﺧﯚﻡ ﻧـﺎﺩﻩﻡ یان وەکو پێویست لە کچ ناچم بەڵام هەرگیز ئەم قسیانە كاریان تێنەكردووم چونـکە من هەمیشە لە رێبازی جوانـکردنیی نـاخمم دام سەیرکە کیژۆڵە ئەگەر گوڵێک جوانی بە سروشت نەدابوایە و لەپێناو ژیانکردن پێویست نەبوبوایە ئەوە هەرگیز لە شارەکەی خۆتدا گوڵ نەئەدیت مرۆقیش بەهمان شێوە نەگەر بێت و شێوازی مامە‌ڵە‌كردنی باش نەبێت و چاکە
نەكات لەپێناو خودا و خۆشەویستی کە‌سە‌كان هەرگیز روخسارە جوانەكەی نابینرێت هرگیز پشتی ئەو شتە‌مە‌گرە کە دە‌یبینت بەڵکو بەو شتە باوەر بکە کە هەستی پێ دەكەیت نەوەی دەبینرێت دە‌ست‌کردە‌و بۆ ماوە‌یێکی کاتی لەسەر جوانترین شێواز بنیاتی دەنێن وەلێ ئەوەی هەستی پێ ئەکەیت لە ناخەوە لە دڵتەوە بۆ ئەچیت و لێی ئەروانی ﺷﺘێﮑﯿﺶ ﺋـەﮔـەﺭ ﺩڵ هەﺳﺘﯽ ﭘێﮑﺮﺩ ﺑێﮕﻮﻣﺎﻥ ﺑـە ﺋـەﻭ ﺷـﺘﻪ ﻟـەﺩڵەﻭەﯾـە ناخ و رووخسار دوو شتی لەیەک جیان لێرە کە باسی جوانی ناخ دەکەم مەبەستم نەوە نیە لەرووی رووکەش خۆت ناشرین بكەیت و دە‌روبە‌رت پێت بێزار بن مەبەست لەوەیە زیادە‌رە‌وی مەكە لەوەی لە
ﺭﻭﻭﮐﻪﺵ ﭼﯚﻥ ﺩﻩﺑﯿﺖ ﭼﻮﻧـﮑﻪ ﻫێﺷﺘﺎ ﺷﺘێﮏ ﻣﺎﯾﻪ ﮐﻪ ﺟﻮﺍﻥ ﮐﻪﯾﺖ ﻭ ﺟﻮﺍﻧﯽ ﭘێ بەخشیت ئەویش ناختە' ئەسێە‌ن !! من تا ئێستا تێنەگەم هتا کەی روخسار و روخسار؟
ئەی ناخەکان ه‌ستە‌كان؟
کوا بە‌یاخ بۆ ئەقڵە فراوانە‌کان؟
کوا دەست خۆشی بۆ بیرۆکە جوانەکان؟
کو دەستەکان بۆ ئامادە نین بۆ چەپێە لێدان لەپێناو شیعرە جوانەکان؟
ﮐﻮﺍ ﺷﺎﻧـﺎﺯﯼ ﺑﯚ ﻭﺗـﺎﺭ ﻭ ﻧﻮﻭﺳﯿﻨـﻪ ﺟﻮﺍﻧـﻪﮐـﺎﻥ؟
بۆ ئـە‌بێ هەر رووخسیارێکی جوان جوانمان بـکات؟
ناڵێم رووخسارت ناشرین بێت بەتەنها ئەلێم ناخت جوان بـــكە بۆن کە شوشەکەی شکا بۆ نەکەی زیاتر بلاو دەبێتەوە!
مرۆڤ لە تەنهای فێر دەبێت بێ كەس نابێت کە زانیم رۆژێیکی باش لە پێشە زانیشم ئەمرقم باش ئەبێت ه‌موومان ئە‌زانین بژین بەلام هەموومان نازانین ژیان بكەین و بەسەری ببەین!
بەشی چوارەم :-
کە هەستت کرد مانەوەت هیچ سودێکی نیە تکایە مەمێنەوە برۆ ساردی وشیە‌کان کورتی وەڵامەکان ﺯﯙﯙﺭﯼ ﻭﺟﻮﺩﯼ ﻧﯿﺸﺎﻧـﻪ ﭘﺮﺳﯿﺎﺭەﮐﺎﻥ مانای رۆیشتنتە!
رقی چاوەکان ناخە بێ بەزەیەکان دڵە بێ مە‌حە‌بە‌تە‌كان مانای بەجێهێشتنە!
تـکایـە ئـەو کاتەی هەستت کرد دەبێت برۆی مەمێنەوە برۆ!
چون هیچ کەسێک لەخۆوە هەستێک داگیری ناکات ئەگەر چاوەکانت شتێک نەبینن!
ئەبێ برۆین لەوکاتەی لە گلێنەی چاوی هەمووان وشەی برۆ" دەخوێنینەوە!
هر ئـەو کاتەی هەستت کرد ئـەو کەسە تۆی ناوێت تـکایە کەسەکە مە‌گۆرە بەڵکو برۆو واز لە هەموویان بێنـە
ﺷﻪﻣﻪﺯﺍﺭﯾﻪ ﭼﺎﻭەﺭێﯽ ﻫﺎﺗﻨـﻪ ﮊﻭﻭﺭەﻭەﯼ ﮐﻪﺳێﮏ ﺑﯿﺖ ﮐﻪ ﻟـﻪﻭ ﺩەﺭﮔﺎﯾﻪﻭە ﺭﯙﺷﺘﻮە ئەوە تۆ نیت کە ئەبێ ئازار بچێژیت ئەوە تۆ نیت بێ دەسەڵات وەک کورێیک یان کچێکی دڵ هەژار وەکو هەوایە ساردەکانی زستان یانیش شەپۆڵی قایمی دەریاکان لە دڵتان بەن و نەبن بە هاوخە‌متان ئە‌نێ بزانن چیان لەدەست دا چ خە‌مێكیان بە دەستی خۆیان بۆ مالی دڵی خۆیان هێنا ئەبێ فێریان کەیت تۆ کۆیلە نیت یاری نیت مندالێک نیت کەی ویستیان بمێنی بمێنیت و کەی ویستیان برۆی بەجێیان بهێلیت ﮔﯿﺎﻧﻪﻛﻪﻡ ﺑﯚ ﺧﯚﺷﺒﻪﺧﺘﯽ ﻭﺷﻪﯼ ﺧﯚﺷﻤﻪﻭێﯽ ﻛﯿﻔﺎﯾﻪﺕ ﻧﯿﻪ ﻣﻪﺭﺝ ﻧﯿﻪ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺩﻟﺖ دیە‌وێ دلت خۆش بکات مەبە بە باڵگرانی بۆ کەس لە یێنـاو دلت ئـە‌قل و كە‌سیایە‌تیت مە‌شێوێنە!
بۆ نەوەی لە هەموو قسەکانم ببگە‌یت بۆ یەک چرکە خۆنت خۆشبووێت و ئەزانی من
لەسەر حەقم و نەبێ لەلای كەسێک نەمێنێت کە بوونتی لا گرینـگ نیە!!
وتەی نووسەران:-
لیە‌نی باشی راستگۆی نەوەیە پێویست ناکا بیر لەوە بە‌یتە‌وە کە پێشوتر چیت وتوە
بەختیار عەلی هەندێک کەس وەکو کونی یەکەمی قایش وان هەمیشە هەن بەلام هیچ سودێیکیان نیە
فەرهاد پیر بال
( ) وشە‌نییکی جادوویە و لە هەموو زمانێیکدا هەیە،بیردەكەمەوە نەم قسیە‌یە
نەبووایە شارستانیەتی مرۆش کۆتای هاتبوو، کە تێناگات نایەوێت تێیگات تۆش بیێ سەریەشە پێی بڵێ (وایە)
ــ
__
خۆر ئەوەتا لەنێو رۆحتدایە مەهێلە تەم و مژەکان تیشکی خۆرت داپۆشن شـ
کە هاتیتە ژوورەکەم هەرچی بێزاری کردوویت بیشکێنە تەنها دڵم نەبێت سارا پشتیوان بەشـ
یەکسیانی لە ئەرکەکان بوونی نیە!
تێناگەم کۆمەڵگای من هەتا کەی وەها بیردەکەنەوە هەتا کەی وەها بەناوی نازادی لە سنور دەر ئەچن هەتا کەی داوای یەکسانیێک ئەکەن کەوا لە ئەسێلا قبوڵ نیە تێناگەم داوای کامە یەکسیانی ئەکەن؟
لەوەی وەکو پیاوان لە دەرەوە کار بکەن؟
باشە کامە کار؟ ، هەر ئەو کارانەی بەرەبەیانێکی زوو بەر لە خەو هەستانەوەی ﭼﯿﺎﮐﺎﻥ ﺩەﺷﺘەﮐﺎﻥ ﺑـﻪ ﻧـﺎﮔﺎ ﺩێﻦ ﻭ ﺑـﻪ ﮔﻪﺭﻣﺎﯾێﮑﯽ ﺯێﯙﺭ ﺧـﺎﻧﻮ ﺑـﻪﺭەﮐﺎﻥ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﺋـﻪﮐﻪﻥ یان وەکو ئەو پیاوەنە کار بکەن کە عەمباڵی ئەکەن؟
خانم گیان نەگەر تق داوا لە‌ییاو نەکەیت بنیتە شو‌تنت و کار بکات ناگای لە مندالە‌کان بێت و لهەمان کات خواردن چاک بکات ئەگەر ئەتەوێ هاوسە‌رە‌کە‌ت بێتە شوێنت و مال بەرێوە ببات ئەوە بزانە
هیچ یەکێک لەم کارانە لە توانای هاوسەرە‌کە‌تدا نیی بەهەمان شێوە ئەگەر بێتو تۆش بچیتە جێگای پیاوەکەت و ئەو کارەی ئەو نەیکات تۆش بە ئەنجامی بـگەیەنیت ئـە‌بێ لـە‌بـە‌ردە‌م تیشـكە بێ رە‌حمە‌كـانـی هاوین ئـارە‌ق بـكە‌یت و كـار بـكە‌یت نەبێ تۆش لە زستانێک کە هیچ رەحم بە دەنگی لە‌رزینت ناکات لەبەر باران پارە
پەیا بكەیت تۆ ئەتوانی ئە‌وە‌بکە‌یت؟
نەخێر بۆیە ئیدی تێناگەم کامە یەکسیان بوون؟
بەسە تکایە پیاوەتی خۆی و ژن بە ژنیەتی خۆی لە ژیانی هیچ یەکێک لە رە‌گە‌زە‌کاندا هەمووی خۆشی و پشودان نیە هەر رە‌گە‌زە‌و بە‌ه
پێی توانای خۆی رەنج دەدا بەسە تـكايـە تێكەڵ مـە‌كە كە تۆ چیت یان كێت یان چ رەگەزێكیت!!
بەسە ئیتر تۆ ئەبێ ئەو ئیشە بکەیت کە بۆت گونجاوە بەو کارە هەڵسیت کە لە توانات دایە ئـاسـایـە ئـە‌توانن یـارمـە‌تی یـەک بدەن بـە‌لام نـاتوانن شوێنتان بـگۆرنـە‌وە
ئافرەتان گلەی ئەوە ئەکەن کەوەکو پیاوان ناتوانن درەنگانی شەو بێنەوە یانیش ئەو جێگایانەی قبوڵن بۆ پیاو ناکرێت بۆی بچین نازانم چۆن ناتوانن باشتر بیربیکەنەوە و بەگەنە ئەوەی کەوا ئەو پەری ناشرینیە مانەوەی ژنێک لە دەرەوە درەنگانی شەو ئەسڵەن لەبەر ئەوە نا کە تۆ ژنیت لەبەر ئەوەی تۆ ناسىكیت یاكیت نایاكیت لێ نایەت!!
ئەگەر تۆ بەنیەتێکی باش تا درەنگانی شەو نەیەیتەوە ئەوان بە نەیتێکی خراپ لێیت نزیک ئە‌بنە‌وە
بە هەمان شێوە تێناگەم چۆن پیاوان داوای ئەوە ئەکەن کەوا کار نەکەن و لە ماڵەوە تەنها کاریان گوێگرت لە رادیۆکان بێت و سەیرکردنی رووداوەکانی تیڤی بێت لە ﻛﺎﺗﯚﻴﻜﺪﺍ ﭘێﻮﻳﺴﺘﻪ ﭘﯿﺎﻭ ﺑﯚﻧﯽ ﭘﯿﺎﻭەﺗﯽ ﻟـێ ﺑێێ !
لە کاتتیکدا پیاو ئەبێت لەپێناو ماڵ و منداڵە‌کی بجە‌نـگێت خورەوشتی باوکایەتی پێوە دیار بێت لە ناخی دڵمەوە هە‌راسانم كەوا ئەو دەردە كوشندانە‌ی كۆمە‌ڵگاكە‌م لە كتێیە‌كە‌م باس ئـە‌كـە‌م بـە‌لام لێرە شتێكی تر هەیە ئـە‌گە‌ر ددرد هەبێت ددرمانسی هەیە
ﺩﻩﺭﻣﺎﻥ ﺑﯚ ﻧﻪﻡ ﺩﻩﺭﺩﻩ ﯾﻪﮎ ﮐﻮﮊﻩ ﺑﯚ ﻧﻪﻡ ﮊﻩﻫﺮﻩ ﭘﯿﺴﻪ ﺑﯚ ﻧﻪﻡ ﺑﻪﻻﯾﻪ ﻧﻪﮔﺒﻪﺗﻪﯼ ﺑﺎﻟﯽ کێشاوە بۆ ئەم کۆمەڵە ئیدی لەژێر نـاوی یە‌كسانی ئە‌رکە‌كان فەرامۆش نەكەن بیرێک لە کۆمەل لە نەوەکانتان ئەسلەن لە منداڵە بچوکەکانی ماڵەوەتان بکەنەوە ئیدی سنورێک دابنرێت بۆ ئازادی ئیدی لەژێر ناوی ئازادی رە‌گە‌زە‌کان ناشرین نەبن ﺩﯾﻦ ﻭ ﺋﯿﺴﯩﻼﻡ ﺑﻮﻭﻥ ﻟﻪﻻﯾێﮏ ﻓﻪﺭﺍﻣﯚﺵ ﻧﻪﺑێﺕ!!
وتەکان—:
لە کاولستانێکی وەهادا خەلق بوون نا مرۆش بوون ئەستەمە
هەندێک کات مرۆڤ پێویستە مرۆقایەتی لەدەست بدات بەرامبەر هەندێک (نامرۆڤ( پێویستە هەندێک جار بمریت بۆ ئەوەی سەر لە نوێ لە دایک بیتەوە مردنی راستەقینە ئەوکاتە نیە کە تۆ هەوڵ بۆ ئاواتێک ئەدەی بە سەختی مردنی ﺭﺍﺳﺘﻪﻗﯿﻨـﻪ ﺋـﻪﻭ ﻛـﺎﺗـﻪﯾـﻪ ﺗﯚ ﺋـﻪﺳـﻠـﻪﻥ ﺋـﺎﻭﺍﺗێـﻜﺖ ﻧـﻪﺑێ!
بەشى :-
دەربارەی نوسین بەرای من نووسین حەزێک نیە کە خەمێکت هەبوو بینوسیت کە پێ کەنین بینوسیت ﻧﻮﻭﺳﯿﻦ ﺩﻩﺭﺑﺮﯾﻨﯽ ﻣﯿﺰﺍﺟﯽ ﻣﺮﯙﭪ ﻧﯿﻪ ﻧﻮﻭﺳﯿﻦ ﭘﯿﺸﺎﻧﺪﺍﻧﯽ ﻭﺍﻗﯿﻌﻪ ئەوە نیە کە بەیانی هەستایتەوە و بینیت ئەتوانی دوودێر بنوسیت و بلێی تەواو من ئە‌توانم من بووم من دەبم بە نووسەر ئاگادار بە نووسەر هەر نووسینی نووسینێک و پیشاندان خەمێک و نووسینەوەی دێد نوسین بەشێكە لە قسەكردن! بەشێكە لە كردارە‌كان خۆ مەرج نیە نەو بەهرەی لە تۆدا هەبێت هەر نووسین بێت ئەتوانی لە شتی تردا خۆت بدۆزیتەوە مەیە ناو بوارێیک کە لە توانای تۆ دا نیە نووسین ئەوە نیە بتوانی پەیجێک لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکان دابنێیت و رۆژانە لە پشت مۆبایلەکانتانەوە چەند دێرێیک لـە خە‌مە‌کانتان بنوسن و بلاوی ببكە‌نـە‌وە
نەبێ لە ژیانی واقحیشدا وەک نووسە‌رێک رەفتار بكەن قسە بكەن مامەڵە بكەن ئەبێ لەبەر چاوی خەڵک وێنەیێکی جوانی نووسەر بوون نیشان بدەیت بازنەی هونەری نووسین زۆۆر فراوانە زۆریش ئەگەر توانای بە‌رداوامیت نیە مەیە
ناو بوارەكەوە، لەو وڵاتە لێرە دوو كەس نرخیان نیە یەكەم نووسەر دووم ئەوەی كە دەنووسێت هی سێیەمیش نیە!!
لێرە نووسەر وەک نەوە وایە بۆ خۆی قسە بکات لەیێناو هەستکانی خۆیدا بنوسێت کەچی لە راستیدا ئەوەی کە دەنووسێت لەپێناو رزگار کردنی کۆمەڵ لە نەخۆشیێکی ﺩەﺭﻭﻭﻧﯿﺎﻧﯩﻪ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﮐﯚﺷﯩﻪﯾێﮏ ﺩەﻧﻮﻭﺳێﺕ دنیای نووسین لە دوو کاتدا بە ڕوی مرۆقدا دەکرێتەوە
یەکەم جار ئەو کاتەی کەس هەستت کرد رقێکی گەورە لە ناخ و دڵ و ددرونتدا هەیە ﺭﻗﯿﮏ ﺩەﮔﺎﺗﻪ ﮐﺎﺭﯼ ﺋﻪﻭەﯼ ﻫﻪﺳﺖ ﺩەﮐﻪﯼ ﭘێﯾﯽ ﻟﻪﻧﺎﻭ ﺩەﭼﯿﺖ ﺭﻗێﮏ ﺑﻪﺭﺍﻣﺒﻪﺮ کۆمەڵ،رەگەز،خراپیەکان،ناشرینیەکانی دەوروبەر وا هەست دەکەی لەگەڵی دەمریت خەریکە دەخنکۆیت بێ ئاگایانە لالیهێک دەرگاێیک بەسەر دا دەکرێتەوە ئەویش ﺩەﺭﮔﺎﯼ ﻧﻮﻭﺳﯿﻦ ﺩەﺗﻮﺍﻧﯿﺖ ﻟـﻪﻭ ﺭﻗﻪ ﺭﺯﮔﺎﺭﺕ ﺑﺒێﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻭﺳﯿﻨﻪﻮەﯼ ﺋـﻪﻭ ﺭﻗﻪ ﺩﻭﻭەﻣﯿﺸﯿﺎﻥ ﺋﻪﻭەﯾﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺩەﺳﺘﭙێﮑﯽ ﻋﯿﺸﻖ ﻭ ﭘێﺩﺍﻧﯽ ﻫﻪﺳﺘێﮑﯽ ﺷﯿﺮﯾﻨﺎﻧﻪﻭ ﺟﻮﺍﻥ لەلایەن ئەو کەسەی کا عاشقی ئە‌بیت درووست دەبێت
هەمیشە نەو پرسیارە لە‌منیش کراوە چی وایکرد بنوسیت منیش لەو دوو هۆکارە هۆکاری یەکەم هەڵدەبژێرم هیوام وایە نەوەی کە دە‌خوێنێتە‌ووە و حەزی بە نووسەر بوونە دڵگران نەبێت بە‌ه
قسە‌كانم بەڵام من ناتوانم درۆتان لەگەڵ ببكەم دنیای نووسین قوڵە و پێویستی بە
مرۆفێکی زیاد لە یێویست عاقڵە ئەگەر هێشتا خوڵیای بە‌هرە‌یێکت هەیە یێشنیار دەكەم شتى تر تاقى بكەیتەو مەملەكەتی عیشق:
ﺩﻭﻭ ﻫﻪڵﺒﮋﺍﺭﺩەﺕ ﻫﻪﯾﻪ ﺑﯚ ﭘﯚﺷﯿﻦ ﯾﺎﻥ ﺋﻪﺑﯽێ ﺯﻩﺭﺩ ﺑﭙﯚﺷﯿﺖ ﯾﺎﻥ ﺌﻪﺑﯽێ ﺯﻩﺭﺩ ﺑﭙﯚﺷﯿﺖ هۀلَبژاردەی سێیەمیش بونی نیە!
ﺯﯙﺭ ﺯﯙﺭﻣـ ﺧﯚﺷﺪەﻭێﯾﺖ ﺑﻬێڵە ﺑڵێﻡ ﺯﯙﺭێﮑﯽ ﺗﺮﯼ!
یەكجار پیاسەیێکی نێواران،قاوەیێکی نزیک قاوەخانەی نزیک مالە نوێیەکەمان،لەگەڵ تۆ چ جیهانێکی ترە ئەوەی ئەیڵیم وتەیێک نیە تەنها یەک جار برۆرە ئەم خەیاڵە،تەنها یەکجار بەس یەکجار من گرەوی هاتنی تۆم لەگەڵ چارەنووس کردووە،وەرە ئەی پیری کۆچان بە
دەست،ئەو كاتەش بێیت هەر براوەم چاوان حسێن بەشی حەوتەم :-
ژیانێکی بێ سەریشە؟ شەوانە خەوێکی نارام؟ بەسەربردنی رۆژانێکی بێ کێشە؟
ﺯﯙﺭ ﺋـﺎﺳـﺎﻧـﻪ ﺗـﻪﻧـﻬﺎ ﺋـﻪﻭ ۱۰ ﻧـﻬێﻧﯿﻪﯼ ﺑـﺎﺳﯿﺎﻥ ﺩﻩﻛـﻪﻡ ﺟێﺑﻪﺟێﯿﺎﻥ ﺑـﻜﻪ
نهێنی یەكەم ئـە‌بێ کاتت نـە‌بێ بۆ رۆژە رە‌شە‌كان ئێستا سەیری ئاسمانم کرد و بینیم خودایێیک کە هێندەی دووریەکەی خۆشم دەوێ چی بۆ رازاندووم ئاسمانێک کە لە بەختی کەسێک رەشتر چۆن وەها بۆمانی جوانکردووە دانە دانەی ئەستێرەکان ئەوەندە جوانخۆیان نیشان ئەدەن ئەمەوێ بچمە ئاسمان و ماچیان بكەم!
لە‌ولا ناورم دایەوە دیمەنێکی لە وەسف نە‌هاتوی بۆ نە‌خشاندم سەیری ئەم درە‌ختانە‌ه
هر ئەتەوێ سەیری بکەی ئەی ئەو گوڵەنەی کە هێندەی شتێک کە وەسیف ناکرێت جوانن ئەی ئەو خۆرەی هەست ئەکەم باوەشم پێدا ئەکا ملم سوراند و لەسەر لقی درەختێکی تر چۆلە‌کە‌کانم بینی چۆن دەکرێ وەها جوان بن!!
تۆ بۆ ئـەو هە‌وایـە نـاڵێیت کە یاری لەگەڵ پەنجەکانم ئەکەن ئـەی ئـەو بارانە‌ی زستانم لەبەر چاو جوان ئەكەن!
ئەبێ ئەم هاورانە لە ئاسمان بۆ وەها سپی بن وەک بلێی مندالێیکن تازە لە دایک ئەبن سپی سپی پاک بێگەرد وەک بلێی بە رووتدا پێ ئەکەنن!!
دەی کە من و تۆ یاخود ئێمە و ئەوان سروشنێیکی وەهامان هەیە کوا حەق بۆ ئەوەی بّيْزار بين؟
چۆن ئەبێ قبوڵمان بێت رۆژە رە‌شە‌كان خۆیان بخەنە نێو ژیانمان؟
نهێنی دووەم :
ئارامبگرە:
نازانم کێت و لەچ کاتێکدا خوێنەری نەم کتێبەی نازانم چیتە و لەبەر چی نازار ﺩەﭼێﮊﯾﺖ ﻧـﺎﮔﺎﻡ ﻟـﯽ ﻧﯿـﻪ ﺑﯚ ﺋـﻪﮔﺮﯾﺖ! ﺗـﻪﻧـﻬﺎ ﭘـﻪﯾﺎﻣﯽ ﻣﻦ ﺋـﻪﻭەﯾـﻪ ﺋـﺎﺭﺍﻣﺒـﮕﺮﻩ
ﺧﻮﺩﺍ ﻫﻪﺭﮔﯿﺰ ﺷﺘﻪﻛﺎﻧﺖ ﺩﺭﻩﻧﮓ ﭘێ ﻧﺎﺩﺍﺕ ﭼﻮﻧـﻜﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺋـﻪﻭ ﺷﺘﺎﻧـﻪﻯ ﻛﻪ ﺑﯚﺗﯚ پێویست لە کاتی خۆیدا یێت دەدا نارامبگرە رۆژێک تۆش بەو خەونە دەگەی کە لە قوڵای دلتەوە چرۆی کردووە بەس ئارامبگرە خودا هەرگیز لە بێ حاڵی نیغرۆت ناکا بەهێز بەو چاوەرێ بـکە دڵنیابە رۆژێک خەمەکانت لەبیر دەکەیت هەتا رۆژێک سەمای گەیشتن بە خەونەکانت دەکەیت دلنيام رۆژێک هەر ئەگەیت بەڵام ئەمانە هەموو بە ئارامگرتن پێی دەگەی نهێنی سێیەم :
ئەرێنی بیر بكەوە!
چۆن بیربکەینەوە ه‌رواش شتەكان دێنە رێیگان
ئەگەر لەبیرماندا شتی خراپ هەبێت ﺷﺘﯽ ﺧﺮﺍﭘﯿﺶ ﺭﻭﻭﺩﻩﺩﺍﺕ بیرکردنەوە لە شتی باش باشترینیش دێنێتە رێگات ه‌وڵدە بیرکردنە‌وە‌کانت
ئەرێنی بن تا بكرێت ژیانت ئەرێنی بێت هرگیز بە ئە‌قلێیکی
نادروست ژیانێکی درووست بەرهەم نایەت نهێسنی چوارەم :
ﺋـ
فەرهاد ییرباڵ دەلێن کتێب مرۆش شێت دەکات ﻭ ﻫﻪﺭﻭﻩﻫﺎ ﺩﻩﻟﺘﯿﺖ ﮔﻪﻧﺠێﮏ ﺑﻮﻭﻡ ﮐﻪﺱ ﺩﻟﯩﯽ ﻧﻪﺩﻩﻫﺎﺕ ﺳﻪﯾﺮﻡ ﮐﺎﺕ ﮐﺘێﺏ ﻭﺍﯼ ﻟﺘﯿﮑﺮﺩﻡ!
قسەکانی دکتۆر زۆر راستن هەندێک جار هەندێک کتێب باری دەروونی مرۆڤ ﺩەﺷێﻮێنن وا لە مرۆڤ دەکەن پەیوەنی لەگەل واقع ببچرێنن وای لێدەکات بێرێزی بکات بەرامبەر خوودی خۆی!!
سەیرکە ئازیــزم کتێب پێویستە ئارامی بە مرۆڤ ببەخشێ نەوەک ئەو ئارامیەت لێ بستە‌نێتە‌وە
نابێت کتێب وات لىێ بِکات بێرێزی بِکەیت بەرامبەر دینە‌کە‌ت ، بۆیە کە خوێنە‌ریت ئەبێ بشزانیت کە چی ئەخوێنیتەوە كەسى وا نەناسم كتێب دەخوێنتەوە شێوازى قسەى نیە بۆیە كتێب بەوە تێمەگە كە ئاستی سەقافەتت بەرز کات کتێب تەنها رێت نیشان ئەدات ئەوە خۆتی ئەبێ رێی ژیانت بنە‌خشێنیت!
کتێب هەرگیز تۆ دروست ناکات تەنها فێرکاریت پێدەدات لەوەی کە چۆن فێربیت ﺩﺭﻭﻭﺳﺖ ﺑﯿﺖ! ﯾﺎﻥ ﺧﯚﺕ ﺑﻨﯿﺎﺕ ﺑﻨێﯽ!!
بـە هەندێک کتێب کەسایەتیت ناشرین ئەکەن ئە‌تکە‌ن بە کەسێکی سەر لێ شێواو وات لیێ دێ شیک لە خۆت لە جیهان برێک جار لە دروستکەری خۆشت بکەی!!
بەلێ نازیزان ئەمە حەقیقەتە كە ئەیلێم هێندێک كتێب دینەكەت لەبەر چاو ناشرین ئەکات ئەیەوێت فێری بلاوکردنەوەی ناشرینی و بێ رێزیت بکات کتێب بێ سوود نیە ئەسلەن كتێب خراب نیە ئەوە هەلبژاردەكانی ئێمەن كە خراین!
نهێنی پێنجەم :
قبوڵی ئەوە بكە
ناتەوێ خۆت بكوژیت ئەتەوێ شتێک لە ناختدا بكوژیت یــە‌کێک لە نهێنیە‌کان نەوەیە کە باوەر بەخۆت بێنی بە مردنی تق ژیان ناوەستێ و بەردەوامە نەبێ بە لەناوچونت هەرگیز کەس لە ناوناچێت بە وشک بوونت دووبارە باخچەکان گوڵ دەگرن! ئەشبێت قبوڵی ئەوە بكەیت کە تۆ ناتەوێ بمریت ئەتەوێ ﺷﺘێﮏ ﻟـﻪ ﻧـﺎﺧﺘﺪﺍ ﺑﻤﺮێﺖ نهێنی شەشەم :
بـ
هێز هەر ناكرێت ببێت بە سەر دێری نووسینەكان و ببێت بە باس و خواسی كتێبەكان هێز ئەبێ لە واقعدا بەكار بهێندرێت لە زانستدا دەلێن هیچ ئیشێک بەبێ هێز نابێت لە فە‌لسە‌فاشدا هیچ سە‌رکە‌وتنێک بەبێ هیچ بەرهەم نایێک لە ژیانیشدا ئەسلەن ژیانێک بەبێ هێز بوونی نابێت بۆیە ئەبێ بەهێز بیت!
نهێنی حەوتەم :
هرگیز ئەگەر دامەنێ بۆ شتەكان تاكە مشىەخۆرى داهاتووى مرۆش ئەگەر دانانە بۆ شتەكان ئەگەر بوبوایە ئەگەر نەبووبایە ئەگەر ببێت ئەگەر نەبێت کۆمەڵە گرنتیێکن هەوڵدان پێ لەبیر دەبات ئەگەر دانان بۆ خەونەکان مەترسیدارترین دوژمنی خەونەکانە بۆ نمونـە تۆ وای دا ئـەنێیت ئـە‌گە‌ری ئـەوە دا ئـەنێت لـە دوا سالی خوێندن بەرزترین نمرە بێنیت بەلام لەکۆتایدا بەدەستی ناهێنیت و خەم دەخۆیت و قبوڵی نەوە ناکەیت،
بۆیە من ئەڵێم ئەگەر دامەنێ تەنها هەولیێ خۆتی بۆ بدە ئەمە یەكەم هەنگاوە بە بەدەست هێنان و دوای ئەوەی تۆ ئەگەرەکان دا ئە‌نێیت!!
کەپێی نەگەشتی و وا نەبوو ئەوا چرۆی خەونەکانت پووت دەبێ ئەو ئەگەری بۆ ئەو داهاتوو دات نابوو مایەی خەمێکی بە تین دەبێت بـ
ئەگەر ببێت و نەبێت چونـکە «ئـە‌گـە‌ری هەیە بۆ هەمیشـە ئـــە‌گـە‌رێیک بێت
هەوڵدە بەبێ ئەوەی ئەگەری ئەوە دابنێیت چی دێتە رێت چۆی دەبێیت و چۆن دەبێت خۆت ئامادە بکە بۆ هەموو خەمێک وەلێ هەرگیز نەگەری شکان یان بردنەوە دامەنێ نهێسنی هە‌شتە‌م :
ئەوەت بۆ هەمیشە بیسر بێت کە تۆ دوو دەستت هەیە شتیان پێ دەکرێ، دوو پێت هەیە رێیان پێ دەکەی، دوو چاوت هەیە شتی پێ دەبینیت، دوو گوێت هەیە پێیان دەبیستی، لەگەڵ ئەمانەشدا مەزنترین شتت هەیە کە ئەویش دڵـــتە کە لیێ دەدا، کەواتە بۆ بە خەفەتەوە بژیم کە دەتوانم بە بەختەوەری بژیم ه‌رچە‌ندە کە تاریکی زیاتر بێت تەنها مۆمێک بەسە بۆ ئەوەی تاریکیە‌کە لا بەرێت،
و هەرچەندە شەو درێژ بێتەوە ، ئەوە دوای ئەو خۆر كەوتن دێیت، كە تاریكیت پێ لەبیر بباتەوە
لە کتێبی ژیان بێ دڵە راوکێیی لە نوسینی دکتۆر ئیبراهیم فەقێ نهێسی نۆیەم :
هەڵچون هەندێک کات لە کۆیلە بوون لات دەدات و هەندێک کاتیش دەکات بە
مرۆفێکی مەترسیدار:
سەیرکە بۆ ژیانکردن هەندێک کات پێویستە تورەبیت بۆ ئەوەی رووبەرووی کێشەکان ببیەوە و بۆیان بسەلمێنیت کە تۆ کۆیلە نیت، کە تۆ بووکە شوشەی کچۆڵەیێک نیت، بەڵام زیاد لە حەد توورەبوون واتا هەڵچونی بێ هۆکار یاخود هەڵچون بە شتانێک کە شایەنی تورەبوون نین مە‌ترسیدارن بۆ کەسایەتیت، کار ﺩەﮐﺎﺗە ﺳەﺭ ﺟﻮﺍﻧﯽ ﺭەﻭﺷﺖ ﻭ ﺭەﻓﺘﺎﺭﮐﺮﺩﻧﺖ!، ﺩڵﻨﯿﺎﻡ ﺩﻭﺍﯼ ﺭۆﯾﺸﺘﻦ ﻟﻪﻡ ﭘﻪﺭەﻭ ﭼﻮﻧﻪ سەر نهێنی دەیەم نهێنی نۆیەم لەبیر دەکەیت و پشت گوێی دەخەی!! و نەوەی کە ﺩهێڵۆڕ گرینگن هیوادارم پێش تورەبوون و هەڵچون لەسەر شتانێکی بێ مانە قسەکانمت بیر بێتەوە و سارد بیتەوە ئەگەر لات نیم لەو کاتە قسەت بۆ بێتەم،لانەی كەم قسىەكانم لەبیر مەكە!
نهێنی دەیەم :
ئێستا چەند شت بنووسە كە بەختەوەرت دەكەن ئایە توانای بەدەست هێنانی ئەو شتانەت هەیە نەگەر وەڵامەكەت نەخێرە لە نێستاوە تۆ بەهێز نیت سەرەرای نەوەی كە نازانم نەو ﺷﺘﺎﻧـﻪﯼ ﮐﻪ ﺑﻪﺧﺘﻪﻭﻩﺭﺕ ﺩﻩﮐﻪﻥ ﭼﯿﻦ ﺑﻪﻻﻡ ﻧـﻪﻭﻩﯼ ﻣﻦ ﺋـﻪﯾﺰﺍﻧﻢ ﺋـﻪﻭﻩﯾﻪ ﺷﺘێﮏ ﺑﯚ بەختەوەر بوون ئەوە نیە کە بەدەستی دێنی بەڵکو ئەوەیە هەر لەگەڵ نوسینی بیر لەوە بكەیتەوە كەی و چۆن بەدەستی ئە‌هێنی !
ئەمە یەکەم هەنگاوی بەختەوەریە، نەوەک بیخە‌یتە فایلی شنتە مە‌حالە‌کان' ، وشەی مەحاڵ وشەیێكى ناشرین تامێی تاڵی ئەدا كە لە حەقیقەتیشدا بوونی نیە!
بۆیە بەختەوەری ئە‌وە‌تانیێ لەنێو دلْتدا لەبەینی پە‌نجە‌كانی دەستدا دەیبینم لە دلْتدا ﻭﯾﺴﺘﯽ ﺋـﻪﻭ ﺷﺘﻪﯾﻪ ﻭ ﻟـﻪ ﺑـﻪﯾﻨﯽ ﭘـﻪﻧﺠﻪﮐﺎﻧﯿﺸﺘﺪﺍ ﻫﻪﻭڵﺪﺍﻥ ﺑﯚ ﺋـﻪﻭ ﺷﺘﻪﯾﻪ!!
کچ بوون بەد بەختی نیە لەزەت بە‌خشیە
هاوینێکی گەرمە بیری پایزم کردووە، ئێوەش بیرتان نەکردووە؟ بیری بۆنی باران ه‌راسانی کردووم، دەمێکە قاوە‌م بەدیار دەنگی باران تام نەکردووە، شتێیکی تریش
بلّنیم خوێندنەوەی کتێب لە زستاندا پر چێژ ترە دەروونی مرۆش ئارام ئە‌کاتە‌وە،
ماندوو بووم دوێنێ شەو تاقەتی نووسینم لێ چوو ویستم بخەوم بەلام دیسان ئەم خەیاڵەنە خەویان لیێ زراندم، بیرم ئەکردەوە ئەگەر گەورەتر بم ئەمەوێ ببم بە ﺩﺍﯾﮑﯽ ﮐﭽﯚﯾﮏ ﯾﺎﻥ ﮐﻮﺭێﮏ؟ ﮐﺎﻣﻪﯾﺎﻥ ﻣﻦ ﺩڵﺨﯚﺵ ﺋﻪﮐﻪﻥ ، ﮐﺎﻣﻪﯼ ﺩﻩﺳﺘﻪ ﭘﯿﺮﻩﮐﺎﻧﻢ نەگرن نامادەن تا نەم دنیایە بەرێ نەكەم لەگەڵم بن، كە خەیاڵم نەكرد كورێیكم هەبێت ئەترسام گەورە بێت و وەک پیاوە خراپەکان دەرچێت، ئەوانەی رەحم بە ژن ناکەن،
ئەوەی خۆ پەرست و خۆ ویستن، ئەترسام ببم بە دایکی کورێک نەزانێت کچێکی خۆش بووێت ، تاكە خەمی ئەوە بێت ئایە بە دڵی هەموو کچێک دەبێت ﺭﺍﺳﺘﯽ ﻣﻦ ﻣﻨﺪﺍڵﻡ ﺯﯙﺭ ﺧﯚﺵ ﻧﺎﻭێﺕ ﺑﻪﯾﻨﻢ ﻟﻪﮔﻪڵﯿﺎﻥ ﻧﯿﻪ، ﺑﻪڵﻡ ﺋﻪﻭﻩ ﺧﻪﻭﻧﯽ ﻫﻪﻣﻮﻭ کچێکە کۆرێپەیێک لەنێو ئەودا گەشەبکات هەست بە بوونی بکات، لە یەک کاتدا ببێت بە دووان، كەسێكى دیكە لەگەڵ ئەو ئامادەی هەبێت، ورگى زل ببێت هەست بە ﻭﺟﻮﯼ ﺩﻭﻭ ﺭﯙﺡ ﺑﮑﺎﺕ ﻟﻪﻧێﻮ ﺧﯚﯾﺪﺍ، ﺗﺎﮐﻪ ﺷﺖ ﺋـﻪﻭ ﮐﯚﺭﭘﻪﻮ ﺟﯿﻬﺎﻧـﯽ ﺩﻩﺭﻩﻭﻩ ﺟﯿﺎ بکاتەوە پێستێک بێستێکی زۆریش تەنک ئەویش پێستی سکی خۆی بێت، گەیشتمە ئەوەی راستە کوران لەنێو ئەم کۆمەڵگایەدا ئازادترن لە دیدەی زۆر خەڵكە بێ كێشىە ترن،
بەلام بەبۆچونی من قەت ناتوانن ئەو خۆشبەختیە رۆحیە بەدەست بێنن کە کچێک بەدەستی ئەهێنێت ئەگەر کور بیت لە کاتی بێ تاقەتی ناتوانیت برژانگەکانت بە مەسکارەیێیک رەنگ نۆختر بکەیت، ئەگەر کچ نەبیت ناتوانیت چێژ لە بۆیەکردنی نینۆکەکان ببینیت، قێی درێژ نیە تا دایم شانەی بکات و دڵخۆش بێی بە رێکخستی قڑی لەلایەن دایکیەوە، لەوە گرینتر کورەکان دەبن بە باوک بەلام هەرگیز بە هەستی بوون بە دایک تێ ناپەرن ، بە هەموو سەختی کچ بوونمە‌وە شانازی دەکەم کە کچم ﭼﻮﻧـﮑﻪ ﻣﻨﯿﺶ ﺑﻪﺷێﮑﻢ ﻟـﻪ ﺩﺍﯾﮏ، ﮐﻮﺭﻩﮐﺎﻥ ﻧـﻪﺑﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻭﮎ ﺑﻪﻻﻡ ﻭﻩﮐﻮ ﮐﭽﻪﮐﺎﻥ ﻧـﺎﺑﻦ ﺑﻪ
ﺩﺍﯾﮏ ﻭ ﻧﺎﺗﻮﺍﻧﻦ ﺋـﺎﻭﺍﺗﯽ ﺋـﻪﻮﻩ ﺑﺨﻮﺍﺯﻥ ﺑﯚ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﮐﯚﺭﯾﻪﮐﻪﯼ ﻟﻪﻧێﻮ ﺳﮑﯽ ﺩﺍﺑێﺖ ﻧﻪﮐﺎ بێتە نەم دنیایە و هەموو شتێک بە دڵی نەو نەبێت، سەرەرای هەموو نەو بێ تاقەتیانەی لە تاو نێشی پشتی نەخەوتن ئەیبینێت بەڵام ئامادەیە بۆ هەتا هەتایە کۆریەکەی لەگەڵ خۆیدا بیپارێزێت، دایکان جیاوازانەتر چاوەرێی منداڵە کانیان ، لەو ﮊﻭﻭﺭەﯼ ﺑﯚﯾﺎﻥ ﺋﺎﻣﺎﺩە ﮐﺮﺩﻭﻭە ﻧێﯾﺮ ﻧﺎﯾﻦ ﻟـﻪ ﺳﻪ
قەبارە بچوکەکان ئامادەکاری بۆ هاتنی ئەم منداڵە ئەکەن وەک بڵیی بووکێیک دێت، بە جۆش و خرۆشەو چاورێن بەڵێ کورینە ئەمانە کەمن کچ بوون زۆریش شیرینە باوەر ناکەن بە شتی زۆر سادە دڵخۆش دەبین بۆ نمونە خواردنی شۆکۆلاتەیێک، بۆیە کچینە هەرگیز گلەی لە کچ بوون مەكەن ئەوە ئێوەن كە خۆشبە‌ختن و كورە‌كانن كە خاوەنی نەو بەختەوەریە
ﺭﺍﺳﺘﯿﻪ ﻧﯿﻦ!
کچینە ئێمە لە جیهانی کورەکانیش تێنەگەیشتوین، ئەگەر چی زۆرجار دەبنە ئازاردەرمان زۆر جار کورەکان بە ناوی خۆشەویستی دڵمان هەلا هەلا ئـەکەن وامان لێ ئەكەن نەفرەت لە بوونی ئەو رەگەزە بكەین بەلام هەموویان وا خراپ نین هەندێک لە کورەکان مرۆفێکی خنکاوی دەریای هەژارین، براوەی دەوڵەمەندی دلن ﺧﺎﻭەﻧﯽ ﺩﻟﺘﯿﮑﯽ ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯿﯿﮑﯽ ﺑﻪﺭﺯﻥ، ﻫﻪﺭﮔﯿﺰ ﺭێ ﻣﻪﺩﻩﻥ ﻧێﺭێﮏ ﮔﺸﺖ پیاوەکانت لەبەر چاو بخات!
ﺩﻭﺍﯼ ﮔﻪﯾﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﻧـﺎﻣﻨﺠﻪﮐﺎﻧﺖ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﻧﻪﻭ ﺧﻪﻭﻧـﺎﻧﻪﯼ ﻟﻪ ﻧـﺎﺧﯽ ﺗﯚﺩﺍ ﭼﺮﯙﯾﺎﻥ کردووە پێویسێت بە بوونی رەگەزی بەرامبەر دەبێت ، و نەبوونی نەو کەسەی کە پێویستە هەبێت بۆ ژیانکردن من ناوی دەنێم بەدبەختی راستەقینە!
هەرگیز لەگەل خۆشەویستی پێش زە‌واج نیم بەرای من بریتیە لە کات بەسەر بردن خۆ دزینە‌وە لە ئامانجە‌كانت، خۆشە‌ویستیێک هەیە دوای زە‌واج لەوکاتە هەر لەو ساتە عیشقی حەقیقی سەر هەڵدەدات، سەیرکەن کچینە خەونەکانت ئامانجەکانت زۆر ﺧﯚﺷﯿﻮﻭێﺕ ﻫﻪﻭﻟﺪﻩ ﺳﻪﺭﻩﺗﺎ ﻟـﻪﻭﺍﻥ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺘﯽ ﻭەﺭﮔﺮﯾﺖ ، ﺋـﻪﻭەﺗﺎ ﻣﻦ ﻟـﻪ ﮔﻪﯾﺸﺘﻦ ﺑـﻪ
بەرگی دکتۆری خۆشەویستی وەردەگرم تۆش لە شێیکی تر وەری بگرە ، کە لە هەمووە ئەمانە خۆشەویستیت بەدەست هێنا تاكە شت دەمێنێت هەلبژاردنی رەگەزی بەرامبەرە، هەرگیز بە چاتكردن و رەسم ناردن هەلمەخەلەتێن، لەگەل ئەوەشدا لەگەڵ ژوانێک و دیدارێک تۆ ناشق نیت هەرگیز نەیەڵیت بە حەرامی دەستی کورێک بەر دەستت بكەوێت، خۆشت بووێت بەلام ئەو خۆشەویستیە تەنها بۆ ئەوەی بیناسیت ئایە لەگەڵت دەگونجێ؟ کەسێکە شایەنی هەستەکانمە؟ ئەگەر وەڵمەکەت بەڵێیە،من دەڵێم گوناحە دوو دڵ بەیەک نەگەن همیشە ئەوەت باش لەبیر بێت :
هر کە رووی دووەمی نەو کە‌سانە‌ت بینی پێشو روێیکی تریان هەبوو لەو کاتەی کە
ﺩﯙﺳﺖ ﻟـﻪ ﭼﺮﮐﻪﯾێﮏ ﺑﻮﻭ ﺑـﻪ ﺩﻭﮊﻣﻦ ﻟـﻪﻭ ﭼﺮﮐﻪﺳﺎﺗﻪﯼ ﻓﺮﯾﺸﺘﻪ ﺑﻮﻭ ﺑـﻪ ﺷﻪﯾﺘﺎﻥ ﺩﻭﺍﯼ ﺋـﻪﻭەﯼ ﭼﺎﮐﻪﮐﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺧﺮﺍﭘﻪ ﻭەڵﺍﻣـﺪﺭﺍﯾـﻪﻭە ئـەوە بزانـە تاوانی کەس نیە تاوانی تۆییە کە زیادە‌رە‌ویت کرد لـە خۆشویستنیان!
ئێرە بەهەشت ئێرە بەهەشت نیە تا هەموو مرۆقەکان فریشتە بن ئێرە بەهەشت نیە تا سروشت جوانترین بێت بەهەشتێک نیە هەموو مرۆقەکان چاک بن ﺯەﻭﯼ ﺑﻪﻫﻪﺷﺖ ﻧﯿﻪ ﺑێ ﮐێﺷﻪ ﺑێﺕ، ﻟﻪ ﺑﻪﻫﻪﺷﺖ ﻧﺎﮊﯾﺖ ﺗﺎ ﺑﯚ ﺋﻪﺑﻪﺩ ﺑێ ﺧﻪﻡ ﺑﯿﺖ،
کەسی خراپ و باشی لێ هەیە نەبێت بە باشی و خراپیەکانی ئێرەت قبول بێت،زۆر کەس دەکەوێتە بارودۆخێکی وەها ناتوانێ ئەم حەقیقەتە قبوڵ کات توشی نەخۆشیێکی دەروونی دەبێت چونـکە را نایێت لە راستی نەم ژینە وا نەزانێت پێویستە هەمووان باش بن بەرێز بن وەک بلّتیی ئێمە لە زەوی لە هەسارەیێک ناژین و لە بەهەشت دەژین سەیرکە من بەهەشتم بە نمونە هێناوە نەوێ تاكە جێگایە گشت کەسەکان چاک و سروشتەکەی بۆنی خۆشبەختی لیێ دێت، لەم دنیایە کە ئەمرین هەمووان جێگایان بەهەشت نیە کەواتە هەموو ئەوان لە زە‌وین کە‌سانیک چاک نین
بۆیە ئەبێت قبولی خرابیەکانیان بکەیت ئەگەر پێت باش ناکرێیت لانەی کەم ئەوە بزانە هەرگیز ئێرە نابێت بە ئەوێ رۆژ بە رۆژ خراپێر ئەبێت بۆیە تۆش قبولى ئەوە بـــکە ئەگەر قبولی نەکەیت درۆت لەگەڵ ناکەم بەبێ دەنگی ئەخنکێیت، مرۆڤ دوو شت ئەیخاتە مەترسی یەکەمیان ئەوەیە باوەری بە بوونی خودای مەزن نەبێت دووەمیان قبولی راستیە‌کانی ئەم دنیایە‌یان نەبێت، توانا ئەمین لە کنێیبە‌کە‌ی جوان دە‌بێژێت بۆ ژیانێکی بێ سەر یشیە پێویست ناکات زۆر عاقڵ بیت مەبەستی نووسەر لێرە ناڵیت کارەکانت ئاقلانە جێبەجێ مەک و رەفتارەکانت خراپ بن و لە کەسی ئاسای نەچن لێرە مەبەستی نەوەیە پێویست ناكا زۆر قبوڵ بینەوە لە بوون و نەبوونی كەسەكان ﻟﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﻭ ﺧﺮﺍﭘﯽ ﺷﺘﻪﮐﺎﻥ، ﭼﻮﻧـﮑﻪ ﻧـﻪﻭﻩ ﺗﯚ ﻧﯿﺖ ﭼﺎﺭﻩﺳﻪﺭﯾﺎﻥ ﺋـﻪﮐﻪﯾﺖ ﺑﯚﯾﻪ ﻧـﺎﺷﺒێﺕ ئەوە تۆ بیت کە خەمیان پێوە ئەخۆیت هەمیشە لەوە ترساوم نووسەر بوون بمخاتە دۆخێکی وەهاوە ئیتر نەتوانم ئەم واقعە
قبول بكەم،نەترسم نەو ژیانە سادەیەی هەموو کچێک خەونی پێوە نە‌بینێت لێم بدزێت مەبەستم لەو ژیانە سادەیە هەبوونی منداڵێک و هەڵبژاردنی هاوژینێیک بێت، ئەم دنیایە خراپە جا وەرە من کچ بم و خاوەن بەهرە بم لێرەوە جەنگەکە دەست پێدەکات،هەندێک کات خەم دەخۆم و دەڵێم خۆزگە ئەو بە هەرەیە لەمندا بوونی نەبایە، وەک بڵێیی شتێکیان کێشاوە بەسەرمدا و لە دۆخێکدام راستی بوونیی خۆمم پێ قبوڵ ناکرێت، ئەمە مەترسیدارە نەتوانی قبوڵی شتەکان بکەیت وەک ئەوەی کە هەن،
ئەم دنیایە ژماهی کەسەکانی ناژمێردرێت رەنگە لەم هەموو کەسە سەد کەسە بەتۆوە
لە خراپەوە ببێت بە باش بەڵام هەمووی نا كەواتە هەبوونی كەسی خراپ هەتا نـە‌مانی ئـەم دنیایە دەمێنێت! بۆیە ئـە‌بێت رابێیت لەگەڵ هەموو ئـە‌مانـە
ئەگەر لە زەیدا هەموو کەسەکان باش بن ئەی بوونی دۆزەخ لەپای چی؟
ئەگەر دەرگاكان داخراون دوو چاوی تۆ هێشتا کراوەن نەوەی کە لەپشتەوە باسم نەکا هیچە، چونکە لە خودا نا لەبیێ دەسەڵاتێکی وەک من
ئەترسێت سەرەرای بوونی خودایێکی وەها بە دەسەڵلات کە خۆشبەختی خۆی نایەتە بەردەمت ئەبێ خۆت بەدوای دا بـگەرێت و پاشان ئەو خۆشبەختیە دروست بكەیت سەیرکە تۆش رۆژێک وەک مۆمەکەی سەر مێزی یـــەکەم ژوانتان لەم ئەوینە بێ ﺭێیەدا ئەتوێیتەوە بەشی دەیەم :-
پارە دەتکات بە خاوەنی خۆی نەوەک خۆشبەخترین کەسی ئەم شارە ﺭﻗﻢ ﻟﻪﻭ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺯێﯾﺮﺍﻧﻪﯾﻪ، ﺗێﻧـﮕﺎﻡ ﻟﻪﻭ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﺯێﯾﺮﻩﺩﺍ ﮐﺎﻣﻪ ﺧﯚﺷﺒﻪﺧﺘﯽ ﺋـﻪﺑﯿﻨـﻪﻭﻩ؟ ﮐﻪ
خۆتان لە زەردی زێرە‌کان دە ئاڵێنن کامە دڵخۆشی بەدەست ئە‌هێنن؟
ئەسڵەن هەبوونی باشترین مارکەکانی جل و بەرگ مانای خۆشبەختی راستەقینە نیە ﺧﯚﺷﺒﻪﺧﺘﯽ ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﻦ ﻟﻪ ﻣﺎﻟﺘﯿﮑﯽ ﮐﻪﺭﺳﺘﻪ ﮔﺮﺍﻥ ﺑﻪﻫﺎ ﻧﯿﻪ، ﺑﻪﺷﺘﯿﮏ ﻟﻪ ﺧﻪڵﮑﯽ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ
لە سالّونە گران بەهاكان نارایشت دەكەن، لە خواردنگە گران بەهاكان نان نە‌خۆن، لە
ماڵەکەی لەسەر تاخمێکی گران بەها خەو ئەکەن، لە ژیانی ئەوندا هەموو شتەکان ﮔﺮﺍﻧـﻪ ﺑـﻪﻫﺎﯼ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷﺘﻪﻛﺎﻥ، ﺑﻪﻻﻡ ﺩڵﻨﯿﺎﻡ ﺯﻩﺭﻩﯾێﮑﯿﺶ ﺩڵﺧﯚﺵ ﻧﯿﻦ، ﻧـﻪﻭﻩﺗﺎ ﻣﻦ ﺗﺎ ئێستا ملوانەكەیێكى زێرم نیە، هەرگیز برە پارەی مكیاجەكەم نەگەیان دۆتە ا وەرەقەیێک پارەی نان خوارندەکەم ؛ بۆ ه وەرەقەیێک نەبووە، دایمە حەز دەکەم بە پێ پیاسە بکەم، بەڵام بۆنی ناسمان پێم نەگات دڵخۆشیەکەم جوانترینە چونـکە بە ﭘﺎﺭﻩ ﻧﯿﻪ، ﺤﻪﺯﻡ ﻟﻪ ﮊﯾﺎﻧﮑﺮﺩﻥ ﻟﻪ ﭘﺸﺘﯽ ﮐێﻭﻩﮐﺎﻧﻪ، ﺯﯙﺭﻡ ﺤﻪﺯ ﻟـﻪﻭ ﺧﻪﻭﺗﻨﻪ ﻟﻪﮊێﺮ خێمەکانە،بەیانیش بە ئاگا هاتن لەگەڵ دەنگی رووبارەکان!
هەرگیز وەک تۆ لە ماڵێکی گەورەدا نەژیاوم!، سیسەمەکەم وەک نەوەی تۆ ٤٠ وەرەقەیم نیە،
وەک کچێک ماسک و کرێم بەکار ناهێنم!
لە دەرەوە خۆم وەک دە‌ولە‌مە‌ندرین کچی شار نیشان نادەم، حەزم بە پیاسە‌کردنە لە
ﺭﯙﺧﯽ ﺭێﮔﺎﮐﺎﻧﻪ، ﺧﯚﺷﺒﻪﺧﺘﯽ ﻭ ﻧـﺎﺭﺍﻣﯽ ﻫﻪﻣﻮﻭﯼ ﭘﺎﺭﻩ ﻧﯿﻪ ﻧـﻪﺯﺍﻧﻢ ﭘﺎﺭﻩ ﮔﺮﯾﻨـﻪ ﻧـﺎڵێﻡ ﻫﯿﺞ نیە بەلام هەموو شتێکێکیش نیە ، مرۆڤ بوون دۆستایەتی پێش هەموو شتێکە، مافی خۆ هەڵدانە نێو ژیانی هیچ کەسێکم نیە وەلیێ زۆر کچ ئەناسم ئیشی رۆژانەی ﮔﻪﺭﺍﻧﻪ ﻟﻪ ﮐﺎﻓﺘﺮﯾﺎﮐﺎﻥ ﭘﺎﺭﻩ ﺳﻪﺭﻑ ﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺧﯚ ﺟﻮﺍﻧـﮑﺮﺩﻧـﻪ ﻟﻪ ﺳﺎڵۆﻧـﻪﮐﺎﻥ، ﺭێﮏ ﺑﻪ
پێچەوانەی من وەلێ شەوان ئەولەسیەسەمە ٤٠ وەرەقەیەكەی ئەگریێت و منیش ڵەسەر سیسەمە سادەكەم كە وابزانم لە تەمەنێكى زۆر منداڵیەوە خاوەنیم هەست بە بۆنی خۆشبەختی دەکەم، وەک هێلینی جوان نووس لە نووسینێکی دەڵیت لە شانەدەر ﻭ ﻣﻪﭼﮑﯚ ﻭ ﺋﯿﺴﮑﺎﻥ ﭘﯿﺎﺳﻪﻡ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ ﻟﻪ ﻣﻪﻡ ﻭ ﺯﯾﻦ ﻭ ﮐﺘﯚﺑﺨﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﮊێﺭ ﻗﻪﻻﺕ ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﻮﻭﻡ،ﺑﻪ ﭘێ ﺩﻭﻭ ﺳێ ﮐﯿﻠﻖ ﻣﻪﺗﺮﻡ ﺑﯚ ﻣﻪﮐﺘﻪﺏ ﺑﺮﯾﻮﻩ!، ﺑﻪﺱ ﺩڵﺨﯚﺷﻢ ﻭﺍ ﻟﻪ
ئاسمانی هەولێر خەریکی فرینم و تۆش لە ژوورە‌كە‌تدا دەگریت! ،
بۆیە مەبە بە ماسیێکی خنکاوی نێو پارە!..
ئەو بەشە پارەیەی کە هەتە بۆ ژیانکردن بەسە، برسی و تینو نەبیت ماڵنیکی بچکۆلانەت هەبێ بۆ ژیانىکردن زێدەیە، ئەو کۆلانەی لیێ نەژیت مەرج نیە کۆلانی پارە پەرستەکان بێت، تەنها کۆڵانێک بێت پێی بێزار نەبیت بەسە، لە شوێنێک بێیت خۆشبەختی لێی بدۆزیەوە بۆ تۆ وەک مرۆقێیک بەستە !
ئێستا برۆرە بەردەم ئاوێنە ، نەوەت کرد؟ بڵێ کردت؟ نەگەر ئێستا لەوێیی بەخۆت بڵێ من کێم؟ کێ دروستكە‌رمە؟ ، بۆ لێرەم؟ لەپێناو چیدا دەژیم، سوپاسی خەمەکانت بـکە
، ئەگەر تا ئێستا خۆت نەناسیوە ئێستا خۆت بناسە، ئەوکاتە تێدەگەی تۆ مرۆقێکی ﻴﻪﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻪﻫﺎﯾﺖ هاوسەرگیری یەکتر تەواو کردنە
کچ کاتێک دەیەوێت بە مەبەستی هاوسەرگیری کەسێک بخاتە ژیانیەوە دەیەوێت لە هموو روێكە‌وە كامل بێت، دەیەوێ ژیانێكی شاهانە‌ی بخاتە بەر دەست، بەبێ هیج
ماندوو بوونێک دەیەوێ بچێتە ناوماڵێکی تر بەبێ ئەوەی بۆ یەک رۆژیش لەگەڵی ماندوو بووبێت، گیانەکەم کە کەسێک هاتە ژیانت بۆ هاوسەرگیری بە کۆیلەی مەزانە، بازاری هەموو پێ مەکرە!، داوای ١٠٠ مسقال زێر و خانوێکی کاملی لێ مەكە!، سەیری براكەت بكە ئەوەی بۆ دەکرێت لەپێناو کچێک؟ نەخێر كەواتە کوری ﺧەڵﮑﯿﺶ ﺋﻪﻭەﯼ ﺑﯚ ﻧﺎﮐﺮێﺕ، ﺋﺎﺯﯾﺰﯼ ﻣﻦ ﻫﺎﻭﺳﻪﺭﮔﯿﺮﯼ ﭘێﻮﯾﺴﺘﻪ ﻟﻪﮔﻪڵ ﯾﻪﮎ ﻣﺎﻧﺪﻭﻭ بن ، فرمێسکەکان لەگەڵ یەک بەش کەن، تا کە گەیشتە تەمەنێکەوە دەست بەیەکەوە بگرن و نەتانەوێ هەرگیز ژیانکردنتان لەگەڵ یەک کۆتای پێ بێت!، نەو ماڵەی کەوا بریارە بەیەکەوە لێی بژین نابێت هەمووی بەرهەمی ماندوو بوونی نەو بێیت، مەگەر تۆ و ئەویش بەیەکەوە لەناو هەمان ماڵ ناژین؟
ﺯﯙﺭ ﺋـﺎﺳﺎﯾـﻪ ﯾـﺎﺭﻣـﻪﺗـﯽ ﻣـﺎﺩﯼ ﺑﺪﻩ ﺑﯚ ﺑﻨﯿﺎﺕ ﻧـﺎﻧـﯽ ﮊﯾـﺎﻥ ﻟـﻪﮔـﻪڵ ﯾـﻪﮐﺘﺮﯼ، ﻭەﻟـﯽێ ﺑـﺎ ﺋـﻪﻣـﺎﻧـﻪ ﺑﯚ کەسێک بن کە شایەنی نەو شتانە بێت بەها و نرخی ئەو یارمەتیدانە بزانێت،
هەمیشە وتومە و دەیڵێمەوە ئەو زێرە بێ نرخەی كەوا ژناتی كورد بە بەشێكی ﺧﯚﺷﺒﻪﺧﺘﯽ ﺩەﺯﺍﻧﻦ ﺋـﻪﮔﻪﺭ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﺑـﮑﻪﻡ ﻭﺍ ﺩەﺯﺍﻧﻢ ﺧﯚﻡ ﺩەﻓﺮﯙﺷﻢ! ، ﻭ ﺩەﺷﻤﻪﻭێﺖ ﻟﻪ ﺩﺭﻭﺳﺘﮑﺮﺩﻧﯽ ﻧـﻪﻭ ﺧﺎﻧﻮەﯼ ﮐﻪ ﺑﺮﯾﺎﺭە ﻟﻪﮔﻪڵﯽ ﻧﯚﯾﺪﺍ ﺑﮋﯾﻢ ﺑـﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷێﻮەﯾێﮏ ﯾﺎﺭﻣـﻪﺗﯽ دەربم،
بە مەرجێیک نەویش بەهای نەو شتانە بزانێت، هەمیشە ژیانێیکم خۆشویستوە کە ﺭەنج و ماندوو بوونی زۆر بێت بۆیە لە پرۆسەی زەواجیش بەهەمان شێوەم ئەمەوێ ئەوەی ئەبێ بە هاوژینم ماندوو بووبم لەگەڵی بەیەکەوە خۆمان پێ گەیاندنبێت،
کارمان کردبێت ئەوەی هەمان بێت بەرهەمی رەنج و ماندوو بوونی هەردووکمان بێت، پیاو نە‌وکاتە عاشقی ژنێک دەبێت کە ناور لە رابردوو دەداتەوە دەستی ژنێک ﺑﺒﯿﻨێﺕ ﻛﻪ ﻫﻪﻣﯿﺸﯩﻪ ﺩﻩﺳﺘﯽ ﮔﺮﺗﺒێﺕ!
:
ئێرە کۆتایە و ئەبێ بەجێتان بێلۡم نەم ئە‌ویست ئەوە ببێت و لێرە کۆتای بە نووسینەکانم بێنم چون شتە‌گە‌لێیک ماون بۆ باسکردن بۆ پیشاندان، تاکە شت ماوە بیڵیم لەگەڵ کۆتای هاتنی ئەم کتێبە نابێت وتەکان و نووسینەکان کۆتایان بێت نەمەوێ لەگەڵ ناخ و دڵ و دەروونتان بیبەن بیانیارێزن و لەكاتی پێویست بیهێنە‌وە بیرتان!
هیوادارم کە من ئەمرق بووم بە هاندەرت بەیانی تق ببیت بە هاندەر و رێ نیشاندەر،
كۆتا قسىەم بۆتۆ تۆ تەنیت خودات هەیە خەمەكانت بنیاتت دەنین ای
| خەمەکانت ماچ بکە |
لە زنجیرە بلاوکراومکانی کومە لەی هونەرو ویژە‌ی کوردی-
لقی کەرکووك دیاری روژنامی سییبەر - 3 ê e
''
شعر فهەد شوانی 2005 kerdisermes û li Mesical Sermes
* خەمەکان لەناخی منەوە چرۆ دەکەن
* شیعر
* فهەد شوانی
* تایپ: سەراب
* هە‌ڵە‌چن: خالید عەبدول
* دەرهێنانی هونەری و بەرگ: فهەد شوانی
* دیاری رۆژنامەی سێبەر - 3
* چاچی یەکەم - 2005
* تیراژ: 500 دانە
* چاپخانەی ئارابخا— كەركووك Fax: 001 413 669 6427 E-mail: [email protected] www.fahdshwani.tk دەستپێك
!؟.....
پێشکەشە . .
- بە دایک و باوک و خوشک و براکانم…
- بەو خەمانەی تابلۆی تەنیاییم دەشێوێننو لەبەرامبەردا پێکی رۆحم دەخۆنەوە…!
- بەو سەرابەی هێند بۆی گەڕام و نەمبینییەوە.. تا خۆم ون کردو بووم بە سەراب..!
herdiscument Ev Mechaning Ev de
# پێرست
| رەنگەكان لە سێبەری هەورەكاندا لەدایك دەبێ………………........7 |
|--------------------------------------------------------------------|
| 15………………………………………………………………………… |
| 25 |
| دۆزەخی وەرین |
| گەڕانەوە………………………………………………………………… |
| 45 . |
| رێژنەی تەرزە |
| شەوی گەڕانەوە. |
| 59 . |
| 65 … |
| 69 . |
| 73 . |
| 79 . |
| گومان. |
| بەهاران نێرگزەکان دەگەڕێنەوە .................................. 87 |
| رازەکانت ئاوارەن…………………………………………… |
| 97 ………………………………………………………………………… |
| گریانی رازەکان |
l l
Kerdana Kurdistanê ye. Erdnîgarî Çavkanî Girêdanên derve Şaredariyên Rheinland-Pfalzê
Rheinland-Pfalzê Rheinland-Pfalzê Rheinland-Pfalzê Rheinland-Pfalzê Rheinland-Pfalzê
| خەمەكان لەناخی منەوە چرۆ دەكەن ........................... 107 |
|------------------------------------------------------------------|
| 17 |
| شەرابییەکانی هەست..................................121 |
| 127 |
| بارانی سۆز… |
| 137. |
| توانەوەی کات. |
| ون بوون……………………………………………………………… |
| كە‌فالە شیعر |
| وریابە لەیاخی بوونما یاخی نەبی! .............................157 |
l د بینوی هورو
er Kurdistanê bi ser
لەم دوورگە ونەدا توولەڕێیەکان هێند ناسک بوونەتەوە بەرگەی شوێن پێیەکانم ناگرن, دز دەبەن…
ئەی هەورە کۆچەرەکان ئیدی توانای رێکردنم نەماوە.
کوا پاییزی تەمەن,
__
er Kurdistanê bi ser
بۆ نایەت و…
لە سێبەری خۆما دەرمبێنێ, تاکەی لە سێبەری خۆما دیل بم. .؟!
ئەوە زەمەنێكە لە دەریا یاخی بوومە, نامەوێ ئەو دیمەنانەم بیربێتەوە.
بۆ قومێ ئاو سەدان چڵە نێرگز لە بیابانا بوون بە در‌گە‌زی. .!!
خۆم لە باران شاردۆتەوە
بەسە چیدی با بەتەڕی رێ نەکەم…!
چون شوێن پێیەکانم ناناسرێنەوە. .
خۆ دوا مەنزڵگای ژینم هێندە دوورە, نەك مەر گێكە . . !
چەندان مەرگ كۆكەمەوە هر نایگە‌مێ. . !
ئیدی ئەو هەموو رێکردنە بۆ..؟!
__
er Kurdistanê bi ser
ئەو شەوەی بەفر باری لە سێبەرە زیندانەكەمدا دڵم سووتا, هر شوێن پێیە‌کی هەناسەم ئازارێکە‌و برینەکەی وا لە رۆحما..
ئاسمانی زەمەنی رێکردنم لەو دیو سنووری گەردوونەوە پاییزە ئەستێرەی ئاوارەبوونێکی دی لێدەڕژێ. . !
لە پرسەی عەشقە ناکامە‌کانی رێکردنا ئاوارەیی دوا گۆرانییەو چرکەکانی خیانەت دەیچرِن. . !
دەریا بە گومانە لە جووتبوونی ماسی و شەپۆل کاتیش بروا بە شێتبوونی چرکە ناکا. .
وەلێ توولەڕێیەکان بێ بەرین
__
er Kurdistanê bi ser
لە ئاوابوونی ماچ. . !
## ♥♥♥
ئاخ بۆ ئەو ساتەی یەکەم پێکی شەرابم نۆشی!
وام دەزانی ئیدی تەنیایی رۆحم ناخواتەوە. .
كە مەست بووم, لەنێو فنجانێكی كریستاڵدا دەكەومە مەلەو فاڵچییەک دەمبینێتەوە. . !
وەلێ ئەو فاڵچییانەی مەبەستیان بوو بمبیننەوە, ئەمێستا بەدوای خۆیاندا وێڵن .
♥♥♥
بۆ دۆزینەوەی لاوێتیم, دەبێ بۆ ئەو پێكە شەرابە بئەڕێم کە چەند ساڵە لەدووتوێی رۆمانێکدا
__
er Kurdistanê bi ser
چاوەڕێمەو چاوەڕێم. . !
تا بە توولە‌رێی تەمەنا هەنگاو بنێم,
ئەو شەرابە ئاڵتر دەبێ .
تا ئەو شەرابە ئاڵتر بێ, رۆحیشم لەنێو مناڵدانی مناڵییا مناڵتر دەبێ..!
تا ئەو شەرابە بەمن دەگات, بەدەم رێكردنەوە هێند پێکی خەم دەنۆشم, لەمەستیا جارێكی تریش ون دەبم. .
کاتی دەمبینێتەوە بەدیمەنی مەستی من حەزی مەستی دەخرۆشێ و خۆی دەنۆشێ . !
منیش کاتێ دەگەم بە ئەو
- 13 l er Kurdistanê bi ser گەردوون لە بێ هەواڵیما گیانی داوە. .
تەمەن لەخۆی وەڕز بووە..
توولەڕێیەکان بە وێستگەی فەنابوون گەیشتوون. .
منیش تاقەتی خۆ دۆزینەوەم نەماوە. . !!
_ 14 _
هە
-
الم المود الماد بن
كە منالّ بووم, ه‌ناسە‌م ساباتی جۆگەلە بوو, تا تیشکی هەتاو ماسییە ئەوین پەرستەکان نەسوتێنێ .
کە مناڵ بووم, شەوان دەچوومە جەستەی هەورەوەو لەگەڵ باراندا جووت دەبووم،
ئیدی فریشتەکانی گوناهـ دەتۆران و
__
adiyanmar () gundekî bi ser navçeya ()
يرۆ دەکەن
خەونەكانم سەوز دەبوونە دواتریش هەر بە مناڵی قەدەر گەورەبوونی لێ مارەکردم..
ئاسمانی دەڤەری من لە بە‌ستە‌ڵە‌کی شاری گرِ جێماوە‌و ئەمێستا کلو کلو دێتە خوارێ،
ئێرە دارستانی رەژووە. .
ئێرە هەسارەیەکی نەوسنە. .
دەشێ پێش لە دایکبوونی ئادەم و حەوا مناڵێکی بزێو بۆ ناشتنی تەرمی وەریوی ماچێ چێی پێدەچێ چۆلەکەکانی ئەم دەڤەرە زۆریان ئەنغالی زایەڵە بینیبێ بۆیە پرسیار دەکەن:
ئێمە دڵۆپێكین لە سێبەر یا سێبەر هەناسەیەکی وەریوە لە رۆحمان؟!
دیمەنێکی سەرابییە،
18
er bi
بوونە ناکۆتاکان رۆڵی مردوویەک دەبینن, کە چەشنی ترپەکانی دڵم بەردەوام لە مەرگدان!
حەوت ساڵ، بەردەوام دەڕۆیشتم تا بە ئینجانە ئاڵەکانی ئەو دیو سنوور بگەم, وەلێ کە خەبەرم بووەوە لە شوێنی خۆم:
ایەک - دووام دەکرد..
چ کارەساتێکە, رۆحم بووە بە هەنسك و ه‌نسکم بە یادگاری. .
لەودیو بازنەی داخراوی بوون سۆز انییە ک،
نەسیمی رۆحم دەبرژێنێ. .
قەرەجێك،
وێنەی مەستیم دەکێشێ .
شار ێكَ
_ 19
er bi
بۆ کۆڕەوی هەناسەم دەبێ بە هەڵم. .
زۆر نیگای شکاوی ئاوێنە لە چاومدا گیرسانەوە
بۆ بوونە سێبەری تەمەنم دوا گۆرانی پیریمیان چری…
تێر تێر بۆنی رۆحیان کردم و بۆ نامۆیی پاییز گەڕانەوە. .
كچۆڵەیەک هێندە بۆ ئامێزم گریا زەریا شینی بۆ ئاسمان ناردەوە, ئەستێرەکان لە شینیدا خنکان, ه‌ورە‌كان دڵیان تێكچوو،
هێلنجیاندا،
پەپوولەکان تێکڕا شین بوونە٠ لە وڵتی ژیلەمۆی رەنگەکان،
تابلۆکانی کەنار مێژوو بۆ سووتانی پەنجەرەی شەراب و پێکی ئایندە،
ئاوازی گریان دەژەنی. .
erdan de bi ser bi ser bi ser bi یوۆ دەکەن
لە ئەفسانەی باراندا بە بەرچاوی گریان و رەهێڵەوە ساباتی خۆزگەکانم لەنێو شەپۆلی دەریادا بوون بە قە‌قنە‌س. .
لەم وەرزەدا،
کەس خەو بەجوانییەوە نابینێ, لەگەڵ بلاجكتۆرەكانی سەر شەقام و گۆپە سەوزو سوورەکانی ژوورەکەم فانۆس دڵی شەوم بۆ لەت دەکا،
لەتێكی لە توونێلی سەرابا دەخنكێ و لەتەکەی تریش باران رەنگی دەگۆڕێ .
لە خێزانی کوکوختییەکان کەس بۆی نییە سبەی بژی…
ئیدی چ پێویست دەکات ئیمرۆ لە یاداشتەکانی ئاوا بتوێتەوە..؟
لە قەراغ دیسكۆیەکی ئەودیو سنوور
_ 21
adibûn di 2016 de navçeya Erdî
- يوۆ دەکەن
کات، خۆی رووت کردبووەوە ئەو زەردەپەڕەی،
شۆخێکی جوان ستە‌کانی تەنیایی پێ ناساندم،
نیگای بێ لانەم گریا،
تەنیاییم بوو بە هاودەمی رەهێڵەو ئیدی لە تەنیایدا کۆچی کرد..
كچێك خۆشی دەویستم وەلێ کە زانی ئاوارەم, لە شیعرێکی یاخییا بۆی نووسیبووم امن نامەوێ ببم بە یاری قەرەجێ . !)
نساری دڵم وەڕزبووە لە تیشکی چاوە رەشەکانی, چرکە کورگینەکانی کاتژمێرەکەم،
ئیدی گوێ لە قەتارو ئەڵڵ وەیسی ناگرم. .
باڵندەكان هەموو لەیەك دەچن. .
ه‌مدیس ئاسمان توورە‌ی کردم
_ 22 _
er bi
هر دوای فرِینی کۆترەکان،
دەستی کردەوە بە شوشتنەوەی رووبارەکان،
هێدی هێدی مانگ سڕ دەبوو, پاییز هات و ئاو هەڵوەری. .
لەم سەرابستانی گەڵیەدا رۆژگار گالیسکەیەکی بەکرێ گرتووە تا پەیامی خۆکوشتنی سارێژ لە لوتكەی ژانە‌وە
بَكَه‌یە‌نێتە پێدەشتی زامە کان گەر بیەوێ سەرێکی تریفەش بدا دەبێ شەوێك لە ئارایشتگای پیری بمێنێتەوە،
کە خەبەری دەبێتەوە زەوی چاوی رشتووە…
دڵێکم لە خۆڵ دروست کردووە, ئەوەتەی بیرم دێ ئاوازی ترپەم بۆ دەژەنێ .
لێرە بارانیش دروست دەکرێ..!
بە تێپەڕبوونی ئێوارەیەکی نارنجی پەپوولەیەک حاشای لە هاوڕێیەتی کات کرد،
23 _
er Kurdistan û bi se
گەر بیرم بێ، منیش بیست و شەش ساڵی تەمەنم بە پێکێ مەی و ماچی کچێک گۆڕییەوە،
کەچی زۆر دڵخۆش بووم, چوون تەمەنی من هەمووی سروود بوو…!
بیک هەنس
er Kurdistanê bi ser
گەردەلوولە بەهارییەکان بەدەم روانینی ئازارە هەڵواسراوەکانی ئاسمانەوە دڵیان بردم بۆ جۆلانێ .
چەپکە نیگای نامۆیی جەستەی گوڵینی مناڵیمیان شەڵڵی حەسرەتی دابڕان کرد رێژنەی گڕی تەنیایی خەندە پەرتەوازەكانی لێویان وشك كردم..
__
er bi
لە دیسکۆیە کی کەنار خۆزگە تاساوە کانم بۆ هێرەس هێنانی زەمەن دا چرپەی تەمەنم نۆشی. .
لە سێبەری وەرزێکدا بەدەم در کاندنی رازەکانی پەیامەوە
باوێشكم دەدا،
ه‌ناسە‌م بووە بە بیابانی جریوە‌و تەرزی رۆحم لە ئامێزی گەڵا لە بێ رەنگییا کاڵتر دەبێتەوە،
ئیدی دەستەکانم باڵی زەمەن ناگرن،
ئیدی پێیەکانم پێش فڕینی سەراب ناکەون. .
پرچی سپی خۆرەتاو بەم كازێوە درەنك وەختەی گەڕانەوەم تك تك مەر ك دڵۆپ دڵۆپ خۆشەویستی, 28 _
er Kurdistana Barban li herêma Barban
چەند داوێکی لانەوازەش رۆژانە بەسەر کاروانی پەشیمانییا تۆفانی ئەستێرە دەبارێنن…
لەدوا بەهاری سەفەری ئاو گۆڵە سەرابێك ماچی کردم. .
لەکەناری ویژدانەوە فرمێسکی رۆحیم نۆشی. .
چوون رێبوارە مۆمیاکراوەکان لەگۆڕی یادو گۆڕستانی رۆحیان ناشتبوومیان. .
خەمە ئاڵەکانی خەیاڵم ه‌واریان لە‌دە‌قە‌ری چر‌کە‌دا هە‌ڵداوە,
تا لە پێش تەمەنا بە هێشوە فریشتەی پاییز بئەن, نەبادا گەردوون تل بخواو پاییز بە رووتی بکەوێتەوە ژێرییەوە. .
er bi ser bi birîne di bi ser bi s
ﺯەﺭﺩەﭘەڕێ ئیمڕۆ کەرنەقاڵی ماڵئاوایی سەدە شەرمەزارەکانی بیرهێنامەوە . .
دای بیست و شەش ساڵ مردن لەگەڵ خەما, سە‌ینێیە‌ك لە مەلە یاخی بووم و لە باخچەی بڵێسەدا لەگەڵ زەردەپەڕدا ئاشتبوومەوە. .
رۆژگاری راوچی گزنگی ئایندە چی چۆلەکەی رەشی تەنوورخانی هێڤیم هەیە لە نەخشەی سەمای ئاوێنەدا بەرەو كوانووى وەرینی خۆر هەڵیغڕاندن. .
شەیێك بە ئێشكگری بوونی دەریایەكەوە مانەوەو شوی دواتر لە ژوورە شێتخانەكەم هر کە…
پێکی شێت و شیعری شێت و پەنجەرەی شێت و 30
er bi
دراوسێی شێت و میوان و خانەخوێی شێتیان ناسی. .
چیدی بەرگەی خۆخواردنەوەیان نەگرت, بوون بە فەرهەنگی شێتەکان. .
ئاسمان بەدەم سەماوە دڵی لەرزی،
سەمغۆنیای تارماییەکانم لەژێر بارانی چەترەکاندا بیست و هاژەی تەنیایم لەپیاسەی سینەی تاقَكە ساباتییەکانەوە ناسی و لە فیردەوسی ئاوابوونی مناڵیمە‌وە
ژاکام و لە نووکتە مەستەکانی قە‌دە‌رە‌وە
ئاوارەبوومە ·
ئەوەتانێ تابلۆی سەوزی یادەکانم لەنێو چاوی ساڕێژی رۆحدا قەتیسماون. .
ناخم بووە بە بورکان و تەمەنم قوڵپ دەدا, 31 l er Kurdistanê bi ser چرکەی دووجار لەژێر کڕێوەی تەنیایمدا ﺭﯙﺩەﭼﻤﻪ ﺭﯙﺣﯽ ﺧﺎﮐﻪﻭەﻭ بەفر ئاسا بەدەم سەمای مەر گەوە لەسەر سینەی پێكێكدı دەتوێمەوە . .
كركووك - 2004
__
-
er Kurdistanê bi ser
بۆ بوونی من شەوگار لە ناخی بەردەوە هەڵدەقوڵێ . !
زریان ناسنامەی گەلێکە رەنگیان لە رەنگی خۆر دەچێ . !
*
چەند چركەیەک لەمەوپێش سنوورم لێ ون بوو بوو, بەدوایدا دەگەڕامە ٠ کەچی ئەمێستا بۆ خۆم سنوورم…!
ه‌سارە‌یە‌ک لێوی بە لێوی کانییە‌کە‌وە نا لێوی کانییەکە ئاو بردی و 35 l
.
er bi
ه‌سارە‌كە‌ش لەنێو گە‌ردە‌لوولێكی خە‌نە‌ییدا بوو بە تابلۆی گوندە رووخاوە‌کان. .
ئیدی لەو رۆژەوە لەگەڵ هەناسەی باراندا ئاوێتەم و خووم بەسێبەری هەورەوە گرتووە..
لە ژێر گەڵیەکدا دەنووم،
لە هەر شوێنێكیش هەوار هە‌ڵدە‌دە‌م ئاوارەیی دەمخواتەوە…!
*
ﭺ ﮐﺎﺭەﺳﺎﺗﯿﮑە, لە مەرگ و ژیانی خۆت بە گومان بیت؟!
دەبێ ئێستا بەسەر لاشەی گاشە بەردێكەوە نەمردبێتم. . ؟!
ئەی دەبێ ئێستا بەدەم شەپۆلێکی وێڵەوە, لە نێرگزەجاڕی بیابانێكدا زیندوو نەبم…؟!
بۆنا.. پێدەچێ هەردووکیان بم!
چون زۆرجار بەدەم رۆیشتنەوە نووستووم. . !
بۆنا…!
چوون ئێرە دۆزەخێكە لە وەرین…!
كەركووك– 2004
__
گم اخموم
er bi
پێش هاتنی پەیامی خنکانی نێرگز گەردوون هێند پیرۆز بوو پەرستگاکان کڕنۆشیان بۆ دەبردو فریشتەکان دەیان پەرست. .
پێش لە دایکبوونی وەرزی راگوێزان, من هەناسەی رۆحی گڕ بووم, لە ئامێزی بڵێسەدا ژوانم دەگرت. .
__
er di ser bi dibin mezin û di ser
لەهاوینە مەیخانەی خاسە پێکی مەلەم دەنۆشی. .
چ شەرابێکی کۆنە ساڵ بوو…؟!
بۆنی گوندەکانی اشوانای لێ دەهات. .
شار چەپکێ کازێوە بوو لە سینە‌یدا نیگای پر لە رازی ئەستێرە جووتبووەکانم دەخوێندەوە ئیدی بەدەم مەست بوونی رۆحەوە ه‌ناسە ئە‌رخە‌وانییە‌كانی ئەو دەقەرە
رەنگی ماچی دەگرت و چرۆ سەوزەکانی خۆز گەش لە ژێر نمە بارانی ئاوێتە‌بوونا لێوی پشکووتنی دەمژی…
* * *
بیرمە،
هێشتا مەمکی کریستاڵی مناڵیم دەمژی, پەیکەری پیرۆزی گەردوون شکاو لەژێر پێی ئەهریمەنەکانی مەرگا
_ 40 _
er bi
بوو بە تۆزو تەمی خنکان. .
تەمی راگوێزان فیردەوسی لەئامێز گرت, باخچە گوڵینەکان گرڕان گرت و بوون بە قە‌قنە‌س. .
دار سەرووەکان کرانە سەربازو لە بەرەکانی شەڕا سوشت ونی کردن…
منی رێبواری خۆری ئەوینیش بەدەم شەپۆلە سەرشێتەکانی کۆچەوە لە دۆزەخی نامۆیی و غوربەت گیرسامە‌وە. .
دواتر لە بارِه‌كانی تاراوگە
پاسەپۆرتی قەرەجیم وەر گرت. .
* * *
وەلی ئەمێستا دوای فەنابوونی وەرزی رەهێڵەو ه‌رە‌س هێنانی لافاوی رەشی وە‌یشوومە. .
دای گەڕانەوەی نەورەسی فریادڕەس
_ 41
er bi
لەگەڵ پۆلی کۆترە تاراوەکانا،
لەگەڵ رۆحی مەستی چۆلەکە نەمرەکانا, سەرمان بە ژوانە كریستاڵییەكانی شارا كردەوە, گەڕاینەوە هەواری کەرنەقاڵی نەورۆز ،
بەنیازی مناڵ بوونەوەم ئارەزووم کرد ئەو بەیانییە لەگەڵ قەڵدı هناسەی خۆر هە‌ڵمژم. .
تا تێر تێر بەئارامی لە کچانی شاری خۆم بروانم وەلیێ بێ ئاگا من دوای مەرگی تریغەی چیا پاییز فرمێسکە شووشەییەکانی گەڵای بەدڕکەزییە بۆرەکانی بیابانا هەڵواسبوو. .
قەدەر شەرابی ئاسودەگی گڕی بەدەم رووشاندنی تابلۆی وەنەوشەیی شارەوە نۆشی بوو…
جێ ژوانی پەپوولەکان
_ 42
er bi
بوو بوونە خۆلە‌مێشی سوتانی مانگ و بە دڵۆپە خوێنی زامی پیریی باوەگوڕگوڕ هێدی ﺭﯙﭼﻮﻭﺑﻮﻭﻧﻪ ﺟﻪﺳﺘﻪﯼ ﺧﺎﮐﻪﻭﻩ بۆ مەرگی ئەم گەڕانەوەیەم تێر تێر گریام. .
چ خەمێکی گەورەیە, لەبری گریانی من, بۆ زیندەبەچاڵکردنی مەملەکەتی ئەستێرە کۆڵنەکان قژی بەفرینی خۆرەتاو بۆ رێبواری من دەڕننەوە!
لەبری گریانی من, بۆ بە سەراب بوونی سیمای رەنگاڵەیی بەهار قەڵیەکی لانەوازی بەر رەشەبا بۆ نامۆیی من دەگریێ .
چ کۆستێکی کەورەیە دوای هەژدە پاییزی ئاوارەیی ئەمێستا من غەریبێكم
_ 43
er Kurdistan û bi se
لە ئامێزی دایکی خۆمدا, نەکەسێ دەمناسێتەوەو نە من جێژوانێ شارەزام. . !
كەركووك - نیسانی 2003
__
مونسن
-
··
er bi
لە دنيادا. .
ﺩﻭﻭ ﺍﺑﺎڵﺩﺍﺭﺍﻡ ﻫﻪﺑﻮﻭ:
یەکیان ئەلفو بێی کوردی فێر کردمو
| لەمەنزڵگای نەمراندا راکشا. . |
|--------------------------------|
| ئەوی تریش, |
| فێری |
__
ئەلفو بێی عەشقی کردمو بە باڵی بەرزی ئاسماندا هەڵکشا. .
__
# دیز فی نەری
er bi
پێش ئەوەی مەرگ بنێژرێت زگی باخیان دری‌و فەریکە سێویان سەربریە .
کەڵە کێوییەکەی میری سیپان نەمردبوو, ئاسكێك بە زیندوویی لە سێگۆشەی خواکوڕک ون کرا…
شەیێکی یەڵدا بوو…
کوندەپەپووەکەی سەر ماڵی دڵ هەڵکورما,
__
er Kurdistanê bi ser
ئەویندارێك فرمێسكی چاوی گۆڵە شەوبۆیەکی سڕی. .
کوکوختییەکان گەڕانەوە سەر پەنجەرەی دڵە مۆمیا کراوە کان. .
فریشتەکان لەجیاتی خۆر شوی رەشیان داگیرساندو قوژبنەکانی گەردوونیان رۆشن کردەوە. .
شیعر وتی:
_ 56 _
er bi
(با) موژدەی شەوی سووری پێیە,
(با) بورکانەو کەژی رێگای گەڕانەوە دەتوێنێتەوە . .
(با) هەواڵی رووکردنە هەواری پەپوولەی موسافیری لە هەگبەدایە. .
ئیمشەو اباای پەیامبەر لە پەنجەرەی رۆحو دەرگای نیگا بێ نازەکەتەوە دێتە ژوورێ ئیمشەو لێوەکانی مەرکَ کڵۆم دراون, ناتوانن لێوی پەرەسێلکە بێ ماڵەکان ماچ بکەن, لێو بەلێوی نەورەسە عاشقەکانەوە نانێن .
بۆ شیعرێ رێگای ئاوم بری…
گەردنی پەڕەسێلكەم ماچ کرد..
اگوڵی یەخام بیرکەوتەوە, تێر تێر بۆ اسوەرابا گریام. .
بۆ ئامێزی بەفر گەڕام هناسەی کانی سوتاندمی, ماڵی خەونەکانم هێندە دوورن
ه‌نسکی تەنیایی
شەوانەش نایانگاتیْ. . !
لە دوا ساتەكانی فە‌نابووندا,
__
er bi پەنجەرەیەک نیانی خۆی نواند . .
کچی هەوری نیشاندام, بێ ئەوەی رێ لە نیگام بئَرێ . !
__
-
-
er Kurdistana Birîn di salan de bi salan di
کە لێوەکانم گۆنای اسێوا دەمژن لەرە تەماوییەكانی نیگام دەدزن, نەفرەت لە گوناهباریو گەورەبوونی خۆم دەكەم. .
نەفرەت لەوانەی کە اسێوا دەڕوێنن ..
نەفرەت لەو هەورانەی دەبنە چەتری اسێوا. .
نەفرەت لە نەمری اسێوا. .
__
الم المود الماد بن وەلێ تەلیسمی اسێوا هێند بەهێزە گەر شەوانە پەنجەکانم لەخۆ نەگرێ, ئەوا لەنێو بێشكەی ادەستاما هڵ. .
دە. .
وە . .
ر ۰۰ ێ۰۰ ن…!
فودهەنگ نەم
-
a
er K
مە‌ستبوونی شەقامو ون کردنی کلیلی باوڵەکەی باپیرەم..
ه‌ڵغڕینی رۆدی ئە‌سێرە‌و دروستكردنی هێلانە‌یە‌ك بۆ باران, شێتیان کردم. .
تارانی گەڵو نەزۆکی خەندە, لەسینەی کۆچدا راکشان. .
__
er bi
بەزمی رەهێڵەو ه‌نسکی تۆفان, دڵۆپێکن لە مانگو دارژانە نێو فەرهەنئی تەم!
ئینجانەیەک, مافی پەنابەرێتی دەدرێتێ!
دار بەڕوویەکە تۆمەتی زیادمەسرەفی دەدرێتەپاڵ!
كۆكینی گالیسكەیەك بەدەم رێی دیلێتییەوە سەمای الەرێای گوڵغرۆشی بیربردمە‌وە. .
شەوی گەڕانەوەی چرۆی تەمەنی رابردوو فرمێسک تارای نامۆیی پۆشی, دڵی شەراب گریا, ماچ لەبری چی؟!
شیلەی رۆح…
سەرلەنوێ عاشق بوومەوە؟!
72 _
ماموسنی کوپ
--
-
er bi
| کەتۆم ناسی |
|--------------|
پیتەکانی خەم بەشەپۆلی (با)
لەسەر كەنارەكانی دڵم
هڵ..
. کۆڵ…
۰ران. ۰
__
er bi her kurdistan dikin. Ev di salan di baranî bi salan di
ئینجانەیەک لە هەنسکی چاوەڕوانیم تۆی نەهەژاند ,
وەلێ رۆحی ئەهریمەنی دابڕانی خستە نزا..
افەڕەنگیسای ون بەتەلیسمی نیگا رووتەکانی کۆرپەڵەی حەزی ناخ‌و رەنگاڵەیی تابلۆی مامۆستاکەی هەڵپروکاند. .
تۆی بێ باکیش بەهەڵوەراندنی چرۆی نیازو خستنی گەرای رەشبینی, لەمنداڵدانی داهاتووم, لەكەناری غوربەت, ساباتی ئەشکو تەناییت بۆ هەڵدام. .
دوای ئەو چرکە سەرابییەی
__
er Kurdistan bi ser
ه‌ور بەرگی وێڵی پۆشی‌و دوکمی سەرگەردانی
| بەسەر ئەستێرەدا سەپاند. . |
|-----------------------------|
| تۆی بووکی کیشوەری ناز , |
| تۆی کازێوەی هەنسکی راز , |
| پێکی تاڵو بێ ساڕێژی |
| سەفەرت نۆشیو |
| عەشقت گیرۆدەی |
| وێستگەکانی پشوو کرد.. |
| مامۆستای کۆچ |
| گەیشتنی پەیامی کۆچت |
| بە جێژوانەکانی سەرچنار , |
| گەڵ وەریوەکانی سەیوان, |
| لە حەژمەت ئازارو |
| سوتانی بەردەوامی ناخم, |
__
l رەگی کۆچیان بەر نەفرەتدا, تا گەیشتە کۆچەرەکانی ئێستا. . ! !
__
دوا هەفتەی ژبین
-
a
er Kurdistanê bi ser
رۆژی یەکەم..
بۆ جەنگەڵی گۆڕ دەچم, بۆ زەماوەندی ناشتنی باران. .
رۆژی دووەم. ·
پێشانگەی ون بوونی رەنگ دەدۆزمەوەو تابلۆی رزیوی تەمەنی تیا هەڵدەواسم. .
رۆژی سێیەم. .
گۆڵە, گۆڵ فرۆشەکان
__
er Kurdistanê bi ser
لەخۆ دەگرمەو مێژووی فرۆشتی یەکەم گۆلیان بۆ باس دەکەمە رۆژی چوارەم سەرێكی باخەكەم دەدەم, گەر هەستم بە تینوێتی گوڵەکان کرد هر لەوێوە بانگی گریان دەكەم. .
بۆ تێربوونی گۆڵەکان‌و بۆ بوونی خۆم ۰ رۆژی پێنجەم…
پشووە. . !
رۆژی شەشەم. .
کەرنەڤاڵی وەرین دەست پێ دەکاو منیش داوەتم. .
رۆژی حەوتەم..
ئەو رۆژەیە لەدایك بووم..!!
__
e
..
er Kurdistanê bi ser
گومان…
گوڵ ئەستێرەی تەمەنی تواندینەوە, پەنجەرەیەکی بۆ هەرەسی گوڵە گەنم والا کرد و گۆزەی پڕ لە خەونی سەوزی شکاند . .
گومان…
پەیڤی بەسۆزی لە لێوکردین بە پشکۆ, مەدالیای بێ بڕوایی بەگەردنی خۆشبڕوایماندا هەڵواسی
__
کۆڕی دوا ژوانی بۆ بەستین, شەرابی لێکدابڕانی پێ نۆشینێ
__
Kerdisermer û her ku bi ser na بهاران یرگزین دوگرینوو
الاد دوگرینوو a a
er Kurdistana Birîna
ﺯۆﺭ ﺑﯚ ﺷﯿﺒﻮﻭﻧﻪﻭەﯼ ﺗﯿﺸﮑﯽ ﺧﯚﺭ گیام ئەمێستا بە داڕژانی ئەستێرەکان پێدەکەنم. .!
کێ نازانیێ, منی کوری بەفری چیا ,
__
نێرگزەجاڕێك گۆڕستانیێک. .
نیشتمانیکک. .
گەلێكم هەیەو وان لە بیابانا. .؟!
__
دة كانت ئورمن
پەیامەکەت دردنگ گەیشت, كاتیك گەیشت من كیشودری خە‌مسقان بووم ,
کاتیش لەنیۆ ناخی نەنیاییدا توایۆوە . .
-
a
er Kurdistana Birîn di baranî bi
ئازیزە نامرادەکەم, ئینجانەی هەناسە نامۆکانی تەمەن, ئاوازی گوڵیان تیا ناروێ!
دەنا شەوانە شێتەکان شیعری داماویان نەدەبوو!
پەپەولە بەفرینەکەی تابلۆی بەفرستانی حەزم,
__
يوۆ دەکەن
adiyanan Şaredariyanan Gundên M
زۆر لەمێژبوو چاوەڕێ بووم وەلێ ساتەكانی گەیشتن, خەزانی عەشق‌و شادی بوو…
وەرزی گریانی شاعیر بوو…
ئەو ساتە سوورەی کەنار شەپۆلی نیگای لەئامێز گرتو بە ئاوازی رێژنەی فرمێسك كەوتە سەما. .
ناخی تەزیووم بارمتەبوو بارمتەی دەستی چەتەکانی خەم, بارمتەی رێسا بێ رۆحەکانی سەردەم!
لە جەنگەڵی عەشقە خنكاوەکاندا شەونمی دیلی چاوی گوڵی لەخۆ دەگرت..
لێوی کۆترە سەفەرییەکانی دەڤەری کۆچی ماچ دەکرد. .
ئاخ بۆ ساتەکانی گەیشتنی پەیام. .
بۆ ئەو ساتەی
er bi
سۆزە بێ دەنگەکەت رابوو بەرەو وێستكەی مەستیم باڵی گرت. .
بۆ ئەو ساتەی پەیڤە شەیداکانت سێبەی رۆحو هێشووی نامۆییان ماچ کردم. .
هۆ پەپوولە رەنگاڵە گرینۆکەکە لەرەی تارای رەشی رازەکانت هست پێ دەكەم, هست بەگریانی رۆحی تۆو بۆنی غەریبی خۆم دەکەم. .
ئاخ بۆ ئەو رازە سەرگەردانانەی سارای مەرگ بەدوای بارانی بووندا پەی دەکەنە .
کچە عاشقە شێتە‌کە
رازەکانت بێ لانەن, 95 er Kurdistan û bi se بەڵام ماڵی رۆحم بارمتەیە. .
نیانە تەنیاو رەنگ زەردەكە رازەکانت ئاوارەن, وەلێ وڵتی دڵم وێرانەیە..!!
S
( هەنسکی تابلۆیەکی بیێ ناونیشان‌و بیێ خاودنە ) . .
a a
er Kurdistana Birîn di baranî bi
لە ساباتی جەنجاڵی ئەندێشەدا هێڵو رەنگەکان وڕێنە دەکەنو دێنەگۆ..
لێوەکان وشکیان کردووە…
ئایندە بوولێڵە. .
هر شوێنێکی نامۆ, مە‌نغایە,
ئێرە, ئەوێ, ئەولاتریش. .
پەیامە سوتاوەکان,
__
er ku di salan di یرۆ دەکەن
لەپێناو مەرگی عاشقێك لەباز نەی نامۆییدا ماڵئاواییان لەگەردوون کرد..
پێش لەخاچدانی باران, ماسی و شەپۆل لەسێبەری گەڵیەکدا ئۆقرەیان گرت. .
نزای کۆچەرە سەرهەڵگرتووەکان گەیشتە فریشتە خنکاوەکانە ئەندێشەی وێڵی گۆڵیان گریان..
پرسەی شارێکی بێ ناونیشان بۆ فەنابوونی خۆز گەیەکە..
سروشتی سەوزی تەمەن.. نەفرەت لە‌بوون دەكا..
زەنگی تەلەفۆنەکانی موحیبەت.. ژەنگ گرتوونی...
هاواری قەفەس, لەبێ ویژدانی دەرگای حەوشە, تراژیدیای دوا سەدەیە. .
سارێژی ونی بەفرە زامدارەکان شەوان. . گلكۆی ئەستێرەیەکی مردووە!!
_ 100 _
گیانی رازوین
er Kurdistana Birîn di salan di
لەم كەقاڵە نامۆیەدا خەیاڵی زام بەدوای ساڕێژی رۆحدا دەگەڕێ. .
دوای چەندین سەدە لە فەنابوون, بەهرەی نیگا سەرگەردانەکان ﺧﻮﻧﺎﻭﯼ ﻣﺎﭺ ﻣﻪﺳﺘﯽ ﮐﺮﺩﻭﻭﻥﻭ بەدوای سرەوتندا وێڵن…
گوتارەکانی عەشق
__
er bi
تەرمی مۆمیاکراوی پێنووسیان ون کردووەو بەرگەی شیبوونەوەی رستەکانیان ناگرن. .
کانی لێوە قەڵەشاوەکان, لەداخی دۆڕانی لێوە کۆترییەکان مانیان گرتووەو مەرجەکانی پاشگەزبوونەوە دەخنكێننە کچانی دەڤەری ئاسمان بۆ ساتە چێژاوییەکانی هەناسە بەڵێنەکانی باران دەبەخشنە ساراو دوای ئامێزی کریستاڵی سەراب دەکەونە فرمێسكەكان هەموو كەم ئەندامن, یەکیان دەنگی نییەو ئەوی دییان بێ سۆز . .
ه‌زارانیشیان لەبەر نەبوونی کات
_ 104 _
er bi
لەبار دەچن… !
زۆر دەمێكە گریانم دێو ژانی فرمێسکم گرتووە, وەلێ نازانم, لە کوێ بئریم…؟!
ژوانی گریان لە کوێ بگرم؟!
چریکەی خۆشەویستی لەم خۆرنەوازەدا, عەوداڵی گۆرانییەکە بۆنی نامۆبوونی خودی لێ نەیێت. .
تەنیایی دڵی یادگارییەکان دەوروژێنێو خەرمانەی خەم لە سیمای نیگاکاندا دەنوێنێ .
سارێژ زامە بەسوێكانی عەشقی خۆڵەمێشین‌و لەئامێزی گومان وەڕزبووەو پەشیمانە لەشێواندنی رەنگەکان. .
سكالا لەداخى مەستى ئاو,
_ 105 _
er bi her kurdistan dikin. Ev di salan di baranî bi salan di
حەسرەتی ئاگر دەنۆشێ .
دڵی تارمایی لێ ئاڵوەو پێکی نەفرەتی دراو دەنۆشێ. .
کانی مۆنتاژ کراوە لەتابلۆی بەفرو هاژەی سوتان. .
دوای گرفتار بوونی هەنار وەرزی چاوەڕوانی ماچە سەوزەکان رادێنێ .
بەئارامی لەژێر سێبەری شێتبووندا راکشێن .
حمدین..
( لەو ساقەوەی بوون لەدایك بووە, مامانە‌كان بەدوای نایندە‌دا ویّلن ) . .
--
a er Kurdistanê ئەو رۆژەی تیا لەدایك بووم لە خواردنی لەتیێ سێوو لە جووت بوونی دوو چۆلە کە
ﺯﯙﺭ ﮐﻮﺭﺗﺘﺮ ﺑﻮﻭ٠
*
| ئەو رۆژەی خۆرگیرا |
|---------------------|
| لەتە سێبەرێكی وێڵ |
__
er bi
لەنێو تۆقلەستانی لەپم چەپکێ خوێنی تەنیایی چنی‌و دواتر وتی:
لە یەکی شوباتی حەفتاو حە‌وتا ئەستێرەکان تێکرڕا دارژانە نێو گۆڕی تریغەو بوون بە خالۆو لەسەر باڵی پەپوولە گیرسانەوە..
مانگ بەتەنیا لە جەنگەڵی هە‌ورا مایەوەو تۆش کوێرانە بووی بە هاوڕێی…
*
ه‌ناسە‌کانی نامۆبوونم بوورکانەکانی بەفریان خەفەکردەوەو زەمەنی بەستووی بارانیان
_ 110
er K
تواندەوە. .
زەفەریان بە ئاگر بردو کەمانە نیانەکەی (با)یان شکاند . .
کوکوختیە رووتە بەتەمەنەکان وەسێتە پەنا هەندەکانیان بەکاروانی سێبەرا بۆ ماڵی ئەندێشەم نارد. .
وەلێ ئەسەف لەكاتى ناشتى تەرمى خۆر هموو شێت بوون. . !
شیعری پر لە تەنیایی شەوم راونا, عەشقی نۆبە‌رە‌ی کانیم سەربری, تەكیە سەوزەكانی احاجیام روخاند, مەیخانەکانی امۆزارتام تەقاندەوە, فرمێسکی دەروونی پێنووسم تەڵقدı, بەتۆمەتی نوێژ, هناسەی تاراوی گە‌ڵام سوتاند. .
وەلێ ئێستاش چاوەڕوانم, چاوەڕوانم بەپێدەشتی سەماو دەقەری ئەستێرەو
__
er Kurdistanê bi ser
دیوی نووستووی زەمەن بگەم..
کەچی ئەمێستا لە دەستپێکی هەزارەی سێیەمدا داهاتووم لە بوونم لێڵترە, سەردەم رێی ئایندەی لێ ونکردووم نازانم لە کوێوە رێی بۆ دەچێو کامە رێ بۆ ئەوێ دەچێ. .؟!
* * * *
من گلەیی ناکەم لەکەس, چون لە چرکە ساتی بوونما بەدیمەنی قێزەونی بوونی بەفەرمانڕەوای مەملەكەتی رۆح, بەگوناهباری گەردوونو سروشت, رازی نەبووم فرمێسكم رشت. .
_ 115 بەڵام کوا, کوا تائێستا ,
بوون پرسی بەکێ کردووە..؟!
یا کێ لە ئێمە,
بوونی بە ویستی خۆی بووە…؟!
__
î bajarê bi ser bi s
---
er K
(با) دەبینم بەرەنگ زەردی, فرمێسك لە ئامێزم دەگرێ .
رازەکانم دەبن بە سوتوو, ه‌ستیکی وێڵ, لەمابەینی منو زوبانمدا, پەنجەرەیەکی ئاوەڵکرد..
یادی سەرابی نامۆ لەهەنسکی خەمەکانمەوە باڵی گرت..
چرۆو چرپەی عەشقی سوورمی
__
er bi
لەنامۆییدا هەڵوەری…
سۆزیش لەبری ماچێ بارمتەکرا…!
ئەو شەوە مانم لەگریان گرت, لەنێو لەپی حەسارێكدا توامەوە. .
لەدەریای تاریکی غوربەتدا, تارماییەک, سەمغۆنیای مەریخی دەبەخشییەوە. . !
ناڵەی تاوان, لە كەرنەقاڵی تەنیاییدا لەگەڵ سیمای خۆیدا, سەما دەکا. . !
تریغەی کارەسات رقو كينە لەخاچ دەدات. . !
دوا پێکی تۆڵەم بینی, بەڕژاوی دەستی نزای بەڕووی شووشەیەکی بەتاڵدı والاکردبوو. .
داوای بەخشینی لە ئێوارە دەکرد..
ﺯﯙﺭ ﺋﻪﺳﺘﻪﻡ ﺑﻮﻭ, ﺋﺎﺳﻤﺎﻥ ﮔﺮﯾﺎ, وەلیێ توانای نەبوو ماچێکی گەردنی بکا…!!
_ 120 _
Kerdisermer û Kurd شوە سرایمە ی هاسن
دور سرایمە ی هاسن
···
--
er Kurdistanê
دۆێشەو شەپۆلێكی وێڵ, چەشنی حەزە تاراوەکانی رۆحی پیرم, ه‌روە‌ك شیعرە وە‌ریوە‌كانی جوانی,
__
er bi
لەچاوەکانما بوو بە تابلۆ…!
بۆ سبەینێ. .
ئەسرینی تابلۆی سۆمام گڕی لەنجەی دوا پیشانگای بەفری خامۆشکردو مۆزارت پێكەكەی دەستی دامێو ئیدی مەست بووم. .!!
شەوی رابردوو لەمەزاری پڕ لە شکۆی هێمن, كەوتمە تكا, تا کارێ بۆ منو عاشقانی دنیا بکا. .
هر ساتێ لە تەمەن رابوورد, لەنێو تابلۆی یادا بمرێ ابا) نەیمَیێڕێ لەگەڵمانا هەر یادگارێ, چیدی بۆ رابردوو نەگریم بۆ سبەینێ..
کوچەو کۆڵنی شار هەموو گەڕام, . ,
بۆ جێژوانێ,
__
بۆ ژێر دارێ. .
تا بۆ خەونی دوێشەو بگریم..!!
__
Kerdisermen û di salan di salan di بانۆرامای وەررەین
هیقیاسی وەررەین
--
1:00 er bi هاوین لەم تۆفانی هەناسەیەدا, ئاسمان رەنگی زەوی دەگرێ. . !
بووکە بەفری چیاکانیش, جوانتر لەمۆم بەشەرمەوە بەسەر سینەی دۆڵە فیردەوسییەکاندا دەتوێنەوە…!
لەم وەرزەدا,
__
er Kurdistanê bi ser
ه‌نسکی رۆدی کۆچە‌رم,
بارانی مەرگی پەشیمانی بەپەیكەری برۆنزی بوونم دەبارێنێ کوانوی دڵم خامۆش دەبێو چەشی کیشوەری بەستەڵەک هموو جەستەم دەتەزێنێ پاییز لەم کەرنەقاڵی سەمایەدا ,
شەوە کریستاڵییەکانی ئەندێشەم, جاویدانی بە زامە‌کانی رۆحم دەبەخشن…!
گەڵی زەردی بەختەوەریم, باوێشک دەداو لە سێبەری مانگدا رادە‌کشێ. . !
لە هاوشێوەی ڤینۆس و باران,
__
er bi
حەوت ئەستێرە شیعرم لە خاچ دەدرێ. .
زستان لەم كەقاڵی بەفرەدا, تریغەی ماچە فیردەوسییەکانم, لە ئامێزی هە‌ورا دەنوێ. . !
نیگای شێتم, بەدەم شنەی بارانەوە, لە کەناری حەسرەتاوی ژواندا گڕ دەگرێ…!
لەم وەرزە رەنگاڵەییەدا, ئەندێشەی ئەرخەوانی هەستم, لە ئامێزی فیردەوسی نێرگز دەتارێ و لە دوورگەی سیای تاراوگە ئۆقرە دەگرێ . !
لێوە ئاڵەكانم كاڵ دەبنەوە. .
_ 131 بەهار لەم وەرزە سەوزەدا, سمای لاویم زەرد دەنوێنێ . !
__
برانی مور
..
er Kurdistana Biranda Silanda
کازێوە نێرگزییەکەی دەریای ئەندێشەی شیعرم وەرە, وەرەو با لە هەواری دڵت کەرنەقاڵی کۆڵکەزێڕینەی ئەوین بۆ رۆحی مەستم ساز بدەم. .
وەرە, وەرەو با لە پێدەشتی سینەتا
__
er bi
ساباتی حەز هە‌ڵبدە‌م. .
وەرە, وەرەو رامبهێنە, لە هاوڕێیەتی بارانی ئەسێرەی سۆزو مانتَه‌شە‌وی یە‌ڵد‌ای زوڵفت. .
وەرەو لە دەروونتا فیردەوسی ئایندەم بۆ چێکە..
ثاشنام بكە, ئاشنام بکە بە کانی لێوی تریفە‌و جریوەی نیگای فریشتە. . !
بمكە بە ئاشنای ئەو لێوانەی لە بێ ماچییا وشک هەڵتوون. . !
بمكە بە میوانی ئەو سێوانەی دەستەکانی حەسرەت نایانگاتێ و پەنجەکانی تامەزرۆیی خەونی پێوە دەبینن ·
وەرەو بمكە بە رۆحی خۆت. .
1:27 129
er Kurdistana Biranda Silanda
زەمەنێكە, لەم کانییە وشکەی رۆحمدا،
ه‌ناسە ئە‌رخە‌وانییە‌كانی مەرگ،
خۆزگە حەسرەتاوییەکانی ئەندێشەم, بۆ دڵۆپە سۆزێ دەپشكنن نەبادا سارای دڵم ئاوبدا. .
زەمەنێكە, لەم دەربەندە بارمتەیەی نیگام
__
er bi
ئەسرینی سوری خەمێ،
لە گۆنای مەستی چاوەڕوانیم دەڕوانیێ .
نەبادا لە كەناری سۆمای رێبوارێ بە وێستَكە‌كانی پشوو بَكَا . .
زەمەنێكە, خووم بە گەمەی سێوە‌وە گرتووە..
لەنێو دێری توێکڵەکانیا مەملەكەتێك دەهەژێن و مەملەكەتێك دەتوێنەوە. .
ئەوەتا هەناسەم بۆنی مەرگی عەشقی لێ دێ و لە چاوە‌کانیشما ف‌زایە‌ك خەوتووە. .
زەمەنێكە, لە زیکری هەورەکاندا کۆیلەم و نهێنییەکانی زەردەپەڕ لە مەرگی بارانەوە دەبینم،
ئیدی وەسێتی زەمەنە نامۆکان دەهۆنمەوەو شەوان گوێ لە ناڵەی قەدەر دەگرم..
__
توانهە
کان
( خەڵوەتێك لە میحرابی هەڵە بجەدا )
--
--
er Kurdistanê bi ser
نێرگزی مەست نزای بۆ شاری خۆر دەکرد..
هناسەی لێڵی کانی عاشقان, حەزی پڕ تەلیسمی بە ئاسمانی وڵاتی تەماویدا پەخش دەکرد. .
کۆڵنەکانی شار نامۆبوون, نامۆ بەو رێبوارانەی تا دوێنێ بوو
__
er Kurdistanê bi ser
لە ئامێزی ئەو شارەدا ژوانیان دەگرت. .
نامۆ بەو پەپوولانەی لە مانگە‌شە‌وی ئەو شارەدا لەدایکبوونە نامۆ بەو گەڕەکە تاساوانەی شاریان پێکدەهێنا. .
گەردوون لەگەڵ بارانی رقدا ژوانی هەبوو،
دەبوو ئەو رۆژە پێکی مەستی بنۆشێ و جاڕی بێ ئاگایی خۆی بدا. .
چرکەکان هێندە تینووی زەردەپەڕ بوون چاوەڕێی ئێوارەیان نەدەکرد, تا ئێشككری بەیەك بسپێرن, ماڵئاواییان لە بوون دەکرد. .
ه‌ورە لێخنە‌كان
__
er Kurdistanê bi ser
بۆ شڵقاندنی بێ دەنگی شارەزوور بەڕێوەبوونە کات توورەبوو, چرکەکانی هەموو جێهێشت. .
لە هە‌ڵە‌بجە‌ی گۆڕا دەری بێنێ .
| کات تەواو بوو، |
|-------------------------------|
| گۆران گریا.. هاواری بوو |
| وەلێ کەسێ نەبوو چاوی بسڕێ و |
| لە هە‌ڵە‌بجە‌ی گۆڕا دەری بێنێ . |
| کات تەواوبوو، |
|---------------------------------|
| ه‌ناسە یاخی بوو, |
| ئیدی سەفەری وڵتی رۆحی نەکرد.. |
| کات تەواو بوو، |
| پێنج هەزار چرکەی سەوزو سوور |
| لەنێو کاتژمێری شارێکدا خنکان. . |
| پێنج هەزار پێکی خوێن، |
|-------------------------|
| پێنج هەزار رۆحی سپی |
__
er Kurdistanê لەنێو دیوانە شیعرێكدا بوون بە پەیكەر،
مەرگ خۆی بەر نەفرەتدا…
__
ون بوون er Kurdistana Birîn di salan de bi salan di
هر ثەو پایزە شەوەی خەیام داوەتی کردم بۆ ئامێزی شۆخێك. .
سورەکانی گێتیم گشت بری بۆ مژینی لێوی فریشتەیەک. .
ئەستێرە نەما پەی پێ نەبەم, تەنانەت سەرێكم لە كیشوەری ماچیشدا هێدی هێدی گەڕامەوە
__
er Kurdistana Girêdanê ye. Erdnîgarî Çavkanî Girêdanên derve Şaredariyên Rheinland-Pfalzê
Bi Serdena
خۆم ون نەکرد..
وەلێ ئەو رۆژەی پێکی ئەوینی تۆم نۆشی, لە دوورکە‌ی چاوە‌کانتا ون بووم,
ئیدی نەگەڕامەوە. .
# کەشە شە
1 کاتی لە ئامیّز تا شەوم دەکرد بە رۆژ بیرم دەکردی..
ئەی ئەمێستا چی بكەم گوڵم چەندان شەو بكەم بە رۆژ 2 بەتۆ ناكەم…؟!
بۆ بۆنی هەناسەت گوڵم:
سینەی ئەستێرە چوومە ساباتی کچە بە‌فرینە‌کان چووم,
_ 153
er bi
پارکی ماچیش چووم, هەر نەبوو…!
ئیدی ئاوێزانی ئاوێزان بوونی یادی تۆ بووم و لەگەڵ هەناسە مۆمیاکراوەکانت ژوانم گرت. . !
وەلێ ماچم نەکرد…!!
3 رۆحە گوڵینە‌كە‌ی رۆژانی بەختەوەریم نەکەی قژی شیعرەکانم ببڕی, چون ئێمە ساڵنێكە ئاوێزانین, کە تەنیا بووین رووت دەبینەوە…!
4 زۆرن ئەوانەی چەشنی تۆ بە مەرگی بەردەوامی هەناسەم پێ دەکەنن و بۆ لەدایکبوونی رۆحیشم پرسە دەگێرنە ٠ S
گەر تۆ ئەنغالی تریغەی هەورەکان بی, نوێژی باران بۆ کێ بکەم. .؟
گەر ئاسمانیش لە رۆحی تۆ بچێ, ئیدی من خۆزیای فرین بۆ بکەم. .؟!
6 بەهارێ گوڵە مێلاقەیەک پێی دەوتم دەتكەم بە شاعیرێ, تا شەوانە لە ئامێزتا شیعرم بۆ بڵێی, گەر رەهێڵەش لە ئامێزتی دابڕیم,
__
er bi
لە ئامێزی شیعرە‌کانتا دەنووم. .
کڕێوەی بێ ئەمەک تۆ لە کوێی كە لەم پاییزە شەوەدا شیعر بۆ تەنیایی دەڵێم. .؟!
7 گەر رۆژێ یارم سەفەری بکردبا, شەوەکەی تا کازێوە لە ئامێزی کریستاڵیا دە‌یلاواندمە‌وە
سەدەها گۆڵەماچی بۆ سەبووری دوای سەفەری لە هەواری لێوما دە‌ڕواند . .
وەلێ ئەو رۆژەی کۆچی کرد جيا لە جاران, تەنانەت ماڵئاوایشی لێ نەکردم…!
8 وا هەست دەكەم رۆحم لە زەمەن یاخی بووە, نایەوێ لە پەرستگاکانی گەردووندا کڕنۆش بۆ نامۆبوون بەرێ..
وەلێ زۆر لەمێژە زەمەنیش, گیرۆدەی رۆحی من بووەو بە شیبوونەوەی هاوكێشەی بوونم 9 خۆشبەخت دەبێ .
چ لە ژیانێ بكەم,
_ 155 _
er Kurdistanê bi ser
کە سەرچاوەی بێزاری بێ و بەدوای پەنجەرەی هەڵتندı وێڵبێ . ؟!
من لەمەودوا بۆ سووتانی پەپوولەکان ناگریێم چون ئەوان لە ئاگرا لەدایك بوون…!
ئەستێرەکان هەموو تێکڕا لەگەڵ دڵۆپە بێلانەکانی باراندا سەرگەردان بن, من ناهەژێم چون ئاسمان خۆی سەرگەردانی سەرگەردانییە. . !
ه‌رچی گوڵی پە‌مبە‌و ئاڵە
لەگەڵ توانەوەی کۆڵکەزێڕینەدا هەڵبوەرێن, با هەڵوەرێن, چون گەردوونیش گەڵیەکی هەڵوەریوە…!!
10 خەمەكانم هێندە زۆرن شەوان هەموو كۆدەبنەوە ه‌ریە‌ك باسی بە‌سە‌رە‌ات‌و زامی دەروونی خۆی دەکات منی نامۆو سەرگەردانیش ه‌روە‌ك پیشەی هەموو شەوم بە مشتێ فرمێسکی نیگا لێڵەکانم خەمێكی نوێ دەنووسمەوە. . !
_ 156 Kerdisermen û li başûn di ser bi
er bi
er bi ser bi ser bi پێشکە بەو کۆچەرەی دیە‌وێ لە یاخی بوونم بدوێ
__
l Kerdisermen û Mirin di salan di
..
..
..
.. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. ..
| .. |
|------|
.. ..
..
__
l سویاس بۆ لقیی کەرکووکی کۆمەڵەی هونەرو وێژەی کوردی, کە ئەرکی چاپکردنی ئەم کتێبەیان کرتە ئەستۆ. | خەمەکان لە ناخی منەوە چرۆ دەکەن |
_}\left[_\right)}_}\right]}_^}}}
g_[a_a_]_\sin[a_]_d_a_d_
(59934,5995,599434199)
s l_s_s_s_\ldots s i s_s_s_
بسم اللە الرحمن الرحيم ﭘێﺷەﮐﯽ:
ان الحمد للە نحمدە ونستعينە ونستغفرە، ونعوذ باللە من شرور انفسنا ومن سيئات أعمالنا، من يەدە اللە فلا مضل لە، ومن يضلل فلا هادي لە. واشەد أن لا الە الا اللە وحدە لاشريك لە ﻭﺃﺷﻬﺪ ﺃﻥ ﻣﺤﻤﺪﺍ ﻋﺒﺪﻩ ﻭﺭﺳﻮﻟﻪ .
﴿يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ
مُسْلِمُون﴾.
﴿يَاأَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّحُمْ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْس وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ
مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رجَالًاكَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَ لُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًاهُ.
﴿يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلَّا سَدِيدًا، يُصْبِلحْ لَكُمْ
أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ
فَوْزًا عَظِيمًا﴾.
أما بعد:
پاش سوپاس و ستایشی بێ پایانم بۆ خوای تاك و پاك و بێ هاوتا و خاوەنی بوونەوەر درودوو سڵاوی خوا لەسەر پێغەمبەری خۆشەویستمان(محمد) وﷺ و یارو یاوەرانی بێت تا ڕۆژی دوایی لە پاشان دا:
1 بەهۆی ئەو گرژوو ئالۆزی یەی کە کەوتۆتە نێوان مسوڵمانان و کەم بونەوەی سەرکردەی ڕاستگۆ و نەمانی خەلافەتی ئیسلامی لەسەر زەوی دا لەبری هەولدان بۆ ﮔێڕﺍﻧەﻭەی ﺣﻮﮐﻤﯽ ﺧﻮﺍ ﺑﯚﺳەﺭ ﺯەﻭﯼ ﺑە ﭘێچەﻭﺍﻧەﻭە ﺗﺎ ﺑێت ڕیزی مسوڵمانان زیاتر لێك هەڵدەوەشێتەوە لە جیاتی نزیك بونەوەی زیاترمان لەیەك زیاتر لەیەك دوور دەكەوینەوە ئەویش بەهۆی تۆمەت بار کردنی هەر لایەنەو بەرامبەرەکەی بە یەکێك لە تاقمە گومراو سەر لێ شێواوەکان کە بەداخەوە بووەتە کارەساتێکی گەورە لە نێو زاناو بانگخوازو گەنجانی ڕابوونی ئیسلامی دا بە جۆرێک کە بابای کافر سەری لەسەر سەرین ناوەو لەخەوی قورسی دا خەبەری نابێتەوە و پشتوێنی لێکردۆتەوە بەزەردەخەنەی سەر لێوی گاڵتەمان پێدەكات، چونكە تا مسوڵمانان ئاوەها دژ بە بۆچونی یەك ڕاوەستن و ددان لەیەک جیر بکەنەوە ئەوا بابای کافر خۆشحاڵ و ئیسراحەتە ، جا ئەوەی کە من دەمەوێت باسی لێوە بكەم ئەو تۆمەت بار كردنە بێ بەڵگانەیە كەوا ئاراستەی ئەو زاناو بانگخواز و کەسە باوەڕدارانە دەکرێت کەوا لەم سەردەمی غوربەتەی ئیسلام دا نوزە یەکییان لێوە دێت و بێ باکانە بەرامبەر بەو دەسەڵاتە کافرو طاغوتانە
ﺭﺍﻭەﺳﺘﺎﻭﻧەﺗەﻭە ﺩەﯾﺎﻧەﻭێت ﺣﺎﮐﻤﯿەﺗﯽ ﺧﻮﺍ ﺑەﺭﻗەﺭﺍﮐەﻥ ﻟەﺳەﺭ ﺯەوی دا کەچی لەبەرامبەردا تۆمەت بار دەکرێن بەخەواریج!
دیارە ئەم بابەتێکی زۆر هەستیارە و دەبێت قوتابی ﺯﺍﻧﺴﺘﯽ ﺷەﺭﻋﯽ ﺯۆﺭ ﺑەﺷێﻭﺍﺯێﮐﯽ ﺟﻮﺍﻥ ﻭ ﺷەﺭﻋﯽ ﻣﺎﻣەڵە لەگەڵ ئەم بابەتەدا بكات هەر بۆیە بەپێویستم زانی وەك قوتابی یەکی قوتابخانەی ئەهلی سوننەو جەماعة بەتێگەشتنی سەلەفی صاڵح وەك ئەهلی نقڵ لە كتێبی ﺯﺍﻧﺎﯾﺎﻥ ﻭ ﻣﺎﻣﯚﺳﺘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪڕێﺯ ﺑﺎﺳێﮐﯽ (ﺧﻪﻭﺍﺭﯾﺞ) ﺑﮑﻪﯾﻦ تاوەکو ئەم تەم و مژەی کە کۆمەڵێك زاناو بانگخواز بەبێ ئاگا لە مێژووی خەواریج یا بەشێوەیەکی تر بڵێین کۆمەڵێکی بە ئاگاو تەئویل کەر کە ووشەی خەواریج ﺑﻮﻭەﺗﻪ ﺑﻨێﺷﺘﻪ ﺧﯚﺷﻪﯼ ﺳﻪﺭ ﺯﻣﺎﻧﯿﯿﺎﻥ ﻭ ﻫﻪﺭﻛﻪﺳێﻙ ﺑﻪﺭﺍﻣﺒﻪﺭ بە سوڵتانێكی طاغوت ڕاپەڕێت یەكسەر تۆمەت باری دەکەن بە(خەواریج) جابابزانین خەواریج کێن و بەرامبەر بەکێش ڕاوەستان وە سیفەتییان چۆنە وا بە پشتیوانی خوای گەورە لە بەشی خوارەوەدا ڕونی دەکەینەوە ، وە هیوادارم ئەم بابەتە ببێتە هەوێنێك بۆ گەڕانی زیاتر بە دوای ڕاستی یەکان و دوور کەوتنەوە لە کەسانێكە گەنجانی باوەڕدار ﭼەﻭﺍﺷە ﺩەﮐەﻥ ﻭ ڕێﮔﺎﯼ ڕﺍﺳﺘﯿﯿﺎﻥ ﻟﯽ ﺩەﺷێوێننخەواریج: یەکەم تاقم بوون کە لە مێژووی ئیسلامدا پەیا بوون و لەسەر پێشەوای بڕوادارن عەلی کوڕی ئەبی تالیب
"ﺧﻮﺍ ﻟێﯽ ڕﺍﺯﯼ ﺑێﺖ " ﺩەﺭﭼﻮﻭﻥ ﻭ ﻫێﻨﺪێ ﻟﻪ ﻫﺎﻭەڵﺍﻧﯿﺎﻥ ﮐﺎ ﻓﺮ کرد ژمارەیان دوانزە هەزار کەس بوو لەناو خۆیان دا عبداللەی کوڕی وهە‌بی راسبی یان هەڵبژارد بۆ ﺳﻪﺭﮐﺮﺩﺍﯾﻪﺗﯽ ﯾﺎﻥ ﺩﻭﺍﺗﺮﺋﯿﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﯽ ﮐﻮڕﯼ أبوطالیب(خوای لێ ڕازیبێت) عبداللەی کوڕی عباس ی ناردە لایان (خوا لێیان ڕازی بێت)تاوەکو فیتنەکەیان گەورەترنەبێت ئەویش پاش مانەوەی بە سێ ڕۆژ توانی قەناعەت بە نیوەیان بکات و بیان گێرێتەوە ژێر ڕکێفی خەلیفە،
ئایا دەزانی خەواریجەکان سەگەکانی ئەهلی دۆزەخ پێشەوا(علی کوڕی ئەبوطالیب)یان بە کافر دەزانی؟
بەچەند بەڵگەیەکەوە لەقورئانەوە ،بەڵام بەتێگەشتنی خۆیان،هەر بۆیە إبن عباس(خوایان لێ ڕازی بێت) چووە لایان و پرسیاری لێکردن کە ئایا بۆ ئیمامی علی بە کافر دەزانن؟ لە کاتێکدا پێشتر لە ناو لەشکری ئیمامی علی دا بوون و بەڵام لەپاش جەنگی (صفین)کە لە نێوان لەشکری ئیمامی علی و لەشکری ئیمامی معاویەدا ڕوویدا جا لێرەدا دەمەوێت هەڵوێستەیەك بكەم ئەویش ئەوەیە كەزانایانی پایەبەرز دەفەرموون وەك ئێمە دەستمان نەبووە لەم جەنگەدا بازوبانیشمانی لێ بپارێزین جا ئیتر چەندوو چون مەکە وەك ه‌ندێك لەدڵ نە‌خۆشان دە‌یكە‌ن،لەپاش شە‌رە‌كە خەواریج لە
لەشکری ئیمامی علی دەرچوون لەپاش کێشەلەنێوان ئیمامی علی و ئیمامی معاویەدا،کاتێك کە ترجمانی قورئان زاناو دانای ئەم ئوممەتە ڕۆیشت بۆ لایان،بۆ ئەوەی گفت و گۆیان لەگەڵ دا بکات دەربارەی ئەو گومڕایی یەی بۆی چوونە،جا با بزانین سەرەتا بەڵگەو بورهانی ئەوان چی بوو؟ کە بەم شێوەیەی خوارەوە ئەم خاڵنەیان کردە بەڵگەی کافرکردنی ﺋﯿﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﯽ ﻭﻭﺗﯿﺎﻥ:
یەکەم: ئیمامی علی چەند پیاوێکی بەکار هێناوە بۆ حوکم دانان لەدینی خوادا،کەچی خوای گەورە دەفەرمووێتە إنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّه﴾ [الانعام/57] واتە چونكە هموو حوکم و بریارێك هەر هی خوایە وە هەموو شتێک هر بەدەستی ئەوە.
کەوایە ئیمامی علی کوفری کردووە ! خوا پەنامان بدات جا بەبەڵگەی ئەم ئایەتە ئیمامی علی یان بەکافر دەزانی
...! جا هیچ کەسێك نکوڵی لەوە ناکات کە ئەمە
ئایەتێکی قورئانە بەڵام ئەوان خراپ لێی تێگەشت بوون.
دووەم: ئیمامی علی لەگەڵ کۆمەڵێکدا کووشتاری کردووە كەچی ژنەكانیانی بە جاری یەو كەنیزەك نەهێناوە كە ﻟێﺭەﺩﺍ ﻣەﺑەﺳﺘﯿﯿﺎﻥ(ﻋﺎﺋﯿﺸﺔ ﻭ ﻃﻠﺤﺔ ﻭ ﺯﻭﺑەﯾﺮﻭ ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ)ﺑﻮﻭ ﺧﻮﺍ لەهەموو هاوەڵنی بەڕێزی پێغەمبەری خوا ﷺ ڕازی بێت وە دەیان ووتێماڵ و سامانیانی بە غەنیمەت و دەسکەوت نەهێناوە ،جا ئەگەر ئەوان مسوڵمانن ئەوا کووشتاریان حەرامە،وە ئەگەر ئەوان کافرو بێ باوەڕ بن ئەوا ژن و ماڵ و سامانیان حە‌ڵاڵە! بەڕاستی ئەمە گومان و کارەساتە،جا ئەگەر كەسێك لەم دینە تێنەگەشتبێت و زانست و زانیاری نەبێت ئەوا دەڵێتێئەم قسەیە تەواوە! چونکە ئیمامی علی وای کردووە!! سوێند بەخوا ئەم گومانە ترسناکە ئەوانی بەرەو ئەو کارەساتە سەختە برد، پەنا بەخوا دەگرین لەنەزانی یاخوود لەزانیاری یەكەسوودی نەبێت.
سێ یەمێ ئیمامی علی دەستی لەکار کێشایەوە وەکو(أمیر ﺍﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ)ێﻙ ﻟﻪﻛێﺷﻪﻯ(ﺍﻟﺘﺤﻜﯿﻢ)ﺩﺍ ،ﺟﺎ ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺋﻪﻭ ﺋﻪﻣﯿﺮﯼ ئیماندارن نەبێت ئەوا ئەمیری بێ باوەڕانە! ئابەم شێوەیە ئەمە بەڵگەکانیان بوو کە خۆی لە سێ تەوەردا دەبینی یەوە.
ڕەدد دانەوەی ئەو سێ گومانە لە لایەن(إبن عباس)
تەرجومانی قورئان (خوایان لێ ڕازیبێت)
ئەوەیە کە (إبن عباس) فەرمووی: ئایا ئەگەر ئەو کێشەیە بە ئایەتی قورئان و فەرموودەی پێغەمبەری خوا وَی بکەمەوە ئایا دەگەڕێنەوە؟ ئەوانیش لەوەڵامدا ووتیان:
بەڵێ..
ﻭﺗﯿﺎﻥ:ﮐﻮﺍ ﺑﻪڵﮕﻪﮐﺎﻧﺖ ﺑێﻧﻪ..ﺟﺎ ﺗﻪﻣﺎﺷﺎﯼ ﺭﻭﻧﺎﮐﯽ ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯼ بكە چۆن تاریكی نەفامی تێك و پێك دەدات و دڵەكان ﺭﯙﺷﻦ ﺩەﻛﺎﺗﻪﻭە ﻭەﻙ ﺷﺎﻋﯿﺮ ﺩەﻓﻪﺭﻣﻮﻭێﺕ:
ﺍﻟﺠﻬﻞ ﻗﺒﻞ ﺍﻟﻤﻮﺕ ﻣﻮﺕ ﻷﻫﻠﻪ ﻭﺃﺟﺴﺎﻣﻬﻢ ﻗﺒﻞ ﺍﻟﻘﺒﻮﺭ ﻗﺒﻮﺭ وأرواحەم في وحشة من جسومەم ولیس لەم قبل النشور نشور واتە: نەفامی مردنە بۆ خاوەنەکەی لە پێش ئەوەی بمرێت وە جەستەیان گۆڕە لە پێش ئەوەی ببرێن بۆ گۆڕستان،
ﺭﯙﺣﻪﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﻟﻪﺩڵ ﺗﻪﻧﮕﯽ ﻭ ﺳﺎﻣﻨﺎﮐﯽ ﺩﺍﯾﻪ ﺑﻪﺭﺍﻣﺒﻪﺭ بەجەستەیان،لە پێش ڕۆژی زیندوو بوونەوە زیندوو بوونەوەیان نی یە.
جا لەگەڵ مندا بیر لەو گفتو گۆیە شیرینە بکەرەوە کە ﻟﻪﻧێﻭﺍﻥ ﺇﺑﻦ ﻋﺒﺎﺱ ﻭ ﺳﻪﺭﮐﺮﺩﻩﯼ ﺧﻪﻭﺍﺭﯾﺠﻪﮐﺎﻥ ﺩﺍ ڕﻭﻭﯾﺪﺍ ﻟﻪ
ڕێگای ئەم دوو ڕیوایەتەوە:
ڕیوایەتی یەکەمێ ﻟﻪ ﻋﺒﯿﺪ ﺍﻟﻠﻪ ﯼ ﮐﻮﻭﺭﯼ ﻋﯿﺎﺽ ﯼ ﮐﻮﺭﯼ ﻋﻤﺮﻭ ﺍﻟﻘﺎﺭﯼ یەوە ڕیوایەت کراوە و دەفەرمووێت: عبداللە ی کوڕی شداد هات و چووە ژوورەوە بۆ لای دایکە عائیشە(خوای لێ ڕازی بێت)لە کاتێکدا ئێمەش لە لای ئەو ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﺒﻮﻭﯾﻦ،ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﻟﻪ ﻋێﺭﺍﻗﻪﻭﻩ ﮔﻪﺭﺍﺑﻮﻭﻩﻭﻩ،ﻟﻪ ﭘﺎﺵ ﭼﻪﻧﺪ ﺷﻪﻭێك ﻟﻪ ﺷﻪﻫﯿﺪ ﻛﺮﺩﻧﯽ ﺋﯿﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﯽ(ﺧﻮﺍﯼ ﻟێ ڕﺍﺯﯼ بێت) ، دایکە عائیشة(خوای لێ رازی بێت) پێی فەرموو:
ئەی عبداللە ی کوڕی شەداد ئایا تۆ لەگەڵ مندا ڕاست دەکەیت هەر پرسیارێکت لێبکەم؟دەربارەی ئەو کۆمەڵە بۆم بدوێ کەوا علی(خوای لێ رازی بێت)لە گەڵیاندا دەجەنگا،
وتی: ئایا چی شتیك وام لی دەکات کە ڕاستت لەگەڵدا نەکەم؟
ئەویش فەرمووی: فەرموو باسی چیرۆکەکەی ئەوانم بۆ بکە.
ﻭﺗﯽ:ﮐﺎﺗﯿﻚ ﮐﻪ ﺋﯿﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﯽ(ﺧﻮﺍﯼ ﻟێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ)
نوسراوێکی نوسی بۆ ئیمامی معاوی یە(خوای لێ رازی بێت) وە دوو کەسی بە دادوەر دانا،هەشت هەزار قورئان خوێن لەنێو خەڵكى یەوە دەرچوون،بۆیە لە جێگایەك جێگیر بوون كە پێی دەڵێن(حروراء)لە نزیك شاری كوفەیە،ئەوانیش ﮔﻠﻪﯾﯽ ﻭ ﮔﺎﺯﻩﻧﺪﻩﯾﺎﻥ ﻟﯽێ ﮐﺮﺩﻭﻭ ﻭﻭﺗﯿﺎﻥ:ﮐﺮﺍﺳێﻙ ﺧﻮﺍﯼ ﮔﻪﻭﺭﻩ لەبەری کردبووی خۆت بەدەستی خۆت لەبەر خۆتت داکەند،ناوێك كەوا خوای گەورە ناوی لێ نابووی خۆت سریتەوە ، ئەمجار چویت کەسانێکت کردە دادوەر لە دینی خوادا،ئێمەش دەزانین کە هیچ حوکمێك جگە لە حوکمی ﺧﻮﺍ ﻧﯽ ﯾﻪ،ﮐﺎﺗێﻙ ﮐﻪ ﺋﻪﻭ ﮔﻠﻪﯾﯽ ﻭ ﮔﺎﺯﻩﻧﺪﺍﻧﻪ ﮔﻪﺷﺘﻪ
ئیمامی علی (خوای لێ رازی بێت) کە لەو پێناوەدا لێی جیا بوونەتەوە فەرمانی کردە بانگ دەرێك ئەویش بانگی دا:فەرمووی کەوا نابێت هیچ کەس بچێتە ژوورەوە بۆ لای ئەمیری باوەڕداران ئیللا هەڵگرانی قورئان نەبێت،کاتێك مالە‌كە پر بو لە قورئان خوێنان، ئەمجار داوای قورئانی کردوو لەبەردەستی خۆیدا داینا ،پاشان بەدەستەکانی دەیدا لەقورئانەکەو دەیفەرموو: ئەی قورئانەکە، بۆ خەڵکەکە قسە بکە، بۆیە خەڵکی بانگیان لێکرد و ووتیان: ئەی ئەمیری باوەڕداران،پرسیاری چی لێدەکەیت لە کاتێکدا ئەو تەنها مەرەکەبە لە سەر کاغەز، ئێمەش ئەوە دەڵێین کە لە ئەوەوە ڕیوایەتمان کردووە،چیت دەوێ؟ فەرمووی: هاوەڵانتان،
ئەوانەی کە دەرچوونە لە نێوان من و ئەواندا قورئان حوکم بكات.
خوای گەورە لە کتێبەکەیدا دەربارەی پیاو و ژنێك دەفەرمووێت: ﴿وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ
وَخَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا ﷺ…﴾
[ﺍﻧﺴﺎﺀ/35] ﻭﺍﺗﻪ: ﺧﯚﺋﻪﮔﻪﺭ ﺗﺮﺳﺘﺎﻥ ﻟﻪ ﭘﺸێﻭﯼ ﻭ ﻧﺎﮐﯚﮐﯽ ﮊﻥ ﻭ مێرد هەبوو، دەتانزانی پێکەوە هەڵناکەن جا کەسێکی دادوەر لەخزم و بنەماڵەی مێردەکەو، دادوەرێکیش لەخزم و کەس و کاری ژنەکە بنێرن بۆ دۆزینەوەی هەڵەکانیان و، ئەوسا ﺩﺍﻧﺎﻧﯽ ﭼﺎﺭەﺳەﺭێﻙ ﺑە ﻫەﺭﺟﯚﺭێﻙ ﻛەﺋەﻭﺍﻥ ﺑەﭼﺎﻛﯿﺎﻥ ﺩەﺯﺍﻧﯽ ئەگەر هەردووك رازی بوون پێك بێنەوەو نیەتیان پاك بوو ئەوا خواش یەکیان ئەخات و پێکیان دێنێتەوەو پیرۆزی ئەخاتە کارەکانیانەوە.
جا بزانن كەوا حورمەتی خوێنی ئوممەتی موحەمەد ﷺ مەزنترو گەورەترە لە پیاو و ژنێك ، ئەوان خەشم و قینیان لێ ه‌ڵگرتم چونکە من نوسراوێکم نارد بۆ معاویە اخوای لێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ).
ﺧﯩﻮﺍﺭﯾﺠﻪﮐﺎﻥ ﮐێﻥ ﻭ ﺑﻪﺭﺍﻣﺒﻪﺭ ﺑﻪﮐێﺵ ڕﺍﻭﻩﺳﺘﺎﻥ؟
کە نوسی بووی تییایدا: علی کوڕی ئەبو طالیب واتە نەی نوسی ئەمیری باوەڕداران،بۆیە فەرمووی: بزانن کاتێك سەیل ی کوڕی عمرو لە ڕۆژی (الحدیبیە)دا هات و ئێمەش لەگەڵ پێغەمبەری خوادا ویَیِی لەگەڵ قوڕەیشدا ڕێك بكەون ، جا پێغەمبەری خوا وێیێێ نوسی: (بسم اللە الرحمن الرحیم) کە چی سەیل ووتی:
مەنوسن: (بسم اللە الرحمن الرحیم)، ئەویش فەرمووی:ئەی چی بنوسین؟ ووتی: بنوسن: (باسمك اللەم)، پێغەمبەری خوا وَيَبَبِبِ فەرمووی ئەمجار بنوسە: (محمد رسول اللە) وَيَبِبِبِ
،ﺳﻬﯿﻞ ﻭﻭﺗﯽ: ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺑﻪ ﭘێﻏﻪﻣﺒﻪﺭﺕ ﺑﺰﺍﻧﻢ ﺳﻪﺭﭘﯿﭽﯿﻢ نەدەکردی و لەگەڵ تۆدا جیاواز نەدەبووم، ئەویش نووسی:
ئەمە ئەو ڕێكەوتن نامەیە كە (محمدی كوڕی عبداللە)
و(قوڕەیش) لەسەری ڕێك كەوتن ، خوای گەورە لەقورئانەكەيدا دەفەرمووێت: ﴿لَقَدْكَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللّهِ
أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ لْ…﴾[الاحزاب/21]
واتە: بەڕاستی پێغەمبەری خوا وێنێنێ چاکترین نموونەی ڕێك و پێکی و سەرمەشقە بۆتان ، دەسا ئێوەش لەدڵسۆزیی و سیاسەتی و جیهادیی و ئارامیی و تەقوایی و تەواوی بوارەکانی ژیاندا چاوی لێبکەن و بەدوایدا بچن بەتایبەتی بۆ ئەوکەسە، کە بە تەمای خواو رۆژی دوایییە.
بۆیە ئیمامی علی (خوای لێ رازی بێت) عبداللەی کوڕی عباس(خوایان لێ رازی بێت) ی بۆ ڕەوانە کردن و منیش لەگەڵیدا چوووم،تاکو گەیشتینە ناوەڕاستی ﺳﻪﺭﺑﺎﺯﮔﻪﻛﻪﯾﺎﻥ ، (ﺇﺑﻦ ﺍﻟﻜﻮﺍﺀ )ﺩﻩﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﻭﻭﺗﺎﺭ ﺧﻮێﻨﺪﻧﻪﻭﻩ
کردوو بۆ خەڵکەکە دووا و ووتی: ئەی هەڵگرانی قورئان:
ئەمە عبداللە ی کوڕی عەباسە جا هەرکەسێ نایناسێت ئەوا من لەڕێگای قورئانەوە دەیناسم ، ئەمە ئەو کەسەیە کە خوای گەورە لە حەقی ئەو و قەومەکەیدا فەرموویەتیێ
﴿قَوْمٌ خَصِمُونَ﴾ [انزد/58] واتە: بەڵكو ئەوان هۆزێكن هەر دەمبازی دەکەن.
بۆیە بیگە‌ڕێننە‌وە بۆ لای هاوڕێ کەی و مە‌یکە‌نە تە‌رازوو بەسەر کتێبی خوادا ،بۆیە چەند ووتار خوێنێکی تر هەستان و ووتیان: سوێند بەخوا دەبێت بیكەینە تەرازویەك بەسەر کتێبەکەی خوداوە،جا ئەگەر حەقی پێ بوو ئەوا دەیناسینەوە وە شوێنی دەکەوین و وە ئەگەر ناحەق و ناڕەوابی پێ بوو ئەوا بە ناڕەوایی یەکەی خۆی ڕەدی دەکەینەوە، ئەمجار سێ ڕۆژ بەپێی کتێبەکەی خوا لەگەڵیاندا دووا بۆیە چوار ه‌زار کەسیان لێ گە‌ڕایە‌وە‌و تە‌وبە‌یان کرد،کە (إبن ﺍﻟﻜﻮﺍﺀ)ﯾﺎﻥ ﺗﯿﺪﺍ ﺑﻮﻭ ﺗﺎﮐﻮ ڕﯙﯾﺸﺘﻨﻪ ﺧﺰﻣﻪﺗﯽ ﺋﯿﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﯽ
(خوای لێ رازی بێت)، ئەمجار ئیمامی علی (خوای لێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ) ﻫﻪﻭﺍڵﯽ ﺑﯚ ﺋﻪﻭﺍﻧﯽ ﺗﺮ ﻧﺎﺭﺩ ﻭ ﻓﻪﺭﻣﻮﻭﯼ: ﮐﺎﺭﻭ مەسەلەكەی ئێمەو خەڵكی گەیشتە ئەوەی كە دەیبینن،
بۆیە چی تر بووەستن تاکو ئوممەتی محمد ﷺ یەك دەگرن ئەو بەڵێنەی لە نێوان ئێمەو ئێوە ئەوە بێت کە خوێن نەڕێژین و ڕێگە نەبرن و ستەم لەئهەلی(ذمة)نەکەن،ئەگەر واتان کرد ئەوا لەگەڵتاندا ناجەنگین ، خوداش ناپاکی خۆش ناوێت وە بێ لەم ڕیوایەتە لە ڕیوایەتێکی تردا هاتووە کە ئیمامی (عەلی خوای لێ رازیبێت) جوابی بۆناردن و پێی فەرموون: (ئێوە بەڕێی خۆتان و ئێمەش بەڕێی خۆمان،بەمەرجێك خوێنی كەس بەناحەق نەڕێژن و ڕێگەی کەس نەگرن وزوڵمیش لەکەس نەکەن،و ئێمەش ڕێگەی ماڵی خواتان لی ناگرین و شەڕیشتان لەگەڵ ناکەین تا ئێوە شەرِمان لەگەڵ نەکەن)ه،.
وە پاشان دایکە عائیشة (خوای لێ رازی بێت) پێی وت:ئەی کوڕی شەداد،جا علی (خوای لێ رازی بێت)
ئەوانی کووشت!؟ ووتی: سوێند بەخوا نەچووە سەریان تاکو ئەوان خوێنیان ڕشت و ڕێگەیان بڕی (ڕێگیرییان کرد)وە
(ئەهلى ذمة)یان بە حەڵڵ زانى، دایكە عائیشة ووتى: بڵێ سوێند بەخوا،ووتی: سوێند بەو خوایەی کە جگە لەو هیچ خوایەکی تر نی یەبەو شێوەیە بوو،دایکە عائیشة (خوای لێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ) ﻭﻭﺗﯽ: ﺋﻪﯼ ﺋﻪﻭﻩ ﭼﯽ ﯾﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ(ﺋﻪﻫﻠﯽ ﺫﻣـﺔ)ﻩﻭﻩ
پێم گەشتووە و دەڵێن ێ(ذو الثدی)،(ذو الثدی)؟ من بینیم لەناو کوژراوەکاندا بوو، لەگەڵ ئیمامی علی (خوای لێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ) ﭼﻮﯾﻨﻪ ﺳﻪﺭﯼ ، ﺋﻪﻭﯾﺶ ﺑﺎﻧﮕﯽ ﺧﻪڵﮑﯽ ﮐﺮﺩ،
ئایا ئەمە دە‌ناسن؟ خەڵکی زۆر هاتن و دەیان ووت: لە
مزگەوتی(بەنی فڵان)دەمبینی نوێژی دەکرد،هیچ کەس جگە لەو قسانە زیاتری نەدە ووت، دایکە عائیشة (خوای لێ رازی بێت) ووتی: ئایا گووفتاری علی (خوای لێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ) ﭼﯽ ﺑﻮﻭ ﻛﺎﺗێﻙ ﻟﻪﺳﻪﺭﯼ ﺭﺍﻭەﺳﺘﺎ ﻫﻪﺭﻭەﻛﻮ ئەهلی عێراق دەیڵین، ووتی: گوێم لێ بوو دەیووت:خواو پێغەمبەرەکەی وێنێنێ ڕاستیان فەرموو، دایکە عائیشة فەرمووی: ئایا جگە لەوە هیچ شتێكی ترت لە ئەوەوە بیست؟ ووتی: نەخێر.. خوا ئاگادارە، دایکە عائیشة (خوای لێ رازی بێت)فەرمووی:بەڵێ خواو پێغەمبەرەکەی وێنێنێ ﺭﺍﺳﺘﯿﺎﻥ ﻓﻪﺭﻣﻮﻭ، ﺭﻩﺣﻤﻪﺗﯽ ﺧﻮﺍ ﻟﻪ ﻋﻪﻟﯽ(ﺧﻮﺍﯼ ﻟێ ﺭﺍﺯﯼ بێت) لە قسەكانی ئەو ئەوە بوو هەركاتێك شتێكی ببینیایە و پێی سەیر بوایە ئەوا دەیفەرموو خواو پێغەمبەرەکەی وێیێیێ ڕﺍﺳﺘﯿﯿﺎﻥ ﻓﻪﺭﻣﻮﻭ،ﺋﻪﻣﺠﺎﺭ ﺋﻪﻫﻠﯽ ﻋێﺭﺍﻕ ﺑﻪﺩﻩﻡ ﺋﯿﻤﺎﻣﯽ ﻋﻪﻟﯽ یەوە (خوای لێ رازی بێت)درۆیان کردو شتی زیادەیان بۆ ه‌ڵبە‌ست.(1).
ڕیوایەتی دووەم ئيمامى النسائي لە كتێبى(الخصائص)ه، ڕیوایەتی کردووە ﻟﻪ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪﯼ ﮐﻮﻭﺭﯼ ﻋﺒﺎﺱ(ﺧﻮﺍﯾﺎﻥ ﻟێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ)ﮐﻪ فەرموویەتی:کاتێك گرۆەی (الحروریة) دەرکەوتن خۆیان گۆشەگیر کرد و لە ماڵەکانیاندا دانیشتن، ژمارە یان شەش ه‌زار کەس دەبوو،بە‌پێشە‌وای علی کوری ئەبوطالیب
(خوای لێ رازی بێت)م ووتێئەی ئەمیری باوەڕداران…
کەمێك نوێژەكە دوا بخە،بەڵكو لەگەڵ ئەو گرۆهەدا قسە بکەم،ووتی:من لەژیانت دەترسم، ووتم: نەخێر، فەرمووی ئەم جار خۆم لەبەر کردوو بە پێ ڕۆیشتم بۆ لایان لەکاتی (قەیلولە)دا بوو ئەوان پشوییان دەدا وە منیش سلاوم لەوان کرد.
ئەوانیش ووتیان:سڵوت لێبێت ئەی إبن عباس،چی شتێك تۆی هێناوە بۆ ئێرە؟منیش بە ئەوانم ووت: من لە لایەن هاوەڵنی پێغەمبەری خواوە ﷺ هاتووم لە پشتیوانان و کۆچەران و کووڕی مام و زاوای پێغەمبەری خواوە ﷺ ،
کە قورئان بەسەر ئەواندا دابەزی و ئەوانیش لە ئێوە شارەزا ترن لە(وەحی)،من هاتووم تا قسەی ئەوانتان پێ رابگەیەنم ،
کە ئەوان هەواڵ پێدراون لەو شتانەی کە دەیڵێن،
کۆمەڵێکییان بەرە و لای من جیا بوونەوە،
وتم:پێم بلێن چی شتێك وای لێكردن بەو شێوەیە خەشم و قین لە هاوەڵانی پێغەمبەری خواو وَیَیَیَیَیَیَیَیَیَیَیَیَیَ
بگرن؟ !
وتیان:لەبەر سێ شت:
وتم:ئەو سێ شتە چین؟
ﻭﺗﯿﺎﻥ: ﯾﻪﮐێﮐﯿﯿﺎﻥ ﺋﻪﻭﻩﯾﻪ، ﺋﻪﻭ(ﻭﺍﺗﻪ:ﻋﻠﯽ)ﻟﻪﻓﻪﺭﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮﺍﺩﺍ حوکمی دابە دەست پیاوانەوە کە چی خوای گەورە
دەفەرمووێت: ﴿إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّه﴾ [الانعام/57]
واتە:چونكە هەموو حوكم و بڕیارێك هەر هی خوایە وە هموو شتێک هەر بەدەستی ئەوە.
ﺋﯿﺘﺮ ﭘﯿﺎﻭﺍﻥ ﭼﯽ ﯾﺎﻥ ﺩﺍﻭﻩ ﻟﻪ ﺣﻮﮐﻢ! ﻭﻭﺗﻢ: ﺋﻪﻣﻪ ﯾﻪﻙ.
ﻭﺗﯿﺎﻥ:ﺩﻭﻭەﻣﯿﺎﻥ ﺋەﻭەﯾە، ﺋەﻭ(ﻭﺍﺗە:ﻋﻠﯽ)ﮐﻮﻭﺷﺘﺎﺭﯼ ﮐﺮﺩ کەچی لەوانی بەدیل نەبردو ئافرەتی نەکردە جاری یە سامانەکەیانی بە غەنیمەو دەسکەوت نەبرد،جا ئەگەر ئەوان بێباوەڕن ئەوا بەجاری یە کردنی ئافرەتەکانییان درووستەو وە ئەگەر ئەوان باوەڕدارن ئەوا بەجاری یە کردن و کووشتارییان ﺩﺭﻭﻭﺳﺖ ﻧﯽ ﯾﻪ.
وتم: ئەمە دوو ئایا سێ یە‌میان چی یە؟
ﻭﺗﯿﯿﺎﻥ:ﺋﻪﻭ ﻧﺎﻭﯼ ﺧﯚﯼ ﻟﻪ(ﺋﻪﻣﯿﺮﯼ ﺑﺎﻭەڕﺩﺍﺭﺍﻥ)ﺳﺮﯼ ﯾﻪﻭە کەوا بوو ئەو(ئەمیری بێ باوەڕانە).
ﻭﺗﻢ:ﺋﺎﯾﺎ ﺟﮕﻪ ﻟﻪﻣﺎﻧﻪ ﻫﯿﭽﯽ ﺗﺮﺗﺎﻥ ﭘێ ﯾﻪ؟
ﻭﺗﯿﺎﻥ:ﻧﻪﺧێﺭ...ﺋﻪﻣﺎﻧﻪﻣﺎﻥ ﺑﻪﺳﻪ.
ﻭﺗﻢ:ﺋﺎﯾﺎ ﺋﻪﮔﻪﺭ ﭼﻪﻧﺪ ﺋﺎﯾﻪﺗێﮐﯽ ﻗﻮﺭﺋﺎﻥ ﻭ ﭼﻪﻧﺪ فەرموودەیەکی پێغەمبەری خوام ﷺ بەسەرتاندا خوێندەوە کە وەڵامی قسەکانتان بێت ئایا ڕازی دەبن- دەگەڕێنەوە -؟
وتیان: بەلێ،ووتم: ئەو قسەیەتان کە باسی حوکمی پیاوانە لەفەرمانەکانی خوادا،ئەوە من لە قورئانەوە ئایەتێکتان بۆ دەخوێنمەوە کە خوای گەورە حوکمی دا بەدەست پیاوانەوە لەنرخی چارەکە درهەمێکدا،خوای گەورە فەرمانی کردووە کە پیاوان حوکمی تێدا بدەن، خوای گەورە دەفەرمووێتێۋیا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ ؤَ وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ
مُتَعَمِّدًا فَجَزَاءٌ مِثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلِ
مِنْكُمْ…﴾ [الماندة/95] واتە: ئەی ئە‌وكە‌سانە‌ی باوە‌ڕتان هێناوە!
هتا لە ئیحرامدان هیچ جۆرە نێچیرێکی وشکانی مە‌کوژن،
ﮔﯚﺷﺘﯽ ﺑﺨﻮﺭێ، ﯾﺎ ﻧﻪﺧﻮﺭێ ﻫﻪﺭﮐﻪﺳێﮐﺘﺎﻥ ﺑﻪﺩﻩﺳﺖ
ئەنقەست کوشتیی و لەئیحرامیشدا بوو،لە تۆڵەی ئەوەدا دەبێ وێنەی نێچیرە کوژراوەکە لەمەڕو بزن و وشترو گا کەفارەت بدات دوو کەسی دادگەرێ زاناشتان بریاری ﻟﻪﺳﻪﺭﺑﺪﻩﻥ ﻭ ﺑﻠێﻥ: ﺋﻪﻣﻪ ﺑﯚﺑﺎﺭﺗﻪﻗﺎﻭ ﮐﻪﻓﺎﺭﻩﺗﯽ ﻧێﭼﯿﺮﻩ
کوژراوەکە دەشێ…
جا من سوێندتان دەدەم بەخوای گەورە ئایا حوکم کردنی ﭘﯿﺎﻭﺍﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﮐﻪﺭﻭێﺷﮑێﻙ ﯾﺎﻥ ﻫﻪﺭﺷﺘێﻛﯽ ﺗﺮ ﻟﻪڕﺍﻭ ﺑﺎﺷﺘﺮﻩ
یان حوکم کردنیان لەخوێنی نێوان مسوڵمانان و ئاشتی نێوانییان، خۆتانیش باش دەزانن ئەگەر خوای گەورە ویستی لێ بووایە ئەوا حوکمی دەداو چی تر کارەکەی نەدە دایە ﺩەﺳﺘﯽ ﭘﯿﺎﻭﺍﻥ؟
وتیان: بێگومان ئەمە چاکترە.
ه‌وە‌ها دەربارەی ئافرەت و مێردەکەی خوای گەورە
دەفەرمووێت: هِوَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَيْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَكَمًا مِنْ أَهْلِهِ
وَحَكَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ يُرِيدَا إِصْلَاحًا يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُمَا ﷺ.﴾
[ﺍﻟﻨﺴﺎﺀ/35] ﻭﺍﺗﻪ: ﺧﯚﺋﻪﮔﻪﺭ ﺗﺮﺳﺘﺎﻥ ﻟﻪﭘﺸێﻭﯼ ﻭ ﻧﺎﮐﯚﮐﯽ ﮊﻥ ﻭ مێرد هەبوو، دەتانزانی پێکەوە هەڵناکەن جا کەسێکی دادوەر لەخزم و بنەماڵەی مێردەکەو، دادوەرێکیش لەخزم و کەس و کاری ژنەکە بنێرن بۆ دۆزینەوەی هەڵەکانیان و، ئەوسا ﺩﺍﻧﺎﻧﯽ ﭼﺎﺭەﺳەﺭێﻙ ﺑە ﻫەﺭﺟﯚﺭێﻙ ﻛەﺋەﻭﺍﻥ ﺑەﭼﺎﻛﯿﺎﻥ ﺩەﺯﺍﻧﯽ ئەگەر هەردووك ڕازی بوون پێك بێنەوەو نیەتیان پاك بوو ئەوا خواش یەکیان ئەخات و پێکیان دێنێتەوەو پیرۆزی ئەخاتە کارەکانیانەوە.
جا سوێندتان دەدەم بەخوا ئایا حوکمی پیاوان ئاشتبونەوەی نێوانیان و پاراستنی خوێن ڕشتن چاکترە یان حوکم لەسەر كێشەی ئافرەتێك؟
ئایا وەڵامی ئەو پرسیارەم دایەوەو ئێوەش ڕازی بوون؟
ﻭﺗﯿﺎﻥ: ﺑﻪﻟێ.
وتم:سەبارەت بە قسەی دووەمتان کە دەڵین: کووشتاری کردوو کە چی ئافرەتیانی بە جاری یە نەبردوو غەنیمەت و دەسکەوتی نەبرد،من لێتان دەپرسم: ئایا دەتانەوێت عائیشة ی دایکتان بکەن بەجاری یەو ئەوەی کە بۆ ئافرەتانی تر حەڵاڵی دەکەن بۆ ئەویش حەڵاڵی بکەن؟ لە کاتێکدا ئەو ﺩﺍﯾﮑﺘﺎﻧﻪ؟ !.
جا ئەگەر بڵێن: ئەوەی کە بۆ جگە لەو حەڵڵی دەکەین بۆ ئەویش حەڵاڵی دەکەین ئەوا بە دڵنیای یەوە کافر دەبن،ئەگەر بلێن:ئەو دایکی ئێمە نی یە ئەوا دیسان کافر دەبن،چونکە خوای گەورە دەفەرمووێت:﴿النَّبِيُّ أَوْلَىٰ بِالْمُؤْمِنِینَ
مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ ۖۖ..﴾ [الْحزاب/6] واتە:
پێغەمبەری خوا وَیَ
پێشترە ، لە هەموو کارو بارێکی دین و دنیادا، وەهەرگیز پێی خۆش نەبووە موسڵمانان تووشی هیچ جۆرە بەڵاو نەهامەتێك ببن، هەموو كاتیش هەوڵیداوە بەرەو خێرو چاكە بچن و خۆی بەبرایان داناوە، دیارە کەدەبێ موسڵمانانیش هەر ئەو بڕیار و حوکمیان بۆ بدا و، هەر قسەی ئەویش ببیستن،
وەك خۆی لە فەرموودەیەكدا دەفەرموێ:من بە خودی موسڵمانانەوە لە خۆیان بۆ خۆیان نزیکترم، جا هەرکەسێ بەقەرزاری مرد، قەرزەكەی لەسەر منە و، من دەی بژێرم،
ه‌رکە‌سێکیش مردو ماڵ و سامانی لێبە‌جێ ما، ئەوە بۆ میرات بەرانی خۆی دەبێ. ئەم فەرموودەیە باشترین بەڵگەو نیشانەی دڵسۆزی ئەو پێغەمبەرە وَیَیَیَیَیَیَیَیَیَیَیَ
بەرامبەر بە ئوممەتەکەی هنا.
وە ژنەكانیشی دایكیانن ، پێویستە وەك دایكی خۆیان ڕێز و ﺣﻮﺭﻣﻪﺗﯿﺎﻥ ﻟﯿﭩﺒﻨﯿﻦ. ﻭﺍﺗﻪ: ﻟﻪ ﺭﯾﺰﮔﺮﺗﻦ ﻭ ﺣﻪﺭﺍﻣﯿﯽ مارەكردنیاندا وەك دایكیانن، بەڵام لەتەماشاكردن و خەڵوەت و. .هتد دەبێ وەك ژنانی تر مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت.
جا ئێوە لە نێوان دوو گومرایی دا دەسوڕێنەوە، بۆیە خۆتان دەرکەن لەو نێوانە؟ووتم: ئایا وەڵامی ئەو پرسیارەم دایەوەو ئێوەش رازی بوون؟ ۔
ﻭﺗﯿﺎﻥ: ﺑﻪﻟێ.
وتم: سەبارەت بەقسەی سێ یەم تان کە دەڵێن: ناوی خۆی لە ئەمیری باوەڕداران سرییە‌وە ئەوا من بە‌ڵگە‌یە‌کتان بۆ دهێنمە‌وە کەوا رازیتان بکات، وادەزانم هەمووتان ئەوە تان ﺑﯿﺴﺘﻮﻭە ﻛﺎﺗﯿﻚ ﻛﻪ ﭘێﻏﻪﻣﺒﻪﺭﯼ ﺧﻮﺍ ﷺ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺑێﺑﺎﻭە ﺭﺍﻧﺪﺍ بەرێكەوتن نامەی (الحدیبیة)ئاشت بووی یەوە بە ئیمامی علی فەرموو(خوای لێ رازی بێت)بنوسە ئەمە ئەو ڕێکەوتنەیە کە پێغەمبەری خوا وێیێ
(ﻣﺤﻤﺪ ﺭﺳﻮ ﺍﻟﻠﻪ)ﻟﻪﺳﻪﺭﯼ ﺭێﻙ ﻛﻪﻭﺗﻮﻭﻩ ﺑێﺑﺎﻭﻩ ﺭﺍﻥ ﻭﻭﺗﯿﯿﺎﻥ:
نەخێر سوێند بەخوا ئێمە تۆ بە پێغەمبەر نازانین و وە ئەگەر بە پێغەمبەرت بزانین ئەوا هەرگیز کووشتارمان لەگەڵ نەدەکردی و گوێڕایەڵت دەبووین،بنووسە(محمد ی کوڕی عبداللە)، پێغەمبەری خوا وَ
بیسرەوە و بنوسە ئەمە ئەو پەیمانەیە کە (محمدی کوڕی عبداللە) لەسەری ڕێك كەوتووە.
سوێند بەخوا پێغەمبەری خوا وَیَ
ﻟﻪﮐﺎﺗێﮑﺪﺍ ﺋﻪﻭ ﻧﺎﻭﯼ ﺧﯚﯼ ﺳﺮﯼ ﯾﻪﻭﻩ، ﺋﻪﻭ ﺳﺮﯾﻨﻪﻭﻩ ﻟﻪ
پێغەمبەرایەتی نەیسڕی یەوە،ئایا وەڵامی پرسیارەکانتان درایەوە؟ وە ئێوەش رازی بوون؟
وتیان بەلێ.
بۆیە دوو هەزار کەسیان لێ گەڕایەوە،ئەمجار هەموویان دەرچون و لەسەر گومرایی خۆیان کووژران، بۆیە کۆچەران و پشتیوانان کووشتاریان کردن ئەویش لە پاش ئەوەی ئەوانەی کە مابوون لە(خەواریج)هکان لە(نەروان)کۆبوونەوەو ﺳﻮﭘﺎﯾﻪﮐﯽ ﭼﻪﮐﺪﺍﺭﯾﺎﻥ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﮐﺮﺩﻭﻭ ﺩﻩﺳﺘﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﺯﻭڵﻡ و ڕێگرتن لە مسوڵمانان و خوێن ڕشتنى خەڵك بە ناهەق، وە یەکەم تاوان کە ئەنجامیان دا ئەوە بوو کە یەکێك لە هاوەڵانی پێغەمبەری خوا وَ
خبابی کوڕی ئەرەت) بوو خۆیی و خێزانەکەی کە سکی ه‌بوو بەلایاندا تێپە‌ڕی ،گرتیان خۆبیی و ژنەکەیان سە‌ربریی و سکی ژنەکەیان سەربری -١١.
ئەم کارە ناڕەوایانە ئیمامی علی(خوای لێ رازی بێت)
ناچار کرد کە بەڕێ بکەوێ بۆ تەمی کردنییان وە جێ بەجێ كردنی حەدی شەرعی لەسەریان،كاتێك بەسوپاكەیەوە ﮔﻪﯾﺸﺘﻨﻪ(ﻧﻬﺮﻭﺍﻥ)ﺧﯚﯾﯽ ﻭ(ﺃﺑﻮ ﺃﯾﻮﺑﯽ ﺃﻧﺼﺎﺭﻱ)ﺑﯚ ﻣﺎﻭﻩﯾﻪﮐﯽ ﺯﯙﺭ ﻭﻭﺕ ﻭ ﻭێﮊﯼ ﻟەﮔەڵﺩﺍ ﮐﺮﺩﻥ، ﺑەڵاﻡ ﻧەﮔەڕﺍﻧەﻭە ﻭ سوودی نەبوو، پاش ئەوە ئەبو ئەیوب ئاڵایەکی بەرز کردە وە و ووتی: هەرکەس بێتە لای ئەم ئاڵایە دڵنیا بێت هیچی لێناکەین بۆ کوێ دەڕوات با براوت،ئێمە تەنها شەڕ لەگەڵ ئەوانەدا دەکەین کە ئەو تاوانەیان کردووەو خوێنی ناهەقیان ڕشتوە،بەمەش خەڵکێکی زۆر لەخەواریجەکان جیا بوونەوەو تەنها هەزار کەسیان مایەوە، پاشان شەڕ دەستی پێکردوو ه‌رزوو خەواریجەکان شکان و بەشی زۆری سەرکردەکانیان ﮐﻮﮊﺭﺍﻥ.
پێغەمبەری خوا ؤێیێیێ لەچەند فەرموودە یەکدا ئاماژەی بەسەر هەڵدانی کۆمەڵەی (خەواریج) کردووە و باسی سیفەتەکانی ئەو کۆمەڵەشی کردووە کە چۆن قورئان ﺩەﺧﻮێﻧﻦ ﺑەڵاﻡ ﺧﻮﺍﯼ ﮔەﻭﺭە ﻟێﯾﺎﻥ ﻗﺒﻮڵ ﻧﺎﮐﺎﺕ،ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﻪ پێی ئارە زوی خۆیان ماناکەی لێك دەدەنەوەو چۆن لەفەرمانی خەلیفە دەردەچن و چۆن خوێنی مسوڵمانان دەڕژن و فەرمانی بە کووشتنییان کردووەو کووشتنیشییان بە خێرێکی گەورە لەقەڵەم دەدات.
(زیدی کوڕی وەب ی جوهەنی)کەیەکێك بوو لەئەندامانی ﻟەﺷﮑﺮەﮐەﯼ ﺋﯿﻤﺎﻣﯽ ﻋﻠﯽ(ﺧﻮﺍﯼ ﻟﯽێ ﺭﺍﺯﯼ ﺑێﺕ) ﻟەﺷەڕﯼ
(خەواریج)دا دەگێرێتەوە کە ئیمامی علی(خوای لێ ڕازی بێت) فەرمووی: لە پێغەمبەرم یێیێیێ بیستووە دەیفەرمووێكۆمەڵێك دەردەچن لە ئوممەتەكەم ،قورئان ﺩەﺧﻮێﻧﻦ ﻗﻮﺭﺋﺎﻥ ﺧﻮێﻧﺪﻧﯽ ﺋێﻭە ﻟﻪ ﭼﺎﻭ ﻗﻮﺭﺋﺎﻥ ﺧﻮێﻧﺪﻧﯽ ئەواندا هیچ نی یە،وە نوێژەکانیشتان لە چاو نوێژی ئەوان هیچ نی یە،ڕۆژووشتان لەچاو ڕۆژووی ئەواندا هیچ نی یە،قورئان دەخوێنن پێ یان وایە قورئان لەگەڵ ئەوانە،بەڵام لەراستیدا لەسەر ئەوانە. ١١.
پاشانی ئیمامی علی(خوای لێ ڕازی بێت) فەرمووی: ئەو سوپایەی کەشەڕیان لەگەڵدا بکات ئەگەر دەیزانی چی خێرێکیان لای خوای گەورە بۆ دەنوسرێت ئەوا تەوەکولیان دەکردە سەرکارەکەیان(واتە بۆ بەدەست هێنانی بەهەشت)نیشانەی ئەو کۆمەڵە خەواریجەش ئەوە یەکە ﭘﯿﺎﻭێﮐﯿﺎﻥ ﺗێﺩﺍﯾﻪ ﻗﯚڵێﮐﯽ ﺑﺎﺳﮑﯽ ﭘێﻭﻩ ﻧﯽ ﯾﻪ ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ قۆڵەکەشیدا گۆیەکی وەك گۆی مەمکی پێوەیە،چەند ﻣﻮﻭﯾﻪﮐﯽ ﺳﭙﯽ ﻟﻪﺳﻪﺭﻩ.
(زیدی کوڕی وەب)دەڵێت کاتێك شەڕەکە کۆتایی پێ هات و(خەواریج)هکان شکان،ئیمامی علی (خوای لێ رازی بێت) فەرمووی:بگەڕێن بەدوای پیاوە نیو قۆڵەکەدا ئەوانیش ﮔەڵام بەڵام نەیان دۆزی یەوە،پاشان ئیمامی علی(خوای لێ ڕازی بێت) خۆی هەستا بەناو کوژراوەکاندا گەرا،
کۆمەڵێك جەنازەی بینی بەسەر یەکدا کەوتبوون فەرمووی:لەسەر یەکیان لابەرن،کەسەیریان کرد پیاوە نیو قۆڵە‌کە لە ژێریان دا بە کوژراوی کەوتوە کە ئیمامی علی(خوای لێ ڕازی بێت) پیاوەکەی بەکووژراوی بینی تەکبیری کردوو فەرمووی:خوای گەورە ڕاستی فەرمووە وە پێغەمبەرەکەشی وێیێێ بە ئەمانەت هەواڵەکەی گەیاندووە.
ئالەم کاتەدا (عوبەیدەی سەلمانی)هەستا ووتی: بە ئیمامی علی:ئەی سەرکردەی مسوڵمانان تو ئەو خوایەی کە هیچ خوایەك نی یە غەیری ئەو نەبێتۆ ئەمەت لە پێغەمبەری خواوﷺ گوێ لێ بووە)؟ ئیمامی علی(خوای لێ رازی بێت)فەرمووی:ئەرێ بەو خوایەی کە هیچ خوایەکی نی یە غەیری ئەو نەبێت بەگوێی خۆم لە پێغەمبەرم وَیَیِیِیِ
بیستووە. (1).
هروەها (سوە‌یدی کوری غە‌فلە)دەگێرێتەوە:کە ئیمامی على فەرمووى یەتى:گوێم لە پێغەمبەرى خوا بوو ﷺ دەیفەرمووێكۆمەڵێك لە ئوممەتەكەم دەردەچن بەتەمەن مناڵن و خەون و ئاواتی بێ نرخیان هەیەو فەرموودەی پێغەمبەری خوا ﷺ دەڵێنەوەو قورئان دەخوێنن بەڵام لە قوڕ قوڕاگەیان تێپەڕ ناکات،چۆن تیر لە نێچیر دەردەچێت ئاوا لە دین ﺩەﺭﺩەﭼﻦ، ﺋەﮔەﺭ ﭘێﯾﺎﻥ ﮔەﯾﺸﺘﻦ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﻮﮊﻥ،ﭼﻮﻧﮑە ﮐﻮﻭﺷﺘﻨﯿﺎﻥ ﻟﻪ ﺭﯙﮊﯼ ﻗﯿﺎﻣﻪﺕ ﻻﯼ ﺧﻮﺍﯼ ﮔﻪﻭﺭﻩ ﺧێﺭێﮐﯽ ﺯﯙﺭ ﮔﻪﻭﺭەﯼ ﺗێﺩﺍﯾﻪ
بە هەمان شێوە(أبو سعیدی خودري)خوای لێ ڕازی بێت دەگێڕێتەوە،دەڵێتێك پێغەمبەری خوا وێگێ دوای یەكێك لە غەزاکان دەسکەوتەکانی بەسەر موجاهیدەکان دا دابەش دەكرد،كابرایەك كە ناوی (ذوالخویصرة التمیمی)بوو هات وتی:(إعدل یا رسول اللە)واتە عادل بە ئەی پێغەمبەری خوا وَيَّيِّيِّةٍ، پێغەمبەری خواش وَيَّيِّيِّةٍ فەرمووی:(ویلك ومن یعدل إذا لم أعدل)واتە: قوڕ بە‌سە‌رت، جا کێ عادل دەبێت ئەگەر من عادل نەبم.
ئیمامی عمری کوری خەطاب(خوای لێ ڕازی بێت)فەرمووی: ڕێگەم بدە ئەی پێغەمبەری خوا بالەملی بدەم،پێغەمبەری خواش وێنێنێ فەرمووی:وازی لێ بێنە،ئەمە کۆمەڵێکی لەگەڵدایە هێندە نوێژکەرو ڕۆژو گرن ﻧﻮێﮊﻭﻭ ڕۆﮊﻭﻭﯼ ﺧﯚﺗﺎﻥ ﭘێ ﻫﯿﭻ ﻧﯽ ﯾﻪ ﻟﻪ ﭼﺎﻭ ﻧﻮێﮊﻭﻭ ڕۆژووی ئەواندا،بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا چۆن تیر لەنێچیر ﺩەﺭﺩەﭼێﺕ ﺋﺎﻭﺍ ﻟەﺩﯾﻦ ﺩەﺭﺩەﭼﻦ…
نیشانەکەشیان ئەوەیە کە پیاوێکی ڕەشیان ﻟﻪﮔﻪڵﺩﺍﯾﻪ،ﺩﻩﺳﺘێﻛﯽ ﻭﻩﻙ ﻣـﻪﻣﻜﯽ ﺋﺎﻓﺮﻩﺕ ﻭﺍﯾﻪ ﯾﺎﻥ ﻭﻩﻙ ﭘﺎﺭﭼﻪ ﮔﯚﺷﺘﯿﻚ ﻭﺍﯾﻪ ﺩﻩﻟﻪﺭێﺘﻪﻭﻩ، ﻟﻪ ﻛﺎﺗێﻜﺪﺍ ﺩﻩﺭﺩﻩﭼﻦ ﻛﻪ
ناکۆکی و پەرت بوون لە نێوان خەڵکدا هەیە. ١١.
ئەبو سەعیدی خودری دەفەرمووێت: شایەتی ئەدەم کە ئەمەم لە پێغەمبەری خواوە وێنێنێ بیستووە،شایەتیش ئەدەم کە ئیمامی علی کاتێك هەستا بەکووشتنییان و خۆشمی ﻟﻪﮔﻪڵﺩﺍ ﺑﻮﻭ،ﺋﻪﻭ ﭘﯿﺎﻭﻩ ﯾﺎﻥ ﺑﻪ ﮐﻮﮊﺭﺍﻭﯼ ﻫێﻧﺎ ﺑﻪﻭ ﺷێﻭﻩ ﯾﻪﯼ کە پێغەمبەری خوا ﷺ باسی کرد بوو.
وەهەر ئەبوسەعیدی خودریاخوای لێ ڕازی بێت)فەرموویەتیێكۆمەڵێك دەرچوو لەكاتی ناكۆكی یەك لە نێوان مسوڵمانان دا دەردەچن،ئەو کۆمەڵە مسوڵمانە‌ی کە زیاتر لە حەقەوە نزیکن ئەوان دەیان کووژن. ١١).
ناکۆکی یەکەش مەبەست پێی ناکۆکی یەکەی نێوانی ئیمامی عەلی و ئیمامی معاویە بوو،وە ئەو کۆمە‌ڵە‌ش کە
هەستان بە کووشتنییان کۆمەڵەی ئیمامی علی بوو وە
ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی کە کۆمەڵەکەی ئیمامی على(خواى لێ رازى بێت)زیاتر لەسەر حەق بوون وەك لە کۆمەڵەکەی ئیمامی معاوی یە(خوای لێ رازی بێت)،هەرچەندە پێغەمبەری خوا وێنێنێژ هەردووکۆمەڵەکەی ئیمام علی و معاوی یەی بە مسوڵمان ناو هێناوە.
پاش ئەم ڕوداوانە‌و لەناو بردنی خە‌واریجە‌كان سێ کەسی داخ لەدڵ لەپاش ماوەی (خەواریج)هکان کە بریتی بوون لە(عبدالرحمن ی کوری ملجم و بەرکی کوری عبداللە ی تەمیمی و عەمری کوڕی بەکری تەمیمی)لەگەڵ یەکتر كۆ بوونەوە و بڕیاریاندا هەریەكەیان یەكێك لەسەركردەكانی ئەوکاتەی مسوڵمانان بکوژێت و داخی دڵی خۆیان برژن،وە ﺭێك كەوتن لەسەر ئەوەی كە عبدالرحمن ی كوڕی ملجم ئیمامی علی بکوژێت و بەرکی کوڕی عبداللەی تەمیمیش معاوی یە بکوژێت و عەمری کوڕی بەکری تەمیمیش هەستێت بەکوشتنی عەمری کوڕی عاص،کە ئەوکاتە ئەمیری میصر بوو،بۆ ئەم مەبەستەش بڕیاریان دا کاتی جێ بەجێ کردنی پیلانەکە بۆ تیرۆرکردنی هەر سێ سەرکردەکە کاتی نوێژی بەیانی حەڤدەی ڕەمەزان بێت،پاشان بەڕێكەوتن بەرەواکوفەو شام و میصر)بۆ ئەنجامدانی پیلانەکەیان، وە لە کات و ڕۆژی دیاری کراودا بەرکی تەمیمی لەڕێگەی مزگەوتدا بەخەنجەرێکی ژەهراوی دای لە ئیمامی معاوی یەو برینداری کرد بەڵام ئیمامی معاوی یە چاك بووەیەوەو نەمردوو بەرکی ﺗﻪﻣﯿﻤﯿﺶ ﮔﯿﺮﺍﻭ ﮐﻮﮊﺭﺍ.
عەمری کوڕی عاصیش لە میصر بە قەدەری خوا ئەو ڕۆژە نەخۆش بوو نەیتوانی بچێتە مزگەوت بۆ نوێژی بەیانی و پێش نوێژی بۆ خەڵك بكات بۆیە(خارجەی كوڕی ئەبی حەبیبەی عامری)لەجێی خۆی ڕاسپارد بۆ پێش نوێژی ،
(عەمری تەمیمی)ش نەیزانی کە ئەوە عەمری کوڕی عاص نی یە بە خەنجەرە ژەهراوی یەکەی لە میحرابە‌کە‌دا ﻟێیداو کووشتی و خەڵکەکەش گرتیان و کوشتیانەوە.
(عبدالرحمن ی کوڕی ملجم)یش لە ڕێگەی مزگەوت دافرسەتی لە ئیمامی علی هێنا لە کاتێکدا کەخەڵکی خەبەر دەکردەوە بۆ نوێژی بەیانی،لەناو دەرگای مزگەوتەکەدا بەشمشێرێکی ژەهراوی دای لەسەری ئیمامی على و سێ ڕۆژ بە بریندارى مایەوە، تا لە شەوى یەك ﺷەﻣﻤەﯼ ڕێﮐەﻭﺗﯽ ﻧﯚﺯﺩەﯼ ڕەﻣەﺯﺍﻧﯽ ﺳﺎڵﯽ ﭼﻠﯽ ﮐﯚﭼﯽ بە پلەی شەهادەت گەیشت ڕەزاو رەحمەتی خوای لێبێت. ١١.
بیرو باوەڕی (الخواریج):
ﺑﯿﺮﻭ ﺑﺎﻭەڕﯾﺎﻥ ﻭﺍﯾﻪ ﮐﻪ ﺩﺭﻭﻭﺳﺘﻪ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺋﻪﻭ ﭘێﺷﻪﻭﺍ ﻣﺴﻮڵﻣﺎﻧﺎﻧﻪ ڕاپەڕن کە ستەم و فیسقیان لێ پشکواوە و دەرکەوتوە، وە بەندە بە تاوانی گەورە کافر ئەبێت و بە نەمریش لە ئاگری ﺩﯙﺯەﺥ ﺋەﻣﯿﻨﯿﺘﻪﻭە، ﻫﻪﺭﻭەﮬﺎ ﺑﺎﻭە ﺭﯾﺎﻥ ﺑﻪ ﺷﻪﻓﺎﻋﻪﺕ ﻧﯿﯿﻪ.
بەڵام بەداخەوە ئەمرۆكەكۆمەڵێك پەیدا بوون و هەموو ئەو کەسانەی کە بەرگری لە موقەددەساتی ئیسلامی ئەکەن بە بە گومراو خەواریج ئەزانن بە بێ ئاگا یان بەئاگا و کاسەلێسی بەردەم دەرگای بەرپرسە طاغوتەکان یان لەبە ﺭﺧﺎﺗﺮﯼ ﮐﯿﺴﻪﯼ ﺑﻪﺭﺑﺎﺧﻪڵﯿﺎﻥ ﯾﺎﻥ ﻟﻪﺗﺮﺳﺎ ﯾﺎﻥ ﻟﻪﺑﺮﺳﺎﻥ ﺧﻮﺍ پەنامان بدات لە گومڕایی هەربۆیە من لەوانە دەپرسم ئایا ئەوانەی ئەمڕۆ تێدەکۆشن؟ لە پێناوی خوای گەورەدایە کە ماڵ و مناڵییان بە جێ هێشتووە یان بۆ پارە پەیداکردن و کۆکردنەوەی ماڵی دوونیایە یان بابزانین لە ژێر سوڵتەی کام خەلیفە یان ئەمیری ئیمانداراندا لایانداوە تا پێیان بوترێت خەواریج وەکام لەسەرکردەکانی ئەمڕۆی ووڵاتانی ئیسلامی حوكم بە بەرنامەی خوا دەكەن مەگەر زۆرێك نابینین لەوانە
کەوا شەرعی خوایان وە لاناوە و بەڵکو بەوەشەوە نەوەستاون دژایەتی شەرعی خوای گەورەش دەکەن و لە جێی شەرعی ﺧﻮﺍ ﺩەﯾﺎﻥ ﯾﺎﺳﺎﯼ ﻭەﻙ(ﯾﺎﺳﻖ)هﻛەﯼ (ﺟەﻧﮕﯿﺰﺧﺎﻥ)ﯾﺎﻥ ﻫێﻧﺎﻭەﻭ حوکمی گەل بۆ دەسەڵاتییان لە جیاتی حوکمی خوا بۆ ﮔەڵ ﭘێدەﮐﺮێت ﺑﺮﺍﻭ ﺧﻮﺷﮑﯽ ﺑﺎﻭەڕﺩﺍﺭﻡ ﺧﻮێنەﺭﯼ ﺑەڕێز:
خۆ ئێستا بۆت ڕوون بوویەوە سەرەتای دروست بوونی (خەواریج)کان چۆن بوو وە بەرامبەر بە کێش ڕاوەستان؟هەر بۆیە دەبێت مرۆڤی باوەڕدار بەرچاو ڕۆشن بێت و بە هەواو ئارەزووی خۆی دەقە شەرعی یەکان تەفسیر نەکات چونکە ئەهلی سوننەو جەماعة ئەو کۆمەڵەن کەوا ئایەت بەئایەت یان بەفەرموودەی پێغەمبەری بە وتەی صەحابە یان پیاوچاکانی پێشین لێك دەدەنەوە وە ئەهلی هەواو ئارزەوش بە دیدو بۆچونی خۆیان لێکدانەوە بۆ دەقە شەرعی یەکان دەکەن بۆیە دەبێت زۆر ووریا بین؟ !!
سەبارەت بە حوکمی خەواریجیش: شێخی ئیسلام ئیبن و تەیمیە "بە ڕەحمەت بێت " دەفەرمووێت: زانایان تێکرا کۆکن لە سەر خراپەکاری و گومرا بوونی خەواریج، هەر چەند یەك دەنگ نیین لەسەر كافر كردنییان، بگرە دوو ڕای جیاواز لەسەر ئەم تاقمە گوتراوە، ئەویش مەزهەبی ئیمام ئەحمەدو ئیمام مالیکە، هەروەها لە مەزهەبی ئیمام شافعیش ﺩﯾﺴﺎﻥ ﮐێﺷﻪ ﻟﻪ ﺳﻪﺭ ﮐﺎﻓﺮﮐﺮﺩﻧﯿﯿﺎﻥ ﻫﻪﯾﻪ.
ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﺪﺍ ﺩﻩڵێﻡ ﺑﻪڕﺍﺳﺘﯽ ﺋﻪﻭﻩ ﺯﺍﻧﺴﺖ ﻭ ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯼ ﯾﻪ ﺋﻪﻭﻩ
تێگەشتنەبۆیە ئیمامی بوخاری لە(صحیح)ه بەنرخەکەیدا ﺩەﺭﮔﺎﯾەﮐﯽ ﮐﺮﺩﯙﺗەﻭە ﻧﺎﻭە(ﺑﺎﺏ ﺍﻟﻔﻬﻢ ﻓﻲ ﺍﻟﻌﻠﻢ)ﻭﺍﺗﻪ دەرگای تێگەشتن لە لەزانستدا، جا تێگەشتن فەزڵێکەو خوای گەورە دەیبەخشێتە ئەوکەسانەی کە خۆی بیەوێ،جا بەڕاستی خوای گەورەش خاوەنی فەزڵ و چاکەی گەورەیە وەداواکارم لەخوای گەورە کە ئەم نامیلکەیە بکاتە توێشوی ﺩﻭﺍﺭﯙﮊﻣﺎﻥ ﻭ ﻟﻪﻫﻪڵەﻭ ﮐﻪﻡ ﻭ ﮐﻮﻭڕﯼ ﯾﻪﮐﺎﻧﯿﺸﻢ ﺧﯚﺵ ﺑێﺕ ﻭ وە خوایە پر بەدڵ داوات لێدەکەم کە زیاتر سنگم فراوان بکەیت بۆ فێبوونی زانستێکی شەرعی کەسوود بەخش بێت بۆ دوونیاو دواڕۆژیشم(اللەم آمین)
# سەرچاوەکان
ﺩﻭﺍﯾﻦ ڕﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻥ ﻭ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺟﯿﻬﺎﻥ ﻥ.ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﺎﻥ - ﻭ.ﻋﺒﺪﺍﻟﻤﺠﯿﺪ ﻋﺒﺪﺍﻟﺤﻤﯿﺪ نیشانەکانی ڕۆژی دوایی و ڕووداوەکانی پێش هاتنی ن.مامۆستا هاوڕێ محمد أمین.
پرسیارو وەڵامەکانی مانگی ڕەمەزانی ساڵی1431ھـ ئامادەکردنی:باوکی ئەسماء تێبینی لە کۆکردنەوە ی ئایەتەکان دا سوودمەند بووم لە تەفسیری ڕامان و بەرنامەی دەنگی قورئان خوای گەورە پاداشتی خێری هەموو لایەك بداتەوە.
ﺑﺮﺍﯼ ﺑﭽﻮﮐﺘﺎﻥ: ﺑﺎﻭﮐﯽ ﺋﻪﺳﻤﺎﺀ
## [email protected]
(وسبحانك اللەم وبحمدك أشەد أن لا الە الا أنت استغفرك وأتوب اليك) | خەواریجەکان کێن و بەرامبەر بەکێش ڕاوەستان؟ |
# خەواریجەکان لە وڵاتی کوردان لە داهە‌زراندنی ناسناهە‌ی ئایینیە‌وە بۆ شکستی سیاسی (٢
د. حە‌یدە‌ر لەشکری خضر ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﮐﯚﯾﻪ فاکەڵتی زانستە مرۆڤایەتی و کۆمەڵیەتییەکان بەشی مێژوو
## یوختەی توێژینەوە
پەیوەندی کورد بە بزوتنەوەی خەوارییەکان بە چـەندین قۆناغــدا تێپـەریوە و لــە هــەر قۆناغێکـدا خەســلەت و تایبەتەندی خۆی هەبووە. لە ناوەڕاستی سەدەی سێیەمی کۆچی/ نۆییەمی زابینسی تـعو پەیوەندییـە، لـە پەیوەندییـە‌کی سیاسییەوە ببورە پەیوەندییەکی نابینی - کۆمەلایەتی و بڕێك لە کوردەکان تەواو تێکە‌ڵبە جیە‌انبینی نەو گروپە نابینیە
ببورن و بە پێی تێز و بۆچورنەکانی تەوانەوە سەرەدەریان لەگەڵ دەرەوەی خۆیان دەکرد، تەنانەت کولتوری نایینی تایبەتیان بەرهەمدەیێنا و هێندێك لە كوردەكان لە هەردوو ناستی رۆشنبیری و سیاسیدا بوونە پێشــەنگی بزوتنعوەكــە. بــەڵام نــە‌م گۆڕانکارییانە لە کاتێکدا بور کەوا رەوشی سیاسی جیهانی تیسلامی چیدی لەبار نەدەما بۆ بزوتنەوەی یاخییانەی وەك هی خمراریچەکان و سدرکردەکانی تەو بزوتنعودیە - لە کورد و غەیرە کورد - نەیانتوانی گونجانیێك لە نێوان بروباوەڕی نایینی و کاری سیاسییان بهێننە کایەوە، بۆیە کوردە خەواریچەکان دورچاری شکست دەبن و ناتوانن لە نێو مێژوردا بەردەوام بن.
## دەستیێك : لەبارەی خەوارییچ و یەیوەندیان بە كوردەوە
ئەگەر پرۆسەی بە "موسلمانکردن"ی کوردان بە کردەوە لەگەڵ ولاتگیری عــەرەبی ئیســلامـیەوە دەســتی پێكردووە، نەوا "موسلمان بوون"ی ئەو میللەتـە، ودك ناكـامێكی پرۆسـە‌كە، بـە چـەند قۆناغێـك بـووە و بـە
رێچکەی جیاجیا تێپەڕیوە، لە چرکەساتیك و وەك رووداوێکی کتـوپڕ و خێسرا رووی نــەداوە، بــەڵکو پەیوەســت بورە بە چۆنیەتی ناشنابوون و تێگە‌یشێن و زەمینەی نەو تێگە‌یشێنە لە نایینی نـوێ کـە لـە ماوەیـەکی کەمــدا خەڵکە خۆیان لەچوارچێوەی هەژموونی دەسەڵتیانەیدا دۆزیەوە و بەرەبـەرە دوورایـی بـاوەڕداریی کەسـایەتی ﺯﯙﺭﯾﻨﻪﯼ ﻧﻪﻭﺍﻧﯽ ﺩﺍﺭﺷﺘﻪﻭﻩ.
پرۆسەی موسلمانبوونی کوردیش بە یەك ئاراســتە و شــێواز نــەبووە، بــەڵکو کەوتۆتــە ژێـر کاریگــەری دەركەوتە جیاوازەكانی ئایینی ئیسلام خـۆی، بەتایبــەت دوای ســفرهەڵدانی راڤــەی پێچــە‌وانە و دژ بەیــەك بــۆ نایینەکە و گەڵاڵەبوونی کەناڵی جیاواز بۆ خوێندنەوە و قەبوڵکردنی لـعەو پانتاییـە‌ی تێیـدا بلآویۆتـعەوە. یـە‌کێك لــەو کەنالانــەشکــەوا بەهۆیــەوە کوردەکــان لەزوویە‌کــەوە بــە سیســتەمی بــاوەڕپی ئیســلامی ئاشــنا بــوون و تێگەیشتنێکیان لەسەر نایینەکە بۆ دروست بوو، نەو ئیسلامە بوو کە گرۆ"الەماعێ"ێکـی ئـایینی جەربـەزە و یاخی گوزارشــتی لیێ کــردووە و بــە ئیســلامی راســتەقینەیان زانیــووە، دیــارە مەبەســتمان "خەوارییــەکان —
اخوارج" (').
دەلالەتی ناوەکەیان هەڵۆێستی ئەواغان لەنێو جیهانی ئیســلامی بــۆ ئاشــکرا دەکـات کــە بریتییــە لــە دەرچوون و بزاوت لە پێناو باوەڕداری بۆ چەسپاندنی ناسنامەی رەسەنی ئـایێن، پاشـانیش بـە ئـایینکردنی ئـەو پرۆگرامە سیاسییەی دەخوازن لەو جیهانـەدا پـەیڕەوی لیێبکــەن. بیێگومــان نــەو تێگەیشــتن و تێکەڵکردنــەی کایەی سیاسی و ئایینی و دامەزراندنی جڤاکی سیاسی بەپێی بریارە ئایینیەکانەوە (، کـارابی ئـبەوانی لـبە نێیو مێمێنێشــانکردوود، چــونکە ئەگەرچــی دەرکــەوتنیان لــە کێشــەی تــەحکیم لــە کــاتی شـــەڕی صفین(۳۷/۱۵۷) ، ددرکەوتنیکی سیاسی بوو و پرسی مافی حوکمپانیان لە نیّو بیری سیاســی ئیســلامیدا برەوپێدا، بەڵم ئەو دەرکەوتنە هەر لەو کاتەوە دووراییـەکی ئـایینی هــەبوو ئەمــەش بــەدوو ئاڕاســتە : لــەوەی تێزی تیزە سایسیەکەیان دەربڕینێکی ناینی هەبوو وەك لە یەکەمین دروشیـان "لا حکــم إلا ننهە" گوزارشــتی لێ کــراوە، دووەمــیش لــەوەی تــە‌و خــاوەن هەڵێیســتانە خۆیــان پێگەیــەکی نایینیــان هــەبوو و بە‌شــیێکی زۆری رابەرەكانیان لە قورئان خوێنەكان بوونە ''، هــەر بۆیــە نــاتوانین "ئیســلامی خــەوارییی" وەك رەوتێكـی خــاوەن خوێندنەوەی جیاواز بۆ نەم نایینە چاو لیێنە‌کە‌ین، یان لایـەنی کـەم وەك دابڕانێـك لـە تێگەیشـتنی رە‌وت‌ـە‌کانی تری ئایینەکە تەماشای نەکەین.
بێگومان مەبەستمان لە دەستەواژەی "ئیسلامی خەوارییی"() ئایینێك نییە لەخۆیدا کـە جیـاواز بـیێ لە جیهانبینی گروپە ئیســلامیە‌کانی تــری غــەیرە خــەوارییی، لــەرووی خوداپە‌رســتی و ئــەو ئە‌رکــە دینیانــە‌ی پەیوەستن بەو خوداپەرستییەوە ( نوێژ، رۆژوو و…هتد)، بە پێچەوانەوە تـەوان بـهە پابەنـدبوونی تونـد و تەنانـەت پەڕگێرانەیان بەو ئەرکە دینیانە ناســراونێیان نەوەنــدەی مەبەســتمان تێگەیشــتنێکی جیـاوازی نایینەکەیـە لــە چۆنیەتی کارا کردنی ئایین و ئامادەیی لە زەمینەی کۆمەڵایەتی - سیاسیدا ، ئەو تێزەی ئـەوانیش بەرەبـەرە لــە تەواوی جڤاکی ئیسلامیدا قەبوڵکراوە (").
پەیوەندی خەواریج بە ناوچە کوردییەکانەوە، دەگەڕێتەوە بۆ دەستپێکی ســەرهەڵدانی ئــهە بزوتنەوەیــهە و هانا بردنیان بۆ ئەو ناوچانە، لە دوای جیابوونەوە و شکستیان لەبەردەم سوپای خەلیفە عــەلی کــوڕی ئــەبوتالیب لــەدوای شــە‌ری صــفین و دالّــددانیان لەلایــەن دانیشــتوانی ئــەم ناوچــانە. پاشــانیش بــە درێـژابیی ســەردەمی ئومەوییـەکان (٤١ -١٦١ -٧٤٩) و دواتــریش ســەردەمی یەکــەمی عەبباســی (١٣٢ -٢٢٧ك/٧٤٩ -
٨٤٢)، لە وڵاتی کوردانەوە بزوتنەوەکانی خۆیان دەست پێدەکرد و وەك قوڵاییەکی جـوگرافی بــەکاریان دەهێنــا لە رووبە‌ڕووبوونە‌وە‌یان لەگەڵ دەســەڵتی ناوەنــد و پشــتیان بــە توانــا مرۆیـی و نابورییــە‌کانی تــە‌وێ، تەنانــەت پێکهاتە سروشتییە‌کە‌یشی دەست بۆ بە‌ردە‌وامیدان بەو بزوتنە‌وانە ْ. بەلام نەوەی لــەو پەیوەندییـە بە‌راییـە‌دا جێگەی سەرنجە ئەوەیە کە رۆڵی دانیشتوانی وڵاتەکە —واتا کوردەکان —کــەم دەردەکــەوێ، ئەگــەر ئاماژەشــی بۆ دەکرێ ئەوا هەر تەنها باس لە بەشــداری سیاســی - ســەریازییان لــەو بزوتنەوانــەدا دەکرێـت و کــەمتر وەك سەرکردە و خودانی بزوتنەوەکان ناویان دێت و لەوە دەچێ پەیوەندییەکە هەر لە ناســتیی دەڵـدەدانی خێڵەکییانـە و هاوبەشی لە نەیارێتی بە‌سە‌نتە‌ر مابێتە‌وە. بەلام بێگومان ئەم بەیەکەوە ژیانە بـنۆ ماوەیـەکی درێـژی مێـژوویی پەیوەندییەکەی بردۆتە ئاستی ترەوە، بەتایبەت لە نیوەی دووەمــی ســەدەی ســێیەمی کۆچـی/ نۆیــەمی زایینــی بەدواوە. بەجۆرێك كە بە لێوردبوونەوە لەو دەقانەی لەمەرِ پەیوەندییەكە لەبەردەســتمانن، تێبینـی پێگەیشــتنی باوەڕی خەوارییی لە نێو هەندێك كورد دەكرێت، بەڵكو - لێرە و لەوێ- دەستنیشــانی دەرکەوتــە باوەڕییــە‌كانی پەیوەندیەکەش دەکرێ، ئیدی دەبینین ئیسلامی خەواریچی بــۆ ئــەو کوردانــەی پــەیڕەویان لیێکــردووە بۆتــە ئــەو سیستەمە کولتورییەی شوناسی نایینیانی لەسەر دامەزراوە و نەوانی لە پانتایی ئیســلامیدا پــێ دەناســرێتەوە.
ﻭەﻙ ﻟﻪ ﺧﻮﺍﺭەﻭە ﺑﻪ ﺩﺭێﮊﯼ ﺑﺎﺳﯽ ﺩەﻛﻪﯾﻦ.
## تەوەرەی یەکەم : ناسنامەی ئابیبنی خەواریج یەکەم: جوگرافیای ئیسلامی خەواریجی لە وڵاتی کوردان
ئەو جوگرافیایەی دوو لە نوسەرانی سەردەمەکە بۆ باوەڕی خــەواریچی دەستنیشــانیان کــردووە قــەبارەی کاریگەری باوەڕەکەمان لەســەر کــورد و وڵاتەکــەیان بــۆ دەردەخــات، دیــارە مەبەســتمان لــەو دوو نوســەرەش هەریەك لە مەسعودی (م ۳٤٦/۹۵۷) و تـیبن نـە‌دیم(م۳۸۳/۹۳۳ز)د؛ یە‌كـە‌میان لە‌چوارچـیێوەی گـە‌ران و سورانەکانی بە ناوچە کوردییەکان( ')، دووەمیشیان لە میانەی سـۆراخی بەرەــەمی نوسـراوی زانایــانی گـروپ و رێبازە جیاوازەکان، ئەم کارەیان کردووەڵ')، کە دەشـیێ ئێمـە بـەم شـیێوەیەی خــواردوە ئــەو پانتاییــە جوگرافیــە دیاری بکەین:
هــەرێمی جــەزیرە( میزێپۆتامیــای ســە‌روو) بــە ســە‌نتە‌ری چــالاکی خە‌واریجــە‌کان دابنــێین لــە ناوچــە
کوردییەکان، بەتایبەتیش دەورویەری شاری موصـلێ لــە ســە‌ردوە تــاوەکو تەلەعغــە‌ر و ســنجار. لــە خــوارەوەش لەسەر کەنارەکانی زێی گەورە و روباری دیجلە چەندان بنکەی خــەواریجی بەرچــاو دەکــەوێ بەتایبــەت لەســەر زێ تا ئەو شوێنەی دەڕژێتە ناو روبارەکەوە''''. بێگومان ئەو سەنتەرێتییەی هــەرێمی جــەزیرە قوڵاییــەکی مێـژوویی هە بنكەى ئەو بزاقە ناسێنراوە، بۆیە ناساییە ئەگـەر لــەو سەردەمیشــدا هــەروا بێنێتـەوە، تــا ئــەو رادەیــەی بــە
"ولاتی شوراتەکان —بلاد الشراة" ناوینرێ، تەنانەت ئەگەر زۆرجار ناوی خـەواریج دەیێنـرێ، ئــەوا راســتەوخۆ بەناوی هەرێمەکە و بە شاری موصـلڵ دەلکێنـرێ''). رەنگـە چـاودێریکردنی گەشەســەندنی رەوشـی دیــۆگرافی هە‌رێمە‌كە تارادە‌یـە‌ك شــرۆقە‌ی ئــەو ســە‌نتە‌رێتییە بكـات، بەتایبـەت یــە‌كانگیری بە‌رچـاوی دە‌مــارگیری خێلّـە
عەرەبییە خەوارییەكان لەوانەش شەیبانییەكانێ''، لەگەڵ خێلە كوردییەكان ئــەوێ، یەكانگیرییــەك كــە گەڕیــدە و جوگرافیناســە‌کانی ســە‌ردەمە‌کە تێبینیــان کــردوە و بــە ناشــکرا پە‌خِــە‌ی بــۆ درێـنژ دەکــەن ( ). دیــارە کــە
بزوتنەوەیەکیش ئـعەو پەیوەندیــە کــوردی - عەرەبییــەی تێـدا بــەڕوونی بەرچــاو بکــە‌وێ، بزوتنــەوەی خەواریچــە "صوفری"ییەکانە بــە رێبــەرێتی مســاوری کــوڕی عەبدوغەمیــدی شــاری ( ٢٥٢ -٢٨٣٨/٨٦٦/٨٩٦-٨٩٦ز)، کــە ناوچەیەکی بەرفراوانی لە وڵاتی کــوردان''و لــە دەردوەی ئــەم وڵاتەشــی گرتبــۆوە''')، بەهــەمان شــیّوە لــەڕووی مرۆبیبەوەش چەندان گرۆی کۆمەڵایەتی، لە کورد و لە عەرەب، لەخۆی کۆ کردبۆوە '').
ناوچەیەکی نزیك بە هــەرێمی جــەزیرە، کــە وەك بنـکەیــەکی ســەرەکی خەوارییِــەکان دەستنیشــانکرابێ،
ناوچەی شارەزوورە، کە ئەوێش هەمان تووڵیی مێژووییی هەیە لە پەیوەنــدی بــە خــەوارییج و هــەر لــە ســەرەتاوە داڵدە و بنکەی دەستپێکی بزاوتی تـەم گردپــە بــوەڵے'. هەرچــەندە بــە ووردی نــاتوانین پانتــایی باوەڕەکــە لــەو قۆناغەی تمە باسی دەكەین لــە دەقەرەكــە دەستنیشــان بكــەین، بــهۆم دیــاریكردنی "كــە‌رخ جــودان"" '، ودك پێنێن دەرێخات، بەتایبەت کە دەزانێن ئەو شارێچکەیە مەرزی نێدوان دەقۡـەری شـارەزوور و هــەرێمی عیێدراق بــووە لــە نزيك بە خانە‌قين (^).
لە هەرێمی ناذربێجان، خەواریجەکان —بە ووتــە‌ی مە‌ســعودی - ئــەو کوردانــە بــوون کــە بــە شــورات ناسرابوون (الاكراد الشـراق) (، كە لەوە دەچێ بە زۆری لە دە‌وروب‌ب‌ه‌ری دە‌ریاچ‌ب‌ه‌ی ورم‌سێ نیشــتە‌جێ ب‌سووبن، تــا وای لێهاتووە پێی گوتراوە "جیرة الشـراة - دەریاچەی شوراتەکان" شوراتانە كەم و كوڕی زۆری هەیە، تەنانەت بەر لــە كۆچـی ناچـارییانەی هێنــدێك لــە لایــە‌نگرانی بزوتنەوەكــەی مساور، لە دوای شکستی سەرکردەیەکی بزوتنەوەکە بە ناوی ه‌ـارونی شـاری، لــە ســالی (۲۸۲۸) ۸۹ز ( ر ر ر هیچ زانیاریان لەبارەی چالآکی و پەیوەندی کبورد و خ‌سە‌واریج لەوێدا لە‌بە‌ردە‌ســتدا نییـە. بۆیـە وا زە‌ندە‌ک‌ه‌ین ئەمە دەستپێكی نەم جۆرە چاڵكی و پەیوەندییە بێ. نەمە بەو مانایـە نایــەت پێمــان وابێـت لــە‌وێ هــەر ئــەو كوردە شوراتە كۆچكردووانە بنكەی كۆمەڵایەتی رەوتە نایینیەكەیان پێكـدەهێنا ، بـهێكو وادیـارە هێنـدێك لـعە كوردانی ئـە‌وێش پاڵپشــتیان لیێ کــردبن؛ بــۆ غوونـە ئــەوە دەزانــین یــە‌کێك لــە یــاودرانی هــارِونی شــاری، کــە
ئیبراهیمی کوردی (شادکۆ، شادلویە)یە، کاتیێك دەچێتە ئـاذریێجـان، کچـی یــە‌کێك لــە ســە‌رکردە کوردەکـانی ئەوێ دەخوازێ و لەو ژنە دەیسەمی دەبێ ( ' كە دوا ســەركردەی بــەناوبانگی خەوارییــە كوردەكانــە وەك دواتــر باسی دەکەین.
سەبارەت بە رۆژناوای هەرێمی چیا ، کە بەشێکی گرنگـی وڵاتـی کـوردانی پێکـوردانی پێکـودەیێنا ، ئـوە جێگـە‌ی سەرنجە كە كەمتر وەك بنكەی چـاڵكی خەوارییِـەكان دەركــەوتووە. تــەنیا شــارێك لەوێـدا نــاوی هاتبــێ شــاری
"ســـوەرەودرد"ه، کــە لــە قســەی تــیبن حەوقــەل(م۳٦۷ك/۹۷۸ز)ی گەڕیــدە و ولاتنــاس دەردەکــەوێ، زۆریــەی دانیشتوانەکەی کوردی خەواریج بوون''، بەڵام نە ئیبن حەوقەل و نە هیچ کەسێکی تر - ئەوەنـدەی ئاگــادار بــین بین - ئاماژەیان بە چاڵکی ئەم کوردانە نەکردووە. ئەگەرچی هــەبوونی نــاوی ســەرکردەیەکی کــوردی خــەواریج،
کە بەسامی کوردییە، لە سەرویەری چاڵاکییەکانی سەرکردەی ناوداری فـارس یـە‌عقویی کـوڕی لـبەیشی صـبەفار
(٢٥٤-٢٦٥/٨٦٨-٨٢٩)، لە هەرێمەكەدا، ئەگەرى هەبوونى ئەوجۆرە چـاڵكییە تـنۆخ دەكاتــەوە``). لەگــەڵ لەگەڵ ئەوەشدا ئەو چاڵکییانە و پانتایی بالاوبوونەوەی باوەڕەکە لەوێدا - بــە بــەراورد لەگــفڵ هــەرێم و دەڭــەرە كوردییەكانی تر - سنوردارترە. نەك هەر ئەمە، بەڵكو لە هەندێ رووداودا دەبیـنێن، خــەڵكی شــارەكانی ئــەوێ رووبەڕووی ئەم جۆرە چاڵكییانە بوونەتەوە، ئەوەتا لە سەروبەری بزوتنەوەكــەی مســاوری شــاریدا، كاتێـك رووی کردۆتە شاری بەناویانگی حولوان، خەڵکەکـەی بەتونـدی بەرچـیان داوەتـەوە، ئـەویش ژمارەیـە‌کی زۆری لێ كوشتن، ئەوانیش برێك لە لایەنگرەكانیان كوشتووە (. تەنانەت شاعیرێكیش بە شـیعر گوزارشــتی لــەم رووداوە ﺭﻭﻭﺩﺍﻭە ﻛﺮﺩﻭﻭە :
فقتلت أغرار غرارها (°) و حلوان صبحتها غارة
## ﺩﻭﻭﻩﻡ: ﻗﯚﻧﺎﻏﯽ ﭘﻪڕﯾﻨﻪﻭﻩ ﻟﻪ ﺩﺍڵﺩﻩﺩﺍﻧﯽ ﺧﻪﻭﺍﺭﯾﺞ ﺑﯚ ﺑﻮﻭﻥ ﺑﻪ ﺧﻪﻭﺍﺭﯾﺞ
ئەوەی لەسەرچاوەکاندا تێبینی دەکرێ، لەم قۆناغەدا پەیوەندی کــوردان بــە ئیســلامی خــەوارییی لــەوە دەرچووە هەر تەنها بریتی بێت لە لەخۆگرتن و نیشتەجێبوونی گرۆیە خەواریجییە عەرەبــەکان لــە وڵاتــی کــوردان و پالپشتی و پشتگیری کوردان بۆیان بەپێی نەریتی داڵدەدانی خێلەکی و بەهانا هــاتن و بەرژەوەنــدی ئــابوریی،
وەك لە قۆناغەكانى پێشووترى پەیوەندى نێموان كـورد و خەوارییـدا وابـووە ( ) ، بـهەڵكو ئـهەو بـاوەریە تێكـەڵ بـە دارِشتەی کۆمەڵایەتی هەندێك لە خێلە‌کانی بووە و بۆتە بـاوەڕی بـاوی پــە‌یڕەولێکراو و داکـێکی لــە بنــە‌ماکانی دەكەن.
هەرچۆنێك بێت ئێمە ووردە‌كـاری زۆرمــان لــەبارەی ئــەو خێلّـە كوردیانــە لە‌بە‌ردە‌ســتدا نییــە تــەنیا زانیاریان لەسەر دووانیان هەیە کە بـیێ دوودڵـی دەتـوانین بـە خێلـی کــوردی خــەواریچی دایـانبنێین، ئــەوانیش
"شەمردلی" یەکان و "یەعقویی"یەکانن؛ زانیاری لەبارەی ئەم دوو خێڵە لــە سەرچـاوەکاندا کەمــە، لــەبارەی شەمردلیە‌کان تەنیا ئیبن ئە‌ثیر (م۱۳۰۸/۱۳۳۲) باسیان دەکات و ئەوەندە دە‌زان‌یین کبە لسە ناوچ‌بە‌ی ش‌بارە‌زوور بوونە و سە‌رکردە‌كە‌یان ناوی معە‌مە‌دی کوری خۆرزاد بـحود و یــە‌کێك لــە ســەرکردەکانی بزوتنەوەکــەی مســاوری شاری بووە، تەنانەت لەوەدەچێ پێگەیەکی تە‌وە‌ندە بالآی لەو بزوتنە‌وە‌یە‌دا هە‌بوویێ کبە مس‌ساور، ل‌سە‌نێو هبەموو کەسایەتیەکانی تر، ئەوی بە جێنشینی خۆی دانـاوە (. یەعقویییـەکانیش لـعە خێڵە کوردییـەکانی رۆژەـعەڵاتی شاری موصلن، بەشداریان لە هەمان بزوتنەوەکەی مســاور کــردووە ''، لەوەدەچـیێ چــاڵکی نــەو خێلـە پــتر لــە
دەورویەری شارێچکەی "بەلەد"ێ بوویێ و چەندین جـار بـە تونـدی روویــەڕووی ســوپای خەلافــەتی عەبباســی بوونەتەوە (°).
لێرەوە دەشێ ناماژە بۆ نەوە بكەین كـە بـاوەڕی خـە‌واریچی هـەر لـە ناســتی تەشـە‌نەکردن لـەنێو ئـەم خێلۡانە نامێنێتە‌وە، بەڵکو دەبێتـە ئـەو پێکبە‌سـتە عە‌قێدە‌یی‌بی‌ب‌فی جـارێکی تـر دەمـارگیری خێێلۡه‌کانی لەسـەر دادەڕێژرێتەوە، یان با بلێین ئینتیما کۆمەڵایەتییەکان دەستکاری دەکات و بــە شــێوازێکی تــر گوزارشــتیان لیێ دەكاتەوە. لەم بارەوە ئێمە دەشێ جارێكی تر بگەڕێینەوە بۆ لای مەسـعودی، لەوێدا دەبیـنین كاتێمك بـاس لـعە
"ﺍﻻﻛﺮﺍﺩ ﺍﻟﺸﺮﺍﺓ - ﺷﻮﺭﺍﺗﻪ ﻛﻮﺭﺩەﻛﺎﻥ" ﻟﻪ ﻫﻪﺭێﻤﯽ ﻧﺎﺫﺭﯾێﺟﺎﻥ ﺩەﻛﺎﺕ، ﻧﺎﻣﺎﮊە ﺑﯚ ﻧﺎﻭﯼ ﻫﯿﭻ ﻛﺎﻣﯿێـﻚ ﻟــﻪﻭ ﺧێﻻﻧێـﻪ ناکات کە لە چوارچێوەی نەو ناوەی خۆی لێیان دەنێ جێگەیان بۆتەوە، بەڵکو نەمە دەکاتــە ئــەو نــاوە گشــتیەی پێیەوە دەیانناسێنێ ( )، لە کاتێکدا - وەك بینیمان - کوردە شوراتەکانی ئەوێ زێتری ئـەو کوردانــە بـوون لــە
نێو بزوتنەوەكَـەی مسـاور بـوون و كۆچـیان كـردووە، هە‌ریۆیـە رەنگـە كەسـانێك لـعەخۆ بگـرێ لـعە خێلـە‌كانی شەمردلیی و یەعقویی و هی تریش. بەڵام ناوهێنانیان بەو جۆرە ئاماژەیـە بـۆ جۆرێـاك لــە هاوپـە‌یانی خیێلـە‌كی کە بنەمایەکی نایینی هەیە، بێگومـان ئـهە یەکگرتنەوەیـەی بـاوەر و دەمـارگیری کاریگــەری هــەبووە لەســەر تێگەیشتن و ناسینی خێلە کوردیەکان بۆ یــەکتر ، بەتایبــەت کاتێـك دەیــانبینین - لایــەنی کــەم هــەردوو خێلای شەمردلیی و یەعقویی - لە رووی شوێنی جوگرافیەوە کــەمێك لەیەکــدی دوورن: یــەکێکیان هــی شــارەزوور و ئەوی دیان هی دەوروبەری موصڵە .
بەبەر حاڵ بەبێ هەبوونی هیچ دەقێکـی مێ-ژووییی لــەبارەی کاریگەریــە باوەڕیــە‌کانی خــەواریج بەســەر بونیادی کۆمەڵیەتی خێڵەکانەوە، لەرووی تێکەڵی و داڕشتنی ناسنامەی هاوبـەش، توێدژەر ناتوانـیێ ناکـامێکی روون بەدەستەوە بدات و كاریگەرییەكان —بەشی هەرە زۆریان —بە نهێنسی دەمێنیێتـە‌وە. بــە‌آلم دەبـیێ ئامــاژە بۆ ئەوە بکەین کە پابەندی ئەو خیالانـە بـە بـاوەری ئـەم گروپـە ئایینیـە و داکۆکیکرەنیـان لێسی دەستنیشـانی کارایی ئەوانی لە نێو مێژوودا کردووە، بەجۆرێك كە لە دەرەوەی بەشداریان لــەنێو بزوتنــەوە نابینیەكــە بوونیـان نییە و مێژووی پێش و پاش رۆڵی ئــە‌وێیان نادیـارد، وەك تــەوەی مێژووەکــە‌یان تــەنیا لــە خــە‌وارییبوونیان چـپ
بووبێتەوە .
## سێیەمێ خەوارییە گەشە پێدنی ناسنامەی نایینی پەیڕەوکارە کوردەکانی
قەبوڵكردنی باوەڕەكــە و پـەیڕەوكردنی بنــەماكانی وەك رێكخــە‌ری رەفتــاری كۆمەڵایــە‌تی لــەو شــوێنە
جوگرافیایەی ولاتی کوردان وەرچەرخانێکە لە مێژووی بیروباوەڕی ئایینی ناوچەکە ، بــە تایبــەت لــە جێگایــەکی وەك شارەزوور كە بەوە ناسرابوو خەڵكەكەی لە ناڵ و گۆڕكردنی باوەڕیانــدا سەرســەخت بوونــە وەك لەســەرویەری وڵاتگــیری عــەرەبی ئیســلامیدا دە‌بینــرێ، کاتیێـك ڕووبە‌ڕووبوونە‌وە‌ی‌ــە‌کی زۆریــان نوانــدووە
گەڕیدەیەکی وەك موسعری کوڕی موهەضەل(م دوای ٣٩٠ك/١٠٠٠ز)، ئەوان رازی نـە‌بوون "بـە زەبـری ششــێر" بنە موسلمان'''. بەلام لەو قۆناغەی ئیّمە باسی لێوە دەكەین بینیمان تەنانەت هەنــدێك خێلاسی كــوردی ئــە‌وێش چوونەتە سەر باوەری خەواریجی.
ئەوەی لێرەدا بۆ ئێمە جێگای پرسیار بێت ئەوەیە ئـاخۆ بوونـە خـەواریج لـە‌پای چ گـیۆڕانێکی ئـابینی بووە لەو ناوەندە کۆمە‌لایە‌تیە‌دا؟ یـا بـا بپرسـین بوونـە خـەواریج و پابە‌نـدبوون بــە بنــە‌ماکان لەســەر حیســابی وەلانان و وازهێنان لە چ باوەڕێکی نایینی تـبر بـووە؟ لەبــەر نــەبوونی هــیچ دەقێکـی مێـژوویی روون، رەنگـە نەتوانین بە دروستی لــە تــەواوی رەهەندەکانیــەوە بابەتەکــە بِخەینــەڕوو، بِــەڵام نەگــەر سەرچــاوەکان نــاتوانن لــە
(1) مروج الذەب، ج۳، ص ۰۱۱.
شرۆڤەکردنی بابەتەکەدا هاوکارمان بن، ئەوا توێژەر ناچار دەبێت هانا بۆ جۆرێکی تر لــە شــرۆڤەکاریی ببـات بــە پشت بەستن بە گۆرانی ناوی کەسەکان، وەك ددرکە‌وتە‌یە‌کی گـرۆرانی عە‌قیــدە‌یی کــە لــەو پانتاییــە‌دا روویــداوە.
رەنگە ناوی هەمان ئەو سەرۆك خێلی شەمردلی كلیلێك بێت دەروازەی بابەتەكەی پێ بكەینەوە.
ئەگەر لـعەناوی ممەمــەدی کــوڕی خـۆرزاد بــڕوانین دەبیــنین پێکهاتــەی نــاوی بــاوکی و ماناکەیشــی لــە دەرەوەی کولتوری ناونانە لە ترادیسیۆنی ئیســلامیدا، لەبەرامبــەردا دەشــێ لــە نێـو کولتــوری ئــایینی پــێش ئیسلام، زیاتریش کولتوری میترایی و زەردەشتی، ناوەکە مانایەکی ئـایینی و قـە‌بوڵێکی کۆمەڵایـە‌تی هـەبێت،
چونکە "خۆرزاد=کوڕی خۆر" لەوێدا پێۆزییە‌کە بۆ هە‌ڵگرە‌کە‌ی، نەمەش بەپێی نەو پێگە‌ی‌ـە‌ی خـیۆر هە‌ی‌ـە‌تی،
پێگەیەكە لە كولتوری نایینی كورداندا دەركەوتەی هەبووە ( )، كەچی لــە ترادیسـیۆنی ئیســلامیدا —بــەدەر لەدابەشبوونە مەزهەبیەكان- نەك هەر ناونانی كەسێك بە كوڕی خـۆر بـاو نییـە ، بــەڵكو رەنگــە بەدەرچـوونیش دابنرێ لەو سیستەمە كولتوریەی ئیسلام وەك گشتیێك كاری پێ دەكات.
لەلایەکی ترەوە نـاوی کورەکــەی خـۆرزاد کــە "عمــد"ه تــەواو نـاوێکی ئیســلامـییانەیە، بــەڵکو لــە پدۆزترین ناوەکانی نێو ئایینەکەیە ، بۆیە ئەم ناونانە پێمان دەڵێت کە دەشێ وەرچــەرخانێك لــە پابەنــدی ئــایینی ئــەم بنەمـالە‌یــە ڕوویــدابیّت و رایدە‌یــە‌نێ ئــەوان لێــرە بــە‌دواوە هــە‌لێگری شوناســی ئیســلامین، بێگومــان مەبەستمان لەو ئیسلامە خە‌واریجییە‌یە کە رێگا بە کوری خـێرزاد دەدات رۆڵێکـی ئـاوا بـالآی تێـدا ببینـیێ و ئەرکی رێبەرێتی گەورەترین بزوتنەوەی خەواریچی سەردەمەکەی پێ بسـپێردرێ. بــەڵام بــا ئــەوەمان بــیر نەچــێت كە ، وەك گوتان، بەلّگەیــەكی رووغــان نییــە پالپشــتی لــەو ناكامــە بكــات، نە‌گەرچــی توێـژە‌ری تــریش لــەو باوەڕەدان خەواریج کاریگەریان بەسەر پرۆسەی بە موسڵمانبوونی کورددا هەبووە (٢).
بەڵام خۆ دەتوانین بڵیین ئیسلامی خەوارییی —کەم تا زۆر - رۆلی خـیۆی لــە تێگەیشــتنی کـوردان لــەو نایینەدا گێڕاوە، لایەنی کەم توانیویەتی جیە‌ـانبینی ئــەو کوردانــەی پشــتگێریان لیێکـردووە، بگــۆڕێ. رەنگـە
پابەندی پتەوی خەواریچەکان بە بنەما گشتیەکانی ئیســلامەوە هانــدەرێکی باشــیان بوویێـت بــۆ بانگــەوازیکردن بۆ ئیسلام لەنێو خەڵکانێکدا کە هێشتا نەبوونەتە ئیسلام یان تێگەیشتنێکی تریان بـنێی هەیــە ، لــە شــوێنێکدا کە بۆتە بنکە و داڵدەیان. لەلایەکی ترەوە هەندێك لــە خەوارییەکان بــە گشــتی بنــەمای باوەڕییانــەی ئــەوتێیان هەهوە کــە رەنگــە پـە‌یڕە‌وکارانی نایینــانی دی لیێ نزیــك خســتبنە‌وە و جۆرێـك لــە هاوســەنگی بــۆ پەیوەنــدی نێوانیان راگرتووە، ئەوەتا هەندێکیان کوشتنی زەردەشتی(مەجوس) و جولەکە و مەسسیحیان حـە‌رامـکردووە (٣)،
9 تەنانەت گروپێكی وەك صوفرییەكان، كە مەزهەبی هەرە باوی لــە پانتــایی كورەیــدا، باوەڕیـان بــە بنــەمای ئــە‌وتۆ هــەبوو مــە‌ودای موســلمانبوونی لــە ســەر رێبــازی خــەوارییی فراوانکــردووە، بەتایبــەت ئــەو بنە‌مایانە‌ی رێگە بە ژغواســتن لــە "موشــریکە‌کان" و خــواردنی خۆراکیــان و میراتگریــان دددات'')، ئەمــەش دڵنیاییەك لەلای غەیرە خەواریییدا دروست دەکات بۆ نزیك بوونەوە و پەیوەندی بەســتن و تەنانــەت قــەبوڵکردنی باوەرەكەش. خۆ هەر ئەو گروپــە نــەرمی نوانــدووە لــە ســەرەدەریکردن لەگــەڵ موســلمانی غــەیرە خــەوارییی و بەتەواوی پەیوەندی خێی لەگـەڵیان ناپچـرێنێ نەگـەر تەنانـەت ئـعەم کـارە لەســنوری پابەنــدبوونی نایینیشــەوە تێنەپەڕێت، بە تایبەت كاتێك ئەوان "نوێژ لە پشت ئەوەی ناشی ناسن" دەكەنْ")، ئەمــەش - وەك یــەكێك لــە
توێژەرەکان بۆی چووە - وادەکات بتوانن لەگـهۆ جڤـاکی ئیســلامیدا هەڵبکـەن، نــەك دوژمنایــەتی و دابڕانـی تەواوی خۆیانی لەبەرامبەردا رابگەیەنن"). بەمــەش دەروازەیــەکیان بــەڕووی ئــەوانیتری غــەیرە دیــن و غــەیرە مەزهەب کردۆتەوە بۆ یەکترناسین و و دواتریش بــوون بــە خــەواریج. ســەبارەت بــە بابە‌تە‌کــە‌ی ئیێمــە‌ش، ئەگــەر پرۆسەیەکی موسلمانبوونی کوردەکــان لەســەر بــاوەڕی خــەواریچی هــەبێت، ئــەوا لایــەنی کــەم لــە دوو لادا بــە قازاخی خەوارییەکان دەگەڕایەوە: بەوەی زەمینەیەکی کۆمەڵایەتی بـۆ مانـەوە و گەشەســەندن فەراهــەم دەکــرد ، هروەها بەوەی بە‌شــداریکردنی تــە‌و خە‌ڵکانــە لــە بزوتنــە‌وە‌کان و داکــۆکی کردنیــان لێسی لــە‌کاتی تە‌نگانــە‌دا بەردەوامێتی بە بزووتنەوەکانیان دەبەخشی و لەدوای هەر شکستێکدا نوێی دەکـردەوە. ئەمــە بــە ئاشــکرا لــە بزوتنەوەکانی وڵاتی کورداندا دەردەکەوێ کە هــەر لەســاتی لەدایکبوونیــەوە تــا ئەوســەردەمەی باســی دەکــەین دەسەڵاتی خەلافەت نەیتوانیووە کۆتایی پێ بێنێ و وایلێهاتووە وەك زنخیرەیەکی نەپچڕاوە بێنە بەرچاو ''.
خستنەڕووی دووراییەکانی هــزری ئــایینی خــەواریچی و دەستنیشــانکردنی دەرکەوتــەکانی لــە پانتــایی کوردیدا، بەو زانیاریـە کە‌مــە‌ی لە‌بە‌ردە‌ســتدایە، کــارێکی ناســان نییـە، بۆیــە نە‌ســتە‌مە - جگـە لــە هێلّـە گشتیەکانی - بونیادی نایینی بزوتنــەوەکانی خــەواریج بـیێ کــەم و کــورتی بخوێنرێتــە‌وە. بــەڵم تــەوەی دەشـیێ لێرەدا بە هانای توێژەر بێت لە دەستنیشانکرەنی نەخشی باوەڕەکە و کاریگەریەکانی لەســەر هەڵوێســتی کـوردە خەوارییەكان، هەبوونی چەند خاڵێكی سەرەكیە لە باوەڕەكەدا كە لهەــەر شـوێنێك تەشــەنە بكــات خەڵكەكــەی پابەندیان دەبێت.
رەنگە دیارترین باوەرێك كە تێگەیشتنی خهاورییەكان بـیۆ ئیســلام لــە تێگەیشــتنی ئــەوانی تــر جــوێ بکاتــفود، مـە‌ســە‌لە‌ی گونــاه‌کرن و قە‌وارە‌کە‌یــە‌تی، ه‌ـە‌رودە‌ا ک‌ــوفر و ماه‌یــە‌تی و دەستنیشــانکردنی پێگــەی کافران لە نێو گرۆی باوەڕداراندا ، هــەموو ئەمــەش لــە چوارچــیێوەی خوێندنــەوەی وان بــۆ ماهیــەت و پرۆســەی دەسەڵاتداری لە کۆمەڵی ئیسلامیدا دێت ، بەو پێیە خەوارییبوون، لەپاڵ بنەما جێگیرەکانی ئیســلام کــە رەنگــە گرۆیە نە‌یارە‌کانیشیان بە کەمێك جیاوازی رووکە‌شی لە‌سە‌ریدا ه‌ساوڕا بسن(باوەڕ ب‌ب‌ه خـودا ، پێغەمبـەر، نوێـژ،
رۆژوو…هتد)، بریتییە لە ناسینی گوناه و کوفر و رەفتارکردن لەگەڵ دەوروبەر بە پێی ئـەو ناســینە، هــە‌رودها دوورکەوتنەوەیە لەوەی باوەڕی خەوارییی بە گوناهی دادەنێ و جەختکردنەوەش لە ســەر کـافرێتی ئەوانــەی لــەو باوەڕە لا دەدەن و پێی رازی نابن. لێرەدا ئەو کەسایەتییە باوەڕدارەی دەردەکـەوێ کەسـێتیەکی پەرچـە‌کردارانە دەبێت و باوەڕداری لەلایدا هەلێیست وەرگرتنە لە ئەوانیتر، بەدەستەواژەیەکی دی شوناســی ئــابیینی خــۆی لــە سەر رەتکردنەوەی شوناسی بەرامبەری نەیار بونیاد دەنێ.
بۆیە ئەگەر خەواریج لــە مێژوویــەکی زووی دوای ســەرهەڵدانیان تووشـی پارچەپارچــەبی و هەڵوێســتی جیاجیا بوونەتەوە و کێشــە و نـاکۆکی ئــە‌وتۆیان کە‌وتێتــە نـاو کــە خــوێنێکی زۆری لەســەر بڕێیژن، بــە‌لآم بــۆ ماوەیەکی درێژ هەر دەستیان لەکەسایەتیە باوەڕداریەکەی خۆیان هەڵنەدەگرت. ئەمە بــە ئاشــکرا لــەو بنەمایــە
سەرەکیەی ئەواندا دیارە کە نوسەران ئاماژەی بۆ دەکەن و رایدەگەیەنن کەوا تەواوی خــەواریج لەســەری کـۆکن، نەویش بریتییە لەوەی هەموویان ئیمامەتی نە‌بوی‌ـە‌کری ص‌ـدیق و عوم‌ـە‌ری کـوڕی خ‌ـە‌ط‌ـاب بە‌ڕاس‌ـت دەزانـن،
بەڵام نکۆڵی لە ئیمامەتی عوسان دەکەن و زۆربەیان بە کافری دادەنـیێن بەتایبــەت دەمــی ئــەو ڕووداوانــەی بــە هۆیانەوە تێچوو، بەهەمان شێوە رازین بە تیمامەتی عــەلی کـوڕی تــەبوتالب بــەر لــە رازیبــوونی بــە تــەحکیم لەگەڵ موعاویە، بەڵام دوای ئەوە رەتی دەکەنەوە و دەیخەنە خانــەی کــوفردوە ( ). هــەروەها تــەواوی خەوارییــەکان هاوران لەسەر بنەمای ددرچوون لــە ئیمــامی ســتە‌مکار (۲) ، نە‌مــە ســەریاری هاورابوونیــان لەســەر کۆمــەڵێك بنەمای ناکاری و حوکمی شە‌رعیان وەك بێبـە‌ریبوون لــە درۆزن و خراپــە‌ی ناشــکرارْ "
باوەڕی نایینی خەواریچی لە هەڵوێستی سیاسیان جوێ نابێتەوە، هــەر نــەو باوەڕەشــە وایــان لیێ دەکــات لەســەر هە‌آوێسێیان بەرامبەر بە ئە‌وانیێری نەیار بەردەوام بن و نەیارێتی ببیێتیە ئـەو شوناسـە‌ی هـەم بساوەڕی ئـاییخی و هەمیش بیری سیاسی ئــەوانی پــێ بناســرێتەوە. واتــا ئەگــەر ئیســلامی خــەوارییی ددیــە‌وێ "ئومــە‌تیێك" لــە
پەیڕەوکارانی چێ بکات، ئەوا بریتی دەبێ لە دامەزراندنی ئومــەتی نــەیار ، ئومــەتێك كــە رێســا و رەفتارەکــانی خۆی لەو بنەمایە جێگیرانە هەڵدەهێنجێ، بۆیە دەکرێ باێین ئومەتی خەواریج نـاجێگیرە و لــە بزاوتــی بــەردەوام ﺩﺍﯾﻪ ﺩﮊ ﺑﻪ ﺩﻩﻭﺭﻭﺑﻪﺭﯼ ﺗﺎ ﺋﻪﻭ ﮐﺎﺗﻪﯼ ﺩﻩﻭﺭﻭﺑﻪﺭﻩﮐﻪ ﻟﻪﮔﻪڵﯿﺪﺍ ﻫﺎﻭﺭﺍ ﻧﯿﻦ.
بێگەیشێنە بۆ ئیمانداری و دەرکەوتــەکانی لــە رەفتــاری پەیڕەوکارانیــدا لــە سیســتەمی كۆمەڵایـە‌تی ئـە‌وكاتی كوردیـدا زەمینەیـە‌ك دەبینێتـە‌وە بـیۆ چـە‌كەرەكردن و گەشەســەندن، ئــەو سیســتەمەی خێ ئەیارێتی بە دەسەڵاتی خەلافەت تا ئەو قۆناغەی باسی لیێوە دەکەین بەشـی شـیێری لــە مێـژووی کــورددا بەركەوتووە (')، ئەمەش راستەوخۆ لــە نێـو كولتــورى خێلەكیــدا بەهانــەى بــۆ دەهێنرێتــەوە، كولتورێـلك كــەوا دەخوێنرێتـعوە حــەزی "ســە‌ریەخۆیوون= تــازادی هــە‌ڵس و کــە‌وتی خــیێڵ " ناگۆڕێتــە‌وە بــە "اگوێڕایــە‌ڵی =
ملکەچبوونی خێڵ بە دەسەڵتی دەرەکی"ێ)، ئیدی ئەو خەسـڵەتە هاوبەشــەی کــورد و خەوارییــەکان وادەکــات جۆرێك لە نزیكبوونەوە و تێكـەڵ بـوون لەنێوانیانـدا هــە‌بێ و بــۆ تــە‌و گــروپ و كەســانەی دژایــە‌تییان دەکــەن بەتایبەت شیعەكان، وەك تەواوكەری یەكتر وێنا بكرێنێ ( ").
هەرچۆنێك بێت رەنگە روونێرین دە‌ستە‌واژە‌یە‌ك لە‌معرِ بێروباوە‌ری "كوردە شوراتە‌كان" لە‌خۆیانــدا ئــەوە
بێت کە مەسعودی لــەبارەی بــاوەڕی ئــەو مـیللەتــە هێناوێتیــە‌وە و دەڵسێ: (( لــە‌کوردان هــەن رای خەوارییەكانە و بێبەرین لە عوسمان و عەلی)) (ٴ)، دواتریش لە قسەی ئیبن ئــەشێر وا دەخوێنرێتـە‌وە یــەكێك لــە
درایین ئەو کە‌سایە‌تییانە‌ی پابەندی ئەم بنە‌مایە‌ی خەواریج بورە میر ددیســە‌می کــوڕی ئیبراهیمــی کوردییــە کـە
لایەنی کەم تا ساڵی (۳۳۰/ز۹۶۲) لەسەر نەو ڕایە بووە و ودك خە‌وارییِـە‌کان نـە‌فرە‌تی لــە عــەلی کــردووە '').
بێگومان جەختکردنەوەی نەم دوو مێژوونوسە لەسەر نەم خاڵەی باوەڕی کوردەکان پابەنــدبوونی ناشــکرای ئــەوان دەردەخات بەو بنەما چەسپیوەی ئیسلامی خەوارییی، بنەمایەك كە لە هزری ئایینیاندا لە پــێش هــەموو جـێرە گوێڕایەڵی و پابەندیەکی تری ئایینی دێت، تەنانەت بێ باوەڕھێنان پێسی "مــارەبی ژن"یشــیان نایــەتێی، واتــا سیستەمی کۆمەڵیەتی هەڵگرانی باوەڕەکەی لەسەر دامەزراوە و خـە‌واریچبوون بــە بــیێ ئــەو بنەمایــە مانایــە‌ك نابەخشێ.
لەمە زیاتر شتێکی دی لەسەر باوەڕی کوردە خەواریچەکان خۆیان بەرچاو ناکــەوێ، بۆیــە دووبـارە دەبـیێ بچینەوە سەر بنەما گشتگیرەکانیان، بەڵام ئەم جارە لە رێگـەی تایبەقەنـدێتی ئــەو بزوتنــەوە خەواریچییـە‌ی لــە
ولاتی کوردندا بنکەیان دامەزراندبوو و کوردە‌کانیش پشـتگیری و پـە‌یڕدویان لـە بیروباوە‌ڕە‌کانیـان دەکـرد، ودك پێشێریشێ ئاماژەمان بۆی کرد، ئەو گروپە خەواریچیەی لــە هــەمووان زیــاتر لــە نێمو کــورددا چــوود، کــە ﮔﺮﻭﭘﯽ ﺧﻪﻭﺍﺭﯾﺠﻪ ﺻﻮﻓﺮﯾﯿﻪﮐﺎﻧﻪ .
صـ
هاوبە‌شە‌كانی خەواریج ، خاودن بیرو باوەڕی تایبەتی نە‌وتتۆن کە هەم لە گروپە خە‌واریی‌ی‌ه‌كانی تـر و ه‌ـە‌میش لـە
غەیری خەواریج جودایان دەکاتەوە. هەرچێنێك بێت رەنگە ئەوان لەدوای گروپسی بــەناویانگی ئــەباضـییەکـان –
كە تائێستا ماون - یەكێك بن لە گروپە میانڕە‌وە‌كانی خەواریج، دروستتر بلێین یـە‌كێكن لـعەو گروپانــە‌ی كــە‌متر بیروباوەڕەکانیان توندرەوی و پەڕگیری پێوە دیـارە'''، لەگـەڵ ئەوەشــدا ئــەوان لەمەســەلەی کــافر و بــاوەڕداردا،
وەك ، هاوتاپەیـداکردن"الشــرك"دادەنــيّن و رایدەگەیــەنن کــەوا هــەموو شــركێكیش شــەیتان پەرســتیە (")، بــەلام شەرِنەکەرانی نەیارەکانیان بە کــافر دانــەناوە ئەگــەر لــە بــاوەڕ و ئایینــدا لەگــەڵیان یەکبێنــەوە، هــەروەها بــە پێچەوانەی برێك لە خەوارییەكان، لەو باوەڕە نەبوونە كە "كوفر"ی دایــك و بــاوك هــی مـنداڵەكانیشــیانە یــاخود بابلیّن حوکمی شەرعی لەسەر مـنداڵـەکان بـدرێت لەســەر بنــەمای بـاوەڕی باوانــەوە، بۆیــە دژ بــە ئـازاردان و ﻛﻮﺷﺘﻨﯽ ﻣﻨﺪﺍڵﯽ "ﻣﻮﺷﺮﯾﻚ"هﻛﺎﻥ ﺑﻮﻭﯾﻨﻪ، ﻫﻪﻣﺎﻥ ﺑﺎﻭەڕﯾﺎﻥ ﻟﻪﻣﻪڕ ﺋﺎﻓﺮەﺗﺎﻧﯽ ﺩﮊەﺑﺎﻭەڕەﻛﺎﻧﯿﺸﯿﺎﻥ ﻫﻪﺑﻮﻭٴ).
بەهەمان شێوە لەو باوەڕەدابوون كە ناشێ كوفر حوكمێكی گشتگیر بێت بـۆ هــەموو تاوانێـاك و هەنــدێ تاوان هەن ناشێ تاوانبارە‌كە‌ی پێ كافر ببێ ودك هەندێك گروپی تر لەو ڕایە‌بوون، بــەڵكو حــوكمی تــاوان لەســەر ماهیە‌تە‌كە‌ی وەستاوە، بۆغوونە ئـەوەی دزی بكـات دزیکـە‌رە نــەك کـافر و ناچـیّتە ریـری ئــەو کەســەی ه‌اوتــا بۆخودا پەیدا دەکاتێ''، واتا پۆلێنکردنی ئەوان بۆ کەسەکان هەر لــە چوارچــێوەی دوانــەی بــاوەڕدار و کــافردوە نییە، بەڵکو دەشێ - ئەگەر لە ســنورێکی بەرتەسکیشــەوە بێـت - تاوانبــاری بـاوەڕدار هــەبێت، بـیێ ئــەوەی بەومانایە بێت كە نەمجۆرە تاوانبارە هاوناستی موشریك نییە و ماڵی حەڵاڵ نەكراوە ( ) .
ئەمە سەرباری ئەوەی پابەندبوونی توندی ئەوان بــە بنــەما جێگیرەکــانی ئیســلام وای لــیێ کــردوون ئــەو میانڕەویەیان لەبەرامبەر کەسی دەرچـوو لــەو بنەمایانــە نــەبێت، بــە تایبــەتیش نوێژنــە‌کردن، لــە چوارچــێوەی باوەڕی ئەواندا نوێژنەکردنیان لە ڕیزی تاوان و کارە خرەپەکان دەرهێناوە و خستویانەتە ریـزی "کـوفر"کردنــەوە،
نەك هەر ئەوەندە بەڵکو سەر و ماڵیش‌ـی حــە‌ڵاڵکراوە
ئەوەتا خەوارییەکانی مساور، لــە کــورد و عەرەبـەکان، لــە خــراپێرین بارودۆخیشــدا، لەگەرمــەی شــەڕ لەگــەڵ سویای عەبباسی، نوێژیان لەبیر نەکردووە، ئەگەر لە رۆژدا شە‌ریان دەکرد ئەوا لە شــە‌وێدا خــەریکی شــە‌ونوێژ و قورناخوێنی بوون (') .
لەلایەکی ترەوە ئەو کەمە نەرمیەی ئاماژەمان بۆی کـرد ، لەگـەڵ ئـبەو هەڵوێسـتە باوەریانـەی تریشـیان لەبارەی پەیوەنـدی گـرتین لەگـعەڵ خــەڵکانی دژ بـە‌وان، وایکـردووە ئــەو مەزهەبــە هێلێکـی پەیوەنـدی لەگــەڵ گروپەکانی تردا بهێلێتعهە، بۆیـە توێئژەرێك وای بــۆ دەچێ بیروبـاوەڕی صــوفرییەکان پێشــکەوتنێکی کــرداری بەرچاوە لە هزری خەواریچیدا، چـونکە مــەیلیان بــەلای کەمـکردنــەوەی نــەو پەڕگیریــەوە بــوو کــە ببــووە هــۆی شكستى بزوتنەوەكانيان'''، رەنگە كە ههەر ئەمەش يەكيّك لەو هۆكارانە بێـت كـهە وادەكـات بزوتنەكـەیان - تــا ئەو سەردەمەی لیێی دەدوێین - بەردەوام بێت. خۆ لە بزوتنەوەکــەی مساوریشــدا هەســت بــەو نەرمیــە دەکرێـت بەتایبەت ئەوانەی لەگەڵ مســاوردا بـوون دژ بــە بــاڵێكی نێـو بزوتنەوەكــە بــە ســە‌ركردایەتی كەســێك بــەناوی
"عویە‌یدە" کە لەسالی(۲۵۱ ك/۸۷۰ز)دا لیّی جیابۆوە لەسەر نەوەی ناخۆ تۆیسە‌ی خراپ‌بە‌کار قە‌بوڵـدە‌بێت یـان نا، (( مساور گووتی تۆیە‌ی قەبوڵ دەکەین، عویە‌یدە گووتی: قە‌بوڵی ناک‌بین))، بۆیـە شــە‌رِ لــە نێوانیـان بــە‌رپا دەبێت، تا مساور سەردەکەوێ و عویەیدەش مانـهەدی کوردەکـان لەگـهۆ مسـاور لـبەو ململانێیە باوەڕییە و لەدواتریش، مانای هاوڕابوونیانە لەگەڵ ئەودا .
## چوارەم : خەوارییچ و بەرهەمهێنانی کولىتوری سەربەخۆی ئابینی
ئەگەرچی رەوتی خەواریچی لە پانتابی ئیسلامیدا پـتر وەك رەوتێکسی سیاسسی سیاسسی سیاخی خـیۆی نوانــدووە،
بەڵام لەپاڵ ئەمەدا خودان هزرێكی ئابینی دارێژراو و كەمــە چـاڵكیەكی زانســتی - فیقەـیی بـووە. كەســانێك لە‌گروپە جیاجیاكانیدا بەو كارە هە‌ڵساون، ئەوەتا لە صوفرییەكان هـەبوون لـە "نـە‌هلی زانســت"بوونـە *، ودك بینیشمان ئەم گروپە لە رۆژهەلاتی جیهانی ئیسلامیدا ولاتی کسوردان ســە‌نتە‌ری چـالاکیان بــووە و باوە‌رِه‌کــە‌یان تیایــدا هــەر لە‌ناســتی پــە‌یرە‌وکردن نە‌ماوە‌تــە‌وە
ئایینیەکان لەدیدی خهاوریچییەوە راقەبکەن و سنوری حوکمە شەرعییەکان بە پـیێی تێگەیشــتنی مەزهەبیانــەوە دیاریبکە‌ن، بێگومان ئەمەش هەم بۆ رێکخستنی پەیوەندی و رەفتاری کۆمە‌لاییە‌تی گروپە‌کـە بـووە و هــە‌میش بۆ وەبیرهێنانەوەی بنەما چەسپیوو و جێگیرەکانی ئایین، ئـعەو بنەمایانــەی خۆیـان باوەڕیـان پێیـەتی و داکــۆکی لێ دەکەن و لــە گروپــە ئیســلامییەکانی دی جوێیـان دەکاتــەوە. بەهــەمان شــێوە هەوڵیانــداوە یادەوەرییــەکی
''''الطبري: تاريخ، جە، ص٢٢٠٢.
مێمێزوریی بـیۆ خۆیــان چـیێبکەن و رووداوەکــانی پەیوەســت بــە بزوتنەوەکــەیان تۆماریکــەن یــاخود جیــاواز لــە گێڕانەوەی گروپەکانی تر بیگێڕنەوە، بەتایبەت هـی مێژوونوسـانی فـەرمی کـە لەسـایەی دەسـەلاتی دژ بـە‌وان دەنوسرایەوە.
بەڵم ئەوەی لەم بـوارەدا جێگـای لیێ ووردبوونــەوە بێـت وونبـوون و نــەمانی بەرەــەمی نوســراوی ئــەم گروپەیە بەگشتیی، بەتایبەتیش ئەوانەی رۆژهەڵاتی جیبەـانی ئیســلامی بــە وڵاتــی کوردانیشـــەوە. ئــیبن نــەدیم،
راقەیە‌کی ئەم بابەتەی بە‌مِۆرە کردووە: (( ئەو قە‌ومە کتیێبە‌کانیان شـاراودیە و کــەم دە‌کە‌وێتــە دەســت))، ه‌بۆی ئەمەش دەگێپێتەوە بۆ رقی خەڵك و سەرەدەری خراپیـان لــە گەڵیانــداێ''، دیـارە مانــەوەی بەرهەمــەكانیان بــە شاردراوەبی راستەوخۆ پەیوەستە بە پێگەی سیاسی —ئابینی ئەوانەوە، بەمانایەکی تـبر لەبــەر ئــەوەی گوتــاری ئایینیان گوتارێکی دژە سەنتەرە، بۆیە لەزۆریەی قۆناغەکانی مێژووی سەنتەردا(خەلافـە‌تی ئیســلامی) لــەڕووی باوەڕداریی و ئامادەیی سیاسییەوە خراونەتە دەروەی مێژوو، ئیـبدی تــا ئەوکاتــەی قــەوارەی سیاســی ئــەوتێیان نییە کە جۆرێك لە بە‌رددوامیی بەخۆوە بینیبێ، ناساییە كتێب و نوسینە‌كانیشــیان - لە‌هــە‌ر بوارێـك بێـت —
لەلایەن دەســتەبژێری فەرمییـەوە پــارێزی لــیێ نــەکرێ و دووچـاری فــەوتان و لــەناویردن و تەنانــەت ســوتانیش بیێتەوە"، بۆیە تەنیا ئەو وێنا و هزرانەی ئەوان ماونەتەوە کە نـەیارانیان کێشـاویانە و بەرجەســتەیان کـردوون،
بەتایبەت نەو وێنایانەی بۆ خۆڕازیکردن بەدژایەتی خەواریج لە ناستی مامەڵەی سیاسسی و هزریسی - نایینیـدا بەکارهێنراوەڵ لەگەڵ ئەوەشدا لێـرە و لــە‌وێ لــە‌دووتوێی هەنــدێك لــە سەرچــاوەكاندا ، ئامــاژە بــۆ هەنــدێك چــاڵكی رۆشنبیری و هزریی خەوارییەكان لەلایەن کورد و لە ولاتە‌كە‌یان دە‌ك‌ـریێ. نـاوی هەنــدێك كە‌ســایە‌تی خــە‌وارییمان لە‌بە‌ردە‌ستدان کە هەرچەندە باسکردنیان تە‌موومژاویە گوتــان لەمــەڕ پێگەیشــتنی تــابیینی گروپەکــەوە. وەنــەبێ ئــەو چــالۆکیە فیکریانــە هــەر لەلایــەن ئەندامــە عەرەبەكانی خەوارییەوە بێت، بەڵكو غەیرە عەرەبەكانی ناو بزوتنەوەكـە‌ش بەشــداریان كــردووە''). یــەكێك لــەو كەسایەتییە خەواریحِییانەی جێگـای گرنگـی پێـدان بێـت "ابـو الكـردي الأباضـي"یــە، هەنـدێك جـاریش بـە
"الكردي" ناوى هــاتووە و میێژوونوســى نــاودار بــەلاذرى(م٢٧٩ك/٨٩٢ز) راســتەوخۆ چــەند ریوایــە‌تێكی لــیێ دەگێرێتەوە، کە پەیوەندیان بە رووداوەکـانی ناوچـە کوردیەکانــەوە هەیــە، بــە تایبــەتیش ســەربوردەی بزوتنــەوە خەواریییەکانی نەوێ(). بەڵم نەم کەسایەتییە جگە لەو سەرچاوەیە لە هیچ شــوێنێکی تــردا نــاوی نــابینرێ و هیچ زانیارییە‌ك لەسەر ژیانی یاخود بەرهەمی —ئەگەر هە‌یبووبێ نیە ، ئەوە نــەبێت لە‌نازناوە‌كە‌یــدا دیــارە لـە
خە وارییە ئەباضییەکانە ، یان لایەنی کەم لایەنگرێکی ئەوان بووە. بــەڵام ئــەوەی جێگــای ســەرنجە لــەو قۆناغــەی مێژووی بزاوتە خەواریییەکاندا باسی چاڵکی ئەم گروپە لە ناو کورددا نییە و وەك دەرکــەوت زێـتر صـوفرییەکان ناویان دێت. هەرچی نە‌باضـییە‌کـانن، تـە‌وا چـالآکیان زیـاتر لـە باشـوری نیمچــە دوورگـە‌ی عــەرەبی و ولآتــی مەغریب بووە، چالاکی و لایەنگری گروپە‌کە لە ناوچەکانی رۆژهەلاتی ددوڵەتی ئیسلامیدا سنوردار بووە ا دیارە ئەو میانڕەویەی ئەباضییەکـان پـیێی ناسـراون وایکـردووە ئــەم کەســایەتیە تێکــهۆ بــە زانایـانی رەوتەكانی تری ئیســلامی ببێـت ، ببێتــە یــەكێك لەوانــەی مێژوونوســێكی وەك بــە‌لاذری پشــت بــە قســە‌كانی بەسـتێ. لەلایــەكی تــرەوە، لەوەدەچــێت ئــەو كــوردە بــەپێی ئــەو بەســەرهاتانەی دەیگێرێتــەوە یــەكێك لــە هەوالنگیردوە دیاردکانی خەوارییەکان بیّت، چونکە نەك هەر سە‌ربورددی سـە‌رددمی خــۆی گیراودتــە‌ود، بــە‌لنکو بەسەرهات و رووداوە مێژووییەکانی سەرهەڵدانی خەواریج بۆ ئەم مێژوونوســە دەهێنێتـەهوە، هــەروەها شیعری هەندێك لە شاعیرانی كــۆنی خە‌واریچیشــی بــۆ دە‌ڵێتــە‌وە و رای خــۆی لە‌بارە‌یانــە‌وە دە‌ردە‌بــڕێ'') هــەر لێرەشــە‌وەیە كتیێبەكــە‌ی بــە‌لاذری دەبێتــە یــەكێك لەسە‌رچــاوە ســە‌رەکیەکان لــەبارەی مێـژووی بــزاوت و کەسایەتیەکانی خەواریج و لەم بوارەدا بە بەراورد لەگەڵ سەرچاوەکانی تر جێگەی سەرخهە اێ).
کەسایەتییەکی تری خەوارییی کــە لــە ســنوری چــالآکی کــوردە خەوارییــەکان، لــە قۆنــاغی کۆتاییــدا ،
دەرکەوتووە و خاوەن بەرهەمی ثاییینی زۆر بووە "ئەبویەکری بەردەعی"یــە کــە وەك لەناوەکــەی رادیـارە رەنگــە خەڵکی شاری بەردەعەی هەرێمی ناذریێجان بێت یـانیش نیشــتەجێی تــە‌وێ بــووە. لــە قســەکانی ئــیبن نــەدیم دەدەكەوێ ئەم كەسە لەســەدەی چــوارەمدا ژیــاوە و ئــەو خــۆی لــە ســاڵی (٣٤٠ك/٩٥١ز) بینیویــەتی و ودك فــە‌قیهێكی خە‌وارییِــە‌كان ناســاندویە‌تی (°)، هەرچــەندە بــە‌ردد‌عی خــۆی ودك پــە‌یڕە‌وکارێكی موعتە‌زیلــە‌كان نيشانداوە ()، پاشان ئەو زانایەی خەواریج ناوی بڕێك لە كتێبی خۆی بۆ ئیبنەدیم هێنـاوە لەوانــە: "المرشـد في الفقە" و "کتاب الرد على المخالفين في الفقە" و چەندانى دى ("). لــەوە بــترازێ ئێمــە هیچــى تــرى لــە بــاردوە نازانین، دەقێکی ئەوتێمان لەبەردەستدا نییە بۆمان روونبکاتەوە چ کەسێکە؟ ئـاخۆ پەیوەنـدی بــە بزوتنەوەکــەی کوردە خەوارییەکانی هەرێمی ناذریێجان بەسەرکردایەتی دەیسەمی کــوڕی ئییەراهیمــی کــوردی هــەبووە یــان نــا؟
لەگەڵ نە‌وە‌شدا، وەك پێشێر بینیمان، كاتێك مەسعودی باسی رەوتی خەوارییی لە ه‌بە‌رێمی نـاذربێجـان دەكـات دۆێ تەوان لە كوردەكان بوونێ ". تەمە لەلایەكى لەلایەكى ترەوە لهەــەمان ئــەو قۆناغــەی ئــەوی تێـدا ژیـاوە،
دەیسەمی کوڕی ئیبراهیم حوکمی هەندێك لــە ناوچــەکانی ئــاذریێجــان و دەوروبــەری دەکــرد ، لــە هــەمان ئــەو شارەشدا - واتا بەردەعە - پارەی بەناوی خۆی لێداوە '') ئەمەش مانای پێگــەی گرنگــی ئــەو شــارە دەگەیــەنێ وەك سەنتەرێكی دەســەڵتی دەیســەم و خەوارییــەكان بــە گشــتی و ئەگــەری ئــەوەش دەخاتــەڕوو ئــەو فەقیەــە پەیوەندی بە بزوتنەوەکە هەبووبێت.
بێگومــان هــەبوونی فــە‌قیەی ئــاوا و هاوشــێوەی ئــەو لــە ســنوری ئــەو ناوچــانە‌ی ببوونــە بنکــە‌ی خەواریج ''، بەڵگەن بۆ پێگەیشتنە ئایینیەکـەی ئاماژەمــان بــۆ کــرد، هــەروەها رەنگدانەوەیــەکی پێداویســتی هزریی خەوارییەکانە کە دەخوازن شوناسێکی نایینی نەوتۆ دابڕێژن، بتـوانن بـهە هێیـە‌وە رووبـە‌ڕووی ئـە‌وانیتری نەیار ببنەوە، خۆشـیان لـە نێوخـۆدا لـە ڕێگـە‌ی کۆمــەڵێك بنــەمای شــە‌رعـییفوە بونیــادی کۆمەلایــە‌تیان بــە
تۆکمەیی بهێلنەوە .
## تەوەرەی دووەم : شکستی سیاسی خەواریجەکان لە وڵاتی کوردان یەکەم : سەرگەردانی خەواریجەکان لە هەرێمی جەزیرە و شارەزوور
بزوتنە‌ودکانی خەواریج لەو شوێنانەی دەستنیشان کران، زێتر لە‌ودی توانیبێتیان ناسنامەی ئابینی پەیڕەوکارانیان دەربغەن، لە ئاستی گشتیدا وەك بزوتنەوەیەکی سیاسی دەرکەوتوون و لەلایەن مێژوونوسان و نوسەرانی سەر بە دەوڵەت یاخود لایەنگر بە دەسەڵتی ناوەند هەروا ناسێنراون. لەو قۆناغەی ئێمە باسی لێوە دەكەین بزوتنەوەیەك كە لەهەمان ئەو پانتاییە جوگرافیە ، بەتایبەتیش لەهەرێمی جەزیرەدا، سەری هەڵدا و تۆناغێكی یەكلاكەرەوە بوو لە پێگەیشتنی رەوتەكە لەناو كورداندا، هەر بزوتنەوەی خەواریچە صوفرییەكان بوو كە —وەك پێشتریش گوتان —مساوری كوری عەبدوخەمیدی شاری هەڵیگیرساند.
ئێمە لێرەدا ناخوازین بە ووردی و بەدرێژی لە چۆنیەتی سەرهەڵدان و شەڕ و پێکدادانەکان لەگەڵ سویای ناوەند و فراواغوازیەکانی و رووداوی تری پەیوەست بە بزوتنەوەکە بدوێین، چونکە پێشتر لێکۆڵینەوەی لەسەر کراوە بەتایبەت لە پەیوەندی بە کوردانەوە ( )، تەوەی لەو بزوتنەوەیە بۆ ئێمە گرنگە کاریگەریەکانیەتی بەسەر پێشڤەچوونی سیاسی خەواریج لە پانتابی کوردی و دواتریش شکستی بزوتنەوەکە و ئاکامە ﺩﻭﻭﺭﻣﻪﻭﺩﺍﮐﺎﻧﯽ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﭘێﮔﻪﯼ ﺛﺎﯾﯿﻨﯿﺎﻥ ﻟـﻪ ﻭڵﺁﺗـﻪﮐﻪﺩﺍ .
ئەوەی لە بزوتنەوەی مساور وورد ببیتەوە، چاوەڕێی ئەوەی لیێ دەکا بتوانێ بزاشی خەوارییی لە بزاڤێکی سیاسی - سەریازیەوە بۆ ئاستی حوکمڕانی کردن و دامەزراندنی دەسەڵاتدارێتی بەرز بکاتەوە،
چونکە بزوتنەوەکە چەند خەسلەتێکی هەبوو لە بزوتنەوەکانی پێشتر و دواتری هەمان ناوچە جوێی دەکاتەوە:
بەر لە هەموو شتێك لەڕووی زەمەنیەوە ماوەیەكی درێژی خایاندووە كە نزیكەی سی ساڵ دەبێت، ئەمە سەریاری فراوانی بەشداری کۆمەڵایەتی —ئیتنی لە بزوتنەوەکە، بەتایبەت کورد و عەرەب، هەروەها وەك پێدا لە نێو كوردان زیاد لە خێلێك و چەندان سەركردەی كوردی لەخۆ گرتبوو .
لەلایەكی ترەوە رەوشی گشتی دەوڵەتی عەباسی هەلێی ئەوەی بۆ مساور و دوای ئەویش جێنشینەکانی رەخساندبوو بەردەوامی بە بزوتنەوەکە بدەن، بەتایبەت کاتێک دەبینین دەبینین دەوڵدەرووی مەترسیەكی گەورەی وەك شۆڕشی "كۆیلە زخەكان —الزنج"(ه ٢٥ –٢٧٠ك/٨٦٩ –٨٨٣ز) ببۆوە و بەتەواوی نەدەپڕژایە سەر بزوتنەوەكە كە لەسەرەتاكانیدا لە پێشڭەچوونی بەردەوام دابوو. خۆ رەنگە هەندێك لە كارەكانى مساوریش وەك هەنگاوى كردارى بۆ دامەزراندنى ئەم جۆرە قەوارەیە لێكبدەینەوە، وەك کۆکردنەوەی باج و دانانی والی لەسەر ئەو ناوچانەی دەستی بەسەر داگرتبوونێیە.
بەڵام ئەگەر بزوتنەوەکە دەیەویست ببێتە هەوێنی دامەزرانــدنی قەوارەیــەکی سیاســی-کــارگێڕی لــەو ناوچانەی کەوتبووە ژێر دەستیفوە ، ئەوا دەبووا بــەر لــە هــەموو شــتێك لــە جیەــانبینی یاخیبوونــەوە رزگــاری بیێت، ئەو جیهانبینیە زێتر ئەوانی پەیوەست بـە تێگەیشـتنێکی بەرتەســکی کـردەی سیاسسی و زەمینەیــەکی سنورداری جوگرافی دەکرد، کە ناویان نابوو "خانــەی کــۆچ - دار الْحجـرة"؛ شــوێنێك کــە نەوەنــدەی بنـکەیــەك بووە بۆ خۆکێکردنەوە و هێرش بردن ، ئەوندە سەنتەرێکی دەسـەڵات نـە‌بووە بـۆ بـە‌ڕێوەبردنی ناوچـەی تـری ژێیـر رکێفیان. ئەمە سەرباری ئەوەی کە ئــەم خانەیــە پێگەیــەکی دیــۆگرافی و بونیــادێکی ئــابوری پتــەوی ئــەوتێی نــەبووە بتوانێــت بــەردەوامی بــە سیســتەمی کــارگێری ســەریەخۆ و بــە‌رفرە بــدات و ببیێتــە ســە‌نتە‌رێکی دەسەڵاتیانەی هەمەگیر لە سەرووی نەو فۆرمە دەســەڵاتیە نێوخۆییــەی خــەواریج پشــتیان پــێ دەبەســت و لــە چوارچــێودی دەســەڵاتی خێلــەکیی نــە پـەڕیبۆود، ودك ناوچــەی ''اغدیثــۃ''` ' کــە مســاور کردبوویــە شــوێنی نیشتەجێبوونی خۆی''، ئەمە لە کاتێکدا ئەم سەرکردەیە هەر لەسەرەتای چاڵکیەکانی و لــە لوتێکــەی بــەیێزی بزوتنەوەکەیدا توانیبووی شارێکی گەورەی وەك موصڵ بگرێت ، ئــەو شــارەی بــە هــەموو پێوەرەکــانی ئــەوکات دەیتوانی رۆڵی ئەو سەنتەرە بگێرێ و "خانـەی میرنشـین - دار الإمـارة" بێست ، واتـا ببیێتـە سـعەنتەری ئـعەو دەسەڵاتدارێتییەی دەشێ لەوێدا دابەزرێ، بەتایبەت بۆ ئەو ناوچـە کوردیانـەی لــە دەورویــەری شــارەکە بــوون،
پالْپشتی بزوتنەوەكە بـوون و قولاییـە‌كی جـوكرافی و مرۆییـان پـیێ بە‌خشـیبوو كـە تــا نزیـلك بــە شـاردزووری دەگرتەوە، شارەزوورێك كە - بەدەوروپشتیەوە - لە چوارچێوەی سیستەمی كارگێڕی خەلافەتـەوە، لایــەنی كــەم تا سەردەمی خەلیفە هارونە رەشید(۱۷۰-۱۹۳۸/۷۸۱) پەیوەست بووە بەو یە‌ك‌ـە كارگیێپییە(موصـڵ)
و لەوێوە بەرێوەبردراوە ™ ، بۆیە ئەگەر لەو ســەردەمەی ئێمــەش باســی لێـوە دەکــەین بنکەیــەکی خەواریییــە ،
ئەوا لەبارە جارێکی دی لە موصلەوە بەڕێوەبردرێتەوە، خۆ رەوشی ناجێگێری شــارەزوور چــاوەڕێکی ئــەوەی لــیێ دەکرێ ببێتە پێگەیەکی سەرهەڵدان و پاڵپشتێکی ئابوری و مرۆیسی قەوارەیـەکی سیاسسی - خـە‌اورییی دابـڕاو لە قەوارەی سیاسی خەلافەتی عەبباسی.
لەگەڵ ئەوەشدا ئەوەی دەیبینین پشت لێکردنی مساورە لە شاری گـەورەی موصـلڵ و گەڕانەوەیـە‌تی بـیۆ
"الحدیثة". راقعی ئیبن ئە‌ثیر بۆ ئەم کارەش ترسانی مساور بوو لــە : (( زۆری ژمــارەی دانیشــتوانی شــارەکە —
واتا موصلّ-))''، بێگومان ئەم قســە‌یە‌ش مـتمانــە نــەبوونی مســاورمان بــۆ دەردەخــات لــە حــوکمڕانیـکردنی
"شار"، یان با بلّیّین دەریدەخات تواناکانی خەواریج هێشتا لە سنوری راپەڕین و شـەڕکردندایە و نەبۆتــە توانــای کارگێپیی بەرفرە، بۆیە ئەگەر ئـبەوان دەیـانتوانی لـبە ناوچـە دێپەـاتی و شـاخاوییەکاندا هــەژموونی سیاسـی —
ئابینی خۆیان بسە‌پێنن نەوا نەیانتوانیوە لە "شار"دا هەمان کاریکە‌ن. لـە دێە‌ـات و ناوچـە شاخاوییە‌کانیشــدا دامەزراندنی قەوارەیەکی گەورەی هاوشێوەی قەوارەکانی تری جیهانی ئیسلامی ئەستەم دەبێت.
لەلایەکی ترەوە ئەو بونیادە کۆمەڵایەتییەی بزوتنەی خــەوارییی بــەردەوامی بــەخۆی دەدا، کــە بریتییــە لە بونیادی کۆمەلایەتی خێلەکی کوردی —عەرەبی، نەگەر لە قێناغە بە‌راییـە‌کانی ئـعەم بزوتنە‌وە‌یـە‌دا فاکتـعە‌ری بەردەوامبوون و سەرهەڵدانەوە بووە، ئەوا لەوە دەچێ لێرە بەدواوە بەریەســتێك بیێـت لەبــەردەم دروســت بــوونی سیستەمی فەرمانڕەواییانەی پێشکەوتوو ، ثەوەی لە دووتوێی رووداوەکاندا دەیخوێنینــەهوە ثەوەیــە بونیادەکــە تــا ئەوكاتە پێە‌و و یەكگرتووە كە "نەیارێتی" و "یاخیبوون" گرۆیـە‌كان لـە رێگـەی - وەك پێشـتریش ئاماژەمـان بۆی کرد - یەکگرتنەوەی نەیارێتی خێڵەکی و گوتاری نایینی خــەواریچی، بەیەکــەوە کۆدەکاتــەوە. بــەدەر لەمــە وانایەتــە بەرچــاو لــە نێوخــۆدا بــاوەڕ وەك پێشــتر تــوانیبێتی بونیــادێکی کۆمەلایــەتی تۆکمــە و گونجــاو بــۆ دەسەڵاتدارێتی فراوان داېەزرێنێ، بەڵکو هەر بە لاوازی ماوەتەوە تا ئەوەی کە رەنگە لە رووداوێکـی بچـووکدا خێكێكێكێكێكە ناینییەكە بێت و درزی گـەورە بغاتـە نێدو بزاقەكـە؛ نَـە‌وەتا كاتێلك یـە‌كێكێك لـە
"کوردەکانی مساور" کەسایەتیەك دەکوژێ، هـیۆزی گــەورەی رەبیعــە، کــە مێژوویــەکی درێـژیان لــە پاڵپشــتی کردنی رەوتی خەواریییدا هەیە لایــەنی کــەم لــە هــەرێمی جــەزییەدا، تــوڕە دەبــن و داوای خــوێنی دەکەنــەوە،
بەمەش کێشەی گـەورە ڕووبـەڕووی بزوتنەوەکـە دەبێتـەوە'''، لەبەرامبــەردا بونیــادی کۆمەلایــەتی ئــەو کاتــە تۆکمە دەبێت کە مەترسیەکی هاوبەش لە‌گۆڕێ دابێت واتا لە حالە‌تی ناجێگێری سیاسسی، ئـە‌وە‌تا دەبیــنین ئــەو کاتەی کورد و عەرەبەکان دەزانن سویای عەباسییەکان بەرەو شوێنەکانی ئـەهوان دێـت بەمەبەســتی کپکرەنــەوەی بزوتنەوەکەیان، پەیان دەبەستن خوێنیان بەیەکەوە ''' واتـا پتـە‌وبوونی بونیادەکــە لــە چوارچـیێوەی کــردەی سەریازیدایە و بەبێ بوونی مەترسی دەرەکی دەشێ بە سانایی لەبەریەك هەڵبوەشێتەوە.
لەسەر ئەرزی واقیعیشدا، لەهەردوو لایەنی بـاوەڕداریی و ســەرکردایەتیدا، رووداوەکــان بەئاڕاســتەی لێكێهێلێوەشانەوە و پارچەپارچەبیی نێوخۆیی بـوون، وەك پێشـتریش گوتێان كێشـەی بـاوەڕیی هـەر لەســە‌ردەمی مساور و دواتریش هەبووە و توندوتیژی زۆر و کوشتاری گەورەی ناوەتــەوە™، خــۆ جیـاوازی بیروبـاوەڕ بەگشــتی ئیسلامی خەوارییی لە قۆناغی جیاجیادا دووچاری شکست کردۆتەوە'')، بەتایبــەتی صــوفرییەکان کــە زۆرتــرین دابەشبوونی عەقیدەبیی لــە ریــزی تــەوان بــووە (°)، بــەڕای توێـژەرێکیش ئەوکاتانــەی ئــەو گرفتــە عەقیدەبییانــە روویدەدا کە خەواریجەکان لەگــەڵ نــەیارانیان لەشــەڕدا بــوون، بەمــەش ســەرنەدەکەوتن و شـکســتی گــەورەیان
() الطبري: تاريخ، جاء، صە٢٠٧.
دەیێنا (). لەنیۆ ئەو بزوتنەوەیەشدا ململانێ لەسەر سەرکردایەتی لــەدوای مســاور و لــە ســەردەمی عەمــەدی کوری خۆرزاددا گەیشتە لوتکە و ســەرباری کوشــتارێکی زۆر لــە خەوارییەکان بەگشــتی، چــەندان ســەرکردەی ﮔەﻭﺭەﯼ ﺑﺰﻭﺗﻨەﻭەﮐەﺵ ﮐﻮﮊﺭﺍﻥ (.
دیارە نەو ململانێیانە لەو قۆناغەدا ، کە لە تەواوی جیەـانی ئیســلامیدا قۆنـاغی وەرچــەرخان بــوو لــە دەوڵەتی سەنتەریەوە بۆ دەوڵەتی ناسەنتەریی و سەرهەڵدانی قەوارەی سیاسی سەریەخۆ و نیمچــە ســەریەخۆ لــە رۆژهەلات و رۆژئاوایدا، ململانێی کوشندەن و چاوەرێی نەوەیان لێ دەکرێ هێکاری سەرەکی بــن لــە پوکانــەوەی هر هەوڵێکی سیاسی، کە دەخوازێ لەو ناوچانەی ولاتی کوردان بە پشت بەستن بە ب‌ساوە‌ری خــەوارییی قــە‌واردی
سیاسی دابەزرێنێ، گەورەتر لەو قەوارەیەی دەشێ لەسەر بنەمای یاخیبوون دامەزرابێت.
ئەوەی لەهەموو ئەوانە کاریگەرتر بـوو لــە شـکســتپێەینانی پــرۆژەی سیاســی خــەوارییی لــە وڵاتەکــە پەرەسەندنەکانی سیاسەتی دەوڵەتی عەبباسی بوو. بەرلەوەی بچینە سەر ئەو کاریگەریــە بــە پێویســتی دەزانــین ئاماژە بۆ ئەوە بکەین کەوا ئەم سیاســە‌تە لــە بەرامبــەر بــەو قە‌یرانانــە‌ی لــە هە‌رێمــە جیاجیاکانــدا دووچـاری
دەبۆوە زێتر گەڕان بوو بەدوای چارەی خێرا و کاتی، لە رێگـەی پشــت بەســتن بــە توانــا ســەربازییەکانی خـۆی و هێرشکردنە سەر هەر ناوچەیەك حالە‌تی پشێوی تێدایە و یاخیە بە دەوڵەت، بسێ تَـە‌وە‌ی سستراتیێیە‌تێك هـەبێت بۆ بنبڕکردنی سەرچاوەکانی پشێوی، بێگومان ئەمە بە ئاشــکرا لــە ســەرەدەری خەلاقــەت لەگــەڵ بزوتنــەوەکانی ولاتی کوردان هەر لە دەستپێکی خەلافەتی عە‌بباسیە‌وە دیارە
بۆی چووە - بونیـادێکی پتــەوی نــە‌بور و ه‌اوکــار نــەبوو لــە بــە‌ردە‌وامبوونی هـاتنی داه‌ـاتی ه‌درێمــە‌کان بــۆ خەزێنەی دەسەڵتی ناوەندی ''، بۆیــە لــەم قۆناغەشــدا ئەگــەر دەوڵـەت دەیویســت بــەردەوامی بــە هــەژموونی سیاسی خۆی بدات دەبـووا کۆتـابی بـە بزاقـی خـە‌وارییی ناوچـە کوردبییـە‌کان بهێنێـت، بـیۆ تـع‌وەی گـە‌رانتی بەردەوامهاتنى داهات بكات لە شوێنێكدا، لەلایەك شادەمارێكى داهاتى دەوڵەت بـووێ°، لـهە لایـە‌كى تـریش
- ئەگەر لــە ژێـر کــۆنترۆلێی دەســەڵاتی ناوەنــدا نــەمـێنێت - راســتەوخۆ مەترســی دەخاتــە ســەر پاشــە‌رۆژی دەسەڵاتەكە لەوێ و لەسەنتەریشدا، چونكە ناوچەكە رێك هاوسخوری سەنتەر و زۆر لێی نزیكــە تەنانــەت رەنگــە خالی دەستپیێك بیێت بۆ هەر هەوڵێكی روخاندنی دەسەڵتی ناوەنـدی، هــەروەها لەبــەر پێكهاتــەی زەویەكەشــی کە زۆرینەی شاخاوی و سەختە و بەناسانی دەســتی بەســەردا نـاگیرێ و لــە زۆریــەی کاتــدا رەنگــە بــە نــەیاری میّنیّتە‌وە. بۆیە هەبوونی بزوتنەوەیەکی بەرفرەی خەواریجی، خاوەن پرۆژەیەکی دە‌سـە‌لاتییانە‌ی ف‌سراوان، بـە هسیج
شێوەیەك قەبوڵ نیە و دەبێ زوو ســنورێكی بـۆ دابنـرێ. بێگومــان ســنوردانانیش ئەوكاتــە دەبێـت كــە ناوەنــد بەوجۆرەی روونمان کردەوە لە مەترسیەکان بگات.
خەلیغەیەك كە لە قــەوارەی مەترســیەكە گەیشــت و راســتەوخۆ ویســتوویەتی چــارەی بكــات خەلیغــە
"المعتضد بـاننە" (٢٧٩ –٢٨٩/٨٩٢/٩٠٢)بور، ئەوكەسەى كاتيێك هاتە ســەر حــوكم ، بــە ووتــەى زۆر لــە مێژوونوسان، دەوڵەتی عەبباسی لە هەموو روویەکەوە لە خـراپتدین بارودۆخیــدا بــوو دەبووایە بە جۆرێك كاربكات رەوشەكە بگۆڕێ و مەترسیەكانی سەر دەســەلاتی ناوەنــدی نــەهێلی، بەتایبــەتیش مەترسی خەوارییی لە هەرێمی جەزیرەدا، ثەوەی لە قسەی تەبــەری مێمژوونوس دەخوێندرێتــەوە خەلیفــە هــەر لەگەڵ وەرگرتنی دەسەڵتەوە موکپووە لەسەر لەناوبردنی هەر نەیارێتیـە‌کی دینـی و سیاسـی لــە هەرێمەکـە‌دا ،
بۆیە خۆی راستەوخۆ سەرپەرشتی سویای عەبباسی کردووە لــە هەڵمەتــەکانی بــۆ ســەر ناوچــەکانی لایــەنگر بــە خەواریج و لایەنی کەم سێ جار بۆ ئەم مەبەستە رووی کردۆتە ناوچە پشێوەکانێ).
بەهەر حاڵ ئێمــە ناچــینە نێمـو ووردەکاریــە‌کانی هەڵمەتــەکانی ســوپای خەلافــەت بــۆ کۆتابییهێنــان بــە
بزوتنەوەی خەواریچی لە هەرێمی جەزیرە، تــەنیا نامــاژە بــۆ خــاڵێکی بنــە‌ڕە‌تی دەکــەین بە‌هێیـە‌وە کۆتــابی بــە
بزاقی سیاسی خەواریج لەنێو كوردانـدا هـاتووە. بـنەر لهەـە‌وو شــتێك، بەســەرهاتە مێژووییـە‌كان دەریدەخــەن خـەمی خە‌لیفـە المعتضـد تـە‌و زە‌مینـە کۆمە‌لآیە‌تییـە بـوو کـە بـەردەوامی بـە بزوتنــەوەی خــە‌واریی دددا و بزوتنەوەکە تیایدا گەشەی دەسەند و دەقلیشایەوە ، بۆیە لەوەدەچێ هەوڵی تێکشــکاندنی زەمینەکــە‌ی دابــێ لــە
رێگەی بەکارهێنانی توندوتیژیەکی بـیێ ســنور بەرامبــەر بــە کــورد و عەرەبــە خەوارییِــەکان، توندوتیژیــە‌ك کــە
سەرنجی كەسێكی وەكو مەسعودی راكێشـاوە، بەتایبــەت كاتێـك خەلیفــە داهێنــانی لــە كوشــتن و ئازاردانــدا كردووە'') ، ئەوەتا بفر لەهەموو شتێك هێمزی ســەریازی یــەك لــە هــۆزە عەرەبیــە ســەرەکیەکانی پاڵپشــتی لــە
مێژینەی خەواریی تێکشکاند، ئەویش شەیبانیەکانن کـە ناچـاری کـردوون ملکـەچ و گوێڕایــەڵی بـبنێ'). خـیۆ هــەمان سیاسە‌تیشــی بەرامبــەر بــە کــوردە خە‌واریجـە‌کان و تەنانــەت غــەیرە خە‌واریجِـە‌کانی هــەرێمی جــەزیرە
بەکارهێناوە و توانیویەتی چاڵکیەکانیان بنبڕ بکات، تەنانەت پەیان بەســتنی کوردەکـان لەگــەڵ عەرەبــەکان لــە پێناو روویەڕوو بوونەوەی شالاوی سوپای خەلافەت سودی نەبووە و شکسـتیان هێنـاوە'')، بێگومـان هـە‌ـە‌ر ئــەو توندوتیژیەشە سەرکردە کوردەکانی ناوچـەکەی ناچـار کـردووە داوای ئـەمان بکــەن و گوێڕایـەڵی بــۆ خەلافــەت رابگەیەنن (ا لەڕاستیدا ئەمە شکستیێکی گەورە بوو بۆ بزاقی خەوارییی بــە پلــەی یەکــەم، چــونکە هــەردەم لەوێـدا سودیان لــە نــە‌یارێتی کوردەکــان بــۆ دەســەلاتی خەلافــەت ودردەگــرت، بەتایبــەت دوای ئــەوەی هەنــدێك لــە
خەوارییەكان، لە ســەرووی هەموویانــەوە خەوارییچـە كوردەكــان، ناچــار دەبــن - وەك باسمــان كــرد - گورەپــانی بزائەكەیان لە هەرێمی جەزیرەوە بۆ هەرێمی ئـاذریێجـان بگوازنــەود، ئەمــەش - ودك دواتــر زێمێتر باســی لێموە دەکەین - ئاکامی گرنگی لە دیاریکردنی چارەنووسی بزاقەکەدا دەبێ.
زاڵبوونی رۆحی نەیارێتی کوردی گرێدراو بە سیستەمی خێلێ و ملکەچـبوونی ئەنـدامانی خێلۡـە‌کان بــۆ دەسەڵاتدارانی نێوخۆیی، وەك پێشتریش باسان كرد ، كۆنترۆڵی ســە‌ربازی - كــارگێپیی بــە تــەنیا بــەس نـەبوو ،
رەنگە خەلافەتی عەبباسی، درکی بە ســنورداریی کاریگەریــەکانی سیاســەتی "ســەرکوتکردن" بــۆ بنیرکردنــی نەیارێتی کوردانی ناوچەکە کردبێ، هەربۆیە دەبینین هاوکات لەگــەڵ ئــەو سیاســەتانەدا هــەوڵی داوە سیاســەتی خـۆ نزیکخســتنەوە و رازیکــردنیش پــەیڕەو بکــات و هێنــدێك لــە‌وان بــەلای خۆیــدا رابکێشــیێ و لەڕێگــە‌ی بەشداریپێکردنیان لە حوکمڕانی لەخۆیان بگرێـت، ئەمــەش بــە گونجانــدنی بەرژەوەنــدی خەلافــەت - ســەنتەر لەگەڵ حەزى دەســەڵتدارێتى هەنــدێك لــە كەســایەتییە كوردەكــان دەبــور، رەنگبــێ ئــهە سیاســهەتە هــەر لــە سەردەمی خەلیفــە الەتمــد (٢٥٢-٢٧٩٨/٨٧٠/٨٩٢ز) دەســتی پێكردبـێ، كاتیێـك هەڵدەســتێ بــە دانــانی كەسایەتییەكی وەك عەلی كوڕی داودی كوڕی روەزادی كـوردی بــە والی لەســەر موصــلێێیا، كــە لــەوە دەچـیێ یەکێك بووبێ لە میرە دیارەکـانی ناوچـەی چـالآکی خەواریچـەکان و خـاوەن پلـە وپایەیـەکی بـهەرز بـووە ( )، لـە چوارچێودی نەو سیاسەتەدا جوێنرێتەوە. بێگومان دانانی والیەکی کورد لەسەر ئـاوا ســتراتیجی، دروســتکردنی پردێکی پەیوەندیە لەگەڵ کوردەکانی ئەوێ، کە مەیلی زۆریـەیان بـەلای خەواریجەکانـەوە بـوو، ئەگەرچـی بـوونی کەســێکی "کــورد" بــە والی موصــلڵ رووداوێکــی نــوێ بــورە و جێگــەی نــاڕەزایی کەســانێك بــورە کــە فەرمانڕەوایەتی کوردانیان لەسەر شارەکە پێ قەبوڵ نەبووە و رەخنــەیان لیێگرتــووە ''). دیــارە ئــەو مەســەلەیە ،
لە دیدی خەلافەت - سەنتەر، لە سنوری لەخۆگرتنی بزاقی خەوارییی - کوردی دەرچووە بۆ لــە‌خۆگرتنی کــورد
() الطبري: تاريخ، جآ ، ص · ٢١٥.
بەگشتی، بەبەڵگەی هەبوونی چەندان هەڵوێستی هاوشێوە بەتایبەتیش لــە ســە‌رەتاکانی ســەدەی چـوارەمدا : ودك دانانی کوردێك بە والی لەسەر شاری حلوان بەناوی عەلی کوری خالــدی کــوردی لــە ســاڵی( ۳۰۱ك/۹۱۳ز) ( ) ی،
هروەها بەردان و رێزگرتنی هەنـدێك لــەو ســە‌رکردە کوردانــەی پێشــتر دژایــە‌تی ســە‌نتە‌ریان کــردووە، لەوانــە
عە‌مە‌دی كوری لە‌یشی كوردی ")، تەنانەت هەر لەو قۆناغەدا ئەگەر كوردێـك دە‌ریك‌ـە‌وێ و "رێگریێی" بكـات،
ئەوا حوکمران پەیامی بــۆ دەنێـرێ تــا واز لــەو کــارە بهێنـێ، لەبەرامبــەردا بــەڵێنی دەســەڵتدارێتی بەســەر
"تەواوی کوردان" پـیێ دەداتێیا، خـیۆ ئەگـیەر - لـیەم رووداوەدا - رەوشـیەکەش بـیەو ئاراســتەیە نـیە نـیەڕوات کـیە کەسەلاتی بەسەر تەواوی کــوردان نـەبێت، بــەڵگەیــەکی ترمــان دەداتــە دەســت لەســەر هــەوڵی لەخۆگرتنی ئەم میللەتە لەم قۆناغەدا .
لەلایەکی ترەوە خەلافەتی ئیسلامی هەر بە توندوتیــژی یــاخود رازیکــردن لــە پێنــاو هەڵوەشــاندنەوەی ئینتیماکــان بــۆ خــەواریج، شــە‌ری ئــەو بیروبــاوە‌رە‌ی نــە‌کردووە، بــەڵکو ویســتوویەتی بــە کــارکردن لەســەر بیرویاوەڕەکەشیان شکستیان پێ بێنێ، لە رێگـەی بـە‌کارهێنانی بنـە‌ماکانیان بـنۆ ئیفلیجکردنـی بزاوتـە‌کانیان.
ئەگەر دەسەڵاتی ناوەندی دەیتوانی بەزەبری هێز بزوتنەوەکە تێکبشــکێنێ و ســەرکردەکانی بکــوژێ یـان بگـرێ، نەوا هێشتا ئیشی دەکـرد بـۆ هێشــتنەوەی ئیســلامی خــەوارییی بــە تێکشــکاوی، لــەم بــارەوە مســکەوەیە(م ٤٢١٨/١٠٣٠/٢١) ی مێژونوس لە ڕووداوەکانی ساڵی (٣٠٣٨/١٥١ز) وێنەیەکی ئــەو سیاســەتەمان نیشــاندەدا كە لــە قێنـاغى زاڵبــوون بەســەر بزوتنــەوەی خــەوارییی پــە‌یڕە‌وی لیێ دەكــرێ، كاتیێـك بــاس لــەوە دد‌ه‌كــات بــۆ تەدبیرکردنی کاری شوراتەکان ، ئەو ئیمامەی لەوان گیرابوو ئەگەر لە زیندانـدا بردایــە ، مــەرگی رانەدەگەیــەنرا ،
چونکە تا ئەو کاتەی زیندوو بێـت خەواریی‌ـەکان ئیمــامێکی تریــان دانــەدەنا ''، بێگومــان نــەبوونی ئیمــامیش بزوتنەوەکەی دەخستە باری سڕبوونەوە، ئـەوە ئەگــەر نەبێتـە هۆکــارێکیش بــۆ دووبــە‌رەکی و پارچەپارچــە‌بوونی نێوخۆیی، بەتایبەت ، وەك بینیمان ، رێكخستنی سیاسی خەوارییەكان لەنێۆخۆدا ئەوەنــدە پتتـەو نییـە و دەشـیێ بەناسانی لێك هەڵبوەشێتەوە، وادیارە دەسەڵاتی ناوەندیش لــەو حاڵــەی وان تێگەیشــتووە بۆیــە وا ســە‌رەدەریان ڵەگەڵدا دەکات.
## ﺩﻭﻭەﻡ : ﮐﯚﺗـﺎﯾﻬـﺎﺗﻨﻨﯽ ﺧﻪﻭﺍﺭﯾﯿﺞ ﻟﻪ ﻫﻪﺭێﻣﯽ ﺟﻪﺯﯾﺮﻩ
دوای شکستی بزوتنەوەی مساور لە هەرێمی جەزیرە و موصل و شــاردزوو هسەروەها کۆچــڕدوی کــوردە
خەوارییەکان بۆ هەرێمی ناذریێجان، مێژوونوسان کەمتر پەنجە بۆ رۆڵی کوردان لە بزوتنــەوە خەوارییــە‌کانی ئــەو ناوچانە درێژ دەکەن، هەرچەندە - لایەنیکەم - لە دوو دەیەی یەکـەمی ســەدەی چــوارەمی کۆچــی جارجــارە،
لەملا و لەولادا، بزوتنەوەی خەواریییهەلایســاوە، بــەلام لەوەناچیێ ئــەو بزوتنەوانــە وەك پێشــتر بــە پاڵپشــتی خەڵکی ناوچەکە پشت ئەستور بن و نەبوونەتە جێگـە‌ی ســەرخییان، تەنانــەت هێنــدێك جــار وەك بزوتنــەوەی دژ بەو خەڵکەش دەردەکەون، بەقسەی مەسعودی بێت کە دوایــین بزوتنــەوەی خــەوارییی لــە هــەرێمی جــەزیرە، لــە سالی (۳۱۸/۹۳۰)، بەرپا بوو، سەرکردەی بزوتنەوەکــە رووی کردۆتــە شــاری نصــێبین و بەگــژ خــەڵکی ئــەو شــارەدا چــووە و لـــە ناکامــدا ژمارەیــە‌کی زۆری دانیشــتووانەکەی کــوژراون و ژمارەیەکیشـــیانی لێ بــە‌دیل گرتوون (). كەواتە لیێرە بەدواوە سنورێك هەبووە بـۆ بلاوبوونــەوەی خــەواریج لــە پانتاییەكــدا ، كــە دەمیێـك بــوو شوێنی تەراتێنی هێزەکانیان بوو، هەروەها چیدی ناتوانن کاریگەری کۆمەڵایەتییان هـە‌بێ، لایـەنی کـەم بەســەر دانیشتووی شارەکان. دیارە کە ئەوەی کاریگەری لەسەر دارشتنی هەڵۆێستی نەیارانەی لــەجۆرەی دەبـیێ ئەوەیــە کە ئیدی مەبەستی هەرە گەورەی بزاوتەکان ببوە باجگری و دەستبەســەرداگرتنی زۆرتــرین ســەروەت و ســامانی خــەڵکی ئــەو ناوچــانە``` و چــیدی وەك بزوتنەوەیــەك، کــە رەنگدانــەوەی هەڵۆێســتی ئــەو خەڵکــە بـیێ دژ بــە هە‌لّوێســت و کــردەوەی ئــابوری و سیاســییەکانی ســەنتەر دەرنەدەکــەوتن، ئەوەنــدەی خەســلەتی جــهەردەبی و تالآنكاری بەسەریدا زاڵ ببوو .
ئەمە لەلایەكى لەلایەكى ترەوە سـەرهەڵدانى هێزێكـى سیاسـى لەناوچـەكە، كــە خــۆى لــە دەســەلاتى حەمدانییەكانێ) دەبینییەوە، تاڕادەیەك سنوری بۆ چاڵاکی ئەوان داناوهێ)')، لهەــەمان کاتــدا کاریگــەری بەســەر ئەو زەمینە کۆمەڵیەتییەشەوە هەبووە کە پێشتر ئیسلامی خەواریچی تیایـدا بـرەوی بـە‌خۆی دەدا، لایـەنی کـبەم حەمدانییەکان توانیویانە پەیوەندی سیاسی —کۆمەڵایەتی پتەو لەگــەڵ خێڵـە کوردیــەکانی ئــەوێ داېــەزرێنن و پاڵپشتیان بۆ خۆیان مسۆگەر بکەنێ ه).
بێگومان بێ بەرنامەبی و شکستی سیاسـی، وادەکـات لـە ناسـتی کۆمەلایەتیـدا پشـتی لیێ بکـرێ،
ئەمەش هەنگاوێكی گرنگ دەبێ بە ناڕاســتەی لاوازیــون و پاشــانیش نــەمانی تێگەیشــتنی خەواریجییانــە بــۆ ئایین لە زەمینە جوگرافییە‌کە‌دا. هەر بۆیە لێرە بەدواوە باسـی پاشــاوەی خــەواریج، لـە ه‌ـە‌رێمی جــە‌زیرە‌وە تــا شارەزوور، لە ئارادا نامێنێ. ئەگەرچی دەشێ هێندێكیان وەك گرۆی ئایینی بچووك و تەنانـەت داخـراو بەســەر خۆیاندا، تا قۆناغێکی درەنگر، هەر مابنەوە، بەڵم مەودایەك نــەبووە بــۆ خــۆ دەرخســتن و دەوروبــەریش لــەبار نەماوە بۆ گەشەسەندن. ئەوەتا ئـبین حەوقــەل، کــە خــۆی خــەڵکی هــەرێمی جەزیرەیــە، نامــاژەی بــۆ پاشــاوەی خەواریجی لەوێ نەکردوە، تەنیا لە بەوازیجێ '' نەبێ (').
## سێیەمێ نەگونجانی کاری سیاسی لەگەڵ باوەری ئسایینی لسە ئسەزموونی دەیسـەمی کسوری ئیبراهیمسی کوردی
داخرانی باوەڕی خەوارییی بەسەر بنەماکانی خۆی، نەخاسە لە کــاری سیاســیدا ، بەتایبــەت مەســەڵەی یاخیبوون لە دەسەلات و رەتکردنەوەی سەنتەرێتییەكەی، لە سەدەی چ‌ـوارە‌می کۆچـی/ دە‌ی‌ـە‌می زابین‌ـی، وەك تێزێکی سیاسی بەمای پێشێری نەما، بەتایبەت نەو پارچەپارچەییەی بەرەبیەرە دەســەڵاتی ناوەنــدی تێیدەکــەوت و ئەو لاوازییەی دەزگای خەلافەت بەخۆرەی دەبینی لەو بەهایەی کـهەمـکردەوە، چـونکە ئـهە لاوازیــە بــە کـردار سەنتەرێتییەكەی لەق كرد و پاڵنەری رووبەڕوونـهەی لاوازکـرد. هاوکـات فـهەرمانڕەواییش گـۆڕانی ریشــە‌بی بەسەردا هات، بەتایبەت لەدوای سەرهەڵدانی دەسەڵتی سیاسی سەریەخۆ و نیمچــە ســەریەخۆ لــە کــەنارەکانی دەوڵەت، کە پاڵنەر بوو بۆ خەواریچەکانیش تا روو لەو کەنارە دووردەستانە بکەن و لەوێـدا هــەوڵی دامەزرانــدنی دەســەڵاتدارێتی خۆیــان بــدەن، وەك لــە مــە‌غریبی جیە‌ــانی ئیســلامی و هەنــدێك ناوچــەی ولاّتــی فــارس وایانکرد (.
ســەبارەت بــە ولاّتــی کــوردان، تــە‌وا - ودِك پێشــتریش ئاماژەمــان پێـدا - بەشــێکی زۆری ناوچــە خەواریییەكان - كەم تا زۆر - نزیك بە سنورەكانی دەسەڵاتی راستەوخۆی ســەنتەر بـوون، بەشێكیشــی ببـووە گۆڕەپانی بەریەککەوتنی هێزە سیاسییە تازە دەرکەوتووەکانێ ْ ْ بێگومــان بەمــەش کـاری کــوردە خەوارییــەکان لە پێناو جە‌ختكردنە‌وە لەسەر شوناسی نایینی لە‌لای‌ب‌ه‌ك و دامە‌زران‌بدنی قـعە‌وارە‌ی سیاسسی تایب‌ب‌ب‌ه‌ت لە‌لای‌ب‌ه‌كی
ترەوە، ئەستەم ببوو. بەتایبەتیش کێشەی گونجاندنی ئەم دووانە؛ باوەڕی ئـابیینی و کـاری سیاســی. کەســیێك کــە خۆی لەنێو ئەم گێژاوەدا بینیبێتەوە دەیسەمی کوڕی ئیبڕاهیمی کوردی بوو.
دەیسەم لە کاتێکدا دەست بە چاڵکی دەکات کە رەوشی هەرێمی ئـاذریێجـان و دەورویـەری لــەبار بــوو بۆ بۆ بۆ بۆ تەنانەت دەسەڵاتدارێتی سەریەخۆ، بەتایبەت کــە لــەدوای کــوژرانی والی هەرێمەکــە یوســغی کــوڕی ئەبولساج لە ســاڵی (١٥٨/٩٢٨)، رێگـە بــۆ هێـزە ناوخۆییــەکان خــۆش بــوو تــا هەریەکــەو لەبەرژەوەنــدی خۆیەوە کاربکات. ئیدی ئەمە دەستپێکی ئەو قۆناغە دەبێ کە رۆژهە‌لاّتناسی نـاودار قلادیێـر مینۆرســکی بـە‌ه
"دابرانی ئیێرانی - Iranian Intermezzo" ناوی دەبـات، کـە قۆنـاغی بــە‌رفرەبوونی رۆڵـی هەریــەك لــە
دەیلەم و کوردەکانە لە پانتایی رۆژهەڵاتی جیهانی ئیسلامیدا ( ' ' ).
بەهەرحاڵ ئیێمە لیێرەدا ناخوازین ئـەو رووداوانـە بخەینــە بــە‌ریاس کــە لــە ئاکامیانــدا دەیســەم دەبێتــە
یەکێك لە كەسـایەتیییە هــەرە باڵكـانی دەقەرەکــە ٰ''› چــونکە پێشــتر لەلایــەن چــە‌ندین توێـژەرەوە ئــەم بابەتــە
خراوەتەروو''، بەڵکو تەنیا جەخت لەسەر ئەو لایەنەی بزاقەکەی دەکەینـەوە کـە تیایـدا بـاوەرە ئایینیەکـە لـە نێو کردەی سیاسیدا بەرجەستە دەبێ.
وادیارە دەیسەم هەر لە دەستپێکی بزاقەکەیەوە ئەوەی لەبەرچاو گرتووە لــە بزاقێکـی خـودان رەهەنــدی یاخیانەوە بیگوازێتەوە بۆ سیستەمێکی دەســەڵاتییانەی جــێگیر، کــە لــە چوارچـێوەی ســنورێکی دیـاریکراوی جوگرافییەوە حوکمرانی بکات. بەڵم بێگومان ئـەو تێگەیشـتنە پرۆســەی گەشــە‌پێدانی دەســەڵاتدارێتی لەگــەڵ بونیادی کۆمەڵایەتی خودی بزاقەکەدا رێکنەدەهاتەوە؛ بەتایبەت ئەو کوردە خەواریجانەی لەگــەڵ باوکیــدا مــاڵ و حالی خۆیان جێهێشتبوو و هاتبوونە ئاذربێجان و لە ئێستاشدا بڕپـڕەی پشــتی سـوپاکەی ئــە‌ویان پێکــدەهێنا و هێشتا رۆحی یاخیبوون بەسەریاندا زاڵە و لە ماوەیـەکی کەمــدا و بەســەرکردایەتی ئــەو توانیویانــە ناوچــە‌یەکی بەرفرەی هەرێمەکە و دەوروبەری بخەنە ژێر رکێغی خۆیانەوە. بەڵام لێرە بەدواوە دابران لە نێموان تـبەو سـبەرکردەیە و سوپا بە خەسلەت یاخییە‌كە‌ی دروســت دەبیێ؛ جۆرێـك لــە نــە‌گونجان لــەنێوان سیســتەمی خێلّـە‌كی ئــەوان و ئارەزووی فەرمانڕەوایی و دەسەڵتی هەژموونگەر بەســەر ئــەو سیســتەمە دەردەکــەوێ. بەدەســتەواژەیەکی تــر ،
سروشتی سوپاکەی ئەو - بەهێی پەیوەندی تەواوکارییانەی یـاخیبوونی خێڵـەکی و یـاخیبوونی خەواریجییانــە —
هێشتا سروشتی دەستبەسەرداگرتن و پابەند نەبوونە کە ئەمەش کێشە بۆ هەوڵی خۆگونجانــدنی دەیســەم لەگــەڵ رەوشە تازەکە دروست دەکاتێ''. بەپێی ووتەی مسکەوەیەی مێژوونوس کێشــەی بــەرزەفتێکردنی کوردەکــان لــە سالی (۳۳۰۸/۹٤۲) دەستی پێکرد، نەوان زێدەڕێییان کـرد و تــەویش بــۆ بــەرگرتن لــەم کارەیــان پشــتی بــە رەگــەزی دەیلــەم بەســت و هێنــدێك لــەوانی هێنایــە ریــزی ســویاكەی و تــوانی تاڕادەیــەك ســنورێك بــۆ ئــەم چالاکییانەی کوردەکان دابنێ، ئەمەش لەمیانەی دەستبەسەرکردنی چەند ســەرکردەیەکیان و لێســەندنەوەی ئــەو زەوییانەی زەوتیان کردبوو (°).
(') المسعودي: مروج، ج۳، ص · ١١.
جگە لەمــە ئەگــەر دەیســەم دەیویســت دەســەڵاتدارێتییەکی سیاســی - کــارگێیێی داءــەزرێنێ، ئــەوا پێویستی بەوە بـوو پشـت بـە كەسـانێك ببەسـتێ، كـە لـە بـواری بەڕێوەبردنـدا شـارەزاییان هەبووایـە. بـە‌لآم لە‌وە‌ناچێ ئەمجۆرە کەسانە لەنێو لایە‌نگرە کوردەکانی ه‌سە‌بووبن، بۆیی‌ه هانسای بردۆت‌ـە ب‌سە‌ر کەسـانی تـری خـاوەن ئــە‌زموون، وەك نوســە‌رەكەی عــەلی كــوری جەعفــە‌ر و وەزیرەكــە‌ی ئــەبو عەبــدوڵا عە‌مــە‌د كــوری ئەجــە‌دی نوعە‌یی .
ئــەو پە‌رە‌ســە‌ندنانە‌ی ئاراســتە‌ی چــالاکییە‌کانی دەیســەم
خەواریچی نەیار بەدەسەڵتەوە بۆتە میرێکی نەرمانڕەوا، کــە پەیوەســتە بــەو زەمینــەی لێسی بەرپرســیارە، بۆیــە بەوە - بەپێیێ ئەو رێسایانەی لەو سەردەمدا باو بوو - رەوایەتی بــۆ دەســەڵاتەکەی فەراهــەم بكـات. بێیـە کاتیێك هەر لە ساڵی (٣٣٠/٩٤٢) دراو بــەناوی خــۆی لێـددا، لــە‌پاڵ ناوەکــە‌ی نــاوی خەلیفــە‌ی عەبباســی المتقى (٣٢٩-٣٣٣٨/٩٤١-٩٤٥)يشى لەســەر دەنوســێ(، كــە بێگومــان ئەمــەش داننانــە بــە دەســەڵاتى خەلیفە ، تەنانەت ئەگەر بریتیش بێت لە دانپێدانانێکی رەمزی، کە مەبــەس لێسی رازیکردنــی دەزگــای سیاســی
- ئابیینی خەلافەت بەو قەوارە نوێیە. کاتێك سەرکردەیەکی خەواریچی ئــاوا دان بــە ســهەروەرێتی بــاڵی خەلیفــە دادەنێ، ئەوە بەمانای ئەوە دێت تارادەیەك دەستی لە تێزە بنەڕەتییەكانی نێو بـاوەڕی خـە‌وارییی هــەڵگرتووە —
لەسەرووی هەمووشیانەوە روبەرووبوونەوەی دەسەڵتی "ئیمامی ستەمکار"- و کەمتر کەسـیێتی خەواریییانــەی خۆی لە کردەی سیاسیدا زاڵدەکات، ئەگەرچی ئەم کەسێتییەی لــەو قۆناغەشــدا کێشــەی بــۆ دروســت کردبــوو؛
ئەوەتا دەبینین هانا بردنە بەر رەگەزی دەیلــەم و خــەواریچبوون بەیەکــەوە نــەدەگونجا ، بەتایبــەت کــە دەیلەمــە‌کان لەو قۆناغەدا بەگشتی مە‌یلیان بـەلای شــیعە‌گەری —بـاطنـی بـوو، بۆیـە لـەنێو ســوپا نوێیە‌كە‌یــدا كەســانێك هە لێ کردووە ( ). هــە‌رودها ئە‌وکە‌ســانە‌ی کــە بــواری کــارگێ پیێ پشــتی پسێ بە‌ســتبوون، ئەوەنــدەی پە‌رێشــی بەرژەوەندییەکانی خۆیان بـوو، ئەوەنــدە لــەپێناو دەســەڵاتدارێتییەکەی ئــەو کاریــان نــەدەکرد ، ئەمــە ســەریاری نەوەی شیعە بوون و دژایەتی خۆیـان بـۆ ۆیـازە ئایینیەکـەی نەشـاردۆتەوە، بەتایبـەت وەزیرەکـەی، هــەر بۆیـە پشــتیان لیێکــردووە و هاوکــاری نــەیارەکانی، بەتایبــەت ســالارییە دەیلەمییــە‌کان و ســە‌رکردەکەیان مــە‌رزەبان کوری عممــەدیان کــردووە، بەمــەش دەســەلاتدارێتییە‌کەی لــە ئــاذربێجـان شکســت دێنــێ و بــەهۆی فشــاری سالارییە‌کان ناچار ددبێ ناوچەکە بەجێبهێلێ ''.
بێگومێان هەڵــە‌کانی دەیسێـە‌م رەنگدانێە‌وەی نەشێارەزاییەتی لۡــە حێوکمڕانی و کےـە‌می ئےــە‌زموونی کارگێپییـە ودك مســكە‌ودییە هە‌ڵیدە‌ســە‌نگێنێ''، بـەڵم خـیۆ خە‌وارییبوونیشــی کێشــەی بــۆ ناوە‌تــە‌ود، بۆیــە
لەوەدەچێ هەر لەو قۆناغە بێت دەستی لـعە بـاوەرە ه‌سە‌لگرتبیێ، ئەمــە لــە قســەی مەسـعودی دە‌خوێنرێتــە‌وە،
کاتیێك لە شوێن و ناوچەی خەوارییەکان لەوانەش خەوارییەکانی ئـاذربییجـان دەدوێ نامـاژە بـیۆ ئـاهو گۆرانـە لـە عەقیدەیسەم دەکات ( ).
هەرچۆنێك بێت، دەیسەمی كوڕی ئیبراهیم، نە‌گە‌رچی چەند جارێكی تـریش هە‌وڵیــدا دە‌ســە‌لآت پە‌یــدا بکاتەوە و چووە نێـو ململانێیـەکی درێژخایــەن لەگــەڵ هێزەکــانی ناوچــەکە ، تەنانــەت هانــای بــردەوە بــەر ئــەو کوردانەش کـە پشــتی لیێکردبــون، بــهۆم شـکســت دێنسێ و دەســتـکەوتێکی ئــە‌وتۆی نابـیێ، تــا دواجــار لــە
ساڵی(۳٤٦/۹۵۷) سەری تیاچوو (. لەدوای بزوتنەوەکەی ئەو چیدی باسی چـاڵاکی کــوردە خەوارییــەکان لــە سەرچاوەکاندا نابینرێ و چارەنوسسی ئــەم بــاوەرە ئابیینیــەی پــە‌ییڕەویان دەکــرد چــۆنیەتی وازلێهێنــانی زۆر روون نییە، ئەگەرچی لەوەدەچێ بەرەبەرە - بە نەبوونی سەرکردە و بزوتنــەوەی سیاســی و ســەریازی - باوەڕەکــە کــاڵ بوویێتەوە و كوردەكان دەستیان لێ هــهێگرتبێ، وەك ئــیبن حەوقــەلی گەڕیــدە لــە باســی كــوردە خەواریــە‌كانی سەرەوەرد ناماژەی پێ دەکات و دەڵێ وازیان لێ هێناوە''. نەمــەش - لــەڕووی زەمەنیــەوە - دوا هەواڵێکــە کە لەبارەی پەیوەندی کوردەکان بە خەواریج لە بەردەست بێ.
( مروج الذەب، ج۳، ص ۱۱.
## سە‌رجاوە‌كان یەکەم : رەسەنەکان
۱- عە‌رە‌دییە‌کان ابن الأثير : عز الدين ابو الحسن علي الجزري (ت۱۳۰ەـ/۱۲۳۳م)
- الكامل في التاريخ، تحقيق: خليل مـأمون شيحا، دار المعرفة بيروت، ٢٠٠٢ .
الأسفراييني: ابو المظفر شاهفور بن ظاهر (ت٤٧١ەـ/١٠٧٨م)
ﺍﻟﺘﺒﺼﻴﺮ ﻓﻲ ﺍﻟﺪﻳﻦ ﻭ ﺘﻴﻴﺰ ﺍﻟﻔﺮﻗﺔ ﺍﻟﻨﺎﺟﻴﺔ ﻋﻦ ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺍﻓﺎﻟﻜﻴﻦ، ﺗﺤﻘﻴﻖ: ﻛﻤﺎﻝ ﻳﻮﺳﻒ ﺍﻏﻮﺕ، ﻋﺎﻟﻢ ﺍﻟﻜﺘﺐ،
-
بیروت، ۱۹۸۳ .
الأشعري: ابو الحسن على بن اسماعيل (ت٤٣٢ەـ/٩٣٦م)
- مقـالات الإسـلاميين و اخـتلاف المصـلين، قـدم لـە: نعـيم زرزور، المكتبـة العصـرية، صـيدا —بـيروت،
.۲۰۰۸ الأصطخري: ابو اسحاق ابراهیم بن عمد الفارسی (ت. بعد ۳٤٠ەـ/۹٥١م)
ﻣﺴﺎﻟﻚ ﺍﻟﻤﻤﺎﻟﻚ، ﺩﺍﺭ ﺻﺎﺩﺭ، ﺑﯿﺮﻭﺕ، ﺩﻭﻥ ﺗﺎﺭﯾﺦ.
ایلیا برشنایا : (ت۳۷ەـ/١٠٤٦م)
-
تاريخ ايليا برشنايا ، تعريب: يوسف حيي، بغداد ، ۱۹۷۵.
البغدادي: ابو المنصور عبد القاهر بن طاهر الأسفرایینی (ت٤٢٩٤/٣٨م)
ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺑﯿﻦ ﺍﻟﻔﺮﻕ ﻭ ﺑﯿﺎﻥ ﺍﻟﻔﺮﻕ ﺍﻟﻨﺎﺟﯿﺔ ﻣﻨﻬﻢ، ﺗﺤﻘﯿﻖ: ﻟﺨﻨﺔ ﺍﺣﯿﺎﺀ ﺍﻟﺘﺮﺍﺙ ﺍﻟﻌﺮﺑﯽ، ﺑﯿﺮﻭﺕ، ۱۹۸۷.
-
البلاذري: احمد بن يحيى بن جابر (ت٢٧٩ەـ/٨٩٢م)
جل من أنساب الأشراف، تحقيق: سەيل زكار و رياض زركلي، دار الفكر، بيروت، ١٩٩٦.
-
فتوح البلدان، حققە: عبد اننە انیس الطباع و عمر انیس الطباع، مؤسسة المعارف، بیروت، ۱۹۸۷.
-
التنوخي: ابو علي الحسن بن ابي القاسم (ت٣٨٤ەـ/٤٩٩م)
نشوار المُحاضرة و اخبار المذاكرة، تحقيق: عبود الشالجي، دار صادر، بيروت، ۱۹۷۱.
-
ا بجاحظ : ابو عشمان عمرو بن بحر (ت ه ٢٥ەـ/١٩م)
البيان و التبيين، تحقيق و شرح: عبد السلام عمد هـارون، مكتبـة اغـانجي، القـاهرة، الطبعـة السـابعة،
-
. 1999 ابن الجوزي: ابو الفرج عبد الرحمن بن علي (ت المنتظم في تواريخ الملوك و الأمم، دراسة و تحقيق: عمد عبد القادر عطا و مصطفى عبد القـادر عطـى،
-
دار الكتب العلمية، بيروت، ۱۹۹۲.
ابن حوقل: ابو القاسم محمد بن علي النصييي (ت ۳٦۷ەـ/۹۷۸م)
ﺻﻮﺭﺓ ﺍﻷﺭﺽ، ﻣﻨﺸﻮﺭﺍﺕ ﺩﺍﺭ ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺍﻏﻴﺎﺓ، ﺑﻴﺮﻭﺕ، ۱۹۹۲.
'
ابن خلدون: ابو زید عبد الرحمن بن حمد (ت ۸۰۸ەـ/١٤٠٦م)
مقدمـة ابـن خلـدون، بتحقيـق: علـي عبـد الواحـد وافي، الطبعـة الثالثـة، دار نەضـة مصـر، القـاهرة،
اغاه اه .
السكسكي: ابو الفضل عباس بن منصور التريني (ت ١٨٣ەـ/١٢٨٤م)
البرهان في معرفة عقائد الأديان، تحقيق: بسام علـي سـلامة العمـوش، الطبعـة الثانيـة، مكتبـة المنـار،
-
الأردن، ۱۹۹۱.
الشەرستاني: ابو الفتح عمد بن عبد الكريم (ت ٤٨٤٨ەـ/٥٣م)
- و النحل، تخریج: عمد بن فتح انلە بدران، ط٣، منشورات الشریف الرضی، قم، ١٣٦٤.ش.
الصولي: ابو بكر محمد بن یحیی (ت ۳۳۵ـ/۹٤۷م)
قسم من اخبار المقتدر بانلە العباسي، دراسة و تحقيق: خلف رشيد نعمان، دار الشؤون الثقافية، بغـداد ،
-
. 1999 الطبري: ابو جعفر محمد بن جرير (ت٣١٠ەـ/٩٢٣م)
تاريخ الطبري، راجعە: نواف الجراح، الطبعة السادسة، دار صادر، بيروت، ۲۰۰۸.
-
ابن عبد البر : ابو عمر يوسف بن عبد انلە النمري (ت ١٣٤٦/١٠٧٠م)
التمەيد، تحقيق: مصطفى احد و عمد عبد الكبير، منشورات وزارة عموم الأوقـاف، الـدار البيضـاء،
'
۱۳۸۷ ابو عمار الكافي: عبدالكافي بن أبي يعقوب بن إساعيل التناوني (ت. قبل ٥٧٠ەـ/١١٧٤م)
ﺍﻟﻤﻮﺟﺰ ﻓﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺍﻟﺴﺆﺍﻝ ﻭﺗﻠﺨﻴﺺ ﺍﻟﻤﻘﺎﻝ ﻓﻲ ﺍﻟﺮﺩ ﻋﻠﻰ ﺃﻫﻞ ﺍﻏـﻼﻑ، ﺗﺤﻘﻴـﻖ: ﺩ. ﻋﻤـﺎﺭ ﺍﻟﻄـﺎﻟﻴﻲ، ﺍﻟﺸـﺮﻛﺔ
-
ﺍﻟﻮﻃﻨﻴﺔ ﻟﻠﺠﺰﺍﺋﺮ، ﺍﻟﺠﺰﺍﺋﺮ، ۱۳۹۸ﻫــ.
قدامة بن جعفر: ابو الفرج الكاتب البغدادي (ت٣٣٧ەـ/٩٤٨م)
اخراج و صناعة الكتابة، شرح وتعليق: محمد حسين الزييدي، دار اخرية للطباعة، بغداد، ۱۹۸۱.
-
القرطيي: عريب بن سعيد (ت ٣٦٦ەـ/٩٧٧م)
صلة تاريخ الطبري، تحقيق: عمد ابو الفضل ابراهيم، دار سويدان، بيروت، دون تاريخ.
'
المبرد : ابو العباس محمد بن یزید (ت ۲۸ەـ/۸۹۸م)
ﺍﻟﻜﺎﻣﻞ ﻓﻲ ﺍﻟﻠﻐﺔ ﻭ ﺍﻷﺩﺏ، ﺗﺤﻘﻴﻖ: ﺟﻌﺔ ﺍﻏﺴﻦ، ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻤﻌﺮﻓﺔ، ﺑﻴﺮﻭﺕ، ۲۰۰۲.
مسعر بن مەلەل: ابو دلف مسعر بن مەلەل الخزرجي (ت۳۹۰ەـ/۰۰۰م)
ﺍﻟﺮﺳﺎﻟﺔ ﺍﻟﺜﺎﻧﻴﺔ، ﺍﻋﺘﻨﻰ ﺑﻨﺸﺮﻫﺎ: ﻭ. ﻣﻴﻨﻮﺭﺳﻜﻲ، ﻣﻄﺒﻌﺔ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ، ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ، ﺍﻟﻘﺎﻫﺮﺓ، ۱۹۵۵.
'
٣١ المسعودي: ابو الحسن علي بن حسين بن علي (ت ٣٤٦ەـ/١٥٧م)
- التنبيە و الاشراف، منشورات دار مكتبة الملال، بيروت، ۱۹۸۱.
مروج الذەب و معادن الجوەر، تحقيق: سعيد عمد اللحام، دار الفكر، بيروت، ۲۰۰۰.
-
مسكويە: ابو على احمد بن محمد الرازي(ت ٤٢١ەـ/٠٣٠م)
تجارب الأمم و تعاقب المم، حققە: ابو القاسم امامي، دار سروش للطباعة النشر، طەران، ۲۰۰۰ .
-
الملطي: محمد بن احمد بن عبد الرحمن (ت۳۷۷ەـ/۹۸۷م)
التنبيە و الرد على اهل الأەواء و البدع، تحقيق: عمد زيـنەم حمـد عـزب، مـكتبـة مـدبولي، القـاهرة،
-
. 199۳ ابن الندیم: محمد بن اسحق بن محمد (ت۳۸۳/۹۳۳م)
- الفەرست، ضبطە: يوسف على الطويل، دار الكتب العلمية، بيروت، ٢٠٠٢.
نصر بن مزاحم: ابو الفضل المنقري (ت۲۱۲ەـ/ ۸۲۷م)
- وقعة صفين، تحقيق و شرح: عبد السلام ممد هارون، دار الجيل، بيروت، ۱۹۹۰.
النعماني: محمد بن ابراهيم بن ابي زينب الكاتب (ت٣٦٠ەـ/ ٩٧١م)
- كتاب الغيبة، تحقيق: علي أكبر الغفاري، مكتبة الصدوق، طەران، دون تاريخ.
الحمداني: ابو محمد الحسن بن احمد (ت٣٣٤ەـ/٥٤م)
صفة جزيرة العرب، تحقيق: ممد بن علي الاكوع، الطبعة الثالثة، صنعاء، ۱۹۸۳.
'
یاقوت اغموي: شهاب الدین ابو عبدانلە یاقوت بن عبد انلە الرومی البغدادي (ت ١٢٦ە/١٢٢٩م)
ﻣﻌﺠﻢ ﺍﻟﺒﻠﺪﺍﻥ، ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻟﺜﺎﻧﻴﺔ، ﺩﺍﺭ ﺻﺎﺩﺭ، ﺑﻴﺮﻭﺕ، ۱۹۹۵.
'
اليعقويي: احمد بن واضح بن جعفر بن وەب(ت. بعد ٢٩٢ەـ/٥٠٩م)
تاريخ اليعقوبي، علَق عليە: خليل منصور، دار الكتب العلمية، بيروت، ۱۹۹۹.
'
ابو یوسف: یعقوب بن ابراهیم (ت۱۹۲ەـ/۸۰۸م)
- كتاب اغراج، منشور ضمن: في التراث الإقتصادي الإسلامي، بيروت، ۱۹۹۰.
٢ - فارسییە کان مؤلف مجەول: (تأليف در ۷۲ەـ/١٣٢٤م)
- تاريخ سيستان، بتصحيح: ملك الشعراء عمد تقي بهار، گلالە خاور، تەران، ۱۳۱٤ەــش.
## دووەم : سەرچاوە نوێیەکان ا - عەرە‌بییە‌کان
آرام تیرغیو فونیان
- دراسات استشراقية حول العلاقـات الأرمـنيـة - العربيـة، ت: الكسـندر كشيشـان، دار الـنەج، حلـب،
. ٢٠٠٧ احمد معيطة:
- الإسلام اخوارجي - قراءة في الفكر و الفن و نصـوص عُتـارة، الطبعـة الثانيـة، دار التكـوين، دمشـق،
. ٢٠٠٦ اجد ملا خليل:
- من آذربيجان الى لالش، تحقيق و تعليق: خليل جندي، دار سپيريز، دەوك، ٢٠٠٦.
ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻭﻫﻴﻲ ﺑﻚ:
- الآثار الكاملة، إعداد : رفيق صالم، مؤسسة ذين، السليمانية، ٢٠٠٦.
حسام الدين على غالب النقشبندي:
الكَرد في لَرستان الصغرى (الشـمالية) و شـەرزور خـلال العصـر الوسـيط ، مؤسسـة ژيـن ، السـليمانية،
-
. ۲۰۱۱ حيدر لشكري:
- الكرد في المعرفة التاريخية الإسلامية —دراسة تحليلية نقدية، دار سپيريز، دەوك، ۲۰۰٤ .
ﺭﺿﻮﺍﻥ ﺍﻟﺴﻴﺪ:
- اجماعة واغجتمع و الدولة - سلطة الأيديولوجيا في اجال السياسي العريـي الأسـلامي، الطبعـة الثانيـة،
دار الكتاب العربي، بيروت، ٢٠٠٧.
ﺯﺭﺍﺭ ﺻﺪﻳﻖ ﺗﻮﻓﻴﻖ:
- القبائل والزعامات القبلية الكردية في العصر الوسيط، مؤسسة موكرياني للبحوث و النشر ، اربيل،
. ٢٠٠٧
- الكورد في العصر العباسي حتى مجيء البويەيين (١٣٢-٣٣٤ەـ/٧٤٩-٩٤٦ز)، رسالة ماجستير غير ﻣﻨﺸﻮﺭﺓ، ﻛﻠﻴﺔ ﺍﻵﺩﺍﺏ، ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺻﻼﺡ ﺍﻟﺪﻳﻦ، ﺍﺭﺑﻴﻞ، ١٩٩٤ .
فائزة محمد عزت
- الكـرد في إقلـيم الجزيـرة و شـەرزور في صــدر الإســلام(١٦-١٣٢ەـــ٧٧٤٩-٧٤٩م) دراســة في التــاريخ السياسي، مطبعة خاني، دەوك، دون تاريخ.
فيصل السامر
- الدولة الحمدانية في الموصل و حلب، مطبعة الإيان، بغداد، ۱۹۷۰.
عبد اللطيف بن عبدالقادر الحفظي:
تأثير المعتزلة في الخوارج و الشيعة، دار الأندلس، جدة، ٢٠٠٠ .
-
قادر محمد حسن
- الإمارات الكوردية في العەد البويەي - دراسة في علاقاتها السياسية و الإقتصادية، مؤسسة موكرياني، اربيل، ۲۰۱۱ .
لطيفة البكاي
- حركة اغوارج - نشأتها و تطورها الى نهاية العەد الأموي، الطبعة الثانية، دار الطليعة، بيروت،
. ٢٠٠٧ عبد الماجود احمد السلمان ﺍﻟﻤﻮﺻﻞ ﻓﻲ ﺍﻟﻌﻬﺪﻳﻦ ﺍﻟﺮﺍﺷﺪﻱ ﻭ ﺍﻷﻣﻮﻱ، ﻣﻜﺘﺒﺔ ﺑﺴﺎﻡ، ﺍﻟﻤﻮﺻﻞ، ۱۹۸۵.
-
مود اسماعيل:
- اخـوارج في بـلاد الـغـرب حتـى مـنتصـف القـرن الرابـع الْحجـري، الطبعـة الثانيــة، دار الثقافـة ، الــدار البيضاء، ۱۹۸۵.
نایف محمود معروف:
- اخوارج في العصر الأموي - نشأتەم، تاريخەم، عقائدەم، أدبەم، دار الطليعة، بيروت، ۱۹۷۷.
## ٢ ﻛﻮﺭﺩﻳﻴﻪﻛﺎﻥ
نارشاك پۆلادیان:
- کورد لە‌سە‌رچاوە عە‌رە‌بیە‌کاندا، و: ئازاد عویێد ساڵح، چاپخانەی زانکۆی سە‌لآحە‌دین، هەولێر،
. ٢٠٠٠ ﺯﺭﺍﺭ ﺻﺪﻳﻖ ﺗﻮﻓﻴﻖ:
- كورد و كوردستان لە رۆژگاری خیلافەی ئیسلامیدا (١٦-١٦٨/١٣٧-١٢٥٨ز)، چاپخانەی رۆژهەڵت، هەولێر، ٢٠١٠.
W.Montgomery Watt:
- Islamic philosophy and theology - an Extended survey, second edition, Edinburgh university press, Edinburgh, 1985.
Tarif khalidi:
- Arabic Historical Thought in the Classical Period, Cambridge, Cambridge University Press, 1994 V.Minorsky:
Studies in Caucasian history, Cambridge University Press, 1957.
-
W.Madelung:
- -Sufriyya, The Encyclopaedia of Islam, new edition, E. J. Brill, Leiden.
M.A.Shaban:
- Islamic history, AD 750-1055 (AH 132-448) - A New Interpretation, Cambridge university press, 1995, V.2, p. 115.
اخوارج في بلاد الكورد من تأسیس الەویة الدینیة الی الفشل السیاسی (٢٢-٣٤٦-٨٦٦-٢٥٢)
مرت العلاقة بين الكورد و اخوارج براحل ختلفة، و كانت لكل مرحلة منها خصانصها و ميزاتها. وقد تحولت هذە العلاقة منذ منتصف القرن الثالث المجري/ التاسع الميلادي من علاقة سياسية الى دينية - إجتماعية، وقد اندعت جاعة من الكورد و بشكل تام بالرؤية الدينية غذە الفرقة و تعاملوا مبع الآخرين ونقاً لطروحات و أفكار هؤلاء، بل وصلت بەم الأمر الى الشاركة في إنتاج التراث الديني للخوارج و اصبح البعض منەم قادة للحركة في الجالين السياسي و الثقافي. ولكن هذە التغييرات واكبت تغييرات اكبر على مستوى العالم الإسلامي في الغال السياسي خاصة تفكك الدولة المركزية و ضعف سلطتها على المناطق الكوردية، ولم يستطع قادة حركة الخوارج - من الكورد و غبرەم - الموازنة بين معتقداتەم الدينية و عملەم السياسي، ما أدى الى فشل اخوارج في تأسيس كيان خاص هم و بالتالي آلت عقيدتەم الى الزوال.
Abstract Kharijites in the land of the Kurds From the establishment of religious identity to political failure
(252-346AH/ 866-957AD)
The relationship between the Kurds and the Kharijites passed various stages, and each stage had its characteristics and advantages. since the mid-third century AH / ninth century AD, this relation turned from political to the religious - social relationship, even group of Kurds were fully merged with religious vision of this band and dealt with others, according to their proposals and ideas. Not only this but reached up to participate in the production of religious heritage of the Kharijites and some of them have become leaders of the movement. But these changes coincided with broader changes in the whole Islamic world in the political sphere especially the disintegration of the central state and as a result the weakness of its authority on regions, including the Kurdish regions. In turn the leaders of the Kharijites - from Kurds and others -
could not the balance between their religious beliefs and their political, leading to the failure of the Kharijites in establishing private entity to them and thus devolved faith to wane. | خەواریجەکان لە وڵاتی کوردان لە دامەزراندنی ناسنامەی ئایینییەوە بۆ شکستی سیاسی 866-957 |
A
vê گەیلان 46باس Email: [email protected] | in û an 2016 بروض علام
# خەونی سوڵتان بۆ نەخشەی ئایندەی تورکیا گە یلان عە داس
لەگەڵ دەستێپێکی ئۆپەراسیۆنی رزگارکردنی موسڵ، لەلایەن بەشێک لە سەرکردە بالادە‌ستە‌کانی ئاکپارتی و میدیاکانی تورکیا، باس لە
زیندوکردنەوەک مێژو و گێرانەوەک میراتی زەوتکراوک تورکیا دەکرێت، بەتایبەت پاش روخاندنی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و دابەشکردنی دەسـتكەوتەکانى ئەو ئیمپراتۆریەتە، لەسـەر دەسـتى دەولەتانى براوەی جەنگی یەکەمی جیهانی.
دواک کۆتایی هاتنی جەنگی یەکەمی جیهانی، ولاتە هاوپەیمانەکانی براوەي جەنگ، دوو رێككەوتنامەیان لەگەل توركیادا ئیمزاكرد. یەكەمیان لەگەل دەولەتی عوسمانی، کە رێککەوتننامەی سیثەر بوو لە رێکەوتی 1920/8/10 دا، ئەم رێككەوتتنامەیە وەك چارەسەر بۆ كێشەک ولاتانی ژێر دەسەلاتی عوسمانی گرێدرا. دواک ئەم رێککەوتننامەیە ئیمپراتۆریەتی عوسماني دابەش كرا بەسەر چەند ناوچەیەكى جیاوازدا. بەجۆرێک كە هر دەولەت و نەتەوەیەك بەشی خۆی بۆ دیاری کرا. بەمر هۆیەش تورکیاک عوسمانی نزیکەی 5/4 ئەو زەویانەی لەدەستدا، کەبەر لە جەنگی یەکەمی جیهانی لەژێر فەرمانڕەوایەتیدا بوون. دووەمرێککەوتن لە سەردەمی (کەمال ئەتاتورک)دا ئیمزاکرا، ئەویش پەیماننامەی لۆزان بوو لە رێکەوتی 1923/7/24 دا. ئەمر پەیماننامەیە لەنێوان دەولەتانی
(بەریتانیاو فەرەنساو تورکیا ....هتد) بەسترا بۆ مەبەستی دانپێدانان بە کۆماری نوێی تورکیا، وەک جێگرەوەک ئیمپراتۆری هەلوەشاوەی عوسمانی و دیاریکردنی سنوری تورکیای نوێ لە خۆرهە‌لاتی ناوە‌راسـتدا،
سەرەئەنجامی ئەم پەیماننامەیەش بۆ تورکیا خۆی بینییەوە لە ه‌ڵوە‌شاندنە‌وە‌ی رێککەوتنامەی سێیڤە‌ر و دە‌سێبە‌رداربونی تورکیا لەچەند داگیرگەیەکی یێشوی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، لەهەر سێ کیشوەرک ئاسیاو ئەفریقاو ئەوروپادا.
## گەڕانەوە بۆ دەستكەوتە مێژوییەکان
سەرۆك کۆماری تورکیا (رە‌جە‌ب تەیب پەیماننامەی لۆزان لە 2016/7/24 دا رەخنە لە باوکی دامەزرێنەری تورکیا
(کەمال ئەتاتورک) گرت، بەتایبەت لەبارەی یەیماننامەی لۆزان، ئەردۆغان لەوبارەوە رایگەیاند" هەمیشە ڕکابەرەکانی تورکیا رێککەتننامەکانیان بەسەر ولاتەكەمان سەپاندوە، لە سـیڤەرەوە تا لۆزان، هیچ کات پەیماننامەک لۆزان واتای سەرکەوتن نەبووە بۆ تورکیا، چونکە تورکیا بەهۆک ئەو پەیماننامەیەوە بەشێک لەخاکی خۆک بۆ بەرژەوەندی چەند دەولەتێکی دراوسێ لەدەسـتداوە" هەروەها گوتی " دەریاک ئیجە و دورگەکانی ئەو نێوەندە مولکی ئێمە بوون، لەوێ مزگەوت و گۆرسێانمان هەبوو. هۆکاری لەدەستدانی ئە‌وناوچانە‌و ناوە‌ندە‌کە‌نی دیکەش بۆ پەیماننامەک لۆزان دەگەڕێتەوە". دواک دەسـتپێکی ئۆپەراسـیۆنەکانی موسلٰ، جارێكی تر ئەردۆغان لە رێكە‌وتی 2016/10/19 باسی لە
پەیماننامەی لۆزان کردەوە و بە پێویستی زانی پێداچونەوە بەو پەیماننامەیەدا بکرێت. وتەکانی ئەردۆغان بەتایبەت لەمر کاتەدا مەبەسـت لێی شەرعیەتدانە بە لەشـکرکێشێی ولاتەکەی بۆ نێو خاکی عێراق و بەشـداریکردن لە ئازادکردنەوەی موسـلدا.
هاوتای لێدوانەکانی ئەمر دوایەی ئەردۆغان، رۆژنامەی(دیریلیش پۆستاسی)
تورکی کە رۆژنامەیەکی ئاینیەو نزیکە لە ئاکپارتی، لەگەڵ دەستپێکی ئۆپەراسـیۆنەکانی موسـل و قسـە‌وباس لەبارەی بەشـداری هێزەکانی سوپاک تورکیا لەو بارەیەوە، بابەتێکی هەسـتیارک وروژاندو بەهەمان شێوە پشت بەسێ بە بەلگەی مێژوی، راپۆرتێکی لەبارەی چەند ناوچەیەکی دراوسێی ولاتی تورکیا بلاوکردەوە، بەو پێیەی ئەو ناوچانە لە رابردودا بەشێک بون لە خاکی تورکیاو مافی تورکیایە لە ئایندەدا بەدەسـتیان بهێنێتەوە. رۆژنامەی دیریلیشی تورکی رۆژی 2016/10/16 لە پەرەی یەکەمی رۆژنامەکەیدا بە مانشێتێکی گەورە نوسیبوک "ئایا ئەمر خاکانە دایراون لە تورکیا؟ ". لە راپۆرتە‌کە‌دا رۆژنامە‌کە نەخشەک تورکیاک بلاوکردوە‌تە‌وە بە پێی نە‌خشە‌کە‌ش چەند ناوچەیەکی دەولەتانی
دراوسێی تورکیا مێژو دەیسەلمێنێت کە بەشێکن لە سنورو خاکی دانەیراوک ئەو ولاتە. لە دِیارترین ئەو ناوچانەش بِریتین لە (باکورک عێراق:
هولێر، کەرکوک، موسل، باکوریا :حەلەب- حە‌سە‌کە، ئە‌دلب،
بەشێک لە: رۆژهەڵاتی یۆنان، باشوری رۆژهەڵاتی بولگاریا، رۆژهەڵاتی رۆمانیاو رۆژئاواک خاکی ئەرمینیا و باشورک رۆژئاواک جۆرجیا). زانیارک و بەلگەکانی راپۆرتەکەک رۆژنامەک دیریلیش بۆ دەسـتنیشانکردنی سـنورک تورکیا پشتی بە یاداشتێکی پەرلەمانی عوسمانی بەستوە کە لەژێر ناوی (عە‌هدی میللی) لەسالی 1920 مۆرکراوە. لەو یاداشتە‌دا سنوری دەولەتی عوسمانی تورکی بۆ دوای کۆتایی هاتنی جەنگی یەکەمی جیهانی بەو جۆرە دە‌س‌تنیشانکراوە کە تیایدا بەشێک لە خاکی (عێراق،
سوریا، یۆنان، بولگاریا، ئەرمینیاو جۆرجیا...) بەیێی یاداشتەکەی پەرلەمانی ئەوکاتی عوسمانی ئەمر ناوچانە بەشێک لە خاکی دێژکراوەی تورکیا هەژمار کراون.
لەلایەکی دیکەوە رۆژی 2016/10/26 فەرمانگەی ئەرشیفی بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تاپۆک سەربە وەزارەتی ژینگە و شارسازی تورکیا، دەتسـیکرد بە هەلدانەوەی مەلەفی تاپۆکانی (موسل و کەرکوک و حەلەب)، لەوبارەیەشەوە سەرۆکی فەرمانگەی ئەرشیفی تورکیا،
(زەینەڵ عابدین تورك ئۆغڵو) رایگەیاند "77هەزار و 63 تاپۆک مووسڵ و کەرکووك لە تورکیا پارێزراون، کە مێژووەکەیان دەگەرێتەوە بۆ سالانی 1847 - 1917ی سەردەمی عوسمانی" سەبارەت تۆماری تاپۆکانی حەڵەب تورکئۆغلو رایگەیاند" 32 دەفتەری تاپۆی حەڵەب لە ئەرشـیفی تورکیادا هەیە، کە مێژووەکەی ئەوانیش دەگەرێتەوە بۆ سالانی 18551918". دواجار تورك ئۆغلو دەڵێ "ئەو تۆماری تاپۆیانە، بەڵگەن لەسەر ئەوەک کە ئێمە لەوێ بووین و لەکاتی خۆیدا ئەو جێگایانە موڵک و خاوەنداری ئێمەبوون".
## ه‌نگاوە‌کردە‌ییە‌کانی ئە‌حێندای فراوانخوازی
ئێسـتا لەسـەروبەندی جەنگی رزگاری موسـڵدا، سەرکردەکانی تورکیا جارێکی دیکە کەوتونەتە یادهێنانەوەی ئەو یاداشتەی سەردەمی عوسمانی و هەندێکی دیکەشیان باس لە سـنورە مێژووییەکانی دەولەتی تورکیا دەکەن کە بە بێی رێککەوتنامەی لۆزان بۆ بەرژەوەندی دەوڵەتان لەدەستیان داوە. بەلام هاوکات تورکیا هەر بەمەوە نەوەستاوە، بەلکو ماوەک دو سالە بە کردەی هەول دەدات ئەجێنداکانی بباتە بواری کردەنیەوە، تا لەو رێگایەوە هەژمونی خۆی بەسەر ناوچەکەدا بسەپێنێ،
لەدیارترین ئەو میکانیزمانەی کە لەمر دوسالەی دوایدا حکومەتەکەی ئاکپارتی گرتونیە‌تە بەر، تا لە‌رێگایە‌وە نمایش و مانۆر بۆ هێزی سیاسی و سەربازی تورکیا بکات بریتین لە:
چونە نێو رێزک هاوپەیمانی نێودەولەتی دژ بە داعش لە رێکەوتی 2014/10/2. بەمەبەستى بەشداریكردنى مەیدانى لە جەنگى دژ بەداعش. دواتر کردنەوەک بنکەک سەربازی ئەنچەرلیک بۆ هێرشـکردنە سەر داعش لە سوریاو عێراق.
دەسـتپێکردنی ئۆپەراسـیۆنی دژ بە تیرۆر لە ناوخۆ و دەرەوەی تورکیا، دژ بە داعش و پارتی کرێکارانی کوردستان لە رێکەوتی 2015/7/24 تا ئێسـتاش بەردەوامی هەیە.
خسـتنە خوارە‌وە‌ک فرۆکەیەکی روسی لەسەر چیای تورکمان لە باکوری رۆژئاواک سوریا، لە رێکەوتی 2015/11/24. دواتر یرینی پەیوەندییەکان لەگەل روسیا بۆ نزیکەی حەوت مانگ.
ئەنجامدانی دو هەڵبژاردنی یەک لەدوای یەک لە مانگی حوزەیران و تشرینی دووەمی 2015، دواتر سەرکەوتنی ئەکەپە لە یێکەینانەوەی حكومەتی زۆرینە لە توركیادا.
جوڵاندنی هێز بە ئاراستەی باکوری عێراق لە‌کۆتاییە‌کانی ساڵی 2015،
دواتر جێگیرکردنی هێزێکی تورکی لە باکوری موسل و لە‌بنکە‌ی زلیکان لە باشیک، بەپاساوی هاوکاری هێزە سونیەکان و بەشداریکردن لە ئۆپەراسـیۆنی رزگارکردنی موسـل و بەدەسـتھێنانی چەند ئامانجێکی دیکە.
شکستهێنان بەو هەوڵی کودە‌تایە‌ی کە لە‌رێکە‌وتی 2016/7/15 ئەنجامدرا، دواتر سـزادان و دورخسـتنەوەی نەیارەکانی دەسـەلاتی ئاکپارتی لەسەرجەم دامر و دەزگاکانی دەولەتدا.
جولاندنی هێز بۆناو قولایی خاکی سوریا لە رێکەوتی 2016/8/24، لە ژێر ناوی قە‌لغانی فورات و بەشداری لە گرتنەوەی جە‌رابلوس و باب و دابق
.. هتد.
پەرلەمانی تورکیا، لە رێکەوتی 2016/10/3، ماوەی چالاکی و مانەوەی هێزەکانی تورکیای لە عێراق و سـوریا درێژ کردەوە.
گۆمۆرین پۆلیسی) ئەمریکی لەمر بارەیەوە دەڵێ" دوبارە وروژاندنی ئەم بابەتانە لەلایەن دەسەلاتداران و میدیاکانی تورکیا، بەتایبەت لەم کاتەدا، ئاماژەیە بۆ خواستی لکاندنی چەند ناوچەیەکی سوریاو عێراق بە سنورک تورکیاوە". لەپال هەموو خواستە دیارو شاراوەکانی تورکیا، کە دەخوازێت لەرێگەی بەشداریکردنی لە جەنگی دژ بە داعش بەدەستی بهێنێت پێ دەچێت، مە‌بە‌سێی کۆنترۆلکردنی چەند ناوچە‌یە‌کیش،
یەکێکی دیکە بێت لە ئامانجە سـتراتیژیەکانی تورکیا، کە دەخوازێت لەرێگەی شەرعیەتی بەشداریکردن لە جەنگی دژ بە داعشدا وەک دیفاکتۆ و کۆنترۆلیان بکات، وەک ئاشـکراشـە تورکیا لەمر بارەیەوە ئەزمونێکی دورو درێژی هەیە بەنمونە:
ساڵی 1938 لەگەڵ سەرەتاکانی تێکچونی دۆخی نێودەولەتی و دەسـتپێكی جەنگی دووەمی جیهانی، تورکیا هەسـتا بە داگیرکردنی ه‌رێمی (ه‌اتای ئێسێتا- ئە‌نتاکیای جارانی سوریا)، کە ئەوکات داگیرگە‌ی ئیسیعماری فەرەنسی بوو، دواتر دانیشیتوانە‌کە‌ی بە‌رێگای ریفراندۆم لەساڵی 1939 چونە پاڵ تورکیاوە. گۆڤارک (فۆرین پۆلیسی) لەمبارەوە دەڵێ "ئەوکاتەی کە فەرەنسا سەرقال بوو بە جەنگی دووەمی جیهانیەوە لەسالى 1939، توركيا ئەو هەلەک قۆستەوە بۆ دەستگرتن بەسەر پارێزگای هاتایدا، بۆیە دورنییە هەمان سـیاسـە‌ت بۆ دە‌سـتبە‌سـە‌رداگرتنی حەلەب و موسـل دوبارە نەكاتەوە".
ئەزمونی دووەم بریتیە لە داگیرکردنی بەشى باکوری قوبرس لە ساڵی 1974، دواک دروستبونی پشێوک و کودەتا لەو ولاتەدا، لە لایەن لایەنگرانی لکاندنی قوبرس بە ولاتی یۆنانەوە. تورکیا بە پاساوی پاراستنی تورکمان و کەمە نەتەوەکان هێزک رەوانەک باکوری قوبرس کردو داگیریکرد. دواتریش دەولەتی قوبرسی تورکی لە باکوری قوبرس ڕاگەیەندرا، تا ئێسـتاش تەنها تورکیا وەک ولات دانیپێداناوە.
بە تێروانین بۆ ئەم نمونانە، دەتوانین پێشبینی ئەوە بکەین کە دور نییە
ئەم ئەزمونە لە عێراقیش دوبارە نەبێتەوە، بە دیاریکراویش لە شاری موسل، جگە لە گشت پاساوە‌کان بەنمونە پاساوی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا وەک هۆکاری سەرەکی لە جولاندنی هێز بە ئاراسـتەی سوریاو عێراق، بەلام لەگەل ئەمەشـدا تورکیا باس لە گۆرانی دیمۆگرافیای ئەو ناوچانەش دەکات، کە هێزی بە ئاراستەیان جولاندووە، هەر بۆیە بە یێویسیتی دەزانێت لە پێناو پاراستنی مافی کەمە نەتەوەکانی وەک (تورکمانەکان) بەشـداری لە ئازادکردنەوەی موسـلدا بکات. ئەمر پاساوەش بۆ سوریا راستە، بەتایبەت کە لەبەشی باکوری ئەو ولاتە کەمە نەتەوەی تورک لەچەند ناوچەیەکی وەک ریفی حەلەب و باکورک خۆرئاواک سوریا بلاوبونەتەوە.
ئەردۆغان لەبارەی مافی بەشداریان لە ئۆپەراسیۆنی رزگارکردنی موسلدا رایگەیاند "مێژوو دەیسەلمێنێت کە موسل بەشێکە لە خاکی تورکیا،
عە‌هدی میللیش باشـترین بە‌لگە‌یە، بگەرێنەوە بۆ ئەو یاداشـتە بۆ ئەوەی بزانن کامە‌یە خاک وس‌نورک تورکیا، بۆیە ئێمە بە مافی خۆمان دەزانین بەشداربین لە ئازادکردنەوەک موسلدا، ئەمە یەکەمینجاریش نییە سەرکردەوە کە‌سایە‌تیە بالادە‌ستە‌کانی تورکیا، پاساو دەهێننەوە بۆ لەشـکرکێشـی ولاتەکەیان بۆ ناو قولای خاکی عێراق، بۆ نمونە دوای جەنگی کەنداوی دووەمر لە ساڵی 1991، (تورکوت ئۆزال) لەبارەی لەشـکرکێشـیان بۆ ناوخاکی عێراق و ئۆپەراسـیۆن دژی گەریلاکانی (پارتی کێکارانی کوردستان) رایگەیاند " گەر سەدامر حسێن کوەیت بە پارێزگایەکی عێراق بزانێ، ئەوا ئێمە بە مێژوو هەموو عێراق بە بەشێک لە تورکیا دەزانین"، جارێکی دیکە لەسەردەمی (سـلێمان دەمیریل) سەرۆکی ئەوکاتی تورکیا لە ساڵی 1994، دەیگوت "پێویستە لەبەر هۆکاری ئەمنی پێداچونەوە بەرێککەوتنی سنورک نێوان عێراق و تورکیادا بکرێت، تا ه‌ندێک ناوچەی عێراق بکرێنە پشێینە‌ی ئەمنی تورکیا، بە نمونە موسل کە بەپێی مێژو بەشێکە لەخاکی تورکیا". دواک پرۆسەی ئازادی عێراق جارێکی دیکە پرسی موسل هاتەوە نێو باس و خواستی تورکیاو عێراق،
ئەوکات (عەبدولا گویل) کە وەزیرک دەرەوەک تورکیابوو رایگەیاند " ئەگەر یێت و عێراق دابەش بیێت بۆ چەند هەرێمێک، ئەوا مافی تورکیایە موسل بەدەسـت بەیێنێتەوە". کەواتە ئەوەک ئێسـتا باسـی لەبارەوە دەکرێت، تەنها ستراتیژی ئەردۆغان نییە بە‌تە‌نهاو دەسەلاتدارانی ئەو ولاتە هەمیشە لە
ه‌لێک دەگەرێن تا لەرێگەیەوە وەک خۆیان دەلێن بتوانن ئەو مافە بۆ بگێرنەوە.
نەتەوەكەیان وتەو کردەوەکانی ئەم قۆناغەی ئێستای ئەردۆغان دەیسەلمێنێت کە ئەردۆغان دەخوازێت بۆ دوای جەنگی داعش دەسـتبداتە کەلکەلەی گێرانەوەی ئەوناوچانە، بەوجۆرەی لە نەخشەکەی سەردەمی ئێمپراتۆریەتی عوسمانی و یاداشتی میللیدا دیاریکراوە، ئەمەش وەک گێرانەوەی بەشێک لەمافی زەوتکراوی نەتەوەیی تورکیا .
## ئەنجام
لە ئێسـتادا بلاو کردنەوەی ئەمر دە‌نگۆیانە لەبارەی زوڵمی رێککەوتنامەکانی سەدەی رابردو لە تورکیا، هاوشانی هەنگاوە سەربازییەکانی ئەردۆغان لە سوریاو عێراق، خۆک لە خۆیدا ئاماژەیە بۆ راگەیاندنی خواستە نوێیەکانی ئەردۆغان لە چوارچێوەک ئەو یرۆژەیەی کە بە (بە‌عوس‌مانی نوێ) ناسراوە. کە خۆک دەبینێتەوە لە یێکەوە گرێدانی
دروشمی (ناسیۆنالیستی و ئاینی) بۆ هێنانەدی ئامانجێکی هاوبەش کە خۆک لە گێرانەوەک سە‌روە‌ریە‌کانی ئیمپراتۆرک عوسمانیدا دەبینێتەوە، کە رەگەزک ئاینی و نەتەوەپەرستی دو پێکهاتەی گرنگی ئایدۆلۆجیای ئەو ئیمپراتۆریەتە بوون.
دواجار ئەردۆغان ئەگەر لە کاتی ئێسـتاشـدا نەتوانێت تەواوک ئەوناوچانە بۆ تورکیا بگێرێتەوە، ئەوا لە داهاتوودا و بەدیاریکراویش دواک داعش وەک ئەو جۆرەک لە نەخشەکەی دیریلیشدا هاتووە هەول بۆ بەدەسـتهێنان دەدات.
ه‌رچە‌ندە س‌یناریۆی فراوانخوازی لەمر س‌ه‌ردە‌مە‌دا ئە‌رزیە‌تی بەدیهێناني، زۆر قورس و ئەسـتەمە. بەڵام پێدەچێ ئەردۆغان، لەیادی سەد سالەی کۆماری تورکیاو لە یێناو راگەیاندنی سیستمی سولتانی ،
بەردەوامر ئەمر بابەتانە وەک كەرەستەیەک، گەر تەنها لەسەر ئاستی راگەیاندنیش بێت، زیندو بکاتەوە، تا بە وروژاندنی پرسی نەتەوەیی و فراوانخوازی و بالادە‌سـتبونی تورکیا لە خۆرهە‌لاتی ناوەراست، ولاتەکەی روەو گۆرینی دەستور و سیستمی سیاسی لە پەرلەمانیەوە بۆ سەرۆکایەتی ئاراستە بکات. هەولدەدات بەهۆی ئەمر پرسانەوە کێشە و سەرنجە ناوخۆیەکانی ولاتەکەی بۆ دەرەوەک سنورەکانی تورکیا ه‌ناردە بکات. لەلایەکی دیکەشەوە پێدەچێ مەبەستی لە جولاندنی
ئەم بابەتانە تەنها دروسـتکردنی فشـارێکی نەرمە هێزی هەرێمی و نێودەولەتی بێت، تا لەمرێگایەوە بتوانێت ئەجێندا دەرەکیەکانی داهاتوی تورکیا جێبەجێ بکات.
سەرئەنجام ئاکامی ئەم هەنگاوانەی ئەردۆغان تەنها ئەگەری زیاتر قولکردنەوەک کێشەو ئالۆزیەکانی ناوچەکەی لێ پێشـبینی دەکرێت.
# Is Post
2 Ekim 2016 Pazar / 1 Muharrem 1438 hududu kimler çizmiş
rek 64 ûlkeye ayrılan vatan topragımızın son halının sınırlarını belirleyen anlaşnı ba beyannameyê gorê eksaktir. Lozan bir zafer olunydı: şimdî Türkiye daha boyuk, cografyasina daha hakim bir ûlke olurdu. Emperyalizmin çizdiya bûna siyasî, pakalojik ve sosyolojik sunrfan reddedip dûnyada herkesin kendi sunrfannda hûr yapadijî bir dûnya haritasî, Nizîm-i Alem mûcadelemizin lik admin GOTA
Sofia trope, 663.
JEG ARIA
Sat'um Samsu Aegean ECE
vthens Divarbak Mosu Creta Latakia SURIYE
Beirut LEBANON
Damascus Haila Heights ISRAEL
West Bank 'Di Jerusalem
*Amman Alexandria Said Dand Sên
(lowan point In Ania, -400 m)
Lozan'dan onceki Dişişleri Bakanı Yusuf An Naşirîyah JORDAN
Kemûl/Tengirşenk, 28 Ocak 1920'de son Al Başı Osmanlı Mebusan Meclisi'nin kabul ettigi
'Aqabak Abd-i Milli Deyannamesi'nin dogrusunu şu ozlerle ifade ediyor
"Gençler" Misaler XUII tahakkuk etmemiştar Tabûk Bu hadat, Iskenderan Korfezî cembundan Haf
(almeyînden) Antakserdan Halep tle Katma al Ba Ha'il istaxxona altiranda Cerablus Köpensil S
cenabanda (ganeyînde) Firat Nehri'ne milakt bar (kavaşap birleyir), oradan Deyrzor a mer badeha şarkirin temilit ederek (desam ederek)
Musial, Kerkak, Saleşmaniye'yî thiiva eder Buraydah
(kapiar): Istel Misak-i Milli Indudumuz aniriniz) buduri Mutareke akdolundugu gun .
ondaranaz (ateykes imzolandiğı gun) filen bi hatta hakim balandi Medina -
Yanbu'al Bahr Administrative
# سەرچاوەکان
1. أردوغان يطالب بمراحعة اتفاقية لوزان الموقعة عام 1923، على الموقع الالكتروني:
https://arabic.sputniknews.com/world/20161019 2. قلق خارجي وغضب داخلي من تصريحات إردوغان حول معاهدة لوزان، على الموقع الالكتروني:
http://aawsat.com/home/article/765946....
3. تعرف على خارطة "ميثاق الأمة" التى تحدث عنها أردوغان مؤخراً ، على الموقع الالكترونى:
http://twsas.org/2016/10/…
4. نص و بنود معاهدة سيفر ، على الموقع الالكتروني:
http://www.almrsal.com/post/347013 5. تعرف على تفاصيل معاهدة لوزان، على الموقع الالكتروني:
http://www.almrsal.com/post/347009 6. ما هي "معاهدة لوزان" الذي طالب "طيب أردوغان" بمراجعتها ؟، على الموقع الالكتروني:
http://www.elshaab.org/news/241366 7. هل سيلغي أردوغان اتفاقية "لوزان" لاستعادة "ولاية الموصل، على الموقع الالكتروني:
http://www.alkulasa.net/artical/4230D
8.
Bu hududu kimler çizmiş bize? At the site:
http://dirilispostasi.com/n-18347-bu-hududu-kimler-cizmis-bize.html 9.
Musul ve Kerkük'ün Tapuları Türk Arşivlerinde, At the site:
http://www.haberler.com/musul-ve-kerkuk-un-tapulari-turk-arsivlerinde-8896922-
haberi/
10. Turkey's New Maps Are Reclaiming the Ottoman Empire, At the site:
http://foreignpolicy.com/2016/10/23/turkeys-religious-nationalists-want-ottomanborders-irag-erdogan/
1 | خەونی سوڵتان بۆ نەخشەی ئاییندەی تورکیا |
# پرۆژەی: کتێب باشترین هاوڕێی-٦ - حوشتر خەونی
نووسینی: شاخەوان عەلی مامۆکی ناوی کتێب: خەونی حوشتر بابەت: چیڕێکی منداڵن نووسەر: شاخەوان عەلى حەمەد مامۆكى پێداچوونەوە و پێشەکی: فەرهاد قادر ئۆمەر تایپ:سەباح حاجی عەلی شە‌نە‌غە‌یی نەخشەسازی: نهەرۆ عەلی مامۆکی تیراژ: ۰۰۰ دانە چاپ: یەکەم-٢٠١٢ چاپخانە: بەڕێوەبەرایەتی چاپخانەی پۆشنبیدی– هەولێر لەبەڕێوەبەرایەتی کتێبخانە گشتیەکان ژمارە سپاردنی (۷۷۲)ی ساڵی
(٢٠١٢)ﻯ ﭘێﯽ ﯨﺮﺍﻭە
..
r
..
## *ﻓﻪﺭﻫﺎﺩ ﻗﺎﺩﺭ ﺋﯚﻣﻪﺭ*
منالانی خۆشەویست، ئەم نامیلکە خنجیلانەیەی مامۆستا (شاخەوان عل پەروەردەییانسەی منسداڵنی لســەخۆگرتووە کســەئێوەی جگەرگۆشـــە پێ ژیانتان بەباشترین شێوە رێك بخەن وبتـوانن پەیوەندیـەكی تەندروست وبـاش لەگـەڵ دە‌وروبـە‌ردا پەیـدا بکـەن… بێگومـان وەکـو لـە‌ناوە‌رۆکـی چێیۆکەکانی ئەم نامیلکەیەدا هاتووە کە پەیوەندی تەندروست وباش لەگــەڵ دەوروبــەردا تــەنها لەرێگــەی کــاری بــاش وهاوکــاری نێـوان مڕۆڤەکانەوە دێتەدی لەژینگەیەکی پڕ لەخۆشەویستی… بۆیە پێویستە ئێوەی ئێسك سووك هەمیشە بەچاوی خۆشەویستیەوە بڕواننە ژیان،
تەنانەت بیکەن بەیاسا کە هەموو کەس وشتەکانی دەوروبەرتان خۆش بوێـت… گــهێ کــرا، ئـەوا ژیانمـان خـۆش دەبێـت ولە‌گــە‌ڵ یــەکتر ئاسوودەو بەختەوەر دەبین، ئیدی ئەو کاتە ئێمە دەچینە خانەی ئەو میللە‌تانە‌ی ناسراون بە‌شارس‌تانی
نامیلکە چیێك ئامێزە خنجیلانەیەی کردۆتە دیاری ئێوەی ئازیزە بەو ئومێدەی ئامۆژگاریـە پـر بـهاکانی نێبو چیڕۆکەکانی ئـەم نامیلکەیـە بێتە مایەی بەختەوەری ئێوەی ئێسك سووك وقەشەنگ.
..
..
# تیمساح و کارمامزێکی ساویلکە
ڕادەگـرت و سـەیری دیمەنـە جوانـە‌کانی دارو دەوەن و چیاکانی ئـەو بەری ڕووبارەکەی دەکرد.
ﺗﯿﻤﺴـﺎ ﺤێﮐﯽ ﺑـﯚﺭ* ﻫـﻪﺑﻮﻭ ﭼـﻪﻧﺪ ﺟﺎﺭێـﻚ ﻟـﻪﻭ ﻛﺎﺭﻣـﺎﻣﺰﻩ ﻧﺰﯾـﻚ ﺑـﻮﻭﻩﻭﻩ پەلاماری دابوو تیا بیضوات، بیەڵم کارمامزەکە لیەو کاتانە بیەئاگابوو بەخێرایی ڕاست دەبۆوە، ڕایدەکرد و ئەو شوێنەی بۆ شوێنێکی دیکە جێ دەهێشت.
ڕۆژێکیان تیمساحەکە لە ناو ڕووبارەکەوە ڕووی کردە کارمامزەکە و پێی وت: مامزەگیان خێرە ئەوە ڕۆژانە دێیە ژێر سێبەری ئەم دارە و بۆ ماوەیەکی باش لە بن ئەم دارە دادەنیشی و تەماشای ئەمبەر دەکەیت؟
کارمامزەکە وتسی: چەند ڕۆژێکبە دایکمم لسێ ون بووە، نازانم چووەتە کوێ بۆیە بەدوایا دەگەڕێم بیدۆزمەوە!
تیمساحە‌كە دایە قاقای پێكەنین و وتی: چما ئەوە لە دایکت دابراوی،
ئەی بۆ زووتىر قسەت نەدەکرد، دڵتەنگ مەبە هێشتا کات بەبەریەوە ماوە، دایکت سبە‌لامە‌تە، من دایکتم بەسەر پشتی خۆم لەم ڕووبارە
پەڕاندەوە ، دەزانی بۆچی من ئەو کارەم کرد؟
کارمامزەکە وتیێ نا بەخوا، جا بەچی دا بزانم خۆ دەسیتی خۆمم بۆن نەكردووە.
تیمساحە‌كە بەپێكەنینەوە وتی: لەم ڕۆژانە ڕاوچییە‌ك بەخۆ و دەستی تفەنگیـــە‌وە کـــە‌وتبووە دوای مامزەگیـــانی دایکـــت تـــا بیکـــوژێ و ﮔﯚﺷﺘﻪﮐﻪﯼ ﺑﺨﻮﺍﺕ، ﺋﻪﯾﺶ ﻫﺎ ﻟێﺭﻩ ﺑﯚ ﺋﻪﻭێ ﮐﺎﺗﯽێ ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ڕۆﺧﯽ ﺋﻪﻭ ڕووبارە، تەماشای کرد هەموو ڕێیەکی لێگێراوە، شوێنێ نییە خۆی لێێ
..
قوتارکا، ناچارە یمان دەبیێ خۆی بەدەسیتەوە ببدات بە‌مبە‌ش ژیمانی بەکۆتادێ و ڕاوچییەکە بەئاسانی ڕاوی دەکات یاخود دەبیێ خۆی بەو ئاوە دابدات بەمەش چونکە مەلەوانی نازانیێ ئییتر کە کەوتە ئاوەکەوە یەکسیەر دەخنکسێ هانسای هێنایــە لام و خسۆی دەخسیلم کسرد بــەڵکو بەفریای بكەوم، منیش لێتسی ناشارمەوە كە ئەوهام بینسی، زۆرم سیك پێی سووتا، بەپەلە چوومە تەنکایی ئاوەکە و پێموت: دەی کات بەری ئاوەڕدانەوەی نییە، خێرا وەرە سەر پشتم تا ڕاوچییەکە نەیپێکاوی با لەدەستیت ڕزگارکەم، ئەویش بەهەناسەی سوارەوە سوپاسی کردم و بـە‌خێرایی هاتـە سە‌رێشـتم، کە‌وتمـە خـق و لسە ئاوە‌کـە‌م پە‌رانـدە‌وە،
ئێستاش مامزەگیانی دایکت ئەو چاکەیەی هەر لەبەرچاوە و ئەوەندەی بێتە ئە دەرروبەرە، سەردانیم دەکات و تاوێ دوان لەلام دەمێنێتەوە.
تیمسا حە‌كە بەدەم ئەو قسبانە‌وە هێدی هێدی خێی گەیاندە كەناری ڕووبارەکە و کلکی خستە دەرەوەی ئاوەکەوە وتسی: ئێستاش ئەگەر ﺤﻪﺯ ﺩﻩﻛﻪﯼ ﺩﺍﯾﮑﺖ ﺑﺒﯿﻨﯽ ﺑﻪﻫێﻭﺍﺷﯽ ﻭﻩﺭﻩ ﺳﻪﺭﯾﺸﺘﻢ ﺑﺎ ﯾﺎﺭﻣﻪﺗﯿﺖ ﺑﺪﻩﻡ لەم ڕووبارەت بیەڕێنمەوە.
..
لەو كاتەدا ڕەوە مامزێك هاتە دەم ڕووبارەكە بۆ ئەوەی خۆیان تێرئاو بكەن . یبەك لبە مامزەكبە گبوێی لبەو دەمەتەقێیبە ببوو، ببەدەنگێكی بـە‌رزە‌وە ڕووی کـردە کارمامزە‌کـە‌و وتـی: ه، نە‌کـە‌ی بچـیە سـەر یشتی، ئەو تیمساحە درۆ دەكات، ئەو تیمساحە درۆزنە.
تیمساحە‌كە بە تووڕەییەوە ڕووی بەلادا وەرگێڕا و وتسی: قەت شەرمت بەخۆ نییە، بۆ لەخۆتەوە قسە دەكەیت، بەژیانت درۆت لە من بینیوە؟
هر ئەو مامزە وە‌لاّمی دایەوە وتی: بێگومان ئەگەر درۆبتم لـیێ نە‌بینیبێ چۆن دەتـوانم بوختانت بەدەصەوە بكبەم، هـەر تـۆ نـە‌بووی لەسـەر ئـەم ڕووبارە ئەو پردەی دروستت کردبوو جاشکە کەرێ وەکو ئەو کارمامزە بچووکە داماوە بەدوای دایکی دەگەڕا، تۆ بەدرۆ فرمێسکت بۆی ڕشت ﮔﻮﺍﯾـﻪ ﻟﻪﺧﻪﻣﯿـﺪﺍﯼ، ، ﺋێﺳـﺘﺎﺵ ﻗﺴـﻪﻛﺎﻧﺘﻢ ﻟـﻪﺑﯿﺮﻩ ﺑـﻪ ﺟﺎﺷـﻜﻪﻛﻪﺕ وت: من دڵتەنگم بەوەی دەبینم لەدایکت دابڕاوی، دایکت چەند جارێ هاتە ئێرە بتبینێ بە‌لآم چونکە کێشی قورس بوو نەیتوانی بەسەر ئەم پردە بیەڕێتەوە، بەڵم تۆ سووکی قەینا ڕێت پێدەدەم بەسەر پردەکەم بپەڕییــە‌وە، ئـەوەبوو جاشــكەكە وتـــی: ئـــا خر دەترســیێم ئـــەو پــردە ڕامنـە‌گرێ کـە چِوومە سـەری یەکسـەر بە‌رببمـە‌وە، تـۆی تیمسـا حیش بەدەم فرمێسىك ڕشتنەوە تا لەخشتەی ببەیت، پێتـوت: خەم مەخۆ وا لبە‌خوارە‌وە پشبتمت ببۆ ڕادەضەم خوانبە‌كا ئەگبەر كە‌وتیتسە خوارەوە
بكەویە سەر پشتم و ئاوی ڕووبارەكە نەتبا… جاشكی بەستەزمانیش بەهێواشـی پێسی خسـتە سـەر پردەکـە و چەند شـە‌قاوێکی هاویشـت،
لەناکاو پردەكە ڕووخا و ئەویش بە‌ربۆوە، تیۆش لەجیاتی پشتی بۆ
..
بگرییە‌وە، دەمت بۆی هە‌ڵیچ‌ڕی و بۆیس کردەوە ب‌ه‌فریای ک‌ه‌وت‌ی،
نەتهێشت بکەوێتە ئاوەکەوە، هەر لەئاسمانەوە توند قورگیت گرت و بــەرەو قــۆڵیی ئاوە‌كــە‌ت بــردت و خــواردت، بۆیــە مــامزی بچــووك ئامۆژگاریت دەکەم نەچیە سەر پشتی .
ﺗﯿﻤﺴـﺎﺣﻪﮐﻪ ﺭﻭﻭﯼ ﺑـﻪﻻﯼ ﮐﺎﺭﻣﺎﻣﺰﻩﮐـﻪ ﺳـﻮﻭﺭﺍﻧﺪ ﻭ ﻭﺗــﯽ: ﻣـﺎﻣﺰﻩ ﮔﯿـﺎﻥ ﮔﻮێﯾﺎﻥ ﻟێﻣﻪﮔﺮﻩ ﺋﻪﻭﺍﻧﻪ ﺤﻪﺯ ﻧﺎﮐﻪﻥ ﺩﺍﯾﮑـﺖ ﺑﺪﯙﺯﯾﯿـﻪﻭﻩ ﺋﻪﮔﯿﻨـﻪ ﻗـﻪﺕ ﺋﻪﻭ قسانەیان نەدەکرد.
کارمامزە بچکۆلانە‌کە بیێ بیرکردنەوە وتسی: قسبە‌کە‌ی تیۆ تـە‌واوە ئەوانە
ئەگەر پێیان خۆشبێ من دایکم بدۆزمەوە دەیانتوانی دوو قسەی خێرم بۆ بكەن.
یەکێ صەزی پێت نەکرد قسبەی باشت بۆ ناکا ، دەی خێرا وەرە سەں پشتم با یارمەتیت بدەم بتیەڕێنمەوە.
کارمــامزی بچــووکی بــەو قســانە فریــوی خــوارد، بە‌هێواشــی لـــە
ﺗﯿﻤﺴﺎﺣﻪﻛﻪ ﻧﺰﯾﻚ ﺑﯚﻭﻩ ﻭﺍﯾﺪﻩﺯﺍﻧﯽ ﺋـﻪﻭﻩﯼ ﻗﺴﯩﻪﯼ ﺧﯚﺷﯽ ﺑﯚﺑﮑـﺎﺕ ﺋـﻪﻭﻩ
..
ڕاسـت دەكـات، چـووە سە‌رپشـتـى و وتــى: دە‌ى بۆرە‌گیـان بکـە‌وە خـۆ جوان خۆمم گرتووە.
تیمساحە‌كە بە‌یۆاشی بەرەو قولأیی ڕووبارەكە ڕۆیشت، لەنیوەی ڕێ خۆی وەرگێڕا و توند قورگی کارمامزی گرت و بەرەو بنەوەی ئاوەکەی ﺑﺮﺩ ﻭ ﺧﻨﮑﺎﻧﺪﯼ ﻭ ﺧﻮﺍﺭﺩﯼ.
مامزە‌كان كە لە ئاوخواردنە‌وە بوونەوە، بەو دیمەنەی بینیان هەستیان بەنارەحەتیـەكی زۆر كرد،یـەك لـەمامزەكان وتسی: من دەمێكـە وتوومـە ئەگەر دوژمن بووە پرد بەسەری مەپەڕێوە، دەی با بڕۆین.
هموویان ڕووی خۆیان وەرگێڕا و بە خەمباریەوە ئەو شوێنەیان بەرەو قولایی دارستانەکە بە‌جی هێشت.
x x
%
بۆ زانیاریت:
*مامز: (ئاسك)، (ئاسكە)یشی پیێ دەڵێن*
*کێشی تیمساحی مێیە نزیکەی ١٠ کیلۆیە و تیمساحی نێیەش کێشکەی نزیکەی ٣١٠ کیلۆیب* یێسـتی تیسـاح گوللە ناییێ* یێسـتەکەی لە چەرەسـازیدا بـەکاردێ* جـۆدە هێریێنێکیش دهێرێیێ کە ماددەیمکی بە‌نریضی تێدایە لە‌دروستکردنی جۆرە بێنێکی نایاب و سیمراوی دا بەکار دە‌ینسیێ.
# دە جكە ژووشكبلك
دەگێرێنەوە لەزەمانی زوو لەدارستانێکدا بەچکە ژووشیکێکیێهێهێارو دەستكورت لەگبەڵ دایکسی دەژیبا، ڕۆژێکیان کت و پپڕ دایکسی بەچکە ﮊﻭﻭﺷﮑﻪﮐﻪ ﻧﻪﺧﯚﺵ ﮐﻪﻭﺕ… ﺑﻪﭼﮑﻪ ﮊﻭﻭﺷﮑﯽ ﺑﻪﺳﺘﻪﺯﻣﺎﻥ ﭽﻪﻧﺪﻩ ﺳﻪﺭﯼ هێناو برد لەماڵەوە هیچیان نەبوو بیباتە بازاڕ بیفرۆشێ تا بە‌پارە‌كە‌ی داودەرمان بۆ دایکە نەخۆشەکەی بکرێ . گەلیێ غەمبار بوو، کە ببێی کـردەوە هـیچ ڕێگەییـە‌کی لەبـەردەم دا نییـە جگـە لـەوەی بچـێتە لای برادەرەکبانی ببەڵکو یارمەتیبەکی ببدەن، ماڵەوەی جێێشت، چووە لای هاوڕێکانی، بە‌یە‌رۆشە‌وە سەیری یەکە یەکەیانی کمرد و پێیانی وت:
دایکم گەلێ نەخۆشە و حاڵی باش نییە، پـە‌نام وەبەرتان هێناوە، تکا دەکەم ئەگەر بەقەرزیشبێ دەستباریێکم بکەن ویارمەتیم بدەن، بەڵێنبێ ئەگەر شتێكم دەست كەوت بەزوویی پارەكەتان بۆ بگێڕمەوە.
ژووشکی یەکەم پێی وت: ببوورە من وەکو خۆم هیچم لەدەست نایێ،
ئەگینە نەك بەقەرز، بەگىەردەن ئازایی شىتێكم پیێ دەدایی و لێشىتم وەرنەدەگرتەوە.
ژووشکی دووەم پێی وت: من ئەگەر بڵیێم ه‌ه‌ر هیچم نییە دەبێتە درۆ،
بایی ئەوەندە پارەی وشکەم لەماڵەوە هەیە بەڵم بریارێکە و داومە کە بەژیانم پارە بەقەرز نەدەمە کەس با ئەو کەسە باوکیشمبێ ﮊﻭﻭﺷﮑﯽ ﺳێﯾﻪﻡ ﭘێﯼ ﻭﺕ: ﻣﻦ ﺗێﯾﺎﮔﻪﻡ ﮐﻪﯼ ﺑﺎﻭﯼ ﻗﻪﺭﺯ ﻣﺎﻭﻩ، ﺗﯩﯚ ﺷﻮﮐﺮ بەتوانا و تاقەتى، بۆ ناچى ئیشێك بۆضۆت بدۆزییبەوە بیکەی، ئەمە باشتر نییە لەباتی ئەوەی دەست لەم و لەو پان بکەیتەوە!
ژووشکی یەکەم دووبارە زمانی هێنایە گۆو وتیێ ئەگەر دەتەوێ دایکت چاك بێتـەوە، چارەی تـۆ تـە‌نها دزی كردنە، بە‌دزیكردن لـە ترِومنـە‌تی ئەم و ئەو دەردەچی و چ تووشی قەرز و قۆیش نابی .
ژووشکی بچووك بەپێكەنینەوە ڕووی بەلادا وەرگێڕا و وتسی: ئەوە چ قسەیەکە دەیکەی، لەجیاتی ئەوەی بۆ کاری چاك و باش هانم بدەیت،
ڕێم بۆ دادەنێی دزی بکەم، بەڕاستی تێ هاوڕێی تەنگانە نیی، ئەگینە قەت ئەوها بیرت نەدەکردەوە، دەی بەیارمەتیتان.
ژووشکی بچووك بەدڵتەنگییەوە پێسی ه‌بەڵێنا ، بـەدەم ڕێگـە‌وە بـیری
لەقســەکانی هاوڕێکــانی دەکــردەوە، دەیــوت: هــاوڕێی بــاش ئەوەیــە لەكاتی تەنگانە بەفریای هاوڕێیبە‌وە‌بێ فسە‌رموو دونییا کساول دەبوو ئەگەر هەر یەکەیان تەنها بەقسەیەکیش بایە دڵی بدامایەوەو یارمەتیان بدامایە؟
..
بەو خەمباریییەوە تـاوێ ڕێسی کـرد تـا پڕتـاو پارچە زێڕێکـی بەرچـاو کــەوت، لــە‌جێوە وە‌ســتا، داهاتــە‌وە دەســتی گەیانــدە زێڕە‌کــە و ه‌ڵیگرتە‌وە، لەبەر خۆیەوە وتی: خوایەگیان دەبیێ ئەم زێیرە لە
ﭺ ﮐﻪﺳـﯽْ ﮐـﻪﻭﺗﺒﯽْ ﻭ ﮐـﯽْ ﺑـﺰﺭﯼ ﮐﺮﺩﺑـﯽْ؟ ﺑﺰﺍﻧـﻪ ﻣـﻦ ﭼـﻪﻧﺪﻩ ﭘێﻭﯾﺴـﺘﯿﻢ بەپارەیە و چیم دێتە پِێشێ ئەگەر ترسسی خودام لهەدڵ نەگبەڕێ، کسێ دەزانسێ هـەر ئێسـتا بەبێدەنگی دەیبەمـە بـازاڕ و بەپارەیـە‌كی باشسی دەفرۆشـم، ئـە‌وجا چ جـای کڕینسی داودەرمـان بـۆ دایکـم، پارەیـە‌کی باشیشــم بــۆ دەمێنێتــەوە، بــەڵم شــتـی وا ناکــەم، دڵذیــام ئــەوە بــۆ تاقیکردنبەوەی منبە ئاخۆ ئەگبەر شبتێکم دۆزییبە‌وە، ئبەو شبتە دەخۆم یا خود بۆ خاوەنەکەی دەگەرێنمەوە؟
لــەو بیرکردە‌نە‌وە‌یــە‌دا بــوو، یــەك لە‌ژووشــكە ه‌اوڕێكــانی بــە‌خێرایی بەتەکیدا تێپیەڕی، سیڵوی لیێ کرد،پێبی وت: ژووشکی هاوڕێم بێ وا لەسەر ئەم رێیە داماوی؟ ئەویش وەڵمی دایبەوە وتسی: ئەوەی راستی بێ ئێستا پارچە زێڕێکم دۆزیەوە، ئەرێ نازانی کەس زێڕی بزرکردبێ تا زێرەکەی بۆ بگێرمەوە؟
..
ﮊﻭﻭﺷﮑﻪﮐﻪ ڕﺍﻭەﺳﯩﺘﺎ ﻭ ﺩﺍﯾـﻪ ﻗﺎﻗـﺎﯼ ﭘێﮑـﻪﻧﯿﻦ ﻭﺗــﯽ: ﻫـﻪﯼ ﺑـﯽێ ﯾـﻪﺧﺒﺎﺭﯼ
ساویلکە، بزانە خسوای پسەروەردگار دەرگسای لسێ کردوویتسەوە ئیسدی بۆچی شەق لەبەختی خۆت دەدەی، هەر تۆ نەبووی پـێش تـاوێ داوای یارمەتیت لیێ دەکردین پـارەت بەقەرز بدەینێ، ئێسیتاش نەچووە و بچێ ئەو زێڕەی بێ ماندووبوون بەردەستت کەوتووە، کەس نازانێ و منــيش دوور و نزيـك قســە ناكــەم، بــرۆ بــۆ خــۆت ببيبــە بيفرۆشــە و بەپارەکــەی داودەرمــانی بــۆ دایکــت پــێ بکــڕە و ئەوەیشــی مایــە‌وە ه‌مووی نۆشکە، عافیە‌تتبێ.
ژووشکی بچووك وتی: ئەگەر لە‌برسان بمرم، کاری وا نابەجێ ناکەم.
ژووشکە هاوڕێکەی پێی هەڵێنا و ڕۆیشت، تەواوێ دوورکەوتنەوە، کە ئاوڕێكى بەپەلىەی دایىەوە پێسی وت: ژووشكى بچووك ئەوە نیعمەتێکە و خوا بۆی ناردووی، بزانە چۆن دەیخۆی، بەقسبەم بکە زەرەر ناكەی.
ﮊﻭﻭﺷﮑﯽ ﺑﭽﻮﻭﻙ ﺑﺎﯾﻪﺧﯽ ﺑﻪﻭ ﻗﺴﻪﯾﻪ ﻧﻪﺩﺍ، ﻛﻪﻭﺗﻪ ﺟﻮﻭڵﻪ ﻭ ﻫێﺩﯼ ﻫێﺩﯼ هەنگاوی دەنا تـا کـت و پـڕ ژووشـکێکی زلـی بینسی بـەدەم گریـان و فرمێسك ڕشتنەوە سەیری ئەملا و ئەولا و پێش و پاشی خۆی دەکرد.
ﮊﻭﻭﺷﮑﯽ ﺑﭽﻮﻭﻙ ﺑﻪﻫﻪﻟﭙﻪﯾﻪﻛﻪﻭﻩ ڕﻭﻭﯼ ﺗﯚﮑﺮﺩ ﭘێﯽ ﻭﺕ: ﮊﻭﻭﺷﮑﻪ ﮔﯿﺎﻥ ئەوە بۆ دەگری؟
ژووشكە زلەكە بەگریانەوە وتی: پارچەزێڕێكمان لەماڵەوە هەبوو لەگەڵ خۆم هێنا بچم بیبەمە بازاڕ بیفرۆشم کەچی لەڕێگەدا من و هاوڕێیەکم لەدەمەقاڵێیەکی بچووکەوە لێمان بووە شەڕ، جا لـەو بێنـە و بەردەیـە‌دا
..
نەمزانی ئـاخۆ هاوڕێکـە‌م زێرەکـە‌ی لـیێ بـردم یـان هـەر زێرەکـە‌م لـیێ بەربووەوە و لێم بزر بوو، خەمی گەورەم ئەوەیە ئەگەر ئەوها بەدەست بەتاڵی بگەڕێمەوە ماڵ ڕەنگە خێزانەكەم باوەڕم پێ نەكات.
ژووشكى بچووك بەدەم زە‌ردە‌خە‌یە‌كە‌وە وتى: باشە ئەگەر زێرە‌كە‌م بۆ دۆزیدەوە ؟
ژووشكە زلەكە وتى: نەك تۆ، هەر كەسێك بدۆزێتەوە، خەڵتێكى باشى دەكەم ژووشکەبچووکەکە وتیێباشە دەکرێ ناونیشانی زێڕەکەتم بۆ هەڵدەی ؟ ژووشکە زلەکە ناونیشانەکەی بۆ هەڵدا، ئەویش بەخۆشییەوە دەستی ﮔﻪﯾﺎﻧـﺪﻩ ﺑﻪﺭﺑﺎﺧـﻪڵﯽ ﻭ ﺯێڕەﮐـﻪﯼ ﺑـﯚ ﺩﻩﺭﮐـﺮﺩ ﻭ ﺑـﯚﯼ ڕﺍﮔـﺮﺕ: ﻓـﻪﺭﻣﻮﻭ ئەوەش زێرەكەتم لەو یشتەوە دۆزییەوە.
ﮊﻭﻭﺷـــﮑﻪ ﺯﻟﻪﮐــﻪ ﺳﻮﭘﺎﺳـــﯽ ﮐــﺮﺩ ﻭ ﻟﻪﻫﻪﻣﺠــﻪﺭ ﺋـــﻪﻭ ﭼــﺎﮐﻪﯾﻪﺩﺍ ﻭﻩﮐــﻮ ﺩﯾﺎﺭﯾﻪﮐﯽ ﺑﭽﻮﻭﻙ ﺑﺮﻩ ﭘﺎﺭﻩﯾﻪﮐﯽ ﺑﺎﺷﯽ ﭘﯿﺪﺍ.
ﮊﻭﻭﺷﮑﯽ ﺑﭽﻮﻭﮐﯿﺶ ﺑﻪﻫﻪﻣﺎﻥ ﺷﯿﯚﻩ ﺳﻮﭘﺎﺳﯽ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺑﻪﺧێﺭﺍﯾﯽ ﭼﻮﻭﻩ بازار بەو پارەیە دەرمانی بۆ دایکی پێکڕی و ئەوەی مایبە‌وە هەندێ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﯽ ﭘێﮑڕﯼ ﻭ ﺑﻪﺧﯚﺷﺤﺎڵﯿﻪﻭﻩ ڕێ ﻭ ڕێ ﮔﻪڕﺍﯾﻪﻭﻩ ﻣﺎڵ.
بۆ زانیاریت:
*ژدونە: (ژدونگ و ژیشە و ژدونگد و سنگسوچەی)یشی پێدەَلێن*ژدوشە بەتێکڕایی لە
دةیةیةیە‌کـدا تریـە‌ی دڵس(۳۰۰) جار لسێ دەدات*مە‌نـدێ ژووشە هەیە بـار لە‌سە‌رشـانیان ه‌ڵدە‌گرن، قورس‌اییە‌ك بگاتە ۸۵۰جار قورسی خۆی، نەمەش ژمارە‌ییە‌كی پێوانە‌ییە و تا دونیا دونیایە هییە مرۆفیێ ناتوانیێ لە (مەڵگرێنی قودسایی)دا ئەو ژمارەیە بشکێنێ، تەنانەت ئەگەر فیل بەر گەورەییەی شۆی بارێکی لەر قورساییە هە‌لگری، ڕێیە بە‌ناضی ژەوی دا یۆ دە جی .
..
جورج و باز بەســـەرهاتی ئــەو ڕۆژەی لــە‌ڕێی خۆیسدا چــی بینییسوو، لەنووکــەوە ه‌موویانی بۆ دە‌گێڕانە‌وە.
ڕۆژێکیان جورجبە زۆرزانەکە لەشارەکەیان دەرچوو، ئەوەندەی نەبرد بەهەناسە بڕکێ هاتەوە، جورجەکان سەیریان پێی هات چونکە هەرگیز بەو شێوەیان نەبینیبوو، تەنانەت كە دەچووە دەرەوە قەت ئەوها زوو
..
نەدەگەڕایەوە، بەتەوسەوە پێیانوت: لەڕە گیان ئەوە بۆچی ڕەنگی دەم و چاوت گۆراوە، خۆ هیچ نەبووە؟
ئەیش چاوەکانی چەند جارێ تروکاند و سەیری یەکە یەکەیانی کرد وتی: حەزدەكەم پرسیارێكتان ئاراستە بكەم، پرسیارە‌كە‌م ئەوەیە: ئایا کێ دوژمنی ئێوەیە؟
هموویان بەیەك دەنگ وتیان: مار لەسەر زەوی دوژمنمانە و بازیش لە
ئا سمان.
جورجـە لـهێرە ئـاهێكی قـووڵی هەڵكێشـا و وتسی: مـن كـبە بـهێراکردن گەڕامەوە بۆ ئەوەم بوو تاوەکو ئاگادارتان بکەمەوە لەماڵەوە دەرنەچن،
نەکبەن بێنسە دەرەوە، چونکە بسەو دوو چیاوانەی خسۆم بسازێکم بینسی لە‌ئاسمانی ئەو ناوچە دەسووڕایەوە تا لەسەر دارە زلە‌كە‌ی تەنیشت ئەشـكەوتى ورچـان نیشـتەوە، ئـەوەش مایـە‌ی ترسـە ئەگـەر لێسی بـیێ ئاگابین.
جورجەكان دایانە قاقای پێكەنین وتییان: ئێمە زۆریین، باز هەرچیەك بکات دەرەقەتمان نایێ، دەی بابچین بزانین ئەو بازە چ بازێکە وا زداوی ئێمەی پێ دەبەی.
هەموویان بەجارێ چوونە دەرەوە، بە هێواشی لبە‌دوورە‌وە تە‌ماشی دارەکـە‌یان کـرد و یەکسـەر گەڕانـە‌وە، بـەڵم لەبـەر دووریـان لەدارەکـە
هیچیان نـە‌بینی، بـەدەم گاڵتە‌پێکردنـە‌وە بـە جورجە‌کـە‌یان وت: تـبۆ ترسـنۆکی وادەزانـی هـەموو کـەس ترسـنۆکە، فـە‌رموو ئـەوە چـووینە بەردەم دارەکە و تەماشامان کرد تەنها چۆلەکەی لەسەر بوو ئەوەش
..
مانای ئەوەیە تۆ چۆلەکەت لێ بووەتە باز، تەنانەت سێبەری بازیشمان نەبینی بەئا سمانەوە.
جورجە لەڕە زۆر بەدڵنیاییەوە وتسی: من ئێوەم خۆشدەوێ ولەخەمی ئێوەدام ، نامەوێ تەنها دڕكێك بچێ بەپای هیچ كامێكتان.
ﺟﻮﺭﺟﻪﻛﺎﻥ ﻭﺗﯿﺎﻥ: ﭼﯿﻪ ﮔﺎڵﺘﻪﻣﺎﻥ ﭘﯽێ ﺩﻩﻛﻪﯼ ﻟﻪﻛﺎﺗﯿﯿﮑﺪﺍ ﺋﻪﻭ ﻗﺴﯩﺎﻧﻪﯼ وتت هەمووی درۆ بوون. ئێمە گێلین دەنا گوێ بۆ درۆکانت ناگرین.
جورجە لەڕە زانى قسەكردن لەگەڵیان بێ سوودە خۆی بێدەنگ كرد و وەڵمی نەدانەوە، بەبێ دەنگی بۆ دەرەوە ڕۆیشت ، دوای چەند ڕۆژێ جارێکی دیکـە چاوی بـە بازە‌کـە کەوتـەوە، دیسـان بە‌یە‌لـە گەڕایـەوە،
بەپەرۆشەوە هەمووانی ئاگادار کردەوە وریای خۆیانبن چونکە بازەکە دەرکەوت و دواجار لەسەر ئەو دارە نیشتەوە کە لەتەنیشت ئەشکەوتی ورچانە.
ه‌ه‌ر ه‌ب‌ه‌مان جورج‌ه‌كانی جاری پێشوو چوونە دەرەوە و لسەدوورەوە
تەماشای ئاسمان و دارەکەیان کرد بەڵم بەهۆی دوورییەوە هیچیان نەبینی، کە هاتنەوە ڕوویان کردە جورجە لـەڕ و پێیانوت: تـۆ لات وایـە
..
ئەو درۆیانەی دەیکەی تا سەر بۆت دەینە سەر، فەرموو نە بازمان لەسەر دارەكە بینی ونە سێبە‌ریش ، كەواتە ئەوەی درۆبکات لێرە جێی نابێتەوە، دەبێ لێرە بڕۆی.
جورجە لەر زانى ئامۆژگارى ئەوانە بێسوودە، بەنا چارى سەرى خۆی هەڵگرت، ڕۆیشت لەنزیك ئەشکەوتی ورچان کونێکی لێدا و کردیـە
مالى خۆی.
ماوەیبەك بەسبەر ئەو ڕۆیشتنە تێییەڕی، جورجبە لبەڕ تبا دەهات قەڵەو دەبــوو، زۆر غسەریبی کــەس و کارەکــەی دەکــردو لەنا ضەوە بۆیــان ﺩەﺳﻮﻭﺗﺎ، ﻫەﻣﯿﺸە ﻭﺭێﻧﻪﯼ ﺋەﻭەﯼ ﺩەﮐﺮﺩ ﺑەﺧﯚﯼ ﺩەﮔﻮﺕ: ﻭﺍ ﺩەﯿﻤەﻭە تۆ بڵێی دەرمبكەن؟
کەوتە ڕێ لێیرە بۆ ئەوێ خۆی گەیاندە لایان، جورجەکان لێی خێ بوونـە‌وە، هە‌نـدێكیان سـەرەتا نە‌یانناسـیە‌وە… یسەك لــە جورجــە‌كان پێیـوتێ لـە‌ڕە‌گیان خەریك بـو نە‌تناسینە‌وە چییە ئـەو دەورە؟ خێیرە
ئەوها قەڵەو بوویتی؟ دەی قسەمان بۆبکە بزانین چی دەکەی، بەچییەوە خەریکی؟
جورجە لەڕ بەدەم زەردەخەنەیەكەوە وتیێ ئێستا ماڵێكم لەتەنیشت ئەو ﺩﺍﺭەﯼ ﺋەﺷﮑەﻭﺗﯽ ﻭﺭﭼﺎﻥ ﻟێﺩﺍﻭە، ﺑﺎﺯەﮐﻪ ﻟﻪﻭێ ﻧﻪﻣﺎﻭە ﻭ ﺧﯚﺷﻢ ﭼﻮﻧﮑﻪ
دەوروبـەرم هـەمووی خۆراکـە‌و خـەمی کە‌سیشـم لە‌ئە‌سـتۆ نییبە، هـەر ئەوەش وایکردووە قەڵەوبم.
جورجەکان بەگاڵتەقرتێوە پێیانوت: ئەگەر باسی بازمان بۆ دەکەی،
ئەوە لەوەتەی ئێمە چووینەتە دەرەوە و دوای كەوتووین لەترسی ئێمە
..
ڕایکردووە و هەرگیز ناگەرێتەوە،نەك لەبەر تبۆ، ه‌ه‌روە‌ه‌ا ئەگەر باسی
ئەو خۆراکە زۆرە دەکەی ئەوە ئێمە بەدرۆی تێدەگەین.
ﺟﻮﺭﺟﻪ ﻟﻪڕ ﻭﺗﯽ: ﺋێﻮﻩ ﺩﻩڵێﯽ ﻫێﺷﺘﺎ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﻻﺳﺎﺭﯾﯿﻪﻛﻪﯼ ﺧﯚﺗﺎﻥ ﻣﺎﻭﻥ،
فەرموو برێن شتەكان بەچاوی خۆتان ببینن بزانن راست دەكەم یان نا؟
یەك لە جورجەكان وتیێ ئەو درۆیەشت تاقی دەكەینەوە، دەی بابڕۆین.
جورجەکان کردیانە پێشـبڕکێ تـا هەرچـی زووە بگەنـە ئـەو شـوێنەو قسەکانی جورجە زۆرزانەکە بەدرۆ بخەنەوە، وەلسێ هەرکە لـە دارەکە نزیـك بوونـە‌وە بازە‌كـە‌یان لـسێ پەیـدا بـوو، بە‌هە‌ڵـە‌داوان تـا گە‌رانـە‌وە
شارەکەیان، بازەکە چوار پێنجێکی لێ خواردن.
ﺟﻮﺭﺟـﻪﮐﺎﻥ ﺑﻪﭘﻪﺭﯙﺷــﻪﻭﻩ ﺑﺎﺳــﯽ ﺩﻩﺭﮐــﻪﻭﺗﻨـﯽ ﺑﺎﺯﻩﮐــﻪﯾﺎﻥ ﮐــﺮﺩ ﭼــﯚﻥ ﻟﻪﺗﺮﺳﺎﻥ ڕﺍﯾﺎﻧﮑﺮﺩﻭﻭﻩ ﻭ ﭼﯚﻧﯿﺶ ﺑﺎﺯﻩﮐﻪ ﭼﻮﺍﺭ ﭘێﻧﺠێﮑﯽ ﻟﯽێ ﺧﻮﺍﺭﺩﻥ.
ﺟﻮﺭﺟﻪ ﻟـﻪﺭ ﺑـﻪ ﭘێﮐﻪﻧﯿﻨـﻪﻭﻩ ﻭﺗـﯽ: ﺋـﻪﯼ ﺋێﻮﻩ ﺋێﺳﯩﺘﺎ ﻧـﻪﺗﺎﻧﻮﺕ: ﺑﺎﺯﻩﮐـﻪ
لەترسی ئێمە ڕایکردووە و ئێمە زۆریین بمانبینێ لەترسان ڕادە‌کات،
ئەی بۆ ڕاتانکرد؟
ﺟﻮﺭﺟﻪﮐﺎﻥ ﻫﻪﺳﺘﯿﺎﻥ ﺑﻪﭘﻪﺷﯿﻤﺎﻧﯽ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﻟێﺑﻮﺭﺩﻧﯿﺎﻥ ﻟﻪﺟﻮﺭﺟﻪ
لەڕ کرد، وتیان: ئەگەر لەسەرەتاوە بەقسىەی تۆمان بکردایبە وامان لیێ بەسەر نەدەها ت.
جورجە زۆرزان لێیانخۆش بوو، ئاشت بوونەوە، بریاریاندا بۆ لەمەودوا لاسار نەبن و ڕێزی ئەوانە بگرن کە لەخۆیان لە‌هۆشیارترن.
*
..
مشکیی سە‌رە‌رو
هــەبوو نە‌بوومشــکێکی بــۆری هـــار و هـــاجی ســـە‌رە‌ڕۆ هـــە‌بوو دوور لەمشكەكانى دیكە، بەتەنیا لە كونێكى دوور دەژیا ، سیفەتێكى سەیری ه‌بوو حەزی دەكرد لبە‌خۆڕا مشیکە‌كانی دیک‌ه بێیزار بکات، دەیزانی
نیـوەڕوان کـاتی حەسـانەوە و خەوتنـە، بەئەسـپایی دەسـتی دەدایـە
بــە‌ردێك و خسۆی دە‌گە‌یانسدە بــە‌ردە‌رگای مساڵی یــەك لە‌مشــكە‌كان و لە‌دە‌رگایانی دەدا، ئەوجا بەڕاکردن ڕایدەکرد و دەگەڕایەوە کونە‌کە‌ی خۆی و توند دەرگاکەی لەسیەر خۆی دادەخست.
بـەرد لـە‌دە‌رگادانی کردبـووە پیشـە‌ی ڕۆژانەی. هبەر ڕۆژە لـە دەرگـای
ماڵێکی دەدا و بەمەش تەواوی مشکەکانی نارەحەت کردبوو.
یــەك لــە مشــكە‌كان كــە دە‌رگاكــە‌ی كــردەوە و مشــكە هــاری بینــی،
لـەدوورەوە بـە زمـانێکی نە‌رمـە‌وە پێسی وت: بێزارکردنسی ئسەم و ئسەو شتێکی باش نییە تکایە واز لەو کارە خرایە بێنە.
مشکێکی دیکەڵ کردنەوەی دەرگاکەدا کە مشکە هاری بینسی،
خۆی بۆ نەگیرا پەنجەی هەڕەشەی لیێ بەرزکردەوە و پێی وت: ئەگەں بەخۆت دەڵێی مەرد ڕامەكە، بۆ کوێ هەڵدێی مەگەر هەر نەتگرم ئەوجا خۆت دەبینیەوە چیت لێدەکەم.
مشـكێكی تـر لەگـەڵ كردنـە‌وە‌ی دە‌رگاكە‌یـدا چ جنێوێـك پیسبە، ئـەو ﺟﻨێﻮەﯼ ﭘێﺩﺍ ﻭ ﺋەﻭ ﻗﺴﻪﯼ ﻫﺎﺗﻪ ﺳﻪﺭ ﺯﻣﺎﻧﯽ، ﻧﻪﯾﮕﻪڕﺍﻧﺪﻩﻭﻩ.
مشكەكە فشبەی بەو قسبانە دەهات و تەقەی سبەری دەهات، دەیدایبە قاقای پێکەنین وەکو ئەوەی نە بای دیبێ نە باران ·
ڕۆژێكیان یەك لە هاوڕێكانی بەشێنەیی پێی وت:
بۆرەگیان ئەگەر یەکێ بەناهەق مستێکی لێتدا و بەو مستەی خواردت ئەزیەتت پێگەیشت، ئایا ئەوەت پێ نا خۆش نییە؟
مشکە بۆر بە باوەڕەوە وتی:
چۆن پێم نا خۆش نییە، ئەگەر سێ چوار مستی لێ نەدەمەوە ئەوە هەر دەبێ تۆڵەی خۆمی لێبكەمەوە و مستەكەی لیێ بدەم.
هاورێکبە‌ی ببە زە‌ردە‌خە‌یە‌کە‌وە وتسی: کە‌وایبە بۆچی نیبوە‌ڕوان ببە‌رد لەدەرگای ئەم و ئەو دەدەیت و ئەو مشکانە بێزار دەکەی؟
مشـكە بـۆر بە‌پێكە‌نینــە‌وە وتــی: ئــا خر ئــەوەی مــن دە‌یکــە‌م حــە‌ز و ئارەزووە، پێی دڵخۆش دەبم كە بەردێك لەدەرگای ماڵە مشكێك دەدەم و ڕادەکەم، تەبیعەتیش دەرمانی نییە.
چەند مشكێك لە مشكەكانى گەڕەك چەند جارێ یەخەیان گىرت وتێر و پڕیان کوتـا بـە‌ڵکو واز لـەو کـارەی بـێنێ' کەچـی مشـکە بـۆر لـە‌جاران
لاسارتر دەبوو.
مشــكە‌كان زانیـان بــەو لێدانــە دەســت ه‌ــە‌ڵذاگرێ و خــراپتر دەبــێ،
بەناچاری وازیان لێی هێنا، تەنانەت پێیان وت: بۆرەگیان کەی حەزت کـرد گـبە‌ردنت ئـازابێ وەرە بـەرد لە‌دە‌رگامانـدە بـۆرە‌یش هـبەر وای دەزانى بەڕاسىتیانە، بۆیـە بـەو قسىانە دڵخۆش دەبـوو، وازی لـەو کـارە نەمێنا .
مشکە بۆر بەرە بەرە ساڵەوە تەمەنی گەورە بوو، ئەو توانایەی جارانی نەما ، وایلێهات ئەگبەر برسسی بوایبە دەچووە دەرەوە شتێکی
پەیدا دەکرد و ئیتر دەگەڕایەوە لەماڵ دەرنەدەچوو.
لبەو ماوە‌یمە‌دا سسێ مشیکی بێعـاری ه‌بار و ه‌ساجی بچـووك پە‌یمدابوو دەتووت لە مشكە بۆرەوە دەرس دراون، هەمان سیفەتی ئەو مشكەیان گرتبوو، نییوەڕوان ببە خۆ و ببە بەردەوە دەچوونە بەردەرگای مالأن و بەکۆمەڵ لە دەرگای ماڵنیان دەدا و ڕایان دەکرد.
یەك لەو ماڵنەی پێی فێر ببوون ماڵی مشکە بۆر بوو، هەرسێ مشکەكە لبە‌كاتی خسە‌وتن و حە‌سسانە‌وە‌دا دەچوونە ببە‌ردە‌رگای مساڵی و بە‌ببە‌ر بەردیان دەدا و بۆی دەردەچوون.
مشکە بۆر بەو کارەی ئەو سیێ مشکە زۆر ناڕەحەت بوو، هەندێ جار دەرگاكەی دەکردەوە و کە مشكەکانی دەبینی، لەدوورەوە پێییدەوتن:
بێزارکردنی ئەم و ئەو شتێکی باش نییە تکایە واز لەو کارە نەگریس و ییسە بێنن.
ڕۆژی وایـش هـە‌بوو کـە دە‌رگاکـە‌ی دەکـردەوە و مشـکە‌کانی دەبینسی،
دەستی هەڕەشەی لیێ دەشەقاندن و دەیوت: بۆ کوێ ڕادەکەن مەگەر نەتانگرم ئەوجا خۆتان دەبیننەوە دەبێ کارێکی واتان پێبکەم جارێکی تر شتی وا دووبارە نە‌كە‌نە‌وە.
ه‌ندێ جاریش کە دەرگاکەی دە‌کبردە‌وە و مشیکە‌کانی دەبینسی ئەوە
ڕادەكسەن، لەوپسەڕی تووڕەییسەوە چ جنێوێیسك خراپسە، ئسەو جنێسوەی یێدەدان.
مشكەكان بەو قسانە تەقەی سەریان دەهات و دەیاندایە قاقای یێکەنین وەكو ئەوە بەو جنێوانە گەورەبن.
مشكە بۆر پـیێش ئەوەی بتـۆپێ، لەماڵەوە ڕاكشابوو، دەرگـای لەسـەر خۆی داخسیتیو بیری لەسیەردەمی خۆی دەکردەوە، لەبیەر خۆییەوە دەیــوت: مــن كــاتـی خـۆی لەپشــوودانی مشــكی گـــەڕەك دەچــوومە بـــە‌ردە‌رگایان و بـــە‌ردم لـــە‌دە‌رگایان دەدا و بـــە‌راکردن رامـــدە‌کرد و ئامۆژگاری کەسیانم وەرنەدەگرت، گاڵتەم بە قسیەکانیان دەهات کە پێیان دەوتم واز لـەو کـارە خراپـە بێنم، کەچی ئێستا تێدەگـە‌م قسبەی ئەو مشكە ڕاست بوو كە دەیووت: ، ئاگادارببە ئەوەی لەدەرگای خەڵکی بدات ، لەدەرگای دەدەنەوە، لەدەرگادانی منیش ئەو باجەیە دوای تەمەنێك وا ئێستا دەیدەمەوە و دەبیێ قبوڵمبێ.
x
# دوو هاورێی بەد نمەك
ه‌بوو نـەبوو چەقەڵ و گـورگێکی گیـانی بـە‌گیانی هـەبوون، هـە‌ردووکیان لەبچـووكيەوە هـاودەمی یـە‌كتربوون بەیەكـە‌وە یارییـان دەكـرد، بەیەكـە‌وە ڕاویان دەکرد و بەیەکەوە ڕۆژیان بەڕێدەکرد تا درەنگانی شەویش چەقەڵ دەچووە ماڵی گورگ و گورگیش دەچووە ماڵی چەقەڵ.
ناوبـانگی ئـەم دووانـە بەهموو لایـیێ بلاوبـووە‌وە، هەنـدێ کـەس ئاواتیـان دەخواست گشت گیانلەبەران وەکو ئەم دووانە بژیانایبە و هەندێ کەسیش ﭼﺎﻭﯾﺎﻥ ﺑﻪﻭ ﻫﺎﻭڕێﯾﻪﺗﯿﻪ ﻫﻪڵﻨﻪﺩﻩﻫﺎﺕ، ﻟﻪﻧﺎﺧﻪﻭﻩ ﺋﯿﺮﻩﯾﯿﺎﻥ ﭘﯽێ ﺩﻩﺑﺮﺩﻥ.
ڕۆژێكیـان شـیێر و پڵیـنگ لە‌كۆشـك دانیشـتبوون، پێكـە‌وە لـەدەرگای زۆر باسیان دەدا، تا باس گەیشتە سەر هاوڕێیەتی گورگ و چەقەڵ.
شێری پاشـا وتـسی: خۆزگـە هـە‌موومان وەكـو ئـەم دووانـە هـاوڕێی یـەك دەبووین، دڵنیام پەیوەندی ئەم دووانە هێندە بەهێزە کەس ناتوانێ لێکیان بكات.
پڵینگ بەدەم زە‌ردە‌خە‌یە‌کە‌وە وتی: قوربان هاورێیەتی لەکاتی تەنگانە
ﺩەﺭﺩەﻛەﻭێ ﻧەﻙ ﻟﻪ ﺷێﻧﻪﯾﯽ ﺩﺍ.
شێری پاشا وتسێ من گومانم نیییە ئەگەر بکەونە تەنگانەیش ئەوە گیانی خۆیان بۆ یەك دەخەنە مەترسی و لەیەك دانابرێن.
پڵینگ نەختێ سەری هە‌ڵکڕاند و وتی: قوربان من باوەڕم وای‌بە پارە و پوول
یا یلە و یایە دەیانگۆڕێ ئەگەر بیبینن
شێری پاشا وتی: دوو کەس بەڕاستی یەکیان خۆش بوێ و هاوڕێی یەکبن نە پارە و پوول نە پلە و پایە لێکیان ناکات.
پڵینگ وتی: باوەڕی من ئەوەیە ئەگەر کەسبەکان بە بیر و باوەڕەوە یەکیان خۆش نەوێ، پارە یان پلە دەیانگۆڕێ، بەپێی زانیاریم ئەم دووانە نە پارە و پوول ،نە پلە و پایە‌یان وە‌رنە‌گرتووە و ئەوانەیان نەبینیوە ئەگەر ئەو شتانە
لەنزیكەوە بناسن و بیبینن دڵذیام ئەو شتانەیان لـە برادەر و دایـك و باوكی خۆیانیان پتر خۆش دەوێ.
شێری پاشا وتی: چما ئەوە قەناعەتی تۆیە.
ه‌ردووکیان لەسەر سا خکردنە‌وە‌ی ئەو قسەیە گرە‌ویان کرد.
پڵینگ وتی: فەرموو ئەوە من تاقییان دەكەمەوە و دواتر وە‌ڵمت دە‌دە‌مە‌وە.
پڵینگەکە ڕۆیشت چووە لای کەمتیار هەندێ قسەی دەرهەق بە چەقەل دەگەڵدا کـرد و کیسـە پارەیـە‌کی پێدا وتـی: بـڕۆ دەسـت بەکاربـە و دواتـر وەڵامم بدەوە.
کەمتیار بەخۆ و بەدەستی کیسەی پێ پارەوە بۆ ئێوارە خۆی گەیاندە لای چەقەڵ و کیسە پارەکەی پێنیشاندا وتسی: چەقەڵ گیان ئەگەر حەزدەکەی ژیانت خۆشبیێ و ئەو تەمەنەی ماوتە بەخۆشی بیبەیتە سەر، ئەوە دیاری پڵینگـە بـۆ تـیۆ بـەڵم مـە‌رجێکی هەیـە دەڵـیێ حـە‌ز بەچارەی گـورگ ناکـە‌م، بەگوێرەی ئەو قسەیەبێ پێیخۆشە تۆش قسەی لەگەڵ نەکەی، ئەوجا نازانم لەم بارەوە رای تۆ حیییە؟
چەقەڵ کە چاوی بەو کیسە پارە کەوت، چاوئەبڵەق بوو چونکە لە ژیانیدا قەت ئەو پارەیەی بەچاوی خۆی نەبینیوە تاوەکو حەزی لەچی بوو ئەو شتەی پێ بکڕێ، بۆیە لەخۆشیاندا لێوە‌كانی بۆ یـەك نە دە‌ها تە‌وە‌و وتسی:
ههەموویم قە‌بووڵە، بە‌سە‌رچ‌او نەك هاوڕێیـە‌تی ناكسە‌م، بـە‌ڵكو لـبە‌م ئـان و هگەر سەلامیشم لێبکات وەڵامی نادەمەوە.
ساتەوە قسەی کەمتیار سبەری بۆ لەقاند و کیسە پارەکەی پێدا، گەڕایەوە لای پڵیینگ و تەواوی قسەکانی چەقەڵی بۆ گێرایەوە.
..
چەند ڕۆژێ بەسەں ئەو کارە تێیەڕی، پڵینگەکە خۆی گەیاندە لای گورگ و پێیوتێ بیستوومە دوای تەمەنێك هاوڕێیەتییەتییە ئێسیتا بەینی تیۆ و چەقەڵ خۆش نییە.
ﮔﻮﺭﮔﻪﻛﻪ ﺋﺎﺧێﻛﯽ ﻫﻪڵﻜێﺷﺎ ﻭ ﻭﺗﺴﯽ: ﺳﯩﻪﯾﺮﻩ ﺩﻭﺍﯼ ﺗﻪﻣﻪﻧێك ﭘـﺎﺭﻩ ﻫﺎﻭڕێﯾﯿﻪﺗﯽ
من و چەقەڵی گۆڕی، من هـیچ شـتێ لـە‌خۆم شـك نابـەم ، ئەوەنـدەی لێبی دەچمە پێش کەچی خۆیم لێ بەدوور دەگرێ و سەلامم لێ ناکات.
پڵینگەکە بەهێپەیەکەوە وتسێ باشە تسۆ هێنىدە دەربەسىتى ئەوى ئەگـەں سەلامت لێیکرد سەلامت لێ وەرنەگرێتەوە؟
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﻭﺗﯽ: ﻧﻪﺧێﺭ ﻫﯿﭻ ﺩﻩﺭﺑﻪﺳﺘﯽ ﻧﯿﻢ ﺑﻪڵﻡ ﺋﻪﻭﻩﻡ ﭘﯽێ ﻧﺎﺧﯚﺷﻪ ﺑـﻪﺑﯽێ ﻫـﻖ ڕووی خۆیم لیێ وەردەگێڕێ و قسەم لەگەڵ ناکات.
پڵینگەکە وتی: من ئەوەندە حەن بەچارەی چەقەڵ ناکەم بەڵم بەم قسیانەت دەرکـە‌وێ چـە‌قەڵ هـاوڕێی تەنگانـە نییـە، جـا بـۆ ئـەوەی تۆڵـەی خـۆتی لێبکەیەوە ئەگەر لـە‌لای شێری پاشا پلـە و پایـە‌كی باشـت بـۆ داوا بکـەم بتكەمە وەزیر چی دەكەی؟
ﮔﻮﺭﮔﻪﻛﻪ ﺑﻪﻭ ﺑﻪڵێﻧﻪ ﮔﻪﻟێ ﺩڵﺧﯚﺵ ﺑﻮﻭ، ﺑﻪﺧﯚﺷﺤﺎڵێﯾﻪﻭﻩ ﻭﺗﯽ: ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺗﯚ ﺋﻪﻭ چاکەیەم لەگەڵ بکەی، من بەگیان قەرزاری تـۆم. ئەگیەر فەرمان بدەی ئەو بەدنمەكە ڕێوی نا پاك لەكۆڵ دونیای دەكەمەوە.
پڵینگەکە سەری بۆ لەقاند و وتیی: دەست بەکاربە و وابزانە بوویە وەزیر.
ﮔﻮﺭﮔﻪﻛـﻪ ﻟﻪﺧـﻪﻧﯽ ﻭ ﺧﯚﺷـﯽ ﭘﻠـﻪ ﻭ ﭘﺎﯾـﻪ ﻫــﻪﺭ ﺋـﻪﻭ ڕۆﮊﻩ ﺑﻪﺩﺯﯾــﻪﻭﻩ ﻛﻪﻭﺗــﻪ
ﭼﺎﻭﺩێﺭﯼ ﭼـﻪﻗﻪڵ، ﻫﻪﺳـﺘﯽ ﮐـﺮﺩ ﻭﺍ ﻟﻪﻣﺎڵـﻪﻭﻩ ﺧﻪﻭﺗﻮﻭﻩ، ﺑﻪﻫێﻭﺍﺷـﯽ ﺧﯚﯼ ﮔﻪﯾﺎﻧﺪێ ﻭ ﭘﺮﺗﺎﻭ ﭘﻪﻻﻣﺎﺭﯾﺪﺍ ﻭ ﺧﻨﮑﺎﻧﺪﯼ، ﺋﻪﻭﺟﺎ ﺧﯚﯼ ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻩ ﻻﯼ ﭘﻠﯿﻨﮓ ﻭ وتی: قوربان چەقەڵم لەکۆڵ کردییەوەو کردمە خواردنی بەچکە گورگەکان،
ئێستاش هاتووم بۆ ئەو بەڵێنەی پێتدام بمكە‌یە وەزیر.
پڵینگەکە بە تووڕەییەوە تێپڕاخوڕی و وتیێ وەزیری چی و تەڕەماشی چی؟
من و شێری پاشا گرەوێك بوولەسبەر تىۆ و چەقەڵ كردمان، من گرەوەكەم بردەوە، ئەو دەیوت ئەم دووانە نە پارە و پوول نە پلە و پایە نایانگۆڕێ و هیچ شتێ کار لە هاوڕێیە‌تیان ناکا ، منیش سووڕ بووم لەسەر ئەوەی یەك لـەم دوو شـتە کاریگـە‌ری خـۆی هەیـە. بۆیـە هـە‌ردووکتانمان تـاقیکردەوە،
چەقەڵ بەبڕە پارەیەك خۆی لێگۆڕاو تێش بە تەماحی پلە و پایە هاوڕێی ﮔﯿﺎﻧﯽ ﺑﻪﮔﯿﺎﻧﯽ ﺧﯚﺕ ﮐﻮﺷﺖ.. ﺋێﺳﺘﺎﺵ ﺑﯚﻡ ﺩﻩﺭﮐﻪﻭﺕ ﺗﯚ ﻭﻩﻓﺎﺕ ﺑﯚ ﻫـﺎﻭڕێﯽ خۆت نەبێ ئاخۆ کە تێم کردە وەزیر چۆن وە‌فات بۆ من دەبێ، دەی برێ حیتر لەم ناوەت نەبینمەوە.
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﻫﻪﺳﺘﯽ ﺑﻪ ﭘﻪﺷﯿﻤﺎﻧﯿﻪﮐﯽ ﺯﯙﺭ ﮐﺮﺩ، ﺑﻪڵﻡ ﭘﻪﺷﯿﻤﺎﻧﯽ ﺩﺍﺩﯼ ﻧﻪﺩﺍ، ﻟﻪ
داخان سەری خۆی هەڵگرت وئەو ناوەی بۆ هەتا هەتایە جێهێشت.
بۆ زانیاریت:
* شێی تا تسنی نە‌گاتە دور ساڵ ناتوانی بنە‌پێدێت*درێژی شێی نە کلکییاوە بۆ کۆتایی سەری سێ مەترە*تەمەنی شێر دەساڵ بۆ چواردە ساڵە.
# بەسەرهاتی دوو پشیلە و تووتكە سەگیێك
لەبیركردنـەوەدا بـوو چێن نێوانیـان تێیـك بـدات و ئـەو خێزانـە بە‌ختـە‌وەرە هە‌ڵوە‌شــێنێتە‌وە. ئــەوە بــوو رۆژێكیــان بیرۆكە‌یــە‌كی بە‌مێشــك داهــات
وبەدزییــە‌وە خــۆی گەیانــدە لای پشــە خــاتوون* پێی وت: ماوەیەکــە زۆر نیگــە‌رانی تــۆم وخــە‌و نەچــۆتە چــاوە‌کانم…! یشــیلە‌ی بە‌ســتە‌زمانیش بەسەرسوڕمانەوە ڕووی لەتووتکە سەگەکە کرد وتىى: چیی بووە دراوسێی ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺖ… ﺗﻮﻭﺗﮑﻪ ﺳﻪﮔﻪﮐﻪ ﻭﺗﯽ: ﻧﺎﺯﺍﻧﻢ ﭼﯿﺖ ﻟﯽ̈ ﺑﺸﺎﺭﻣﻪﻭﻩ، ﻣﺎﻭﻩﯾﻪﮐﻪ ﮔﻮﺭﺑﻪﯼ* ﻫﺎﻭﺳﻪﺭﺕ ﺑﻪﺩﻧﻤﻪﻛﺎﻧﻪ ﻧﺎﯾﺎﻛﯿﺖ ﺩﻩﺭﻫﻪﻕ ﺩﻩﻛﺎ؟
..
پشە خـاتوون بـەو قسـە‌یە چـاوی زەق بـۆوە‌و بـە سە‌رسـوڕمانە‌وە وتـسی: چ نایاکیەکی دەرهەق کردووم؟
تووتکە سەگەکە هەناسەیەکی هەڵکێشا و وتی: هیچت لێ نە‌شارمە‌وە نازانم بە چ سوێندێ باوەڕ دەکەی، بەو دوو چاوانەم بینیم گوربە لەگەڵ پشیلە مێینەیەکی دیکە دەستی تێکەڵ کرد بوو، قسبەی بۆ دەکرد، دەیوت: پشە گیان بە‌ڵینبیێ ها بزانە یشە‌خاتوونم بە‌رە‌للاّ کرد و تسۆم بردەوە مال، ئەو تەمەنەی ماومە ژیان لەگەڵ تۆدا بەسەر دەبەم.
پشە خاتوون بەدەم خەم و خەفەتەوە وتسی: ئسێ باشە ئەو منسی زۆر خۆش
دەوێ، چۆن شتی وام لەگەڵ دەکات من بەرەللا بکات و یەکێکی تـر بێنێتە ماڵەوە؟
تووتکە سەگەکە وتسێ یبەکێ بسێ وەفابوو هیچی لسێ چاوەڕوان ناکرێ و هموو شتێكی لێ دەوەشێتەوە.
پشە خاتوون وتى: جا ئێستا من قوڕی کێ بکەم بەسەری خۆما ، چیبکەم!
تووتکــە ســە‌گە‌کە بــە بزە‌یە‌کــە‌وە دەســتی بــۆ مە‌قە‌ســتی ســەر دیــواری
خانووەکەیان درێـژ کـرد و وتـیێ ئـەو مەقەسـە‌ی وا لەسـەر ئـەم دیوارەیـە،
بــە‌یێی ئــەوەی کتێبــانم خوێندۆتــە‌وە دەڵــیێن: ئەگــەر کەســیێك ویســتی
خۆشەویستەکەی بۆی ببێتە مەرهەم و لەقسەی دەرنەچێ و لە خۆی بترازێ کەسی تـری خۆش نـە‌وێ ئـەوە کـە زانـی خـە‌وتووە، بـە‌بێ دەنگـی بچیێ تە‌ڵـە ﻣﻮﻭﯾﻪﻙ ﻟﻪ ﺳﻤێڵﯽ ڕﺍﺳﯩﺖ ﻭ ﺗﻪڵﻪ ﻣﻮﻭﯾـﻪﻙ ﻟـﻪ ﺳﻤێڵﯽ ﭼﻪﭘﯽ ﻛﻮﺭﺕ ﺑﻜﺎﺗـﻪﻭﻩ
ئیدی تەواو تا دەمرێ با پشتی خۆی بەرانبەر خۆشەویستەکەی لێبکاتەوە؟
پشە خاتوون بێ ئەوەی بێ لەڕاست و دروستی قسەکانی بکاتەوە یەکسەں وتى: قسەكەت تەواوە، وادەكەم.
تووتکە سەگەکە بەو ه‌نگاوە دڵخۆش بوو ، کە‌وتە‌خۆ تا ه‌ه‌نگاوی دووەم جێ بەجێ بکات، بەدزیـە‌وە خۆی گەیانـدە لای گوربـە و وتسی: پشـە‌گیان نهێنیە‌ك هەیە، ئاگات لێیە چ شتیێ قەوماوە؟
تووتکە سەگەکە بەبزەیەکەوە وتسێ ئەگەر بەڵێنم پێدەدەی پارێزگاری لەو نهێنیە بكەی قسەیەك هەیە بۆتی دەكەم.
ﮔﻮﺭﺑﻪ ﺑﻪ ﺤﻪﯾﻪﺳﺎﻭﯾﻪﻭﻩ ﻭﺗﯽ: ﻗﺴﯩﻪﺑﮑﻪ، ﺋﻪﮔﻪﺭ ﮐﻪﺱ ﺯﺍﻧﯿـﻪﻭﻩ ﻭﻩﺭﻩ ﺩﻭﻭ ﺗﻔـﯽ
خاسم بكە‌رە چاو.
تووتکە سەگەکە دەستی بۆ دارتووە‌کە درێژ کرد و وتی: ئەم بەیانییە لەژێر سێبەری ئەم دارتووە راکشابووم، چاوەکانم نابوونە سبەر ییەك… نازانم یشە ﺧﺎﺗﻮﻭﻥ ﻣﻨﯽ ﺑﯿﻨﯽ ﻧﻪﺑﯿﻨﯽ ﮔـﻮێﻡ ﻟێﺑـﻮﻭ ﻟﻪﺑﻪﺭﺧﯚﯾـﻪﻭﻩ ﺩﻩﯾـﻮﺕ: ﺋﻪﯼ ﮔﻮﺭﺑﻪﯼ بەدنمەك چما وات لێهات لەخۆبایی بی؟ من پشە خاتوونبم دەبیێ ئەتكت بكەم و ئەو دڕكەت لەبن پێ دەربێنم، تەنانەت وتی: من كتێبم خوێندۆتەوە ئەگەر بەمەقەست کلکی بڕم و بیقرتێنم ئەوا کەس حیسابی تەڵە پووشێکی بۆ ناکات و تا دەمرێ دەبیێ بەسەرشۆڕی بژێ.
ﮔﻮﺭﺑﻪ ﻫﻪﻧﺎﺳﻪﯾﻪﮐﯽ ﻗﻮﻭڵﯽ ﻫﻪڵﮑێﺷﺎ ﻭ ﻭﺗﯽ: ﺋﻪﻣﻪ ﮐـﻪﯼ ﺑﯿﺮﮐﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯾـﻪ ﻭﺍ ﺑـﯿﺮ دەکاتەوە؟ نازانم من بۆچی لەخۆبایم لەکاتێکدا باش دەزانسێ ببێ ئەندازە ئـە‌وم زۆر خـۆش دەوێ، ئێسـتا من چێبكە‌م باشە؟ دە‌كـرێ بچـم بە‌گـرێیا و سەرویۆتەلاکی بشکێنم؟
تووتکـە سـە‌گە‌کە وتـی: لێدان چارە‌سـە‌ر نییـە، جـارێ دان بـە‌خۆتا بگـرە و ئارامتبێ، ئەگەر بەقسىەم دەکەیت بـرۆ بەئەنقەست خۆت بضەرە خەوەوە، كەی شتەكەت بەچاوی خۆت بینی ئیدی هەر بریارێك دەدەیـت ئەو وەخت بریاری خۆت بدە و سە‌ریشك بە.
..
ﮔﻮﺭﺑﻪ ﺋﻪﻭﯾﺶ ﺑﻪﺑﯽ ﻟێﮐﯚڵﯿﻨﻪﻭﻩ ﻭﺗﯩﯽ: ﻗﺴﻪﮐﻪﺕ ﺗﻪﻭﺍﻭﻩ.
ﺗﻮﻭﺗﻜﻪ ﺳﻪﮔﻪﻛﻪ ڕۆﯾﺸﺖ ﭼﻮﻭﻩ ﺳﻪﺭ ﺩﯾـﻮﺍﺭﯼ ﺤﻪﻭﺷـﻪ ﻭ ﻛﻪﻭﺗـﻪ ﭼﺎﻭﺩﯾێﺭﯼ بارودۆخەكـە تـا بەچـاوی خـۆی ببـینێ چـۆن بەگـژ یـەك دادەچـن و لەیـە‌ك دەدەن . لەنزیکەوە تەماشـای کـرد گوربـە لەسووچێکەوە راکشـا و خۆی ﺧﺴﺘﻪ ﺧﻪﻭﻩﻭﻩ ﻭ ﻻﭼﺎﻭێﮑﯽ ﺑﻪﺋﺎﺳﯩﺘﻪﻡ ﮐﯩﺮﺩﻩﻭﻩ ﺑﯿﻨﺴﯽ ﺋﯩﻪﻭﻩ ﯾﺸﯩﻪ ﺧﺎﺗﻮﻭﻥ بەخۆ و بەمەقەستەوە هێدی هێدی لێی نزیك دەبێتەوە، كە مەقەسبەكەی لێێ نزیك كردەوە، گوربە چاوەكانی كردەوە و پە‌لاماریدا، پشە خاتوون بەرگری لەخۆی کرد، بوو بە شەر و پێکدادان، ئەم ئەوی بە‌عە‌رد دادەدا و ئەم ئەوی
بەعـە‌رد دادەدا، هـەموو دەم و چـاوی یـە‌کیان برینـدار کـرد و دەم و چـاوی یەکیان بەخوێن هێنا دەڕکەی.
..
..
سەیرەکەی لەوەدابوو هیچیان گوێیان لەهیچ نەدەگرت تا کار بەوە گەیشت یشە خاتوون کە بێ تاقەت بوو توانای ئەوەی نەما زیاتر بەرگری لەخۆی بكات، بەهەڵەداوان تێیتەقاند، ماڵەوەی بەجێ هێشت ونەگەڕایەوە.
ﮔﻮﺭﺑﻪ ﺑـێ ﻫـﺎﻭﺩﻩﻡ ﻟـﻪﻭ ﻣﺎڵـﻪ ﺧﻪﻣﺒﺎﺭﻭ ﺑێﭼﺎﺭﻩ ﻣﺎﯾـﻪﻭﻩ.. ﭼﻪﻧﺪ ڕۆﮊێ ﺑﻪﺭﮔـﻪﯼ ئەو تەنیاییەی گرت و وەك لەوە زیاتر ئارام نەگرێ بەناچاری سەری خۆی ه‌ڵگرت و ئەویش ئەو شوێنەی بەجێ هێشت.
ئەوجا تووتكە سەگەكە بەتەنیا لەو دارستانە مایەوە كەس نەبوو بیدوێنێ ودڵنە‌وایی بکات، هەرچەند بیری لەو رە‌وشتە ناشیرینە‌ی خۆی دەکردەوە
خەفەتى دەضواردو زیاتر خۆی لەبەر حیاو دەکەوت ویەشیمان بوو، بەڵم یەشیمانی بیێ سوودە.
ﺩﻭﺍﯼ ﭼﻪﻧﺪ ﺳـﺎڵێﻙ ﺗﻮﻭﺗﻜﻪﻛـﻪ ﭘـﯽێ ڕﺍﮔﻪﯾﺸـﺖ، ﺑـﻮﻭﻩ ﺩﺍﯾﮑـﯽ ﭼﻪﻧﺪ ﺗﻮﻭﺗﻜـﻪ
سەگێك، ڕۆژێكیـان هـە‌مووانی كـۆكردەوە و بەسـە‌رها تی خۆی و ئـەو دوو پشیلەی بێ گیێرانەوە و وتسی: دوا قسبەم ئەوەیـە ئامۆژگاریتـان دەکـەم درێ نەكەن و بەقسەهێنان و بردن، بەینی ئەم و ئەو تێك نەدەن.
ئــەوانیش بــەو چــیێکە‌ی تووتکــە ســە‌گی دایکیــان زۆر نیگــە‌ران بــوون
وەــەموویان بەیەکــەوە روویــان لــە‌دایکیان کــردو وتیــان: ئــەو رە‌وشــتە
قێزەوەنەی تۆ قەت لەڕەوشتی ڕەگەزی ئێمەی سەگی بەئەمەك ناوەشێتەوە.
بۆ زانیاری:
* کوریە: بەپشییلەی نێرینەیە* پشەخاتوین: مەبەست پشیلەی مێینەیە* پشیلە پاشەڕۆی دەشارێتەوە بەجۆدێ بددستەكانی چاڵێك هەڵدەشێ و پاشەڕێی تێدەکا و بەةاچەکانی دەیشــارێتە‌وە* یشــیلە: بسەیێ ندسستە‌كانییە‌وە هسە‌ژدە یە‌نجسە‌ی هدیە*لسە هسەر گوێمێكەیدا(٣٢) ماسولكەی هەیە* لەسەدا شەست و شەشی ژییانی بەنووستن بەسەر دەبات* نەر پشیلانە‌ی چاویان شینە، نەم جۆرە پشیلانە هەمیشە کە‌پن.
ه‌بوو نەبوو سسێ بەچکە مەیموونی* بـرا هـەبوون بـەردەوام لەماڵەوە
بەگژ یـەك دادەچوون، یـە‌لاماری یـە‌كیان دەدا و دانەدەنیشتن . هەمیشە دایك و باوكیان ئامۆژگاری دەكردن واز بێخن و ئەوەندە ڕكیان لەیەك نەبێتــەوە و شــەڕ لەگــەڵ یــەك نە‌كــە‌ن، كە‌چـــی بسۆ دڵڕازیكردنیــان هرسێكیان بە‌يە‌كە‌وە دە‌يانوت: تەواو، ئیتر شەر ناکە‌ين.
تا چەند کاتژمێرێ خۆیان بێدەنگ دەکرد، لەجێوە دادەنیشتن و قسبەی ناشیرینیان بەیەك نەدەوت و لە‌یە‌كیان نەدەدا، دواتس وەكو نە بایان دیبێ نەباران، دیسان بەردەبوونەوە گیانی یەکدی.
ڕۆژێكیـان دایـك و باوكیـان دەمـەو نیـوەڕۆ لــە‌بێ تاقــە‌تی خۆیانــدا ویستیان سەرخەوێ بشکێنن وتۆزێیك بحەسێنەوە، کەچی لەجەر قاژ و قیبژەی ئبەو سسێ بە‌چکە‌یە خبەو نەچووە چاویان، باوکە‌کبە‌یان چەند وتی: ڕۆڵەکانم ئاخر بۆ وا دەکەن؟ بۆ نا حەوێنەوە ئیتر بەس نییە، ئەوە بۆ ماندوو نابن؟
..
بەچکەکان تەقەی سەریان دەهات، لەسیەر هەڵبـەز و دابـەزی خۆیـان بــەردەوام بــوون، لە‌ناچــاری دا باوکیــان هێنــدە تووڕە‌بــوو لــە‌جێوە
ڕاستبۆوە، بەڕاكردن دەستى گەیاندە كوتەكێك و بەهەلەداوان تاوى دانسێ..
بەچکەکانیش لەترسی لێبدان ڕایـانکرد و ماڵـە‌وەیان بـە‌جێ هێشـت و ڕۆیشتن. هەر سێکیان سەری خۆیان هەڵگرت و ڕێیان گرتەبەر… بەدەم ڕێگـە‌وە تـە‌گبیریان دەکـرد، مـە‌یمونی بـرا گـەورە وتـی: براکـانم، تـازە
کەڵکمان بڕا، واباشە چیتر شەڕ نەکەین، ئەگەر تا ئێستا خەمی هیچمان لەبەر نەبووبێ دایك و باوكمان ئێمەی بەخێو كردبێ، ئەوە بۆ لەمەودوا دەبێ بۆ پەیداکردنی خۆراك خەم لەخۆمان بخۆین و بەیەکەوە بگەڕێین و ئاگامان لەیەکتر بیێ.
مـە‌یموونی بچـووك وتـسی: دە‌بـسێ جێیـبە‌ك بــۆ خۆمــان دانــیێین تێیــدا بحە‌سێینە‌وە، بۆیبە لە‌ئێسیتاوە دەبێ دەست بكەین بە‌خانوو دروست
کردن.
مەیموونی نساوە‌نجی وتسی: ڕاسست دە‌کسە‌ی، بسە‌لام پێویسستە بگسە‌ڕێین
شـوێنێکی گونجـاو بدۆزینـەوە کـە بـۆ خـانوو دروسـتکردن لـە‌باربێ و شیێنەکە جێی مەترسی نەبێ.
هرسێكیان پێكـە‌وە كەوتنـە چ‌اوگێران بسە‌ملا و بسە‌ولای خۆیسان تسا ﺷﻮێﻨێﮑﯽ ﺑﺎﺷﯿﺎﻥ ﻟﻪﻧﺎﻭ ﺩﺍﺭﺳﺘﺎﻧﻪﮐﻪ ﺩﯙﺯﯾﯿﻪﻭﻩ.
مەیموونی ناوەنجی وتی: ئێرە جێیەکی باشە، با هەر یەکەمان بۆ خۆی ﺧﺎﻧﻮﻭﯾﯿﻪﻙ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﺑﮑﺎﺕ.
قۆلی خۆیان لیێ هەڵکرد و کەوتنە خۆ، دەستیان کرد بە دار برینـە‌وە و کۆکردنەوەی پووش و پەراش.
ﻣﻪﯾﻤﻮﻭﻧﯽ ﺑﺮﺍ ﮔﻪﻭﺭﻩ ﭼﻮﺍﺭ ﺩﺍﺭﯼ ﭼﻪﻗﺎﻧﺪ ﻭ ﺳﻪﺭﯼ ﺑﻪﭘﻮﻭﺵ ﮔﺮﺕ، ﻭﺗـﯽ:
من تەنها تیشکی خۆر لـیّم نەدات، ئیدی کێشەم نییە بەرگەی ههموو شتێك دەگرم.
مەیموونی ناوەنجی خانوویەکی لەدار دروست کرد تەنها سەری نەگرت و وتی: من کە خە‌وتم لەخەوی خۆم دڵنیابووم هیچ دڕندە‌یە‌ك نە‌توانیێ بێتە ژوورەوە پەلامارم بدات، ئیدی کێشەم ئەوە نییە تیشکی خۆر لیێم ددا یان لێم نادات.
مەیموونی بچووك جیا لەوان دوای ماندووبوونی دوو ڕۆژ، خانوویەکی جوانی دروست کمرد، دەرگـا و دیـوار و تەنانەت بـە‌جوانی سە‌ریشـی ﮔﺮﺕ، ﻭﺗـﯽ: ﺑﺰﻥ ﺑﭽﯿﺘﻪ ﻫﻪﺭ ﺷﻮێﺫێﻙ ﺋﻪﮔـﻪﺭ ﺑـﯚ ﯾـﻪﻙ ﺷﻪﻭﯾﺸـﺒێ ﺷﻮێﺫﯽ خۆی خێش دەکات، بـە‌بڕوای مـن ئەگـەر دەسـتت دایـە هـەر ئیشـیێ بەتەواوی بیکەی باشە، ئەگینە نەکردنی لەکردنی باشترە.
مەیموونی گـەورە و نـاوەنجی گاڵتـە‌یان بـە قسـە‌ی مـە‌یموونی بچـووك دەهات، پێیانوت: تۆ هێشتا بچووكی و لەدونیا ناگەی، ژیانێیك مردنی تێدابێ هێندە خەمی ناوێ، ئێستا ئێشە‌كە‌مان پێك بێت خوا كە‌ریمـە. .
ﺯﯙﺭ ﺳﻪﯾﺮﻩ ﺑﻪﺟﯚﺭێ ﺋﻪﻭ ﺧﺎﻧﻮﻭﻩﺕ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ ﻭﻩﮐﯩﻮ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﻗﻪﺕ نەمری…!
مەیموونی بچووك بەزەردەخەنەیەكەوە وتی: ئێوە بەهەڵە تێگەیشتوون،
من لبە دروستكردنی ئەم خانووەدا حیسابی ئەوەم کردووە خانووی تــەواو لــە گــە‌رما و ســە‌رما دە‌مانچــارێزێ، لــە تــۆز و بــا و بــارانیش دەمانیارێزێ و تەنانەت بەدڵنییاییەوە تێیدا دەخەوین.
یەك دوو هەفتە بەبێ كێشە پێكەوە ژیانیان بردە سەر، ڕۆژانە بەیەكەوە بــۆ پەیــداکردنی خــۆراك دەگــەڕان و دەســووڕان و پاشــان بــۆ نــاو ﺧﺎﻧﻮﻭەﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﺩەﮔەﺭﺍﻧەﻭە.
وەرزی زســتان نزیــك بــۆوە، ڕۆژێكیــان هــە‌ورێكی ڕەش دەركــە‌وت و بەئاسمانی ئەو دەوروبەرە دەهات و دەچوو، لە پێشەوە بایەکی توند و تیژ هەڵیکرد، توندی بایەکە وایکرد هەرچی پووش و پەلاشێکی سەر چوار دارەکەی ماڵی مەیموونە گەورەکە هەبوو هەمووی لەگەڵ خۆی برد. مە‌یموونە‌کە بەناچاری خۆی گەیاندە خانووی مەیموونی ناوەنجی و لە‌دە‌رگایدا، ئەویش دەرگای لیێ کرە‌وە و لەلای خۆی حە‌واندە‌وە.
دوای ئـەو بایـە تونـدە، بـارانێکی بـە‌خوێ دایـدا بە‌صە ئـەو خـانووەی مەیموونی ناوەنجی دیوار و دەرگای بۆ دروست کردبوو تەنها سەری نەگرتبوو، ناو خانووەکەی پێ بوو لـە ئاو کـە ئەگـەر لەگـەڵ مەیموونی گەورە فریـای خۆیـان نەکەوتنایـە ڕەنگـە بکەوتنایەتـە نـاو ئاوەکـە و بخنكانایبە، ه‌بە‌ردووكیان بە‌پە‌ل‌بە ه‌اتنبە دەرەوە، خۆیبان گەیاندە لای
..
خانووی مـە‌یموونی بـرا بچـووکیان و لە‌دە‌رگایانـدا، ئـەویش دەرگـای لێكردنـە‌وە و لە‌لایـدا مانـەوە، بە‌مـە ئـەو شـە‌وە هـە‌موویان پێكـە‌وە بـە
هێمنی لێی خەوتن.
بۆ بەیانی لەخەو هەستان، مەیموونی گەورە وتیێ ژیان لەدووری دایك و باوك خۆش نییە، ئێمە هێشتا بچووكین و ترسی ئەوەمان هەیە ئەم و ئـەو یـە‌لامارمان بـدات و نـە‌توانین بـە‌رگری لـە‌خۆمان بکـەین، واباشـە
بچینەوە شوێنی خۆمان و ژیان لەگەڵ دایك و باوكمان بەسىەر بببەین و بەڵێنیان پێ بدەین ئەوجارە تا ماوین هەراسانیان نەکەین و چیتر شەڕ نەکەین و تاوەکو دەمرن ڕێزیان بگرین.
دەستی یەکیان گرت و گەڕانەوە شوێنی خۆیان، یەکە یەکە دەستی داییك و باوکیان ماچ کبرد و داوای لێبوردنیان لێیان کبرد، کباتێکیش بەسبەرهاتی خۆیبان و خانووەکبەیان ببۆگیێرانسەوە، بباوکی هسەموانی لە‌باوە‌ش گسرت و دە‌سسە‌ریان داهێنساو پێسی وتسن: مسە‌یموونی بچووك لەدروستكردنى خانووەكەیدا لەئێوە ئاقڵتر بوو، ئامۆژگاریتان دەکەم لەژیانی خۆتان هەر کارێکتان کرد بەنیوە چلی نەیکەن، بەڵکو بەتەواوی وبیێ کەم وکورتی ئەنجامی بدەن.
هرسێكیان پە‌یمانیاندا ئەگەر چوونە ه‌ه‌ر شوێنێ بیێ پـرس لەدایك و باوكيان دوور نەكەونەوە.
%
x
%
بۆ زانیاریت:
*ولأتى هيندستان خاوەنى زياتر لە پەنجا مليۆن مەيموونە
* مە‌یمودن وەکو مرێلا شتەکان بە‌ڕە‌نگا و ڕەنگی دە‌بینیێ.
..
دەگێرنەوە لەزەمانی زوو حوشترێك *هەبوو، زۆر لە گورگ دەترسا، هەر ئەو ترس وای لەو حوشترە کردبوو ئەگەر خەونیشی ببینیایە تەنها خەونی بە
ﮔﻮﺭﮔـﻪﻭﻩ ﺩﻩﺑﯿﻨـﯽ، ﺧـﯚ ﺋﻪﮔـﻪﺭ ﺧﻪﻭﻧﻪﻛـﻪﯼ ﻧﺎﺧﯚﺵ ﺑﻮﺍﯾـﻪ ﺩﻩﺗﺮﺳـﺎ ﺑﯿـﺪﺭﻛێﻨﯽێ ئەوە شێتێكی لیێ بەسەربێ و خەونەكەی ببێتە ڕاست، هەر خۆی دەیوت:
ئەگەر خەونی ناخۆشت بینی تا خەونەکەت نەبێتە ڕاست، مەیگێرەوە.
ﺷﻪﻭێﮐﯿﺎﻥ ﺤﻮﺷﺘﺮﻩﮐﻪ ﺧﯚﺷﯽ ﺑﯿﻨـﯽ، ﺑـﻪﯾﺎﻧﯽ ﺯﻭﻭ ﺧﯚﯼ ﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻩ
لای گورگ و وتی: قوربان مژدە، مژدە، من ئەمشەو خەوێکی خۆشم بەتۆوە بینی ·
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐـﻪ ﺩﺍﯾـﻪ ﻗﺎﻗـﺎﯼ ﭘێﮐـﻪﻧﯿﻦ ﻭ ﻭﺗﺴﯽ: ﭺ ﺧـﻪﻭێﮐﺖ ﺑﻪﻣﻨـﻪﻭﻩ ﺑﯿﻨﯿـﻮﻩ، ﺩﻩﯼ بیگێرەوە بزانم خۆشی خەونەکەت لە چیدایە!
ﺤﻮﺷــﺘﺮﯾﺶ ﺑــﻪ ﺧﯚﺷــﺤﺎڵﯿﻪﻭﻩ ﻭﺗـــﯽ: ﺋﻪﻣﺸــﻪﻭ ﻟﻪﺧﻪﻭﻧﻤــﺪﺍ ﺑﺂێﺳــﻪێﮑﯽ پڕشنگدارم بینیی لـە ئاسمانەوە بۆ سبەر زەوی شۆڕ دەبۆوە، بڵێسبە‌كە تـا نزیك دەبۆوە، ڕووناكییە‌كە‌ی زیادی دەكرد تا بە‌ربۆوە كەوتنە سەر سە‌لكە
یانەکەی تۆ.
..
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﺩﻭﻭﺑﺎﺭﻩ ﺩﺍﯾﻪ ﻗﺎﻗﺎﯼ ﭘێﮐﻪﻧﯿﻦ ﻭ ﻭﺗﺴﯽ: ﺑﻪڕﺍﺳﯩﺘﯽ ﺧﻪﻭﻧێﮐﯽ ﺳﻪﯾﺮﻩ،
ﺤﻮﺷﺘﺮ ﺑـﻪﺩﻩﻡ ﻫﻪﻧﺎﺳـﻪﯾﻪﮐﯽ ﻗﻮﻭڵﻪﻭﻩ ﺩﺭێﮊﻩﯼ ﺑﻪﻗﺴـﻪﮐﺎﻧﯽ ﺩﺍ، ﻭﺗـﯽ: ﺋـﻪﻭﺟﺎ ڕووناکی ئاگرەکە لەسەر سەرە پانەکەی تۆ بووە تاج، لەو خەوە تێ بووی بـە پادشــا و جلــى پادشــایە‌تیان لە‌بــە‌رکردی، هە‌رچــى گیانلە‌بــە‌ری ئــەم مە‌ملە‌كە‌تبە هەیبە هەموویان بازنەیان بە‌سبت، داهاتنە‌وە سبەری رێزیـان بێق
دانەواندی و تۆش بە خۆشحاڵیەوە وردە وردە لەنێو ئاپۆڕای ئەو حەشاماتە ﺯﯙﺭە ﭼـﻮﻭﯼ ﻟەﺳـﻪﺭ ﮐﻮﺭﺳـﯽ ﭘﺎﺩﺷـﺎﯾﻪﺗﯽ ﺩﺍﻧﯿﺸـﺘﯽ، ﻟـﻪﻭ ﺧـﻪﻭەﺩﺍ ﺳـﻪﯾﺮﯼ ه‌موومانت دەكرد و قسبەت بێ دەكردین، باسی دادپ‌ه‌روە‌ریت دەكرد ك‌ه
دەبێ هەموومان ڕێزی یەك بگرین، ئەوە ئەو خەونە خۆشە بوو من ئەمشەو بەتۆوەم بینی ·
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﯚﺷﺤﺎڵﯿﯿﻪﻭﻩ ﺳﻪﺭﯼ ﺑﯚ ﻗﺴﯩﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪﻗﺎﻧﺪ ﻭ ﻭﺗﺴﯽ: ﺧﻪﻭﻧﻪﮐﻪﺕ سەت لە سەت تەواوە، من شان و شەوكەتم لەوە دەوەشێتەوە ببمە پادشا،
من دەمێكە بەخەیاڵ وا خۆم هێناوەتە پێش چاو ئەوە بوومەتە پادشا و ﺤﻮﻛﻤﯽ ﺩﺍﺭﺳﺘﺎﻥ ﺩەﻛﻪﻡ، ﺧﻪﻭﻧﻪﻛﻪﺕ ﺭﺍﺳﺘﻪ ﻣﻦ ﺋﻪﻣﺮﯚ ﺩﻩﺑﻤﻪ ﯾﺎﺩﺷﺎ، ﺩﻩﯼ بكەوە دوام بابچین ئەو خەونە بكەینە ڕاستی.
ﮔﻮﺭﮔﻪﻛﻪ ﻛﻪﻭﺗﻪ ڕێ ﻭ ﺣﻮﺷﺘﺮﯾﺶ ﺑﻪﺩﻭﺍﯾـﻪﻭﻩ ڕۆﯾﺸﺖ ﮐﺎﺗﯽ ڕێﻭﯾـﺎﻥ ﺑﯿﻨـﯽ،
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐـﻪ ﺧﻪﻭﻧﯽ ﺣﻮﺷﺘﺮﯼ ﺑـﯚﮔﯿﯚﺍﯾـﻪﻭﻩ ﻭﺗﺴﯽ: ﻣـﻦ ﻟـﻪ ﺋێﺳـﺘﺎﻭﻩ ﭘﺎﺩﺷـﺎﯼ تۆم ڕێوی داهاتەوە، دە‌سێتی بێ بە‌سێینگە‌وە گـرت و وتسی: قوربان گومان لـەم خەونــە نییـە و تــە‌واوە، بەڕاســتى پادشــایەتى هــەر لــە‌تۆ دەوەشــێتەوە،
ئێستاش فەرمانتان بەچییە من لە خزمەتتدام.
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﺑﻪ ﻟـﻪﺧﯚﺑﺎﯾﯽ ﺑﻮﻭﻧـﻪﻭﻩ ﻭﺗـﯽ: ﺑﮑـﻪﻭﻩ ﺩﻭﺍﻡ ﺑﺎﺑﭽﯿﻦ ﺋﻪﻭ ﺭێ ﻭ ﺭﻩﺳﻤـﻪ
بەشکۆداری بکەینەوە.
ڕێوی وتی: فەرمانتە گەورەم، فەرموون.
کەوتنەوە ڕێ و لەسەر ڕۆیشتنەکەیان بەردەوام بوون، ئەوجارە تووشی فیل بـوون، راوەسـتان، گورگەکــە لەنووکــەوە خــەونی حوشــتری بــۆ ئــە‌ویش گێیۆیەوە، فیلیش بۆی داهاتەوە وتی: بەهەر شێوەیەکبێ تۆ بۆ ئێمە لەشێر باشتری هەرنا قسەت لەگەڵ دەکرێ، ئەوە منیش هاتمە ڕێزەوە و پشتگیری لەو خەونە دەكەم كە حوشتر بینیویەتی .
كەوتنەوە ڕێ و لەسەر ڕێی خۆیاندا هەرچی چەقەڵ و كەمتارێك هەبوون،
بەگێڕانەوەی خەونی حوشترەکە کەوتنە دوای، بە کۆمەڵ چوونە کۆشکی یادشایەتی.
شێر کە چاوی بەی حەشاماتە زۆرە کەوت، ترسا شتێکی گەورە ڕوویدابێ،
بەهەڵپەیەکەوە وتی: ئەو چیبووە؟ بۆچی بەو شێوەیە کۆبوونەتەوە؟
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﻪﺧﯚﺑﺎﯾﯿﻪﻭﻩ ﺧﻪﻭﻧﯽ ﺣﻮﺷﺘﺮﯼ ﺑﯚﮔﯿێﺭﺍﯾﻪﻭﻩ، ﺋﻪﻭﺟﺎ ﻭﺗﯽ: ﻗﻮﺭﺑﺎﻥ
وا دەبینی هاتوومەتە ئێرە و ئەوانەی وا لەدوامەوەن هەموویان پەیمان و بـە‌ڵێذیان بـق دووپـات كردوومە‌تـە‌وە وەك پادشـای ئـەم مە‌ملە‌كە‌تـە كـە لـە
خزمـە‌تم دابـن، حە‌زدە‌كـە‌م تـۆش بـە‌بیێ ئە‌زیە‌تـدان ئـەو كورسـیە‌ی لەسـەری دانیشتووی بۆمی جێ بێڵی و تاجەکەتم بدەیتێ دیارە قەدەر وایە کورسی ﺤﻮﻛﻢ ﺗـﺎ ﺳـﻪﺭ ﺑـﯚ ﻛـﻪﺱ ﻧﺎ ﭽێﺗﻪ ﺳـﻪﺭ، ﺑﯚﯾـﻪ ﺩﻩﺑـﯽ ﻣﻦ ﺋـﻪﻣﺮێ ﺑﺒﻤـﻪ ﭘﺎﺩﺷـﺎﯼ
دارستان.
ﺷێﺭ ﺑﻪﻭ ﻗﺴﯩﺎﻧﻪ ﭼﺎﻭﺋﻪﺑڵەﻕ ﺑﻪﭘﻪﺭۆﺷﻪﻭﻩ ﻟێﯽ ﭘﺮﺳﯩﯽ: ﭼﻤﺎ ﺗﯩﯚ ﺋێﺳﺘﺎ بەهەوای خەوێکەوە هاتووی ببیتە پادشا؟
ﮔﻮﺭﮔﻪﻛـﻪ ﻭﺗــﻰ: ﺋـﻪﻭ ﺤﻪﺷـﺎﻣﺎﺗﻪﺵ ﻫـﻪﺭ ﻫـﻪﻣﻮﻭﯾﺎﻥ ﺑﻪﻫـﻪﻭﺍﯼ ﺋـﻪﻭ ﺧـﻪﻭﻩﻭﻩ
کەوتوونەتـــە دوام، لێسِرەوە داوات لێدەکـــەم دوام و کورسیەکەتم بۆ حۆڵکەی.
ﺷێﺮ ﺑﻪ ﻧﯿﻤﭽﻪ ﺗﻮﻭﺭەﺑﻮﻭﻧێﮑﻪﻭە ﻭﺗﯽ: ﭼﻤﺎ ﺷﺘﻪﮐﻪ ﺋﻪﻭﻫﺎﯾﻪ؟
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﺑﻪ ﺯﻩﺭﺩﻩﺧﻪﯾﻪﮐﻪﻭﻩ ﻭﺗﯽ: ﻫﯿﭻ ﭼﺎﺭﯼ ﺗﺮ ﻧﯿﯿﻪ، ﺩﻩﺑﯽ ﮐﻮﺭﺳﯿﻪﮐﻪﺗﻢ
بۆ جێبێلی و بێیە خوارەوە.
شـێر داڕســا و لێسی مڕبـۆوە، کــت و پــڕ پــە‌لاماری دا، ئــازارێکی زۆری یێگەیانسد، گورگەکــە بەهەڵــەداوان ئەوەنسدەی بسۆی کسرا خسۆی لەچسنگی ﺭﺍﯾﺴﮑﺎﻧﺪ ﻭ ﺭﺍﯾﮑﺮﺩ .
ه‌رچە‌ند فیل و ڕێوی و چەقەڵ و کەمتیار بەیەکجار ڕوویان کردە گورگ و وتیان: گورگی پادشا ئەوە بۆ کوێ ڕادە‌کە‌ی ئەی برِیار نەبوو ئەمرۆ ببیتە
یادشامان؟
ﮔﻮﺭﮔﻪﮐﻪ ﻟﻪﺗﺎﻭ ﺋێﺵ ﻭ ﺋﺎﺯﺍﺭﯼ ﻗﺎﭼﯽ ﻫﻪﺭ ﺋﻪﻭﻩﻧﺪﻩﯼ ﭘێﮑـﺮﺍ ﺑڵﯽێ: ﺋﻪﻭﻩﯼ ﻣﻦ کردم خەونی حوشتر بوو، کیێ بە‌خە‌و دەبێتە پادشا تا من ببم بە پادشا،
کە گێلن کەوتنە دوام.
ئەوانیش لەخانەی گاڵتە یێکردنەوە چەند هاواریان کردێ: دەبگەرێوە وەرە ببە یادشامان.
ئێستاش گورگەکە ئاوڕی نەدایەوە و چۆن ئەو ناوەی بەجێهێشت، جارێکی تر بۆ ئەو شوێنە نەگەرایەوە.
بۆ زانیاریت:
* حوشتر: (وشتر) یشی پیْ دەلین*درێژی( ۳ )مەتر و بەرزییە‌کەی (۲) مەترە*لێوی سەرەوەی دور لەتە تەمەش وادەكات درە و دالْ فاژاری دەمی نەدەن پەتاییبەت لە خواردنی یووەكە درکارییکاندا* پێیەکانی بەیانی دروستکراوە، نەسم و نە نینۆکی هەیە نەمەش بیۆ نەرەییە لە‌ڕێیشتنی لەتاو لمدا بگونجیێ نە‌چە‌تیێ برێانگە سێژمکانی وە‌تو تۆی وایە نەمەش وادەکات مماوە‌كانی لە گە‌رد و لمە‌كان بیاری‌زی*دونگە‌كە‌ی خواردنی بۆ خە‌زن دمکات بێ ئەر کاتانەی کە ضواردنی دمسـت ناکەوێ*تمسەنی نزیکـەی(٤٠) سـالْ دمبێح و دمتـواشێ(٤٠٠)کـم بــەبێ ماندودیوون بییێ*(۱۰۰)لیتر ناو هەڵئهێیێنێ و دەتوانیێ بیۆ ماوەی ییەك مانگ بەبیێ ناو بێشێدی حوشتر نە بۆكەن دەبێ و نە تێكدەچێ و نەدەمەیێ.
*سوودەکانی حوشتر بۆ مرۆلُ بریتییە لە:
- نم نمرکە قوورسانەی پێی دەسپێیری وەکو دەزگایەکی خێیریضواز بەبێ ماندوویوون جێ بەجێیان دەکات..مرێم سواری یشتی دەبێ ن کەل و یەلی لیێ بار دەکات..لە ژێر سێیەرەکەی دا دەخەوێ و بۆ پێشپکێی بەکار دێشێ . بەکوشتنەوەی حوشتر لە گۆشتەکەی دەخوات و لە ﻣﻮﺭﻩﻛﻪﯾﺪﺍ ﻋﻪﺑﺎ ﺭ ﭼﺎﺱ ﻭ ﻛﻪﻝ ﻭ ﭘﻪﻟﯽ ﻟﯽ ﺳﺮﻭﺳﺖ ﺩﻩﻛﺎﺕ، ﻟﻪﻛﺎﺗﯽ ﭘێﻭﯾﺴﺘﯿﺪﺍ ﻛﻪ ﺳﻪﺭﯼ ﺩﻩﺑﺮﻥ ئاوی خەزنکراوی ناو گەدەی دەخۆنەوە
# ڕێوییەکی لاواز
ه‌بوو نەبوو ڕێوییبە‌كی لـەڕ و لاواز ه‌بوو چونکە بـەردەوام لـە بـجێی پیلانگێپی بوو چۆن فبڕ و فێبڵ لبەم و لبەو بکات، ئەمەش وایکردبوو ناوی بە ڕێویە فێڵباز بڕوات.
ڕۆژێکیان لـەناو دارستان پیاسبە‌ی دەکیرد، لـە‌ناکاو لـە‌دە‌نگی جریـوە
جریـوی چەند بەچیکە چۆلەکەیەکدا* سـەری هـە‌ڵبری، تەماشای کـرد ئەوە بەچکەکان لەناو هێلانەی سەر دارێکی بەرزو بڵندا دەندووکیان بۆ ئاسمان هەڵبِیوە تا دایکیان دان و ئاویان بداتیێ.
ڕێوییەكە لەجێوە وەستا ، كەمێ بیری كردەوە چۆن تەڵەیەك دانێتەوە وابكات دایکی بەچکەکان قایلکات یەك لەبەچکەکانی بـداتیێ بیضوا،
بەهەڵیەیەکەوە سەری بەرزکردەوە، بەدەنگێکی نەسازەوە ڕووی کردە
..
دایکانەکە و پێی وتێ ئەی چۆلەکەی نازدار بۆی هەیە چاك بمناسی من لەوانە نیم هەرەشە و گورە‌شە لەكەس بكەم، بِه‌لام ئەگەر بمە‌وێ تۆڵەی خۆیشم لەیەکێك بكەمەوە ئەوە بەتوندی سێزای دەدەم، سەرت نەیەشێنم حەزدەكەم بەقسەی خۆش پێت بڵێم كە یـەك لـەو بەچكانەتم بۆ هەڵدە خوارەوە برسیمە بیخۆم، ئەگینە ناچارم بکەیت ئەوە ئەم دارە دەلەقێنم و لەجیاتی بەچکەیەك، هەموو بەچکەکانت بەردەدەمەوە، بۆیە پێمخۆشە ژیانی سێ بەچِكەت بەقوربانی بەچِكەیەك نەكەی.
چۆلەکەی بەستەزمان دەستی بە گریان کرد و وتسی: ئا خر هەموویانم وەكو یـەك خۆش دەوێ، تكایـە لەبەرت دەپاڕێمەوە ئەو كـارەم لەگـەڵ مەكە.
ڕێویەکە بەدەم زەردەخەنەیەکەوە وتیێ دەڵێی لەزمانم ناگەی؟ من ئەوە قسەی خۆمم کرد و تا ئەو خوارە شۆر دەبمەوە دواتىر دێمەوە، جوان بیر لەقسەكانم بكەوە، ژیانی سێ بەچكە بە بەچكەیەك مەگۆڕەوە،
ئەوە ڕۆیشتم.
دوای ئەو قسانە پێی هە‌ڵینا و ڕۆیشت، بۆ خوارەوە شۆڕ بووەوە، لەو ئـــان و ســـاتەدا كــۆترە باریكەیـــەك بـــەئاسمانی ئـــەو دەوروبـــەرە دەسوورایەوە، هەر لەئاسمانبەوە هەسىتى بەنیگەرانی دایکە حیۆلەکە کرد . هاتە‌خوارە‌وە‌و لەسبەر یبەك لە لقە‌كانی ئسەو دارە نیشبتە‌وە، ببە
پەرۆشەوە لێی چووە پێش ولێی پرسی: چۆلەکە گیان ئەوە بۆچی دەماوی؟
……
دایکە چۆلەکە بەسەرهاتی خۆی و ڕێوی فێبازی بۆ گێڕایەوە وتـیێ ئەگەر بەچکەکا نم نەختێ هەراشتر بووناییە و بیانتوانیاییە بغیڕن ئەوە ﺩەﭼﻮﻭﯾﻨﻪ ﺳﻪﺭ ﺩﺍﺭێﮑﯽ ﺩﯾﮑﻪ ﻮ ﻫێﻻﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﺩﯾﮑﻪﻡ ﺑﯚ ﭼﯽێ ﺩﻩﮐﺮﺩﻥ.
كۆترە باریكە تۆزێك هەسستی ڕاگرت وسەیری دارەكەی كرد ئەوەندە ئەسىتوور و ئەوەنىدە بەرزە، دایە قاقاى پێكەنىن و ڕووى لەچۆلەكەكە کرد، بەزەردەخەنەیەکەوە وتى: من بەئەقڵ گێلیت پێ دەکەنم، تىۆ بەس بەجوانی سسەیری ئسەم دارە بکبە ئەوەنسدە ئەسستوورە، چما بسەباوکی ڕێویش دەلەقێ، خۆ بەرزی دارەکەیش بەشێوەیەکە ڕێوی خۆی لەبەرد بـدا و بكـوژێ نـاتوانێ پێیـدا هەڵبگـەڕێ و بێتـە سـەرەوە، یـە‌كێك زۆر ه‌ڕە‌شە‌ی کرد ئەوە بزانە هیچی لەبار نییە، بۆیە ئامۆژگاریت دەکەم ئەگەر هاتەوە هەرچیەکی کىرد لێبی ببێ تىرس ببە، دەی ئىیتر نیگىەران مە‌بە‌و نەختیێ پێبكە‌نە.
ژێر دارەکە وەستا و بەدەم قاقای پێکەنینەوە سەری هەڵبیی و وتسی:
، چۆلەکەی بەستەزمان، بڕیاری ژیرانەی خۆت دا؟
دایکـە چۆلەكە ڕووی لە‌ڕێویە‌كـە کـردو وتسی: ڕێسوی فێڵبـاز مـن نـەك بەچکەیەك، دەنووکی بەچکەیەکیشت پێ نادەم… بڕۆ چیت نەکردووە،
بیکە .
رێویەکە حِاوەروانی قسبەیەکی لـەو شـێوەیە نـەبوو، حِاو ئەبڵـە‌ق بـە
تەوسەوە وتیێ ئەوە چ قسەیەکە دەیکەی، کیێ ئەو تەگبیری بۆ کردووی ئەو قسىە زلانە بكەی.
کە هەردوو دەستی لەدارەکە گیر کرد، درێژەی بەقسەکانیدا: ئێسیتا ﺤﺎﺭەﺕ ﺩەﻛﯩەﻡ، ، ﺋێﺳﯩﺘﺎ ﺧﺎﺗﺮﺕ ﺩەﮔـﺮﻡ ﯾـﻪﻙ ﻟـﻪ ﺑﻪﭽﯿﻜﻪﻛﺎﻧﺘﻢ ﺑـﯚ بەردەدەیتەوە یان هەموو بەیکەکانت تەفرو تونا بکەم؟
دایکە چۆلەکە وتیێ ئەدی چاوەڕێی چی ، دەی ئەو دارەم بۆ لەبنەوە هە‌ڵكە‌نە وابێ منیش بگری و لەگەڵ مندا بە‌چکە‌كانیشم نۆشکە‌ی.
ڕێوییەكە لەنا ضەوە بەخۆی وت: بەخودای یەكێك ئەو تـە‌گبیرەی بۆ دانساوە دەنسا ئەوەنسدە بسێ منبەت قسبە ناکسات، واباشبە ڕێگبەی دووەم بگرمەبەر.
£ V
کە دیسان سەری بۆ سەرەوە هەڵبری و ڕووی کردە چۆلەکەکە، وتـی:
، ئێستا چی دەڵێی؟ یەك لە‌بە‌چکە‌كانتم بۆ بە‌ردە‌دیتە‌وە یان بەو دارە هەڵگەڕێم و بێمە سەرەوە تۆ و بەچکەکانت بخۆم.
دایکە چۆلەکە وتـیێ دەی خێراکە وا من و بەچکەکانم چاوەڕێتین بێی بِمانخۆی.
ڕێویەکە هەستی کرد دایکە چۆلەکە گاڵتەی بەقسبەکانی دێ و ئەویش ناتوانێ نە بچێتە سەر دارەكە و نە دارەكە بلەقێنێ، بەناچاری دەسىتی لێهەڵگرت و ڕۆییێ دایکە چۆلەکە هێندە پێکەنی تا وایلێهات بەسەرهاتی ئەو پێکەنینە بەنێو دارستان بڵوبووەوە، هەر گیانلەبەرێك چاوی بەو ڕێویە بكەوتایە دەیدایە قاقای پێکەنین ڕێویەکەیش لەفیتی خۆی گەیشتبوو، زانی ه‌مووان بەو پێکەنینە گاڵتەی پێدەکەن، بەناچاری ئەو شوێنەی بەجێ هێشت و بەرەو دارستانێكی دیكە رۆیشت.
* ﯿﯚﻟﻪﮎە (ﮐﻮێﺷﮑﻪ - ﮐێﺷﮑﻪ - ﭘﺎﺳﺎﺭﯼ)ﺷﯽ ﭘﯽێ ﺩﻩڵێﻥ.
-%
لەبڵاوکراوەکانی نووسینگەی ( برایەتی )
ژ. مۆبایل : ۰۷۵۰٤٤۷۰
| خەونی حوشتر |
خەونی جاڵجاڵۆکەکان شێزاد حەسەن کورتە رۆمان 2006 من کەسێکم بۆ هەمیشە لەناو خە‌ونە‌کاندا دەژیم، هەمیشە بەر لە خەوتن تکاو نزام نەوە بووە: نەی خوداوە‌ندی خەونە خۆشو ناخۆشەکان فریام کەوە، ئاورێك لە منی تەنیاو بێبەش بدەرەوە، منی بێیارو هاودەم، منی هەمیشە رەشبینو بەدبینو هیوابراو. .
ئەمشەر فەرامێشم مەكەر خەونێك لە خەونە خۆشەكانی خۆتم بۆ بكە بەدیاری، ژیانم وشكو برینگە وەك بیابان٠٠ هاوارم وە بەر تۆ هێناوە بۆ كەمێك باران، قاقرِه دەشتی رۆحم.. دەپارێمەوە بۆ كەمێك سەوزایی، تاریكە رۆژر شەوانم.. سەرهەڵدەبیم بۆ كەمێك رۆشنایی، ثیتر خواوەندی خەونەکان بە سەدەها شەو منی نائومێد کردووەو بە دەیەها شەویش سکی پێم سووتاوەو میەری نواندورەو یەکێك لە خەونە خۆشەکانی خۆی کردورە بە دیاریم، ئەو شەوانە شەوی دەگمەنی ژیانە بورن، شەوی وەدیهاتنی خوایار حەزەکانم، خەون بۆ من سەفەر بورە بەنار ژیانو نهێنیی‌کاندا، بینیی‌ی‌ی‌ی ئەو رەنگانە بوون کە لەسەر ئەم سە‌رزە‌مینە‌دا نین، یان بیستنی ئەو دە‌نگانە بوون کە هەرگیز نە لە ئادە‌میزادە‌کانە‌وە بیستوومن، نە لە خە‌ڵقە‌ندە‌کانی ناو سروشت.
ئەو مەلو گیانە‌بە‌رە سەیرو سە‌مە‌رانە‌ی کە لە خەونەکانی مندا دەردەکەون بوونیان نییە، ئەو ژنو پیاوو منالێر مەزنەی من لە
خەیانبینم کەسانێکی دیکەن جیاواز لەوانەی کە من رۆژانە لە هەموو شوێنێکدا پوریەپوریان دەبمەوە، هەرگیز حەزم نەكردووە خەونەكانی خۆم شیی بكەمەوە، چونكە بیوام وایە نە لای (فرۆید)و نە لای (یونگ)و نە لای (ئیجن سبرین) مانایە‌ك بۆ ئەو خەنتیکەر هیچانەی من نییە، نۆر زەحمەت بوو باس لەر هەمور خەونە سەیرر جوانو ترسناکانەی خۆم بۆ کەسانی دەوروبەرم بكەم، خەونى وا هەبور ئەوەندە شەرمەندەى دەكردم كە ئارەقە بە بەرد بكات، ئیتر شەوانى من پر بور لە سیحرر جوانی‌ر ترسو شەرم، زێر جاران خەونەكانم دەبوونە چاوساغم‌ر تەوار دلنیا دەبووم كە رێژی دواتر چ سە‌ودایە‌ك لەتەك دێست‌ر دوژمنەكانما بكەم، بە كام پێگادا سەفەری دوررو نزیكم بكەم، كێ بدوێنمو كێ فەرامۆش بكەم، ئەر كاتانەی هەموو دونیاو خەڵك فێلێو درۆم لەگەڵدا دەکەن، چەند خەونێکم بەسە بۆ ئەوەی دەستخەرێ نەبم من لەنار خەونەکانمدا سەفەر بەنار ئەم دونیایەدا دەکەم، دەتوانم لەنێوان مانگر ئەستێرەکاندا پیاسە بکەم، دەنێو دارستانەکاندا گەمە لەگەڵ شێرد پڵنگە مەیمونەکاندا بکەمە گەمە بەگوێی پانی فیلەکانو شاخی ئەستووری کەرکەدەنەکان بکەم، قسە لەگەڵ درەختەكاندا دەكەمو. وەك ماسى بە سەعات بچمە ژێر ئاوو نەخنكێمٰ زێر سووكو ئاسان دەچمە ناو ئاوێنەكانو دێمە دەرێ بێنەی ئارێنەکان بشكێنو من بریندار بم، دێور درنجو خێوەکان لە خەونەکانمدا ماویێمن، هەندێك جار كە دەکەومە ناو تەڵەو وەك مەلێك بە فاقە‌وە دەبم، كەسێك دێت وەك فریادرەسێك رزگارم دەكات، جاریش هەبووە لەو خەونەدا دەیەها ساڵ لەناو قە‌فە‌زدا دیلو بەندەوار بووم، یان لە گەرمەی شەرێكدا سەد چەقۆم بەردەكەوێتو خوێنم لەبەر دەروات، كەسێك عیسا ئاسا دەست بە برینەكانمدا دێنێتو سارێئیان دەکات، لە رۆژانی تەنیاییو بێبەشیم لە سۆزر خۆشەویستی بۆ هەمیشە خانمێك لەژێر كراسێكی زێر تەنكو سپیدا دەهاتو تا ماندور دەبووین دەستبازی لەگەڵ دەکردم، هەمور جارێك كە دەمویست لە ماچر رامووسان بپەرمەوە بۆ ئەودیو دیواری خەونە ئەر دیوی نادیاری لەزەتەکانە. دەستی دەخستە سەر دەممر دەیوت: دە پەلە مەکە.. منە تۆ هەزاران شەور خەونمان بەیەکەوە ماوە
کە بەڵێن دەداتو نایە . .
لە خە‌ونە‌كانمدا هاوینم بارانە‌و زستانم خۆرسووتانە‌و بەهارم گە‌لارێزان‌و پایزم نێرگزە‌جارە..
بەنێو بۆنە زێر خۆشەكاندا وەك هوزارێك دەفڕم، بۆنێك دەمداتە دەست بۆنێكو رەنگێك دەمداتە دەست رەنگێك..
لەو خە‌ونانە‌دا مەلو درە‌ختو ئاوو با حە‌كایە‌تی خۆیانم بۆ دە‌گێینە‌وە، ه‌ریە‌كە‌و بە زمانی خۆی، چیۆزکی عیشقو حەزی مەل لەگەلێ درەخت، ئاو لەگەلێ ماسی، با لەگەلێ پێدەشتی، خەونەكانم هەرگیز لەیەك ناچن، هەر مەلو مرێفو دیندە‌یە‌ك لە خە‌ونە‌كانمدا دەریکەوێت، جارێکی دیکە بە هەمان رەنگو رووخسارو شێوە دەرناکەونەوە.. هەمیشە جیاواز دەردەکەونەوە.
خەنەكانم بەتەنها جوانىو سۆزر شەیدایی منو دونیا نییە، نا.. هەندێك جار خەونەكانم لێوانلێوە لە دڵڕەقییو سامناکی، لە مندالبمەوە هەزاران جار ئەو خەونە دەبینم کە راوە‌دور دە‌نرێم‌و بریندار دە‌کرێم‌و دە‌کوژرێم، جار هەیە خۆم دەبینم لە گۆرە‌پانێکداو لەسەر سە‌کۆیە‌کی بلند هەر هەموو خەلکی شار دادگاییم دەکەن، لە‌سە‌رچیو کام تاوان؟ نازان… یان بە سە‌دە‌ا شەو خۆم دیوە لەسێدارە دراوم‌و بە‌پە‌تی سێدارە‌كە‌وە شێر بوومە‌تە‌وە‌و ناخنێكم
لنگەفرتێی خۆم دەیوانم کە بەر ئاسمانەوە هەڵواسراوم، زێد جاران لەتاو ئازاری دەمارو ماسولکەکانی لەشم وە ئاگادێم، جار هەیە لە‌نال ناگردا دە‌سووتێمر لە‌نال زە‌ریایە‌كدا نوقم دە‌بمر هەوا لە ماسیو نە‌ه‌نگە‌كان قەرز دەكەم تاوەكر نە‌خن‌كێم، جار هەیە لە‌تال پرسەی سەدەها کەسو خزمو خوێ لە ژوورەکەمدا نەوەندە دەگریم تا ژوورەکەم دەبێ بە دەریاچەی فرمێسكو من مەلەی تێدا دەکەم، خۆمەر هەموو کەلوپەلەکانی ژوورەکەم دەکەوینە سەر نەرمە شەپۆلی فرمێسکەکانم کە لە دەرگار پەنجەرەکانەوە سەر دەیژێتە دەرەوە ماڵە دراوسێیەکانم پێدەزاننو لەناو ئەو دەریاچەی فرمێسکەی خۆمدا قورتارم دەکەن وای لە خەونەکانم کە پر دەبن لە مارو دوو پشكو لە کەللە سەرو مرۆفی بێ چاوو دەمو گوێ..
لەتەك پەتی سێدارەو تە‌وری دەم تیژی قە‌نارە‌و خنکان‌و سووتان‌و گریان هەمیشە تەو خەونەی مندالیم دەبینمەوە، تەو خەونەی کە تیایدا دەستو قاچێکم شکار دور مانگ لەناو جێگادا خستمی، خەونێك لەو خەونە ترسناکانەی کە لەناکار خۆت لەناو چاڵێکی پرِ لە مشكو مار دەدۆزیتەوە، یان لەپرِ لە شاخێكە‌وە سەرانگرێ دەبیتو رووەو ناو خە‌رە‌ندێك بەر دارر درە‌ختو كە‌پكە شاخە‌كان دەكەویتو هەرگیز ناگەیتە بنی، یان وەك ئەو خەونەی كە خۆم لە سەربانێكی چر لە مارمێلكە جاڵجاڵۆكە ببینییەوە، بە تاقی تەنیا خۆیان چکۆلەر بەڵام دەمی هەراشیان بەقەد کەللەسەری من دەکرایەوە، ئەو خەونەی کە بۆ سەدەها شەوی دواتر، لە ژیانما،
دوویارەر سەدبارە بۆتەوە، وای لەو دوو زیندەوەرە ناشێینەی کە من رقم لێیانە. هەر لە منداڵیمەوە لە جاڵجاڵۆکەو مارمێلکە ترساوم، ئاخر بە سەدەما مارمێلكەم بینیوە بەسەر دیوارە‌كاندا هە‌لگە‌پاوە، جار هەبووە، تەپ، كە‌وتۆتە نار قاچی نسکێنە‌و شلە
ساوار، بە سەدەها جالّجالّوكەشم بینیوە کە بە بنمیچەکانەوە خۆیان هە‌آراسیوە، لە مالی خۆمانو مالی کە‌سوکارو دراوسیێ،
ه‌ثاری واتا ژیان لەگەل مارو مێروو.. زیاتر لە هەمور شتێك جاڵجاڵزکە‌كان زەندەقیان دەبردم. قێزم لەو پشتە تووکنە‌یان دەكردەوە، لەی پەلەدرێژانەیان کە دژانە لەنێوان کونە کەلەبەرو گۆشەکاندا جێگۆیکێیان دەکرد، کە منداڵ بووم بەیانێکیان کە ه‌ستام دور جاڵجاڵۆکە لەسەر سە‌رینە‌کە‌م بوون، راست‌ر چە‌پیان لێگرتبووم، شێتانە گە‌مە‌یان بە شاخە باریکە‌کانیان دەکردر رورەر کونی هەردور گوێچکەم دەهاتن، دور جاڵجاڵێکەی رەشباور قەڵور تورکن٠٠ گەرەکم بور پڕ بەو ترسە دونیا پڕ بکەم لە هاوار،
هاوار لە قوپگما تاساو دە‌رنە‌دە‌هات من لە خەودا بوومر کەچی وەك نەوە وابور وە ناگابم، هەمووتان سەدەها جار لەنێوان خە‌ون‌ر بێداریدا ماونەتەوە، لەتاو ترسو تۆقینی خۆم راچڵکیمو کە بەدەم هاوارێکی خنکاوەوە وەئاگاهاتم، دەقاودەق، خەون بور بە ڕاستی دور جاڵجاڵزکەی رەشو تورکن پورەر مەردور گوێچکەی راستو چەپم دەهاتن، وەك پشیلەیەکی تۆقیو دەرپەڕیمر بەدەم ساتمە‌وە‌و بەسەر پلیکانەکاندا رەتم بردو سە‌رانگریّ بووم جارێکی دیکە بێدار بوومەوە نەخۆش و دەستو پیێ شکاو خۆم لەژێر پەتۆیەکدا دۆزییەوە، دایكە خوشكە براو كەسەکار وەك لە مردوویەك بروانن بۆم دەگریانە ئیتر شەوانە خەونەکانی من پرِ دەبوون لە مارو مێروو… لە جڕو جانە‌وە‌ری ناشێرین، ئەوەی خە‌ونە‌کانمی پێر شێواند حە‌کایە‌تە ترسناکەکانی نەنکم بور کە بەرلەوەی باڵق بم بە باسو خواسی جهەننەمو ناگری نەکوژاوەی تۆقاندمی، دۆزەخێك کە تیایدا بەقەد ژمارەی گوناهەکانم تێیدا دەسووتێمو بەشیشی گردارەوە فریشتەکانی دۆزەخ تێم دەسرەوێننو هەزاران جار هەلاهەلا دەبمو نامرم.. ملیۆنەها مێروولەی ناگر کۆم دەکەنەوەر دەبمەوە بەخۆمو دەسووتێمو لەژێرەوەش مارو دووپشكو مارمێلكەو جاڵجاڵزكەی ناگراوی بە هەموو لەشمدا هە کولارم، کەچی تیّر نابن، ئانو سات من هەر دەسووتیّم، لەسەر چ گوناهیّك شەوانە لەو دۆزەخەدا دەسووتام؟ نازانم، کە بالق بوومر نەنکم وتی: ئیتر.. تەواو رێڵکە‌م دەنگت گپ بووەو شەیتانی بوویت.. تەواو لە‌مپێوە بە هەزارەها فەرسەخ لە خواوە‌وە دوور دەکەیتەوەر لە شەیتان نزیکتر دەبیتەوە هەمور هەوار هەوەسو خەیالێر ختوورەیەکی خەراپ لەدڵدا گوناهێکە کە بەسەدسالێ سووتان لەناو ئاگردا پاك نابێتەوە، تەنها نەزەرێكی حەرامت بۆ كچە دراوسێیەك گۆڕەكەت پرِ دەكات لە مارو دووپشك، پێم دەوت،
نۆ گیان بەچی رزگارم دەبێت لە ناگرە‌ی هەموو شەوێك دە‌مسووتێنێن لەدوای مە‌رگیشم لەپای هەر گوناهێك سەدەها سالێ دەسورتێم، دەبوت هەتا زووە دەتنێرمە لای مەلا یونسو با قورئانەكەت پێ تەواو بكات، نوێژەكانت مەفەوتێنەو رەمەزان بەڕێژانە قورئانەكەت بخوێنەر بەدەم گریانە پارانەوە داوا لە خودا بكە لە فڕوفێڵەكانی شەیتان قورتارت بكات، وەك نەنكم حەزی کرد قوربانم خەتم کرد، وازم نە‌هێنار هەوڵمدا لە مانا شاراوەکانی تێبگەم، لە سزاو پاداشتە‌کانی، لە تامی میوە‌کانی بەهشتو لە گری هەمیشە نە‌كوژاوەی دۆزەخەی، کە‌رتمە خوێندنەوەی لێكدانە‌وە‌كانی خە‌ونە‌كانو سەرسام بووم بە یوسف پێنە‌مبە‌ر خە‌ون‌ر پێشبینیە‌کانی، هەمیشە خەون بەوە دەبینی کە وەکو یوسف گالتە‌م بە جوانیو عیشوەی هەر هەمور
"زوڵەیخا"کان بێت، کەوتمە خوێندنەوەی ئەو کتێبانەی کە بڕوایان بە بەهەشتو دۆزەخێك نیە لە ئاسمان، گەر ئەوەیان خەونێك بێت، مەرجە خەونی ئەو بەهەشتەو دامەزراندنی لەسەر ئەم زەوییە بێت، بیوومە مۆرانەو کرمی کتێبان، دەبوو ئەو خودایەی کە لە ئایەتەکاندا ساتێك میەرەبانە ساتێكی دیکە تووڕەیە باش بناسم، لە خوێندنەوەی تەوراتو ئینجیلو قورئانەوە سەیرم لە چیێكی ئادەمو حەوا دەهاتو سەرسامی ئەو مانا شاراوەیە بورم کە لە پشت ئەو چیۆکەوە خۆی حەشار دابوو، هەمیشە بیرم لە "کوناهی یەکەم" دەکردەوە، دەمیرسی: ئەرێ دەکرێ خودا لەسەر خواردنی گوڵە گەنمێك یان سێوێك لە دور خەڵقەندەی تازە خوڵقاوی خۆی تووڕە بێتو نەفرەتیان لێبکاتو پووەو نەم سەرزەمینە فرێیان بدا؟ چ هەوار هەوەسێکی سادە بور کە ئادەم ئارەزووی حەوا بکات، وای لە وەسوەسەی شەیتان ئەوکاتەی بەگوێی حەوادا چرپاندوریەتی تا لەی درەختە حەرامە بخۆن، وای لە نازو عیشوەی ﺤﻪﻭﺍ ﮐﻪ ﺗﻪﻣﺎﻋﯽ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﯽ ﻣﯿﻮﻩﯼ ﺣﻪﺭﺍﻣﯽ ﺧﺴﺘﻪ ﺩﺁﯼ ﺋﺎﺩﻩﻣﻪﻭﻩ ﻟﻪﺳﻪﺭﺩﻩﻣﯽ ﻣێﺭﺩﻣﻨﺪﺍڵﯿﻤﻪﻭﻩ ﺧﻮێﻧﺪﻧﻪﻭﻩﺭ ﻭﺭﺩ ﺑﻮﻭﻧﻪﻭﻩﻡ ﻟﻪﺭ ﻫﻪﻭﺍﯼ هە دونیای ئەدەبۆ هونەر.. لەناو هەموو کتێبەکاندا نهێنی گەورەی گوناهی یەکەمی ئادەمو حەوار فەرزەندەکانیم لەلا قورستر دەبوو،
بور بە خولیام لە نهێنی ئەر پەیوەندییە رابمێنم، سەیرە لەسەر ماچێکی ئادەم بۆ حە‌را لە بهە‌شت دە‌ربکرێین، خۆ خودا دەیتوانی دەستی ئادەمو حەوا بگرێتو نەهێڵیت لە حەرام بخۆن، یان شەیتان لەو دور فریشتە تازەیەی خۆی دوور بخاتەوە؟ بۆچی نەیکرد؟
نەنکم دەیوت: لەی رێژە‌وە‌ی کە ئادەمو حەوا خوڵقاون تا قیامەت خودا تاقیمان دەکاتەوە، رێڵە شیرینە‌کە‌م ئەم دونیایە جگە لە
ئیمتحان هیچی دیکە نییە، کە گەورەتر بووم من ناوم نا گەمەی نازادی، نیتر لەو رۆژە‌وە‌ی کە من لە سەدەها کتێبو سە‌رچارە
دەگەرام، بە سەدەها نورسەرد شاعیر هونەرمەندو فەیلەسووفو کۆمەڵناسو دەروونناس ئاشنا بووم، دەگەرام بەدوای نهێنی گوناهی یەکەمر ه‌وار ه‌وە‌سی نینسان، ه‌ور نووسە‌رێكو كتێبێك دەروازەیەکی بێ دە‌کردمە‌وە‌و لەنار دەیەها پرسیارو وەلامی دیکە
ونیان دەکردم، بور بە خولیام کە بۆ هەمیشە بەدوای پرسیارە سەرەخۆرەکانی خۆمدا بگەڕێم، ساڵان تێپەڕینو من سەرم بەسەر کتێبەکاندا شۆپ کردەوە، نە جوانی ئاسمانم بینیو نە ئەر هەمور سیحرر جوانییەی کە رژاوەتە سەر زەوی، ئەوەندە بە حەزو تاسەوە لاپەرەی کتێبەکانم هەڵدەدایەوە کە وام دەزانی گەر فریای سیحرر نهێنییەکانی پەیوەندی زۆر ئالۆزو خۆشیو پی لە شەرمو گرێر ترسی نێرومێ نەکەرم زیر دەمرم، هەمیشە ببرم لە گوناهی یەکەم دەکردەوە، بەتەنها هەوەسو شەهوەتی ژیانی ئادەمیزادەکان خەمی من نەبوو، نەخێرە بۆ من خوێندنەوە لەسەر هەمور شتێك كە شتە شاراوەر حەرامەکانم پیشان بدات،
تەلیسمەکانم بۆ بپشکنێر ئەشکەوتە تاریکەکانی ناو رێحی مرێغم بۆ پووناك بکاتەوە، وەڵامێکم بداتەوە.. کە من بۆ خۆم هەرگیز بەتەنها وەڵامێك دڵم ئاوی نەدەخواردەوە، ئەو خولیایە لەگەڵما گەورە بورە دوای حەزێكی زێر شەرمنانەر زەماوەندیشە ئەو حەزر خولیایەم گەورەو کوشندەتر بوو.. تا دوا جار لەناو خەونێکی خۆمدا ون بووم کە من بە دواخەونو شاخەونی خۆمی دەزانم…
راستترە بلّیّم خەون نەبور ۰ ئەوە خودی گەمەی نێوان ژیانو مەرگ بور کە سە‌رە‌تاو کۆتابیە‌کە‌ی خەونێکی سە‌یرد سەمەرە بور کە
ئەگەر ئێستا بۆتانی دە‌گێرِمە‌وە ئێوەش برِوام پێناکە‌ن چونکە ئێوەش لە‌گە‌ڵمدا ون دەبن. کەس نەما تە‌ریقم نەکاتەوە، کەس نەما بە بیّ رِه‌وشتو بە‌دنیهادم نەزانێ. کەس نەما رێنماییم نەکات لەوەی کە ئەو حەزو خولیایە‌ی من ناشرینو چەپەڵە. ئێوە
دەڵێن چی؟ من نازانم… من تەنها بۆ ئەوە ئەو خەونە دەگێیمەوە، چونکە ئێستاکەشی لەگەڵدا بێت… من لە حوکمی بەزەبرر سەیری ئو خەونە دەرنەچووم.. تا ئێستاكەش من لەژێر جەبری ئەو خولیایە دەژیم کە نەفرەتی دونیاو قیامەتی بۆ هێنام، من گەرەکمە لەم خەونە رەشە دەرچم، چونكە خۆزگەمە خەونی دیکە ببینم، ئاخر کەستان قایل نییە بەوەی کە لەناو تەنها خەونێکدا دیلو بەندەوار بێتو هەرگیز نەیەیتە دەرەوە، بۆ یەکەمجار کە لە خەونەکە راپەڕیمر لەدوای هاوارێکی ناقۆڵار بێنەو بەردەیەکی زێر خەرنەكەم بۆ هارسەرەكەم گێرایەوە.. دەرحالّ وێی: ئاه.. كە خەونی بێزەوەر دەبینی، سێ چوار جار هێلانجی داو رشایەوە، ئەو کاتەی ئەو رشایەوە. من هێشتا هە‌و لەناو خە‌ونە‌کە‌دا دیل بووبم.. یان لەناو هەناوی "پاکیز"دا بووم، چونکە من لەوە دلنیام کە
ئەو بەسەر مندا رشایەوە، چونکە کە رشایەوە من لەناو هەناوی ئەودا بووم… یان لەوە دەچور من لەناو رشانەوەکەوە کەوتبیتمە بەر دامێنی، دیسانەوە ئەر خەونەم كەرتەوە یاد كە لە وەڵامێكی دایكمەوە لەدایك ببوو.. ئەو جارە بوو كە بۆ یەكەم جار منی چکۆلەو جیقن لێم پرسی:
" ئەرێ هۆ دایكە . ئەمن كوو لەدایك بوویمە ؟"
بەترسو شەرمێكەوە، وتی: "جەرگەكەم٠٠ رێژەكیان٠٠ ئەمن زکم زێر دێشا.. لەناکاو رشامەوەو ئەتووم لەناو رشانەوەكەی ه‌ڵگرتە‌وە‌و پاکم کردیتە‌وە. خاوێن‌و باوێن. هەتا هەنووکە گەورەم کردی..".
من بۆ سەدەها جار خەونم بەو رشانەوەو لەدایکبوونەوەیەوە بینیە رشانەوەکەی پاکیۆو دایکم هەر هەمان خەونی ناجۆرو سەیری خۆم بوو، پەنام بردە بەر هەمور نەو كەسانەی كە شنێك لە خەونو خولیاو خەیالێ دەزاننێ هەمور دۆستو ناسیاوەكانم ئامۆژگارییان کردم کە ئەگەر واز لەر خووە خەراپە نە‌هێنم… خووی خە‌راپی کتێبە حە‌رامە‌کانو لەزەت کردن لە بینینین ئەو هەمور خەرنە بێ سەروبەرە.. ئەوە کۆتابی من یان شێتبوونە یان ڕسوایی.. وەلێ من تا دوا شاخەونی خۆم رۆیشتم تا دوا خولیار خووی خەراپم… هەر هەمووشی گوناهی نەنکم بوو… نەنکم نا… گوناهی "گوناهی یەکەم" بوو… کە وەك سزایەك لەم شاخەونەدا گیری کردم کە من گەرەکمە لێی دەرچم… گوناهی یەکەم بوو کە خولیایەکی وا جوان یان ناشیرینی لەلا دروست کردم…
ئەوەیان خولیایەکی زێر خەراپ یان جوانی منە؟ نایزانم.. بەڵام هەر لە زورێکەوە ئەر خولیایە هەوەسێکی سەیری لەلا دروست کردووم، هەر لەدوای سالانی بالقبورنەوە، خۆ لەوانەشە زیوتر بوویێ، خولیای ئەوەی کە هەرچی لەسەر زاورزیێد جورت بوونەوە نووسرابێ، حەزم كردووە بیخوێنمە‌وە. شێتانە.. نا.. زێر دەروێشانە دە‌گە‌رێمر دە‌پشكنمر دەخوێنمەوە، هە‌رچییە‌كم دەست بكەوێ: هەتا دەنێو ثەو كتێبە زەردو كۆنانە‌ش كە لە كتێبخانە‌كاندا نیو سەدەیە فەرامۆش كراون، عاشقانە لەسەر رە‌فە‌كان دایان دەگرم، ناوێرم نەر تۆزە نەستووررر نیشتووەی سەربەرگەکانیان بتەکێنم، نەبا پەڕەکانی بەدەستمەوە هەڵبوەرێن، واش مەزانن بەتەنها شەیدای درکاندنی نە‌یدیە‌کانی جورتبورنی نێرومێی ئادە‌میزادم… نەخێر… بە‌لکر حەزم دەکرد بچمە بنچر بنە‌وانی… هار هەهوو حالە‌تە شاراوەكانی… هەر هەموو نهێنی مە‌یلە حە‌رامە‌كانی نێرومێی مرێفو گشت ئاژەلانو فیِندە‌كان… ئاخر کە کەس نەبور وەڵامی پرسیارە زێرو سەرە خێرەکائم بداتەوە، ناچار بووم خێم بەدوای نهێنییەکاندا وێلێ بم․ دەچوومە کتێبخانەکانو لەدوای خوێندنەوەی رێمانو چیۆكو شیعرو فە‌لسە‌فە‌و دە‌روونزانیو مێژیو دە‌هانمە سەر خوێندنەوەی نەو کتێبە حە‌رامانە، سە‌رمێزە‌کە‌م پر دەکرد لەں جۆرە کتێبانەں دەکەوتمە سەرگەرمی بەراوردکاری.. بەراودکاری خوڵقی سەیرر سەمەرەی مەلەکانە ئاژەڵکانە زیندەوەرەکان کە چۆن لەدایك دەبنو.. گەورە دەبنو.. جووتژ دەبنو.. دەژینو چۆن دەمرن. دواجار زانیم کە زێرێك لە گیاندارەکانو باڵندەکان لە منو تۆ عاشقترن، نێرە پڵنگێکک دەنێو بێشەڵنێکی چڕدا نەبێ لەگەڵ مێیەکەی جووت نابێ. ئاخر نایەوێ گیاندارێکی دیکە ببینێ، چۆلەکەیەك، کوکوختییەك.. ماکەوێك کە لەژێر چنگی نێرەکەی هەڵدەفرێ.. هی ئەوەیە نێرەکە نەیتوانیوە سەمایەکی عاشقانە بە دەوری مێیەکدا بكات.. نەیزانیوە شەیدایانە بجریوێنێ.. هەڵەکردن لە جووڵەیەك.. لە جریوەیەك بەڵگەی عیشقێکی درۆیە . ئەوان بە هەق دڵدارو غەزەل خوانن.
لەو خولیار خولقە خە‌راپ‌ترە کە هەمبوو: هە‌رچیم سەبارەت بەو نە‌ینییانە دەزانی، هەر هە‌موویم بۆ کەسانی دە‌ورویە‌رم دە‌گێپایە‌وە،
دەمویست سەرسامیان بکەم، چەندە پتر کەسی بەرامبەرم شاگەشکە بورایەں زاری داپچڕییایە، من ئەوەندەی تر تۆخم دەکردەوەر زێدەڕێییم تیا دەکردو جاروباریش درێی جوان دەیبردەم. لە هەموان سەیرتر هەڵوێستی "پاکیز"ی هاوسەرم بوو کە وای لێ هاتبوو چیتر بڕدام پێ نەکاتو پێم بڵیێ تۆ درێ بێ ئەو بوونەوەرە بەستەزمانانە هەڵدەبەستی، هەر وای دەزانی خەیاڵی شاعێرانەی خۆمە ئەو قسانەم پێدەکا یان ئەو درۆیانەم پێدەخوڵقێنێ› دیارە "پاکیز" نەیدەوت خەیاڵی شاعیرانە، بەڵکو بە خەیاڵێکی زێر بەدی منی دەزانی… منی بەدخور کە واز لە ژیانی پڕ لە نهێنی مرێڤو ماسیو مارمێلکەر مراویو قالۆنچەو جاڵجاڵۆکەکانیش ناهێنم·
ماوەیەك لێم كەوتە گومانو دڵی لە من كرمێ بوو، گومانی ئەوەی كە كەس هەیە لەدوای خوێندنەوەی هەموو بارگەكانی جەنگی جیهانی یەکەمر دووەم
کافکار مارکیز.. لەپاش خوێندنەوەی چیو چی.. کۆتایی خوێندنە‌وە‌کانی بەوە بینێ: بزانێ کرمی ئاوریشمین‌و مێشو کە‌متیارو ﻣﺸﻚﻭ ﺳﯿﺴﺎﺭﻛﻪ ﻛﻪﭼﻪڵﻭ ﺳﯿﺨﻮڕﻭ ﻣﻪﯾﻤﻮﻭﻥ ﭼﯚﻥ ﭼﯚﻧﯽ ﺟﻮﻭﺕ ﺩﻩﺑﻦﻭ ﺯﺍﻭﻭﺯێ ﺩﻩﻛﻪﻥ.
وەڵ ئەوەیان درێژەی نەخایاند، لەو شەوەی کە خۆم لەو خەونە ناخۆشە راپەڕیمر زەندەقی ئەوم برد، لەدوای ئەو مۆتەکەیە ژینی من خۆی بۆتە خەونێکی ناخۆش لێی وەئاگا نایەم… خەوزیانێکی ئەبەدی… کەوتورمەتە نێو تاریکیەکی لینج… لینج وەك منداڵدانی دایکم.. ئەو شەوە هەردووکمان تا بەیانی خەومان لێ زڕا.. یان لەو شەوەوە هیچ بە‌یانییە‌کی دیکەمان نەدی.. لەوە دەچێ بێ یەکجاری خۆر کوێبێتەرە.. لەر شەرەوە تەواو لێکدی بزربووین… دورکەڵر تاریکی کوێری کردین… هەر ئەر شەوەو زێر زورتریش سوێندی دام‌و کە چیتر لەو جۆرە کتێبە لە‌عنە‌تییانە نە‌خوێنمە‌وە
لەو باسو خواسانە‌ی بۆ نە‌گی‌پمە‌وە… واز لە خواق‌و خووی ئاژەلانو مە‌لان‌و زیندەوەرەکان بێنم… هەرچەندە بە‌اێینم پێیدا… بەلام منی خوو خەراپ بۆم نەدەکرا واز لەر جیهانە پر لە سەیرو سەمەرەیە بێنمە وەی خودا بە چ خۆشیو لەزەتێکەوە، بەدزییەوە، کتێب لەدوای کتێبم دەخوێندەوە، لە دەفتە‌رێکی گەورەدا سە‌رنجر تێبینیە‌کانی خۆم تۆمار دەکرد، تا رۆژێکیان هەر بەرێکەوت دەفتەرەکەمی دۆزییەوە، سەیری پێ هات کە لەپاڵ تێبینیو سەرنجەکانمدا وێنەی گیاندارو زیندەوەرەکانم لە باری جۆراوجۆری جووتبووندا کردورە، بوو بە هەراو دەمە‌بۆلە‌و تەواوێ لێم لالووتو دردۆنگ بوو.. ئەر شە‌پر بەدحالی بوون‌ش هەر لەو شەوەوە دەستی پێ کرد، یان با باێم کۆتایی پێ هاتو منی دووچاری خەوزاِنێکی ئەبەدی کرد.. یان هەردووکمانی دەنێم تاریکیدا لوول دا..
ه‌ردورکمانی لەنێو دورکە‌آدا خنکاند.. یان بەتەنیا منی لە‌گرینا.. لە شەوێکی درێژر نە‌براوەی هاویندا کە مانگو هەر هەمور ئەستێرەکان تیایدا بە فوریەکی "پاکیز" کوژانەوە.. لەو شەرەدا بور کە لە خەونمدا هەردورکمان ببووین بە دور جاڵجاڵۆکەی نێرد مێ خۆ من دەزانم خەڵکی خەونی لەوە سەیرترر خەراپتر دەبینن، کەچی هەر کەسەر خەونی خۆی تەقەت دەپارێزێ' یان لەبیری خۆی دەباتەوە، رەنگە یەکێك لەوان بڵێ: ئای لەو خەونە سەیرە… چی وای لۆ کردم خەونێکی ئاوا عەنتیکە ببینم…؟ هەندێ جار خەونەكان ترسناكن.. دەكەوینە نار چاڵێك كە بنی نییە، دزێك ڕاومان دەنێۆ كەچی بەدەم بای غارەوە ساتمە دەكەین.. كە هە هە دەتوانێن بفرینێن بگەین بەدڵخوازەکانمانوێ گەنجینە بدێزینەوهێ خۆ لە ژمارەش نایەن خەونە زێر حەرامەکانێ یەکەمێن بەدحالی بوونو دور دڵیو گومانو دڵ کرمێ بوونی "پاکیز" هەر لەو شەوەوە دەستی پێ کرد.. لەو شەوە درێژر نەبڕاوەی هاوینی ئە‌مسالّ۰۰ یان پار۰۰ نا۰۰ پێرار۰۰ یان لە شەوێکی زێر لە‌مێژە‌وە بورە کە مە‌حالە من برِم بکەوێتەوە. ئەوەندە دەزانم کە مانگ لە چواردەدا بوو.. هەردووكمان لە سە‌بانە‌كە حیّمان داخستبوو.. هێدی هێدی دەنگو هەرای خەڵکی گەرەك لەنار حە‌وشەر سەریانەکانەوە کەمتر دەبۆوە.. دەستم لەژێر سەری "پاکیز"دا سی ببوو٠٠ تا هەنووکەش ئەو دەستەم سیە.. هەر بۆیە لە یادمە..
بێ ناگا لەخۆم باسی خوڵقی ناچیزەی جۆرێكەم بۆ دەکرد کە تازە لە کتێبێكدا خوێندبوومەوە… دە جاران لە چی خستە سەر دەممو دەیوت: "تور شەرەف وازیێنە.. خۆت بەڵێنت دابوو..!" منیش سوێندی درۆم بۆ دەخوارد کە ئەوەیان دوا سەرگوزشتە دەبێ.. بە سەرەتایەكی جوان دەستم پێ كرد كە فێڵۆ تەڵیەك بوو تا گوێم لێ بگرێ.. وەك كچۆڵەیەك بێرسێن خۆ لە باوەشی باوکیدا بشارێتەوە خۆی مت کرد.. ئاواهی دەستم پێ کرد.. وەلێ خەراپ کۆتاییم پێ هات..
"با بەر لەوەی بێمە سەر جووتبوونی جاڵجاڵۆکەکان، ئەو ئەفسانە زێر جوانو پڕ خەفەتو پڕ خەمەت بۆ بگێڕمەوە:
لە ولاتی - لیدیا - ی زێر کۆنو دێریندا کچێك هەبورە تا بلێی جوانو دەست رەنگین کە ناوی "ثاراکنیا" بووە، سەرگەرمی چنینی جۆرە قوماشێکی گرانبەما بووە، نەوەندە دەست رەنگین بووە کە ئیدی "نەسینا"ی خوداوەند بەغیلی پێ بردووە، خواوەندی هونەرو نە‌خشکارو وردە چنینی ژنانەو بەناز پەروەردەی باوکی، باوکە‌ش کی بیێ "زیێس" گەورەی هەر هەموو خوداوە‌ندە‌کان.
باوکەر کچە لەداخی دەست ڕەنگینی "ئاراکنیا" وەختە بووە شێتو هار بن٠٠ سەیر نییە.. وا زانراوە کە خوداوەندەکانیش بەغیلیان بەیەك بردووە، هەروەك شا ئەستێرەكانی سینەمار هونەر لەمرێكەدا، هەر بۆیە رێژێكیان ئەرەبی وا گپ لە دەروونی
"ئەسینا" بەردەدا کە پارچە قوماشێکی زێر ڕە‌نگین‌و دە‌ست‌کردی "ئاراکینا" شندڕوندڕ بکا "ئاراکینا"ی بەستەزمانیش کە لەتو کوتی قوماشەکە دەبینێ خەم دەخوار لە داخی ئەو کارە هەر بەو تیلمە دیاوانەی قوماشەکە کە بەیەکەوەیان دەبەستێ. خۆی هە زیاتر بیێ لە "ئاراکنیا".. خوداوەندە زۆر بەغیلەکان بە رابەرایەتی "زیۆس"ی باوكو "ئەسینا"ی کچ لەتو پەتی قوماشەکە کۆ دەکەنەر دەیکەن بە کراسە "ئاراکنیا"ش دەگۆپن بە جاڵجاڵۆکە." تۆ دەزانی هەر لەبەر ئەوەشە کە جاڵجاڵۆکە ناوێکی دیکەشی هە جالجالۆكە سەرگەرمی تەون چنینە، حەزیش دەكەم بزانیت كە دوو سەد ملیۆن ساڵ بەر لە منو تۆ هەبووە، كەواتە تەمەنی جالجالۆكە سیێ سەد ملیۆن ساڵە، كە دیم "پاكیز" بە سەرسامییەوە دەمی داپچڕی، حەزم دەكرد سەد ملیۆنێكی دیكەی بخەمە سەرسامییەکەی دڵخێشی کردمو وێم: وەڵ هەزار جار بەداخەوە دەنێو ئەر هەمور خووە سەیرر جوانانەی گیاندارانو مەلانە زیندەوەرەکان بۆ مەسەلەی جووتبوون، هی جاڵجاڵۆكە لە هەموان سەیرترو بێزەوەرترە، تا ڕادەیەك زێریەی زیندەوەرە هەرە بچگۆلەکان لە چاو ئاژەلێر مەلە مرێف زێر بە خاور خلیچکی جووت دەبن، دیارە هی جاڵجاڵۆکە لە هەمووان درێژێر دەخایەنێ، بێ خۆشی پێرە یان تەمبەڵیو سستی؟ کەس نازانێ… مرێلا تەماعێکی وای هەیە… کە بە تی چاوێك لە "پاکیز" ڕامام، لەژێر تریفەدا ڕورخساریم بینی کە لەنێوان ترسو قێزر سە‌رسامیدا گرژر مۆن دە‌ینواند، خۆم گێل کردو لەسەری رۆیشتم… زێر سەیرە هەندێکیان تا باڵیی دیندەن‌ر خوویەکی زێر بەریانەیان هەیە، نەو وەختەی تێك دەئاڵین. هێدی هێدی. زێر لەسەرخۆ.. لە گەرمەی رامووسانو دەست لەملانیێدا مێیەکە نێرەکەی دەخوات.. بەخوا درێ ناکەم.. خێی وایە.. لەدوا ترێپکی لەزەتی هەردووکیاندا نێرەکە قووت دراوەو بۆتە پاروویەکی گەرم دەنێوسکی مێیەکەدا.
ئیدی لێرەدا بەندی تەحەمول پچڕار بەتوورەییو سەرسامییەوە سەری بەرز کردەوە، هەردور دەستی دەلەرزین٠٠ سەری دەلەرزیو پێی راگیرا نەدەکرا.. لێوەکانی کەوتنە تەتەڵە وەك کەسێك بیەوێ بگری.. تاوێ لە من راما.. خۆشەویستیو ڕق بەیەکەوە دەنێر چاوانیدا مەیی بوون٠٠ دیسانەوە خۆم لە گێلیداو پرسیم: -
"ﺑﯿﺮ ﻟﻪ ﭼﺎﺭﻩﻧﻮﻭﺳﯽ ﭘەﺷﯽ "ﺋﺎﺭﺍﮐﻨﯿﺎ" ﺩەﮐﻪﯾﺘﻪﻭە… ﮐﭽێﮐﯽ ﻧﻪﮔﺒﻪﺕ ﺑﻮﻭ… ﻭﺍﻧﯽﯿﻪ ؟"
لە داخانا دەنگی دەلەرزیو بەیەك هەناسە پێی وتم:
"تور شەرەفت شەرم ناکەی؟ زەلامێکی زلو زەبەللاح خۆت بە‌خوێندە‌وار دەزانیو درێو بوختانی وا قەبە بێ جاڵجاڵۆکە هە بۆ ئەوەندە خەیاڵت خەراپە کابرا؟"
ویستم بەر پەری نە‌رم‌ر نیانییە‌رە بدوێم‌ر وای پیشان بدەم کە مەسەلەکە خووە‌ر هیچی تر، ویستم دلنیای بکەم کە من هیچ بەدیەر نیازیکم لەپشت ئەم قسانەوە نییە، ویستم بەسەری پەدجەی شایەتمانە ئەو پەرچەمەی سەر ئەبرێی چەپی بۆ ناز راگرتن لابدەم، نە‌یە‌یشتو سەری خۆی لێ دوور خستمە‌وە… پێم وت:
"بەڕاستیمە.. ئاخر من کتێبێکم لەسەر خوێندێتەوە.. خۆ من نەموتووە هەموویان.. جۆرێکیان ئەو خووە خەراپەی هەییو بە
(بێوەژن) ناسراوە))
((جا بۆ بێوەژن؟))
(چونکە جاڵجاڵۆکەیەکی رەشە.. هەندێ لە نێرەکانی ئەوەندە بەدخوون کە دەچنە گژدایکیان))
((لە خەوندا؟))
(نا بەراستی))
(یێم ناڵێی چ لەزەتێکی هەیە ئەم شتانە بزانیت؟))
(ئەی چ لەزەتێكی هەیە گەر نەیزانیت؟))
((بەس ئەوەی تۆ دەیڵێی زۆر ترسناکە . مێیەکە لەوەختی چی؟))
(رامووساندا۰۰))
(ئا.. لە وەختی رامووساندا نێرە‌كە بخوات))
((بروات بی))
نەموێرا چیێر لەمەرِ جاڵجاڵۆکەر خووی سەیری بچمە نار وردەکارییەکانی ئەر زیندەوەرە سەیرە کە لە کتێبە پیۆزەکان‌ر ئەفسانەکاندا ناوی هاتووە، کە دیم تەواوێ پەستو تووڕەیەو گیانی دەلەرزێ، ماتو بێ دەنگ بووم، بە غەمێکەوە لە مانگ رامام،
ئەر نیازەم فەرامۆش کرد کە لە ئێوارەوە خۆم بۆ ساز دابوو، بوو بە تەمێكو ڕەوییەوە، بێ هوودە بوو ڕیش تاشین، خۆ خنکاندن لەژێر بۆندا، نەو بۆنەی ((پاکیز) خۆشی لێ دەهات، نەو هەمور غە‌زە‌لو مە‌راییە‌ی سە‌رلە‌نێوارە. هەر هە‌موری چیێکی جاڵجاڵوکە تێکیدا، بەترسەوە كەوتمە دەستبازی، شیعرێکم خوێندەوە، ئەر شیعرەی هەموو جار لەبەر خۆمەوە دەموتەوە ((خەمێك لەژێر تریفەی مانگ))دا:一
(ئەی بەهاری هاتوو لە حاوانی ئەودا. .
ئەی ــ کەنار ــ ی سەفەر کردوو لەژێر تریفەدا ..
دەبجمە بۆ لای نەو چ وەك شیعرێكی دڵداری۰۰ چ وەك جێ خەنجەر منم دە‌ربە‌دە‌رو بریندار عاشقم بە بارانو ناڵەی شەپۆڵە دوورەکان))
ﺯێد بێ باکانە وتی ــ ((نایخوات.. بۆ خۆتی بخوێنەرەوە.. با نەبم بە جاڵجاڵۆکەو بتخۆم.. !))
هیچم نەوت.. دەزانی هەرچییەکی کە دە‌یلێم بێ هوودە‌یە‌ر پێر لە زە‌وقی دەدەم، هەرچی جالجالۆکە‌ی سەر زەوی هەیە بە نەفرەتی کرد.. لەژێر تریفەی لەرزیوی مانگدا نیوە ڕورت پالێ كەوتبووم، كتو پرِ هەستم كرد ماندووم، زێر ماندوو، وەك ئەوەی لە راوەبەراز هاتبمەوە، دۆشگە گارمەكەی ژێرم بە ههاوی ئەر رۆژەی هاوین لەسەریان بۆ تاویَك خەیالی بردم، گەرمی لەسەر بێ نەدەهاتەوە لەیووی دام، لە ئەستێرەکان رامامو ویستم راوی جڕیوەیان بکەم، بەیادی سەردەمی منداڵی بیانژمێرم، ژماردنیان لێم تێكەڵ بیێ سەرلەنوێ دەست پێ بكەمەوە، گوێم لە دەنگی مەلێكی كێوی بور كە لە دوررەوە بە غەمەوە دەیچریكاند، تێكەڵ بە زریکەی ناوەختی منداڵێك بور کە لەسەر یەکێك لەو سەریانە نزیکانەوە دەگەیشتە من، کۆکینی پێرەمێردێكە پاشان قرخەیەك کە پتر لە قرخەی سەرەمەرگ دەچور، قریوەی لەپر تەقیوی هەرزەکارێكو لەپر خنکانی ئەو قاقایە، دەمە بۆڵەیەکی نیوەشەوی ژنو مێردێكە وەك دور خنكار بدوێن وابورێ پاشان خامۆشیو بێدەنگی، دەمویست قەهری ئەو دلێرڕەنجانەی ((پاكیز)) لە چیێكی جالجالۆکەکان بەگوێگرتن لەر دەنگانەر بەتێڕامانم لە تریفەی مانگ بکوێم، پتر خار بوومەوە.. هەستم کرد گەر بنووم تا بەیانی کە ناگریم، وەك بەردێك بكە‌وێتە بن گۆمێكی قوول دەكەومە نێر باوەشی خەو، تا خەو بردمییە‌وە بە خەمەوە لەو مانگە رامام کە لەژێر پەڵە هەورە سپیو شی بووەکانەوە چاوشارکێی لەگەڵ من دەکرد، ئەوەندە لێی ورد بوومەوە تا چاوانم لێلێ بوونو رەشکەیان دەکرد، بە بەرچاومەوە وا دەرکەوت کە جاڵجاڵۆکەیەکی زلو زەبەللاح بە هەودایەکی ئەستوور خۆی شۆپ دەکاتەوە خەریکە بگاتە ئەو سەریانەی منو پاکیز لێی خەوتبووین، لە ترسانا چاوانم نوقاندو دڵی خۆم بەوە دەدایەوە کە بێ گومان سبەی شەی ساعبرانە قسە لەسەر جووتبوونی کۆترەکان دەکەم کە ثیدی ثە‌وە‌یان جوانترین جۆری غە‌زە‌لبازی نیێر مەلەکانە، هەر خۆیشم دەزانم چۆنی دەرازێنمەوە، نازانم خەوتبووم یان ئەوەی کە دیم زیندەخەو بوو..
دواجار لە‌گە‌لّ هاوارو قریشكە‌ی خۆم وەئاگا هام، كە لە هاواری كەسێك دەچور بخنكێ، دانە‌چۆقە‌م پێ كە‌وتبور، هەمور لەشم کەرتبورە سەر ئاور ئارەقە.. لەرزوتا، هەر بەر هاوارە ((پاکیز)یش لە گەرمەی خەوێکی قووڵدا راچەنیں باوەشی بۆ کردمەوە، شةژاو… ترسو تریفەی مانگ ئەوەندەی دیکە رووخساری ئەمیان شین باو کردبوو، لە باوەشیّی کردمە‌رە‌و دەستی برد بۆ جامە
ئاوەکەی ژوور سەرییر نای بە دەمەوە، ئاوەکەم خواردەوە، کەمێك هەناسەم هاتەوە بەر، هێشتا قریشکەی خۆم لەنای کەللەمدا ﺩەﺭﺯﻧﮕﺎﯾەﻭە، ﺧﯚﻡ ﮐێﻝ ﮐﺮﺩەﻭەﻭ ﭘﺸﺘﻢ ﺩﺍ ﺑە ﺷﻮﻭﺭەﮐەﻭ ﺑە ﺩەﻧﮕێﮐﯽ ﺧﻨﮑﺎﻭەﻭە ﻭﺗﻢ:
(ﺩﯾﺴﺎﻧﻪﻭﻩ ﺧﻪﻭﻧێﮐﯽ ﻧﺎﺧﯚﺷﻢ ﺑﯿﻨﯽ… ﺷﻪﻭ ﭺ ﻭﻩﺧﺘﻪ؟)) ﺑﻪﻭﭘﻪڕﯼ ﺷﭙﺮﺯﻩﺑﻮﻭﻥﻭ ﺧﯚﺳﻪﻏڵەﺕ ﮐﺮﺩﻧﻪﻭﻩ ﻭﺗﯽ:
(نازانم · ڕەنگە دەمەوبەیان بێ، سەعاتەکەش دیار نییە · ! ))
هێدی هێدی وەك نەوەی منداڵێكی هەترەش چور هێور بكاتەوە هێمنی دەكردمەوە، لاوونیو لەژێر تریفەی شین باودا ئارەقەكانی سەر تەریلمو هەردوو لاجانگی بۆ دە‌سریمە‌وە، بەدەم هە‌ناسە‌برِکیّوە لە چاوانی خەو تێشکاوی ورد دەبوومەوە کە چچ بوو لە ئاو..
وەلێ توورەیی پاش دڵ رەنجانەکەی بەر لە خەوتن هێشتا وا بە رووخسارییەوە .
تكام لێ كرد كە هەوڵدا بخەوێتەوە :
((تەواو خەوم زیا٠٠ واز بێنە))
ویستم پتر سۆزی بەلای خۆمدا رابکێشم٠٠ بە مەلوولییەوە وتم:
((ماوەیەکە خەونی زێر ناخۆش دەبینم… خەونی ئەمشەوم لە خەونی هەمور شەوەکانی دیکەم ناخۆشتر بوو.))
((خەونی چی؟))
نەموێرا یەك وشە بدركێنم، لەدوای مشتومڕو بێنەو بەردەیەكی زێر دڵی كەوتە سەر ختوورە، دەشمزانی كە بەدزی منـەوە جۆرهەـا خەون نامە دەخوێنێتەوە، جگە لەوەی کە حەزی لە دەست گرتنەوەی خوێندنەوەی فنجانی قـاوەو ڕەمـل لێدان دەکرد، ویستم قەناعەتی پێ بکەم کە خەرنەکەی ئەمجارەم هیچەو ئەوەندەیتر دڵی لێم دەرەنچێ، دڵنیای کردمەوە کە زویر نابێو سوێندی خوارد کە ئاسایی وەری بگریێ.. دواجار وتی:
(کەی خەون باجی لەسەر بووە؟))
کە وتم ــ ((لەو خەونەدا منو تۆ، هەردووكمان، ببوین بە جاڵجاڵۆکە))
رەنگی پێ نەماو ئەوەندەی تر زەرد هەڵگەرا.. تاوێك و بێ دەنگ بووم.
وتی - ((مە‌وە‌ستە‌و تەواوی کە… دواجار خەونە… هەر هیچ نەبێ بە گێپانەوەی خەونەکە خێت لە پاشماوەی ئەو خەونە ترسناکە
قورتار دەکەی.. قسە بکە .. بەس بە چرپە)) راکشـامەوەو هـەردوو دەسـتم خسـتنەوە ژێیر سـە‌رمو لـە‌ر مانگە دەگەرام کە بخرم کردبوو… دواجار بەرزر بلّندو دوور بە بەری قیبلە‌دا دۆزیمە‌وە… بۆم گیێایە‌وە کە چۆن منو نەو ببووین بە دور جالْجالْرِکە‌ی گە‌ورێنە‌ر لە گەرمەی دەست لە‌ملانیّدا بووین کە بە قە‌پالّ دایگرتمە‌وە‌و قووتی دام.. چەندە پارامەوە کە نە‌مخوات.. بیێ ه‌حودە بوو.. تک‌ار پارانەوەم دادی نەدا.. ئەوە بوو لە ترسانا راچەنیم.
هاتە‌پێشێر بەری تریفەی لێگرتم، لێم ورد بۆوە‌ر بە‌تورپە‌بوونێکی تێکەڵ بە سێزێکی کۆنین‌ه کە قـە‌ت نەیدەتوانی لـە بە‌رامبە‌ردا دەست بەرداری بێ٠٠ پرسی:
(ئیّ هار ئاواهیو بە ه‌وە‌س ه‌اتم‌و تۆم خوارد؟ یانیّ تۆم تۆی بە‌درِه‌فتارو بەدخور هیچت نە‌کردبور. کەی تۆ ئەوەندە پاروویەکی ئاسان بووی؟))
خودا هاوار.. لەوە دەچور ئەو شەوە خە‌راپ‌ترین شەوی منو ((پاکیز)) بوویێ، هار بەرێکەوت زیندەوەرێك كە لەژێر تریفەدا شێوەی
جالْجالْوكە‌ی دەنواند لە پایینی پێخە‌فە‌ک‌وە نەرمە نەرمە دە‌جوولا، هەرچەندە بریوام بە کوشتنی هیچ زین‌دە‌وریی‌ك نەبوو، وەلێ ئاماژەم بۆ ئەو كرد كە بیكوژێ، دەمویست بە شتێكی دیكەوە خۆ خەریك بكاو وازم لێ بێنێ، هەرچەندە لە هەمور مارو مێروولە‌یە‌ك دەترسا، كەچی دەستی بردو تاكێك لە سۆلەكەی خۆی هەلگرتو هەر لە جێوە بەحاڵ سۆلەكەی ماڵی بە زیندەرەرەكەر كوشتیە بۆ تاوێك هەردووكمان لەر پەڵە رەشە راماین كە فلیقانەوەی زیندەوەرەكە حێی هێشتبوو، لە دڵەوە گلەبیم لە خێم كرد كە بۆچی دەبێ لەنێو ئەر هەمور خەڵقەندە جوانانە ئەر هەمور مەلە خۆشخوانانەدا ئەر شەوە شارینە بە چارێکی جاڵجاڵۆکە بکوێم، ئەر خەونە بێزەوەرە.. کەی ئەوەندە زەوق سن بووم…؟ تێ هەڵچۆوە:
(مەوەستە.. قسە بكە.. گوێم لێتە))
(دوورو درێژە.. بەیانی زوو هەڵدەوەستیو منیش تا نْیّوارە لە دەرەوە دەبم))
(بووەتە مەراقو خەوم لێ زراوە.. بیگێرەوە))
(ﺩەﺗﺮﺳﻢ ﺧەﻭﻧەﻛە ﺧەﺭﺍﭖ ﺷﯽ ﺑﻜەﯾﺘەﻭە٠٠))
قژی پرید پە‌رێشانی داکە‌وێور بەسەر یووخساری وە‌لاداو بە سەرسامییەوە
((نەء.. مەترسە.. تۆ باێی لەسەر شەو خەونە بەم شەوە دادگاییت بکەم؟ پاشان لەو خەوەدا مـن تێۆم خەواردووە.. تێۆ منـت نە خواردووە . ))
((ئاخر.. واتا تۆ زاڵ بووی))
((جا حي تيايە؟ كە وە‌ئاگاين جەنابت زالە.. با لە خەوندا من زال بم))
بە مەكرى زانایەكەوە پێم وت:
(خۆی وایە خەون دیوی دووەمە.. قەرەبوری حاڵتێکە، واقیعێکە، ئاراتو ئارەزرویەکە کە نەماتۆتە دی)) مەکربازانەتروتی:
(باسی چی دەکەی؟ دەتەوێ بڵێی چی؟))
(ﺯێﺭ ﺑﻪ ﺳﺎﺩەﯾﯽ ﺩەﻣەﻭێ ﺑﻠێم ﺨەﻭنﯽ ﺷەﻭ ﺧۆﺯﮔەﯾەﮐە ﮐە ﺑﻪ ﭘۆژ ﻧەﻫﺎﺗﯚﺗە ﺩﯼ))
شێدیرانە قسەكەی پێ بڕیم - ((دەتەوێ بڵێی من ئەوەندە شەڕانگێزم·· نـەخێر مێردی مێخـاس·· لەوانەیە نەو خەونە دیوێكی دیکەی هەبیێ))·
((کام دیو ؟))
((بۆ نموونە.. لەوانەیە تۆ لەپای گونامێكە كردووەتە حەزت كردووە لەناو بچیت.. بۆیە حەزت كردووە لە تێڵەی ئەو گوناهەت بێۆ پاکبوونەوەت من بتخۆم))٠
((دەستت خۆش بێو عافيەتە))
بۆ نەو وەڵامە دەستو بردەمم خەنییەوەو کەمەکێ دەمارە گرژبووەکانی رووخساری خاویوونەوەو وتی:
(مە‌یکە بە گالتە))
((نا.. بەڕاستمە.. لەوانەیە ترسی خۆم بێ.. ترسی من لە ژن.. كە ڕەنگە بگەڕێتەوە سەردەمی منداڵی))
(خۆ لەوانەشە خەون بێ بەوەی کە بگەڕێیتەوە قۆناغی دەڵەمەییو… خەون بێ بە چوونەوە بێ ناو رەحمی دایکت… !))
((چۆن دەیزانیت؟))
((لە بە‌رمە. تا ئێستا سەد جاران هەر لە خۆت ئەم قسانەم بیستووە))
سەرم لەقاند، بێ ئەوەی تەریق بېمەوە، من دەمویست پترو بە ئەنقەست خوێ بەسەر برینەکەوە بکەم، تەڵەم بۆ دادەنایەوە، هێدی هێدی تووپەم دەکردو خاوم دەکردەوە، من مەیلێکی خەراپم هەیە، جوانترین دەست لەملانێ لەدوای ناشتبوونەوەی پاش تێرانێکی گەورەوە دێ، دەزانی ئەو بەرگەی تووڕەبوونی من ناگرێ، هەرچەندە خۆی گیڤ بکاتەوە، لە کۆتاییدا ساناتر خۆ بەدەستەوە دەدا، چەندە خوێناویتر بجەنگێ، نەوەندە زووتر هەرەس دێنێ، نەم جەنگە نەبەدییەر یەکێکیان دەیەوێ یان چاوەڕێیە بەرامبەرەکەی بیدۆرینیێ.. هەروایە.. چەند جارێکی دیکە بە ئاژاوەو توویەبوونر مۆرەکردن لە یەکدی دەستی پیێ کردووە، پاشان گریانو دادی فیغان، دواییش تکاو پارانەوەو لێکدی خۆش بوون٠٠ ماچو دەست لەملانێد رامورسانو٠٠ دواجاریش تێکەڵبوونێکی شێتانە بەدەم ه‌نسکە‌وە. ئەو کاتانەی تامی فرمێسك لێ ناگە‌ڕێ بزانیت تامی لێوان چۆنە.
لەم خەیالۆو ختوورەیە دابوومو کە وتی _ "قسە بکە… واز ناهێنم… تۆ کەی ئەوەندە بروات بە خەون بووە؟"
"نا وا نییە… خەون نەبووایە مرۆم بە دەم خە‌مو قە‌هرو ئارەزووە خنکاوە‌کانی خۆیەوە دەمرد"
"ﮐﻪﻭﺍﺗﻪ ﺧﻪﻭﻥ ﺣﺎڵﻩﺗێﮐﻪ ﻫﺎﻭﺷﺎﻧﯽ ﮊﯾﺎﻧﻪﻭ ﻟێﯼ ﺟﯿﺎ ﻧﺎﺑێﺗﻪﻭﻩ".
"ﺩەﻛﺮێ ﺋﺎﺭەﺯﻭﻭﯾەﻙ ﺑێﻭ ﻟە ﺑەﺭﮔێﻛﯽ ﭘﺮ ﻟە ڕەﻣﺰﻛﺎﺭﯾﺪﺍ ﺧﯚ ﺑﻨﻮێﻧﯽێ".
"بە واتا من حەزم كردووە بتكوژم؟"
"مەرج نييە . . ! "
"ئەی چی مەرجە ؟"
"لەوانەیە ئەوپەڕی خۆشەویستی بێ كە لەناو هەناو تا تەقەت بمپارێزی٠٠ یان وەك زووتـر پێم وتـی ئـارەزووی خـلّم بوویێ تـا بێ یەکجاری بگەپێمەوە نار منداڵدان، ناسوودەر ئارام دەنێو ئەر وێلاشەدا خۆم بزرکەم… لەوێ دوور لە مەترسی بژیم… نە سەرمام بێر نە گەرما٠٠ نە برسیو نە تینوو٠"
"ﺩەﺯﺍﻧﯽ ﺋەﻭ ﻗﺴﺎﻧﻪ ﺑەﺱ ﺑە ﻛەڵﮑﯽ ﺧﯚﺕ ﺩﯼێ.. ﺑەﺱ ﻣﻨﯿﺸﯽ ﭘﯽێ ﻛەﺭ ﺩەﻛەﯼ"
"وا نییە.. گرفتی هەریەك لە ئێمە ئەوەیە كە بایەخ بە خەونەكانی خۆی دەداو كەچی بە گالتەوە گویێ لە خەونەكانی بەرامبەرەكەی دەگرێ.. تۆ سەرنجت داوە چەندە حیساب بۆ خەونەکانی خۆت دەکەی؟"
"ﺩەﻧﮕﺖ ﻫەڵمەﺑﺮە.. ﺨەڵکی ﻟەسەﺭﺑﺎﻥ ﻧﻮﻭﺳﺘﻮﻭﻥ" کەمێ تەریق بوومەوە، بێ دەنـگ تێی رِامـام، هێشـتا لـە گێژەنی پاشمـاوەی ئـەو خەونـە ترسـناكو نابەجێیە نەماتبوومـە دەرێ.
نەمدەزانی چی بکەمێ لێی تووڕە بم یان هێوری بکەمەوە، لە تنۆکە ئارەقەکانی سێر تێە‌وێلی ورد دەبوومەوە کە لەژێر تریفەدا دەبرسیکانەوە، دەتوت چەند دانە مروارییەکی شێن باون، لە ناکار ویسـتم بارسـتایی گونـاهی بوون بە جاڵجاڵزکەو خواردنم کەم کەمەوە بەوەی کە وتم:
"دەبا بزانی کە هەر بە تەنها منو تۆ نەبووین، نەو شوێنە نازانم کوێ بوو٠٠ بەڵام پپ بور لە جاڵجاڵێکەی وەك منو تێ.. بە سـە‌دەها جالْجالْرِكَهَى كَهَورِنَهَو سـەَر قَمْنَ بَدّ پِار هَاتَبوونَ قَاجَو قَولَ درِيَرْ كَرْلَهَ ، سـەَوزِهِلْوِ لـەَشَ چِـكَرْلەَ ، چِهناگەُو شـەُویلاگ باریكَ،
هەندێكیان رەشر برشو زلە كە گران پاشەڵیان لە زەوییەكە دە‌خشاند، هیی دیکەش ه‌ه‌بوون، رەنگاو ڕەنگ، دەدرەوشانەوە،
چاوتیژ یان خیلّ و خوار، شە‌ویلگ رێكو دە‌مکراوە بێ هەللووشینی نێچیرە‌كان، هەندێكیان بۆ پێشەوە ملیان دەناو هەندێكیان بە
ه‌مان تاو بۆ دواوە، ه‌ن‌دێکیان لەسەر لا دە‌پێیشێن بێئەوەی ه‌ب‌نگاویان تێکەڵ بێت، خوێنی مێش بە لالێویانە‌وە، هندێکی دیکەشیان غەریقی ژێر تۆزی هەڵڵە هەندێکیان ڕەشێر هەندێکی دیکەیان ڕەنگی ئەر گوڵە زەردو سوورانەیان گرتبور کە لەر دەوروبەردا کێویانە روابوونە هر لە کە‌لارە کرنیّك دەچوو
کەیتە خواردنیان.. ئەوانی تر بێ دەست لەملانێر رامووسان نێرەکانی خۆیان قووت دا.. کەچی منو تۆ، ئاخ لە منو تۆ، چەندە بە ناسكى تێك ئالابووین… خۆ من تووڕە نیم… بە شەرەف هەر بە خۆشم نەزانی… كاتێكم زانی وام لەناو هە‌ناوتاو… من خۆم هە‌ه‌ر لە
هیچە، بەو بۆنو بە‌رامە‌ی سینگ‌و بە‌رۆکت لە باوەشتا توابوومە‌وە".
توورەتر هاتە بەردەممو بە دەنگێكی لەرزۆكو خنكاوەوە پشیلە ئاسا دەیمراند:
"دەزانی بێ شوورەیی تۆ لەکوێ دایە کابرا.. تۆ دەتەوێ دڕندەییو چەپەڵی من بڕازێنیتەوە، یـانێ من تـۆم خـواردووە.. نـا.. تـۆم لەتو پەت کردووە، پاشان ئەوەندە بە ناسکی تلّم خواردووە کە ئیدی تلّ لە خۆشبانا شاگە‌شیکە جووی. تلّ دە‌تە‌وی‌ّ بە ژنێکی
"ﺳﺎﺩﯼ"ﻡ ﻟﻪﻗﻪڵەﻡ ﺑﺪﻩﯼ؟".
"نا وا نییە کەسەکەم·· من خۆم کابرایەکی "ماسۆشی"م· حەز بە ئازاری خۆم دەکەم، پاشان من پێم وتیی کە گوناهی تێۆی تیا نەبور.. تۆ ببوری بە جاڵجاڵۆکەیەکی برسیو گەورێنە.. زێر بە هێوری قەپاڵت لەسەرو کەللەم گیر دەکرد.. خێی ماچو مورچەکەی تۆ وابوو… من… من ئازارم پێ نەدەگەیشت… بەڵکو پێم خۆش بوو… ختورکەم دەهاتێو قدیلانەم دەبۆوە… تەنها ئەوکاتە ترسام کە تۆ ویستت سەرم بقرتێنیو قـووتی بدەی.. بەڵام ئەوەندە سپو سسیتی ئەو لەزەتی تێکەڵبوونە بووم کە حەزم نەدەکرد لێت بپارێمەوە تا نەمخۆی٠٠ خۆ دەمتوانی تکات لێ بکەم٠٠ هەتا بیرمە لە خەوەکەدا پرسیت: ئەوە چییە… ئەو تـرسە تۆقینە چییە دەنێو چاوانت؟ من وتم: هیچ نییە… لە خۆشیانا خێل بوویمە… ! ".
"ﻣﻪﻛﺮﺑﺎﺯ.. ﻟﻪ ﺧﯚﺷﯿﺎﻧﺎ ﺧﯿﻞ ﺑﺒﻮﻭﯼ.. ﻧﯽێ؟".
"ئا بەخوا.. درێ ناکەمێ هەتا من وێمێ بمخێ گیانەکەم بمخێ.. ئەمشەویش نەمخێی.. شەوێکی دیکە هەر دەمخێی.. کە تێم بینێی ئەوەندە برسیتە… قەستم دەكرد ببمە پاروویەكو ناو هەناوت گەرم بكەمەوە" بەدەم گلەیی ژنێكی میەرەبانەوە وتی:
"تۆ چۆن زاتت کرد خەونی وا ببینی؟ ئەو خەیالێ ختوورە خەراپە چییە؟ چ رۆژێك دیوتە سێزو تاسەو مەیلی مـن گەرمو گوپ نەبێ؟ کە تۆ بە‌حال تووشی ژانە‌سە‌رێك دەبیت.. ئیدی من حە‌جمانم لەبەر دەبڕێ.. تووخوا واز لەو كتێبە دۆزە‌خییانە بێنە".
"ئێ.. هەر تینو تاور گەرمی ئەر سۆزر مەیلەیە وا دەکات کە تێ بمکەی بە پاروریەكو قووتم بدەی… ئەو سێزە گەرمەیە وای کردووە تۆ لەناو خۆتدا بمشاریتەوە ٠٠ پاشان ئەو ترسی هەڵلوشینو لەناوچوونە پەیوەندی بە تۆوە نییە".
"چۆن… من لەو خەونەدا تۆم نەخواردووە ؟"
"بەلێ.. بەلام نەوەیان بەدەستی منو تر نییە.. هەمور پیاویّك لەوە دە‌ترسیّ ژنیّك لەوەختی جورت‌بورن‌دا هە‌لیلووشیێ.. زێرن ئەو ژنانەی حەز دەکەن پیاو بوونایە .. کە ناتوانن .. لەوانەیە لە خەونەکانیاندا پیاوەکانیان قووت بدەن ..".
کە زانیم لە حەژیەتانا سەری دەلەرزێر پەنجەی شایەتمانەی خستۆتە نـاو دەمییو بە ڕقـەوە نینـۆك دەقرتێنـیێ. وەسـتام وەك كەسێك پێشبینی هەواڵێكی ترسناك بكات لێمی پرسی:
"ﻴﻴﺘﺮ؟"
"دەکرێ هەر هەمووی ترسی پیاو بێ لەوەی سەرلەنوێ لەو دۆڵانە تاریکەی ئافرەتەوە قووت بدرێو لەناو هەناویدا تا ئەبەد…".
دیسانەوە بێ دەنگ بوومو نەموێرا رستە‌كە تەوار بكەم مناڵ بخورێتەوە.. وتی ــ "تەواوی کە.."
"هەندێ جار لەنای هەناوتا کە دەخەوتم لەناکار تلـت دەدای مـن رادەچەنیم · وام هەست دەکـرد گەمە لەگەڵ دێستێکی تازەتـدا بكەی. " ·
"ﺩەﯼ ﺑﺎﺷە.. ﺋەﻣەﯾﺎﻥ ﺯۆﺭ ﺗﺎﺯەﯾە.. ﯾﺎﻧێ ﺩۆﺳﺘﯿﺸﻢ ﺑﯚ ﭘﻪﯾﺪﺍ ﺩەﮐﻪﯼ؟"
"خەونە.. مردوومراو.. خەونە.. لەجیاتی ئەر هاتو هاوارو خۆسوورکردنەوەیە وا چاکە بە جووتە خەونەکەمان شی بکەینەوە".
"ﻣﻪڵﯽ ﺧﻪﻭﻧﻪﻛﻪﻣﺎﻥ… ﺧﻪﻭﻧﯽ ﺗﯚﯾﻪﻭ ﺑﻪﺱ… ﺷﯽ ﺑﮑﻪﯾﻨﻪﻭﻩ ﻫﺎ… ﺩﻩﯼ ﭼﺎﮐﻪ…".
"جارێکیان هێشتا زیندور بووم لە هەناوتا… پە‌یامێکم بە خوێنە‌کە‌تدا نارد بۆ دڵت، سکالای نە‌وە‌م کـرد کە نـاکرێ نە‌وە‌نـدە دڵپەق بیت.. کەچی تۆ لە ڕقی من مانت گرت لە خواردن.. خەریك بور لە برسانا بمكـوژی.. جووڵەکانت زێر شەڕانیو دڕندانە بوون.. لـە درزە کراوە‌کانی سکتە‌وە لەو قە‌فە‌زە زێر جوانو ئاوریشمینە‌ی جارانی خۆم دەپوانیو خۆزگەم بۆی دەخواست.. بەلام تـازە هـە‌مور شتێك تەواو ببوو.. مەحاڵ بوو لێ بگەڕێی بێمە دەرەوە."
نائومێدانە وازی لێ هێنامو یەك تەختە وەك ئەوەی ببورێتەوە بە پشێدا كەوت، لەسەر پێخەفەكە راكشا، بە چەند جورڵیەكی مندالانە خۆی خەریك كرد، شەرمە ترسە تووڕەبوونێكی دەشاردەوە.. لەناوەوەش دەكولا.. چاوەپێی تەقینەوەیەكم لێ كرد، لە بۆشایی ئاسمان رِاما، کەلەکەی گۆڕی، کەوتە سەر لای چەپی٠٠ پاشان راست٠٠ خۆی بەدەمدا خستو خۆی مات دا.. نەمدەوێرا هیچ بلّیّم.. کتو پرِ خۆی کیّل کردەوەو وتی: "تازە تەواو.. خەوم زپاوە.. خەونە‌کە‌م بۆ تەواوکە " خۆم گران کرد، ویستم نە‌یگێپسە‌وە،
ه‌رە‌شە‌ی لێ کردم کە نە‌گ‌ر نە‌یگێیمە‌وە هب همور دە‌ورر دراوسێیەکانم لێ کۆ دەکاتەوە.. دەشمزانی راست ناکات.. نائومێدان‌ه
وتم :
"لەكوێوە بگێرمەوە؟"
نائومێدانەتر وتی - "بەرلەوەی کە بتخۆم…"
"من لە هەناوتا بووم كە .."
ﺷێﻧﺎﻧﻪ ﻗﯿﮋﺍﻧﺪﯼ "ﻭﺗﻢ ﺑﻪﺭ ﻟﻪﻭﻩﯼ ﺑﭽﯿﺘﻪ ﻧﺎﻭ ﻫﻪﻧﺎﻭﻡ…ﻭﺍﺯ ﻟﻪﻭ ﻫﻪﻧﺎﻭﻩﻡ ﺑێﻧﻪ.. ﻫﻪﻧﺎﻭﻡ ﺩﺍﯾﺰﯼێ''
"ئەوە دەگێڕمەوە كە بیرم ماوە"
"ڕازیم.۰"
"منو تۆ لەر كەلاوە كۆنەدا بە یەك گەیشێن، نازانم بۆ لەو شوێنە پیسە بووین؟ لەوە دەچور جێ ژوانىى منۆ تێۆو سەدەها جاڵجاڵکەی دیکە بووبێ من بەر لە تۆ لەوێ بووم، بۆ بەدبەختی دەیەها جاڵجاڵرکەی جوانکیلەو ڕەنگاوڕەنگ دەوریان دابووم،
قسەم بۆ دەكردن، قسەیان بۆ دەكردم، قاقا دەنێو ئەر کەلاوە کۆنە‌دا نوکتە‌ی بێزە‌وە‌رو زۆر ناشـجرینمان بێ یەکدی دەگێڕایەوە،
بەدەورما دەهاتنو دەچوون، بۆنیان پێوە دەکردم، عاشقانە بەگوێمدا دەیانچرپاند.. کە تێ کتو پێو دەرکەوتی.. چاوت چورە پشتی سەرت. کەچی زێر هێمنو عەییارو زیرەکانە خۆت لە گوورە نەبرد. بە دەنگێکی ناسك وتت:
"ﺑﺒﻮﻭﺭە ﻛەﻣەﻛێ ﺩﻭﺍﻛەﻭﺗﻢ.. ﺗﺎ ﻟەﻭ ﮔﺮﺩە ﭘەڕﯾﻤەﻭە ﻫەﺭ ﭼﻮﺍﺭ ﭘەﻟﻢ ﺷﻜﺎﻥ".
من گویم لە تۆ بوو.. کەچی سەیری نەر هەمور جالجالۆکە تۆقیوە‌م دەکرد کە تۆیان بینی لە چاوتروکانێکا پاشەڵیان لە من کرد..
سەیر بووە دور پژدیێنەی زێڕین سەرشانەکانتی رێشن کردبۆرە، قەت وا ئالار والا نەمدیبووی، دەتوت خۆت بۆ زەماوەندیێك لە تەل دارە، لەدوای کەمێك رامووسانو دەست لە ملانیێ بە حالّ دوور کەرتیتەوەو بە چوار دەورمدا بازنەیەکت رەسم کرد، وام زانی لە خۆشیانا سەما دەکەی، هەر لەر خەوەدا تۆم بینی زێر بە شێنەیی تەونێکم بەدەوردا دەچنیت، زود زووش دەتوت: مەترسە ماڵێکە لە ئاوریشم.. بۆ خۆمو بۆ خۆتە، لەبەر دیدە‌ما ڕەنگو شێوەی جیات وەردەگرت.. دەتوت: مە‌ترسە‌ر هەستە سەما بکە.. گوێت لەر مۆسیقایە نییە لە دورەوە؟ من لە پەلویۆ کەوتبووم، لە چاوتروکانێکا خۆم بینییەوە وام دەنێو تەونە چنراوەکەی تۆ، چەندین رایەڵو بازنەی دیکەت بەدەورمدا توند کرد، چنبن دوای چنبن، هە‌ڵقاوهە‌ڵق تاوڵی وردو باریك.. بەڵم توندوجێپ.. بوون بە تۆپی دەوری گیانم، تاوێك جاڵجاڵركە جوانكیلەكان ترسیان شكاو لە تۆرە چاك چنراوەكەی تۆ نزیك دەكەوتنەوە، لەر هەودا رەنگاو رەنگانە ورد دەبوونەوە، لە تۆی دەست رەنگێن، لە منی بەندکراو لەودیو هەودا باریکەکانەوە، نەیاندەزانی مەسەلە چییە، ئەمەیان خانۆچکەیەکی بەهەشتییە یان زیندان؟ لێت ناشارمەوە من لەژێر چاوەوە لە دونیای دەرەوەم دەپوانیو خەونم بەو سەربەستییەوە دەبینی کە تۆزێ لەمەویەر هەمبوو… هەنورکە لە دەستم دا، بە چوار دەوری خۆمەوە گوێم لە نرکەو ناڵەی جووتە تێك ئالاوەکان بور كە سەرمەستانەر عاشقانە بێ ئاگا لە خۆیانەرقی لەزەت تەونەكانیان بەسەرخۆیاندا دەڕماند، من جورڵەم نەدەكرد.. بگرە شاخەكانیشم نەدەبزواند، جاڵجاڵكەیەك زاتی كردو داوێكی لەں تەونە چنراوەی دەورم قرتاند، لە چار تروكانێكدا دور قاچی پێشەوەت درێژ کردو قەپێکت لە پشتی ملی گبر کردو دەرحالێ خنکاندت، وتت: ثەوە یەکێکیان، ثەوانی دیکە هەر لەجێۆە سریوون، ئەوان کە بۆ گەمەیەك هاتبوون لێیان قەوما، دووە‌میانت دەنێو هەندێ هە‌وداو داوە‌كاندا لوول داو بزر بوو، سێیەمیان خۆی هاتە ناو دەمتو تۆش قووتت دا، پەلاماری چوارە‌میانت دا چزوریە‌کت لە پشتی ملی راکردو لەجێۆە هەر هەموو پەلەکانی شکانو کەوتە سەردەم، ویسێی راست بێتەوە، چەپۆکێکت پێدا ماڵیو پڵیشایەوە، هێرشت کردە سەر پێنجەمیانو شلەیەکت لەدەم هاتە دە‌ری‌ۆر رشتت بەسەر بالایدا.. هر زور دیم توایەوە، بەتەنها خالێکی رەش لە شوێنی ئەودا بە‌جێمار هیچی تر، بەدەوری
جاڵجاڵۆكە مردورەكاندا دەخولایتەوە، هەركامەیان بەحاڵ شاخی یان قاچێكی بجورڵیە.. تۆ بە چەپۆكێك رێحت دەكێشا، لمورزت لە یە‌یە‌یان گیر دەکردو دە‌رزییە‌ك لە دەمتەوە دە‌ردە‌هاتو دەمدی کە چۆن خوێنیان دە‌مژیت، دەمدی تا دێ گە‌ورە‌ترر قەڵوتر دەبیت، هەر دەتوت خوێنی ئەر دوژمنانەت شیلەیەو تۆ هەڵیدەمژیت"، جاروباریش کە دڵنیا دەبوویت جورڵەت نەدەکرد،
بەڵام لە ناوەوە خۆت بۆ جەنگێك ئامادە دەكرد، دەبور پێشێر لە رێحی پرِ لە غێرەر بەغالەتت ئاگرێك دابگیرسایە، ئاگری رقو تۆلەیە‌ك دژ بەر جالجالۆكە جوان‌ر خنجیلانە‌ی ه‌اوتوخمی خۆت بوونو دژی ئە‌وانە‌شی كە لە پاور ژوان نە‌دە‌كە‌وتن‌و ه‌اوتوخمی من بوون، هێدی هێدی لێت نزیك دەبوونەوە، بەنیازی سلاور چاكر چۆنی، كە لمووزت دە‌خشاند لە لمووزیان، ئانو سات دەمدی كە
لاشەی هەركامەیان بەدەم ئازارێكەوە گرژ دەبور، وێك دەهاتەوەر دەپوركایەوە، دەمدی كە زارر زمانت، كەڵبەو ددانت دەخستە نار دەمی یەکەیان، خوێنی هەموویانت دەمێی، تا دوا دڵۆپ، نەوسا وەك هەر لاشەیەکی ساردو سیر مردور جێت دەهێشتن،
جاروباریش کە دلنیا دەبووی لە مەرگی ئەوان، چەپۆکێکت بە مندا دەماڵی، من وام دەنواند کە تۆ حەزت لە گەمەیەو مەکریازانەی بەدرێو وهێ كینە لە دڵ دەموت: دە واز بێنە… دە مەكە… دە عەیبە… نا… تۆ وازت نەدەهێنا، دە‌گە‌رایتە‌وە سەرمو ناو دەمی منت پرِ دەكرد لە خوێنو من فزە‌م نەدەكرد، لەوە بە‌هێنتر بووی خۆم بێ عە‌قلّ بكە‌مو تۆلای خۆم بكەمەوە، زاتم كرد بەنار تە‌ونە‌كە‌تدا مل بنێمو رێگەیەك بۆ خۆم بكەمەوە، كە ویستم بچمە سەر قوربانییەكانتو سەیریان بكەم.. دەتوت:
"بە مردوویش واز ناهێنی؟ بەسەریان دەکەیتەوە ؟"
دەموت:
"ئاخر گوناهن.. ! "
"بكشێ وە.. كەس گوناه نییە.. تۆ نەبێ" وای لە تەماست کە لە پەلوپێی دەخستم، شلی دەکردمو تاوێكو زیندووی دەکردمەوە، دەتوت: ئەها تۆ ئێستاکە غەمگینی، کە غەمگین دەبیتە من بە لەمسیەیەك رووناکت دەکەمەوە، بە ترپەی دڵم دەتزانی لە چ دێخێکدام، لەرەی دەنگم.. هەناسەم کە هەوای دەورمانی دەشڵەژاندو شتەكانی دەورویەر دەلەرزین.. دەتزانی من خەیاڵم لەكوێیەو بیر لە چی دەكەمەوە، شنەبایەك كە هەودا باریکەکانی تەونەکەمانی دەجووڵاند دەتناسییەوە، شێوانی هەوا بە هاتنی جاڵجاڵۆکەیەکی عاشق جیابور لە باڵەفرەی پەپوولەیەك کە گێلانە دەکەوتە ناو تۆڕی تەڵو داوەکانی تۆ، لە دووری دوورەوە دەتزانی هەر زیندەوەرێك نیازی چییە، تۆ بەداوەبەنێکی ئەستوری ئاوریشم منت دەبەستەوە کە نەپچڕێت، بۆ هەرکوێ دەچوویت لەڕێیێی ئەو دەزوولانەوە ئاگاداری هەمور جورڵو هەستو خوستێكی من بوویت: لە كوتە‌كوتی نایێكی دڵم، لە خەیاڵی خەراپم ئەوكاتەی دەمویست رابكە‌م‌و قورتارم بێت.. كەچی لە تە‌ون‌و ڕایەڵی خانۆچکەمان گیر دەبووم، ئانو سات بوویتەوە بەو (پاکیزەی–ی ئێستاو جاڵجاڵۆکەکانت دەخواردو دەتکرماندن، ناو گەڵ لێ بڵارکردبۆرەر هەمور جاڵجاڵکە نێرو مێییەکانت هەڵدەلووشی.. لە دامێنتەوە.. دەتوت دەچنە ناو دەمی ئەشکەوتێکی تاریکەوە، دەموت: بۆ جاڵجاڵۆکە مێیەکان تێگەیشتم بۆ… بەڵام نێرەکان چییان کردووە؟
دەتوت: تۆ نێر نیت… گەرەکمە توخمەکەت ببرێتەوە… !
چەندە پێر جاڵجاڵۆکەکانت هەڵدەلووشی، پێر دەئاوسایتر گەورەتر دەبوری، ئەوەندە گەورەو بڵند کە من نەدەگەیشتمە قولە پێت،
لە دوررەوە هەر دەتوت دامینت سێگۆشەی بەرمۆدایەو شتەکانی دەورویەر قووت دەداتو ههەلدەلووشیّت، لەبەر دەمتەوە دەتوت:
گەلووایێك جاڵجاڵكەكانی كۆ دەكردەوەر رایدەماڵیو بە موعجیزەیەك كە هەر لە خۆت دەهات لەناوخۆتدا بزرت دەكردن، تا گەردەلوولەكە نەمێرسێنێت تۆ چنگت گرتبووە من، من لەناو لەپتدا لە ترسانا وێك دەهاتمەوەو دەچوومەوە باریەك كە دواجار هەر بەقەد بێچورە جاڵجاڵكەیەكم لێ مابێوە، ناو چنگت ئەوەندە گەرم بور کە وەنەوزم دەداو خەو دەیجردمەوە، هەر هەمور هێلکەکانیشت هەڵدەلووشی، دەمپرسی: ئاخر بۆ؟
دەتوت: من دەزانم کە تروکانو گەورە بوون… چییان لێدێت؟
"ناچار پاشەو پاش کشامە دواوە، هەر کە دەمویست بجوۆێم، تۆ بەدور هەنگار دەگەیشتیتە سەرمو قەپت دەگرتە قاچێکم دەتقرتاند، من دەمویست بتگەرێنمەوە رۆژانی یەکەمینی حەزر دڵداری، شەوانی شەیدایی.. بررت بێنمەوە کە تێ خەیاڵت خەراپ کردووە، ئەر جاڵجاڵێکە وردیلانە حەزیان لە گۆرینەوەی رازونیازە… دەموت: ئەها دە تۆ سەر بەرز کەرەوە… ئەها بەم شەوە مانگو ئەستێرەکان چ ورشەو تریفەیەك دەبارێنن.. ئەما چەند جوانن، تۆش دەتوت: "غافڵم دەکەی؟ بەو هەورو هێڵە کوا مانگو ئەستێرە دیارن ؟"
لەو خەوەدا زۆرم برسی بوو، حەزم دەكرد شتیّك بخۆم، هەر شتیّك.. هەر هیچ نەبیّ نێسكو پروسكی قوربانییەكانت بخۆم،
نەتهێشتە دەتوت:
"ﻣﻦ ﺩەﺯﺍﻧﻢ ﮔﯚﺷﺘﯽ ﺋەﻭﺍﻧﺖ ﻟەﻻ ﺷﯿﺮﯾﻨەﻭ ﺤەﺯ ﺩەﮐەﯼ ﺑﯿﺎﻧﺨﯚﯼ. ! "
من دەمپرسی:
"ئەی چی بخۆم ؟"
تۆ زۆر بێشەرمانە قاچێکت هەڵبڕیو ناوگەڵی خۆت پیشان دەدامو دەتوت ــ "ئا ئەوە بخۆ..!"
لەو خەوەدا چ شەرمو حەیا هەیە، نە‌تمابوو… دلّیە‌قانە دەتوت: ـ "گەر تینووتە با چۆریێك میزت بۆ بكە‌مە ناو ئەو قاپولكە‌یە." لە
ﺤﻪﮊﯾﻪﺗﺎﻧﺎ ﻫﯚﻥ ﻫﯚﻥ ﺩﻩﮔﺮﯾﺎﻡ، ﺑﺮﻭﺍﻡ ﺑﻪﮔﺮﯼﯙﺭ ﭼﺎﻭﻩﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚﻡ ﻧﻪﺩﻩﮐﺮﺩ، ﺯێﺭ ﺑﯽّ ﺑﻪﺯﻩﯾﯿﺎﻧﻪ ﻗﺴﻪﺕ ﻓﺮﯼێ ﺩﻩﺩﺍ، ﭼﺎﻭﻩﮐﺎﻧﺖ ﻫﻪﺭ ﺋﻪﺭ چاوانەی خۆت بوون… وەڵ پرِ بوون لە مەزاقو رقو كینە، منت گەراندەوە ناو ماڵی لە تەون چنراوت، مێشێك ریێی هەڵە كردو هاتە نای مالە‌كە‌مان… بە گیزە گیز بەسەر سە‌رمانە‌وە دەفری، تۆی غەزەب فوریە‌كت لێ کردو بالە‌كانی هە‌ڵوە‌ری‌و کەوتە بەر دەمی من…
وتت: "دەی بیخۆ.. ! "
پێم وت: "کەی دیوتە من مێش بخۆم؟"
تۆش عەییارو بەدنیهادانە پرسیت: "ئەی بۆ گۆشتی جاڵجاڵۆکە دەخۆیتو هی مێشت پیێ ناخورێێ؟"
هر لەو خەوەدا تۆ موعجیزە بوریت، فوویە‌کت لە‌مێشە‌کە کردو زیندوو بۆوەو فڕی، بۆ بەدبەختی بەسەر سەری منەوە نیشتەوە،
ئەرەندە ماندور بووم نەمدەتوانی لە خۆمی دوور بخەمەوە، دەتوت كێوێكە.. نەك مێشێكی چكۆلەر هیچ، خەریك بور سەرم بەردەبۆوە، کەچی نەدەفری… تۆش قاقا پێدەکەنیت، لەلاتەنیشتەوە هەردور چاوە شووشەبیەکانت دەدرەوشانەوە، بریسکەیەکی ﺷەﺭﺍﻧﯿﻢ ﺗﯿﺎ ﺑەﺩﯼ ﮐﺮﺩﻥ ﮐە ﻟەﻧﺎﻭﻗەﺩەﻭە ﺩﻭﻭ ﻟەﺗﯽ ﺩەﮐﺮﺩﻡ… ﺗﯚ ﺩەﺗﻮﺕ:
"سەر هەلبرە واز لە مانگو ئەستێرەکانت بێنە، سەیری بالە‌کانی ئەو مێشەی سەر سەرت بکە کە هەر دەلێی گەلای پچ لە وردە دەماری درەختێکن".
ﺯﺍﺗﻢ ﮐﺮﺩﻭ ﺩﻩﻣﻢ ﻫﻪڵﻬﺎﻧﯽﻭ ﻭﺗﻢ:
"چەندە بێ زەوقیت! "
تفێکت لێ کردم وتت:
"ﺩﻩﻣﺖ ﺩﺍﺧﻪ.. ﺋﻪﮔﯿﻨﺎ ﺑﯚﺗﯽ ﭘﺮ ﺩﻩﮐﻪﻡ ﻟﻪ ﺧﻮێﻥ.. ! "
تاوێکی پێ چورێ هەردووکمان بێ دەنگ بووینێ نەمدەتوانی سەر رابوەشێنمو مێشەکە لەخۆم دەربکەم، ئانو سات جالجالْرَكَهَیەَکی جواند وردیلە‌تر گەرەکی بور لە شوورەی مالەکەمان نزیك بیّتە‌وە، نەمزانی چ زوو.. لە‌کویّوە هاتە بن دە‌واری تەونی چنراومان، لەشێکی رەنگاویەنگ، دورچاری ئاوی، پەلوپۆ درێژ ناو قەد باریك، پاشەڵ بەرز.. بە چەپو راستدا دەیروانی وەك ئەوەی لە ڕاوێك بگەڕێ، بە لەنجەولار بە چوار دەوری مندا دەهاتو بەرسکی سپی لە زەوییەكە دەخشاندر نرکەیەكی شەوەتبازانە لە هەموو ثازای جە‌ستە‌یە‌وە دەهاتە دەرێ، تۆ وا خۆت دەنواند کە نەتدیوە، هەردور قاچی پێشەوەی بەرز کردەوە
وەك یەكێك بیەوێ سەما بكات، كەچی من بینیم قاچە باریكەكانی لەخۆڵد تۆز پاك دەكاتەوە، لەو ژنە پاكە خاوێنانە دەچور كە تازە لە گەرماو دێنەوەو خۆ لووس دەكەن، بینیم دور باڵی روا، تاوێك لە زەوی بەرز بۆرەو فری، نیشتە‌وەو شە‌رمنانە ئاورێکی لای تۆی دایەوە، لەی ژنە چاوتیلانە دەچور کە ئەگەر خێل نەبن هیچ جوانێکیان تیا نابێ، هەر لە خۆیەوە وەك ئەوەی لە دەرەوە باران تەری کردبێد بیەویێ جل لەبەر خۆی دابکەنێو کاژێکی تەنکی لەسەر پێستی خۆی فریێدا.. دور کاژو.. سیێد دورر کاژ.. تا وای لّ هات لەژێر پێستێكی سپیو سافو تە‌نكدا شەپۆڵی خوێنی ئاڵی ببینم، دیسانەوە زە‌وقێك كە‌للە‌می تە‌زاند، هە‌وە‌سێكی گەرم وەك پشکۆ لە هەناومدا دەسووتا، تۆش ورد ورد نیگای هەردورکمانت دەکرد، کە زانی من لە پەلوپێ کەوتورم.. لە ترسی تۆ ناجوواێم،
ئەو سێ جاران بە چوار دەورمدا خولایەوەر بازنەی بۆنێکی بەدەورمدا رەسم کرد کە تەواو شلو خاوی کردمەوەر کە لەبەرچاومدا دەخولایەرە لەرە دەچور منیش وەك ئەر لەتار ئەر بۆنە خۆشە خێل بوویم، كە خێل بووم تۆم لێ بووی بە دوو.. بە سێ.. بە چوار.. بە دە جاڵجاڵۆكە.. لە دە لاوە تۆ هێرشت كردە سەر ئەو جاڵجاڵۆكە ساوار بەستەزمانەو كردت بە دە پارچە.. من سەركزر زەبوونانە لەر قاچانە‌ی ورد دەبورمەوە کە لەپاش مردنیشی هر دە‌جوولان، کە وەئاگا هاتمەوە.. سەیرم پێ هات کە لەر ماوە کورتە‌دا ئەی قەسابخانەیەت دروست کردورە، ئەو ماوە کورتەی کە من تیایدا بێ ئاگا لە خۆم خێل ببووم… نەدەچورە عەقڵم ئەو هەمور خوێنە ڕژاوە هی تەنها جاڵجاڵۆکەیەك بێ. کتو پڕ هاوارت کردو من ڕاچەنیم:
"ئەو دەمامكى زەبوونىيە لەسەر پووخسارت لابەرە، ئەو چاوانەت وا تەڕ مەكە، واى مەنوينە كە حەز لە هيچ كام لەو جالجالزكە ساوایانە ناکەیت، تۆ چەندە خۆت بێ باكو بیێ خەیاڵ پیشان بدەی… من هارتر دەکەی، چونکە هەر لەم فێڵی بیێ باکیو بیێ خەیاۆییە ئەوان پتر لە تۆ دێنە پێشێر بۆنت پێوە دەکەن، تۆ دڕندەترین جاڵجاڵۆکەی، چەند حەز دەکەی وەك شارە مێروولە بەدەوری تۆدا بازنەو شوورە رەسم بكەنە تۆ بەتەمای چیت لەڕاهی خوا؟".
دەتویست بگریت… لەسەرخۆر بە فیزی شاژنێکی هەوەسبازەوە لە من نزیك بوویتەوە… چاوانت پچ بوون لە قەهرر شەهوەت… وتت:
"هەوەست هەیە؟ لەوە دەچێ حەز بە ڕامووسانێك بكەی؟"
ههە واش بود وەلێ من نەمدەتوانی نە سەر بلەقێنمو نە بە زار وەلامت بدەمەوە، تۆ بە دەورمدا خولایتەوەو ئەو بۆنەت بلاوکردەوە کە شێتی شەهوەتێکی دەکردمێ بۆنێك کە هەمور جار وامدەزانی یەکەمجارە کەیلم دەکاو دەمتاسێنێ.. منگنانە وتت:
"من مە‌يلم لێيە ؟"
هە
"خۆت ئامادە بکە . ئەمشەو کۆتایی نایە . ! "
وشەی "کۆتایی نایە" زەندەقی بردم، سرِ ببووم، زمانم لە‌گر کەوتبوو، بۆ هەر کوێ رِامدە‌کرد سەرم دەیدا لە دیوارە چچِ
چنراوەکانی تۆو داوێکی باریكو تیژ وەك گوێزان لە ملم دەئالا، بەر دیوارەکان دەکەوتمو دەهاتمەوە بن دەستو پێی تێ، زێر گرگنو چکۆلە ببومەوە، تۆ لەسەر خۆ رووەو لای من دەهاتی، بەسەر لاشەی لە خوێن گەزیوی جاڵجاڵۆکە مردووەکاندا هەنگاوت دەنا، هەور قاچر قولت خوێناوی بوون، هەمور دەمور پلت.. لمووزت لە من نزیك كردەوە، وام زانی ماچم دەکەی، خۆی ماچ بوون، ماچی تۆ.. کەچی کەڵبەکانت لە لێوەکانم گیر کردن… پێت سەیر نەبێ… من دەزانم جاڵجاڵوکە کەڵبەی نییە… بەڵام لەو خەونەدا تێ هەتبور، وا تامە‌زرێیانە دە‌تم‌ئین كە تك خوێن لە لێوە‌كانم دەتكان، دواجار بە یەك قەپ لێوی ژێرە‌وە‌مت قرتاندر قووتت دا،
پاشان زیاتر لێم هاتیتە پێشو منت لە ئامێز کردو توند بەخۆتەوە دەتگوشیم، وا توند کە یەك دور پە‌راسووم شکان، گازێکت لە من
دەگرت، تاوێكو پاشان لەرزوێام لێدەهات، ماسولكەكانم شل دەبوونەوەر دەڕشامەوە، جووڵەم نەدەما، لەپەوپوو دەكەوتم، تۆ هەر بە کەللەی سەر لە منت هەڵدەداو هاوارت دەکرد کە من ماڵە جوانەکەتم لێ پیس کردی..
پاشان خۆت بەرز کردەوەو دەمت خستە ناو دەمی خوێناویمو تا بۆت کرا لە دەممەوە.. لە لێوی قرتاومەوە.. لە پووکی بریندارمە‌وە. لە بن مە‌لاشوومە‌وە خوێنی ڕەشی منت دەمژی. بە زمانت لە زمانم دە‌گە‌ڕای.. زمانت ئەوەندە درێژ بور لە دەممەوە
گەیشتە نار هەناوم نورساندبووم بە بن مە‌لاشوومە‌وە، دواجار دۆزیتە‌وە، كە‌لبە‌كانت لێگیرکردو سەری زمانمت قرتاند.. تەوار.. دونیا لەبەر چاوم تاریك بور، تا دەهات بچکۆلە دەبوومەوە، وا بزانم کە‌مێکم خوێن تیا مابور کە دەمت دوور خستەوە، تا دەهات لەشم گرژو بێ خوێنتر دەبووم، بەدەم ئازارێكەوە پتر وێك دەهاتمەوە، بۆنی خوێنی خۆمو هالاوەكەی لە قورگتەوە دەهاتە دەرو كاسی كردم، تا دەهات شو تاریکتر دەبور، لەوە نە‌دە‌چور خوێنێکی گە‌شتر لەوەی کە مڑی بووت لە لەشمدا ماجێ… بە سکالای ژنێکە‌وە کە لەسەر ئاور ئاگر بێ دەتوت: بێ زەوقت نییە؟ کەی تێ ئەوەندە سارد بووی؟ دە هەستەوە.. دەزانم عەزرەتی‌و تامەزرێ بوون سیی کردوویت،
هر نێستا وا دەكەم خوێنت گەرم دابێر قوڵپ بدات.. كە‌ف بچچێ.. جار جارە دەمت دە‌كردە‌رە‌و هەموو سەرو كە‌للە‌ی منت دەخستە ناو دەمی خۆتو دەتوت:
"لەوە دەچێ سەرمات بێ٠ بۆ دانەچۆقەت پێ كەوتووە؟ دەبا گەرمت بكەمەوە".
یەکەیەکە دەستەکانمت دەخستە ناو دەمت تا گەرمیان بکەیتەوە، کەچی لە بێ خوێنیو باریکیدا هەڵدەوەرین، ئەوەندە منت ه‌ل‌گل‌ۆفی، نەوەندە بەناوی دەست لەملانێر راموسانە‌وە منت هێناو برد کە نیدی هەرچی هێزو شەنگ هەیە نە‌مما، سەد جاران کەوتمە سەر دەمە تۆ بە زۆر کێلت دەکردمەوە.. دەتوت:
"دە عەیبە داوەشێی·· چۆن وا دەڵێی؟ من ئەو هەمور غەریمەم کوشت تا تۆ هی خۆم بیت… دە تۆ هەستەوەر سەیرکە… بزانە خۆینی من چ قەسابخانەیەکی جوانی دروست کردووە . تۆ بزانە گەرمی خوێنی من بۆ تۆ چ گۆمێکی پڕ لە خوێنی ساردی لەم ناوە دروست کردووە.. هەستەوە.. ئەم لاشانە گەواهی ئەفینی منن بۆ تۆ.. ئەم کوشتارگایە تۆ دروستت کرد.. هەر کەسێك زات بكاتو لەم پەرژینە نزیك بێتەوەر بێ بەم دیودا چارەنووسی لەم کوژراوانە پووناکتر نابێ.. هەستەوەر دەم لە زەوی گیر مەکە..
هە‌ستە‌وە‌و دەم بنێ بە هە‌ناسە‌مە‌وە.. تۆ بببینە چ کە‌ژاوە‌و کوللەو پە‌ردە‌یە‌کم بۆ دروست کردوری.. مالێکە لە ئاوریشم بۆم جنيويت.."
ئو تەونە رەنگاورەنگە ماڵی منو تۆ بوو، چەندەها ئاوریشمی زۆر باریكو بەتین، ماڵیك بوو لە شێوەیەکی بازنەییدا،
چوارچێوەیەکی توندو تۆڵو بێ کەلێن، وەڵ پرِ لە دەروازەی نهێنی کە جگە لە خۆت کەس پەی پێ نەدەبرد، داوەکانیش لەی چوارچێرەیە درێژ دەبورنەوە تاوەکو لە خاڵێکدا یەکیان دەگرتەوە بۆ ئەوەی کۆنتیۆڵێ قەبارەی ماڵەکە بکات، چەندین تەونی وردچنراو لەناو یەکدیدا کە مەحالێ بور من کەلینێك بۆ دەریاز بوونم بدۆزمەوە، زیندانێکی خاوێن کە تۆ ناوت ناوبوو "خانێچکەی خەنەكان" یان "بەهەشتی چکۆلەمان"، وەلێ من ناوم نابوو "قوتوری تەقەت" یان گۆپستانی پازو نهێنییەكان، هەر دەتوت قەڵایەکەر دەروازەیەکی سەد قفڵو کلیلی شاراوەی هەیە، تۆ هەمیشە بە مەکرو فێڵەوە هاتو چۆت دەکرد کە رێگا شاراوەکانی نادیارو منیان وێلّ دەکرد، دەپارامەوە لێت کە خۆت بمبەیتە دەرەوە تاوەکو هەوایەکی پاك هەلمێم، تۆزێك هەتاو برژێتە ناو چاوەکانمو پۆشن ببنەوە، جومگەکانم گەرم دابێنو ماسولکەکانم بجوڵێنو خوێنی خەستم شی بێتەوە.. مەحالڵ بوو.. ئاخر من دەنگم بە کەس نەدەگەیشت، نەمدەزانی لە دەرەوەی ئەم ماڵە دونیا چ باسە، ئاخۆ هەر بە تەنها من دیلو بەندەوارم یان جگە لە منیش جاڵجاڵکەی دیکەی لە من نێرتریش هەن کە دیلو بەندەوارین لە زیندانەکانی تردا؟ زیندانی نەبەدی.. لە دڵی خێمدا دەموت:
چ درەنگە چ زور خۆت ئازادم دەکەی یاخود فریادرەسێك دێتو لەم زیندان جوانە قورتارم دەکات، تۆش بێباك لە ترسو مەراقی من خۆت بە داوێكەوە هەڵدەواسیو جۆلانەت دەكرد، تاوێك یووەو تاوێك یووەو خوارەوە، بەلای چەپو راستدا، من دڵنیا بورم کە تۆ بینابیت کزەو هەرگیز بێ چاوێلکە نە‌تدە‌توانی یوونو ئاشکرا شتەکان ببینیت، کەچی لەو خەونەدا هەزارەها چاوت هەهور، دەتوت وردە نەستێرەنو دەبریسكێنەوە، هەمور دونیات دەبینی، لە هەر كونو قوژینێكدا خۆم بشاردایەتەوە. رێك دەهاتیتو سواری سەرم دەبوویت، هەر رۆژەوە سەدەها جار شیلەیەکی ژەهراویت دەریشتە سەر داوەکان تا ئەگەر هەر مێشو مەگەزی جاڵجاڵۆیێكی سەرلێشێوار هات، بە داوەكەوە بلكێتو بمرێت، بە شێنەییو خانمانە، هەروەك كابانێكی خارێن ئەو ماڵەت پاك دەکردەوە، هەموو ئەوانەی بەدارەوە دەبوون، دەبوون بە ژەمێکی ئاسانی تۆ، دوای هەر ژەمێکی خوێناوی دەستو قاچەکانت لە گەدوتۆزر خوێن پاك دەكردەوە، هەرگیز تێر نەدەبوریت، بەسەری پەنجە دیوارە لە هەودا چنراوەكانت سەح دەكردەوە، سەرەتا لە چەند پەنجەرەیەکی چکزلانە‌رە هە‌تاوو تریفە دەیژایە مالەکەمان، کە توویە دەبوویت.. هەر جارەو پە‌نجە‌رە‌یە‌کت دادەخست،
هر جارەو لە خە هە‌آدە‌ستام دەمدی یەکێکی دیکە لەو پە‌نجە‌رانە‌ی دلمیان خۆش دەکرد، سفتو بێ کەلێن چنراوە، کە غەمگین دەبووم دووسێ مێشت دەخستە بەردەممو قاچەكانت بەناو دەمە لووسەكەتدا دەهێناو دەبرد، گوایە خۆت لە خۆلێ تۆزی راو پاك دەکەیتەوە، کە پێت دەوم بەیانی باشە رێحەکەمە ئیدی من حەزم دەکرد ئەو رێحەم هەلاهەلابێت مادامەکی من رێحی تۆم، لەوە دەچور هەندێك جار بێئاگا لە خۆم گازم لێ بگریتو سی دەبوومو لە پەلوپۆ دەکەوتم، لەوە دەچور هەر جارەو بێ ماوەی چەند رێژێكێم پێبكەیتر بمگوێزیتەرە شوێنی دوورد لاچەپەك، دوور لە چاوانی هەر هەمور جاڵجاڵۆكەکانی دیکە لە حەشارگەی پەنهاندا تەقەنم بكەیت جار هەبوو كە لە خەوە درێژەكانم بێدار دەبوومەوە.. لەنای كلۆری قەدی پیرە درەختێكدا خۆم دەدۆزییەوە، یان ژێر پنچكو دەوەنێك، بەردەلانێك، گیاوگۆلێك، بێستانێك، ژێر ئینجانەیەكی گەورە لە ماڵێكی زێد پازاوەدا، ژێر كورسیو لە موویە‌قێكدا، هەندێك جار لە ئاودە‌ستخانە‌یە‌كی زۆر بێزە‌وە‌ردا.. ههێ خۆت دوای ماوەیەك كە بۆنی بێزاریم لێدەهات، بە
دوومدا دەگەڕایتە پێشم دەکەوتی تا دەتبردمەوە هەواری کۆن، پێت دەوتم تۆ ماندووی رێگەیت… دانیشەر هیچ مەکە، هەر ئێستا راوت بۆ دەکەم، وای لە فڕوفێلی راوەکانت، کە پەلەت بورایە دڵپێك لە شیلەی شیرینی ناو زارت دەڕشتە سەر خاکی نزیك دەروازەكە، جار هەبور ئەر شیلەیەت دەتکاندە سەر یەكیك لەو گەڵیانەی لە دەوری ماڵکەمان کەوتبوون، یان پەرەی گواێكە جار هەور دلاپە‌شیلە‌كان لە پاشە‌لە‌وە دە‌رژان، دلاپە‌كە نە‌دە‌تکا کە بە سەدەها مێشی سە‌وزیاو، هەریەكەو لەلایەكەوە، لمورزی تێوە
دەژەند، تۆش لەدواوە چزودی خۆت لە پشتیان گیر دەکردو دەتکوشتن، خۆ دەیەها نێرە جاڵجاڵۆکەی گێلیش مەبوون کە بۆنی ئەر شیلەیە شێتی دەکردنو دەهاتن، وایان دەزانی بانگی شەهوەتو هەوەسە، مێییەکانیش دەکەوتنە دوایان، یەکە یەکە دەتکوشتن،
بیّزەوەرانە مێشەکانت فریێ دەدایە بەردەمی منو خۆیشت دەمت دەخستە خوێنی جاڵجاڵۆکەکان، ئەمەیان چەپەڵتریێ یاو بوو…
تۆ تاوەکو رازیم بکەیت جاڵجاڵكەی دیکەت بۆ ڕاو دەکردم، جاڵجاڵۆكەی ڕەنگاو ڕەنگر ناسك بەدەن کە من لە ژیانما نەمدیبوون،
هر بەم بیانووە دەتکوشتن، تاكو جووتو کۆ، هەر جارەو بە چە‌شنێك، لەگەڵ گیاو گوڵ لاشە‌یانت تێکەڵ دەکرد، منت ناچار دەکرد کە بیانخۆم، دەمو لێوی بە خوێنی ئەر قوریانیانەی تۆ سوور بکەن، پێت دەوتم: ئەها چەندە زەردو لاوازیت، پێستت بەسەر ئێسقانتەرە داکەرتووە.. دەبیخێ.. سەیرە.. هەر واش بووم، چونکە کە هەستام میز بکەم ئێسقانی جومگەکانم ئەوەندە وشك بوون کە کپەیان دەهاتو بە‌ریە‌کدی دەکەوتن، هەرگیز لە ڕاو ماندور نە‌دە‌بوویت، نێچێرەکانت لە جالجالۆکە‌ی تۆقیور هەمور زیندەرەکانی دیکە بە هەڵداوان خۆیان دەکوتایە کونو قوژینو گۆشەو کەلەبەرەکان، تۆش چنگ لە سەرشان دوایان کەوتی،
هر کامەیان دوا دەکەوت تۆ پە‌لامارت دە‌دال قاچە‌کانیت دە‌قرتاند، ثەوەی کە بجە‌نگایە. وەی بە حالی، ناو قەدی باریکی دەیەها لەر جە‌نگاوە‌رە بە‌ستە‌زمانانە‌ت دەشکاند، چاوت کوێر دەکردن، رقی دونیات لەر جالجالْرِکانە بور کە پە‌نگاوپە‌نگ بوون‌ر بە‌نازی فیزێکەوە بەدەوری ماڵکەمان پیاسەیان دەکرد، پێر لەوە رقت هەڵدەستا کە ئاوریشمی باریكو ڕەنگار ڕەنگیان دەردەدا، من سەرسام بەو ئاوریشمانە دەکەوتمە دوای هەندێکیانە تۆ بەرت پێدەگرتمو یەکە یەکە دەتکوشتن، ئەوانەی کە لە دواوە ئاوریشمیان دەردەدا تۆ میزت پێدا دەکردنو دەتقرتاندن، کۆت دەکردنەوەو دەتوت: پەلە مەکە هەر ئێستا لە گۆشتی نەو خیر خەپانانە سووپێکی وات بۆ دەکەم لە هەموو ژیانتدا تامت نەکردبێ، هەر بەتەنها جاڵجاڵزکە مێیەکانت نەدەکوشت، بۆنێکی خۆشت بە با دەكردو هەوا پرِ دەبور لەر بۆنەی كە جاڵجاڵۆكە نێرەكانی دەخستە سەر هەوار هەوەسی ئەوەی كە پتر لێت نزیك بینەوە، بەدەم سەماوە، بە پەلە كوتانو دەم كردنەوەو خولانەوە مۆسیقایەكیان بۆ دەناردی، هەر كامەیان خۆزگەی دەخواست كە سەمار مۆسیقاکەی دڵت ببات، نێش بە لەنجەوە، بێ شەرمانەی بە بەرچاوی منەوە بە چوار دەوریاندا دەخولایتەوە، بەدەم سەمارەی نای گەڵت لێ بڵر دەکردەوە، هەر خولانەوەیەکی تێر چەند تەولێر تەونت بە دەوریاندا دەچنی، ئیتر کە لەر ئاوریشمە لینجانەت گیر دەبوون، وەك قەسابێكى خاوێن دەكەوتیتە لەتو كوتكردنى هەموریان، چەندە ئازار بوێرد هار بوویت، زەردەواڵەر پەپوولەر هەنگو کوللەت هەر بە ئاسمانەوە یاو دەکرد. کە دەکەوتنە ناو تەونەکە تنز دە‌چوویتە گژیان، یەکە یەکە گازت لە پششی ملیان دە‌گرتو لە
جولاه‌ت دە‌خستن، هەندێك جار نێچیرە‌كانت فەرامۆش دەكردو بۆ ماوەیەكی درێژ بە‌دیارییانە‌وە رادە‌مایت تا دڵنیا بیت لەوەی كە
پەلەقاژەی مەرگیانە، یان نەوەتا ماندووی ئەوەن خۆیان لە داوە ئاڵۆزکاوەکانی تەونەکە قورتار بکەن، بە میزاجی بکوژێکی خاوێنەوە بەچوار دەوری نێچێرەکانت دەهاتیتو دەچوویت…
+ تۆ باسی من دەکەیت یان جاڵجاڵۆکەی ناو خەونەکانت؟\
- جاڵجاڵۆکەی ناو خەونەکەی خۆم.
+ ئاخر من بووم… تۆ ناڵێیت منو تۆ ببووین بە جاڵجاڵۆکە ؟
- هەڵبەتە.. ئا.. منو تۆ..
+ تەواوی کە . . –لەکوێ بووم ؟
+ لەو شوێنەی من دەورو خولی نێچیرەکانم دەدا.. ئەوە من جاڵجاڵۆکە بووم یان دێوی ڕەش؟
- ئا دەم خۆش… تۆ لەناكاو هاتیتە سەر نێچرێكو بە داوێكی رِهش كە لە دەمتەوە دەهاتە دەرێ توندوتۆلێ نێچیرە‌كە‌ت دەبەستەرەو شەتەكت دەدا تا تەوار لە پەلو پۆ دەكەوتو بەرگری نەدەما، ئەو كاتەی كە لێی نزیك دەبوویتەوەو هەر لەیێی ئەو داوانەوە کە نێچیرەکەت پیێ کەمەندگیر کردبور گاز لەسەر گازت لێ دەگرت، بە هەر هەمور پەلەکانت داتدەکوتیو قەپت لێدەگرت،
کە دەمرد.. پەلەکێشت دەکرد بۆ ناوەڕاستی ماڵەکە تاوەکو زور فریای مەرگی یەکێکی دیکە بکەویت، تا وای لێدەهات ناوەڕاستی مالەکەمان دەبور بە کوشتارگای نێچیرەکانت لەدوای دەست لەملانێو راموسان، دوای کوشتنی سەدەها جاڵجاڵۆکەی مێ خاكە‌كە‌ت هە‌لدە‌كۆلیو جالجالزكە كوژراوە‌كانت دەخستە ناو درزر چالی قوولّ، هەر لەوێدا، لەسەر لاشەی ئەر هەمور جالجالزكە
رەنگاورەنگە هێلكەكانت دادەنان، تۆ دەتوت:
"ئاواهی زۆد چاکە . بێچووەکانم لە گۆشتو ئێسقانی دڵخوازەکانت دەخۆنو گەورە دەبن.. ! "
نەك هار نەو بەس.. سەدەها لەو جالْجالْوِكانە‌ی دە‌رودراوسیّ كە زاوو زعێیان دەكردو هێلكە‌یان دەكرد، بەر لەوەی بتروكێن تۆ تا تێر دەبوویت لێت دەخواردن، پاشان سەدەها هێلكەت بۆ من دەهانی، کە من دەموت ئاخر گوناهنو بۆم ناخورێن… تێ دەخەنیتەرەر بەیەك جووڵە هەر هەموویانت دەماشییەوەر دەخواردن، هەندێك شەر كە حەزم لە پیاسە بووایە پێت دەوتم: شەوەر عاقلّ بە، با نەجووانّین نەگینا زیندەوەرێکی دیکە دە‌مانخواتو تێدا دەچین، خۆ تۆ بخواتو من بمێنم… بە وە‌ڵڵاهی بە سك دە‌دە‌م‌ر دەمرم، لەر شەوانەدا مۆرانەی نێرت بۆ رِاو دەکردمو دەتوت خواردنیان هێزو شەنگت دەتداتێ، بۆ ئەوەش منت لە ژوردەوە مالە‌كە‌مان دزیویە‌كت دەچنیو رێكو راست لە دەمتەوە تا چار بری دەكرد درێژ دەبۆوە، دیسانەوە فێلە‌كە‌ت بەوە تەوار دەكرد كە
مۆرانییە‌کی میێ ــ ت ڕاودە‌کردو لەوسەری دە‌زورە‌کە دە‌تکرد بە چەشە تارە‌کر نێرەکان بێنو بۆنی بکەن، خۆت دەتزانی چی دەکەیتە. جار هەبور تا بەرەبەیان چاوەرێت دەکردر نەتدەهێشت بنووم، چونکە مۆرانەکان لە شوێنێکی دوورەوە دەهاتن، ئەو کاتە بور کە من بۆ خەو دە‌مردم نەك خۆراکی مۆرانە، لەناو لاشەی دەیەها مۆرانە‌دا من دەخەوتم. کە لەناو لاشەی لە‌توکوتکراوی ئو هەمور نێچێرو قوربانیانە وەناگا دەهاتم تۆ خۆت بە هەوداکان شۆی دەکردەوەو لە خۆشیانا خۆت بەر دەدایەوە بەردەمم،
پێیێیێکانت لە زەوی دەکوتا وەك کەسێك بە چوار دەوری خۆیدا سەما بکات یان بە تەنیا شێتانە پیێ لە زەوی بکوتیێ تۆ سەمات دەکردو.. من لەبەردەمتدا کرِنوشم دەبرد.. سەما.. ئارەقەت دەکردو.. من لەبەردەمتدا کرِنوشم دەبرد.. سەما.. سەما..
ئارەقەت دەكردو تنێكەكانی ئارەقەت دەیژایە سەر قەدو باڵم، تۆ پێچو لوولت دەخوارد، سووك سووك دەكەوتیتە سەر باڵەفرەو بە هە دەبوویتەرە، تاویّك زێر بێشەرمو تاوێكی دیكە حەیابەرە، تاوێك ئازال تاوێك ترسنۆك، جار هەبوو هەمور عەورەتی خۆتت پیشان دەدام، جاروبار وەك ئەوە وابور خۆت لەسێدارە بدەیت، خۆت بە پەتێكەوە هەڵدەواسیو هەر خۆت دەتقرتاندو زرم دەكەوتی زەوییەکە لەژێر مندا دەلەرزی یا خۆم بووم لە سەرماناو لە برسانا دەلەرزیم، دڵم توند لێی دەدا بێ ئەوەی خوێن فرێبدا، وردتر بە ﺩەﻭﺭﻣﺪﺍ ﺗﻪﻭﻧﯽ ﺩﯾﮑﻪﺕ ﺩەﭼﻨﯽ، ﻣﻦ ﺳﻪﯾﺮﻡ ﺩەﮐﺮﺩﯼ، ﺗﯚ ﺩەﺗﻮﺕ:
"تۆ هی خۆمی۰۰ لەناو ئەم ماڵەدا ماڵی دیکەت بۆ دروست دەکەم تا کەس نەتبینێ… ! "
لمووزت تێوە دەژەنیم تا بزانی ماوم یان مردووم، زمانت دەردەهانیو پشتی ملمت دەلستەوە، من ختووکەم دەهاتیێر پێی قەڵس دەبورم، شاخەكانت بەژێر سكمدا دەهانی، لەناكار ئاسمان تاریکتر داهات، تروسكایەك لە كۆررێژنەیەكەوە دادەرژا، كۆررێژنەیەكی هە تۆم دەدی نەو خوێنەت دەلستەوە كە بە قاچو قولتەوە مەیی بورن، كە خۆت لەو خوێنە رەشە پاك كردەوە، سەرلەنویێ شێتانە کەرتیتەرە چنینی تەونەکەت، ئەمجارەیان کەوتمەوە نار چەندین تەونە تاوآی رێك چنراو بە دەورمدا، شلەیەك لە دەمتەوە دەرژا کە هەر دەتوت کەتیرەیە، کە قاچەکانم تێی دەچەقین بە زەوییەکەوە دەنووسام، کە تەکانم دەدا جومگە نەرمەکانی هەردور قاچم لەجێ دەچوون، من بەتەها دەمتوانی بۆ پێشەوە هەنگاو بنێم، ئەویش زێر بە زە‌حمە‌تو فە‌لاکە‌تە‌وە، کەچی تۆم دەدی خێراتر بێ دواوە دەچوویت، بەراستو چەپدا، پاشان بۆ پێشەوە هە‌آمە‌تت برد، تاوت دەداو هێرشی سە‌رسە‌ختانە‌ت دەکردە سەر ئەو جالجالزكانەى لە تەون بەندەكەى تۆ نزیك دەكەوتنەوە، هەر ساتیك رەنگێكت دەنواند، وردو باریك تەونت دەچنیو دەتوت:
"ئەوە ماڵە خنجیلانەكەمانە.. ! "
بە چەند تاڵی تەونی نەستوور کە لە زارتەوە دەهاتنە دەرێ، قاچەکانی منت بەستەوەو ئیدی وتت:
"من لەمیێوە ئاسوودەم… من لە فیتنەی ئەو جاڵجاڵۆكانە تیێ دەگەم کە بە بیانوری پیاسەوە لە تەونەکەمان نزیك دەبنەوە… ئیدی تۆ مەچۆڕە دەرێ. تۆ هی خۆمی·· من رۆژانە مێشی جوانت بۆ ڕاودەکەم.· پەپوولەی تازە بالکردوو· جۆرەها زیندەوەری بەلەزەت.. قەت نامەوێ ماندور بیت.. ئەی جوانترین زیندانی لەنێو بەندیخانەی عیشقی من.. دەمەوێت تا ماویت خزمەتت بکەم..
دەتپرسی: لاریت لەوە هەیە ؟"
من لالتر بووم لەوەی بلیم "نا" یان "نا".. جا چیم پێ دەکرا؟ کە پێر لێت ورد بوومەوە.. دیم بە هەموو قاچەکانت کە لەبەر چاومدا ژمارەی دیکەیان لێ دەڕسکا، بە یارمەتی ئەر دەمە باریکەت تەونێکی دیکەت دەچنی، بەڵام ڕەنگار ڕەنگ، تا دەهات داوەکانی ئە‌ستوررتر دە‌بورن‌و بە دەورمدا دە‌كشانو چەندین رایە‌آی دیکە بۆم بوون بە شوورە‌و سەربان: لە زارتەوە، لە پیێیە‌كانتە‌وە، لە
پاشەڵتەوە دەزووی ڕەنگاوڕەنگت لێ جێ دەمان، کە بەتەواری کەوتمە ناوەڕاستی تۆڕەکەی تۆ لێم دوور کەوتیتەوەر سەیرێکی زیندانە جوان چنراوەکەی خۆت کرد، پاشان چاپوکانە بەدەمو ددان چمکێکی تەونەکەت گرتو لە ناوەراستەوە وەك كەسێێ كاریتە‌یە‌ك، دارێك، یان تە‌ستووندە‌گێك بداتە بەر رە‌شمالێك بە یە‌كجارو بە بە‌نێك كە من نە‌مدە‌دی خۆت بە ئاسمانی تەر زیندانەوە
ههەر چاومدا شێوە قۆچەکێکی پرِ لە ئەندازەی وەرگرتو من لەژێرەوە لە بن سکی سچی تۆ ڕادەمام، تۆ گرژیتەوە، تێ هە ڕایەڵۆ دیوارەکانی ڕادەمامو بۆ یەکجاری خەیاڵی دەریازیوونم تەڵقدا، وام هەست دەکرد لە بەرد هەڵبەستراون، نەك هەودای باریکی تەونی چنراور دەرهاوێشتەی دەمی تێ، بە عیشقێكەرە لە منت دەیوانی، عیشقی كەسێكە بێ یەكجاری‌ر تا ئەبەد دڵنیایە لەوەی مەعشقووكەی هی خۆیەتی، هی خۆیو بەس، من نەمدەویست هەرەس بێنم، دڵگەرمانە وەك هەر جەنگاورێك لەدوای بەزین نوچدان خۆ بێ باك دەكا تا دوژمن پێی خۆش نەبێ دن بەدرێ ددانم گپ دەكردەوەو دەخەنیمەوە.. هەوڵم دا بەرگری لە خۆم بكەم.. وەلێ بێ هوودە بوو، چەندە پێر خۆم رادەتەکاند.. خۆم رادەپسکاند، ئەوەندە پێر دەکەوتمە ناو تۆرەکەو قاچەکانم لە تەونەکان گێر دەبوون، ئەوەندە زیاتر لە هەوداکان دەئالام، دواجار خۆم بینی کە دیلو شکەستە باڵر ئیفلیج، جوولەم تیا نەما، تۆ لەو سەرەوەڕا وتت:
"نا گێلە.. بۆ وا حەپەساویت؟ ئەوە ماڵەر لەناو ئەو ماڵەشدا ئەم کوللەو پەردەیە هی منو تێیە.. تێ سەیرکە.. تێ خەیاڵت بخەگەپر واز لەوە بێنە كە هەردووكمان جاڵجاێكەین.. دەكرێ هەر بە خەیاڵ خۆت بە زاوا بزانیو منیش بە بووك.. ! "
من دەموت: "نەء.. نەء.. وا نییە.. من لە زیندانی دەچمو تۆش پاسەوان، من قوریانیو ئە‌تۆش جە‌للاد.. من نێچیرو تۆش ڕاوکەر…"
تۆش لە سەرەوەرا مەستانە لە منت دەیوانیو جورڵات نەدەکرد، کە زانیت من لە داخانار لە ماندوێتی خۆم قسەم بۆ ناکرێ، لەو سەرەوە خۆت بەر دەدایەوە سەر تەونەکە، بێ ئەوەی لەژێرتدا برِمێر بەسەر مندا کاول بێ، لە کەلێنێکەوە کە دەروازەی نهێنی تێر بور، بە چەندین پێچو دەوران لێم هاتیتە ژوورێ، بەرامبەرم وەستایتو ببرت لە شتێك دەكردەوە، لە پیلانێك.. هێدی هێدی وام هەست دەکرد لەبەر دیدەی مندا پیر دەبیت، کە قاچەکانت دە‌جوولاند ئەوەندە پیر شەکەت بوریت کە رە‌نگە‌کانی سەر پێستت وەك تۆزێكی نێد ورد هەڵدەوەران، تاوتاویش بەدەم گەمەی دەست لەملانیێد رامووسانەوە پرزەت لێ دەبڕیم… گوایە ماچم دەکەی،
کەلەکانت لە گرێچکەکانم گیر دەکرد، بە لمووز تێم بەر دەبوویت، عیشقبازی بووێ وەلێ تێکەڵ لە تۆلەی تامەزرێ بووند داڕەقی،
حەزت دەكرد بمخەیتە سەر پشت، تا بكەومە ژێر دەستو پێت، تا بتوانی بە ئاسانی لەناو موحیبە‌تی خۆت گاز لە تە‌وقە سەرم بگریت، لەپاش یەك دور گازی تۆ پرزە‌م لۆ برار ئیفلیج بووم، هەمور ئازای جەستەم خار بۆوە، چیتر نەمدەتوانی بجوولێم، چاوەرێ بورم، چارەڕێی ئەرەی چیم لێ دەکەی ملکەچ بم، تێی بەرزر بڵندو منی گرگنو لەپەلو پێ کەوتور، بەدیارمەوە ڕامابوویت، یەك دور جار دەمت لە خوێنمەوە ژەندر دەتخواردەوە، زمانی دەرزی ئاسات لە دەمارەکانم گیر دەکرد، نەرمترین دەمارت دەدێزییەوەر دەتوت:
"وەی لەو خوێنە شێرینەی بەتامەی تۆ . خوێنی ئاڵی خۆشەویشتەکەمە . دەتۆ سەیری کە چۆن پێی قەڵەو دەبم".
سەیرەتا سەیرم پێ دەهات، بۆ دڵدانەوەی من سەمایەکت دەست پێکرد، لەسەر قاچە باریکەکانت دەوەستایتو خۆت لار دەکردەوە، بە چەپو راستدا، خۆی لە سەماش نەدەچوی، لە گینگڵی ئازارێك دەچوی، لە تلانەوەی ژانێك بەدەم مەرگ یا لەدایك بوونەوە سەما بوو.. سەماش نەبوو.. سەمایەكی درێژخایەن، هەر هەمور قەفەكانی سكە سپییەكەت دەلەرزاند، لەرزینێك كە لە‌رزانە‌م پیّ بخات، لە درزە بزرە‌کانی سکتە‌وە گوێم لە ئاهە‌نگ‌ر مێسیقایەکی دلگیر دەگرت، هەر لەسەر ئبقاعی ئەو مێسیقایە تێ سەمات دەكرد: لە تەنیشتمەوە، لە پێشمەوە، لە پشتمەوە دەهاتیتو دەچوریت، خۆت دەلەنگاند، تاوتاوێك خۆن دەگرخاند،
هە نیگاکانت، شە‌ه‌وە‌تبازانە لمووزت درێژ دەکردر لە نارکە‌وە بە‌رە‌ر مووسلدان ختووکە‌ت دەدام، بۆ تاوێکی دیکە ئاهێك لە درزەکانی سکتە‌وە دەهاتە گوێم دەتنووشاندەرە، چاوم لە تاریکی دێڵانەکەت دەبڕی‌ر کە پورەر قورڵایی‌و خۆ خنکاندن بانگی دەکردم، لەو دێڵانەوە تا ناو هەناوتم دەدی، دەرەوە ساردو ئەوێش گەرم، جاروبار دەبوویتەوە بە خۆت، جاروباریش نیوەژنو نیوەشت جاڵجاڵۆکە، لەناکار ون دەبوویتو بەرگێکی دیکەت دەپۆشی، کاژێکی دیکە، رەنگێکی دیکە، هەر جارەر سەرو رووخسارێك، سەرو رووخساری خۆتو هی هەور نەور کچر ژنانەی رۆژێك لە رێژان بەنازێكەور بەڕێكەوت سەیریان کردبم تارلێکت چێ دەکرد، نەمدەزانی چۆن بزر دەبیتو لەکوێۆە بۆم دەهاتیتەوە، لە تەنیایی دەترسام.. ئەوەندە دەترسام کە لەی مالە‌دا جێم نە‌دە‌بۆرە‌و قەستم دەكرد بێمە ناوتەوە، كە لە هە‌وداو ڕایە‌آی مالی بە‌تە‌ون چنراومان ڕادەمام هەر دە‌زوویە‌كی دەبور بە
پەتی سێدارەو منی بیێ ئۆقرە دەکرد، دەهاتیتەوە ترسی منت دەرەواندەوە، جوانترین پەپوولەت لە باخان راو دەکرد دەتەیێنایەوە،
پەپورلەی وا کە هێشتا تۆزو گەردی هەڵڵ وا بە باڵکانییەوەو بۆنی گوڵە بەیبورن لە دەمییەوە کاسی دەکردم، داوات دەکرد کە بیخۆم، پەپوولەیەك: دورانو سێیان٠٠ تاوێكی تر بزر دەبوویتو دەهاتیتەوە، لەو مێشە سەوزانەت بۆ ڕاو دەكردم كە من قێزم لێ دەکردنەوە، لێم توورە دەبوویێ
"کە پە‌پورلە‌کانت پێ ناخورێو بۆ مەرگیان دەگریت.. چیت لێ بکەم.. ها؟ تۆ کە ئەوەندە هەست ناسكو بە‌قێزر بێزی خۆت لە
برسانا دەکوژیت.. ! "
راستت دەکرد.. من بەدیار مەرگی پەپوولەکانەوە هۆن هۆن دەگریامو لەولاش بێزم لە مێش دەکردەوە، لەوە دەچور بەدەم سەماوە حەز بكەیت دیاریم پێشكەش بكەیت، نیگات دەکردمر وات پیشان دەدا كە نیازت پاكەو لە خەمم دای، زوو زووش دەتوت:
"وەرە با لەنێو درێژترین دەست لەملانێو ڕاموساندا بتوێینەوە.. وەرە ئاوێزانت بم.. راتمووسم.. گوێ بگرە.. ئیتر ئەوە دوا پلەو قۆناغی مەستبورنی منە بە ئەوینداریو خۆشەویستی، یان وەرە ناومەوە یان من دێمە ناو تۆ.. عیشق تێكەڵبوونی یەکجارەکییە،
تۆش تا لە دەرەوە بیت هی من نیت.. دەرەوە زێر ساردەو خەریکە دەیبەستێ.. وەرەو بتخەمە ناو هەناومەوە.. چاوانت بکەرەوە مەنوو.. تۆزێكی تر دەتوانی پاش ئەو عیشقو غە‌زە‌لە لە هەناومدا تێر تێر بنووی.. لەوێدا ئارامو ئاسوودە بە.. كەس دەستێ ناتگاتیێ.. تۆ خۆت هەموو جارێك وتووتە: دونیای دەرەوە جگە لە هەڕەشەر مەترسی هیچی دیکەی تیا نییە.. سەیرکە.. سەیری ئەر داوە باریکەی وا لە دەممەوە دیّتە دە‌ری‌ڵو بۆ تێی فییێ دەدەم.. ئەوە نە داوە‌ر نە هەودا.. ئەوە بەندی هەناوی منە‌ر تووخوا مە‌بیچرێنە. تەنها تنۆکێك لە شەهوەتی خۆتی بخە سەرو پورە‌و لای من وەرە. چار ببرە چاوانمو وەرە. ئاگات لێ بێ وەك لەنێو حە‌كایە‌تە كۆن‌و ئە‌فسانە‌كاندا باوە: چاو بتروکێنی. یان سەیری راستو چەپ بکەیت. یان بۆ هەر دەنگو سە‌دایە‌ك ئاویِ بدە‌یت‌وە،
جریوەی مەلێك وات لێ بكات سەر هەڵبیە.. هەر شتێك لەو شتانە بكەی لەجێۆە دەمریت.. من پاشەوپاش دەكشێمەوەو تێ بەدوامدا وەرە پێشێ.. هەر تەنها تنۆكێك لە شەهوەت.. یان دڵۆپێك لەو دڵۆپانەی لەتاو هەوەسی خۆمو خۆت ناو دەمت پر دەكا لە ليك.. چاو ببرە چاوانمو وەرە !
من خۆم بە دە‌زورە‌كە بەستەوە تۆش لەو دوورەوە هەر هەمور حە‌رامە‌كانی خۆت پێشانم دەداو لەو تە‌ون‌و تالە‌وە خۆت لوول دەکرد، چ نازد چ عیشوەیەکت دەرشت، من نوقمی ئەر چاوانات بورم کە لەر ساتە وەختەدا بەسەدەها گلیێنەی رەنگاورەنگ دەدرەوشاونەوە، چاوم لەسەر تۆ بوو، ئاه.. کە شۆخو شەنگ.. رازاوە بوویت، بەدەم چرپەوە لێوە تەرەکانت دەجووڵاند، هەر ساتە‌و ئالار والاتر دە‌بوریت، گەمەت دەكردو لێوەكانت لە لێوە‌كانم نزیك دەخستەوە، ئەو لێوانەی كە‌مێكی مابوو خوێن لە دەمارە
باریکەکانییەوە فیچقە بکات، ڕەنگت کە ڕەنگی هەمور دونیای تێدا توابۆوە بانگی دەکردم، هەر ڕەنگێكو بە زمانێك، دەنگت:
ئاوازی سیحراوی هەر هەمور مەلو فرِندەر خە‌آقە‌ندە‌کانی نار سروشت بوون، دونیا ساردو دەنگی تۆ گەرم، خوێنی تۆ گە‌رم‌ر نیگات گەرمتر، شنەبایەك لە دواوە وەك پەپوولە پایزە بم هەڵیدەگرتمو لە تۆی نزیك دەخستمەوە، نزیكو نزیكتر، لەناو منیشدا خویێنو ئاو دەكەوتنە سەر نەرمە شەپۆلانو تاوێكو جیادەبوونەوەو پاشان تێكەڵ دەبوونەوەو، هێزێكی گەورەتر لە شەهوەتو تەماعێكی کوشندەتر لە هەوەس بانگی دەکردم، شنەبا دەبور بە رەشەباو گۆگۆی دەیترساندم، لەناو ئەو شنەو رەشەبایەشدا چرپەی داوات هتا دەهات زالْتر بوو، هرگیز تۆ نەبوویت کە بانگت دەکردم، نرکە‌ونالە‌ی خوێنت بوو، تە‌لیسمێکی سەیر لە رێحی تۆدا، حە‌زێك لەودیو هە‌وە‌سە‌وە، بەهێزی کوشندە وەك بانگی مەرگ کە خۆراپسکاندن لێی مە‌حالّ بوو، ئەفسوونێك بوو تیژر تێپە‌یو لەر دیو جوانیت، گەورەتر لە فریوی جوانی هەر هەمور شاشۆخە‌كانی دونیا، فریور جوانییە‌كە مە‌حالە هی تەنها ئافرە‌تنّك بیّت، بانگێكت لە بانگی بەهار دەچور بۆ هاتنی گولە‌كان، یان بانگی بەفر بۆ خۆر تاوەكو بتوێتە‌وە‌و خاكێكی وشك هە‌آیمێیت، ئاگام لە دونیای دەوروبەر نەدەما، خەمیك بور لە چاوانی تۆ وەك دور مانگی گەورە لەبەردەممدا دەدرەوشانەوە، دور مانگ لەناو ئاودا مەلە بكەن،
نە‌تدە‌یَشت نەر هەمور جوانییەی دە‌وریە‌رم ببینم، بۆ هەر کویّ ناوپم دەدایەوە مانگی پووت بە‌شە‌وارە‌ی دەخستم، چیت چاوەرێ دەکرد.. چی..؟ دەتوت پەرەمورچەیەکمو کەرتورمەتە سەر لەپی با، لاوازو بێ توانا، چ شەو یان رۆژێکی سەیر بور کە تۆ هەمور سیحری خۆت رژاندبووە ناو هەردور چاوم، بە بریای جەنگاوەرێکی دلێرەوە بە چوار دەورمدا دەهاتیتو دەچوویت دەخولایتەوە،
گەمەی بردنەرەو دێرانت لەگەڵ دەكردم، شانازیت دەكرد كە تۆ چەندە ئازاو بیێ شەرمو خۆراگریت، منیش چەندە ترسنۆكو شەرمنو لێوە لە‌رزە دەتوت تۆلای هەمور مێینە‌كانی دونیا لە من دەكەیتەوە، وەك ئەوەی من نوێینە‌ری هەر هەمور نێرینە‌كانی سەر زەمین بم، وەك تاوس شاپەڕی باڵە ڕەنگینەكانت لەزەوی دەخشاندر منت دەخستە ژێر تەپوتۆز، بە چوار دەوری خۆتدا تاڵداوی ئاوریشمیت دەچنی، هەمور لەشت ببور بە کارگەیەکی رەنگینی چنین، بە دەوری مندا شوورایەکی ئاوریشمینت دەچنی، لە چاوتروكانێكدا هەردوركمان كەرتینە ناو بازنەیەكی گەورەی ناوریشمین كە خۆرەتاو بەناو دەزوولەی ناسكو تەنگو باریكەكانییەوە سەدها ڕەنگو پایە‌ڵی رۆشنایی دەڕشتە بەردەممان، وای لە چاوەکانت باقور بریقی لە جریوە جریوی ئەستێرەکان دەچور لە
شەوێکی زێر تاریکدا، بەو هەمور ڕەنگو رووناکیو گەرمییەوە بانگت دەکردم، لە ناکار بایەکی سارد هەڵیکردو من لە سەرماندا هە دەکردم، یووەر قوولابی خۆت بانگت دەکردم، هەردور قاچم تەزی بوون، نەدەجورلان، هەردور دەستەکانم لە دور ستوونی سەهۆلێ دەچورن، بالام كۆڵگەیەك بور لە بەفری بەستور، نەمدەزانی چی بكەم، دڵنیا بووم بێمە ناو تۆ دەتوێمەوە، لە شوێنی خۆیشم بوە‌ستم نەو "با"ی سە‌رسە‌رە پە‌قم دەکاتەوە، تۆپی پانو پۆپی ناوپیشمین، بە تەونی هەزارەها هەودای پە‌نگاوپە‌نگە‌وە تا دەهات گەمارێی دەدام، زانیم تازە مەحاڵ، كەوتمە نێوان زستانی خۆمە هاوینی تۆ، نە عیشقت لەتەك مندا دەكردو نە جەنگت بەرپا دەکرد، تۆ مەکرو تەڵو داوەکانی خۆت تاقی دەکردەوە، بەندو باوەکانی خۆت دەچنی، جوانی پپر لە فریوی خۆت ساز دەکرد، من هێدی هێدی کەمەند گبری سیحرر فیتنەی تۆ دەبووم، دەهاتم.. تاریکیو گەرمی ناوەوەت بانگی دەکردم، هەناسەی گەرمت،
دەهاتمو سەرم دەخستە ناو دەمت تا گەرمم بێتەوە، هەستم بە تەوژمو شەپۆڵی خوێنت دەكرد لە هەردور گوێمدا، زەریایەك لەنای تۆدا کەوتبووە سەر نرکەو ناڵە، لەناو رێحتدا ڕەشەبایەکی شێت گەمەی پێدەکردم، پەشێکاوو سەر لێشێواوتر بووم لەوەی بژانم ئەوەیان نرکەو ناڵەی هەوار هەوەسە.. شەهوەتێکی شێتە یاخود بانگی ترسناکی مەرگە، نەك بە چاوێك.. من بە هەزار چاو چری تاریکی ناوەوەتم دەبینی، لەپرِ سۆزر هەوەسێکی گەرمی خۆت هەمور لەشو رێحتی ڕووناك دەکردەوە، وەك ئەوەی كە فڕینێك پووەر ئاسمان هەڵمبگرێت، هەزارەها مانگو ئەستێرەم دەبینی، جاروباریش وامدەزانی جەستەت ئەشکەوتێکی نسرمەو فڕە فڕی بالی سەدها مەل بیێ ناوونیشان کە بترسن لێم خۆیان بەدیواری ئە‌شکە‌رتە‌کە‌دا دە‌کێشاء لەنێوان رۆشناییو تاریکیدا من وێلێ دەبووم، كەنەفتو ماندور حەزم لە خۆرنكردن بوو لەنار ئەشكەوتەكە، خەرتنێكی قوولێ كە باڵەفڕەی مەلەكان وەئاگام نەهێنێت،
لەر ساتەوەختەدا سەد ئاسمانیش تە‌ماعی فرینی نە‌دە‌دامێ، تاریکیو رێشنایی کە بەدوای یەکدیدا جێگۆڕکێیان دەکرد گومپای دەکردم، چ مەستیو ئەفسوونێك بور بۆ رۆحی هیلاكو پەژموردەی من، گوێم لە هاوارر داوایەك بوو لە ناوەوەی تۆدا كە بۆ تەماسێكى خۆشە سیحراوێو توانەوەیەكى ئەبەدێو خنكاندنێكى بێ ئازار بانگى دەكردم، تاوێك دەبوویت بە دەریاو دەخزامە ناوتو بە هەموو لایە‌كدا سە‌ربە‌ستانە مەلەم دەكرد، باقو بریقی مە‌رجانو بەردی گە‌وهە‌ر ئاسا لە بنکی دە‌ریاکە شپرزەی دەكردم،
کەچی لەناکار هەردور قاچم لە گیاور گوڵی بە کەروێشکە کەروێشکە کەروێشکە چپی قە‌وزە کە چپی قە‌وزە کە ڕەنگو بۆنی منداڵدانی دایکمی دەخستەوە یادم، دڵێ تێو دڵێ زەریاكە بەیەكەوەو لەسەر هەمان ریتم لێیان دەدا، تەوژمو شەپۆل خوێنی تێو هی زەریا كە لە یەکدی جوێ نەدەکرانەوە، ترسی ماسییەکان ترسی ناو رێحی چچ لە ئارەزووت بە خنکاندنی من، شەهوەتی نەهەنگێکی برسی بۆ قوتتدانی من هاوشان بە شەهوەتی جەستەت بۆ هە‌للوشینی من، لە سەد لارە ئاور خویێن ساردی‌و گەرمیان لێکدی دە‌دزی، من چیتر مەلەم نەدەکرد، خۆم دابووە دەست سووڕی خوێنو شەپۆڵە گەرمەکان، تەراو لەوە دەرچور بور بەرگەی هیچی دیکە بگرم، دەبور بێمە ناوت، ملکەچکردن لەو ساتەوەختەدا گەورەترین ئازایەتی بوو، خۆدان بەدەستەوە ئەوپەڕی مروەتو بێباکیو جوانی بوو، سەرزەمینی زیندەگیو چاڵکانی مەرگ سنووریان بەیەکەوە نووسابوو… من مەدهۆشو بێ پەروا دەهاتم، کەیلو کاس، لاسەنگو شێواری نەفسوونیێك لە چاوانتار زرنگانەوەیەك كە زەنگی ناوی خۆم بور لە گەرووتا بانگی دەکردم، ناودەمت پێر لیکی دەکردو نەر خۆلە پۆکەی بەرپێی خۆت کرد بە لیتە، تێی چەقیتە تەکانت دەدا بە داوەکەوە بەرەولای خۆتم بە کێش بکەی، هەر دەمەو پێسێت ڕەنگێکی دەنواند.. دەنگێشت خۆی دەگۆڕی، تێکەڵێ ڕەنگەکان بە شەوارەیان خستم، زوو زووش دەتوت: سەیری چاوانم بکەر غافلگبر مەبە، سەیرە… لەبری دور چاو… هە‌سارە‌یە‌ك چاوم دە‌دیو پرِشنگی پرِ لە‌تینِو تاریان سە‌رمە‌ستی دەكردم، لە سەد لارە
ئە تۆ دەمور شێنگەم بۆ دەماتر جوانیت چوار دەوری کردم بە شەبەنگە ئیدی تیا ون بووم.. تۆ هەمور شێنێکت کرد تا مەرگی پەپورەکانە خوێنی پێاوی جاڵجاڵێکەکان لەیاد بکەم.. ئەی خودا کە سەرحاڵۆ پچ هەوا بووم، قاچە باریکەکانت سەرخجیان راکێشام، جوانترین جوولەر خۆنەوی کردنر بەلادا کەوتنو لەنگینەوە.. تۆ دەلەنگیت.. چەندە جوان ئەو قاچانەت لەژێرتا دەشكانەرە٠ كتو پر گوێم لە نركە نركە تۆ دەبور؛ نركەیەكە كەمەرشێكن بورە٠ نركەت بور بە چرپە٠٠ بە ئاهو هەناسەیەكی شەموەتبازانەی تێكەڵو دڵپرِكێن، بۆنێكت بۆ دەناردەم كە تەواوێك مەستو حەیرانی دەكردم، لەو بێنو چرپەو هەناسانەت غەزەلێك دەتكا، خەمێكی تەنك… تەنكێر لە باڵی ئەو پەپوولانەی بۆ من ڕاوت دەكردن، منو تۆ… هەردوركمان بۆ ماوەیەك قسەمان بیر چور بۆرە، لە شوێنی خۆتدا ماتو زەبوونانە رِامای، خۆت کێڵ کردەوە، قاچەکانت لێکدی دەخشاندن، ئەو نەرمە تورکەی سەر پشتتو سەر هەردور شانەكانت گیش دەبورنەوە، هەردور لاشە‌ویلگە‌كانت دە‌كرانە‌وە، لەژیر تریفەدا دە‌برسکایتە‌وە، تاو نا تای لە‌بە‌ردە‌میدا گەورەتر دەبووی، ساتە‌وە‌ختیّك تێپە‌ری‌و یەك مور لە لە‌شتدا نە‌دە‌جوولا، هەتا باریکە شاخە‌كانیشت نەدەبزواند، وام زانی ماتدوویووی، مردووی.. وەلّ نا.. بەدەم هانکە هانکە‌وە ثە ساتە تۆ بیرت دەکردەوە.. لە چی؟ نەمدەزانی.. بەلام هەستم دەكرد كە ئەپەڕی تەقەللا دەدەی تا لە ناوەوەی خۆتدا خەیاڵێك یان جووڵەیەكت لەم بشاریێوە، پاشان كە كەوتمە ناو هەناوت هەستم بەر جورلەیە کرد: جورلەی ئەوەی کە بمخۆی چونکە زێرت خۆش دەوێم، جورلەی گومانێك کە ئاخۆ لە دەرەوە بم یان بمخەیتە نار هەناوت؟ جورلەی خەیالێك بەوەی لەنار خۆتدا تەقەت بمپارێزی یان بەجێم بێلی لەنار ئەو كەلارەیەدا بۆ هەڕەشەی سەرماو جاڵجاڵۆكەكان، لەناو هەناوتدا دەكەوتمە دوای نەر جورڵەر خەیاڵو بۆم ڕاو نەدەکرا، لەگەڵ تەوژمی خوێن هەموو خەیاڵو جوولە‌کانی دونیای دە‌رە‌وە‌ت بە لامدا تیی‌ژ تێدە‌پە‌رین‌و من نە‌مدە‌گرتن، لەنای هەناوتدا ئاسانتر گوێم لە ترپەی دلە ترساوە‌کە‌ت دەگرت، لە سورڕی خوێنی پڕ لە شپرزە بوون کە هەندێ جار هەستم دەکرد ئەر شەپۆلە خوێنەت لەتار قەهرر خەمی ئبرەییو بەغالەت ئاپاستەی خۆی دەگۆپیو هاژەی پەڕەی گوێیەکانمی دەدپاندو کەپی دەکردم، سەرەتا نەمدەزانی… بەڵام کە لەنار ه‌ناوتدا لە پەلوپێ کە‌وتم‌ر ئەو شلە ژە‌راوییە‌ت بەسەرمدا پِشت، هێدی هێدی نێگە‌یشتم کە تۆ بەمای لەناو خۆتدا بمتوێدیتە‌وە،
گوێم لێ بوو. لە دڵەوە دەتوت: ماوەیەکی دیکە تێکەڵ بە خوێنەکەم دەبیتو ئەوەش ئەوپەری خۆشەویستبیە، لەوێدا تێکەڵ بە خیۆکەکانمبەو ئیدی بە هەموو شادەمارو ریشاڵکانی لەشمدا سەفەر بکە، بە چرپەوە.. عاشقانە.. دواتر بوو بە پارانەوەو تکایەك کە ئاهی لێ تکا، بەدەم گریانێکی خنکاوەوە بانگت دەکردم۰۰ وەرە.. دوودڵ مەبە.. منیش کوێرانە.. گێلانە.. سەرمەستانە.. هائم..
هانم.. هەستم کرد گەر بەپێی ئەو بۆنی گژوگیایە بێ کە کە‌للە‌می دە‌تاساند، ئەو وەرزی عیشقو تێکە‌لبوون‌و توانە‌وە‌یە: هەر دەبێ وەرزی بەماریێ، تا گەیشتمە لات دیم بەفرێکی ئەستوور دەبارێ، لە سەرمانا هەڵدەلەرزیم، ویستت بە ماچو باوەشێك گەرمم بکەیتەوە، خۆم دا بەدەستەوە، پێگە‌كە گەلێ دوور بوو، لەسەر خۆر نەرم ونیان سەری منت خستە ناو دەمتەوە، دەرەوە ئەوەندە
سارد بور هەستم بە هەلاری گەرمی ناو دەمت کردو پتر خۆم شل کرد، تۆش دەتوت: وەرە پێشێو لەگەڵما جووت بە، لەوە دەچور خۆزگە بخوازم لە دەمتەوە بكەومە نار هەناوت، لەو دۆڵانە تاریكەوە بێمە ناوتەوە، لەشی تۆ گەرمو تاریكو پەنا، منیش ماندوو…
خەو لە چاوان شکاو.. بە زمان کە دەگەیشتە هەر هەموو ئەندامێکی لەشم منت دەلستەوە، ئەو لستنەوەیە سری کردم، لە جووڵای خستم، تۆ منت هەڵدەلووشیو گرێ بە گرێ قوتت دەدامو من بێ باك بووم لەوەی لە باوەشتا دەمرم، وەی لەو تونێلە درێژر تاریکەی نار لەشی تۆ کە نازانم چەند رێژر شەوی ویست تا پیایدا تێپەڕیمە تاریکییەکی چڕ میەرەبان لە کۆتایی ئەو دۆلانەی تۆدا بانگی دەکردم، بە چەند قەپو پاش چەند ماچو موچڕکەر تەکان کەوتمە نار هەناوت، وەك مناڵێکی ساوا کە بۆ نار ببِرێکی پچِ ئار سەرانگرێ بێ٠٠ سەرانگرێ بووم، كە دواجار خۆم دەنێو تاریکی کوشندەی ناو هەناوت بینییەوە ترسامو گریام، گریانێك كە وای لێ دەهات لەناو تۆدا گۆمێك لە فرمێسك هەڵرێژمو هەر خۆم بەتەنیا مەلەی تیا بكەم… دەتوت: دەبەس بگری… بێ هوودە بوو… من هر دەگریام.. دەتوت: ئەوە سە‌رە‌تایە‌و کە‌مێکی‌تر بەو تاریکییە پر لە میە‌رە‌ی ناو هەناوم رادێی، تۆزێکی دیکە دەبیتەوە بە
کۆرپەلە پاشان ئەو دەڵمە چاو نەپشکورتووەی کە دەنێو وێلاشی رێحمدا تا ئەبەد جێگیر دەبیتو… دەگەیتەوە بەو سەردەمەی کە ئێستاکێ لە یادت چووە… ئەوە منم وا دەکەم برِت بکەوێتەوە، ئەو زەمەنەی تیایدا ئاسوودەو ئارام لەوێدا… لەناو منداڵدانی ژنێکی دیکەدا کە دەکرێ هەر خۆم بووبم مەلەت دەکرد، ئیدی تەواو.. تۆ هی خۆمیو چیتر کەس بۆی ناکرێ هەڕەشەت لێ بکا،
زیانت پێ بگەیەنێ، نە سەرمات دەبێو نە گەرما، نە دەترسیو نە برسیت دەبێ، کەس ناتبینێ، دەتوت: بمبەخشە کەسەکەم…
بمبەخشە. بیرت نەچیّ هەر خۆشەویستییە وای پیّ کردم، ناچار بووم کە بتخۆم.. من هێشتا لە هەناوتا بووم کە لە درزە زێرە‌کانی ههەردور لای سکتە‌وە شتی سەیرم دەدی.. بە چاوانی غە‌یبیش بیّ دەمدی: ثەو هێلکانە‌ی لە تۆوی منو تۆ دە‌رسکان.. یەکەیەکە
دەتروکان، بێچووە جاڵجاڵۆکەی ڕەنگاوڕەنگ دەماتنە دەرێ، هەریەکەر سەرمەستانە بۆ بۆنی ژیان خۆی بۆ ئاسمان هەڵدەدا، من بەغیلیم پیێ دەبردن، لەولارەش خۆشیم لێ دەهاتو دوا جاریش باوکانە بۆیان دەگریام کە رۆژێك دیێ هەروەکو من لەپای خۆشەویستی لە زیندانێكی وا تاریكو شێداردا بەند دەكرێن، هەریەكەو دارێكی بە بنمیچەكەوە هەڵواسیو سیحربازانە خۆی پێدا شۆی دەکردەوە، لەی ماڵ چۆڵر کۆیننەدا کە تاوێك لەمەوبەر منی تیا بەند کرابووم دەهاتنو دەچوون… دەچوون… دەتوت: ئەها سەیری ک…بۆ چ دەگری؟ خەم بەچی دەخۆی؟ چاو چاو ئەمجارەیان خۆشەویستی چۆن ئەم کەلارەیەی ئاوەدان کردۆتەوە؟ سەیری کە چەندە عاشقێکی گەورەی تۆ، بە مەرگی خۆت سەدەها جاڵجاڵۆکەی جوانت بەخشی بە منو بە ژیان، خەیالێ نەکەی تۆ جوانترین شە‌یدو جوامێرترین قوریانیت، قەهری منیش ئەوە بور کە من تا ئەو حە‌لە‌ش نەمدەزانی ئاخۆ چەند دەبێ وام لەنێو هە‌ناوتار چەندی ویست تا بوومەوە بە کۆرپەلەو دواجاریش دەڵمەیەکی لە خوێندا مەییو، تۆ ئەگەر چی زەیستان بووی بە ماندوویوونێکەوە قاقا پێدەکەنیت، لەو کوشتارگایە ڕادەمایتو بێباك لە مەرگی من، بێباك لە سووتانم، لە خنکانم، ئارام بە توانەوەم لەنێو خوێنتا لە وردیلە‌كانت ورد دەبوویتەوە، هەر بۆ ئەوەی بیسە‌لمێنی كە‌یف سازی گەمەت لەگەڵ نێرە جاڵجاڵۆكە‌یە‌ك دەكردو بە چە‌پوك لە
لمووزیت دەدا، تا پێر ناو هەناوی ساردی پاش ئەو "زانە"هت گەرم کەیتەوە ئەو پەپوولانەت دەخوارد کە من لەپاش مەرگم جێم هێشبوون، ئاسوودەش بووی بەوەی کە تۆزێکی دیکە گەورە دەبنو غەمناك بەوەی کە بە دونیادا بلالی دەبنەوەر جارێکی دیکە نایانبینیتەوە، خەریك بور بكەریتە ژێر خەوێكی قوولێ، من لەوە ترسام ئیدی لەر خەوە راست نەبیتەوە، من نەمدەزانی ئەوەی تێ کردت ناوی چی لێ بنێم: ڕاو، دوژمنکاری، گەمەیەك بۆ ڕەواندنەوەی بێزاری، ئێرەیی، سەرکێشی، شێتی، کوشتن لە تای خۆشەویستی، مەیلی من بە مەرگێ شامەرگێك لە ترێیكی لەزەتدا، تۆڵ یان ئەوپەری تامەزرێ بوون.. تا فەنابوون.. چی.. و..
چی۰۰ وەلێ ئەوەندە دەزانم کە من هێدیو دەتوامەوەو ناو هەناوتم پتر تەی دەکرد.. هەندێك جار سینەت دەبور، کەچی تەنها دڵت بەخورپەو ترپەوە، خورپەو ترپەیەکی ناقۆلا دەفەی سینەتی دهە‌ژاندو منی زەندە‌ق بردوو دەکرد، من دەترسام، لەو تاریکییەدا بێدەنگی کوشندەو ترسناك بوو؛ تاوتاویش پڕ لە هاوارو قیژە، ئاواهی تۆڵەت دەکردەوە.. تۆڵە لە چی نازانم.
تۆ دەتوت:
"لەوەتەی من تۆم خۆش ویستووە نار هەناوم وشك بۆتەوە، من هەمیشە لە داخو ترسی ثەوەی كە رۆژێێك بیێر لێم بتۆریێیێ حێم بێ كرمێ ببوو٠٠ وشكو رەق بوومەوە.. تا دەهات باریكو بنێس، زەردو لاواز.. ئەوەتا دوا جار بە تۆ ناو هەناوم تا ئەبەد تەر دەبێتەوە.. تۆ لەوێبە.. تەقەتو سەر سەلامەت.. نە برسیت دەبێر نە تینوو.. بچمە هەر شوێنێك تۆ لەگەڵمای.. ئیدی تا ئەبەد لە‌گە‌لّ خویّنمدا تێکە‌آی‌ر هەمور رۆژێك بە دە‌مارە‌كامدا سەفەر دەكەی، دەگەیتەوە دل‌مر لە‌ویێوە جارێکی دیکە دە‌یژێیتە‌وە نای هەر هەوو ئازای جەستەم.. ناو هەناوم.. ناو پیشالە هەرە وردو باریکەکانی دیدە‌کانم.." تۆ قسەت دەکردو من گە‌رد بە گە‌رد لە تۆدا دەتوامەوە.. تا دەهات دەنگت دەبور بە چرپەر لە مندا دەمردو دەخنکا.. شی دەبوومەوەو دەکەوتمە سەر شەپۆل خوێنەکەت..
پارت دەبورمو کۆی دەکردمەوە خوێنەکەتە پەرت دەبوومو کۆی دەکردمەوە هەناسەکەتە هەر بەقەد سەرە میکوتەیەکم لێ مابۆرە… خۆم دەکرد بە هەمور ئەر کەلێنو کونو گەردیلانەی ناو لەشت کە لە دەرەوە خەونم دەدی بیانگەمێ… هەر بۆ ئەوەی بیسەلمێنم کە زیندورمێ پێچەوانەی تەوژمی خوێنەکەت مەلەی خۆمم دەکردە وەلێ دەمزانی هەر تاوێکی دیکەیەو لەتۆدا دەمرمێ دەتوێمەوە.. دەخنكێم.. خۆ لەگەڵ خنكانى منیش لە خوێنى تۆدا هەموو شنێك دەخنكا، سەیرە ساتى مردنم لەناو تۆدا جارێكى دیکە وەك مرێڤ خۆم بینیییەوە، لە دەرەوەی تێدا، لەوە دەچوو؛ وەك ئێستا، لە سەریانێکی ئاواهیدا دەست لەملانێی یەکدی بوریین، کەچی زور زورش لەبەر دیدە‌مدا دەبور بە کە‌لاوە‌ر پچ لە تەونی جالْجالْوكە، جارجاریش بیابانو. قاقرِیَك پچ لە درِكو دالْ،
گەلوولێك هەلیكردر بور بە پێشەنگی ڕەشەبایەكی وا ترسناك كە مرێف لەگەلێ خۆیدا هەلبگریێ هاتبوومە ناوتو كەچی ڕەشەباكە لەناو خوێنتدا لوورە لوور هە‌آیکردبوو، من گلە‌بی ئەوەم لێ دەکردی کە تۆ بۆچی منت خوارد، تۆش بە میەرەوە هە‌ولّت دەدا لەر خەیالێر وڕێنانە پاشگەزم بكەیتەوە، دەتوت: ئەوە نییە وایت لەتەکما، زرپو زیندووی، بێ هوودە بوو.. دەمویست وات لێ بكەم هەست بە گوناه بكەى كە لە خەونێكى وا چە‌پە‌ڵدا دڵت هات من بكوژیت، هەر بەناوی عیشقە‌وە لەناوم بەریت، من پێر دنە‌م دەدای، تۆش هارتر دەبووی بەڵام هەرگیز ملت نەدا، سەرەتا ژنانەو نەرم ونیان، بە ئیقاعێکی زۆر لەسەر خۆ، بە داێکی پرِ لە سۆزێكی یووت لێم دەپارایتەوە، سەرینی خۆت جێهێشتو سەرت خستە سەر سەرینەكەی منێ بە وتنی گۆرانییەك گەرەکت بور ترسەکەم لەدڵ دەریکەی.. "دور سەر لەسەر سەرینێ.. ناسکۆڵەو نازەنینێ" نەخێرێ من هێشتا دردێنگ بوومێ. تۆش شلو مل غەزەلت لێ دەتکار مەیلێکی ژنانەت دەنواند، من خۆم پتر تاڵو ترش دەکرد، تۆ خەندەر سۆزر میەرت دەباراند، کەچی منی مرد مۆچ گلەییم دەكرد کە نە‌دە‌كرا فێلم لێ بکەیتو لە ترێپکی لە‌زە‌تو خۆشیو دەست لە‌ملانێدا من فریو بدە‌یتو بە ئێسك‌ی پروسکەرە قورنم بدەی… تۆش مەکریازانە وەك ئەوەی ژیرم بکەیتەرە گەمەت بە قژم دەکردو دەتوت: وامەڵێ… تۆ خۆت هاتیت… تۆ خۆت هاتیت… بەسەری پەنجە نە‌رمە‌کانت بێخی سە‌رمت دە‌خوراند… من مردبووم‌ر توابوومە‌رە… بەنێو خوێنتا دە‌گە‌یام کە لە‌تای عیشقێکی شێتانەدا کەفی دەکرد.. من دەکەوتمە دوای ئەو کەفە سوورانەو خۆم لە مەرگ گێل دەکرد، لە خوێنتا مەلەم دەکردو کەچی لە هەمان کاتدا هەستم دەکرد بەسەری پە‌نجە‌کانت گەمە بە نەرمایی گوێم دەکەی، زێر دایکانە بەسەری پەنجەی گە‌ورێنە‌ت ناو لەپی دەستی راستە‌مت دە‌شێلاو لە خۆشیانا خەو دە‌یبردمە‌وە، گلە‌بیت دەکرد. دەستەکانت کردە ملم.. بێ هوودە بوو.. نەدەکرا پاش کوشتنم، لەدوای تیاچوونم لێت ببورم.. دەموت: تازە تەواو.. تۆ چۆن من لە چەند داۆپە خوینێکەرە دەکەیتەوە بەر مرّۆڤ جاویدانەی جاران؟ هەردور دەستەکانمت ماچ کردو وتت: ئەی ئەوە نییە لەتەکما راکشاویت بەقوربان… ئەوە نییە دەتوێنمر گۆرانیت بۆ دەچرِم، هێشنا لەسەر جێگاکە راکشابورمر وەئاگابووم، لە خەونەکە راچەنیبووم، کەچی لەژێر پەتۆکەوە، هەر بەدەم قسەوە، دەستم لە قاچەكانم دەدا، درێژر باریكو تووکن، هەر دەتوت قاچە‌كانی جالْجالْرِكە‌ن، هێشتا لەنێوان خەونو بێداریدا بووم كە بە هەردوو چاوی خۆم، یێیێ، دەمارە زێر باریێو رِه‌شە‌كانی سەر هەردوو دەستو قاچە‌كانی خۆم دەبینی، تووکی نەرم بەسەر لەشمەوە، هەر كاتێك دەجوولامو هێزم دەدایە بەرخێم، دەمارێكم دەپچڕاو خوێنی لێ دەچۆڕا، ماسولكەیەكم دەتەقیو لێك هە دەبنەوە. سووك سووكیش ئارەقەی سەر تەوێلت دەسرییەوە كە زەنگوڵ زەنگوڵ دەرێانە ناو برێكانە، نزیك كەوتیتەوە، دڵم خۆش بور باردی کە هێشتا بۆنم دەكەی، هەناسەت دە‌نێی بە هە‌ناسە‌مە‌وە، سەرم هە‌لجیی مانگ بە پە قوولایی ئاسماندا دە‌خزاو وەك كەسێكە ڕاوی بنێنە وەك دزێك زوو زوو خۆی لەودیو پەڵە هەورەكاندا دەشاردەوە، تا تۆ نزیك دەكەوتیتەوە من پتر وێك دەهاتمەوەر بچوركتر دەبوومەوە، ڕەشەباكەش شێتانەتر لە جاران هەڵیکردو گفەگفی تەواوێ هەراسانی کردم، تۆ لەچاو مندا زێر گەورە بوویت، زۆر تۆکمەو چەسپیو.
ژنێکی لەندەهۆرو دامەزراو؛ ڕەشەباکە هەمور شتێکی سووکی بە هەوادا هەڵدەفراند، جارێکی دیکە سەریانەکەی پڕ کردەوە لە دڕێر دالێر پەپۆد پاتالێر زەرفی کۆنو جاڵجاڵۆکەر جۆرەها زیندەوەری تر کە من ناویانم نەدەزانی، وابزانم تۆزو خۆلێکی زێر کە دەڕژایە ه‌ردور چاومە‌وە کوێری کردم، چونکە هستم کرد تریفە دە‌مرێر ئە‌ستێرە‌کانیش لەبەر چاومدا دە‌کوژانە‌وە، بۆنی عە‌ترە‌کە‌ی لاملتم هە من ئەوەندەی تر بچووك دەبوومەوە، لێت پارامەوە كە لێم دوور بكەیتەوە، تنۆش لە ترسی رەشەبا دەتویست منی با بردە‌لە
بیارێزی، دەترسای رِهشەبا لەتەك جاڵجاڵێكە زێرەكانی سەربانەكە كە من نەمدەزانی لەكوێوە باریون "تێكەڵم بكاو بمفرێنێ' یووەو ئاسمانو سەربانێکی ترێ بمباو لە تۆم دابیێد بزرم بکات، لە خۆشەویستییەکی زۆرەوە هەردور باسکت لە منەوە وەرێنابوو.. توند دەتگوشیم بەخۆتەوە، رەشەباكە، شەقەشەق پەنجەرەكانی بەیەكدیدا دەدا، ئەوەندە بەهێز بوو دۆشەگو لێفەی متیلەکانی دەفیاند، یەکە یەکە سوڕاحی‌و جام‌و پەرداخو شەریەی دانراوی سەر دیوارەکانیدەفیاندو دەشکاند، چراو قوتیلەر فانووس, لامپاکانی دەکوژاندەوە، لقو پۆپی درەختەکانی دەشکاند، لە شکانی شورشەی پەنجەرەکانر بەیەکدادانی دەرگاکان تێدەگەیشتم ئەو رەشەبایە چەندە شێتانە هەڵیکردورە، وردە زیخۆلێو تۆزی دەکردە چاومانەوە، لەپاڵ دورکەڵکەدا ئەوەندەی تر كوێری دەكردین·· ویستت زێر عاشقانە بەخۆتەوە بمنورسێنی.· نەمدەوێرا ماچت بكەمر دیسانەوە وەك خەونەكەم لە باوەشتا بتویمە‌وە… ئە‌وساكە بۆ جارێكی دیكە بوومەوە بە جاڵجاڵۆكەی تۆزێك لەمەوبەر لە خە‌ونێكدا لووشت دا، لە باوەشتا تێك شكام، نا چکۆلەترو جیقنتر بووم لەوەی تێك بشکێم، لەراستیدا فلیقامەوە، من لەتاو هەڵمەتو هێرشەکانت هەترەشم چوو، لێرەو لەوێ خۆم مهالاس دەدا، لە ناکاو خۆم لۆ بزر دەکردی، کەچی ئاسان منت دەدۆزییەوە، لەسەر زەوییەکە دەخشامو لمووزی خوێناویم لەو خۆلە دەچەقی تا نەمدۆزیتەوە، بەسەریانەكەدا دەگەرامە خۆم دەکێشا بە شوورەی سەریانەكەدار بە هەر چوار دەوری خۆمدا دەخولامەوە، تاوتاویش گۆمبایەك بابەخولەی پێدەکردم، ئاخر لەو سەریانە رووتەدا شوێدێك نەبور خۆمی تێدا بشارمەوە، بێ کونو کەلەبەر، کتوپر هەزارەها جالجاڵکەو مێشو مەگەزی شەو بەدەورمدا خەرمانەو بازنەیان دەبەست، دڵم لەناو دەفەی سینەمدا جێگەی نەدەبۆرە، کوشندە کەرتبووە سەر کوتە کوتە هاوئاهەنگ لەگەڵ پێ کوتەی سەما شێتانەکەی تۆدا، بەدەم سەمارە جاڵجاڵۆكەكان لەژێر هەردور پێتدا دەپڵیشاندەوە، قرچە قرچ بەدەم فیچقە كردنی خوێنەوە زەندەقیان دەبردم، تاوێك هەنگاوەكانت نزیكو تاویّك دوور دەكەوتنەوە، تاویّك دەنگت وەك رەشەبا دەیلووراندر بانگت دەکردم، تاویّكی دیکە خامۆشیو بێدەنگیت شێتی دەکردم، چ گەمەیەکی چەپەڵ بور کە لەسەرخۆ دەیکوشتم، لەو شەوەدا من چاوەڕێی فریادڕەسێك بووم،
موعجیزەیەك لە ئاسمانەوە بێت یان لەسەر زەوی، تەواو خویّن دەچور، شەو لەناو دورکە‌لدا دە‌خنکاو من لەناو شەوو دورکە‌لدا تا دەهات بزرتر دەبووم، لەتاو مەرگی نەو هەموو جالْجالْرِکە‌یە
من رامدەكرد، تۆ لە هەر چوار لاوە دەهاتیتو بەردەمت دەگرتم، سەدەها دەستو قاچت لێ روابوو، هاوارم دەكرد تا یەكێك بە هانامەوە بێر فریام بکەوێتو رێگەی دەریازبوونم پیشان بدات کەچی هاوارەکەم لەناو دووکەڵدا دەخنکا، تاریکی شەو لە خۆیەوەی وەردەپێچام، دەترسام لە شپرزەبیو لەنار گەرمەی سەمای شێتانەتدا بكەومە ژێر چەپۆکت، چەندە دەبەنگ بووم، چەندە بێەوردە خۆم ماندور دەكرد تاوەكر قورتار ببم، لە دوررەوە گرێك لە دەمتەوە دەهاتە دەرێر دەیسوتاندم، لەناكار هەناسەت دەبوو بە زێر ساردو لە پەلوپۆی دەخستم، سێبەری بالات داگیری دەکردم، نالە‌و نە‌عرە‌تە‌ت کاری دەکردم، کە بانگت دەکردم.. ژانت دەخستە
دڵمەوە، لە حە‌ژمە‌تانا خوێنم دە‌كوڵو دەمارەكانم دە‌سووتان..
دەتوت: مەڕۆ٠٠ ژیانی منو تۆ بەیەکەوە گرێ دراوە !
من خۆم لێ گێل دەکردو هیچم نەدەوت، خۆم لە بانگی تۆ کەر دەکردو هیچم نەدەوت، خۆم دەشاردەوە، متو مردوو، هەندێك جار وات دەنواند كە منو تۆ وەك ژنو مێردێكی تەبا لەر سەریانە پیاسە دەكەینر سەیری ئاسمان دەكەین، یان وەك دور جاڵجاڵۆكەی دلدار دەکەوتینە تەنیشت یەك، شان بەشان، تۆ بە شانازیو حەزو فیزەوە رێت دەکرد، من سستو مردەڵەو ترسنۆكو ملکەچ، تێ سەرت دەیدا لە ئاسمان، منیش گرگنو بابردەڵە، پتر لە نێچیرەفانو نێچیر دەچووین، جار جارە خۆت دوا دەخست، جارجاریش پێشم دەکەتی، بە چرپەوە دەتوت: هیع مەشارەوە.. رازو نهێنی دڵت بدرکێنە.. من ئاگام لە خشەی مارو مێرووە.. ئەها بەم دونیا کاولبوونو کەوتنەوەی ئاگرەش جاڵجاڵۆکە بەدخووەکانی دیکە دەوری خولت دەدەن، بدوێ.. ئاگام لە هەمور جووڵییکتە، هەر هەور خە‌ونە‌كانت دەخوێنمەوە، ختوورەی دلت.. من هیچم نەدەوت.. دە‌بدوی‌ۆو نەینی شاردنە‌وە کوشندە‌یە‌و دە‌تکوژێت.. با بەو قەمرەوە نەمریتە .
بەدەم سەمای شێتانەوە پێیەکانت لە زەوی دەکوتا، لەرزان هێ لەرزانەت دەوتەوە، هاوارم دەکرد: ئاخر دەرو دراوسێ بە قسەنو ئابروومان مەبە، پتر تێت دەچریکاندو رووەو لای من دەهاتی، جارێك روو بەروو، جارێك پاشەو پاش دە‌كشایێەوە، قاچێكت دەدا لەبەر سکم، بە لمووز منت دەلستەوە، منیش تە‌مبە‌لّو تە‌وە‌زە‌ل لەبەر پێیە‌كانت كەوتبووم، لە رقاندا گاز لەسەر گازت لە پشتی ملم دەگرت، دەتزانی لێت دەترسام بۆیە وا سستو داوەشاوم، دەتقیێاندو دەتوت: بۆچی وا رەنگت پەریوە.. خۆ ناتخۆم؟
منیش ملکە‌چانە دەمووت: بۆ چیم لەو نێرە جاڵجاڵکانە‌ی دیکە زیاترە کە هەر رۆژەو دە‌یە‌هایان لێ دەخۆیت؟
هاوارت دەکرد: ئاخر ئەو دە‌لە‌قۆیانە‌ی دە‌رودراوسێ فریای زاورزیّ ناکەون، نەوەی زێریان ناوەتەوە، گەر نێرومێیان نە‌خێم ماڵكەمان داگبر دەكەنو منو نۆش دەخۆن، تۆ نایانناسی، دەبا منو تۆش خەریك بین، تێناگەم بۆچی تۆ بەدەر لە هەموویان ئەرەندە نەزێكىو بێتام سستى، ئاخر من بەتەنیا ئەم ماڵەم پێ ناپارێزێت، كوڕوكچی نێرمان گەرەكە تا ببنە پاسەوانی ئەم ماڵە خنجیلانەمانو میرانگری منوتۆد من دەمزانیو دڵدیابووم کە ئەوەیان سەریانەکەی خۆمانە، شوورەکەیم دەناسییەوە، نەخشو نیگاری سەر کەرپووچەکانی چینی سەرەوە، پچِ لە دەلاقەی سێگۆشە یەکدی بڕر نەخشدار، کەچی لەناکار دەبور بە گۆڕەپانێك کە بە هەر چوار لادا غارم دەدا بەو نیازەی رابكەمں قوتارم بێت، وەڵێ نەفسووس.. دیسانەوە بەر دیوارەکان دەکەوێم، ئەو دیوارانەی من نەمدەدیتن، وەك بڵێیت تاریکی سەری لێ شێواندبێتم، یان شوێنەکەم دەبور بە بێرێکی قوولێو پیِ ئار کە لەوەدا بور منی مە‌نە‌زان تیایدا بخنکێم، چاوەرێ بورم تاوە‌كوە دە‌ولکێك شۆی کەنەوەو خۆمی تێبخە‌م‌و دە‌ربچم، سەیرە. تۆ لە سەرەوە سەرت شۆپ دەکردەوەر قاقا پێدەکەنیت، من لە خوارەوە دەگریامو هاوارم دەکرد: دەرم بێنە.. خنکام. کە دەولکەکەت شۆپ دەکردەوەر دەچورمە ناوی، چەند جارێك وەك ئەوەی مەزاقم پێبكەیت یان بمخنكێنیت بە دەولكەكەوە فڕێن دەدامەوە ناو بیرەكەو لە تاور ترسی خۆم لەو خەوە وەئاگا دەهانمو دەکەوتمەوە ناو خەونێکی دیکە، خۆم دەبینییەوە وام لە ژیورێکی بنمیچ بڵندر چکۆلەدا،
ژوررێك كە گۆشەو قوژینەكانی هەر هەمووی بەتەونی جاڵجاڵۆكە تەندرابورن لەبەر زێری جاڵجاڵۆكە نەمدەزانی پێیەكانم لەكوێ دابنێم، لە بنمیچەکەرە بە سەدەهایان شۆڕ دەبوونەوەر سەرو پرچی منیان دەکردە هێلانەو جێ گەمەی خۆیان، بەردەمو چاوم دەخزانە پشتی ملمو لەوێوە بۆ بەرسکمو پشتمو ناو گەڵم گەرەکیان بوو بخزێنە ناو چاڵی چاومو کونی گوێیەکانمەوە،
نەمدەوێرا دەمم بكەمەوە نەبادا بكەونە ناى دەمم زمانم بقرتێنن، بە گەسكێك دامدەكوتێن تاوەكو بیانكوژم، كەچى لەناكاو بنمیچ دەبوو بە ئاسمانو لەبری جاڵجاڵۆكەكان هەزارەها وردە ئەستێرە دادەڕژان، گەرەكم بور چی زووترە ئەر ژوورەوە پاك بكەمەوە لە جالجالزكە كوژراور ئەستێرە داپژاوەكان، وای لە خۆم ڕەنج بە خەسارێ لابردنی هەر رەسمێكە گوڵدانێكە تابلۆیەكە كورسیو مێزێك هەزارەها جاڵجاڵكە دەردەكەوتن، تۆش بە چڕتاو دەهاتیێ ژووریێو دەتکوشتن، مقەبای پشت وێنەکان خورابوون، وێنەی بووكر زارایەتیمان نەك هەر مقەباكەی، بەڵكر پشتی لووسو سپی وێنەكە لە دەلارە زامار ببوو، بەجۆرێك تەنك ببوو كە نەمانوێرا لە چوارچێوەکەیەوە دەریبهێنێن پاکی بکەینەوە، چونکە هەلامەلا دەبوو وەك ئاردی کاغەز تۆزێك بەدەسێمانەوە دەنووسا، منێ گەسك بەدەست بەراستو چەپدا، لە خەوەدا، سەرگەرمی كوشتنی جاڵجاڵۆكەكان بورین، كەچی بە هەزارەها نەستێرەی زێرینە زیوین دادەبارین، هەر وەشاندنی گەسکێكو داڕژانو کوژانەوەی سەدەها ئەستێرە ژوورەکەمانی کرد بە ئەشکەوتێکی نیمچە تاریك کە بە سەدەما شەمشە کوێرە سەرگەرمی خواردنی هەزارەما جاڵجاڵۆکە بوون، بەڵام شەڕی جاڵجاڵۆکەکانیش دلێرانەو بێ وێنە بوو،
شەیێك كە منی دە‌ترساند، تا دەهات شە‌مشە‌كوێرە‌كان دە‌ثاوسانو گە‌ورێنە‌تر دەبوون، دەتوت خە‌رتە‌لنو فڕە‌فڕی بالە‌كانیان وەما بەمێز بوون ئەستێرەی پتریان دادەڕژاند، تا دەهات ئەشکەتەکە تاریکتر دەبوو، من پامدەکردو زارکی ئەشکەوتەکەم نە‌دە‌دێزییە‌وە هەر چۆن پامدە‌کرد سەرم دەیدا لە بەردی شێدارو ڕە‌قە‌نی دیواری ئەشکەوتەکە ، دوای هەزار جار سەر بە‌دیوار دادان،
دیوارەکان نەرمو شی دەبوونەوە، تەڕ تەڕ، تاریكو شێدار وەك منداڵدانی دایكم، نەرمو گەرمو تاریك، وەك دەڵەمەی هێلكەیەك سەرئار دەکەوێم، سەرئاری نار وێلاشی دایکم، دەبورمەوە بە کۆرپەلەوە تۆ لەنار ئەو رەحمەدا سەروخوارت پێدەکردم. لە ئامێزت دەگرێم، دەتزانی منی کۆرپەلە لە تاریکیو شەمشەمە کوێرەکان دەترسم… مێژووی هەموو ترسی من لەو ساتەوەختەدا کۆببێوە،
زەندەقم چورە هاوارێكم كرد كە ڕەشەبا دوور بردیە.. وتت: هیچ چار نییەو وەرە ناو هەناوم، كە وات وت.. من هەترەشم چورە.. زیاوم رژان چونکە هەر لە هەمان ئانو ساتدا لە خوێنتا دەتوامەوەر کەچی لە دەرەوەش بورمو زیر زیر زیر پێت دەوتم وەرە ناو ه‌ناوم، لە دلێ خۆمدا وتم: چش لە مەرگی بەردەم رِهشەبا… پرِ بە قورگم هاوارم کرد، نەوە بور تتر لە‌گە‌لْ نەو هاوارە راچلە‌کی‌و منت وەناگا هێنا، من نازانم.. بەڵم کە ئێستا قسەت لەگەڵ دەکەم هەر بە گومانم.. بە گومانم لەوەی لەو خەونە وەناگا هاتبم.. لەوانەیە ئەم ساتە وە‌ختە‌ش هەر درێژکراوە‌ی ئە‌ونە بێن کە ئاویم لەتۆ دایەوە.. نەء.. هەنووکە کە ئاوی لە تۆ دە‌دە‌مە‌وە‌ر دەمەوێ بزانم لەژێر تاریکی بەرەبەیاندا ڕووخسارت چۆن دەینوێنێ.. لە دوورەوە چریکەی نەو مەلە کێرییە خەیاڵم دەبا، چونکە لە خەمان مەمان نەر چریکە غەمهێنە دەهاتە بەرگوێمێ هەروەکو ئێستا چاوانت ببوون بە دور گۆمی خوێنو زەنگوڵ زەنگوڵ ئارەقە لەسەر تەوێڵت دەلەرزین، تاوێكو دەتكان، هەردور دەستت دەلەرزینو بە قەهرر تورپەبوونێكی تەوار خەمدیدەر دڵسارد لە هەوو ئومێدی دونیا خۆت رادەژەند… کەمەکێ بێ دەنگ بووم… چونکە هەستم کرد کە بەڕاستی کەسێك لە تەکمەوە سەری خۆی بە کەشکە ئەژتۆی خۆیدا دەکێشێ، کە ئاویم دایەوە.. بینیم لێوی ژێرەوەی دەکرێژێ.. کڕەی ددانەکانی دێتە بەرگوێم..
بەردەوامیش.. نە جارێكى نە دوو.. و.. نە دە هەردور كلاوەی ئەژنۆی جووت كردبور سەری خۆی پێدا دەكێشا.. كۆلێ ترسام..
بەپێچەونەی خەونەکەوە بست بە بست لێم دوور دەکەوتەوەر لێفەکەی، وەك کەسێك سەرمای بێ، لە خۆیەوە دەئالاند، چریکەی مەلێكی دیكە لوورەی رەشەباكە كە تێكەڵ بە لوورەی ترسناكی تانجییەك دەبور: هەراسانی كردم، هەروەك لە خەونەكەدا یروی دابور لە ترسی رەشەباكە لێك نزیك بووینە‌وە، من دەمویست.. حەزم دەكرد.. من دەترسام لەو گفە گف‌و لوورە‌یە كە لەسەر شاخەكانەوە دەهاتە گوێم، دەمزانی وەك هەمور جارێك لەچاوتروكانێكا دەگاتە سەریانەكەو فریای فراندنی سەرینو دۆشەگو لێفەی سویاحی ناکەین، بەدەم گریانێکی خنکاوەوە وەك ماینێکی مل شکاو لەپاش گلان دا دەیپرماند، دەمویست قسەیەك بکا.. هەر قسەیەك.. بەر لە هاتنی رەشەباكە.. دەمویست بۆ یە‌كجارو دواجار نەو من دلنیا بكات كە نەوەی بەیەكەوە دەیبینین خەون نییە..
لەناکاو وەك شێت هەستایەوە سە‌رپێو خۆی لە جالجالۆكە داباریوە‌كانی سەربان دەپاراست، دەترسا پێیان لێ بنیێ وەك ژنە شیِ
شێتەکان لێفەکەی لەخۆی نەدەکردەوە، ئەی بازیازێنەی لەو درەنگی شەوەدا لە سەمایەکی سەیر دەچور، سەمای ئازارێك، سەمای نار خەونەکەی بیر هێنامەوە، یان هەردووکمان هێشتا دەنێو ئەی خەونەدا بورین، یان لاسایی خەونەکەی دەکردەوە، یان لەترسی خەینەکە حەجمانی لەبەر براوەر ئەمجارەیان هەر بەراستی بارینی ئەر هەمور جاڵجاڵزکەیە شێتیان کردورە، تا دەهات لەبەرچاومدا بالای بەرزتر دەبوو، ئەوەندە بەرزر بڵند کە دەستی بگاتە یەکەیەکەی ئەستێرەکانە بیانکوژێنێتەوە، هەرواشی کرد، یەکە یەکە ئەستێرەکانی کوژاندەوە، بەرلەوەی ئەستێرەکان بکوژێنەوە، من دڵنیا بورم کە هەمور ئێوارەیەك سەعاتێکم دەهێنایە سەریان، کەچی زێر گە‌رام‌و ئەو سە‌عاتە دیار نەمابوو، هەموو سە‌ربانە‌کە‌م پشکنی، چونکە هەمیشە لەسەر سەعات حەوت قورمیشم دەکرد تا فریای ریش تاشینو نادخواردنی بەیانی بکەوم، بە‌آلم لەو خەونەدا کە منو پاکیز ببووین بە جالْجالْوِکە سەعاتو زەمەن چ مانایە‌کیان هەهوری لە مانگ کرد هەوری لە مۆم بکا .. کوژاندییەوە، ئیدی بەرچاوم تەوای تاریك داهات، وەلێ گوێم هە‌ڵخست،
لەوە دەچور لە هەمور سە‌ریانە‌کانی گە‌رە‌کدانی نا
لوە دەچور منالیکی زێر لە ترسی لوورەی رەشەبا بزریکێنن، تا دەهات لایەی دایکە‌کان بەدەم خەوەوە کپ‌و خامۆش دەبوو…
قاوقیژر ماواری مەرگو ماڵ کاولبوون جیّی دەگرتەوە، پیرەژند پیرەمێردێکی زێر بەهێی ئەر رەشەبایەوە تۆزر خۆلێکی نێریان هلێی بێر بکۆکن، چونکە هەزاران کەس بە‌یە‌وە دە‌کێکێن، لەوە دەچور ژنە‌کان‌و مێردە‌کان لەتار هاتنی ئەو رە‌شە‌بایە‌و لە
ترسان لەگەڵ یەکدی بەشەڕ بێن، گرێم لە شریخەی سەدەها شەپازللەو٠ تفو جنێری ناشرین بور، گرێم لە کەوتنەخوارەوەی،
لاشەی دەیەها کەس بور کە سەریان بەر کۆنکرێتی حە‌وشە‌کان دەکەوت، دە‌تقین.. لەوە دەچور لە سە‌بانە‌کانە‌وە پورەر ﺤﻪﻭﺷﻪﻛﺎﻥ ڕﻩﺗﯿﺎﻥ ﺑﺮﺩﺑێ، ﺯﺭﯾﮑﻪﯼ ﻫﻪﺯﺍﺭﺍﻥ ﻣﻨﺎڵﯽ ﺯﻩﻧﺪﻩﻕ ﭼﻮﺭ ﮐﺎﺳﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩﻡ، ﺩﻩﺗﻮﺕ ﺷﺎﺭ ﭘﯿﺮﻩﻣێﺭﺩێﮐﯽ ﻗﺮﺧﻨﻪﻭ ﺧﻪﺭﯾﮑﻪ ﮐﯚﮐﯿﻦ دەیخنکێنێ، بۆنە پێرەژنێكە لەبەر خۆیەوە هەڵدەبزیکێنێ، قاود قریشکەی ژنان، پرتەر بۆلەو هاوارو نەعرەتەی پیاوان، بەریەك کەردورەکان، ساتمەر کەوتنی دەرر دراوسێی تازە بەئاگا ماتور کە خۆیان بە شوورەکاندا دەدا، راکردور بەدەم خەوەوە،
رەت بردنیان لەسەر پێ بیلکەکانەوە، لەنێو ئەر حەشری مەڵلایەدا یەکێك بێ باکانە پێ دەکەنی، لەوە ترسام ئەر قاقا نزیکە هی پاکیز بێ، رەشەبا وەك نەوەی هەزار پێی هەبێر هەزار دەست: راوە دووی هەمور كەسێكو شنێكی دەنا، وەك دەستێكی گەورێنە بێد شار مناڵێكی ساوا زللە لەسەر زللە‌ی تیێ دە‌سرە‌واند، من گوێم لە شریخەی قامچی‌ر شکانی هەزار حە‌یزە‌رانو گۆچان بور، لەی شەرەدا کە رەشەباو ترسی خۆمو کوژانەوەی نەستێرەکانو مانگ کوێریان کردم، ناچار بووم کە ورد گوێ هەڵبخەم، لەوە دەچور دیسانەوە پاکیز شێتانە سەما بکات، چونکە گوێم لە قرچەی زێد بێزەوەری فلیقانەوەی جاڵجاڵۆکەکان بود لەژێر چێیەکانیدا، یان بەپێی نەو خرچە خرچو کرماندنە بێ وام مە‌زە‌ندە دەکرد کە پاکیز بوربێتە‌وە بە جاڵجاڵوکە‌یە‌کی گە‌ورێنە‌و جاڵجاڵۆکە‌کانی دیکە
داکرمێنێ.
کتوپی گویم لە کەوتنە خوارەوەو شکانی دەیە‌ما شە‌ریە‌و پەرداخ بوو؛ قلپ بورنە‌وە‌ی دۆلکە‌ر سویاحی ثاو، منی چکۆلەو گرگن،
منی با بردەڵە هەڵفپیو بەدەم باوە لەسەر سك دەخشیم؟ نازانم.. دەگەڕام.. دەگەڕام..... دەگریام.. دەمویست "پاكیز" گوێی لێ بێزەبی بە منی کوێردا بێتەوە، هەڵمبگرێتەوە، لەو سەربانە تاریکەدا هەڵمگرێر بە قاڵدرمەکەدا بمباتە خوارەوە.. مەحاڵ بور دەنێو ئەر تاریکییەدا هەنگار بنێم نەمدەوێرا هەستمەوە سەرپێ نەبا رەشەبا هەڵمگرێ. حەزیشم دەکرد بجوۆێم.. هاوار بکەم تا گەر خەون بێ لێی وە ئاگا بێم، دەتوت چی تاریکایی شەوانی سەر ئەم زەوییە هەیە هەر لە سەرەتای بوونەوە تا هەنورکە رژاوەتە نار هەردور گلینەی منەوە، نا.. لەوە دەچور من قەت رۆژێك لە یۆژان رۆشناییم نە‌دیبێ، یان ئەوەتا بوونەوەرێك بووم خوآقار لە
تاریکی، یان هەر لە سەرەتای بوونمە‌وە زیندە‌رە‌رێکی هیچر خشۆك بوویم، نەو مێژورە‌شی کە تیایدا وام دەزانی من مرێثم جگە لە
خەونێكى درێ یان تراویلكە هیچی دیکە نەبووبێ، هەرچەندی کردمر کۆشام ڕیێی پێ بلیکەکانم نەدۆزییەوە، هەر چۆن دەجوولام سەرم بەر دیواری شوورەی سەربانەکە دەکەوت، شوورەکەش خیانەتی لێ کردم… تا دەهات بڵندتر دەبوو… چونکە کە پیایدا هە تێکەڵ بە تەپەتەپی هەزارەها پێی راکردور دەبور کە بە سەریانەکانەوە رایان دەکردو خۆیان دەدا بە شوورەکاندا، تاریکی ه‌مووانی کوێر کردبوو ۰۰ تۆزویا ۰۰ گوێم لە شین وارە‌یلار دادی فیغان بوو، رە‌شە‌باکە وەك پە‌رە‌مورچە‌یە‌کی زێر سووك گەمەی پیێ دەکردم، دەیهێنامو دەیبردم، بە شوورەکەیدا دەدام، بالیفو دۆشەگو میتلەکانی دەفراندم، بەپێی نەو زرمەیەی کە هاتە بەرگوێم لوە دەچور سەد کەس بەیەکەوە لە‌سە‌ریانێکە‌وە بۆ نار حە‌وشە‌کان سە‌رانگریّ بووین، گوێم لە شلّپە‌ی ئاو بوو لە بنی بیرەکان،
گوێم هەڵدەخستو بەدوای تەپەی پێی تەو کەسەدا وێڵ بووم کە بە چوار دەورمدا سەمای دەکردو لەسەر چوارپەلان تەکانم دەدای نەمدەگرت، بە شوورەكەدا هەڵدەزنام، وەك زیندەرێكی چكۆلەر سووك با بیخاتە خوارەوە: دەكەوتمە خوارێ. ئەمجارەیان هەستم کرد هەر چوار پەلم لە لینجاویّك دەچەقن، زمانم دەرهانیو تامم کرد، لینجاوەکە لە خویّناویّك دەچور؛ پێم سەیر بوو دیواری سەریانەکەش ئەوەندە تەڕ بور کە لینجاری دەدایەوە، تا دەهات دەمم چر دەبور لە خوێنار، خوێناوێکی تفتو تاڵ، لێم تێکچور…
ئاخۆ من وام لە‌سە‌ربانە‌كە یان هێشتا وام لەنێو هەناوی هاوسە‌رە‌كە‌م، ناکریێ ثەو هەمور خوێناوە لە جالجالۆكە کوژراوە‌كان یژاجێ' کوێد بوون لێ نەدەگەرا بزانم وام لەکوێ.. سەیر بورێ. بۆنی دورکەڵێکم کرد کە تا دەهات چیێر دەبۆرە، ئەوەندە چیِ کە هەستم دەكرد بۆتە بەرگێك بۆم، تەنییەكەی دەكەوتە سەر تەوێلۆ رورخسارم، دەبارییە نار دەممو تا دەهات لە قوڕگما خەستتر دەبێرە کە بمخنکێنێ، لەوە دەچور دوا ساتی مەرگم بێ، کەوتنە خوارەوەی سەدەها بالیفو دۆشەگو متیلو لێفەرێ پێستەر سەدەها کەڵەکەبوری نێو حەوشەکانە بلاربورنەوەی نەوتر ئاگر بەو نارەدا ئاگری لە زێر مال بەردابوو.. هەر لەوە دەچور، ئەر قاور قیژەی دەرو دراوسێدێ هەوای زێر گە‌رمێ بۆنی دووکەڵ دڵنیایان کردم کە چەندین ماڵی دە‌وروبە‌روێ گەڕەکە دوورە‌کانی شار سووتاون، لەوە دەچوو رەشەبا زێر بە‌ه‌زار دەست گروگلپە‌کان بەسەر مالە‌کاندا دابەش بکات.. زریکەی تە‌مبولانس‌ر شووتەی ماشێنی ناگر کوژێنەوەکان دەگەیشتە نار خوێنم ٠ هاوارم دەکردو دەکرووزامەوە ٠ هەر هەموو هاوارر کرووزانەوەکان لەنار خۆمدا دەخنکان، دەستم لە هیچ شتێك گیر نەدەبوو، بەردەوامیش زرم کوتی ئەو پێیانە کە نەمدەزانی لەکوێۆە دێ هەراسانیان دەكردم، بەدەمى لێو.. بە لووت.. بە هەر چوار پەلم لە قوژینێك دەگەرام، لە كونێك كە وەك هەر جاڵجاڵۆكەیەكی ترسنۆك خۆمی تیا بشارمە‌رە کەچی تا دەهات لەر لینجاوە کە لیقاوی دەدایەوە.. لەر خوێناوە‌دا نوقم دەبووم، ئەوەندەم لەر کێم‌ر زوونە خوارد تا رِشامە‌وە، دەنێو رِشانە‌وە‌ی خۆمدا دە‌گە‌وزیم، قرچە قرچ سووتانی درەختەکانی نار حە‌وشە‌کانم دەبیست، بۆسۆی پە‌یۆو پاتال
دەیخنکاندم، تا دەهات کڵپەر بڵێسەی گرەکان لە من نزیك دەبوونەوە یان گەرمی بەتینو تاوی ناو هەناوی "پاکیز" بوو؟.. نایزانم..
ڕەشەبا بە كەیفی خۆی بابە خولەی پێ دەكردم، هەر تاوێكو بۆ سووچێكی دەبردم، ببرم دەكردەوە.. مێشكی زێد چکۆلەر ماندوری خۆم دەگووشی، گەر ئێرە ناو هەناوی هاوسەرەکەمە.. ئەی هاژەی ئەم رەشەبایە لەکویێوە دێ؟ لەکویێوە بۆنی دووکەڵ دەکەمو پێر وا دەکات چاوەکانم ئاو بکەن؟ گەر من هێشتا وام لە سەریانەکە ئەم وێلاشە پرِ لە خوێنو ئاولەمەیە چییە منی تێ کەرتورم؟ ئیقاعی ناسازر شپرزەی تەپەتەپی دور پێی سەماکەرێك کە دەکرا هی "پاکیز" بێر بەدەم سەماوە شێتانە قالۆنچەو سیسرکەر جاڵجاڵزکە پژاوەکانی سەر سەریانەکە بکوژێ ئەوەش دەیخستمە گومانێکی گەورەوە، پپ بەدونیا دەمقریشکاندو بانگم دەکرد کە خەریکە دورکەڵ دەمخنکێنێر گرێك چوار دەوری گرتوومو دەمسووتێنێنێن مەحالێ بوو لەو شەوەدا کە پێر لە رۆژی قیامەت دەچور من هیچ فریادیەسێکم دەست بکەوێ' یان گەرمی نار هەناوی ئەو بور یان تیێو تاوی ئاگری ئەو دۆزەخەی لەو شەوەدا داگبرسابوو: هەر کامیان بیّ۰۰ من هیّدی هیّدی شی دەبوومەوە.. دەتوامەوە، تا دەهات هاوارو گریانو دادو فیغانو زریکە لە گوێمدا کپتر دەبۆوە.. لەوە دەچور بمرم، خۆزگەم دەخواست کە ئەم کارەساتەی دواییان مۆتەکە بیێر لێی راست ببمەوە، خەونێکی جرنار فِينَا بیّ نەُك شە‌وێكی شوومی راستەقینە كە منی تیا گیرّدە بووم، زێر هەوڵمدا.. وەك كەسێك پشتی لەژێر بارێكی قورسدا بێو بەسەر هەردور نە‌ژنزدا کە‌وتبی‌ۆر یاست نەبێتەوە: کەوتبووم، تەکانم دەداو دەگریام… دەستم بەر دیوارە لینجە‌کان دەکەوت کە گییان لێ دەبۆوە… پیایدت هەڵدەزنامو دەکەوتم، هەزار جار خۆم بە خۆمم دەوت کە ئەوە خەونەر هەر دەبێ من لێی وەئابێم…
کەچی بێ هوردە بوو… من دە‌خنکام… دەتوامەوە… دە‌مردم… کەچی هەر وەئاگا نەدەهاتم من کوێر بوومر کەچی بە هەردور چاوان لە مەرگی زۆر هێواشی خۆم ورد دەبوومەوە، تا دەهات پتریش لە ترسی ڕەشەبا وەك ژیژك دەچوومەوە ناو خۆم، تا پتر دەتوامەوە · پتر ترسە قەهرم دەڕەییەوە · ئیدی من مل کەچی دوا چارەنووسی خۆم بووم، کە نائومید بووم لەرەی کە ئەگەر ئەوە خەون بێ یان ڕاستی تازە مەحاڵە لێی وەئاگابێم، مادامەکیێ مالێ نەماوە گپ نەگریێ، شوێن نەماوە ڕەشەبا هێرشی بێ نە‌كار داروپە‌ردوری بەسەر یە‌كدیدا نە‌رمێنێ خۆم دایە دەست قە‌دە‌رو ئاسوودە‌ر ئارام دە‌مردم، دەنگێك لەناو خۆمدا، لە رۆحمدا،
لەناو زمانما دە‌یشتە سەر پەرەی گوێیە‌کانمو لەگەڵ سووری خوێنی خۆمدا شە‌پۆآی دەدا، دەنگێك کە بەرلەوەی هەموو گەردیلەکانم بسووتێنۆ بتوێنەوە.. دەیوت:
"ئارام بەو بنوو… ئارام بەو بنوو… ! "
ئەگەر مردنو ئەگەر نووستن، گەر وڕێنەی نەخۆشی بێ یان هی سەرەمەرگ، گەر ئەم دەنگە دادی رۆحی هیلاكو پەژمووردەی خۆم بێ یان دوا داوای کەسێکی تر کە من وام دەنێو هەناویدا.. یان راکشاو لەتەکیدا.. ئەو دەنگەیە بە کۆڵێ میەرەوە.. بە ئەوپەری خەمخۆریو سۆزەوە گەرەکی بور بێ ئاگام بکات لە کارەساتی جەرگبیی ئەو شەوە.. یان لەو خەوە.. لە ئازاری نەبیاوەی هەست کرینم بەوەی کە جگە لە دە‌جانی هیچی دیکە نیم.. ئەو دەنگە پچِ تکایە کە بەدەر نەبور لە فەرمان، بەدەر نەبور لە میەر.. لە
ترس.. لە پق.. لە خۆشە‌ریستی.. لە هیلاکی.. لە قە‌ه‌ر.. لە زرنگانە‌وە‌ی پاش بینینی مۆتە‌كە.. لە شەرمو شکان.. لە پسوا بوون‌ر سۆزو گومان… لە هەموو شت… ئا ئەو دەنگە کە دواجار لە گوێمدا بوو بە نووزەیەکی غە‌مهێن… ناچاری کردم کە هێدی هێدی هێور بمە‌وە‌و واز لە خۆم بێنمو… چیێر نەمەوێ خۆ لەو گێژاوە… لەو مە‌رگە‌ساتە قوتار بكەم… ناچار بووم کە بمرم… کە بنووم… کە
بمرم.. کە بنووم..
سلێمانی 2006–2001 | خەونی جاڵجاڵۆکەکان |
# خەون یان مۆتەکە!
دیوی ناوەوەی روداوەکانی کوردستانی عیراق
(2002 - 1992)
یادداشتی رۆژانەی شەڕی ناوخۆ ه‌ڵگیرسانی و هەوڵە
ئابیاری 1994- ئەیێونی 1998 بیرەوەری
.
دۆکۆمێنت
.
لێدوان
.
پێشگەشیە بەوانەی من بە ئەندازیاری شەڕی ناوخۆ ئەزانن ه لّكیرسانی: ئایاری 1994 ه‌وڵی کوژاندنە‌وە: کفتوکۆ لە تاران خولی یەگەم ( ئاب - 94/9/10)
.
خولی دوەم (95/4/22 - 3/26)
.
خولی سێیەم (6/28 - 95/7/2)
.
خولی جوارەم (5 - 95/10/9)
.
ه‌وڵی کوژاندنە‌وە: کفتوکۆ لە پاریس (16–1994/7/22)
ه‌وڵی کوژاندنە‌وە: رێککەوتنی ستراتیجی تا 2000 (11/21 - 1994/12/28)
ه‌وڵی کوژاندنە‌وە: کفتوکۆ لە ئیر لاندا خولی یەکەم: (9 - 1995/8/11)
.
خولی دوەم: (12– 1995/9/15)
.
ه‌وڵی کوژاندنە‌وە: کفتوکۆ بە نامە (2/17 - 1996/3/27)
# یادداشتی رۆژانەی شەڕی ناوخۆ (1998–1994)
مانگی 5 ی 1994:
مام جەلال بـە تـەمای گـە‌شتێکی سیاسی بو لـە چەند دەوڵەتێکی ئـە‌وروپایی گرنگ دا.
لە کوردستانەوە بە تەلەفۆن داوای لێ کردم لـە گە‌شتە‌کە‌ی دا منیشی لـە گەڵ بم. ئـە‌وسا نیشتەجێی لـەندەن بوم لە دوای بەستنی کۆنگرەی گشتی یەکێتی و، لـە دوای دامەزراندنی پارلـە‌مان و ﺩﺭﻭﺳﺘﮑﺮﺩﻧﯽ ﺤﮑﻮﻣـﻪﺗـﯽ ﻫـﻪﺭێﻣـﻪﻭﻩ (1992/7/4) ﻣﻦ ﺑـﻪ ﭽﻪﻧﺪ ﺤـﻪﻓﺘـﻪﯾـﻪﮎ ﭼﻮﻣـﻪ ﻟـﻪﻧﺪﻩﻥ.
لەو ماوەیەدا: لـە هیچ بڕیارێکی سیاسی، لـە هیچ کۆبونە‌وە‌یە‌کی مەکتەبی سیاسی یا سەرکردایەتی یەکێتی یا هیچ چالاکیەکی سیاسی یەکێتی دا بەشدار نەبوم، خۆمم دور راگرت بو لـە هـەمو تێکـە‌لاویـە‌کی سیاسی - حیزبی. جاروبـار سە‌ردانـی موع (المؤتمر الـوطنـی العراقی) م ئە‌كرد، كە بارە‌گاكە‌ی لە ناوجە‌رگە‌ی لەندەن دا بو، بۆ دیدەنی د لەتیف رەشید، د ئەصمەد چەلەبی، هانی فکێکی، عەبدولسەتار دوری و هەندێ دۆست و ناسیاوی تر .
نەویست لـەو گـە‌شتە‌دا بـە‌شدار بم بیانوم هێنایەوە بۆ ئـەوەی خۆمی لـێ بدزمە‌وە.
ئەو ماوەیە هەمو کاتی خۆمم تەرخان کرد بو بۆ نوسین کەرەستەی دو بابەتم ئامادە کرد بو :
یەکێکیان گێڕانەوەی روداوەکانی 1988 - 1991.
ئەوی تریان لێکۆڵینەوەیەک لـە سەر کێشەی ئاو لـە نێوان نـە‌تـە‌وەی عەرەب و نەتەوەکانی دراوسێی دا بـە هاوکاری تۆنی ئـە‌لن سەرۆکی بەشی جوگرافیا لـە سە‌وە‌س ﺧﻮێﻨﺪﻧﮕـﻪﯼ ﻟـێﮐﯚڵﯿﻨـﻪﻭەﯼ ﺭۆﮊﻫـﻪڵﺍﺗـﯽ ﻭ ﺋـﻪﻓـﻪﺭﯾﻘـﺎﯾـﯽ). :SOAS)
مام جەلال رۆژی 5 ی 4 ی 94 کوردستانی بە جێ هێشت بو. سەردانی ئەڵمانیا و یۆنان و فە‌رە‌نسای کرد بو. گەرا بو‌ه‌وە ئەڵمانیا. لەو رۆژان‌ه‌دا کۆبونەوەی مە‌ڵب‌ه‌ندی رێکخستنی دەرەوە (رێکخراوەکانی یەکێتی لـە ئەوروپا و ئەمەریکا) لـە ئەڵمانیا هەبو.
منیشیان دەعوەت کرد بو بەڵام من پۆزشتم بۆ هێنانەوە نـەچوم. مام جەلال لـە بـە‌رلـین بو داوای لـێ کردم بچم بۆ لای ئـە‌گـە‌ر بۆ کاری سیاسییش نـە‌بێ، بۆ یـەکتر بینین و هاوڕێیەتی سەرەنجام بریاری چونم دا.
چەند رۆژێ بو رەسول مامەند هاتبوە لـەندەن بۆ سەردانی خێزانەكەی. رۆژێكیان بۆ بەخێرهاتن و تازەکردنەوەی دۆستایەتی لـە ماڵی خۆیان سەردانم کرد. نیوەشەو بە تەلەفۆن ئاگاداریان کردم کە لە کاتی وەرزش دا، لە یەکێ لە وەرزشگەکان دا، دڵی لە لێدان وەستاوە تا گەیاندویانەتە نەخۆشخانە گیانی سپاردوە. بلیتی فرۆکەم بری بو بەیانیەکەی ئەبو بچم بۆ بەرلین بۆ لای مام جەلال. بەهۆی مردنی کاک رەسوڵەوە وازم لـێ هێنـا . مـامـە‌وە بۆ بـە‌شداری لـە پرسە‌كـە‌ی دا .
25 ﯼ 4 ﯼ 94:
مام جەلال هاتە لـەندەن. بێکەوە دانیشتین و بریارم دا سە‌فە‌رە‌کە‌ی بۆ ئیسپانیا و ئیتالیا و یابان لـە گـە‌لْ تـەواو بِکـە‌م. بـە لایـە‌وە مـە‌بـە‌ست بو بـە خـە‌لْکی بلّیێ کـە ئێمـە هێشتا یەکگرتوین .
28 ﯼ 4 ﯼ 94:
سەردانی ئیسیانیا ئـەمـە جـاری دوەم بو بـچمـە ئـیسپانیا :
جاری یەکەم، کانونی یەکەمی ساڵی 1972 لـە ڤیەنناوە چوم بۆ مەدرید بۆ سەردانی تەیب بەرواری هاورێی سەردەمی خوێندن و کاری سیاسیم کە ئەوسا لـە سەفارەتی عیراق ﺩﯾﭙﻠﯚﻣﺎﺕ ﺑﻮ. ﺋـﺎﻫـﻪﻧﮕـﻪﮐـﺎﻧـﯽ ﺳﻪﺭﯼ ﺳـﺎڵﻢ ﻟـﻪﻭێ ﺑـﻪﺳـﻪﺭ ﺑﺮﺩ .
جاری دوەم، نیسانی 1994 لـە لـەندەنـەوە لـە گـەڵ مـام جـە‌لال چوم بۆ مـەدرید بۆ بەشداری لـە گـە‌شتـە‌كـە‌ی ئـەو دا .
بەکر فەتاح نوێنەری یەکیتی بو لە ئیسپانیا، چوستی محێدین یەکێ بو لە کوردانی نیشتەجێی ئەوێ. حکومەتی ئیسپانی چەند کەسێکیان دانا بو بۆ پاراستن و رێکخستنی دیدەنیەکانی مام جەلال. چەندین کەسمان لە سەرکردایەتی حیزبەکان و ئەندامانی پارلەمان و نوێنەرانی رێکخراوە خێرخوازە‌کان بینی. لـە بارەگای وەزارەتی دەرەوەی ئیسپانیا، وەزیری کاروباری دەرەوە خافێر سۆلانە پێشوازی کردین. لـە گـەڵ مـام جـە‌لال وا رێک کەوتبوین لەم گەشتەدا ئەو باسی هەلومەرجی سیاسی عیراق و کوردستان بکا و،
ﻣﻨﯿﺶ ﭘێﻭﯾﺴﺘﯿﻪﮐﺎﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧـﯽ ﻋﯿﺮﺍﻕ ﺑﺎﺱ ﺑﮑﻪﻡ ﻭ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﯾﺎﺭﻣﻪﺗﯽ ﻭ "ﺩﻩﺭﯚﺯﻩ" ﯾﺎﻥ ﻟـێ بكەم. ئـەوەی من لـە سەری رائـە‌وە‌ستام دە‌رۆزە‌ی بۆ بكەم بریتی بو لـە چەند شتێ:
دابینکردنی کەلوپەلی خوێندنی قۆناغەکانی سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی،
بەتی چاپی کتێب و دەفتەر، کە حکومەتی بەغداد بەشی کوردستانی لـیێ نـەئـەدا.
رێکـخستنەوەی هێزی پۆلیس و ئـاسایش، راهێنان و مـە‌شق و تـە‌یـارکردنیان بـە چـە‌ک ﻭ ﺋﯚﺗﯚﻣﯚﺑﯿﻞ ﻭ ﺩەﺯﮔـﺎﯼ ﭘێﻭەﻧﺪﯼ.
یارمەتیدانی حکومەتی هەرێم، بە پسپۆڕ و کۆمپیوتەر، بۆ ئەنجامدانی سەرژمێر و ئامارگیری لـە کوردستان دا .
بۆ هـە‌مویان بـە‌ڵێنـی پێ داین.
لەو چەند رۆژەدا بـە ه‌ه‌لم زانی ه‌ه‌ندێ لـە نەریتە تایبە‌تیە‌كانی ئیسپانیا ببینین.
داوام لـە رێیبەرەکانمان کرد سەردانی شەڕی نابەرامبەری "ماثادۆر و جوانەگا" و،
سەردانی ئاهەنگێکی سەمای "فلامینکۆ" مان بۆ رێک بـخات. هـە‌ردوکیان بۆ ساز کردین.
سەردانی ئیتالیا لە گەڵ مام جەلال بە فرۆکە چوینە رۆما. شازاد سائیب، نوێنەری یەکێتی لە تورکیا و سەلاح رەشید، نوێنەری یەکێتی لە ئەڵمانیا، گەیشتنە رۆما. ئازاد فەخرەدین و ئەحمەد ﺩەﺭﻭێﺵ ﮐـﻪ ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﻮﯼ ﺋـﯿﺘﺎﻟﯿﺎ ﺑﻮﻥ ﺋـﻪﻭﺍﻧﯿﺶ ﮔـﻪﯾﺸﺘﻨـﻪ ﮔﺮﻭﭘﻪﮐـﻪ.
بـە هۆی ململانێی حیزبـە‌کانـە‌وە وەزارەتی پێشو لـە کار خرا بو بـە‌لام هێشتا وەزارەتی نوێ پێک نەهات بو. چەندین ئەندامی پارلەمان و سەرکردایەتی حیزبەکان و رێکخراوی خێرخوازمان بینی. سەرۆک کۆماری ئیتالیا ئۆسکار لویجی سکالفارۆ لە کۆشکی کۆماری پێشوازی کردین. ههمان قە‌وانی لە ئیسپانیا بۆ وەزیری دە‌رە‌وە‌مان لیێ دا بو، بۆ ئەمیشمان دوبارە کردەوە. بەرەو روی کۆمەڵێ کاربەدەستی باڵای وەزارەتە جیاجیاکانی ﮐﺮﺩﯾﻨﻪﻭﻩ. ﺋـﻪﻭﺍﻧـﯿﺶ ﺑـﻪڵێﻧـﯽ ﻫـﺎﻭﮐـﺎﺭﯼ ﻭ ﯾـﺎﺭﻣـﻪﺗـﯽ ﻭ ﺟێﺑـﻪﺠێﮐﺮﺩﻧـﯽ ﺩﺍﻭﺍﮐـﺎﻧـﯿﺎﻥ ﺩﺍ.
سەردانی فاتیکانمان کرد، پاپا کەوت بو جێگەیەکی شکا بو، ئەومان نەدی، کەسێکمان ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺎﺭﻭﺑﺎﺭﯼ ﻭەﺯﺍﺭەﺗﯽ ﺩەﺭەﻭەﯼ ﻓﺎﺗﯿﮑﺎﻧﯽ ﺋـﻪﮐﺮﺩ .
کۆبونەیەکی سۆسیالیست ئینتەرناسیۆنال هەبو لـە تۆکیۆ و، کۆبونەوەیەکیان بۆ رێک خست بوین لـە گـەڵ وەزارەتی دەرەوەی یابان. خۆمان ئامادە کرد بو بۆ سەفەر، ه‌ه‌م قیزە‌ی یابانمان وەرگرت بو ه‌ه‌م بلیتی فرۆکە‌مان بری بو.
2 ی 5 ی 94:
قەڵدزە سەرەتای شەر شەو لـە ئوتێل نوست بوین بـە تـە‌فۆن لـە كوردستانـە‌وە بـە ئاگایان هێناین شـە‌رِ لـە
نێوان یەکێتی و پارتی لـە قەڵادزە قەوماوە. لـەم کاتەدا کە ئەم شەڕە هەڵگیرساوە لـە
نیوە زیاتری ئـە‌ندامانـی مـەکتـەبی سیاسی یـە‌کێتـی لـە دە‌رە‌وە‌ن:
مام جەلال سکرتێری گشتی و فەرماندەی گشتی پێشمەرگەکانی یەکیتی لە گە‌شتی سیاسی ئەوروپایە.
رەسول مامەند، ئەندامی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسی و ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتی هـە‌رێم، لـە لـەندەن بو چەند رۆژێکە کۆچی دوایی کردوە.
د کـە‌مال فوئـاد، ئـە‌ندامی دە‌ستـە‌ی کـارگێڕی مـەکتـەبی سیاسیـە، لـە ئـە‌ڵمانیایـە.
قادری حاجی عەلی بەگ، لێپرسراوی دەزگای زانیاریە، لـە سویدە.
عومـە‌ر فـە‌تـاح، لـێپرسراوی مـە‌كتـە‌بـی رێکـخستنـە، لـە سویدە.
منیش کـە بـە نـاو ئـە‌نـامـی مـە‌کـتـە‌بـی سیـاسـی و بـە کردەوە و بـە‌راسـتـی دور لـەو دەزگـا و ﺩەﺳەڵاتەم 16 مانگ زیاترە نیشتەجێی لـە‌ندەنم.
ئـە‌وانـە‌ی لـە کوردستانن:
کۆسرەسول عەلی، ئەندامی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسی یەکێتی و،
سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانـە.
جەبار فەرمان، ئەندامی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسی یەکێتی و، وەزیری پێشمەرگەیە و جێگری فەرماندەی گشتیە.
عومە‌ری حماجی عەبدوڵا (ملازم عومەر)، ئەندامی سەرکردایەتی و، سەرپەرشتیاری مـە‌ڵبـە‌نـدی رێکـخستنی سلێمانیـە.
د فوئاد مەعسوم ئەندامی دەستەی کارگێری مەکتەبی سیاسیە.
فەرەیدون عەبدولقادر، ئەندامی دەستەی کارگی‌پ‌ی مەکتەبی سیاسی و. بەرپرسی دەزگای راگەیاندن و لـهەمان کات دا سەرنوسەری "کوردستانی نوێ" یـە.
مستەفا چاورەش، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی و، لێپرسراوی مەڵبەندی 8 ی رێکخستنی یەکێتیە. بارەگای سەرەکی لە رانیەیە. قەڵادزە کەوتۆتە سنوری کار و دەسەڵاتى ئەوەوە عومە‌ری سەید عەلی، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی و، لێپرسراوی مە‌لب‌ه‌ندی 1 ی رێکـضـتنی سلێمانیـە.
سالار عەزیز، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی و، پارێزگاری سلێمانیە.
ئەرسەلان بایز، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی و، لێپرسراوی مەڵبەندی رێکخستنی ه‌ولێرە.
عیماد ئـەـحمـەد، ئـە‌نـدامـی سە‌رکردایە‌تـی یـە‌کێتـی و، لێپرسراوی مەڵبەندی رێکخستنی کەرکوکە .
چەتۆ ؎هوێزی، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی و، لێپرسراوی مەڵبەندی رێکخستنی سۆرانە.
عارف روشدی، ئەندامی سەرکردایەتی یەکێتی و، لێپرسراوی مە‌لبە‌ندی رێکخستنی ئاکرێیە .
ﺼﻪﺳﻪﻥ ﺭێکـخـتنـی دهۆکـە.
راپۆرتی رەسمی م س - یەکێتی کە بۆ مام جەلالیان ناردوە و ئەمرۆ بە فاکس وەرمان ﮔﺮﺕ ﺭﻭﺩﺍﻭەﮐـﻪ ﺑـﻪﻡ ﺟﯚﺭە ﺋـﻪﮔێڕێتـﻪﻭە :
بۆ هـە‌قـالـی بـە‌رێز مـام جـە‌لال + مـە‌ڵبـە‌ندی دەرەوە
لە م س هوە سەڵاوێکی گـەرم رۆژی 1994/5/1 عەلی صە‌سۆ میرخانی ژاژۆکی لە گەڵ بابە‌کر پشدە‌ری جێگری لقی 11 بـهێزێکەوە، دەچنە سەر قەڵادزە بۆ تێکدانی ژمارەیەک دوکان، کـە ئیدیعایان کردوە هی باوکێتی. لەوێ جەماوەر نارە‌صە‌ت ئەبن و دۆخە‌كە ئالۆز ئەبیێ. ه‌ه‌قاڵ مام جوتیار و ژمارەیەک لـە تێکۆشەرەکانی یەکێتی لـە گـەڵ جـەماوەر ئـە‌بن. پاشان مامۆستا دەڵگـە‌یی و پیاوچاک ئە‌کە‌ونە بە‌ینە‌وە و لـە یەکتر جیایان ئە‌کە‌نـە‌وە. لـەو دە‌مە‌دا پاش بلاوە‌لێکردن کاک جوتیار و دەستەیەک پێشمەرگە کە بە لای چەکدارەکانی عەلی و ئەوانەی لق دا رەت ئەبن لـە ناكاو دەسترێژ لـە مام جوتیار ئەكەن، خۆی و دو پێشمەرگـە شەهید ئەبن.
ئەو ئێوارەیە هەقالانی ئێمە کۆ نابن بۆ کۆنترۆلکردنی وەزعەکە و وەرامدانەوەی دەستدرێژی، شەو هێزێکی یەکێتی لـە گەڵ هەفاڵ عـەلی نـەبی ئـەچنـە هانای برادەرەکانمانەوە ئەچنە سەر لیژنەی ناوچەی قەڵادزە کە خۆیان بۆ شەرِ مازر کرد بو.
ئـە‌بێ بـە شـە‌رِ و لـەو شـە‌رِه‌دا ه‌ه‌قالْ عـەلی نـەبی شـەهید ئـە‌كرێ و ه‌ه‌قالْ ئـیسماعیل وەرتی بە خەستی بریندار ئەبێ گوللە لـە سەری داوە، پاش ئەوە هـە‌لـومەرج ئاڵۆزتر ئەبێ و هە کەسوکاری شەهیدەکان و عەشیرەت و هەقالانیان زۆر تورە ئەبن و ناوچەی رانیە و لق و چوارقورِنـە ئـە‌گرن. ئـيّمـە بـە پەلـە دە‌ستە‌یـە‌کمان نـارد، هـە‌قُاڵ دارۆ شێخ نـوری وەزیری دارایی و ه بە داخەوە ئەمڕۆ عەسر هەردوكیان بروسكەیان دا كە لە بەر توڕەیی خزم و عەشیرەتی هە پێشنیارمان کرد هەقاڵ کۆسرەت، سەرۆک وەزیر و د رۆژ شاوەیس جێگری سەرەک وەزیران و تـە‌شـە‌نـە‌كردن بگرن. ئیستـە ئـەو برایـانـە بـەرەو ئـە‌وێ ئـە‌جولێن.
ئـەم ساتـەهەواڵی د رۆژ وا ئـەگـەیەنێ کـە پەشیمان بونـەتـەوە نـایـانـەوێ لـە گـەڵ کـاک کۆسرەت بچن •
تێبینی: ناونیشانی راپۆرتەکە بە خەتی د فوئاد و ناوەرۆکەکەی بە خەتی فەرەیدون نوسراوە .
ئەمە گێرانەوەی یەکێتیە بۆ سکرتێرەکەی ئەبێ گێرانەوەی پارتی چۆن بێ بۆ سەرۆکەکەیە شەڕی دو تاقمی چەکدار لە سەر ئەرز و دوکان چ پێوەندی بە داگیرکردنی بارەگای حیزبیی ناوچە و لقەوە هەیە و شەڕ لـە قەڵادزێ بوە بۆچی ئەبێ رێگـە بدرێ بگاتە رانيە؟
ﺼﯚ ﻣﯿﺮﺧﺎﻥ ﮊﺍﮊﯙﮐﯽ ﺑﺎﺭﺯﺍﻧﯿﻪ ﻭ ﻟـﻪﻭ ﮐـﻪﺳﺎﻧـﻪﯾـﻪ ﺑـﻪ ﮔـﻪﻧﺠﯽ ﻟـﻪ ﮔـﻪڵ ﻣـﻪﻻ ﻣﺴﺘﻪﻓﺎ چۆتە یەکێتی سۆڤێت. لـە دوای 11 ی ئازاری 1970 بۆتە ئامیر فـە‌وجی حەرەس حدود. لـە دەسپێکردنەوەی شەردا (1974) بۆتە فەرماندەی هێزی کاوە. بارەگای هێزی کاوە لە پشدەر بوە. هەر لـە‌وێ ژنێکی لـە بنـەماڵە‌یـە‌کی ئـە‌وێ هێناوە و پارچـە ئـە‌رزێکی لـە
قەڵادزێ وەرگرتوە. ؎هسۆ لـە هێرشی "جود" دا بۆ سەر هێزەکانی یەکێتی لـە چیای قەندیل کوژرا (1983). عەلی کوڕی حە‌سۆیە لە ئێران گەورە بوە و خوێندویە‌تی و ئەفسەرە لە
ﻟـﻴﻮﺍﯼ ﺗـﺎﯾـﺒـﻪﺗـﯽ ﭘﺎﺭﺍﺳﺘﻨـﯽ ﻣـﻪﺳﻌﻮﺩ ﺑـﺎﺭﺯﺍﻧـﯽ ـ
مام جوتیار (محەمەد ئـە‌حمە‌د محەمەد) سەردەمێ موختاری هێرۆ بوە. فەرماندەی تیپی جوتیارانی یەکێتی بوە. کەسایەتیەکی ناسراو و بەڕێزی ناوچەکەیە. عەلی نەبی و سمایل وەرتی سەردەمێ سەرتیپی یەکیتی بون و بەر لـە راپەڕین لـە فـە‌رماندەکانی شانە چەکدارەکانی بروسک و شاڵاو بون و، یەکەم گوللەی راپەڕین لـە رانیە عەلیی نەبی تـەقاند بوی. دانیشتوانی ناوچەکە ئەم سێ کەسایەتیەیان بە قارەمانی خۆیان ئەزانی.
دارۆی شێخ نوری وەزیری دارایی (نوێنەری یەکێتی) و، یونس رۆژبەیانی وەزیری ناوخۆ (نوێنەری پارتی) کە لـە هەولێرەوە چۆ رانیە بۆ دامرکاندنەوەی نائارامیەکە.
ئەوان و هەندێ لـە لێپرسراوەکانی پارتی لـە بارەگای مەڵبەندی 8 ی یەکێتی بون نەیان توانی بو مستەفا چاوڕەش کە ب‌ه‌رپرسی راستەوخۆی ناوچەکەیە، ببینن خەریکی ناشتنی تەرمی کوژراوەکانی یەکێتی بوە .
مەکتەبی سیاسی یەکێتی و پارتی بێکەوە ئەم "رونکردنەوە" یەیان بۆلاو کردۆتەوە:
"ئـەی جـەمـاوەری بـە شـە‌رە‌فی کوردستان!
بـە داخـە‌وە رۆژانـی 1 ی 5 و 2 ی 5 ی 1994 چەند کارەساتێکی دڵتەزێن لـە شاری قەڵادزە رویان دا و لـە ئـە‌نـجام دا چەند کادر و پێشمەرگـەی هـە‌ردولا شـەهید بون. ئـەم ﺭﻭﺩﺍﻭە ﺩڵﺘﻪﺯێﻧـﻪ ﺋـﻪﻧـﺠﺎﻣـﯽ ﻧـﺎﮐﯚﮐﯽ ﻭ ﺨﯿﻼﻓێﮐﻪ ﮐﻪ ﺩﻭﺭە ﻟـﻪ ﻫﻪﺭﺩﻭ ﺤﯿﺰﺏ ﻭ ﺑـﻪ ﺑﺊ ئاگاداری لێپڕسراوانی هـە‌ردو حیزبی هـاوپە‌یمان روی داوە.
لێرەدا داوا لـە هێزی هـە‌ردولا لـە ناوچەکانی قەڵدزێ دەکـەین کـە دەستبەجێ بۆلوەی لێ بكەن و بە هێمنی بگەرێنەوە جێگای بنكە ئاسابییەکانی خۆیان. هەر کێشەیەک روی دا و هەر ئیجرائاتێک پێویست بێ بکرێ بەرەو روی حکومەتی هە‌ه‌رێم بکرێتەوە.
بۆ ئاگاداریی جەماوەری بە شەرەفی کوردستان لیژنەیەکی باڵای مەکتەبی سیاسی ه‌ردولا و ح‌کوم‌ه‌ت‌ی ه‌ه‌رێم روی کردۆت‌ه ناوچەکە بۆ خامۆشکردنە‌وە‌ی باری نائاسایی و ﭽﺎﺭەﺳەﺭﮐﺮﺩﻧﯽ ﺋـﻪﻭ ﺋـﺎڵۆﺯﯼ ﻭ ﮔﯿﺮﻭﮔﺮﻓﺘـﻪ.
پێویستە لـە سەر هـەمو لێپرسراوەکان و لیژنەکانی هـە‌ردولامان دەستبەجێ باری نائاسایی ناوچەکانیان هێمن بکەنەوە و بە گیانی برایەتی و هاوپەیمانێتی رەفتار بکەن و ئـاسـایش و تـەـبـایی بـپارێزنـ
مەکتەبی سیاسی پارتی دیمۆکراتی کوردستان ﻣـﻪﻛـﺘـﻪﺑـﯽ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﯾﻪﻛـێﺘـﯽ ﻧـﯿﺸﺘـﻤـﺎﻧـﯽ ﻛـﻮﺭﺩﺳﺘـﺎﻥ 2 ﯼ 5 ﯼ 1994" هێزەکانی پارتی بارەگای رێکخراوە دیمۆکراتیەکانی یەکێتییان لـە بادینان داگیر کرد .
3 ﯼ 5 ﯼ 94:
رۆژانـە دەیان کەس و گروپ تەلەفۆن بۆ مام جەلال ئـەکەن داوای لـیێ ئـە‌کـە‌ن بـە پەلـە
بگەرێتەوە بۆ کوردستان بۆ ئەوەی وەزعەکە کۆنترۆڵ بکرێ و شەرەکە بکوژێتەوە . مەسعود بارزانی و نێچیروان بارزانی و هوشیار زێباری لـە پارتی و کۆسرەت رەسول و جەبار فەرمان و د فوئاد مەعسوم و د بە‌رە‌ه‌م سالح ل‌ه بیە‌كێتی ب‌ه تە‌ل‌ه‌فۆن بەردەوام ل‌ه گ‌ه‌ڵ مام جەلال لـە سەر خە‌تن. مام جەلال بـە فاکس ئـەم پە‌یامە‌ی بۆ مەسعود بارزانی و ه‌ه‌ردو م س نارد :
لە مام جەلالەوە بۆ برای خۆشەویستمان کاک مەسعود بارزانی بەڕێز سلاوێكی گەرم زۆر بە داخەوە خەبەرە ناخۆش و دڵتەزێنەکانی شەری نێوان نەفامان و نامەسئولانی پارتی و یەکێتیمان بیست. من و کاکەنەوە (مەبەستی بەندەیە) دەسبەجێ بروسکەمان کردوە بۆ م س - ی ن ک کە پەیرەوی ئامۆژگاری جەنابت بکەن. هەقە ئەمرۆ جەنابتان دەوری مێژویی خۆتان ببینن بۆ گێڕاندنەوەی ئارامی و ئاسایش و برایەتی و یەکێتی نێوان پ د ک و ی ن ک.
پێم باشە جەنابت سەرۆکایەتی هە‌ردو م س بکەیت بۆ راگرتنی دە‌ستبە‌جێی شەرِ و ﺩﺍﻧـﺎﻧـﯽ ﻟـﯿﮋﻧـﻪﯼ ﻟـێﮐﯚڵﯿﻨـﻪﻭﻩ ﻭ ﺳﺰﺍﺩﺍﻧـﯽ ﺗـﺎﻭﺍﻧـﺒـﺎﺭﺍﻥ.
لە غیابی من دا هەهە جەنابت دەوری خۆتان لە جیاتی ههەردوکمان لهە ناو ههەردو ﺤﯿﺰﺏ ﺩﺍ ﺑﺒﯿﻨﻦ ﺑـﻪ ﺩﻭﺭﺑﯿﻨﯿﯽ ﺧﯚﺗﺎﻥ ﭼﺎﺭﻩﯼ ﭘﻪﻟـﻪﯼ ﻭﻩﺯﻋﻪﻛـﻪ ﺑـﻜـﻪﻥ.
لە سەر ه‌ه‌ردو م س بێویستە پەیڕەوی ئامۆژگاریەکانی کاک مەسعود بکەن.
1994/5/3 وێنـهێیـهێک بۆ م س - ی ن ک وێنـە‌یـە‌ک بۆ م س - پ د ک تێبینیێ ئـەم پە‌یامـە بـە خـە‌تـی مـام جـە‌لال نوسراوە .
"بانگەوازی مەسعود بارزانی بۆ راگرتنی شەڕ بسم اللە الرحمن الرحيم هەرچەندە زوڵمێکی زۆر لـە پارتی کراوە لـەم روداوانە‌ی دوسێ رۆژی رابوردو لـە
ناوچەی قەڵدزێ و رانیە و سلێمانی و لە بەر ئـەوەی چارەنوسی گـە‌لی کورد لە‌ه مەترسیەکی یەکجار زۆر گەورەدایە و بۆ ئەوەی چیتر کارەساتی دڵتەزێن رو نەدات داوا دەکەم لـهەمو لایەک هێمنی بپارێزن و شەرِ بوەستێنن دەستبەجێ. داواکارم رۆژی 4 ی 5 ی 1994 کۆبونەوەی سەرکردایەتی بەرەی کوردستانی ببێ لـە گەڵ مەکتەبی سیاسی پارتی و یەکێتی نیشتمانی کوردستان بۆ دیراسە‌تی ئـەم وەزعە و چارەسەرکردنی.
ئێمەهەمیشە بۆ بەرژەوەندی بەرزی گەلی کود و کوردستان بەرژەوەندی ترمان بەلاوە ناوە. وا ئەم جارەش بۆ خاتری گەلی کورد دیسان واز لـە مافی خۆمان دێنین تا مافی کورد بپارێزین. بە پێویستی دەزانم سوپاسی هە‌آوێست و موبادە‌رە‌ی لایەنە سیاسیە‌کان و ﺷﻪﺧﺴﯿﺎﺗﯽ ﺧێﺭﺧﻮﺍﺯ ﺑﮑﻪﻡ ﮐﻪ ﺯﯙﺭ ﻣﺎﻧﺪﻭ ﺑﻮﻥ ﻭ ﻫﻪﻭڵێﮐﯽ ﺯﯙﺭﯾﺎﻥ ﺩﺍ.
مەسعود بارزانی 3 ی 5 ی 1994 "
م س بـە‌کێتـی "بـانگـە‌واز" ێکـی دەرکردوە "لـە سەر شەری دهۆک و سلێمانـی و کەرکوک"
پێرێ ئێوارە لـە سەر روداوە دڵتەزێنەکانی ناوچەی قەڵادزێ و رانیە ه‌ه‌ه‌ه‌ه‌ه‌ه‌کتەب‌ی سیاسی یەکێتی نیشتمانی کوردستان و پارتی دیمۆکراتی کوردستان بەیاننامەیەکی هاوبەشیان دەرکرد بۆ رێگە گرتن لـە پەرەسەندنی شەرِ و ناکۆکی، بەلام بە داخەوە
ﺩﻭێﻧێ ﺭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻥ ﻧـﺎﻭﭽـﻪﮐـﺎﻧـﯽ ﺯﺍﺧﯚ ﻭ ﺳﻠێﻣﺎﻧـﯿﺸﯿﺎﻥ ﮔﺮﺗـﻪﻭە .
ئێمە بـە گیانی هـە‌ستکردن بـە مـە‌سئولیە‌ت بـە‌رامبـە‌ر بـە مـە‌ترسی ئـەو روداوانـە لـە سـەر ئایندەی گەلەکەمان و دەسکەوتەکانی داوا لـە هـەمو مـەڵبەند و لقەکان و هێزەکانی ه‌ردولا دە‌ك‌ه‌ین ب‌ه پە‌ل‌ه شەڕ ل‌ه ه‌ه‌مو شوێنێ رابگرن و رێگا ب‌ه تەقینەوە نەدەن،
سبە‌ینێیش سەرکردایەتی سیاسی بەرەی کوردستانی کۆ دەبێتەوە و رێگە چارەسەر دادەنێ ·
زۆر سوپاسی هـەمو لایە‌نـە سیاسیە‌کان و کە‌سایە‌تیە دڵسۆزە‌کانـی گـە‌لـە‌کـە‌مان دەکەین بۆ ئـەو هـە‌وڵ و قسە‌كردنە‌یان لـە گـەڵ بـە‌رێز کاک مـە‌سعود بـارزانی دا بۆ دەرکردنی بانگەوازەکەی، ه‌ه‌روە‌ه‌ا بۆ ه‌ه‌مو ئ‌ه‌و ه‌ه‌وڵن‌ه‌ی ک‌ه رویان کردە راگرتنی ئاگری شەر.
ﻣﻪﮐﺘـﻪﺑـﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﻪﮐێﺗـﯽ ﻧﯿﺸﺘـﻤـﺎﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ 3 ﯼ 5 ﯼ 1994" د فوئاد مەعسوم و فەرەیدون عەبدولقادر چو بون بۆ لای کاک مەسعود و م س پارتی لە سەلاحەدین تکایان لیێ کرد بون کە رێگە نەدەن بارەگاکانی یەکێتی لـە بادینان بگیرێ ئەگینا لـە سلێمانیش بارەگاکانی پارتی ئـە‌گیرێن.
دەمەو نیوەڕۆ هێزەکانی پارتی بارەگاکانی مەڵبەندی 4 ی دهۆکیان داگیر کرد عەسری هە تەقە نەبوە لـە سلێمانی هـە‌ندێ تەقوتۆق بوە بـە‌لام زەرەری گییانی لـیێ نـە‌کـە‌وتۆتـە‌وە .
جەلالى حاجى حسێن، سەردەمێ پێشمەرگەی شۆڕشی ئەیلول و یەکێ لـە پێشمەرگەکانی دەسپێکردنەوەی شۆڕشی نوێ و، سەردەمێ بەرپرسی پاسۆک، لـە کاتی ناوبژی نێوان هێزەکانی یەکێتی و پارتی لە سلێمانی کوژراوە. جەلال کەسایەتیەکی ناسراو و بەرێزی سلێمانی بو، ه‌اوڕێیە‌کی نزیکی سالانێکی دورودرێژم بو. چەندین ساڵ بو نیشتەجێی شام بو. م س - یەکێتی بەم بۆنـەیـە‌وە بـەیـانـنـامـەیـە‌کـی دەرکردوە.
رێککەوتننامەی م س - ی ن ک و پ د ک
"ﻟـﻪ ﮐﯚﺑﻮﻧـﻪﻭﻩﯼ ﻫـﺎﻭﺑـﻪﺷـﯽ 4 ﯼ 5 ﯼ 1994 ﯼ ﻫـﻪﺭﺩﻭ ﻣـﻪﮐﺘـﻪﺑـﯽ ﺳﯿﺎﺳـﯽ ﺑـﻪ ﺳـﻪﺭﭘﻪﺭﺷﺘـﯽ هە مەعسوم، کۆسرەت رەسول عەلی، فەرەیدون عەبدولقادر، مەلا بەختیار و سەعدی ئەحمەد پیرە وە لـە لایـەن پارتیـە‌وە هـە‌قالآن عـە‌لـی عـە‌بدولا، سامی عـە‌بدورەصمان، جـە‌وەـە‌ر نـامیق،
د رۆژ نوری شاوەیس، موڪسین دزەیی، د جەرجیس و عیزەدین بەرواری، بڕیار لـە سەر ئەم خاڵنـە‌ی خوارەوە درا :
1. کۆمیتەیەکی هاوبەش لـە یەکێتی نیشتمانی کوردستان و پارتی دیمۆکراتی کوردستان بۆ ناوچەکانی سلێمانی و کەرکوک و قەڵادزە و رانیە بۆ راگرتنی شەرِ و نەهێشتنی شوێنـە‌واری شەرِ و حاڵە‌تنی شەرِ.
2. کۆمیتەیەکی ه‌اوب‌ه‌ش ب‌ه ههمان شێوە و ب‌ه ههمان دەسەلات و بۆ ئـەو کاران‌ه‌ی فە‌قە‌رە‌ی (1) بچیێ بۆ ناوچەکانی دهۆک، زاخۆ، ئامێدی و ئاکرێ و هەمو ناوچەی بادینان.
3. هـەمو گیراوە‌كان بدرێنـە‌وە بـە یـە‌كـتری.
4. ئـە‌بـێ بـە پـە‌لـە بـارە‌گـاکـان بـدە‌نـە‌وە بـە یـەکتر.
5. ئەبێ بێ هیچ مە‌متە‌لکردن مومتە‌لە‌كاتی یەكتر ه‌ه‌مو شت و ه‌ه‌مو ئامێر و دەزگای یەکتری بدەنەوە بـە یەکتری.
6. تەصەشودات هەمو هەڵگیرێ و هیچ هێزی تازەش لـە روی یەکتر و دژی یەکتر کۆ نە‌كرێتە‌وە .
7. راگەیاندن شوێنەواری شەڕ نەهێڵێ و هەردولا بەرپرسیارن لـە راگەیاندن بـە گیانی برایەتی و ئاشتی و تەبایی.
8. هیچ جۆرە تە‌صریح و قسەیەک رێگە پێ نـە‌درێ بـە بـێ تـە‌وجیە‌اتی مـە‌رکـە‌زی.
تێبینیێ ئـەم رێکـە‌وتننامـە‌یـە بـە خـە‌تـی فـە‌رە‌یدون نوسراوە .
5 ﯼ 5 ﯼ 94:
سەرچڵ قەزاز گەیشتە رۆما .
بارەگا و گەنجینەکانی سەرچڵ قەزاز لـە زاخۆ داگیر کراوە و ئـەـصمەدی کوڕیشی ﮔﯿﺮﺍﻭە. ﻣﺎﻡ ﺠـﻪﻻﻝ ﺑـﻪ ﻓـﺎﮐﺲ ﺋـﻪﻡ ﭘـﻪﯾـﺎﻣـﻪﯼ ﺑﯚ ﻡ ﺏ ﻧـﺎﺭﺩ :
لە مام جەلالەوە بۆ کاک مەسعودی بەرێز 1994/5/5 سلاوێكی گـەرم ئیمرِۆ کاک سەرچڵ ئاگاداری کردم کە دوێنێ شەو و ئیمرِۆ بەیانی واتە دوای دو رۆژ لە رێکە‌وتنە‌کە‌ی بـە ئیشرافی جەنابت کراوە، بارە‌گاکە‌یان تالان کردوە و هە‌ه‌رچی تێدا بوە بردویانە. هیوادارم ئەمر بدەن دەستبەجێ کە‌لوپە‌لە‌کان کۆ بکرێنەوە و نە‌فە‌وتێت چونکە موڵکی شەخسی سە‌رچڵە و بایی سەدان ه‌ه‌زار دۆلارە ب‌ه قسەی کاک سەرچڵ.
هیوادارم ئەمر بدەن بە بادینان ئەو کارانە نـە‌کـە‌ن.
وێنـهێیەک بۆ م س - ی ن ک بۆ ئاگادارکردنی کاک فەرەیدون وێنەیەک بۆ سەرکردایەتی بەرەی کوردستانی بەڕێز بۆ چاوەدێری کردنی جێبەجێكردنی رێككەوتنـە‌كـە.
تێبینیێ ئـەم پە‌یامـە بـە خـە‌تـی مـام جـە‌لال نوسراوە .
هێزەکانی پارتی بارەگای مەڵبەندی 7 ی یەکێتییان لـە ئاکرێ داگیر کردوە. رێباز و سلە‌یمان عەرەب کە دو فەرماندەی دێرینی پێشمە‌رگ‌ه‌کانی یەکیتی بون بە زیندویە‌تی گیراون و کوشتویانن. ئەم بارە‌گایە رێگر بو لە رێگەی گواستنەوەی هێزەکانی پارتی لە
بادینانەوە بۆ سۆران. رێباز، لـە دوای راپە‌رێن، ه‌ه‌ندێ لـە بیرە‌وە‌رێە‌كان‌ی خۆی لـە دو کتێب دا بڵاو کردەوە هەرکەس ئەو دو کتێبەی خوێندبێتەوە ئەزانێ رێباز تا چ ئەندازەیەک دژی شەری ناوخۆی کورد –کورد بو.
هر ئەمرۆ هێزەکانی پارتی هەڵیان کوتاوە‌تە سەر بارەگای یەکێتی لە مە‌سیفی سەلاصەدین 14 كەسی تێدا بوە هەمویان كوشتون لەهوانە 6 یان بە دیلی گوللهەباران کراون •
سەرای ئەو هێمو بـهێیان و بانگەوازەی هەردولا دەستدرێژی و هێرش و پەلامار بۆ سەر یەکتری بەردەوامە ئەمە چی لـیێ ئەخوێنرێتەوە؟
یان سەرکردە و سەرکردایەتی پ د ک و ی ن ک دەسەڵتیان بە سەر هێزە -
ﭼﻪﮐﺪﺍﺭﻩﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﻭ ﺤﯿﺰﺑـﻪﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﺩﺍ ﻧـﻪﻣـﺎﻭﻩ.
یان ئـەو بـڵاوکراوانـە بۆ چاوبـە‌ست و تـە‌فرە‌دانـی رای گشتیە، ئـەوان خۆیان لـە پشت -
ئەم روداوانەوەن .
ئەگینا رێی تیێ ئەچێ ئەگەر خۆیان ژێربەژێر فەرمانیان بۆ دەرنەکەن کەسیان بوێرن کاری لـەو بابـە‌تـە بـکـە‌ن!
ه‌مو ئـەو نـامانـە‌ی کـە هاورێ و دۆست و نـاسیاوە‌کـانم بۆیان ئـە‌نـوسیم و، ه‌ه‌مو ئـەو ه‌واڵ و دە‌نگوب‌اسانە‌ی لـە ولات‌ه‌وە ئـە‌گـە‌یشتن و، ه‌ه‌مو ئـە‌وانـە‌ی لـە کوردستانـە‌وە ئـە‌ه‌اتن بۆ ئەوروپا و، هەمو ئەوانەی لهە ئەوروپاوە سەردانی کوردستانیان ئەکرد، لهە چەند مانگی رابوردودا، وایان رائە‌گە‌یاند کە ناکۆکی لە نێوان یەکێتی و پارتی دا لە جاران قولْتر بۆتەوە. لـە ریزی سەرەوە دابەزیوە بۆ ریزەکانی خوارەوە و چۆتە ناو خەلکەوە. ئاگر کەوتنەوە، گەورە بێ یا پچوک، پێویستی بە یەک پڕیشکە، ئەو پڕیشکە لـە قـە‌لادزێوە دەستی پێ کردوە. ئەگینا شەڕێ لە شارێکی سنوریی چەپەک و وێرانی وەکو قەلادزێ، لە سەر پارچەیەک ئەرز و چەند دوکانێ، بۆ ئەبێ وا بە خێرایی و ئاسانی بتەنێتەوە بۆ لق و ناوچە و مەڵبەند و کۆمیتەکانی رانیە و سلێمانی و دهۆک و زاخۆ و ئاکرێ؟
ئـەمرۆ بـە فـاكس وێنـەی ئـەم رێککـە‌تننـامـە‌یـە‌مـان پێ گـە‌یشت:
پێش نیوەشەوی 94/5/ لـە مـاڵی مـام جـە‌لال بـە‌ڕێزان کـاک نێچیرڤان ئـە‌ندامی مەکتەبی سیاسی - پ د ک، د. ئەصمەد چەلەبی سەرۆکی دەستەی راپەڕینی کۆنگرەی نیشتمانی عیراقیی، د. فوئاد مەعسوم ئەندامی م س - ی ن ک هەردولا ی ن ک و پ د ک رێككەوتن لـە سەر ئـەم خـاڵنـەی خوارەوە:
1. هیچ لایەنێکیان هێز بۆ پارێزگای هەولێر نەنێرن نە هێزی پ. د. ک لە ئاوی قەندیل بپەڕێتەوە نە هێزی یێن. ک لە پارێزگای سلێمانی و کەرکوک بۆ پارێزگای ههولێر بێن.
2. هـە‌ردولا هـیچ هێزێک لـە دەرەوەی هـەولێر نـە‌هێننە نـاو هـەولێر.
3. هـە‌ردولا هـەر هێزێکی لـەم حـە‌فتـە‌یە‌دا هێناویانە‌تـە دەوروبەری هـەولێر و ناوشاری ههولێر ه‌ه‌موی بگەرێتـەوە شوێنی پێشوی خۆی.
4. ه ه‌ه‌ردولایان داندراوە بۆ پاراستنی هێمنی و ئاسایشی ههولێر ئیمزا: نێچیروان فوئاد ئـە‌حمـە‌د چە‌لـە‌بـی تێبینیێ ئـەم رێککەوتنە بـە خـەتی د فوئاد مەعسوم نوسراوە.
ئـەمرۆ کـاک مـە‌سعود بـە فـاکس ئـەم نـامـە‌یـە‌ی بۆ مـام جـە‌لال نـارد :
برای بـە‌رێز و خۆشەویستم مام جـە‌لال پێشکـە‌شە
ﺩﻭﺍﯼ ﺳﻶﻭێﮐﯽ ﺑﺮﺍﯾﺎﻧـﻪ زۆر بـە داخـە‌وە روداوی زۆر نـاخۆش و دڵتـە‌زێن رویان دا لـەم چوار رۆژی رابردو کـە بە خە‌یالّم نەدەهات شتی وا لـە نێوان پارتی و یەکێتی رو بدات.
خەڵکی نەفام و نەزان و هەندێک خائینیش بە داخەوە مەیدانیان بۆ خۆش بوە یاری بە چارەنوسمان بكەن .
من هـەمو هـە‌وڵێکم داوە و ئـە‌یدە‌م کۆنترۆڵی وەزعەکە بکەم و لیجانمان دانان بۆ محافە‌زە‌كان. بـەڵام دیسان سەرپێچی هـەر هـەیـە.
نابێ کۆل بدەین و ئەبێ ئینشائەڵا ئیرادەی خێر سەرکەوێت.
ئێستاش ئـەم کارانـە‌مان کردون:
1. نێچیروان و د ئەحمەد چون بۆ ماڵی جەنابت بۆ سەردانی هێرۆ خان و بۆ ئەوەی خەڵک هەموی بزانن کە ماڵی جەنابت ماڵی منە و رەفتاری مناڵانەی خەڵکانێک تەئسیر لـە برایە‌تیمان ناکات .
2. لیژنە‌یە‌کمان دانا بۆ نەهێشتنی مظاهری توتر لـە ههولێر. وە ه‌ه‌مو ه‌ه‌وڵێک درا بۆ ئـەوەی لـە هـەولێر وە‌زعـە‌کـە بپارێزین و لـە شوێنە‌کـانی تریش موعالـە‌جـە‌ی بکـەین.
3. کاک کۆسرەت و کاک د رۆژ چون بۆ سلێمانی.
4. کاک فەرەیدون و کاک ئازاد بۆ دهۆک.
5. کاک عارف و کاک مەلا بەختیار بۆ ههولێر بۆ جێبەجێکردنی بریارە‌کان کە کارێکی ئاسان نیە و بە داخەوە شتی وا روی دا کە مرۆڤ حەز ناکات باسیان بکات لە بەر سومعـەی گـە‌لـە‌كـە‌مـان .
برای خۆشەویستم مام جەلال:
پێشمەرگـە و کادری پارتی بـە ساغی گیراون و ئیعدام کراون. بریندار لـە خەستەخانە دەریان هێناوە و شەهیدیان کردوە. شتی وا زۆرە نامەوێت زیاتر نارەصەتت بکەم. چونکە ئەزانم لـە من نـارِهـە‌تتری بۆ ئـەم وەزعـە نـاخۆشـە.
شتی نامەعقول و ناراست زۆر کراوە بەڵام هەر دەبێ خەبات بکەین بۆ تەبایی و برایەتی و فێرکردنی خەڵک بۆ ئاشتی و برایەتی و تـە‌بایی نـە‌ک بۆ شەڕ.
ئینشائە‌لا کە تە‌شریفت هاتەوە ئەبێ لـە بنـە‌رە‌تە‌وە ئەم وە‌زع‌ه عیلاج بکەین یان وا برِوات زۆر باشترە بۆ هـە‌ردوکمان بۆ خۆمان برِۆین با روزە‌رد نـە‌بین.
زۆر بـە پێویستی دەزانم هـە‌رچی زوتر تەشریف بێنەوە بۆ لامان بۆ ئـەوەی پێکەوە بەڵكو هەم برینەكان سارێژ بكەین و هەم عیلاجێک لەم وەزعە بكەین و سود لـهەم چەند تەجروبانـە وەرگرین .
ﺯﯙﺭ ﺯﯙﺭ ﺳﻶﻭﻡ ﺑﯚ ﮐﺎﮎ ﻧـﻪﻭﺷﯿﺮﻭﺍﻥ ﻭ ﺑـﻪ ﺋﻮﻣێﺩﯼ ﺩﯾﺪﺍﺭﺗـﺎﻥ.
5/6-5 براتان مەسعود بارزانی تێبینیێ ئـەم پە‌یامـە بـە خـەتی کـاک مـە‌سعود نوسراوە .
7 ی 5 ی 94:
مام جەلال بـە فـاكس ئـەم پە‌یامـە‌ی بۆ کـاک مـە‌سعود نـارد :
لە مام جەلالەوە بۆ برای خۆنشەویستمان کاک مەسعودی بەڕێز سلاوێكی گەرم وەک پێکەوە باسمان کرد، بە زوترین کات بە ڕێ دەکەوین بەرەو شام. دوبەیانی ئێوارەکەی هەمومان دەگەینە شام. کاکە نەوەش زۆر سلاوی هەیە. هەمومان هیوامان زۆرە کە جەنابت کۆنترۆڵی تەواوی وەزعەکە بکەن تاکو دەگەینەوە و پێکەوە چارەی دەکەین. لـە شامیشەوە هـە‌وڵ دەدەین قسەتان لـە گـەڵ بکـەین. پێم بـاشـە بـەردەوام هـە‌ردو م س ئامۆژگاری بکـەن و ماوەی هیچ جۆرە کارێکی ناخۆشی دڵتە‌زێنی تر نە‌درێت.
هر شاد و سە‌رکە‌وتو بن ئيتاليا 1994/5/7 تێبینیێ ئـەم پە‌یامـە بـە خـە‌تـی مـام جـە‌لال نـوسراوە .
مام جەلال بە فاکس ئەم پە‌یامە‌ی بۆ د بە‌رە‌ه‌م سالح، نوێنەری یەکێتی لـە ئەمەریکا،
: نارد لـە مـام جـە‌لالـە‌وە بۆ د بـەرەـەمی بـە‌رێز بە خزمان رابگەيەنە كە 1. مام جەلال و برایانی تری م س کە لهەدەرەوەی ولاتن بهە پەلهە بهە رێ دەکەون بۆ شام و لـە‌وێشـە‌وە بۆ وڵات.
2. لـە گـەْلْ كـاک مـە‌سعودیش قسـە کراوە کـە بـێتـە پیریانـە‌وە لـە سەر زێیـە‌کـە.
3. زۆر بـە داخـە‌وە وەک رە‌چاومان دەکرد خزمان نـە‌هاتنـە دەست. پێم وابو بـە پە‌لـە‌و بـە
فرۆکـە لـە فرانکفۆرتـە‌وە بۆ ئـە‌نچە‌رلیک و لـەوێشەوە بۆ وڵاتـم دە‌بـە‌ن. کـەچی وا دە‌رنـە‌چو.
4. ﺗﻮﺭﻛﻴﺎ ﭼﻪﻧﺪ ﺟﻴﻬﻪﺗێﻛﻪ. ﻣﻦ ﺑﺎﻭﻩﺭﻡ ﺑـﻪ ﻣﻴﺖ ﻧﻴﻪ. ﺯﯙﺭ ﺗﺮﺳﻢ ﻫـﻪﻳـﻪ ﻟـﻪ ﺗﻮﺭﺍﻧﻴﻪﻛﺎﻥ ﻭ كۆنتـە‌رگۆریلـلا. بۆیـە بـەو جۆرە بـە تورکیادا ناچم.
5. ﺩەﭼﻢ ﺑﯚ ﺷﺎﻡ. ﮔـﻪﺭ ﻟـﻪﻭێڕﺍ ﺗﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑـﻪ ﺯەﻣﯿﻦ ﺩﺍ ﺩەﭼﯿﻨﻪﻭە. ﺋـﻪﮔﯿﻨﺎ ﺑـﺎ ﺧﺰﻣﺎﻥ ﻟـﻪ ﺯﺍﺧﯚﺭﺍ ﺑـﻪ ﻫـﻪﻟـﻴﻜﯚﭘﺘـﻪﺭ ﺑـﻤـﺎﻧـﺒـﻪﻧـﻪﻭﻩ ﺑﯚ ﻧـﺎﻭﭼـﻪﻳـﻪﻛـﯽ ﺋـﻪﻣﯿﻨـﯽ ﺧﯚﻣـﺎﻥ.
6. لـە گـەڵ السيد الـكيم قسەم کردوە، وە‌عدی بۆ لـە ئێران وە‌رگرتوم بـە وێدا بـچِمـە‌وە.
پێم وایە ئێرانیش دەیەوێ ئاشت بێتەوە لـە گـە‌أمان دوای شکانی ئەم دواییە‌ی ئیسلامیەکان و لـە ترسی هاتنەوەی سەدام بۆ کوردستان .
تێبینیێ ئـەم پە‌یـامـە بـە خـە‌تـی مـام جـە‌لال نوسراوە .
هێزەکانی پارتی شارەکانی هەریر و باتاسیان گرت و بارەگاکانی یەکێتییان لهە کەسنەزان و مەلا ئۆمەر داگیر کرد .
نیوەڕۆکەی د ئەکرەم جاف بوین کارمەندی "فاو" ی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکانە نیشتەجێی رۆمایە. ئێوارەش لـە گـەڵ مام جـە‌لال و سەرچڵ قەزاز لـە رۆماوە بە فرۆکە چوین بۆ دیمەشق لـە سوریا .
ﺩﺍﻧـﺎﯼ ﺋـﻪـﻤـﻪﺩ ﻣـﻪﺠﯿﺪ ﻧﻮێﻧـﻪﺭﯼ ﯾـﻪﻛێﺗـﯽﯾـﻪ ﻟــﻪ ﺳﻮﺭﯾـﺎ .
10 ی 5 ی 94:
بانگەوازی مام جەلال بۆ وەستانی شەڕ لـە کوردستان :
هە‌فالانی بەرێز پێشمەرگـە قـارەمـانـە‌كـانـی كوردستـان بە سڵاوێکی گـە‌رمـە‌وە داواتان لێ دەکەم کە دەسبەجێ بچنەوە شوێنەکانی خۆتان و دەست لـە هەمو پێکدادان و بە‌گژیە‌کاچونێکا ه‌ه‌ڵگرن. پێویستە ه‌ه‌موتان ئەم راستیە بـخە‌نە‌وە یادی خۆتان کە شەری براکوژی کارەساتێکی نیشتمانی و نەتەوایەتیە دەبێتە هۆی بە فیرۆدانی بەری رەنج و خەباتی خۆتان و برا شەهیدەکانتان و دەبێتە هۆی شادی دوژمنان و لە ﺩەﺳﺘﺪﺍﻧـﯽ ﺩﯙﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﭘﺸﺘﯿﻮﺍﻧـﯽ ﮔـﻪﻻﻥ ﻭ ﻫـﺎﻭﭘـﻪﯾﻤـﺎﻧـﺎﻥ .
ئـەی جـەمـاوەری خـەڵکی کوردستانی تێکۆشـە‌ر پاراستنی خوێنی شەهیدەکانتان و تاقی کردنەوە دیمۆکراتیەکەمان و ژیان و مان و گەشەکردنی حکومەتە ساواکەمان بەند و بەستراوەتەوە بە یەکێتی ریزەکانی گەل بە گشتی و یەکێتی و هاوپەیمانێتی ی ن ک و پ د ک بە تایبەتی بۆیە پێویستە ه‌ه‌مومان وەک بیلبیلەی چاوەکانمان بیانپارێزین و بە هیچ شێوە و جۆرێک ماوەی شەڕی براکوژە نەدەین پێویستە ه‌ه‌مو چە‌ک‌ه‌کانمان، ه‌ه‌مو ه‌ه‌وڵ و تە‌قە‌لایە‌کمان، بۆ پاراستنی کوردستانی رزگار و رزگاری وڵات بێت لە دیکتاتۆریە‌ت و هێنانە‌کایە‌ی عیراقێکی ﺩﻳﻤﯚﻛﺮﺍﺕ ﻭ ﻓﻴﺪﺭﺍﻝ ﺑێﺕ .
ئەی کەسوکاری شەهیدانی کوردستان! ماوە مەدەن خوێنی شەهیدەکان بـە فیرۆ بچێت هەموتان لە گەڵ کۆمەڵنی خەڵکی کوردستان بەری شەڕی براکوژە بگرن و پشێوی و ئالۆزی مەهێلن ئەمەمو حیزبەكانی تێكۆشەر!
ﺨﻪﺑﺎﺗﯽ ﺧﯚﺗﺎﻥ، ﻫـﻪﻭڵﯽ ﺧﯚﺗﺎﻥ ﭘﻪﺭﻩ ﻭ ﮔﻪﺷﻪ ﭘێ ﺑﺪﻩﻥ ﺑﯚ ﻧـﻪﻫێﺷﺘﻨﯽ ﻫﯚﯾﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷﻪﺭﯼ براکۆژە و چەسپاندنی ئاشتی و برایەتی و دیمۆکراتی لە کوردستانی خۆشەویستمان دا.
دەبا هەمومان پێکەوە خەباتەکەمان درێژە پێ بدەین بۆ لـە رەگوریشە هەڵکەندنی هۆیەکانی توندوتیژی و پێکادانی ناوخۆ.
بژی یەکێتی ریزەکانی گەڵی کوردستان نەفرەت لـە شەری براکوژەی کارەسات هێنـە‌ر سەرکەوێ خەباتى هەمو لایەکمان لە پێناوی چەسپاندنی ئاشتى و دیمۆکراسی و برایەتی و هاوپەیمانی هر شاد و سە‌رکە‌وتو بن 10 ی 5 ی 1994
ﺤﻪﺳﻪﻥ ﮐﻮێﺳﺘﺎﻧـﯽ ﻭ ﺧﻮﻟـﻪﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﻭ ﯾﻮﺳﻔﯽ ﺋﺎﻣﯚﺯﺍﯼ ﻟـﻪ ﺭێﮔـﻪﯼ ﺼﺎﺟﯽ ﺋﯚﻣـﻪﺭﺍﻥ ﮐﻮﮊﺭﺍﻭﻥ. ﻡ ﺱ - ﯾـﻪﮐێﺗـﯽ ﺑـﻪﯾـﺎﻧـﻨـﺎﻣـﻪﯾـﻪﮐـﯽ ﺑـﻪﻡ ﺑـﯚﻧـﻪﯾـﻪﻭﻩ ﺩﻩﺭﮐﺮﺩﻭﻩ.
ﺼﻪﺳﻪﻥ ﺋـﻪﻧﺪﺍﻣـﯽ ﺳﻪﺭﮐﺮﺩﺍﯾـﻪﺗـﯽ ﯾـﻪﮐێﺘـﯽ ﻭ ﯾـﻪﮐێ ﺑﻮ ﻟـﻪ ﭘێﺷﻤـﻪﺭﮔـﻪ ﺋـﺎﺯﺍﮐـﺎﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ.
پێش ئەوەی ببێ بە پێشمەرگە بەرپرسی یەکێ لـە فراوانترین تۆڕەکانی رێکخستنی کۆمەڵە بو لـە نـاو شارەکان دا. پێش خۆی دو برای: حـاجـی و حـە‌مـە‌رەش لـە دو شـە‌ری جودا ﮐﻮﮊﺭﺍ ﺑﻮﻥ. ﻟـﻪ ﺑـﻪﺭ ﺋـﻪﻭﻩ ﺼﻪﺳﻪﻥ ﻟـﻪ ﻧـﺎﺧﯽ ﺩڵﻪﻭﻩ ﺩﮊﯼ ﺷﻪﺭﯼ ﻧـﺎﻭﺧﯚﯼ ﮐﻮﺭﺩ ﻭ ﮐﻮﺭﺩ ﺑﻮ.
کارەساتێکی گەورەیە خێزانێک 4 کوڕی ناردوە بۆ شەڕی ئازادی کورد کەچی لە شەڕی ناوضۆدا بكوزرێن ه‌مو کەس بـە کوشتنی بێتاوانێ یا کەسێکی نزیکی دڵتەنگ ئەبێ. بۆ من ئەم شەرە
مایەی دڵتەنگیەکی بێئەندازە بو چونکە زۆری قوربانیەکانی: عەلی نـەبی، سمایل وەرتی، ﺤﺔﺳﻪﻥ ﻛﻮێﺳﺘﺎﻧﯽ، ﺭێﺑﺎﺯ، ﺳﻠـﻪﯾﻤﺎﻥ ﻋﻪﺭﻩﺏ ﻭ، ﺟﻪﻻﻟﯽ ﺣﺎﺟﯽ ﺣﺴێﻥ… ﻟـﻪ ﻫﺎﻭڕێ نزیکەکانی رۆژانی سەختی سەردەمی پێشمەرگایەتیم بون. لە گەڵ هەر یەکێکیان ﭽﻪﻧﺪﯾﻦ ﺑﯿﺮﻩﻭﻩﺭﯼ ﺧﯚﺵ ﻭ ﻧـﺎﺧﯚﺷﻢ ﻫـﻪﺑﻮ.
19 ی 5 ی 94:
کاک مەسعود بۆ جاری سێیەم بانگەوازی دەرکردوە:
ئـەی جـەمـاوەری بـە شـە‌رە‌فی کوردستان پێشمەرگە قارەمانەکان ﺧﻮﺷﮏ ﻭ ﺑﺮﺍﯾﺎﻧﯽ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺖ لە سەرەتای ئەم مانگە‌وە ولات و میللە‌تمان دوچاری کارە‌سانێکی خوێنین و شەرێکی خۆکوژی زۆر گەورە و نارەوا بوە. ئەم کارەسات و فیتنەیە مەترسیەکی هەرە گەورەی خستۆتە سەر چارەنوس و دوارۆژ و دەسكەوتە پیرۆزەکانی گەلەکەمان کهە بهە خوێنی ه‌زاران شەهید و رۆڵەی گەلی کورد ب‌ه دەست ه‌اتون. ل‌ه‌م بارودۆخە مێژوییە و مە‌صیریە‌دا داوا لـە ه‌ه‌مو لایەنەکانی ئەم شەرە دەکەم شەڕ رابگرن و چیتر خوێنی رۆڵەی کورد بـە دەستی کورد نـە‌رێژن. راگرتنی شەرِ دەبێت سەرانسەری بێت بۆ ئـەوەی بتوانین لە گەڵ کۆنگرەی نیشتمانی عیراق دا و بە هاوکاری ه‌ه‌مو خێرخوازان وەزعەکە
بگەرێنینەوە بارودۆخی ئاسایی جاران و رۆژێک زوتر دەست بکەین بە سارێژکردنی برینە‌کانمان، سەرەڕای بانگەوازەکانی پێشوترم زە‌میری ه‌ه‌مو لایە‌کتان دەکەم بـە صە‌کە‌م و سوێندتان دەدەم بـە خوێنی شەهیدانی کورد و کوردستان بۆ گوێڕایەڵی لـەم بانگـە‌وازەم و جێبەجێكردنی. هەرچەندە روی ئەوەمان نیە باسی جەژن بكەین بەڵام ئومێدەوارم فرسەتی ئەوەتان ببێت جەژنێکی ئارام بەرنـە سەر.
شەوی 1994/5/19 مەسعود بارزانی ﻢ ﺱ - ﯾـﻪﮐێﺘـﯽ ﯾﺶ ﺑـﺎﻧﮕـﻪﻭﺍﺯێﮐـﯽ ﺑﯚ ﻫـﻪﻣـﺎﻥ ﻣـﻪﺑـﻪﺳﺖ ﺩﻩﺭﮐﺮﺩﻭﻩ:
لە بارودۆخێک دا کێشەی گەلەکەمان هەتا دەهات دە‌چوە پێشەوە و ئومێدی سەرکەوتنی کاریگەرتر پەیدا بوبو، بە داخەوە بە شێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو دوچاری شەرێکی ناوخۆی نالەبار بوین کە تەواوی دەسکەوت و چارەنوسمانی خستبوە مەترسیەوە،
بۆیە راوەستانی شەڕەکە ئەرکێکی پیرۆز و مێژوییە، لـەم پێناوەش دا جگـە لـە هـە‌وڵەکانی مەکتەبی سیاسی ی ن ک و لایەنەکانی کۆنگرەی نیشتمانی عیراق و بەرەی کوردستانی و خێرخوازانی کوردستان و دۆستانی، بەرێز مام جەلال لـە 1994/5/10 دا پەیامێکی پیرۆزی بۆ راوەستانی شەرِ بۆ تەواوی پێشمەرگەی کوردستان بڵاو کردەوە.
ئێستاش سەرەڕای چەندین روداوی جەرگبرِ، بـە هیمەتی هـەمو لایـەک خەریکـە کۆتایی بە شە‌رە‌كە دەهێنێ لەم بێناوە‌ش دا ئەمشەو بەرێز مەسعود بارزانی بانگە‌وازێکی بۆ راوەستاندنی شەری سەرانسەری بڵاو کردەوە هەتا هەمومان بتوانین دۆخی کوردستان ئاسایی بکەینەوە .
مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتمانی کوردستانیش هەروەکو لـە سەرەتای روداوەکانەوە داوای راوەستانی شەرەکەی کردوە، ئێستاش دوپاتی دەکەینەوە کە بانگەوازی ئێمەش لە پێناوی راوەستانی شەرە شەری سەرانسەریش. بۆیە داوا لـە سەرجەم هێزەکانی ی ن ک دەسبەجێ شەر رابگرن هەتا بتوانین سەرباری خەم و پەژارەی قوڵی شەرەکە گەردنئازادی جەژنی نەمانی شەڕی ناوخۆ لە یەکتری بکەین. ئومێدەواریشین دوای ئەم بانگە‌وازە پە‌رۆشتر درێژە بـە کۆبونـە‌وە ه‌اوبـە‌شە‌کان بدەین بۆ چارەسەری سیاسی کێشەکە 5/20-19/ 1994 ﻢ ﺱ - ﯼ ﻥ ﮎ"
بـە سەرپەرشتی موع (موئتە‌مە‌ری وەتەنی عیراقی) کۆبون‌ه‌وە‌یە‌کی هاوبهشی ه‌ه‌ردو م س یەکێتی و پارتی و نوێنەرانی بەرەی کوردستانی کراوە. بڕیار دراوە "غرفە عملیات" ﺩﺭﻭﺳﺖ ﺑﮑﺮێ ﻟـﻪ ﺑـﺎﺭﻩﮔﺎﯼ ﻣﻮﻉ ﻟـﻪ ﺳﻪﻻﺤﻪﺩﯾﻦ ﻟـﻪ ﻣـﻪﺳﻌﻮﺩ ﺑـﺎﺭﺯﺍﻧـﯽ ﻭ ﺤﻪﺳﻪﻥ ﻧـﻪﻗﯿﺐ
(ه‌ه‌ردوکییان ئەندامی ئەنجومەنی سەرۆکایەتی موع) و ئەحمەد چەلەبی سەرۆکی ﺩەﺳﺘﻪﯼ ﮐﺎﺭﮔﯿﺮﯼ ﻣﻮﻉ ﻭ، ﮐﯚﺳﺮەﺕ ﺭەﺳﻮﻝ ﻭ ﻧﻮێﻧـﻪﺭێﮐﯽ ﺑـﻪﺭەﯼ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧـﯽ.
ئێمە لـە رۆماوە چوینە شام بـە تـەمای ئـەوەی کـاک مـە‌سعود بێتـە سەر سنوری سوریا –
عيراق لـە‌وێ لـە گـەڵ مـام جەلال یەک بگرن و پێکەوە لـە بادینانەوە دەس بکەن بـە
ئاساییکردنەوەی پێوەندی نێوان لقە‌کانی پارتی و مە‌أبە‌ندە‌کانی یەکێتی و هێزەکانی بێشمەردولا . بـهۆلام ئـەمـە جێبـەجێ نـە‌بو .
د محەمەد بەهمرلعلوم ئەندامی سەرۆکایەتی موع "ګۆنگرەی نیشتمانی عیراقی"، هانی فكێكی ئەندامی ئەنجومەنی راپەراندنی كۆنگرە و، د ئەیاد عەلاوی سەرۆكی "ویفاقی وەتەنی" هاتن بۆ سوریا بۆ ئەوەی بۆ ناوبژی لـە گەڵ مام جەلال بگـە‌رێنەوە کوردستان.
بەڵام ئەوەندە دەستییان پێ کرا تاقەتیان چو سوریایان بە جێ هێشت گەڕانەوە ڵەندەن لەم ماوەیەدا مستەفا جە‌مالە‌دین دە‌عوە‌تێکی بۆ مام جەلال کرد لە مالەکەی خۆی بەشێ لـە شیعرەکانی بۆ خوێندینـە‌وە .
"وابـە‌ستـە‌ی نـیزامـی: مولـصە‌قـی عە‌سکە‌ری" سە‌فارە‌تـی ئێران هات بۆ دیدە‌نـی مام جەلال ﻭ ﺋﺎﻣﺎﺩەﯾﯽ ﺋێﺭﺍﻧـﯽ ﺩەﺭﺑڕﯼ ﺑﯚ ﮔﻮێﺯﺍﻧـﻪﻭەﯼ ﻣﺎﻡ ﺠـﻪﻻﻝ ﺑﯚ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ.
د کەمال فوئاد کە بۆ ئیجازە لـە ئـەڵمانیا بو، عومـە‌ر فـە‌تاح کە بۆ ئیجازە لـە سوید بو، ه‌ه‌ردوکیان ئەندامی م س - ی ن ک بون، گەیشتنە شام بۆ ئەوەی لـە گەڵ م ج بگە‌ڕێنە‌وە
کوردستان.
شازاد سائیب، نوێنەری یەکێتی لـە تورکیا، ئاگاداری کردین کاربەدەستانی تورکیا ئامادەییان دەربڕیوە بۆ راگرتنی شەڕ ناوبژی بکەن و نوێنەرانی هەردولا بانگ بکەن بۆ تورکیا و ماجەلال بە کۆپتە‌ری خۆیان ببە‌نە‌وە بۆ کوردستان. تورکیا پێی وایە لاواز بونی هر یەکێ لـە پارتی و یەکێتی ه‌اوسە‌نگی تێک ئەدا و پ ک ک و جولانەوە ئیسلامیەکان سودی لـیێ وەرئـە‌گرن.
داوایان کردوە کاک مەسعود و مام جەلال ه‌ه‌ردوکیان بچن بۆ تورکیا بۆ کۆبونەوە.
شەری ڕاگەیاندن بۆ تاوانبارکردنی یەکتری گەیشتۆتە ناو دەزگاکانی راگەیاندنی عەرەبی و ئینگلیزی.
رۆژنامەی "الشرق الاوسط" لـە ژمارەی ئـەمرۆی دا گفتوگۆیـەکی تـەلـەفۆنی عەدنان ﺼێن و مام جەلالی بڵاو کردۆتەوە. پرسیاری گەرانەوەی ئەکا. مام جەلال هێزی دەرەکی
تاوانبار ئـە‌كـا بـە خۆشکردنی ئـاگری شـە‌رە‌كـە.
یەکێ لـە کارە باشەکانی مەکتەبی یەکێتی لـە دیمەشق کردویەتی کۆکردنەوەی هەمو ئەو وتار و هەواڵ و لێدوان و گفتوگۆیانەیە، کە لـە میدیای عەرەبی دا بلاو ئـە‌کرێنەوە و،
پێوەندییان لـە گەڵ پرسی کورد هـەیـە. هـە‌وڵ ئـە‌دەم منیش لێرە بـە دواوە ئـەوەندەی بگاتە دەستم تێهەڵکێشی بابەتەکانی ئەکەم. ئـەمـە دو قازانجی هـەیـە:
یەکەمیان، جۆری دەنگدانەوەی شەڕی خۆبەخۇی کورد لـە ناو راگەیاندنی نوسراوی عەرەبی دا چۆنـە.
دوەمیان، هەڵوێستی رۆژنامەوانانی عەرەبی لـە کێشەکە و نۆڕینیان لـە روداوەکان تێ ئەگەین
م س - ی ن ک نامەیەکی بهە‌رە‌بی ئاراستەی موع و بە کوردی ئاراستەی قیادە‌ی سیاسی بەرەی کوردستانی کردوە داوایان لیێ ئەکات هەڵوێست لە ئیران وەربگرێ و لایەنە ناودەولەتیەکان رابسپێرێ ئێران ناچار بکەن دەس لە دەستێوەردانی کاروباری ناوخۆی هەرێم هەڵبگرێ. بـە بێی نامەکە ئێران خۆی لـە شەرِ هـە‌لقورتاندوە و تۆپبارانی ناوچەکانی هەڵەبجە و قەڵادزێ و حاجی ئۆمەران ئـەکا .
27 ی 5 ی 94:
رۆژنامەی "الحیاة" ی لەندەنی لە ژمارەی ئەمرۆی دا گفتوگۆیەکی تەلەفۆنیی زوهێر قوسە‌یباتی لـە گـەڵ مام جەلال بـلاو کردۆتەوە. باسی کوژرانی حەسەن کوێستانی و هاوڕێکانی و، کوشتنی دیل و لوت و گوێبڕینی کوژراوەکانی یەکێتی لـە لایەن پارتیەوە،
ئەكا .
لە لايە‌ن يە‌كێتيە‌وە: د كەمال فوئاد و عومەر فەتاح، لـە لايە‌ن پارتیەوە: نێچیروان بارزانی و چەند کەسێکی تریان، لە بنکەی جەنگیی سلۆپی لە تورکیا بـە چاودێری چەند جەنەرالێکی تورک کۆبونەوە. کۆبونەوەکمە بێ ئەنجام بوە. ئـەوان ه‌ه‌ر لـەوێشەوە گەرانەوە کوردستان .
تورک ئە‌یویست بارزانی و تاڵەبانی خۆیان لـەم کۆبونەوانەدا بـە‌شدار بن، بـەڵام لـە
بەر ئـەوەی بارزانی ئـامادە نـە‌بو خۆی بـە‌شدار بـیێ، تـاڵـە‌بانـی بیش نـە‌چو.
جەلالى حەمەی محە، یەکێ لـە فەرماندە ئازاکانى یەکێتى و، یەکێ لـە گەنجە خۆشەویستەکانی خەڵکی سلێمانی لـە گەڵ پۆلیێ لـە هاوڕێ پێشمەرگـە‌کانی لـە شارەزور کوژراون. ئـەمڕۆ دەیان هـە‌زار کـەس بۆ سپاردنی تـە‌رمـە‌کـە‌ی بـە خـاک لـە گـە‌ڵی چون بۆ ﮔﯚﺭﺳﺘﺎﻥ .
1 ی 6 ی 94:
ﺭﯙﮊﻧـﺎﻣـﻪﯼ "ﺍﻟـﺸﺮﻕ ﺍﻻﻭﺳﻂ" ﯼ ﻟـﻪﻧـﺪﻩﻧـﯽ ﻟـﻪ ﮊﻣـﺎﺭﻩﯼ ﺋـﻪﻣﺮﯙﯼ ﺩﺍ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾـﻪﮐـﯽ ﺗـﻪﻟـﻪﻓﯚﻧﯿﯽ ﺩﺭێﮊﯼ ﻫﻮﺩﺍ ﺤﻮﺳﻪﯾﻨـﯽ ﻭ ﻣـﻪﺳﻌﻮﺩ ﺑـﺎﺭﺯﺍﻧـﯽ ﺑـڵﻭ ﮐﺮﺩﯙﺗـﻪﻭﻩ.
بە فرۆكە لە گەڵ مام جەلال لە دیمە‌شقە‌وە چوین بۆ قامیشلی. شەو لە قامیشلی ماینەوە. ه‌ه‌ندێ ل‌ه دۆستە دێرینە‌کانی ئە‌وێمان بینی دڵتەنگ بون بە شەڕەکە و بە
پەرۆش بون بۆ چەسپاندنی هەرچی زوتری ئاشتی و ئاسایش 2 ی 6 ی 94:
سەر لـە بـهێیانـی لـە سنور پەڕینەوە بۆ نسێبین هێزێکی تورکی بردینـی بۆ بنکـهێیەکی سەربـازی. پاشنیوەرۆ بـە کۆپتـە‌ری تورکی گەیشتینـە هـەولێر.
3 ﯼ 6 ﯼ 94:
ئێوارەی ئەمڕۆ بۆ دەربڕینی نیازباشی خۆی و یەکێتی جەلال تاڵەبانی سکرتێری گشتی یەکێتی و فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی پەیامێکی لـە هـەمو دەزگاکانی راگەیاندنی یەکیتیەوە بۆ یەکیتی و هێزەکانی بڵاو کردەوە یەکلایەنەو بێ هیچ مەرجێکی پێشەکیێ
- لـە هـە‌مـو مـە‌يـدانـە‌كـان دا شەری راگرت.
- ﻓـﻪﺭﻣـﺎﻧـﯽ ﺩﻩﺭﮐﺮﺩ ﺑﯚ ﻫێﺯﻩﮐـﺎﻧـﯽ ﯾﻪﮐێﺘـﯽ، ﭼﯿﺎﯼ ﺳﻪﻓﯿﻦ ﻭ ﻫـﻪﻣﻮ ﺷﻮێﻧـﻪﮐـﺎﻧـﯽ ﻧﺰﯾﮏ سەڵ صەدین، چۆڵ بکەن.
-
- هێرشی راگـە‌یاندن رابگرن.
- گیراوەکانی پارتی دەسبەجێ ئازاد بکەن ئەندامەکانی مەکتەبی سیاسی و کۆمیتەی ناوەندی پارتی بریتین لـە: عەلی عەبدولا، نێچیروان بارزانی، هوشیار زێباری، جە‌وە‌ه‌ر نامیق، د رۆژ شاوەیس، سامی عە‌بدورە‌مان، ئازاد بەرواری، د جەرجیس حەسەن، یونس رۆژبەیانی، قادر قادر،
عیزەدین بەرواری، کەریم سنجاری، کەمال کەرکوکی، قادر جەباری، شەوکەت شێخ یەزدین، رەمزی شەعبان، دەروێش عەبدورەحمان، عەبدولعەزیز تەیب، نیزامەدین گلیی،
عارف تە‌یفور، محەمەد مەلا قادر، فە‌رە‌نسۆ صە‌ریری، بروسک شاوەیس، عەبدوڵا ئاگرین.
هە کەریم سەلام، ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی پارتی و، لێپرسراوی لقی 4 ی سلێمانیە.
ﺳﻪﻋﺪ ﻋﻪﺑﺪﻭڵا، ﺋـﻪﻧـﺪﺍﻣـﯽ ﮐﯚﻣﯿﺘـﻪﯼ ﻧـﺎﻭەﻧـﺪﯼ ﭘﺎﺭﺗـﯽ ﻭ، ﻟێﭘﺮﺳﺮﺍﻭﯼ ﻟـﻘـﯽ 2 ﯼ ﻫـﻪﻭﻟـێﺭﻩ.
مەسعود ساڵەییی، ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی پارتی و، لێپرسراوی لقی 3 ی کەرکوکە.
فازیل میرانی، ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی پارتی و، لێپرسراوی لقی 1 ی دهۆکە.
عومەر عوسمان مێرگە‌سوری، ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی پارتی و، لێپرسراوی لقی سۆرانە.
ﺯەﻋﯿﻢ ﻋﻪﻟـﯽ، ﺋـﻪﻧـﺪﺍﻣـﯽ ﮐﯚﻣﯿﺘﻪﯼ ﻧـﺎﻭەﻧـﺪﯼ ﭘﺎﺭﺗـﯽ ﻭ، ﻟـێﭘﺮﺳﺮﺍﻭﯼ ﻟـﻘـﯽ ﺋـﺎﮐﺮێﯿـﻪ.
5 ﯼ 6 ﯼ 94:
بـە دەسپێشخەری و ناوبژی موع لـە ئوتێلێکی ناوشاری هـەولێر کـە بـە ناوی "شیرین پالاس" هوە تازە کراوەتەوە کۆبونەوەیەک ساز کرا بە ئامادە بونی: ئەحمەد چەلەبی و ﺼﻪﺳﻪﻥ ﻧـﻪﻗﯿﺐ ﻟـﻪ ﻣﻮﻉ، ﻣـﻪﺳﻌﻮﺩ ﺑـﺎﺭﺯﺍﻧﯽ ﻭ ﻣﺎﻡ ﺟـﻪﻻﻝ ﻭ ﭼـﻪﻧﺪ ﺋـﻪﻧﺪﺍﻣێﮐﯽ ﺳﻪﺭﮐﺮﺩﺍﯾـﻪﺗـﯽ ه‌ه‌ردولا و، ل‌ه سەرکردایەتی بەرەی کوردستانی ک‌ه‌ریم ئە‌ه‌مە‌د، قادر عەزیز،
عە‌بدولخالق زەنگەنە، یەعقوب یوسف، منیش بەشدار بوم. جارێکی تر تێکەلاوی ﺭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﻋﯿﺮﺍﻕ ﺑﻮﻣـﻪﻭە .
ئەوەی من لـەم کۆبونەوەیە تێگەیشتم سەرۆک و سەرانی پارتی ساردوسرِ بون، بـە هیچ جۆرێ جدی نـە‌بون لـە راگرتنی شەڕ و گفتوگۆی چارەسەرکردنی ناکۆکیە‌کان، وە‌ختیان ئەکوشت و بە تەمای شتێ بون کە ئێمە نەمانئەزانی چیە. قسەکانیان ئەهێنا و ئەبرد و لە بازنەی شتە گشتیەکان دا ئە‌خولانە‌وە. نەیان ئە‌ویست بچنە سەر بابەتی دیاریکراو.
رۆژنامەی "الحیاة" لەندەنی لە ژمارەی ئەمڕۆیدا گفتوگۆیەکی تەلەفۆنیی زوهێر قوسە‌یباتنی و مەسعود بارزانی بلاو کردۆتەوە.
6 ﯼ 6 ﯼ 94:
گەرامەوە بۆ ماڵەکـەی خۆم لـە سلێمانـی گەڕانەوەم بۆ سلێمانی هاوزەمان بو لـە گەڵ هێرشی هاوبەشی هێزەکانی پارتی و بزوتنەوەی ئیسلامی بە پشتیوانی تۆپپارانی ئێرانی بۆ سەر سەیدسادق، پێنجوین،
قەڵدزە. ئێران کەوتۆتە لوت تێژە‌نینی ئاشکرای شەرەکە:
-
بەرامبەر هێزەکانی یەکێتی دا ساز ئەدا .
بزوتنەوەی ئیسلامی و حیزبوڵای کورد لـە شەرەوە ئـە‌گلێنێ.
.
تۆپبارانی کوێرانەی ناوچە سنوریەکانی ژێر دەسەڵاتی یەکێتی ئەکا. هەزاران
.
ﺧێﺯﺍﻥ ﺋـﺎﻭﺍﺭە ﺑﻮﻥ ·
یەک لا هەمیشە ئەتوانێ شەڕ هەڵبگیرسێنێ، بەڵام یەک لا هەرگیز ناتوانێ بیکوژێنێتەوە، مەگەر لاکەی تر بـە جۆرێ بشکێنێ توانای بـە‌رگَری نـە‌مێنـێ.
12 ی 6 ی 94:
ﺭﯙﮊﻧـﺎﻣـﻪﯼ "ﺍﻟـﺸﺮﻕ ﺍﻻﻭﺳﻂ" ﯼ ﻟـﻪﻧﺪﻩﻧـﯽ ﻟـﻪ ﮊﻣﺎﺭﻩﯼ ﺋـﻪﻣڕﯙﯼ ﺩﺍ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾـﻪﮐﯽ ﺗـﻪﻟـﻪﻓﯚﻧﯿﯽ هودا بە بەشداری لـە شە‌رە‌كان دا .
13 ﯼ 6 ﯼ 94:
توركیا کۆبونە‌وە‌یە‌ك‌ی هاوبهشی بۆ سە‌رکردە‌كانی یەكێتی و پارتی ل‌ه سلۆپی رێك
. خستوە لە یەکێتی: جەلال تاڵەبانی، محەمەد تۆفیق، سەرچڵ قەزاز، شازاد سائیب، شێردڵ حەوێزی لە پارتی: مەسعود بارزانی، سامی عەبدورەحمان، موحسین دزەیی، فازیل میرانی،
بابەكر زێباری، سەفین دزەیی.
لە لایەنی تورکی: جە‌نە‌رال ئایدن ئالتە‌ر (سەرکردەی گشتی جەندرمە)، جە‌نە‌رال ﺼﻪﺳﻪﻥ ﻗﯚﻧﺪﺍﻏﭽﯽ، ﺟﻪﻧـﻪﺭﺍﻝ ﯾﻮﺳﻒ، ﺟﻪﻧـﻪﺭﺍﻝ ﯾﺎﻟـﭽﯿﻦ، ﻧﻮێﻨﻪﺭﯼ ﻭﻩﺯﺍﺭﻩﺗﯽ ﺩﻩﺭﻩﻭﻩ،
بەریرسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لـە ئۆفیسی سەرۆک وەزیران کاک مەسعود ئامادە نەبوە لـە گـەڵ مـام جـە‌لال و نوێنەرانی بیە‌کێتی روبە‌رو دابنیشێ و گفتوگۆ بکا. لایەنی تورکی، بە جیا بارزانی و نوێنەرانی پارتی و تاڵەبانی و نوێنەرانی یەکێتییان دیوە و قسەیان لـە گـەڵ کردون، نیگەرانییان دەربریوە لـە شەری نـاوخۆ، پێیان وایە شەر بـە قازانجی پ ک و ئیسلامیەکانەو ئـەوان بـە هێز ئـەکا، پێداگرییان کردوە لـە سەر پێویستی راگرتنی شەڕ و چەسپاندنی ئاشتی، ئامادەییان پیشان داوە بۆ ئەو مـە‌بـە‌ستـە هـاوکـاری هـە‌ردولا بـكـە‌ن.
هاوزەمان لـە گـەڵ ئـەم کۆبونە‌وە‌یە‌دا روداوێکی خوێناوی لـە سلێمانـی قـە‌وما . پارتـی بـە رەزامەندی "غرفە العملیات" تەرمی عوسمان قادر منەورەیان لە پێنجوینەوە هێناوەتەوە بۆ سلێمانی بینێژن. عوسمان لـە شەرەکانی پێنجوین دا کوژراوە و تە‌رمـە‌کە‌ی لـە بـەردەم هێزەکانی یەکێتی دا بە جێ مابو. پارتی ویستیان ئەم بۆنەیە بکەن بە بیانو بۆ سازدانی هە بارەگاکانیان لە ناو شاردا. پێکادانێکی سەخت لە نێوان هێزەکانی یەکێتی و خۆپیشاندەرەکان دا روی داوە. چەند کەسێ کوژراون و چەند کەسێ بریندار بون.
عوسمان لـە شۆڕشی ئـە‌یلول دا پێشمـە‌رگـە بوە. لـە شۆڕشی نوێ دا لـە مـە‌فرە‌زە
سەرەتاییەکانی یەکیتی بو. کادری بزوتنەوەی سۆشیالیست بو. لـە گـەڕانـە‌وە یـەک مانگیە‌مان دا لـە شە‌مزینانە‌وە بۆ شارباژێرِ ئە‌ویشمان لـە گەڵ بو. لـە کارەساتی هەکاری دا پێشمەرگەی یەکێتی بو لە لایەن پارتیەوە گیرا. دوای ئازادکردنی گەڕایەوە
ه‌ه‌رێمی 4 ی یەکێتی. لـە گـەڵ جیابونەوەی بزوتنەوەی سۆشیالیست لـە یەکیێتی ئـەویش لـە
گەڵیان جیا بوەوە و بوە فەرماندەی هەرێمی 4 ی سۆشیالیست و دوای ماوەیەک چوە ریزی پارتیەوە بوە ئەندامی لقی 4. پیاوێکی کوردپە‌روە‌ر و قسە خۆش و لە ناو ه‌اوڕیکانی دا خۆشەویست بو. لـە گـەڵ من دۆست بو. حـە‌یف بو بـە‌وجۆرە و لـە شـە‌رێکی وەهادا بکوژرێ.
## 23 - 24 ﯼ 6 ﯼ 94:
کۆبونەوەی م س - ی ن ک بە سەرپەرشتی مام جەلال و ئامادەبونی: د فوئاد مەعسوم،
د كەمال فوئاد، كۆسرەت رەسول، جەبار فەرمان، فەرەيدون عەبدولقادر، عومەر فەتاح،
عومەر عەبدوڵا و، من کرا و، لـەم کۆبونە‌وە‌یە‌دا پرۆژەیەک ئامادە کرا بۆ چارەسەرکردنی بنەڕەتیی کێشەکانی ه‌ه‌رێمی کوردستان و رێکخستنە‌وە‌ی کاروباری حکومەت و داوودەزگاکانی و بـە بـە‌یانێک لـە دەزگاکانی راگـە‌یاندنی یـە‌کێتیە‌وە بـلاوی کردەوە لـە بـەر ﮔﺮﻧﮕﯽ ﻧـﺎﻭەﺭۆﮐﯽ ﭘﺮۆﮊەﮐـﻪ ﻟـێﺭەﺩﺍ ﺩەﻗـﻪﮐـﻪﯼ ﺋـﻪﻧـﻮﺳﻤـﻪﻭە :
مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان لـە رۆژانی 23-1994/6/24 دا بۆ چەسپاندنی ئاشتی و برایەتی و چارەسەرکردنی کێشەکانی کوردستانی عیراق زنجیرەیەک کۆبونەوەی بەست دور لـە گیانی حیزبایەتی تەسک سەرەتا و بنەما و هۆکانی روداوە دڵتەزێنەکانی خستە بەر باس و لێکۆڵینەوە، لـە ئـەنجامی بەرچاوگرتن و لێکدانەوەی هەمو هۆ ناوچەیی و ناوخۆییەی کوردستان پرۆژەیەکی هـە‌مـە‌لایِه‌نـەی بۆ ﭽﺎﮐﺮﺩﻧـﯽ ﻫـﻪﻟـﻮﻣـﻪﺭﺟـﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺑﺮﯾﺎﺭ ﺩﺍ ﺑﯚ ﺋـﻪﻭﻩﯼ:
هە بەر مەترسی روخاندن بتوانێ سەرلەنوێ باشتر دابرێژێتەوە، بە جۆرێ کە پەرلەمان و ﺤﻤﺎﺕ ﺍ فراوانتر بکا و مافی نوێنەرایەتی قەومەکانی تری کوردستان دابین بکا. رێوشوێنی سەرجەم گیروگرفتە سیاسی و ئیداریەکان چارەسەر بکا و دەرفەتی چارەسەرکردنی کێشەکانی ژیان و گوزەرانی خەڵکی و ئابوری کوردستان بکاتەوە. بەمجۆرەی خوارەوە:
پرۆژەی چاکردنی ه‌ه‌لوم‌ه‌رجی کوردستان 1. ﭽﺎﮐﮑﺮﺩﻧﯽ ﺟﯿﻬﺎﺯﯼ ﺋﯿﺪﺍﺭﯼ ﺠﯿﺎﮐﺮﺩﻧـﻪﻭەﯼ ﺩەﺳﻪڵﺍﺗـﯽ ﺤﯿﺰﺑـﯽ ﻟـﻪ ﮐﺎﺭﻭﺑـﺎﺭﯼ ﺤﮑﻮﻣـﻪﺗـﯽ.
هە دروستكردنی مجلس الـخدمـە بۆ دامـە‌زراندنی مۆزەف لـە باتـی تـە‌رشیح كردنیان لـە
لایەن حیزب‌ه‌كان‌ه‌وە .
کەمکردنەوەی ژمارەی مۆزەف بەوەی: بەشێکیان تەقاعود بکرێن بە هەمان معاشی ئێستایان بەشێکی تریان بخرێنە سەر "ضمانی اجتماعی" هەمان معاشیان بدرێتی بەڵام بە ناوی یارمەتی بێکاریە‌وە
معاشی ئەو مۆزە‌فانە‌ی لـە وە‌زیفە‌دا ئە‌مێننە‌وە چەند قاتێ زیاد بکرێ.
2. ﭽﺎﮐﮑﺮﺩﻧﯽ ﻫێﺯﯼ ﭼﻪﮐﺪﺍﺭ بۆلیس ﺩﺍﻣـﻪﺯﺭﺍﻧـﺪﻧـﯽ ﻛﻠﯿـﻪ ﺍﻟـﺸﺮﻃـﻪ بژارکردنی ریزی ئـە‌فسـە‌رە‌کـانـی ئێستا وەرگرتنی ژمارەیەک لـە دەرچوانی کلیەکانی: حقوق، علم النفس، ادارە، سیاسە و ...
ﺩﺍﻧـﺎﻧـﻴـﺎﻥ ﺑـﻪ ﺋـﻪﻓـﺴـﻪﺭﯼ ﭘﯚﻟـﻴﺲ ﭘﺎﺵ ﺗـﻪﺩﺭﯾﺐ.
ﻭەﺭﮔﺮﺗﻨﯽ ﭘﯚﻟﯿﺲ ﻟـﻪ ﺳﻪﺭ ﺑﻨﭽﯿﻨﻪﯼ ﺗـﻪﺟﻨﯿﺪ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﺋﯿﻌﻼﻥ ﻭ ﻣﻮﻧـﺎﻓـﻪﺳـﻪ.
هە ئا سا یش بە هەمان شێوەی پێشو چاک بکرێ یێشمەرگگە هیئە الارکان دروست بکرێ تەشکیلی 10 لیوای پیادە بکرێ ئەفسەرەکانی بە گوێرەی کەفائەت لە فەرماندەکانی پێشمەرگە و دەرچوانی کلیەی عسكری عیراق و کوردستان هـە‌ڵببژێردرێن لـە بـاتـی پێشمـە‌رگـە سە‌ربـاز وە‌ربگـیرێ سەربازەکان لـە سەر بنچینەی تجنید یان تطوع کۆ بکرێنـە‌وە .
ه‌مو هێزە‌كانی ئێستا: سوپای یە‌كگرتو، میلیشیاکان، لیوا تایبە‌تیە‌كان …
ه‌ڵبوە‌شێنرێتە‌وە .
3. ه تەواوکردنی ئیحصای گشتی تەعدیلی قانونەکانی ئەنجومەنی نیشتمانی و رێببەر دانـانـی قـانـونـە‌کـانـی هـە‌ڵبژاردنـی پارێزگـار و ئـە‌نـجومـە‌نـی پارێزگـا و سەرۆکی شارە‌وانـی هە 4. ئـە‌نـجـومـە‌نـی وەزیران چاوگێرانەوە بـە وەزارەتەکان دا، هـهێوەشاندنەوەی هـەندێکیان و دامەزراندنی هندێکی تازە .
ﺩﺍﻧـﺎﻧـﯽ ﭽﻪﻧﺪ ﻭەﺯﯾﺮێﮑﯽ ﺩەﻭڵـﻪﺕ ﻟـﻪ ﻧـﻮێﻧـﻪﺭﺍﻧـﯽ ﺤﯿﺰﺑـﻪﮐـﺎﻥ.
هاووڵاتیانی خۆشە‌ویییت و بەرێز!
پرۆژەی بەرنامەی ئاشتی، کە لەم کۆبونەوانەدا بۆ چاککردنی هەلومەرجی کوردستان بەمجۆرەی لای خوارەوە بڕیار درا و پێشکەش بە پارتی دیمۆکراتی کوردستان و هێزە سیاسیەکانی تر و روناکبیرانی گەلەکەمان ئەکرێ، پرۆژەیەکە بۆ پێشخستنی ژیان وئەمن ﻭ ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ ﻭ ﺨﯚﺷﮑﺮﺩﻧﯽ ﺯەﻣﯿﻨـﻪﯼ ﺑﺮﺍﯾـﻪﺗﯽ ﻭ ﯾـﻪﮐێﺘﯽ ﺭﯾﺰەﮐـﺎﻧـﯽ ﮔـﻪﻝ.
یەکێتی نیشتمانیی کوردستان دڵسۆزانـە بـەڵێن بـە کۆمـەڵانـی خەڵکی کوردستان ئەدا کە لای خۆیەوە بـە‌وپەری توانـا بـە‌ندەکانـی ئـەم پرۆژەیە جێبـەجێ بـکا .
مەکتەبی سیاسی ی ن ک بە داخ و پەژارەیەکی زۆرەوە دە‌روانێتە ئەو زیانە
گەورەیەیە گەلەکەمان کەوت و ژمارەیەکی زۆر لە تێکۆشەرانی هەمو لایەک و لە کۆمەڵنی خەڵک تیا بۆتە کۆچی قوربانی. بۆیە سەرەخۆشی لـە قوربانیەکانی ئـەم کارەساتە لە کەسوکار و لایەنەکانیان ئەکەین. ئومێدەوارین جارێکی تر کارەساتی وا ﺩﻭﺑﺎﺭە ﻧـﻪﺑێﺗـﻪﻭە .
م س - ی ن ک 1994/6/24 رۆژنامەی "کوردستانی نوێ" لە ژمارە 716 ی رۆژی 26 ی 6 ی 94 دا دەقی بەیاننامەکەی بڵاو کردۆتەوە .
ﺭﯙﮊﻧـﺎﻣـﻪﯼ "ﺍﻟـﺤﯿـﺎﺓ" ﯼ ﻟـﻪﻧـﺪﻩﻧـﯽ ﻟـﻪ ﮊﻣـﺎﺭﻩﯼ ﺭﯙﮊﯼ 26 ﯼ 6 ﯼ 94 ﯼ ﺩﺍ ﻫـﻪﻭﺍڵﯽ ﺋـﻪﻡ پرۆژەیە و خاڵە سەرەکیەکانی بڵاو کردۆتەوە .
ئەم پرۆژەیە لـە لایەن پارتیەوە هیچ بایەخێکی پێ نەدرا و، بـە تـەواوی خرایە پشت گوێ.
بەڵگەنامەکان
# جلال الطالبانی ل الننف برنن (الفوسس) وباتدعمحقالأكرادضمنالعراقالموحل
## : أمل فى المفاوضات مع نظام صدام حسين
لفدن: من عبيان حسين افشرح الزعيم الكردي النعراقبي ج سلال اقطائب سانس خطة لوقك الحبرب الدائرة ممذ عشمر سنوات فی جنوب شسری الاناضسول بین الحكومة الشركبة وحزب الحمال الكردستاني. لافنا الى نغميرات
فى اعداف الحرب وضعوض دولب تكعرض لها تركبا نفشح الطريق امام المقاوضات بين الملرفين وحل سم بلمس بلمس بلمس المحردبة في اطلار الدولة الذركية الموحدة، لكنە اعتبر ان آلشمكلية الكردية فس العسراق لا حل لها مع بقاء نظام ضدام حس فی المحمّ
وفي لقاء معە اجرتە , الشرق
الاوسطة في لندن قال الامين العام
للانديد الوطني الكردسلطاني الذي
بقوم بجونة وأسعة شملت للانديا واليسونان وفسرنسسا وبربطانب ا و اسدساندسا، ولاحساسا ابطالبسا و الديسابان، انە يمسعس لاقناع ححوم باسد كناء اقليم كردستان العراق
من العبقوبات الدولبية اللفروضية على العراق منذ عَزَو الكوبت عام 1990 لینمکن الاکراد من الحصول على اسلحبة للدفباع عن انقصبيم وعلى مسساعسدات البند صعسادية لدس هدل استشمارەم للموارد الاقلصادية المحلمة، واكد انە طلب من المانيـآ وفيرنسـا الساعدة في ننزبب قوات شيملة وامن محلد ا لحسفظ الامن الداخلي وحسم اية حبراس الامم اللشحدة ومبونطفي منتلمات الإغائد وفي ما ميني نص المقابلة:
👁️ مسرمت لخبيرا يائك طلبت من بعض الحكوم ـــات الاورريبـــة تزريد الحكرمية الاقليميية الكردية باسلحة للدف اع عنها ومساعدنها في ندريب شران الشرطة و الامن اللحلية، مل هذا هو الەدف الرنبسی لجولیف الواسمة a Ser ـ کــان هـذا و احــدا من اهداف عدد عبدد بحثت مع المسؤولین الذين الشقيدەم مـجـمل قضمايا العسراق. وبضمنەسا القبض ب أ الكردية، وعرضت علبەم حاجثنا الى السعاعدة في ذلانة مجالات:
الاولة اقتصادي، لاضادة بناء البنبة الذحدية لافذّصاد الافليم
(كبردستسان العبراق) حبقى بطف المح نسمع الكردى على قسدم ببە ویەنمد علی نفسة ولا یندول آلی تجنمع منسولین یعیشون علی الە بات والمحونات، فضدن شبعب شغریل. ولدینا ارض خسمب ن وموارد زرآعببە ومتعدتببە ومائیة وفيرة نسينطبع ان نعيش عليها عبشة كريمة، بل بمكنفا ان نسماعد عبونا منها. ومطلبنا الرئيسي لني هذا المجسال ان مستحفني محلس امن الدولس المناطق الشي تدبرها
حكومـ
المُغروضمة على المعراق ماعضمارها لم سر خساضسع لحكوم الصدام ونتمدم بالحمابة الدولبلا.
والشاني: اصني، فلقد طلبنا من
اللانيا وفرسما المساعدة في ندربب قوات شرطة وامن محلبة لضيمان امن الاضالي و الحسراس الدولبين
ومبونطفي مننطمبات الاضائة بعدم ا تصاعدت موجبة الاعشيالات انقي نتالە عبا الحكومــة العــرالقــبـــة واجـ
اسٹنامنا مین العقوبات لندنمکن من الحصول على الاسلحة اللازمة للدفاع عن آنفستاً، كما حددنا طلباً
سابقسا لنا جان تكون الحساباة الدولسة لنا دائمة وليست مؤف نە يجري المخفر فسها وشحديدها كل سلة اسەر
� ماذا نفضد بالدلنمة:
. افصد ان يعلن مجلس الامن او الندول المنشح الفسة ان حدم اية الاكر اد سمتحلل قائمة ما بقى صدآم عسين في الحكم وما دام مستمرا
في محضالقة ورفض نمعبيق القرار 688 و البند النف علق بالارهاب في البقسر ار 687. ان امسمسال البقسفل الاضبرة النس طالت الشمبخ طالب السەمل في سبروت و الصنح السبة
الانببة نببر سمميت و مسحساو لات الاعديبال ضيد الحبراس البدوليين ومونطفى الاغائة فى كردستان تدلل على اسسنم رار صدام هسسمن فني
اللجوم الى الارضابە وەذە مخالفة صربحة لاحد شبروط وقف اطلاق المار في حرب الخليج الدانية.
المساعدة فيء سمس وبنسملق مالعبراق
مسومسا والشسعب البعسراقی خلە .
فنحن نعــتَـقــد نن الـجـل الدەّــائس لقضبة الكردية بكون بقيام نففام ديمفراطي نعددي بريناسي فيدر الي
في العراق. وما بطيت النكناتورمة مشسلطة فس بغداد فان مشيكلتنا
تخل فسانمسلّ ولقسد طلبنا تقسديم الدعم البلازم لقسوی المعسارضسة العرافيبة لساعددها في اسيقاط
الدك انسانوريبة واقسامسلا البصديل الديمقرا مني للم شكلة الكردية ضسمن العبر اق الموحد. القاسم ألشنر » بينەم هو مساندنەم لخم ضع الشم اب الكردي بح دوفە الدومية •باوسع شكلٌ. هەبب تعبيرەد، وەم يفضدون ب الحكم الذانس او المحلي واسع الصلاح بات دون تحبدد تسكل هدا الحكم، و الس جسانب ذلك وجدت ندیەم دیرصا علی الوحدة العراق بباً واعشقادا بان نجبزنة الـحـــراق نؤدي الـى ْْ علـى ميعبد موازين اليفوي في الشرق الاوسم ووجدت ابضا رغبة لوية في قجام الديمقراطية في العراق..
فی ننویەم جمب عا اممیة ازاحبة الدكشانورية لكشەم بخشفون لم كيفية تحقيق نلكء فالبعض يرى انە با مدە مسة الحراقسبين وحدەم و البعض الاخر يعدقد ئن مساعدق الشعبی العراقی وفوی المعارضیة
لنیح لبی دلك اصر ضیروری، ومن جانب أخر وجيت الجيميع يوكد ضرورە ننقبد نفلام صدام حسين جميع القرارات الدونبة بما فيها ال فسرار 688 كسشسرط لازم لرفع العلو بات.
👁️ ومــادا کسان ردەم في شسان الشبلح رشریب فوات الشرطة والامن؟
. کانو ا منفەمین ومذعاطفین .
وفی فیرنسا بالذات کّبان الموقف منفيما ومشجعا، مما دقعني البي المزيد من التقاول
� وماذا نعمد سیکون مرقف ترکیا من نسلحکم؟
. لا اعرف بالضيبط.. بل امفي اعنقد انها ان نو افق.
� وابران S
سنمارض بشدة، وستعتبر ذلك مسؤامسرة اسبد بك مساربة صە ونب الى اخبر الاوصاف د الدي نجميد المسح افة الايرانبة اطلاقها كنبا وافدراء على الاشباء النی نعارضها،
- مسمني هذا ابە سبكن من لحميعب عليكم تحقيق ما تحقيق الحميعب عليكم تحقيق ما تحقيق ما تحقيق ما تحقيق الحميعب بە '
. الحبباة فحبها الكذببر من الاهداف الص عببة، وەدال ايضا الكشير من الشاس الذين لا پباسون من اليعمل فني سمستيل سا برونە
ضيــرورينا. وعلى الافل سمستكون
معالبشا في هدا المجسال ننكسرة لمج تحمع الدوني باننا في حاجة
البي رفع الحظر الاقبين مصــادي و الشسلبحي، نحمن ضحابا النظام الذي فرضت علبّه الحسّقوبات ونیس من الانصاف ان نتساوی في المعاملة معە وان تعاض مللە اوروبا منفەمة ومنحاطغة
👁️ ومانا کان مونف من مذە المعالب ا
- الاوروبيون مجمعون على ضرورە الحل السيلمي الديمقراطنى 6 R
ینیە اردای الحرب, فی ترکیا
� الششش المحرب. مين المكرە ة تركبة وحزب العنال الكويم نافى ا التسد الاخبية ولادولت التركية ل ran bi عرمسان العر لاندد اللم عبوض ام مذان لكن ما الذي هەلندرە للاندە
, بنالنا جنەی ا کیب ببرد مح الضرفين من اجل عدد نقل الف بن ال الس هشاهشنا ، مالسينا سل هشارب العمال الكردمبناني العمل يعيدا
عن مساطفا وسنبحاً من دركب ال تنرك ليفا بيپيدة حراسة وجشانة ددود من الحاض آلحواضي اللا ان احظرف من بمراعمبا ذانك وسخرف ان درمة الاراضي, الحر فبا.
ه السام لدمضر فيمد فمحضرم ا على بين تسفيە انجر وتشا لاسلان الدار الحضاء محربي المحمد الكارد سنادی م لمبت ال انهاز بعع فيفية قصب رة وزمیم المارب مدم الاد اوجمالان جندە الضرا بعرت عنقاضم مسم انقرة بر على بمة الدان لنك امل لنا مسلي جربە لكم ام
. اعشقد ان هدان افاقا حبيدة ابیماد هل سلمی بلاشبیا الحربیة
فی الرحم المادید اللاشرحمدد الدرحمدد
ومین میلاسیان یللا الی الی قسادة حرب لح مسال انحردسم شمانس تخلیت عن شعار الانكمدد ودبطات الي بیان ت رحممیت اسالنب الارشاب و انشطراس، وەشاك الان كسافسودا او مدسة وامندركسة على قركسة لينييا ابي العبل على هل اللشكلة
مخصا - اللشيا - وععت مس عد الببا -
والردی الاه برعی بەش برسالة
الى المسدد مانسو بنسیدر برشیدی الاه ب الوزراء الشركسة) شعش على الدور
السلس الدوراء المسراعلى البسوعلىن
" ودوس والالحسساد الاددالس
الحانوة على جانوة الومل للس الام تخرص فعد للي حبزا الاسام ومحمد شركسا سلسمها سرزمة
اوساء نشركست كدديو الى الى الحد لسياس ودلنسية لي شە خصيا y wê ser bi ser bi ser birîn.
Bi s انەدف وقف القضال وق شمن انحض الديلم
� من رجسم مغدات كسيف بيسك لطارندي ال يلنفيا عض سانساد الشمادة a bajarê bi ser bi
- في نقديري يمين تحفيق دلك وننا للكملة نداد انکردستاس ولنخبا لاهدی الەدی وبلد زم بع مصورة جدمة فى الادن و الغرد و الم مال العرد الحكوسة
لاسمبارد فن تشمب اومب الحكوسة الشرك ميبة مع الاضان ونوتند بن جانبها عبتمانيا الحسك مل ددا: بحدا الطرفان ههاو ددا ت م بساشمبرد و اذا شم بكن هذا مسكنا فی الحبدایة، لام مسیب، الحبەتین ان نجري اباقبارضات منجن الحكوم ا السوكمد ووند كردى من فدواب
الاركس ادلى البسركلان الفضوندي وشریج با بەندن توسیح قدعم الماوضات للحون بجاشرة، تداس كسم سار مسم بن مس اللعمداو مشادن الفاسحلين ا ، الاسرانديد عندم ا مدان بدد فلم المسان
واندید الی مفاوضات مجانیر:
بین اسرائیل و الافتادی السكة الك دسة ريقداد
� شرید معزم ان عبر الحدومة لدرانیت تبدین لاستلناف اللدرانیت عملم مس المكم الذاس ويفال البا
مديد اسرعدادة حمر للشرون بصدي فە اللاردرالارة القي (الحودرالار الونسا)
وقوركيا مدوانار الرساملاردرا مل ابن ام كانبة لام نتشنات ألبناء سادد
- بدابة اود ان اؤكس بد ان لي شش عذاد لا تنصر بحما و بلام بحداد وخل سا سیل میرانی المانی ادن بریمان مناد خب ر سخوسة، و ان
مدە انحرکد و هدر: الشمعی مسا حدود من دركة المعارضمة العراضية، وراتي حوار آو مقاوضات مع الحكومة ل بد ان بلسردفا اللحاسسان ال آبكردي واهسم ا انومد والحلس عوملس السبرغان ان الم او اهل برنجی من الەوار مم سلام صص و الماوضات مندە عضب العيد الداغسي ود منی وقت قبریب . وقتاً . كمم ند ردیز ن - دین عباد یەی - الدید وانسارید فیر فیر ایدی ریدی الیمیات سیر
الیمکو سایر ال ودەد خرو الحمة مش العلومندا و معلوم انی ضاعبة و مسخسة بانە دون قبب د مغام وبيد اسلم في سعداد لا حل
المي سن سن سن سن سن وبيد الكنوان الكنوبيد وب و الاشخلة الكردبة و الحدة ممەدا ونضل، م ضدام ستادان لا سرغب و لا مريد هام لەرە انشاش ويدي
لح ب حلت بد المدادة ب geh a di
بدات مشكلة الاكراد في الظەور مرة الضرى وسط مؤشرات كوەى باشها
عملية عسكرية واسعة النظاق استمرت اسبوعين ضد شمال الحراق لدعامل مع عناصر هزب العمال الكرسستاني قبل ان تعلن مغذ ابيام شهاية
العمليات بعد ان اسفرت عن مقبل ۷۹ عنصراً كرديا، وصرح رئيس الأركان التركى مان هذە العملية تعتبر جزما من استراتيجنية عامة ششەناف الهاء
,العصيان الكردى، مع نهاية الصيف بما بعضى ان الفذرة القادمة سنشەد
نشاطات مكلفة فى هذا الاتجاء. ومن ناحية اخرى بسود قلي واسع داخل صلوف الاكراد العراقبين نجاء مامرون انە التجاء لدّخفيف الضيفط الدولي على العراف وەو الاتجاد الذى الشيرا عذدما تمت مذالشة قضيلً
الحالد الدولى اللفروض مننذ عام 1919، والبير ايضما بشان عملية ازانة
الشيرة الخاصة العراقبة النش نقور نقاربير اللجنة ا اللتحدة ان العراق لد أصنيح اكذر تعاونا لس انمامها، وقد ادى نكك إلس"
قببام ليبادات الأكراد العراقبين بالحسيث عن سيفاربوهات مسفحن فل لمسنليل.
لحن الأنباء اللاندة للاندمام جامت من مصادر اوروببة غرببة، فالسيد جلال طالبانی امین الانحاد الوطنی الكریسدانی الام بجولة نی مدد من لعواصم الاوروببة للطاش صول مستقبل اللفضية الكربية مع زعماء ومسكونان فرنسين والمان وبریطانین وكبیما لذلك للمشابر فرنە دم
العراق بما بعنی تروید الاكراد مستقبلا بالاسلحة. الامر الذی بمكن ان بلادی إلی طرح لحتمالات الصدام من جحید اذا مالصرت ححونة الحراق الدقدم بصيرة مالصدطرة على شمال العراق، او اللقبام بدحركات مكذفة
فيە. وننطلب مذە الدطورات سرعة البحث عن حل اكذر استلرارا للمشعلة لغربية ، العراقبة، الدعليق الشكلا بو هبعها الحالى لن بّوّدى إلا إلس کو لرٹ جدیدة،
e g Li Y
## الطالباني: لم اطلب أسلحة من الاورويين المعارضة الكردية تنەم الصين بترویل العراق باسلحة كيماویة محارك أكراد الحراق شطرات كردستان منطقتين
لحقق الامن الدالحقق الامانة الوننة الامن ا اجلين فو لردستان لدعر ق و الشاف ان وزيد الدفع اللارش لرنسة اسوثار وينبر عدوتة الشوون انخترجنبة قبر بحاسي درجنبا س سورج وزیر الخارجیث الاسبانی خامی بر سر بنا بابدو ا اسفة انشم لمر بنا هذا لخب وابلاغنا مولفيم ادقاء وابنك فعل الممذولون الادان الندن الدفينەم e er bi ser bi ser bi dews 19:55 Li herêma Barandar بر - الزەمم الكردي الەمو لاني چلال انطالبطني لمر المسال مح «التسرن ا دوممطا، اضيم بطاسە لسم بطاسە بطاس اللە الدورو تقديم تسليد اس الدراد آلعراق روفستل ان مسادشانە مع امور ان السلادین نمعلت عالسا لیالیساعدد فی
صریب قوام انشیرطی الکیریبا : نمعلی ا لفصليؤ سع ملائسين بدورس تلم الماءة اعترفوا ما بەم مانوا بحدولون اب برد البە الس للندەف الخي نجمعيدة عنبيا هيكوما بحد لد، كدا الم، دل الم الن بلتە لبار اد هنترت من انشرن ووصات انی بیلدە هسجسالد وکساندی صب اسلام بیلدە ابحساسەة المور المحدة الحرة ب 2 وفال المشخدث ان مسادة الموم معمات الصوديوم هذە تسفضض ت الب السينة مبا ا الاسلحة تصماون ا دمشیق من سطو د اعلن مشحمدث رسیدی المان الامعلن
الامعلن الامعلني الند سمشاسو می دمشمق ان مطر دّ من تسرمند سەد ا عر دول ابي الليم دردستان اليعر ال سولت في لبال 17 - 1944/11 عني هە iya Kurdistanê Arabî تصوممو مواضبال اللدعمد اناخ حمن االاتحباد الوطاني علي جدوب السراني
الانطة الصبر المع محاندلة السدر محباد ابتا الانوكة الوسمانى منح دنغة اريما رید الاسمی المریبان می المؤشمر لوطنس، إعسفوء في مسدينة صحال i bi ser b وبنص لصد بنوم (17 بان) رشي ابنتد انو شهار الخطمق هە نەم الال » علم مرضن عمامم مسلم نابدە بدەشرة لوزنە، على الحمرادي الحمسن بدي الافظة الرمطر، إفمبالية المن عبدا مدسای من العندە،ر ضبر البرالحة هن الحرد ن اللذارعمن وعداسو مەملدية من الدبش ردە، نابە الشاناه مان دودیە الدین والمال لوكسالە ،دوانس برس، معالى يدخلشبارة ل و احبن من تلت الخسواجبن لوسیل ر مسلاح الدمن البە البەس كسردوا بل توبی وکیر کمع مکید السیاوی فی الاؤننار ندم احساس اللاس الدين المنقضدين عدى الەوالبر عن ضاهمر وددة جندن دلاب اسلام الاضيركن.
لدانل e di navçeya Erd e العراق و الدشدان 1 آخران ضي الاقلاق بنص اصدامعاً على ان يتسرك اللانعر على احتلالی حممح //صوی من الحسانیین ولدال ستمب الخ الحسب العبير دراشر
القداسم لانساء المعداد السفار رید مو د الالانسي الجبان بلس الدة ول تعساف تبر در آب میدر (مسایو) وطای حمدرا على وزير وقعمس خصصر الل دعبدد تنقدار الامي اسدوني، حنيها كا بنانی من انظرف الاتوض واکسن وسمی وون فی الحسنزە ادینولار علی الکردمیشائی لد دایرانی, بر بر ان حزبە الم بە جم ملبار اللانح.
ذودلذي في محاكنلة دەول دو اتذكمن بمحباصر تعما لارضام دن لنب هبا عنم ن شفيد الغاميەم دن دون مولجەة :
ر الماملي ستمدم الالحد محم iyan b الى احفلالە عقان الحزب السيمونو الخ لى السبتي تنبية ابحنصا تعرض ت مشانب الالحماد لاشحضانە من لسنا دقاللي الديموازاملي الي دەرك لا منیلاح النجن (شعش لحمراق) -
ا فناب - اندە للەسارك بين اللاندەسار لوخفي اللوخسدانس (مزغبتسە جسلان عدالبسانی والد زب عدبدود براطم المكردم مذابي (ارعامة سسعود بارداني)
الم المناطل المكردية مليمال, المعر الن الم تق مشان عضب و تحسدتم منصدت المقفارضن عن سل وەد اتسشر من دستسف قسم جل في اتو اجسە انني سلعمرن اياه اليين لحرب الدبعونر نشروا الالحاد الوضفي مسرین لقریدین الرلبسسیم ا انتدهالدم: فی سواجبەة تغام الركيس هە ان مشنادد قردیة كانت السبب اللهالبر لى بتدلاع بلحارك. وكثر هدە للە نرك انش ارا الت بحد الدوصل الس انە ان يوم الاديد الاضي برعماية مانفقتمر اللوضي اللد..راغيە بات الحسوب الديد: ابراض بحسدعلي علي فحنە مال درس للفظدة للربحة رد مدرصا ل بدر ال نقرير اوكالة أرانس برس عن المقنال بين حزبي بارزاني وطالباني N
6 n î
u naft piran day o / Li rast معات حمال و اسفی دیوی دی ت المير منان بيم صادكا ملين 11 مائوون بيمتهارد ن نصن صن حمنان P بیرتیکی بدەن بە وە حمنانی حمنانە مە نلمكە ش امدورا من البون نامون التمصش بيشتيوان لد ضە نلمكە نمكە ن
بە وە دے كبر نەدان الوتبان جمن برتامونا بد تینصرە المملە المملە الوتبن المحان هە انی المانی دوکا نەمیا سین () و راسیے کے بہ م علا من سبين ميد نا سے ما تمردها با صین تلیمە دع الا من سے ملالی باریک وتر لد زرن سنتم مزنکم نا مم مزاج میا حمە دە وجریدو ما تە قبیا مرحم لد دنیل کرددی د سوتیا مدید نجیە دیگرین یک یک یک سیز مید بردید دیگرین یک یک مدید تە موم شعر ملم حنص لد وشيا مس موم من ماسنە موم
نیز حادی میز م فا سفا
👁️ یادداشتی رۆژانصی شعری ناوضو
سس i bi عالا نبی میادیازی n ن - Xoza تجبعن طای ب a bi ser bi
س عبداللە عبداللە المعلام المع ت ال مناد ال ماحمد P
على البي المەتا بي سيامت معاد درناية لل على ما سم البي الب رض ولادی ال
--
رشیانی میاری الاسیا عیل وج میکی الا مشیم مشیم رانە ید - مع t bi navçeya pêşke b تە لدرە ترکیش ن سم شەدە کے میم مشر د مشار ب r - مشمك م كولا Roger Query R
--
er bi ser bi ser bi an di لس سنام مسمح مدا ردە نصردە المە ن"دالاحار على عبي ردي بالا سمعة الا م
ضون یا مۆتحا
ş
, حیاسی خدیدی e N G
م الما ستاد مسعمي الغراد اب المشیم الام e, bi كاسما دا محمد ب لتص ال
, bi bi s ya bi ser ولت بی می کردیتی نم تحە دیتیر صارا الامعصل اللام الام 0 فتە مە لالە باتُ كدور ان) وضەی البیتە کارات (
المسيسمر اسل
/ C
/o/r e Press Jack Home ل الە الە بينا در ع س مسل اهربو مردوما نە تە سها با
- لئم نن دوراری ماد بر ت û ra navçeya Kurdê bi ser bi ser bi ser kurd e. Er bi ser bi s بۆمی لێمیرین دب رمێما نیانی منە من منە د سکر ما نا ردها - سُه م ردو دا را نە برّحبُا سَبا م احمد لامشال ماد رە گلام ماد شام احم لع بو ه بو بح ل
ــ
AY 02.1945 21114DYAI
زمارە،
بەرو ارێ
یەکێنی نیێسێمانیی کو ردسشان
مە‌كنە‌بی سیاسی
دد همشال جبر بەم صملا لحام بد سلم بنزم دەران دەران المولم امم الخسين الاحفان محمد ال
() gundekî bi ser درامن الام الا دگ ن (یا مکر میت مریک) مبیلی ن لمقیم ال بم حمیّز میک رو )
دة ميە سرم كالورزة - ابلّ النكيدامن ائراما روستكن - درواحانن کر الوما بارض سلودوم الوصلى بارکتیتیتیت الموریت حم ما ورە منارە الە الأ سم مدرض کی شادیرز الە البّا العماصح شیا بی مدرض حامیونیکی د علبر منام روم المعلام با سرحمة الحبلد الحبلتە العالم الحبلي مرصي تأ الحبلكة وطن الابب بنخ ولم الحبل ولم ملحبلمئ جما بيالي اللي سک مبرشری ودردیسی کن بیسیم یگ مک بیسیم حیکسام هامامنی علی حمد بلمحالم عمد الوقال المحالم المال ب) حجوسی سیمان سیمان خلامان الوردی سیمان سیمان سیمان الوردی ال e werdem bi ser bi s e bi pêşan di baranî بیکدی: درگران صریان م شش بل معلا اليجالم بد لم الستمجم دال الحضلي للە مبلوم النحرم الشا ப் 19 n مۆتە کا
| رسارد | بەکێتی ی نیشقماشینی کوردسسان ا |
|---------|----------------------------------|
| بەروار: | مە‌كنە‌بی سیاسی |
t min di baranî bi her werdekirin. Di baranî bi barê dema barê dema barê dema barê dikin. Barê di barê di barê dikin. Barê di barê di barê dikin. Barê daxuyan barê di barê di ساطرم لاحب الدە سعنا ملم مالمالدور مالمالدور مالمالدور مالمالدور مالمالدور مالمالدورە ارس ولارن حنار صدي مالارن بر مشروت وصدتامریز ان الارن er bi لم سرام المرمحمد الح دونج من دارات المران
> / 0 / 2019 - 1 جور مورد کردن وە زم تساد مح عمد عمد دوكي ت مد كمدينة دا كمد المسبد علام بي امزم, مسرحمت الەریکان مامرحم المعمد مامارحم المارحم كو ترزدك وديد عرك مبان عل اسواني الماسم لما بديد محمد بنج كراد (صرفان كراد شام سالكا ودور بالماد المادور شام وجمي ع عبر من سبر مک دمن جان مواصرکان بلا زاد ام درارین حین حنویان دزمك وە ر مست سمس وە ر مبران مس وە ر مشرش نگرنە - شیحمً ما مرا مارین محمد مادینا : مو الیّنی ش المادن اصوالە المادن بالاگرو الم ilin bi ser navçeya Ser Navendan bi se
👁️ یادداشتی رۆژانصی شەری ناوضۆ روینی ع / ه / ع دوخرام دین و لح پیملتوولہ للیما ال ال ال ی) صیرل ی نەوت دای حسیشینا ی س ناد صیرلی صیرع ریشین تە عبد دە روضن و تازا رفضانیە صدرای پامرە کا من پامری رعرک ابی چەی شیتامیا یا یا یا یا یا یا یە یە دە سکو تیری گ شیتی یا ینەوە عشان شە نیمال ائوکنیّتو وە بە کورما پیشوائریں ای کورما دی ای لبگربونوءیی لم ردورلا کە همتا ن کاسینی ی پر سی او خسی سوم منوم منوم منە منە وەمیم شی بە شیم منیم منیم مکر د)
رالوگیا نە لدصر بومنزکردی نیورین لمردومارکی ردی. هەیال توکیتو ران الميادنە كم مارنق يسكم مەديش معاد المعادنە المعادنة كم طل كومدستا ت ولە كومديش دە اهامرفبا ت صار ن . لم ) عبدديك گوی ک لحم الم دە سیما دە بدیت م لحمیثالیی م دم بدیت ما الت تُوردِماء لیسویشیالیت تینیتَ رناجسیونا ل ء بو مارحہیت دی گی گی گی دی ستام حمدی نی ی دری شی نی گی گی گی ی لمرلمەرح لمشرصلمو سفر مسمر والاميدية بيە كم يا المح تەرە ستما لادقالرین محموا منەوە یە الادقوستلا یە الورستانعماق بجلە رح . هامال توكيتە گونی: کبریشدا اح باش لە مە المينى بولاشە وهە رومُ المرم ودعيوترا یی خە‌یل لمررسیال و هنیە ییکە ریمی زە مای نیادیم دیمی بیتاییب فیی ا الم هن مدعیکا محمد ا حمسل سمرە ناصرف شومندوتیمر من مما سیینین ووایمیزادار بەضەتەرەعوەتی ی.ن.لا/مایەصنەكرد بو تامێم رە فدیک عنر بەکەیۆ رح یر کەمدسێنا کە مرزیڵیر ه ப் 10:0 ی مفتع ال an di baranî bi ser ری ما بریاردیا یانیش تصنیم تاییبی یی نگیدل ک ییر سی بروس كوميند بي بيوە مذسمهاف نيو دستوهامم يا بي بيكرييت بيوە دری تینی بیناع بیناع الماری و هدو وهاری بیناع .
ب سویا سیگل مزورەوء وە حزم سیدی الحم روعا نزوری ا نی لردین وبہ گیرمیش وە بدری کیلی ری -
er 1999 Uoly تیمرو بەیاین حضرات اوە‌فدە ی. ن. اخ سیداخی ناتیمانیا تَمْرد ودیاری ن المرضمری کامروما ریاری اردا روحرە ووی دە یشو'ن ی المردی ت ی کرام هدردی لا دیستامل با سسیا دە زە كوەرد وگە لى كوەرد سنتا دە زە ێ وگە لى سنتا ی یارمی یاسی) ری کرا دی الیبی ال لي لواسیی مرحم وستامن عن کا سییلاینی ودریا ودا كومة ستام عدالحة ذكا نغر وسوماسي كردرح .
سرعات المشريا شخامخوماردا ک ان ا ئیتالیایات کمرد دلی ارسیری شمزماین کومیتین ما سم مکرد ایدیی یا ان د سروك اليارن سسينالقر بولدرسي اليورو جنيد الزماليارن س لم مدوراو باسین شما ت میتیس رگا تشما دنزیا دن بو یدکی کرد و سینانتر بوامریما عنادر مردینار لهارکاریم خوم لهارکاریما لهارکاری ضكل كورستارح دوويا ت كتر دە دە و برشوارحة لم ستحيا صص صعات هرن هها خيوارە هرفارن ممران د ناو بیمران ر شاندا دو سمر داین حسمول کموما ریی سمریتالییا یاییاییایی کموما ی ریادداشتی روژانەی شەری ناوضو i jî gelheya de bi دد كدارس بيتاليا - كدالغول العولا - جملارمنا بيتاليا مناي ن، لە (عن گردو عنتم بن حیوای شوما رنگیلی آمورا دیگ رن وفیدا بن لە دە ردیت ردیت ین ین کم شیتا ین ودیت هدیت بی لم راغلا زبی الالاكوردیت ستیوان کوردو یا رددیت سیاسی و سینو ننسی واس غوصدرام مميدە رات وشیصایش بن ینسین میدید مالی فریان بوگیر ستامت دریازی مایم دامش ی وەضىن سینە وین سینمین وین سینمین س دیمیتران شیک کریدیتا ییامی کرد ویدیە یکر ترایی تمنگ بداعینی ریکراتی دیدیرات ناو مراسی وبیرینی تائر مندون کسید مع بع تجران علوب لە شبان گر للر لي ميزامنين فريارع لدو يعيوا ندولانتولم لدون دون دون مرك .
سس ساری کی کی سیای کو میری و ی ی ی ی س اوی الم الام الام المام المارولا كومارولا المارولا بونەودالم المارولا بونەودالم المارولا ப் 10 یا مۆتە ا ل علام حرام م بو لە تحا مورق محمد | جماي | سموسكي تمد
© شە دیگراین کالع دیگراین ما بر س ییم جگوانە دیگراین بظا درء د توسیتی نهانیک صدا هیمان کیمان دارام سنزا دارافی س بلونزانی بلونزانی بونزانی بونزانی بینیم بینیم بینیم
ی المعدی بینیم ی میکویب ندری کان یم سین (شیکین الیمری) الزاری انیمی ی دن لیکی شری چیب ری) سمیس تیاکت سیدی مدرح هدردیك برا سیامردین دوین صح و ه لویسین دوین من مدیت .
لدیر ت ردسیمگومی س | 3 A L / 0 / 2 مر فو مص
👁️ یادداشتی رۆژانصی شعری ناوضۆ لە عام بجە لالە دە بو جرام طُوسَ بوسِ بَتَمَا سِ بِ
میالخ مد مید بادریز ایف ایە ایز ــ
نوی بە‌راض‌قە اص‌ب‌رە ناخوشی رلنک برینی‌کماین حصر م نیوا رح نیفاما نوا ناصرسیدولر ین ییاریگ و مد ی .لە/ ما اح ست ورحماكە شوە مسلە دلە زماسی ت بە جما برد'سلە یاتی متردو و بو صر میماری من ملی لحمیمە میماری م ئا صودرگامرین بینا بینت بیکونی .
هە سین جو کیرا مندین کارا سا یدین وبایدین ومە‌تسیتی نسیومی ب ددالح ورمان الح رام یم با بشسیر عمنا بیت سیروکای بلە‌لیت بو راگریتن رە‌ست بە صف‌ریو راگناین لشنص لیکو لیینہوم و لە‌غْمیانی دی هنی هنی ه‌نامت دە‌ورین فلی ما ارح لەجينيّ هدردوركامج لەناو لممردوركن بن را یبین بو دریرین داوتات چکارە نی
: CI سلممون رعم مع سبرام الم لم برام رامریم الم الم الم الم الم ممم مم مم مم مكموم مامریم ا ومشە لا لیر م سیامی سیامی سیامی
· كضاك ض ضورد مبكە ك یم المارسی الم 199 €/0/ w ப் 10 یا مۆتە ا n û se انب بریتی اصریان ب er bi ر - محر ستم محر من الم سیکیک نشیکا محر بالم rê سیرین دیر راین کیرینیا نی ابرینا مرحیمیانیے ــ
بو واگرمان ستمد من محتان شرسی مرن سم محمد صالم محمد المام م ع - كو بنيء ي أل حصا وسم نح بر نصر انے سَبَير ه معران 3 ومحمدت ومبد للمركمانە المعروم (1) محمدت د بن مصرح محمد الم د ان كرمی محمد محمد با رسیا ن ٣ - صنوگیا وومیم نے بہرسنورە بیکری بیکری بیکری بیکری
جا - اللامعاد 0- شمبّ بي صح سمسّ مردن ممّدطامن ممّد هە مجە ضر حدە بمعلام الكك
<
y محمد العالم محمد ملام محمد محمد ماندەن ل دررن عملى دررن عملى كون ملى V -
سن راگن باینزن بیاگنا بیاگنا حملی مینا حملی ز یادداشتی روژانەی شەری ناوخو ê
--
- N
ر صص S
منام ميّ نخریمّ بِ بِ بِ
تم حبيل سمرکن مع .
i S
سمدیا مزام ح د مح عب م l محم C
ریمیریم عیلیف دی حسینین ا سم دینیە خ
-
i ran rast
👁️
تیک رتین نامی س بتي سيو تحق مران كالات ببحرقام تمشامى ممالم مشك ب دلح î جرمیدی سردی دیسین وایرینی کونارەی سردی عراض بي ودە خوار مرموم عراض مم استقبي ای. نبرلی ا كردد الام الحرد الي الام بص د تحمد ضادنی موارەوە : س ر الميح لا منيكيا سەيز الماريز الماري هولم نە بزرح الماريز الم ن هیزین بی دی ک بی تینیل بی ریتی ی نەرن ی. ن لے لے من مای سالی ن و کرنیک د سامع الام ال
��
: لمسنە نادەمدل و- Application Strick Application C
لعيناويان ي دور در را لم و ناوترك م دل آب آسون بگرستا حە سخونن بیشوی اولی.
ب - كمردوم ابشيك المسيع مماني ليز : ممني م د, كمر بك للدين كمردولابات دلينزاحم بولاراضى لەمن حتاسليش كەرب -
👁️ یادداشتی رۆژانصی شعری ناوضۆ
روكما ك مسمود با رنزان بهار ا لە علالم وە الم ال بردیارتە . میودیم سیمر مبردی دە سیمر بە جمی یکم لیو پێرێگەرێكو بَكرینێ دەر نەفێوێنێت دونكە e.
-
م مسم بیرە ال ریج الیمانی الیمانی)
الیمانی ا وسنەم العربي المسارحمد مناز العربي بوشیا تحاوامر کردین مالحی نمید ییدوولی سیم کی واسیی سیم م r, Dem بوجام دیم کردی بیمی کردی î
سَلَلَهُ عَ
ப் 19 یا مۆتە کا بدای بەدیزو ضوسیم هم روان سسمرومية بجريا بنم ،
نەم اموم ب لاضد روداونە نزور ناضر شی ودلتەدیا دویا لہا دم مجلا دوکویا دم دویا لە ب حضيا بم شارە هاش ستشفي رام الماضوان با ر ئ وم ملسين درد برا ش ،
د نجبكم شخام ورنە‌زانە , هنست طاسنست ب راضد سمیماینی بو ضوسیموە یارمی سمیماینی موینیسیا ب an di başûrê d بن عرم عرمسیکم را دکیمیە‌سم کونیزو لی برم زیدکیم بلدسم مرحان رانان بوصف فعلمان .. بحرم دب ن er bi ser bi ser bi ser bi نا لی کو لبدە یے مد ممجم الاشاء اسم ال سمرکم ورمینە الم تست مشار المان كرروون :
يفي اسم مرا ن دقمرا ن و بد محمد نا حمسە عصر م بزان کدیدی صناستا منە و درفیاری منالانمی ت دلاست دلاستمان نا كلاست دلاستمان باستمان نا كلاست الاستمان الاست
👁️ یادداشتی رۆژانصی شعری ناوضۆ M: 05' '94' 01' 29AM
نترشیمكان رانا بو شەشننی یناهربی تدیکر لم Di gundekî bi ser bi موعكم بسّامر مرسے د مرالم حبيّو منە طاني تمرالم حمالم كلە بن .
î - كائ كو حرم ت ولادت ددر رو رجمون بو سسین ب بورەدات فرسروس ولارت ثانیاد - بورەدات المارت -
ات ما رخ رلاتم ر خصاء بو لمر بیر بو مي برصرر ني بريارە لما ن ،
كة كاربيكي عاسا ن سيە عربي راضوع حسيكي ما عروسما مكە مردش صمن نمكم من مبا س سا ملما س م سمممي كم كم ما ن ديد ما بل بي خوسموسم مام حمران ب شم وكاردی پامی ب سامی کیراون واعدام حرام ن مد جرسهام ام هنستنە ضانە اردم با سهام هنبا وە وم منشم هيبيا ن كبرر خياءَرَ المَاءِصَ تَبَ مَح نا رصمت تمردي مد شعم مرد فرع مد شاعم س ப் 11 1 یا مۆتە ا ê 1 سس R مرد در مور ضبات مکم من ابور تدب منی ابور میرا سمی ک و حنر کردنی ضحە بو ناستینی وجلا یم ی و یمبا ی ن الكابر بالكابر الال انت ماس کا تسرینیت ماتیی یا ب لم سُبُمرە شوع معم وە زمم عميمر ع لكم سِنْم بِياسم حا بروات لزو بردین باد مرو نم منم ممن ب زورد ب پیولینی رە زاعمرەی زوریر ریتی بسیمین برلادان بر نیو هی بیکموعە ب لكو للەم برين لكان ب مرئير سكم بنة رەزم م عبدمبن لم م وە زعد مكم من أو سَسَور الم مم صص کوان خود بر زور سسمدرشم بع طاكم شوس و بہ درمیمی رسیلیکاسی ,
👁️ یادداشتی رۆژانصی شعری ناوضۆ
یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان
ردبو انرد ایلاویرودی - دائیشوی زماری:
ریکەوێی:
بو زور بەریز و خوشەویست ماجەلال سلاویکی کە رم خزمان تەم پە‌یامە‌یان هەیە بو بەر زنان:
ا. تعەدی تە‌منیە نی ماجە‌لانان ه‌بە لە لایەن تورکە کانەوە و دلیان لەوەی تە‌منیە نە تورکیا دەپارێزری و پیویستە هیج گومانی نەبیت لەم مەسەنەبە -
٢. مسمودیش وەلامی داوینەوەنەوە کە بو مامعەلالە بریار بدات لە کوی هیلیکوەتر بنیشینەوە -
ﺮ ﺑﺎﺭﻕ ﻫﯿﺞ ﺷﺮﻭﻃﯽ ﺩﺍﻧﻪﻧﺎﻭﻩ.
٣. لە بەرزترین تاسیی حکومەن نەمریکا جاودیری لەم مەسەلەیە دەکەین - دوستانە پیتان رادەڭپەنین کە کاریکی زور خرابە ماجەلال وا بیتە بەرچاو (مناطلة) بیکات و وا ناکەن ماجەلال بە بیباك و بەرپرسیار لەم كارە‌ساتە بیتە بەرچاو.
٤. ئەمەسەلەیە لای ئهە زور جبدی و گرنگە - تکایە بەو پییە مامەلەی لەگەل بکەن.
ه. چاوەروانین پهان بلیین ماچەلال کەی دەگاتە انقرە - و بە زوریں - و لە کوی دەیەوی هیلوکپترەکە بنینینەوە,
''
لە انلدە عبەلكا ف تمرە كامادەن بو كە يشننان و دەلين هەموو اجرانان پیریست کراوە بر نەمنیەت و راگواستنی.
تكايە وەلام بدەنەوە بە زورنی - چارە‌روانی وەلاممانن.
لاهروی - الا ப் 10 1 n مفتع ا بوكالح ببرلم فك بسر م لم مال صلالم دە ر) بەم بەم شەم الع صلاح اسسفلاح منە) رو راواندیلاح وبە یاردہ یی هرنی
لسم کسفودی ین یاردی وبیکی موسلدی یی میرە بی خا فرا دیرین سلییان) علم یت ریت صحم بلا ش بیرە ن بیو (
لفم شبر لوندمك الح ء) عببە راضوە پامتق إستخادیل بریکم لمیصن و بانگموانزیمدی ص - لمولما نە ديم مالحياب با دي را غذان بو جم بە جم بعي گردین وە سیا پیص" میکلم ویتشکم کمردوە امد لموجو ی انین شش سری دە بسری دورە م اسیرامی میلج هممر برآیا ین میمیا ک لە عالمين العالم بيد نە داد العالم بيد دالە رح للە سم م ضمح محمد ال سم متموم كالە سیصور دە لی کو بی بە تشی ین مالم بی ب ط ستانی عونکم کمسین لە س میمی نیمی لارین میمی محمد ال l ٤) راویا ع لخبرین كور بریدلی ریشانین بُدە ورالی (
بە بيوسيتم و بن اسرخ من بحمووە المشوا با محمد الم
ه رلم حامین کەر ن رح ولم کەرد یت رعلیم بو میەو دی رح .
👁️ یادداشتی رۆژانصی ناوخۆ امتلاثی ثلاث محافظات كردیة
an (Ç liiL
حريدة العرب الدولية
# باكات فى شمال العراق مقاتلی البارزانی والطالبا
الع دد 5637 . المخ بس 1991/5/1994 - 1991/5/5 لندن: من عدضان حسين تول شلا علي ملكية الاضا لي
الشا الكرية الماندية الي الاضا الاضا الشا ال
الكرية الاضا الكرية الاضا الاض في ننلاث من اللحافظات اللحردية الاربعة الاربعة
وانفقت مصنادر الحردين علي ان الفدان
امس بحبد ان خلف عبدداً غبير مسحبدد من اللقق و الجرضي برد الحزيبين الشي انصلت الشرق الاوسطء بەبا اصس ان آسمسادتمي الحزبين، بعساهمة شخصبات من الاحزاب المكردية الأضرى ومن المحسار ضعة العسر القطبة العبريدية، نجستية فس وقف القبشال الذي
انحللق من مخطف فلكشة دزم القبريدية من الحدود مع ابران على خلفية نزاع عشائري
على ملكية الارضى بين اشي خباص سوزعي الولاه الســدــاسي على الحـــزبــين اللــذبين
انسمت علاقاتەما بالحــساسبــة واشنافسنة وشكلا نهابة العام اللاضي قجادة موحدة لدجنب ولوع احتكاكات مسلحة بيشەما
وتشييق اشرافەما على الحكوماة النحلية الش الغاها ونظاسسا النظون فحيها منذ وفالت بيانات وزعها الحزبان امس ان
اشتباكات بين فوات الحيشيمركة الدّابعبة لەما وقعت في مدينتي السليمانية ودشوك
الكبيرتين ومدينتي رانبة في اقصنى الشرق وزاخبو في افسس الذرب مند كحدرد مع
:
رکسیان الدسیرع الایدیس للحسیری
الدسیراطی الکریس سینس الیدیس دید دید علاء
المعرم زعری البارزانی اللایلا علا اللاسیة
لوشف تعنال، جاء لیها مرضم ما تمرضی تە هزینا من المشاءات کبیرة جداً انی فلمة بیرە
ودانیة ولدمایم انیبة خبلال الایام الامحیرة العربية الامان اللامان الكردي بواجە
الامان الامان الامان الكردي بواجە
الامان الامان الامان الامان الامان الامان الفار لجبەة الكردستانية، ومي نحالف للامزاب لكردية قائم مند مام 1958)
وحساس محساس البقردین دین الكتیم اسیاسین للمزیج مقدا اجتماما مشنرکا بحضر الباري المياب الحالباني الدجرم.
اكن في ابطلببا واصصفرا نداء منشن برك ا
لغواتەما واتمسارعما بلحرنف الغوري للفتال واطلان المع تسفلمن من المضرفين وعسودء اسلمین فی فوامدەم ریصیکرانەم إلا ان بياتا المسلى السسماسي للانحاد
الوضي الكردستاني ارضيع ان كفتال اسند
الى دفراد وزانخو بعد صيديد النداد وطب بيسان الالحساد من فسوات الطراين ارنف
المحلبات المسكرية فسراً وصدم فسماح برنر ع ابة اننحارات جديد اب استمرار حەودالتطبيع
📊 لندر من كامران قرد داض ق واحمبلست الامدراف النكسرديبة والعراقبية النحارضة في كردستان ح بر بها لنستویق مسخسا عبلسات الاشخب اكبات المسلحية النقي نشديت مومس الاتضين بين مسلساننس الحسرب الدیموقسراطی المكردمس تساس والانحساد الموطني العردسنائي, وفات مصادر الحزبين د
«الحمياء» اسس ان الاشمةباكات نوالفت مند مسمساه اول من امس لكن توثر الاجواء ادتو الى وقوع ،مشاوشمات ، فس بعش العناطف منك نشم تشمال الرب خمد اللواجسية بين اللوات العراقب ا والكردية بين مسحسافظني كسركسوك
, السامماننا, وقالت المصادر ان لجمة مينستركة من قيادش الحزبين نولت النحليق في الاهداث آندر انت الى تفجر القضال و امشدادە الى مماطق عدد واسفر عن احفلال مفرات وسفوط فنتی وجرشی
فیما ماشرت لجان مشیدرکة اعمالیا مند اول من امس للطبسن الإلطباق المو قع سن الحسزبين ومشسرف علس نیدی بیم الارض ع فی السیلی مسائی ال السبد ن كوسرت رسول (الوطفي) رنبس وزداه الافليم ونانبە نوري روز شاود يس (الديموفراطفي)، وفي دەوك المميدان ازاد برواري (الديموفراطي)
وفریدون عمید القباس (عوطنی) وفس ارمیل میلا بخشمبان (الوملنی) و میارف تيغور (الديموفراضي)
واوضحت المصادر ذانها ان جمبع انقرات فی الحسليم انب اعبدت الی اصح اب ها بحثول مسماء اول من امس سا بدات امس اچراءات اعلادة ا دى الانحاد الوطنى الكردستانى في سالانلة دەولتە وكان الحزيان وفصا اول من امس انفاقا تخسمن تحساني ناسابان حسددت اجسرامات الخطب بيع و نشكلت بمق تضياه ال الشي باشمرت اعمالها فور أ ومن جسەبة اخسری دعت القببادة اسياسية للجبەة الكريستانية اثر اجندهاع عطدنە اول من اسن برناسة سود مسسود باردانس الس عبودة
ا الاوضباع البي هسالەسا المسابطسة في الشاني مين الشمبە ر الجباري اي قبيل
نشوب اللنال. وشددت عدى الشرام كل الاطراف فرارات الجمەة والاتفاق بين الحزبين وعلى معاقبة السنەكين ي gu ñ y R
بو برام في شمرس معا محمد الماد محالح سود عوری بە ریز ــ
وەت پیکیە وە باسسا ن کرد ا بە زودتریخ طات بە رێن دی کورێن ی بورە زر شام - دووب بایَ شیوارە لە ک لە حوما رے وەک میشە س محال لصوامان نورە کرجنا بت کونتردلی تەداویی و بكە رح تاكو رحم دوخ بيكەوە جامون دە كبين .
لە شە وە همولە دە يح قصر تاری الە گلە بلوم المعاد المعاد المعاد الوم الم لمر ستادی ستادی کلموسیرو بیری
\ ^^ غ / غ / V
r لے مام جملالہ دو
👁️ یادداشتی رۆژانصی شعری ناوضۆ مُسَسَالِما
</small></smal لە ماک ج لالە ونە بو د. بەرلم آن ببار أ ــ
بوضنما ت را بَلَه يِه نە كە ا) سا) ممرل دبرا مان الام من الە دە رەوە ن ولا تر م ی ی ی ی ری دە لە ودی ی ت م و لہ وی ی ی و ی ورات المع) المكال كال المشمورات قب كراوە ك بيتە بير باتە ون لم حصر نزمي بيوك ز ۳) زدربەراضوە وەلەرەضومانح دەكرر خیزیا نهاتشە دە ست ایمیم دا بور بە یہلدو بە مزوک
البذا نگنورت دە بور شنبی رلدین ورلدو بە یەلدو بە یە بورمعم دوبي اح : كو جما وا ردون ديور :
ا) توركيا فيدنز بحرام تيكو . سعرباد رمح بمحبيت ()
ونتە . نوركو نوركو سعرباد كوراننيكا ن وكورنن تور ملال ا e) دیمیم بو شم گمرلیویرا تواینیم بی زەمیم ()
دیمینوە .. شکین با فیزماری لی زەمیۆ منیۆ مرام بە لە لیوکو بێ ر ه لبنمیم وە بو ناو صە بیەک گە عبنی جنوصا اردی
() شک ل الصبي الحكيم تسسم كمردون ) وە لە شیرات وە آگریتوام بە ویما بیتیم دوم المانیی مواسی المانیی ا درامین سطانی شە) روایمین دیسید دیسیکا ان و لە
هە ப் 19 یا مۆتە ا الثانة ، 1996/1998 الثهار نگیلش اسس وکانە الحسم مریبا
الاسیلانومة اللاسیلانومانی الاسیلانومانی امن وم مسلومل كسين مسلومل السي الد زم لديموفراضي الكرنستانية اللحي بترعمە السيد وسعود السارراني
::
فس الابام الادبيرا فس درنص تان لسعرال سين السعر الضرب والسعر انداد فوكس الكُوند نادي الندي باردید السید دلال العلالالي برر ما سبد بلان اللان الدي الم تكشد
لاوكالان المعرك استمرت
امس امس الساطة 3 التي ام
بنسدها ماى رفد الاندا لاندا لاندى زفع المكتان السباسيان" الى التشكس
السباسيين المثدلا بين والسلا ال
دنگوا مي المعارند التي اوففد الحك نسلابر ماسية سلاببین لدولارات الا
صيمء المكتجر من المسابی المعاب ب أەراز دلغا .
رادات معنادر نبراتبە وكردبئ منطابلة في طمران ال انشقباكند
البير "لانمان الورشني فيكر بستاني" ر المزب السيمولد اللس الكرسينال
لننن لسيمولد المراسطة الاسيامية الكرددشانبا ' بر داما الملا عضال عبد لمزيز و"مزب الە" الكردي توصەت لسبت والا من الاشعل معلام المامل ادیدان الدیدان الدیدان الدیدان
اردان الی شمان ان المعابك لدیدان
المرمان الی سنظة السلینانی ونی
بیدیط ونینی روقیدو: وتردیدان الی سنط دگشها ان سكان شهال اددراق
'سب معادر ن الي مساحدة هردة ننا اسلەرت لنعارت ، ولن السكان من
نمي البكنوا من اللدوع د عدرلەم بنن بضعة تيام ولاسواق یدیناء ولا بیکن الننشی علی الحارق لاها ملحارة .
ونکد لسورن فی "الانداد الوشی
الخرس بالسجن سالاع وضحم
الاندە ونین لسدرلد، لکنە لذال الما دختصر الان ندقط عبنى "سناوشانن منعزلة' في منظةة روندوز شمال رمیل، وَنَلَ مَن شَان لانبا، لبواردة ان اجران والانى امعلىت من ميلانىل لان ان بنعد سبلسن وان السن اوشانت
بنات بنغون میلی فیکمیة ارشی فیی ضعة برة القريبة من العدود الايرانية.
وناتی مداء المعارال العربي المشاد
می الدواست المشاد البة الدواسرا المن المزابين فلانين يسبوطران معا على
كمديستان اللذردة من مسلحة وغداد i werde ان تغرد بن عبان بيان رسین
ال العبولت التركبن دنلت ال ا
"مؤت شمال الكريبيدلي" الم s صص سكر بلام الام الام الام الام
معر الذار مسسكر التطمب, المشادة من منلسر الدرب المذي يسعن ال النسال جورب شرق الانشرل.
ه في النسام مرح دانشرل النسام
مد دانشرل المرح ال لمرانی دیر المنود یمکی ان یماود
من دوری خرارات الامم المتحددة
قمنوندة بالدطرم مشەرا قبی انە دد اتركي فريهار موليفسن (بارة وكيل)
وزارة الشاردية http://ww.stannan.com منانیرلا اخبرا اوقدام مالقاه ,مساولمن er bi s
( و هن بد ووبترە اس)
## معارك بین انصار البارزانی والطالبانی ڪ دستان العر اق تخر ق الاتماق فی
استباكات بين
بارزانی وطالبانی عن قطلب
نا اندن من كامر ان قرد دا من a شخص لالحدالان معلامكة مين لر میمین الخرامین السمیدین مماهی ا البان البان الامانساس الامارجود الب
الحالبان البان ملمعم سسول الشدد ، كمن سلمة بين مزميەما، آلانحاء الوا في المارد الفردس نادی الی الشنال بین المخرفین
دامسدی ت الانس سانشات الی فیخلی ر »رجی و امینلال مطرات وسانس امی ب امغشر السابيم انوب وەهوت في لسال العراق .
i bi s ل مالحدالة، ان الطف فالسي الالقدن اب اضي الدراراع على اوالقب في البنا
بزم شسرال السنج الدراراع إلاراع الحمد الحمود
س امبران) ونورطن شیبە علاصدر مد دمربین وشمور فی التموم البنالی الامدیدات مساسة وەمجمات علی ملقوات ومكانب س راشية واسطيدانية ومدرية ورزاخير ومماطق عمري و علم نابر اسي الوشين المشرق للهەشة الركاسية وقليم كراستكن العراق اميدماعاً امس للشامة الميدسية الحميدة التكردستاضة السيحش الادماورات، وكال راض اس اسلساء - الاردماء اجفمنعاً المكشين اسلساسپين الحرومين اسلساسپين المان مسامرەما نە ،الحدياقە ان لإجتماع اسخر عن الإعلاق على البهاء محليان المشلان.
السقرات رحودة المهاننجن المراعنقم ونشعبل ودود مشخرعة س قبيدش لعزيدر بوجەت بالحس سلامنق تنوتر تنودة اللوضاع،
واوضیحت المسمبادر ان تحمالت م اونق ومكلف مسرث بدن المكل محمن البيديوري, بيديوري, مالبيديوري, من ووما بيديوري, مرفية البيديوري, طلبيديوري, ال امداران ورسا می عسامی الی قدیدة فیصریین والحساد ای احمرامات برادا
ضروریة اسمانیا الرزمة ونقت من المكتبین السیامیین فشناون الی الصن مد
' نجاع مبود بانزانی .
وسم الاجضام وحم يارزادی مضاء سلامیاً نمطن بعد لدەب فرام سلامی جاء فيە! وس احزر لا بيقي مزيد من السبي تمحبي ادعي حي الامر الب الب الب الب الا الب الا ال عبی حوینوء وونک الافتشال فوراسووجبە لمحاب المسیاسی للاتحماء الموطنیپا الغريس نداد - • - اللغريس نداد والتناد بارزانی بد بموەف وسترات القوی السیامیة والشمحسیان الشیرف انش بنات جەودما بين الحزمب المسيد الحمد المنجي وشيس المحضر اششديد , عمود , اوضني , نحرقي اسرحد، بررا بررا بر جەرد فلوسامل.
.
بتشنها بارزانیر ملقرا لهە وشترك لەی بعش الاجشماعات بین علطرادیث، و نکیت لمسادر المؤندر ند والمباعة، ان الوششاكات كوتافت وال الەدوء على الى عب مناطف انونو ریادداشتی روژانعی شعریا
# الامم الحتحدة تعلي ق المقتال في
👁️] لففن - رالعمياق –
👁️ نائت و كنالة مرويةو ، من ميكنورد ووابرون ذائت منسل ائضم اللقحدة الي معد د امبر ان الانستماعات في تودستان تونخن لحمە مال ان التونخر مال ال قانس وەم عضون نللت اعلن لسر بطداد ان الترشیس اسسام هسمین واس الجبطداد ا س للقيادد الحسين لم يعنيز يضدو بە.
و اوضح ووكرون العالاسفينالە الاول ممن الالسواد والم ارسبوع العاضي ابي المطيدالعة ائر ذراع علي ار ش وتابي ن انتدریو انتدریو عدقاریر نحدث عن وقوغ المشبان اول من اعدق ابی مدشم ع شطلارة الشي برد: نحو هە كبلوستراً البر شمدال اربيل والعر ان الامم التحدة حدتە تحرك موضلسها في الضطفة، وان
معليات نوريع موّاد الامالة الضمررت الضحة الاضطف ابات واقم سلامة ججميع الحرس الدولەجن ومونلطنى الاهسادة وخد هم - ٣٠ شخصا .
ونكت محصادر الامارة المتودية المي السمال المحراق سفيبا الداشفا سا منتب وكالالا انجسە ورباة الإسبلاسبة اللاسبام،
وب البية س مطوران وجباء فعبە ان الغي ششش تمثلوا فعب
الاتمثداكات ونكت الونانە الاتمانية من اللحروة الاتسكەرة،
في عردستان العواق ان قوادەدالحدات صحباع اهدی مشدەی رواسدرز ومياننا امي شمال شرقي غرسين، ولانت اموخاننا اميخاننا ان ، مهارتە عضباء دارت اهس من هسر لامت کردیا مشازعة ام حات عمران عنى الحمود مع اجران ونسمتشحال وكشي في مسالبنة حرحوق وائن لد الحسيان، الزشيم الكريي المسند جسلان ملاقبصلاني الفضي قسال انت عمر ملاربقة انتو كردە مشان العراف، ان الحزدم، فوشیمسیم، السیدوقوانغی، الشاردسیقانی والانخاد فوطني الكرتستاني، عازمان طب المدە الازمة فو صرع ونت وسنعمل شی اجنتاش اجنتاش من جدیرماء.
والبات مصادر مخدامقة في المرسادان ان محان
الاوضاع الجز في دەود ومارال مخواسطا لمرسادان ان محانبات
ولى سلاح السن فلت مصادر الماركبة معراضة ان مزعب تردي انسبد مسعود بارزانس واسل جەودە اجن احضونە الازمة. وقالت انە مشبران احضونها طبي الماءة دور الى وضمم الحضممي
a Ser arên de bi ser bi se المخللالكردي
D اللامارس السلمارس الامارس ال لطاقم يي بر ا ب بن ارانسج ان رد مدع الشان شي داللە حضر بالاحضام السريع الن السريع الا
بمك ان بيسي الأ ان مدع خالأ الشان البالاحضام البالاحضام المحرمي المحرمي اللە بن مطبوا عن سبي الامتكام البر ميدميز الامتراع الدى نعتمينە سبانە الكربية منددا لحرت فير البر (مابر)
مام 1667 الول التحابات موة مەمواتر اطية المي تريح الاكرام الامر اللاي حاب الەم اعمراب الدلم ولمشرامە لا بوحدة ورنیمیج مشارکی عما مساود باریز انی وجمال مشارکی بید مشەما راجییر فیزی:
ارنس ولار المشارنس الام الام الام الام الام الام الحركة ومكن رسلا بن
اريخي ولار الي فنر. ارنا كمان الام ران هسو، هرا الاستنداح بداش، مواضی: مد مید الکریص الاسداد للاستندادیة، صیکر ا رسیاسیا ولانخشع القبادة الكردبة درارأ ناريمبأ الغو تنش لمي اعتداد ميدة الصالحة شوطلي اشاعة بي: جميم الكران بنص الاشاعة والسام اللاش والدەر باسترلية بي: حسياً
بي: الكران الصدة الكران بي: الاشاعة علي الاوشاع عمدا عمدا بي: ا رصوة البر الاسحابر البرانس الاسلاباند والطامة الادارة الترانية.
وضعان اللحالم البكودي مندالحقا لان الكواد بيركون حبيدا لل لا سبب من شاسكارم er e. Erdnîgarî Çavkanî Girêdanên derve Şaredariyên e bi s اشبانية النور تقدەها الاسم اللنحدة ومتولە ام اللنوريە، للان اللنطة الأربية تدشيع ومانا لمسار علاق المسار المانا و اللانا المانا المانا معدد البدان وسانا وتركيان طي مسارنا
بدر الماريبا ارسا المشاعانا معدد الرحمد تلمينا الخانا مانا المانا المانا الانا الان الان حلالان المان المان المان المان المان ال لنين بەندين وحمد المران، كان الاعراد للنين اللنيد ليوان وللنينخوا شري السفراد
الماني معماديكانەم هم الحرن غرد الكوية وحموا اللدولي علي المران والسفلة وكان اكراد الاسرين حقاً ملى قسيم العرال طر رضم ان مذە العرال الللاه مستددالسفيم لاا
ماولوا بالاه او كل درال فنحالى الغربي الني عوفر نيم الححايا سنسمح لەم ين يفعلرا i حمر ان ددا كە لا بعضي الاكراد من انەم بنحطون رحدەم الستينابة لرشمية من الخل الداني الي صفوا عم رحمد فادین مان فلاد الدور الشبيم مو البم مالسحن الم
الداني الي صفوا عمام الارمة الحالي رحموليا السعلة والانشل الەم ال يلجموا ويسرعا (ا ارانوا النناع الحلم بانەم بن رجانن في خانة الشعرب الاحضرا كامران لوە دا لاس 6 0 2
## بسر اللە الرحمن الرحيمر
عد ال ۱۹۸۶/۵۷ اجتماع مششرك بين الكتبين السياسيين للاتحاد الوطني الكردستاني والحزب الديمقراطي الكردستاني وبمشاركة الجبەة الكردستانية واشراف الوتسر الوطنس العراقي الموحد برئاسة السيدين كاك مسعود البارزاني واللوا. حسن النٽيب وتم الاتغاق على :
ا- نصل القوات الموجودة ني محانظة اربيل .
٢- انسحاب القوات القادمة ال هذء المحانظة وعودتها الى مواقعها السابقة .
۳- تنفيذ الانفاقات السابقة .:
ء- تشكيل ضرنة عمليات لتنفيل هذا الاتنات ماؤلفة مين السادة كاك مسعبود البارزاني واللواء الركن حسن النقيب و كرسرت رسرل والدكتور احمد الچلبي واحد اعضا، الجبەة الكردستانية ويضاف اليها اعضاء: من الكتبين السياسيين للحزب الديمقراطي الكردستاني والاتحاد الوطني الكردستاني حسب الحاجة ريكون مركزها مغر الموتمر الموطني المرافى الموحد ( INC ) وتباشر عملها ابشدا ما من
ر یادداشتی روژانسی شعری ناوخو N - 5654 - Senday 225/1994 - 01:00 | 3/12 - 2016/1994 - 2016/1994
- 2016/1994 من باحض ابران شسارك اس t الصلامنيون ويعض الاهران الاهرين ابقين نحسوار السوار انقسم الينا مح الاحلمي، وبتلە سا اوجب ميكسامة اد ندان الفشار الي سطفة بلقداني
شعاسان في منطفة نشرد واليوم تصلى بركالي واحدت نەم شدورة
نخبين ولك عللاق البنار وانتصلى ا م الانف الانف الخامسة مەيزا ال ونبوت فی اللوامبوات الاجذب بن انسعرل انفّضة, وعنيم الانجير دوردام بحش الاستفر زات و التحاهس عنجا انا نیزم الاس لصاح المنلم الداهلی ê ra di navçeya Erdnîgarî Baranî barên Baran لقابحر ا
. شعد وابن خطا ان الان ا الە باب مسلە جباص من وداه المصدود ونحن اعلار الجمين وبعض مونلقن
ارمم لللجمين واللذقلم الانسانبد انصاعلة في درنسنسان تحيدا الني منشقة حنيجة وناو: بام اعينە عين نتخف قناتف الاداحبة والحنو اربخ من هشاند وەنان ابضا بنحض حسنانیی انحد قلتروکة في المحان ولد علا اسنكل المخلب وث الذين اضطرو!
الەجرة من شق، تلشاطق ضي شبە دان لوطفي الاسم الاسحدة و ألمطفي الد ا الانسانس التەم فضافدوا هذاص خانجية تشتود س دعتال.
� ويشسامل الريميس من سمم اسقمد ز مرناد ان انشارج انعدقدین ان شرەناء اميكرة الى للنطا كان بسكن ال سيد فلشر
سي الدسور حبيبة راف المشرك تير باس
- اشيكر فراي القاش يالا و ضودي لي اللناخل كان سبحسن اللوقف عودا حرف كبير بير والحقيدة علني منذ فبوم النون لاندلاع القكال ببرنت اننی الام مسحمود البايزاضي سلطولا اياه لام مبي المي ادرآس اللحض بد المن بارستيج لحرّبينا و لحمل على تە طف القوقف وسنع الالبتسانە ولبعن عندما تومدم الششال التصني بي الاخ باردانی منعمیدا من الجمانی ê li رج ومی س التالخل و نشمة علس ان
سبدی جەودینا تامین الحودە جوا عن فريق دركين او برا عن نفريق سمورية على ان يكرن الاح البسارزانني والاح د الجامي إبليس المجنس هە الم مسلام المعودة، شاصنة ان مناطف برینیتات (محالفة دعیت الشی نمر بەسا الملرمق البي ارينيل ( فيدسل عداصر عدم رم المحمدابلت الدي تمر باواسی امنقام المسرافی ولا بد
انكم نتنكرون ان شیخ مسیات حرببة e ew e. Erdnîgarî Çavkanî Girê الد الد الانان مطەبا منەس لون الد زب لسبوعی ونانب اشرریز فی السرمان مريس انى ومستسو قى المشي اسیناس لحاب کانین کینسلان
ویدبرەم من رفاعا ولیس ویدبی می المرين، كما ولعد عدة اعندادة على موضلى الامم اللاحمدە هفاه. ولەن:
كان لا بە هن البقان اجواهاض الحصيطة وفيدر للدامن الحرية فيدليعلا. راتا د الال خرجبة بومة من اجل الشعجبن امر فعنودة ومدەسا زیارة الی فعب ابان ولشری الس استرالببا ونالشاهی هرض للمشارعة في مؤنمر ال والطبت عدا البرغامع ودوج لحت انس تمشق للەودة لي كريستان وجان معن قياديين ان اللزنمر فوطني الەوالي.
لمن الللزنمر ان الالاشوة نم بدلوا الم لحبود عما مناقلا عليە، ومح شە ندیا حسیودا بیم فیضای ام لدیامین المودة جوا الا اشەم ابلالونا انە بعد انگ طاقرتی فجلیعوب بیری
الاسیر کیتین اللدین اسفطنا من جلیب مد ترسینی سیر مبین س دریمسان (الشەر لقاضی) امان قبودا ارض على حركة مادرات الەليعوبتر و ان الامكانيسة الوەسميندة هس شافين رسولی الس زلخ اقیرب الحینود مخ نودیبیا) الا ان هدا لم بیکی کس قسیسا مالنصبة اس، كما اصلى بخلات الجەود
سع نولاحيا و سران اس مشارا اللحيام، ولا بد من البلسول اننە لمست اننا قسلةة، قبي لم الا الخبارج وانما يدجبد ليەسا خمصن اضرون من اعضاء الدباد رمونتیا عمت مەمة للي با بنحلل بالقل وانیدا میطسا بیمسیل مسیزمینا المیر هذاه المرحلة
👁️ منی تحرلمن ان تكبن العرد 1
, امل, ن يت ح للك لمعل مە, بة هە سم بدنة من اجل بنك لميس من وسسم ب انمتیک مدها الان، وریما کان مطیمة ان امنمكە بانش هلى الصبال محبانشر.
ود لام يكرد مستان عن هربق العصدك واجب ابرزة دیلسکی والاسم قوشم مذاك ساعة يمماعة واتحدد الى ر فالي هناف عا بين 5 مرات و 10 مرات بومما،
ي 6 n d K
5 لشن من تمطان هەهە افان الاصن العلم للا نحناد الو شنی هرستاني جلال الطاقبلني الوجوء حانبا عي اللدصمة لسوربة بصليف ال
،سخلاء شارجیة، سخرین العقدل سین حح وف سن زب البيماسيالل اعردسلساس برعساس الساس مسلسود
انب ررسی واعددسلساس دالمعادف اجبرتە اشسرف الاومسلام مسلاس اشە بشح للعودة اس معر ممتە في مدينة وبد للمستە سا في ج ب ود وبد القضان ونطدم الاوضاع فس النسَ
لعر بية المر البية ,
وەي ينابە ارتەيل اش ان الودو :
عاد آبي تلل التتينق يعد لافياق يوم الجسعة مين هويە وەوزب الحيارة الم ومنا نص الحديك
� سا می مرتداتیم ین سوم الاسم ا الم قال مل يمسمە منا المەديە ام سياه ار an
. املي محمد تسبيق ابتضانات
انتي دوصل ابتسبي حسريما ومي استقاب الاس ال سس عبي مشك ولابي مشيد ولابيدم الا اعداء اشعب التردی، والبەش اننین كسانوا بيعري فيحون انەم بيعلسو ة بمنطبعون اجمار الاتجاء ك ان وەمەهە قە ضند و انە لم الليدان دبت ان علم طب, بمعل
� السوال اللبل وع الذن كيد يستاو عدة املاتات لريفة نە ان كل الاغراض تعرق لن تذال سدد طحسبة الشانب الشانب الذابي دو سر ال المرال المن بسر مدا ال
البات المرال مور علمرة حمر المسيد ال ه الحضيع ام ان الشراح: او ارحضي مشەدا س الاتار الات i ber navçeya (Landkreis) Ber
. سا خنش لم یکن مبچی، المشتال اضوض و تدا مو هسد التبعي الخردي ودصالح الحقيقية .. ضد الشعب المعراقن والممارضن النز عيە رانجمەة الكريسفانية ، ضم اللصالح انحقيلية لم زب لديدة رابان اعديمست انس واقينصاد الوسفي انكربم سفياتي عل السولم ولا سمتمب من عدا القبال إ؟
اليقدام اللّداكم في بيلحباب و سيليمراز.
الفتان لا بضحل الانحد تسلوانینە .
ندن حنولما مند الحضان الولف القدال لكن الشكن الخلاجي هو الشعر
سعر القدال مقد ملتە دلاك محمان 07 یەیتی ی نیبەیتمانی کو ردستان
تە كلاه بي بيب
ret | Ev bi ser bi s شە‌ریزی لمبادە‌ی بیدی کوردستالی -
سلاریکی کارم .
رداد ناکاداین کوماری لیسلاس لە نیراندا ، داردپدکد پیلان دکیری و دەول و کوششی بەردەواس نالوزکردن و نبکدانی باری كوردسنانی عبرانی ، هەهەهە ئەستاش ، ندم عە ول و كوششەی لە و بە لاماردانە سە‌ریازیانە خوی ندلوبنی او سەر لاوجە کانی هەلە بحە و ددلغیو و هسرو .
ثبە لە‌گدل پارنی دیس‌کرانی کوردسنان شدر راگرتتنان مور گردررا .
نەوەی کە لەمرو هیرش دەیتیتە سەر هەریەی کوردسنان و پەلاماری لاوچەسنورییەکائی ناو خاکی کوردسنانی عیران دودا رسیم عی ارنانی ،نالی کریداردانی ، بدیفیدینی ، مستر ،اریشینی کاروباری همریم ، لعودی دیبدری میلم‌نی کورد سەرکوت بکا لە بارودوخی نیجرو ر بە داخە رە اه جە ندەن ریگاوە ، راسنە بخوفی ، هەران لیرمان دارورلیران ددسین لی گاریباری نیارخوی هدریم بگیشینە‌ری ، گدری پشنگبریسان نیاکا وباریە ٹیمان نادا بودوزمنایە نە دیکان ال بویە دئرا لە‌بە‌ریزاننن ددکە‌بن کە‌بە‌اد دە‌لریسنمان مدیی بەرامپەر بەم دەسنەریێبەی تیران ، قیول نەکەبی دەسن بهارینە کارباری رلاندان ،
ندگەل ریز و خومیە ی سدرگەوتن ،
یادداشتی روژانعی شعری ناوف
ı لتحاد الوطنس المكرد ستالم
المحنب السياسي العدد الذاریخ: 15 ام الاریخ: 1995)
## ا الموسمد الاخرة لي قيادة المؤتمر الوطنس المعراقى
تحبة خالمنة .
لاینلی ملیکم ان الجمەرریة الاسلامبة لی ایران ہدان مند مدد ، وغامبة بعد انتخابات مام 111 تبذل الجەرد وتعطط لاثارة المشاكل رتازيم الوضي ل کردستان ، رئد انتلت الان ال مرحلة القيام بعملياش مسكرية رباشكال 'متمددة عل مناطن علبجة ، رمناطن فيرد و هلشر ا ل الثري الحدردية بالمبواريخ والمدالع ، رَتشرە المراطلبن ، وتنتەك حرية هذا الجزء المنيز من رطننا المراق ، وتتدخلی بي شررننا ، .
للدّ بِذلناّ من جانبناّ محارلات كلبرا من مدد طرق للتكون العلاق مبها مبنبّ عل الاحترام التبادل ر الناهم حول المعالع المشتركة ر الەمات المشتركة بين الجمەورية الاسلانبا واللبم كردستان .. الا انها اميلت كل دلك راعلنت حربها الظالة من عدة جهات مل كرد'ستان •
لذا نملب من الموتسر الرملنى العراقى الموحد ان بحدە موللە من هذە الامتدا،ات الرائیة ہشکل مستبر عل هذا الجز، من الوطن والعمل لدی الجهات الدولیة لوقل التدىغل الاهرآنى ل الشزرن الداخلية للاتليم .
رتنغلرا بتبول نائن التحبة ر مزيد الاحترام .
: الكتس الب للتحاد الرمان
ப் 10 1 یا مۆتە ا
# تحدد الاشتباكات في شمال العراق واتهامات متبادلة Î () Li S
ونت حدى الاتحاد الوطني ان يظەر عناصبر من الحدس الدوري نكر انەم ولعوا لمي الاسر، ووصف اللخباوف من اعتداء على طالباني بانها ءآوهام لا تبرر تاختير عوبتە، الى شمال العراق، واكد ان بارزاني التصل هاتفياً بطالباني.
وبعث برسال لاستعجال عوبتە واعطاء ضمانات بسلامة الحــودة بـاي طرييق يريد، لحنە (طالبـــانني) بـغـــبــو رايە باستمرار -
وفي لندن السال ناطق باسم الحسرّب الديموقسراطي لە والححيــاقە امس ان انقــاق وقف النار طـضى بانســحـاب قوات الحزب من مذاطق سفين وەيران والمرنق عات المطلة على شعلاوق، وآراد الاتحاد اسدرجاع هذە اللواقع بانقوة نیل الشداء - الاربیعامم وانتەم حزب طالبانی بخرق الاتفاق،
منشيراً الى منطويق مناوشات ولاعت جنوب آربيل على طريق كركوك اول من امس ورفض الهامات بالدعاون مع
الحسركبة الإسبلامبيبة، لامندا البي ان والخبلاف بين الاتحبيل والإسلاميين قديم, اما ان يستخلوا القضال فەذا لا علاقة لنا ية.. وانەمت مصابر الاتحاد مصطرفين الي الحركة ضارج سطرة مرشیما عشمان عبدالعزیز باستخلال الاقتتال م ش روژان ye شاری ا
👁️ لندن - من زەنیر لصیباتی:
📊 ﻧﺠﯩﺪﺕ ﺍﻻﺷﺪﺑﺎﻛﺎﺕ ﻓﺲ ﺷﻌﺎﻝ ﺍﻟﻌﺮﺍﻕ ﻭﻗﺎﺋﻞ ﺍﻟﻤﻨﻴﺪ جلال طالبـاني الامين العـام للاتحـاد الوطني الكردسـتـاني لد ، الحبياقء ان دالحرس الذوري الايراني يساند بالقصك المدفحي والصاروض الحرب الديموفراطي الكرنستاني والحركّة الاسلاسية وحزب اللە الشوري الذي يقودە ادەم بارداني، واكد في الصال هاتفي اجرتە محە دالحداق، اني
مغر الامنە في دمشق ان تركبا فضحت الحدود بين زاخو ونقطة فايدة والئوصل وءان كمبيات ضححمية من الخلط العراقى تُنَقل الى تركيا خرقاً للقرارات الدولية، الخاصة بالحظر على العراق.
ورفض ناطق باسم الحزب الديموقراطي الكردس تائي
(برعامة السيد مسعود بارزاني) انهام الحزب بالشحائك ضمنا مع الحركة الإسلامية، وانەم قوات حزب طالجاني بشن بدلاث مجمات على مواقع الديموقراطي ليل الذلشاء الاريماء وخرق انقاق وقف النار، الموقع بين هزبي طالباني وبارزاني وباردانی) وباردانی ان ءالحزب الديموقراطی ضرق الاتقاق،
وتعرضت منطقة هنشو في قلعة درة (شمال العراق) لەجوم من منطق الابرانية الاربع ام بمشارك الحزب والحركة الاسلامية ودحرب اللە اللەوري، وقدم الحرس الدعري، الدعم للدفسمي والصباروخي، وزاد ان قسوات
الدبموقراطي بشنت الاشين للاضي هج وماً لمر منطق ا الجبل الأحمر وكلاو قاسم ويني مريس ورد الەجوم.
واشار الى ان «الشدخل الابراضي، الى القضال في المناطق الحدودية العراقبة - الابرانبة وبات واضحاً، وطلبنا من السلطات في طەران الدوتف عن دفع جماعبات البی دنخل مناطفنا، ولكن من دون جنوی،
وتحدث عن تصفية اسرى من مطاطي الاتحاد الوطني ونال ، لنك عضو في اللجذة القيانية للانحاد مع سنة من رفاق وقعوا في الاسر في منطقة حلاجي عمران ولكتل امام
سرای من الناس اعر لواء فوات البيشیم ركة اللوحدة في منطلبة عقرة بعد اسبرە. كما قطعوا اذان اسبری وجدعوا انوف هم ولدينا اشرطة تلببت نلكە واعبرب عن املە بان ند علب الحكم على الد عممب، وان ينامد الاتفاق الدي يشرف علبە للؤنمر الوطني الحراقن يسرعبة لبحس تحب السلام ونعود الأشوقد واعرب عن لقتە بان بارزانی میدنل جەداً لانهاء الاقتدال الاخوي الذي نعتبرە ضيرية موجعة لنجربة الديموفراضية الكرنية، فيي شمال الحمراق،
واكد انە بريد العودة بسرعة الى الشطلة وسينبع ءاي طرمق يمكن ان نسلكە للە ساهيمة فس الحل السمج اسمن م وكانت مصابر الاتحادا الوطني ابلغت «الحمياق» ان طالباتي طلب من السلطات الشركية نامين طائرة هليكوبتر لنقلە جو أ في طريق الحودة، فيجما عبزاً محسدر في اللؤنمر الوطني تاخبر عوبتە الى مخاوف جدية من احتمال نعرضە لاعتداء ما قد بدسبب قي مجازد، في شمال العراق وسط الأجواء اللثونرة.
الى بنك انەم طالحانى هرب بارزانى بــ •منع نقل للو د الغـذائـيـة و الطبـبـة من راخـنو للى اربيل و السطبـمـانبـا وكركوكم، ونكر انە وجە مندام البن بارزانس لنغع خرق انفاق،
ولك العار،
ری سال القشال بین الحزیدی الکردین الننع فی ا ایاز
(مبایو) الجباری، ونکرت قیبانات کردیة ان شیرارنە الاولی كانت مزاعاً على قطعة ارضي الادآرة الكريبة اي بريحانبا
عضو العضب السناس للحزب السيولراطي السيد هوشيار
زيبباري وان بكون الحرس الدوري نطبط في كريست ان الفراق، وآبلغ زيباري «الحبياق» امس في التصبال هانفي من واشنطن ان ,الەدف من ریمڈ ایران والحرکات الاسلامی ا بالوضنوع (القبنسال) مو ذر الزمساد في تلعمجون، ولدان
حديدة ال ولحە فی أول حدیث منذ اند لاع القتال فی کردستان d landin
�
�
�
$
- نج ــ
دی اس مۆتا الا
👁️ ﺍﻟﺤﺮﺱ ﺍﻟﺸﻮﺭﻱ ﺍﻹﻳﺮﺍﻧﻲ ــ
لا يـشـ
الاصطدامسات - الفصائل الإسلامية الكردية تدافع عن نفسها وتقاوم ددح الغرود لدی قـوات الـطالبـانی - لم نمنع الطالبـاني من العــودة إلى الوطن، والخدر ليس من شیمنا
(ارشیف - الشرق الارسل )
i سعود البارذاني l
l ப் 9 வ n
- من تقاليذنا الثابتة الضاعة الأسرى والاتحاد الوطلىي اعدم اسرانا - ادەم البارزاني هقر ابن الشيخ عثمان ولە رايە الخاصن وتنظيمە الخاص - نكرة تقسيم كردستان مرفوضة ونستنكرها ولن نقبلها
- الاتحاد الديمقراطى يمارس نەجا ديكتاتوريا يستنكرە الجميع فى السليمانية وكركوك - إذا وقع هجوم عراقی علی کردستان تتحمل مسؤرلیبتە الحکومبة العراقیبة والاتحاد الوطنی الکردستاننی - لم اطلب الوساطة من إیران، جلال الطالبانی هو الذي طلب - الاتتتال الداخلی اضعف الدیمقراطیة فی کردستان ولم يعزز موقعنا لدى الدول الغربية - احتلت قوات الاتحاد الوطني مبنى البولان معتمدة اسلوب الانقلاب العسكرى - نصئر على قوات موحدة لكردستان لتدافع عنها - ما زلنا ملتزمين بالديمقر اطبة والصيذة الفبدرالية للعراق مئذ عدة اسابيغ انطلقت شرارة محرقة في كردستان العراق هي شرارة الاتُستال الداخلي، الذي كنا اعتقدنا ان الوعي الكردي تجارذ منگ هذا الامر، خاصبة بعد النتائج اللؤلة لوحلة عامى 1969 و 1970 ونشانج الە جوم السلح الكردي عام 1983 فى منطقة بشت اشكن.
واعشقدنا ان الاكراد لا يمكن ان يلجاوا المى اي اننتتال دلخلي بعد شرتەم عام 1991 ويعد تحقيق مكاسب ميدنية لشعبەم تضمن لە الديمقراطية والعيش بسيلام وان لم تضعن لە العيش برخاء..
الاخبار الاخبيرة تشير الى احتمال نجاح الوساطة الشركية وذلك کی لا نتعرض المنطفة كلها لازمة لا یمكن معرفة نتانجمبا الشی لن تكون، بكل الأحوال، لمصلحة الشعب الكردى.
وبعد ان ملات تصريحات السيد جلال الطالباني خلال الاسابيع الماضية، الصحف بسبب رجردە في دمشق، كان لآ بد من الاستما ع الس وجەة النظر الكردية اللوجودة في الليدان، في كردستان.
الزعيم الكردي مسعثود البارداني. رشيس الحونب الديمقراطلي الكردستاني، خص ءالشرق الارسط، في اول ححديت لە يدلي بە منذ بد، الانتتال، وكان الحديث شاملا وتضيمن الرد على كل النقاط الش تنائلتها للصحف والاضبار في الاسابيع اللاضبة، ابتداء من السيب الذی اشعل المعارك ومروراً باحشلال مبنی البرلان من قبل قوات الطالباني درصولا الى تعني البارزاني وعملە اللستميت من اجل وقف هذا الاقتتال. وەنا نص الحوار:
- مسا مر السمب الحمد ب في دراء مذە اللعسارك بين الحمدرب الديمقدراطي الكردستاني والاتحاد الوشي عل السبب دلمة لرض كدا يفال ام تراكمات اللە
السبب الاصلي تراكمات وخلافات الي وجهات النظر مردها كيلية
سبب الجبة الاصود وضاصبة اسلوب ادارة الاقليم وحسم اسیاسیا راینا کـان بالـجـوء الی الاندـخـابات البـرلانجــة بـحـریة ونزاهە والاحتكام الى الذاضمن لذقرير هذە السائل، وەذا هو الاسلوب النديع فی النظم الدیمقراطیة، اما الاتحاد الوطنی الكردسدانی، فقد قید حسیم
الامورد بانخلاض الدابید الدیمر موازین الكوی عبیر هدە الوسیلة، ریما
ما می الرسیة الش سخراف هدا الاتنتال بینکم المؤتمر الوخفی الحرافین؟
. نسعی جنیا لانجاح وساطة اللوننیر الوطنی العرالنی لا لذلك ایضا من معزی سیامی العزی من لحل بیامی الە جنا الدابی الی حل
الوزمر الوطنی العزی من الامار الوطنی العزی العزی العزی الوسامی بشمریی بود
ابضا بادارة ومدی اسدیکیبة العزی الوضی، کنل کر الججەة الكردسدانية، اما الوسيلة الفضلى فى راينا، فەى الجمودة الى الشرعية، البي البرهان (راي الشعب) رغم علمنا انە كلما مر الزمن ازدادت صحريات منل هذا الحل وبرزت امامە عراقبل جديدة.
المؤسيلة من شروخ ونحقيدات، ماً زلناً نامل ان بيدوقف الفذال عند هذا الحد على الال، لدشسنى للح محمد الذلكير بەدوء ومنطق وباعصاب
باردة، للبحث عن سبل عبر الحوآر، لالشاكل ليست مسنعصبة على حل, في ما لو توفرت لدى الطرف الاضر الارادة والرغبة في العودة الى الشرعدا اما بدابة الحل فەي، في رابنا، الانزام بالقرارات اللنخذة، في غرقة
العمليات - بشاركة اللؤشر الوطني العراقي والجبية الكردسدانية، ومن
لم تطبيق القرارات اللنخذة في الاجشاعات الشدر ملا بحري في حليجة مني مرب سكانهاء ومل سحيع ان فرات الحرس
شد قوات البالبان أن ورفرات مرب الك الاسلاس تحارب الى جانب الحرب الدببدرالم
سكان حليجة المقلومون هربوا تحت ضبلط الەجما قوات الاتحاد الوطني (الطالبانس) على الادينة خلال الاسبوع آلاول من الاحداث المؤسنة،
لم ليس صحمحا على الاطلاق ما مخريد حول مشاركة قوات الحرس
الذوري الابراضي (الب اسداران) في هذە الاصحدامبات، ورغم الادعامات
اللتكررة والفقواصلة، للد عجزوا عن تلديم برهان و لحد ع اما حزب اللە وغدیرە من الفصائل الاسلامیة, فلها مشكلدها ه الاخرى مع الاتحاد الوطني، وذلك قبل حدوث هذە الاصطدامات ايض وقد تعرضت الفصائل الكردية, لا سنيما الحركة الاسلامية الى ضغوط وملاحقات ونصفيات من قبل الاتحاد الوطني، منذ الاصطدامات الكبيرة معها خلال شەر عانون الاول (دیسمبر) الماضی.
هە الاسابيع وضندالع عن نلسبا وتقاوم الاضطهاد وروح الفرور المجبب
الذي نينبە قوات الانحاد الوطني: الصالح حزينا لي الاصطدامات، للا بد ان نذكر آن قوى ولحزاباً ولطاعات شعبية مختلفة ابدت التعاطف مع انصار حزبماً الذين تعرضواً الى اللاحقات واللقتل وانندزاع البرامة مز الحزبە من قبل افوات الاتحاد الوطني لا سيماً الي محافظةي السليمانيا وكركوك.
👁️ لالذا تمنعون المالباش من الحردة الى كردسبتان؟ رەل مسحيح ان قواص زیك تنتظرە لننتال کما یملقد هوا .
لم نمنع السيد الطالباني، وليس من حللا منعە ال منع اي مواطن
من الحودة الي الوطنة وبناء على طلبكە، خبصص مركسرً اللفصصيق
السكري لنحللاء (MCC) طالرة مليكوينر لنقلە الى كرنسكان ال عبر بابە والدرع الحرد عن طريق سورية، لابستا اسكمدانتا لدشعيل
ولد بادي من الكشين اسساس لحرستا ومن الكؤنير الوضي العراقي،
لاسكمانە اس زاخو ونامين اسساسة الكؤنية لە الا انن لم ي اب حبي ان مسؤولباتە الحزبية والسياسية تسدوجن حضيورە ان من جەة اخرى لم يسدق لقوات حزبنا ان حاولت الدعرض لحقياة اي من قادة اي هرب ويمكن طرح سلال على السبد الطالباني نقسە، كم
مرف ريما اعلى من عشرين مرف سلالر جبينة ونهابا، ويالسبارات عبر ا
. نيس من شيمنا، طوال ناربیخ ع تلتنا وە وتلمدید الط لباتی عزب وقوات مشاهە وتتیکی لات هزیبة قانرة عنی توفيي الحضية لعد وامنا (1 تطاب الاسر حضاية اضماقية من عذدنا للن لمحل بدلل''
� یدین لطالباتی نگم تلشون الاسیی رادیەم الشرطة نلمت نلل، فیەل قینم
- العكس شو الصحيح لعبدا الوائم كاملة بالسمام اكلو من خمسن شخصار قننەم لو ات الاتحاد الوطني بعد الاسر او بعد الاعلقال، هبن ان بعضوم اعضوم اعضوم اعضوم وكان مخشباً ولم بيساعم في اين فضال، ومح ذلك اعدمت فوات الاتحبد الوسني التحدقلي للدندن، رضا بالرصاض اساد انتقار الذاس.
اما قارمخ حركشا وحريشا، منن گاسينمە عام 1946 وبدابة كورة ابلول ام بنسی) علیادة حزیناً ومصطفی فیاریزانی اللی نموم الی ایلول 1961.
وینیود علی طالی دایتة لی احدرام هیاد الاسری من الجمود و الضباط ên bi تمن ستمليم ان تلمم البكم قوالم برهام خمسم: شەيدا معن قتدەم
قوات تلاتحد الوطني اي اللعارك الاضيرة مع ادق العارمات حول ذلل،
ولدينا لميداء اخرين من هذا البوع ادينا اللعلومات حو نطلب من الانحباد الوطني وباصر أر ان يقدموا الاننة حبول ادعباءالەم di navçeya Erdogan li herêma Baranî ya Îranî ya ان من هوالەوار الدور تال الصلياني تە بلدور الك الاسلامية ال
هوالەوالەوال شعن 19 شخصان من الوراد عالاننس والاف البالزانيين الاضين
بعد القباء الفيبض عليەم من الوراد عالاننس وال وننالبيە الخاص.
© المعة مدال الامات الاتسالارة رەن الباتس الكد تماونكم مح الححوس اللامتعي الابرانس دحنب الاب مالا تقول اب العربي شام مشفا اشكران الحربي اللوري الاجراني الى جانبنا
او مجبدەم الى كرستان وثمة الحرار في الحجوال في كردمشن
للمناد لم بي الحرس اللوري اهدا منەم، نم لا آنري من هو شاعل ا dik اما كبطبة دشول حزب اللە الإصبضامات بطلد لوكبرحت ئلك فني يواب معابق،
� اذا كان مزيت قد منم تقوام المريس التحري (لاجانن بدشحل لر لشم)
گرنستان المراقبة، Yi تمعلى اذا تمعلى لەذە اللساعدة لەما مسيملى مناء بطعە لي السعدل (
اي لمن مبالفعة لمر نم يحميل.
👁️ ش جری اد بخری ای انصیل بینک ریچ انطالبانیء
. نەم جون لاصالات هانەیە والمسالات غبر مباشرة عبر النوات îî î î î î î اش تقع بح: ساعة واشری اخبادا، کل دلت ان یسمح بح بحراد کورسیتان
ابحراد حضی ابحراد ساعاض ان عقائم هنا ووجوسی الدانم، صروریان
. Gundekî bi ser bi بانش دبة العنة) ولن نقسيلەسا ابيدا، واعلشا ثلك منذ الاسب وع الاول نلامبطدامات وشبيناها مجر ال وسادلتا الاعبلامبيبة وفي اللفامات المشرق مم اللكش اسسس للكشحاد الرطشي و القوى و الاهزاب الاهزاب الاهزاب الاهزاب الاهزاب و الاهزاب و الاهزاب و القوى السيامبية الكيرية و القطاهات لذ عبية درفض، بل نستنكر لكرة تفسيم عريسطان،
نحن نومن بخرية الحمل السباسي و الاحمامي و الشتاليم الحمزمي وانەتر وضرية الدعبير والرشي الم شاعلق محد بلان وان الحسن هتر
قامون الاسرشي وقاموعات، وەتوانن الحسومان، وەتوانن الاشروم القامونية، اللحس
مشها المران الحساني بحرية، وەتوانن الا من هنار فلاسی اس دگرس، وەدە هنی لەدی اعثر اضیاللا الشسیدة، ان
یمارس الاتحاء الوەدی فی اللا اللق الکی سیمار علیها، یمالیدە مؤللتا،
انە جا بیمان توریا سیمانگرە الج مینار بیمارس لحزينا من محفانا الوجود بعادلى ذالك من وصول صحالمدما الم
صحافظني المشيمانية وكركونە واجبدار انصبار واعضاء حبزينا مل امیت مارات العبرامة من حزیدا والد خلی سک بالقود واعبلان الولاء
توالاقحاد الوطلی « اما من یخالل الینمر ش للابعاد و الاضیقە » من الولاء
- مذاك لخبال علصص عن مذاكرية مراقبة هني جمية كركرية اربيل.
121 مصل مەرم ما. اي مصبي سبتقل, كرەستان رالاكراما وبن بنحصل مسلونية اضعاف کریمیتانا
. حصات حشود عسكرية عراقبة ونحركات ونصبريحات لسعض التسؤونم) انعراضين ومقالات في سمحافظم ودالطبع ان سفونمة اني
سجوم سنقم اولا على الحكومة المرانية اللى من اللفروضن ان كدجم عن نك، وتلع نلسؤونية الشانية طي الإتجاد الوطني الذي يانن الي اشعال.
نار هذە ألفضلة من دون ان يانە مالنذبائج، وبالحبية، عذا ما حبصل هجوم دگومیا الذانی من دون ان بدحرد الجدیم السوانی ومین دون ان شششیع
یدونین الذانی من دوم ونامی فان الخسیلاة اللدیحیٰ النی تلحق نشیعب کردستان العبر من ان سمح للمقاش حول من مو اشسرول عن بلك، رُغد اللە ملذ الان ولو عش سلبيل الحالبة الثارب كيبة، عصمل
الاتحاء الوطني ملل هذە اللسؤونية، عصمة لللە بالاتحاء (الحالبة)، عابتم من ابران ان س ملاحاب الان
. لم اطلب الوساطة من اطراب الا ان الاسشاذ حبلالە طلب من اطراز استخبافة قيادنت الاطراف نقطازعلا أب طەران لنقيام بنود الوساطة
بينەبا، وان جهات عراقدة عدبيدة طرمث الوساطة بين قطرفيت وكتلة لعات جهات اجنبپة عديدة ومحيلا.
👁️ اتەمت بران الخوتد اتەميبة الوجولط في كرامستان پالتها وراء تاجيح المسرام سنكم. هل هل المسحد ال
. لا توجد فوات عسفریت عربیا فی کریس دان، واضا هنان مرکت
لاشنسیق انمسکری بحود الی عمشان کرینیو اراحبیا، وقد نزم الارام جانب الحبيد الدام، وصم عبر مرتاصن اسلاقا بلاحداث البؤسفة الحبيد ای کوسیدان.
ا لا تشمر ان تتاكر اماضلي بەدد ادیماراض انی کردستان ریضیف
تحتکر ریجیبا عرضیا لا توغندال بنالی اضیعی بەدی البیعانی اللا اللا امی اد شیدا ام
ادیمارو وان استمرار ایفشال بیەدد ا ربما لششلات او ما شكت تنميقە، هها يعرض مكاسب شعب كريسدان انی الزو ل ه الشان لداطلي طلي ما ببدو جل الدل الحربية تبدا طلي امابة حسابانها
مالتسة لحدوى حمنينيا للمشانة, ملا بقرنة المود الحربية المود
. اللان ان هذا الاهددال لم يەرز مُوقعدً لمعي المول اللفربية، بل ريما لمرح بعضها، ولعن في عل الاحوان لم تخريع الامور من تحت السيفر ن رادا الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان الامان
وەم الامان الامان الامان الام امرانني للاعان على وضع ما لكومستان لان المعاية العربية ان تبيقى نونت غربل سلان ا
. لا بد من ابطاف الالششال مەما عانت الإصوالە ولا اللن ان يمقدون الشاقام العراقي تلميم شيء دي مغزي لشعب مريستدان، ولا في مقدوينا
تقديم شيء لششقابيف من مؤلە المالام الشاقامو في ملرق فرازات الشم
:27 27.0 ê bibîna bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi bi
(awan) li مثلماً احثات معنى مجلس الوزداه وَ فوزارات القريبة منە وطردت مرس المر لان من اماكنوە، والامت مذاربین الى سطن الاميش وكذالە وضخت
نقاط منيضرە ومذاربین على الشموارع لعزمبة الى مبش المر لان ومجلس
الورررام معا انى الى تحطيل المحردان الدني لم بس الاوضاع, من عقد اجدماع حضر لنتاشة هذم الاوضاع الخطيرة.
و الا الم اوجما فراضا للساماني حيد والدە حيد الم اوجما الا اوجما الا اوجما الا اوجما الا اوجما الا اوجما الا اوجما الا اوجما ا
في بناء لو اننە انخامبة نحت اسساء محستة ولم عن وجودە على راس وزارة البيشمركة. لتاوية پناء الواتە ونسخبر مولا:
لوزارة لەذا الموصة الموصة التاوية التاوية پناء الواتە ونسخبر مولا:
ومن ناح بة اضرع طليع ومنەما عانت الاحبوال، لابدان تكاش للاشيم قوات سوحدة تكون مەمشەبا تداداع منە وليس اشراكها اب î لە ذە الانسة بكتن في العودة الى الشروعبية الميملاراطلبة والبرالان
واللؤممسات الميملاراطلبة الإضريم المناراطلب الميملاراطلبة والبرالان
👁️ هن ستشە ان الجراء استابات برالان الانت ماري ودطبيع الرضاع واعادة الطمانية الى تلوس استاء شعيد الذين بدشحةونها بدشارة.
اما مسالة الاندخابات الذاني معد ذلك من حبث الاولوبة الزسية مح
الاندخابات الى محالبة الشارة الصوالسبة الشي تحفليت ع الإنشخابات البر بانبة و العودة الى ر ئن الشعب مرق الخرين،
l ş n 6 R
1 ندين بلاندين اللاندين انی عان یدیدە الحلم محمّون: خطاء بانە التصویر رشیک والقدمر م راللا كانت موجة اللمنارع راودت فقوس الحسيد من المعانين دصرصا الدين يملكون ناصية اللدعبير ر استقبن، درن بعد عان بيدلع عندە للوجا بتععلف زیسد سلم لحفوانها میعری یم بخرما نم لا ملعين فلعرة على الحودة الى الماضى الدەيي, اللاني سار الملاس واضب ا المشبعة مصدوفەم البدانس، ولعمجا نلمع بوسا علمي منش نشاطوم الخلاق من مشال الابين برموا فن سجبت الفرافيرزم والرسورد الباعينية، يلبرضي اوسیاوین من هم ایةاع اللوحة عضی التطبوعة تما همر هال اللهالم بنمد تبهە، ولد اضطر عداني بندق اللە ان بن والف خبمس مطوات عت رسسوم الإطلسال حسنر مدعید دوالع ایفاضە ایر اللوحبة الدشکیلی A
وض هنشا لس روما كنيك كنان وضيد مخاربە بقارم باصر زر زرارق الطلم على توحساتە قي الوكت الشني سند اقلب زمخلە انترهات الذسوبق الاضسنوعمة حر شبق مذەج مصطي بددی للبد حازل قبد و 478 النحسك بایدامە المعیق حسنی محر روما ارنجاهانە فجە), تمتطرع فعر مددينفە هنس لمشيدة استاجە اسطبيمي وسارچی باندەی موقع، مطنیمی
ای المحدرف السوری بلع اصیر ویل مسر بعدی المشانین محلەم لم مسلمة اللونمارشر لمي مارسی علمي اسانیع مسحدیة ای العنام یدیف رق ون بەدە!
تحترنانيم بعضەم لا يعرض في الصاحة إلا لوحالە
عض عرف بنها عض وغم تحرە يبانننە الو يدع ون
: التولة الى محادفالەم اها عمر حمدى الف اخذاب مونحاً مدوسطاً مع اللفن و اللوخة الشجارية، وەذا نی دو خشورة الانشبیاس فی تلدویم الدین الدین الدین
الدین اب عمبری ماهینە من حطورة عسرس الحسادان اسدەلائيية لدي الدينون الحمول، واستخداد مجموعة اللوحان الذجر بدية عملاء من ابول شموعة للدفر المساحية، و لوالع ان سبقاء وزەو طبا عان نەكس الوضاء للدي يجنيسە منتد جن و الشنقر الاستەلاس شميوساً انا عدتوا بطلان مش كلمامة صص اد ماشیل لی فرام لا نمشر لیبە علی اییا مطبوعا عاما سس انت اچیان طلانە من همباد وحشی تحیدە موورا يمارعن وژباتە و لحيرەد.
وبالاجمان فابن كذاب عمر حبددي بيدشف الاعمال الفذية بالاعمال الذيجارية معن مطري الدوق الحيام تمكل انتوحة اسباحية مكان الايداعية ايشوش انواللم الحمالية شم وصاً انە يفرض - بقون مدبازدە لدعائبة - نموذجە الشقافي الشيوع اشیکی بید ونقل علی علراد بیدیل المسیحیونات
سید بیدیلی الریویا الذی اصابیت التانین مشوا السعی اوەبة من منال تجريدات جورج ماتبو وبدافر جان بوبوفي بتمتحيث بمسطة اعلامبة ملتعلة ازصلت عریضەم حش احیامات ز مح ذك لحتر حددي لە جاغ ما ملذە هولي: بينمل انی سی حلي العباد الي الاسلس سنچرة فملانت المباريە بو منبیة تخطی واحداً من معارضە، ولا تحمل بالتالی سؤونیة تیمور مولمتە اللاحة.
إنفال ذكر الميحيفة الني نشرتها و ميب دلريخ امستار خصوصا وان العديد منها بعيد العديد وعني الاللب سلمرت من دون إلمن اصحابهاء الحَضاب ا منها الاجبراه الشي تواليق هوام وەسنف ملەسا منا بختلە، وربما ان آلضوعة تحمل منطة انتسوبل فلجاری فلد بدث امنتعادة هنە انضومن افرب الی رم الدس السفسلی الدستانی مذەبا المی الدسودینی لوضومي المحمد المحمد المحمد المانب
(المجوعرالس), نقل ان اعمالة في الواني تم تحرضى)
في مار بيعل امر اية صالة فضية محترفة مار خبلا منتعلا
منتعلى النخدصة بالذانلر النجاربية واللدى لملع فرعاً
اس نجودورك، وشي ششر محسرولبة في الارساطل
اشكينيا و الدة عبلا ملك فين منتر معدي نم يشارك باريسباً في اي ممانون او تحدەرة تسكيتية عاصة وئم یدع انی ان مذەد ولم تعیر لوحانە ای مشحف ên wî bajarê bi barê bi barên birîn.
Barê bi ser birîn bi barên bi birîn birîn birîn birîn birîn birîn birîn birîn birîn birîn bi se
## بحدث فی کردستان
👁️ تستمر اللعارك في كردستان العراق بـبن الحربين الحاكمين وكنائها محارك بين عدوين لدودين، اما الذي سيدفع كمن دلك فەو الشعب الكردي ومستقبل كردستان من بدایع البیاتام الدسکریة، الحساسة من اللحماء البیاتی الکریس الا رامنی لسفرانی الاسلان الاسلان ان الماران المارانی المارانی المارانی المارانی المارانی المارانی المارانی المارانی المارانی المارانی
بالاسلان المارانی المارانی المارانی الماران ميلاند مشمانية وكان طلي ولس القوان كلوممرض رسجل الذي من للاريض ال بحن ابر دال محل مال منەد المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك المشرك بدال مشر ادل اللەرب دسم مصرف اللەرب الكرستاني مصرف اللەرب اللەرب الشار
للارب بمعا جاء الكراب المارب اللەرب الكرستاني الشارا اللەرب الهاب الشارا البدا فساني
بر الدور اللەرب بالس بن الد ان علاريم العال ملاع بيە التجابا بن المرال, تركما وبدا تحصيل رسوم
الب الب بي المعربة وبدر لامول الش پمناطبية تلبيغرطي الكرسطلي مي بعد سل رحم dari بدر ان تلسلد الذەر بدا اني ابطاقبا، رصر في ترتعما وابنان، رصال تلان ال كريستان قصران واداكان بي قصران برالي حاسب برالحن دال قبردال
بر عردستان قصران اسا ستارل بر بن الانما، اوطني اكن ، هذي الساد بنكن طن وللشاء طن سعر بن بعر ب
الانما، الانما، ساد بناه دوی خطرجی"، واولی بواض تعدق وعودها علی اسع
الانما،
e di barê bi ser bi هدی الحسینی
��
fil
الا نلى زعيم الحزب الديموقراطی الكريسك اني السيد مسعود بارزاني
اي مشناركة ابرانيبة اني الفكال بين
منزيە وصرب السيد جبلال طالب اني
(الاتحاد الوطني الكردستانە) الذع اسقمر نحو شنەر. وشەدت المثاطف الكردية شمسال العراق امس انفراجباً
اثر ,مجادرة ، جديدة اطلقها طالجانس الذي عباد الس اربيل من اجبل تشم بت وقف النار. (راجع ص ا)
وقفسال بارزانس ردا على اسسس رجەذها البە الحداة، عشمة عودة طالباني: عدينا مستمسكات لا نريد ع شيف الان دؤيد فكرة الانفلاب الح منكري من قنبل آلانح الوطفيء.
وشدد علق ان صببدا اللناضل اه بين الحـزبين في الادارة الكردية ،نسمبب في مشماكل كبيرة» واكد ان الحبزب عبيدول اندخابات جديدة جوبەت بد هصملة اعسلامسجب ونظاهرات وصلت المی اعقداماتە، وشدد على اهمية الحوار المعيلس والحاء مجدا اللناميفة ، عن طريق المسودة الس الشسعي، من اجل ازالة ،احد عناصر التوترم وەما نص ارستلة والاجوبة:
- ما می مستجدات قوضع الامنی ا فل توقفت الاشياكك واللنارشات
- الوضع الامنى يمس ب سر نحسو الانفراج. الجەود مستحمرة لفصل الفــوات في كل النحــاور. الجـــمـ
ويمشارك اللؤنمر الوطني الحسرافي والجبەة الكردستانية يبدلون جبودآ مشكورة لندد بيت ولف اطلاق المنار n ولصل القوات ونرجمت هذە الجەود 6 على الارض الى حد كببر.
- في رايكم مس قوسيلة او الحل العميت الرضيم الأمني *
,
n e تعرضت قو آننا هذاك للاحتلال و النەب.
لوات الى منطقة اربيل مباشرق. لەذا نستطيع ان نصنددح انە كانت هنات خطة مبيدة، لديدا مسلمسكات لا نريد الكشف عنها الان نؤيد فكرة الإنقلاب الحسكري من قبل الانحاد الوطني وعلى رغم النظلم الذي وقع على قواننا عقد اجتماع بوم ا/« ونم تشكيل لجان اليابية لنطبيع الوضع الي كل للناطق، لكن هذە اللجان لم تنقدم فی عملها. بحد یوم 8/1 اضطررنا الی الححاد حال الدفاع الإیجابی لولف فجاوزات اوات الانحاد الوطني.
- في تقديري ان الحل لششبيت الوضع الامنس يكمن في الايمان بالشعددية وباسبل الديموفراطبة والمودة الى الشعب والحوار السياسي لاحفواء اللشاكل ولا اری هــلاً الضـر وەذا مـا نراد فی کل الذهام الدیدوقــر اَسبــة. ویکمن الحل فی
الالنزام بقرارات غرفة العملبات وتنقیذها بجدیة ومسؤولیان المعلبات الحل فی
- مل ترين فعلأ ان نزاعاً على اراضي هو سبب كان لاتدلاع اللفتال الذعي نتخسرر منە ' - كلا، اللوشوع ليس قطعة ارض. اللوضوع متصل بكيلاية معالجة الاشاكل وحسم الامور السفاسبة، وبنصل ايضا بدعبدة وندقبف الكوانر، وبالەبمنة، اس بدابية الازمة ارسلت برّقبية الى مسؤول الاتحاد و الحزب الديموار اطي في منطقة رانبية وطلبت مخە منا الد حسرك كـجـەـاه واحسدة لاحسدواء للمشكلة في قلنحـة درّة وحملتەما للسؤولية عن ذلك، وعكس توقعاتي ارسل مسؤول الاتحاد في رانمية لوة عسبكرية الى قلعبة درق. وآثناء وجبود ولد حكومي من المطرفين في رائدية خلال ذلالة اببام شمل القتال كل مناطق السليمانية و كركوك، لم حرك الاتحاد
- السجد جلال مالياني صبرح الى «الحياة» بان مناصبر من «الحرس الشورع» الاير الس
اننيت باللصف الدفعي مذاطي الحزب العيموفراطي الكردستانن ونحرب اللە الشورعي». ما تمليتكم على مذا للذرلء سمعنا هذا كذيراً وسمعنا ايضنأ بانە تم اسر عناصر من «الحمرس الشوري»
الايراني، وطالبنا الانحاد ابي همينە بعرض هؤلاه الاسرى على شاشات النقاريون کی یکون الشعب الکردی علی بینة من الامر، الرانا تصیریحات (تقید) ان الاتحاد يدعرض الى مؤامرة شماملة تشارك فيها ايران وتركيا وحزينا والحركة الاسلامية فى العراق، لم قرانا ان السبد جلال طالباني مقب من ابران دعوة كل من الاتحاد وصربنا و الحركة الاسلامية الى طەران و القيام بدور الوساطة. وتصربحات اخری: علی عل حال لم اسمع ولم ار ابیة مشمارکة ابرانیة فی هذا المزاع.
() جدا من تصريحات عالباتي، وتاكيدات مصانر () المارضة المؤرانية الة يتخود من
امتدا، طى مركبە في طريق عربتە (من تصشق) الى كردستان، وان للك المؤر عربتە، مل نەنقدون ان هذە النخارف جدية ال ان الام الامارك بي المارك منتخلر عودة السبب مثالباني ولا ارى اي مبرر لەدا الناشیر، ان وجودە معنا سیساهم بالداکید فی تسەیل عملید وقف اسلاق الذار وحل الكذمير من الامور، جرت محاولات عدة لعودة السيد طالبانني وجری تطمينە برسالة خطية من قبلي و الدكتور احمد الجلبي (رئيس المجلس التشفيدي تلمؤتمر الوطني) في 8/15 البّ ان كل الاحتياطات سن عن طريق الحدود السورية - العراقية،
السيد مطالباتي يمقلب ان اتوجە الى زاخو لاستقباتە. ليس لدي مانع في ذلك نكنفي لا استطبيع ترك مقر عملي بسبب الاوضاع ومن اجل تشبيت عملية وقف اطلاق النان، والشيرتە الشي سارسل وفداً عالى المسدوى من الكتيين المساسدين
لحزيبنا والنؤنمر الوطني الحراقي لاستقبالە، للخاوف من اعتداء على موكبە في منطقة دەوك لا تستند الى ابة اسس مادية، والفدر ليس من شيمشا،
الاحماد الرطني الكرسناني بناقد مبرا للاصفة مع حزيكم (في الرطنف) ويعتير.
احماد الشاصفة في الادارة تسبب في مشاكل كبيرة وشكل احمد عناصبر ان
النوش، اجريت انتخابات في حينة ومن وج يجري باسلوب ديموقراطي عن طريق الحودة الى الشعبب طرحنا هذە الفكرة قبل اشەر ووعدنا باحذرام الننيجة مەما كانت، ان طرح فكرة اجراء انتخابات جديدة من قبلنا في الاجنّماعات الششركة جوبە بحملة اعلامية واسعة واستعدادات اخری ونقاهرات وصلت الی اعتدامات میاشرة، ومع کل ما جری فی حینە لم اکن ائوقاع ان تحسل الامسور الى هندا الشحى الخطير وان تجبري الاسدسم انة بالشوق الەسكرية لقلب موازبن القوى.
- تركبا اعلنت انها ترتب للفاء بیكم وبین طالباننی, مل ترون ان منات حالجة الى مذە الرسانة)
- طلبت جهات صديقة عديدة التوسط، وقوم خرينا ابجابداً اللبانرة التركية علد اجدماع في سبلوبي بين وفدين قباديين من هورينا والاتحاد، اللقاء كان بجابيأ، ونحن نەنم بكل الفبادرات اللي تنصب في اطار احقواء الإزمة.
## ﺎﻣﺮﺗﺎﺣﺔ ﺍﻟﻰ ﻣﺤﺎﺩﺛﺎﺗﻬﺎ ﻣﻌﺮﻭﺍﺷ شان خط أنابیب النفط العراقی
- راشنطن - رويتر - قال مسؤرل في السفارة التركية ان تركيا مرتاحة الى الشقدم الذبي تم المرازە في المسادثات مع الولايات اللشحدة في شسان افتراح انترة تفريخ النفط العراضي الخام من خط انابيب خصوصاً ان ابي ائفاق سیتماشی مع علویات الامم اللتحدة على العراق.
واضىاف السؤرلة •ان هذە القضية يمكن حلها في الاسبومين اللقبلين•
لكنە اشار الى الە ،قد يتم عقد مزيد من اللحابثاتە.
ونکر المسؤرل الذي رفض نشر اسمە: واعتقد اننا نعمل من أجل ايجاد حل مرض لشاكل تركبا داخل نظام المقوبات التي تفرضها الامم اللتحدة..
واضاف: «هناك حاجة الى العمل في شان بعض الثفامبيل الاخرى».
وتريد تركبا تفريغ النفط من خط الأنابيب الذي يمر عبر تركبا لنح تدەور مالة ضط الانابيب غير السقطدم منذ الغزر العراضي للكويت،
واداد السؤول في السفارة التركية مشبراً الى الحاجة الى تفريغ خط الاتابيب ءانها امر عاجل بالطبع، لكنها ليست مسبالة ايامە، واضبافة منتار أ الى ان النفب الان سرجرد داخل خط الانابيب منذ ثلاتة امرام يجب الذيام .
بلس بنشرمة المن حد مام والا سنفلد بلس الانابينە بلس ب وسبل عمـا اذا كانت هذە السان پمكن ان تحل علال اسبوعبن ددال امتلد ان هذا تلدير معقول،
## ننامەی مە کنەی ی
م سای کررددعالی میتران زنجیریهال کردونسودی بەبت،دورر لە‌گیانی حریابە‌تی نەست دسیروناو بتە‌ماو هز کائی رووداو .
تاغزش کانی مستە ومر باسی الیکولیەو الد الملجانی لەیبر چاوگر زیو لیکدانعردی هیبرو ملز تنو بعییو قاوحزییە کانی کردسیان پیاوژمیە کی هیبەلیە الا چالا کردای هەلیومیوجی کوودسیان مریاز درا بو تەومی : می ال مشرر لابانە کالی ژیایج نەجرویە کدی کوردستان کە‌زیانی پیگە پشرە وە کدونونە یمر دە‌ترحی رووخان ، بتوالین سعرامتوی بادیر دابر بریموە بەجوریات یمرامیانی حکرمانی معرامی کوردستانی میز ای بحالموە گمرو بنگەی سیاسی تانجرمعلى وەزبران فرادانتر بكاو مالى اوتادرابەتى تەومەكانى ديكەى كوردستان دابين بببكان سعرجمم گیرو گرنتە یو ایدارییە کان جاروسیر یسیکار دفیقمی چارمسیر کردای اکیتیە کانی زیادو اگوزمرانی محلکیو تابووری کوردد تان بیکاناو » بیم بیزردی خواردو » ب بر فورەی بمرنامەی تاشنی پر فورەی جالتکردنی دملی مەرجی کوردستان •
1. جا ککردای جبهازی فیداری : 23. 2016 مليشاكسان ا هسەموو 1-1 جیا ک دنبردی دوصلانی حیزس لە کارویازی هە er bi ۳ مە نو ار دن ۲:۱ مە لو وشاند 1-1 نەواو کردلی احضای گشنی î bi s ٢٠٣ نمديل فاتونە كانى تمنجومە‌لى لیشتمانىو رێعر ۳-1 دروست کردنی ( علس الخلدمة ) بز دامعزر اندنی ۳۰۳ دانانی قانو لی هەلیژاردنی پارێزگار و نەنجومەن و طف لعباتى لرشيم كردنيان لەلابەن جوزە كاتەوە باریز کارو سیرو کی شار مو الی ا : کام کردنەو دی ژمارەی فوقات بەوەی :
1.1 مسمليزاردنی پاریزگلرو نەنجومەنی پاریز 1:1 بدشیکیان تفاعد بکرین ب سر و کی شاردو انی ۲-۱۰۱ بەشیکی تریان بحرانە سعر ( شمانی اجتماهی)
٣ە هەأبژاردنی تەنجومەنی لیشتهانی معان معاشین بلوژین بە لأم بەتاوی بارمە‌تی بتکار بەوە لە الە لحوممنی وەزیر الە الە الە ال ۳:1-1 ماشی تموادی لە و شیفحد تمینتمو ه چەنا 1-1 جُو گَيْ الەوە بحو هِز ار هِتە کالادا هِمُو هِشاندنەوەِ
قانیلی زیاد بکریت : بیر مەندیکیانو دامعزو اندلی مەندیکی دازە .
î - ریکین شەوەی هیتری چی کا ۲.5 دانانی چےەند وەزیریکی دمولدات لە توبیعرانی r - Mar Y
جرہ کانیو نمومە کانی تری کوردستان ...
1.
هە 1-1 بژار کردنی ریزی تمفسعوء کانی تنیتا تاشتی بیر وَرَمی چالَکَردنی اهەلیو معرجی کوردستان î-t-1 وەرگرتنی ژانسار بیە‌ك دەرچووی کولیە کالی بوا جؤرەی بریار حرا بیشکەش بیە بارتی دیسو کراتی حبُوق ا علم النقس و علم الاجتواع › ادارق › باسسا ›
كوردستان و هبرە سیاس سبە كانی ترو روونال ییرانی دانابیان بە تولسوری یولیس ، اباش تدریب -
گهان کەمان تە کرین پر وزەیە کە یز پیش خستی زیاد و جاکردلی تەمن و تاسسایش و خۆش کردلی ز سیتەی 6.1.1.1.1.1.1.1.1.1. كراننى بۆلیس لە سیسیر انجیا برایە‌نی‌و یە کینی‌ی ریزە کانی گەل ی. ن. ک دل‌ی‌زە‌ان
باخرد اعلابان متاقبە برد ا 1.3 هارەشاندنموەی دورگای پۆلیسی لیسنا بانن بە کومە لانی خملکی کوردستان دەدات کە لانی خوبارە بسەو پەری توانسا بەندە کابی تسەم پر ززەبە ۲۰۲ تادیتی پندە‌مان شیوە‌ی بنشوە ریال بخریت‌ه‌وە
ran rangeha ra تن بکات با
( ع. س ) ی ی.ن.لث ) بەداخو بەژارەیە‌کی زۆرەوە 1-۲-۲ ( هين الاركان ) درومبت بكر پِت ٢٠٣٠٢ نشکبل ١٠ لبوای بیادە بکرین ...
دروانیتە نەو زیانە گەورویەی یعرد گەلە کەما ژمارەپسەکی ژژر لە تێکێوشێمرانی هسەموو لابەڵیو ۲-۲ تەددە کالی بە‌گونردی کە‌شانسە‌ت لی قر، اندە کانی پ.م دەر چوانی کولیەی حسکری مراقی کرمە‌لانی خدیکی نبا بورن، کرجی قوریانی ،
بز بە سعر مخزشی لە کەسی و رکاری لو رباقە کانی كوردستان عبابز تردربن والمان ال كار دس اعە دە كسە بن د نو محساددوار بن جسار نگي 1-15 لە انى ميد حمر اق وەربگ بر er bi 0.00 سمر بازد کان لە سمر بندید لە س دی ال lat li ser navçeya Erdogan li ser na
/551/1/11/11
( یادداشتی روژانەی شەری ناوخو | خەون یان مۆتەکە! دیوی ناوەوەی ڕووداوەکانی کوردستانی عیراق (1992 - 2002) |
# خونی فحرمانبمربّك
چبرۆك هاوژبن سلبوە چاپی یەکەم ۲۰ ناوی کتێب: خەونی فەرمانبەرێك.
بابەت: چیرۆك.
نووسینی: هاوژین سـڵیود.
دیزاینی ناودود: هاوژین.
دیزانی بەرگ: د. هیوا سەلام.
چچاپخانەی: سایە - سلێمانی.
چچچی: یەکەم (٢٠٢٠).
تيراژ: (٥٠٠).
نرخ: (۲۰۰۰).
لـە بە‌رێودبە‌رایـە‌تی گشـتی کتێبخانـە گشـتییە‌کان ژمـاردی سپاردنی(۲۵۹۵) ساڵی(۲۰۱۹)ی پێدراوە.
1
## خانەنشین ،
کە بەیانی (عەبدوڵڵ سەعید) لـە خەو هەستا، دڵی ﺯﯙﺭ ﺗﻮﻭﻧــﺪ ﺑــﻮﻭ، ﭼــﻮﻧـﮑﻪ ﻫــﻪﺭ ﭼــﻪﻧـﺪ ﺭﯙﮊێﮑــﯽ ﻣــﺎﺑﻮﻭ خانەنشین بکـرێ، بەیانییـەکی کـش و مـات و بێـدەنگ بوو، چووە نێو باخچەكەی، وەك رۆژانسی تـر پیاسـە‌ی دەکـــرد، بـــەڵام چــاوی دیمـــەنی باخچـــە و پەپوولـــە جوانــە‌كانی نــەدەبینی، گــوێی لــە دەنگــی چــۆلە‌كە‌كان نەدەبوو، زۆر شڵەژابوو لەبەرخۆیەوە دەیگوتن
- ئەوا هەفتەیەك دەبێ خەو بەباشی لـە چـاوم ناكـە‌وێ،
بۆ واملێهاتووە؟! هەر خۆشی وەڵامی دەدایەوە:
+ خـەم مـە‌خۆ بـا خانە‌نشـین بکرێسی، خـۆ بەتـەنها تـۆ خانەنشین ناکرێی، هاورێکانیشت خانەنشین دەبن.
ــ ئــاخر کێشــە‌یە بــۆ مــن، یــانـی پێربــووم و توانــای ئیشکردنم نەماوە.
ا - لە ساڵی (۲۰۱۷)، لە ژمارد(۲۲۸)ی گۆڤاری رامان بڵوبوودتە‌ود.
خونی فەر مانبەر تك ــ
لەبەرخۆیـەوە دەیـوت: مـن هێشـتا گـە‌نجم و لـە‌رووی و جە‌ستە‌‌وە ،
خاکەناسەکەی دەست دایێ و زۆر بەخێرایی گۆشەیەکی باخچەكەی ناوگێـڵ کـرد و لەبەرخۆیــەوە هـەر قسـە‌ی دەکـرد: موچـە‌کەم زۆر کـەم دەبێتـەوە، بەشـی حـە‌ب و دەرمـــانم ناکــاتە چــۆن بـــژیێمە مانـــای چــییە مـــن خانەنشین بکـرێمێ مـن هێشـتا توانـای کـارکردنم ماوە، مانای چییە؟ دوای خزمەتکردنی چل و دوو ساڵ موچـــە‌كە‌م بەشـ
خێزانەكـە‌م نــە‌كات! ئــەوە (بــە هــەزار نــاڵی عــەلی) و بەسەدان چەرمەسەری منداڵەکانمان پێگەیانـد و چونە رێیـی خۆیـیان، پـیاش ئـیەو هـیەموو خزمەتـیە نـیەتوانم هاكە‌زایش بـژیـم! هۆگربـوونی مـن بـەم فە‌رمانگە‌یـە‌وە،
دوور و ، کانم وێ بەسەردەبەم، هـاورێی گیـانی بـەگیانیم پەیـداکردووە، چ مانایــە‌کی هەیــە بمنێرنــە‌وە ماڵــە‌وە، کاتــە‌کانم بە‌چــی
بەسەرببەم…!؟
خانەنشین بـوون لـەم وڵاتـە مردنێكی لە‌سـە‌رخۆیە!! کـە‌وتبووە دغدغــە‌ی دەروون و هــەنگاوی نــاو چــووە
ژووردود و دەم و چـاوی شووشـت، لــە ئاوێنەکــە رامــا،
لەبـــەر ئـــەم كەمـــە ئیشـــە بـــەقوڵی هەناســـەی دەدا،
لەبەرخۆیەوە دەیوت: ئـەوە بـۆ وام لێە‌اتووە؟! هێلیـنگم
لە‌بە‌ربراوە، ئەوەندە ئیشە وایماندووکردم!! سەیری حپاڵ و چـۆڵی ڕووخسـاری خــۆی کــرد، ســە‌یـری قــژی نیــوە
ڕووتــاوە و ســپی، ددانــی نیوەکــەوتوو و شــاش و واش.
ڕیشـــی ســـپی کـــەمێ هـــاتوو، ســـپییە‌کانی سەرسینگیشی ئەوەندەی تر قیت ببوونەوە. خێرا خێرا ریشی تاشی، بۆئـە‌ودی لـەم مـووە سـپیانـە رزگـاری بێت،
قۆپەنـــە موێــك لـــە‌نێو لۆچـــى ڕوومـــە‌تی چـــە‌پە‌ی حێمابوون، لەجیاتی دەست بۆ کوێزانەکە ببات، فڵچەی دان و !
شیلەبزەیەکی هاتێ، بـە نکـە‌نك لەبەرخۆیـەوە كەوتـە
خەونی فەر مانبەر نِك قسەکردن، ئای؛ دیارە پیربوویم، ئەو کەمە ئیشە توشی ه‌ناسە سواری کردم، دیارە چاوە‌کانیشم کزب‌ووین، ئـەو قۆپەنـــە مـــوەم بـــە‌جێ هێشــت، دەبــێ مێشکیشـــم تێکچووبێ، لـە حبیـاتی گـوێزان دەسـت بـۆ فڵچـە‌ی ددان شۆرین دەبـەم، نـاهـە‌قیان نییـە خانە‌نشـینم دەکـەن…
ﮔﻮێﺯﺍﻧﻪ
تاشـ
بەدەرکــەوتن. دوای خــواردنی نــان و چــا و خۆگــۆرین،
بەرەو فەرمانگە بەرێکەوت . بەدەم رێگاوە یەکەم رۆژی کەوتەوە بیر، کە تازە لە فەرمانگەی (باجی خانووبەرە)
دامەزرابوو، یەکەم رۆژ بـە کراسێکی سپی و پـانتۆڵێکی نیلییەوە حوبووە فەرمانگە، ئەوکات گەنجێکی قۆز و پڕ چــالاکی بــوو، پرچـــی قــە‌ترانی ردش، ددانــە‌کانی لــە
سپییەتیدا دەتریسکانەوە. لەبەرخۆیەوە دەیـوت: چەند خـــۆش بـــوو، کـــە یە‌کـــە‌م رۆژ چـــوومە فە‌رمانگـــە،
بـە‌خێرهاتنیان کــردم و ئیشـە‌کانیان بــۆ خســتمە روو،
لەگەڵ كـاك (شوكر نـورى) زوو بوینـە هـاوڕێ، نـاوەنـاوە کاتێ لەکارکردنـدا بـێ تاقـە‌ت دەبـووین پیاسـە‌یەکمان بەنێو حیمەنی فەرمانگەدا دەکرد، ئەوکات حەند خۆش بوو، كـالێ و شـە‌وبۆ زۆر خۆیـان لـیێم نزیـك دەكـردەوە،
ئارەزوویــان دەکــرد قســە‌یان لەگــەڵ بکــەم، دایکیشــم دەیـوت: کچی پـورت بێنـە، لـە بـەهاری تەمەنـدا بـووم،
حەز و خولیاکانم گەڵ زۆر بوون، دڵداری چێژی خێی هەبوو، گە‌ران و سوران و خواردن و خواردنەوە، هەموو شتێك چێژی خۆی هەبوو، بەدەم ئەم خەیاڵنەوە خێی گەیانــدە فەرمانگــە، ئــەو پێشــتر هێنــدە هەســتی بــە پێربوونی خۆی نەکردبوو، بەڵام نزیك بوونـە‌ودی وادەی خانەنشین کردنی بێتاق‌ه‌تی کردبوو، بارێکی دەروونی نــاحبێگیری بــۆ دروسـتکردبوو، ڕەشــبین بــوو، مــەرگی دەهاتــە پێشچـاو… ئــەو رۆژە بەمرومۆچــی ئیشــە‌کانی دەکــرد و قســهێ فەرمانبــە‌رەکان نــەدەکرد و پەلەتیقەی دەخستە نێو كاری هاووڵاتیان، وەك ئـەوەی كەســێك غــە‌دری لێكردبێـت. پێنجشــە‌ممە و هــە‌ینی بەسەرداهات، رۆژی یەکشەم دوا رۆژی دەوامکردنی بـوو،
خونی فەر مانبەر بّك جير ۆك بەیانییەکەی، کە چووە دەوام، بینی کچێکی بـاڵا بـە‌رزی چاوشـــین نـاســك نـاســك تـــا بـلّێـــی جـــوان، لـــە ســـەر كورسییەكەی ئەو دانیشتووە و فەرمانبەرێك ئیشەكانی فێردەکات.
ـ بەیانیتان باش.
+ بەیانی باش بەخێر بێی.
ئـاوات خـان زاری هـەْێنا: كـاك عە‌بـدوللّل ئـەوە (پـە‌یام خانــە)، دەرچــووی کۆلیــژی بەشــی ژمێریارییــە، تــازە دامەزراوە.
ـ عەبدوڵڵ : بەخێربێی پیرۆزە پیرۆزە.
+خۆشبی سوپاس.
عەبــدوڵڵ ســەعید لــە گۆشــەیەك دانیشــت و خــانمی تازەهاتووش لەسەر كورسییەكەی ئەو.
ئـاوات: كـاك عە‌بـدوللل ئێمـە هەنـدێك لـە ئێشـە‌كانمان پێوتووە، بە ئەرك نەبێ تـۆش هەنـدێ رێنمـایی پێبـدە، کورسـییەکەی بــردە تەنیشـت پــەیام خــان و تۆمــار و بـۆکس فایلــە‌کانی کــرددوە و بابە‌تــە‌کانی بــۆ باســکرد،
حوانی پەیام خان و شەرم و نـازکردنی و بۆنی عـە‌تر و گــوڵوی قـــژی، نـــاخی عە‌بـــدوڵڵای پرکردبـــوو لـــە تێهەڵچوون، لە دڵی خۆیدا دەیوت: من هێشتا گەنجم و توانای کارکردنم ماوە.
ـ پەیام خان ئەمە مۆرەکەیـە، لێـرە و بـەدوا تـۆ بـەکاری دەهێنـی، ئەگەر شتێكیشت نـە‌زانـی، ئـەوا ئـاوات خـان و كاك نەوزاد یارم‌ه‌تیت دەدەن. دوای تێپ‌ه‌ریوونی چەند ساتێك پــەیام خــان پاكە‌تــە پاقلاوە‌كــە‌ی كــرددوە و ﺷﯿﺮﻧﺎﻧﻪﯼ ﺩﻩﺳﺘﺒﻪﮐﺎﺭ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﺧﯚﯼ ﺑﻪﺷﯿﯿﻪﻭﻩ. ﻋﻪﺑـﺪﻭڵڵ سەزید دامەزراندنەکەی خۆی هاتەوەیاد، کە ئەو دووەم ڕۆژی دەستبەکاربوونی باسوق و سجوقی بـۆ فەرمانگـە بردبـــوو، هە‌ناســـە‌یە‌کی هە‌ڵکێشـــا…بەدەم خـــواردنی پاقلاودوە ئاوات وتی: کاك عە‌بدوللل زۆرمـان پێناخۆشـە خانەنشـــین ، زۆرە م فەرمانگەیە وەك خزم و كەسی یەكتر پێكەوە دەژین.
عەبدوڵڵ : ئەوە سونە‌تی ژیانە بڵێم چی، منیش دوا رۆژی دەوام کردنمــە و هــاتووم ماڵئاواییتــان لێبکــە‌م و گـە‌ردنم ئـازاد بکـەن. عە‌بـدوڵڵ کـە سـەیری دەسـت و پەنجە ناسکەکانی (پەیام)ی دەکرد زۆری پێ حوان بوو،
ئەو چل و یـەك سـاڵ بـەر لـە ئێسـتای بیركەوتـە‌وە، كـە
هێشـتا پـە‌یام لـە‌دایك نـە‌ببوو، ئـەو بـووە فە‌رمانبـە‌ر،
لەدڵی خۆیدا دەیوت، خۆزگە ئێستا گەنج دەبوومەوە و سەرلەنوێ دادەمەزرامـەوە، بـە دەروونێکـی تێکشـکاو و ﺯەﺭﺩەﺧەﻧـەﯾـــەﮐﯽ ﻧﻤﺎﯾﺸـــﮑﺎﺭﺍﻧـﻪ ﺳﻤێڵــﻪ ﺑـــﺰە ﮔﺮﺗـــﯽ ﻭ ﺧﻮﺍﺣﺎﻓﯿﺰﯼ ﻟﻪﺳﻪﺭﺟﻪﻡ ﻫﺎﻭﺭێﮐﺎﻧﯽ ﮐـﺮﺩ ﻭ ﺣـﯚﺗـﺮ ﺣـﯚﺗـﺮ بەرەو ماڵ گەرایەوە.
# هو ژین سلیو ه تالە موویکی سمیلم سپی بوو ۲
ئەوەنــدەی مــن خــەمی مــووی ســپیم خــواردووە،
باوەیناکـەم هـیچ بنیـادەمێ ئەوەنـدە خـەمی لـە مـووی سپی خواردبێ، هەرکە تەمەنم لـە بیست و پێنج سـاڵی رەتیکــرد، ســەرم دانەدانــەی مــووی ســپی لێپەیــدابوو،
سەرەتا دوو دانسەم بینسی، زۆر نیگـە‌ران بـووم، هـەموو جــارێ لەبــەر ئاوێنەكــە رادەوەســتام و بەمەقەســتێك لەبنـەوە دەمـبرِین، نەمـدەوێرا هـە‌ڵیان کـە‌نم دەیـانوت:
مـووی سـبی هە‌ڵکـە‌نی زیـاد دەکـا، وردە وردە وایلێەـات لـە‌دە و دوازدە‌ش تێپـە‌رین، بـەڵام بـە مە‌قە‌سـت قـوتم دەكردن، كاتێ تەمەنیشەم لـە سـی سـاڵی رەتیكـرد، یـەك دوو دانەی سیی کەوتە چە‌نە‌گە‌مە‌وە، لە بەدبەختی من
سەكســوكیش دەهێڵمــەوە، وایلێەــات دەرەقــەتی مـــووە خەر نی فەر مانبەر ێك سـپییەکانی ســەرم نــە‌اتم و هێنــدە زیــاد بــوون لــە
دووسەدیش تێپـە‌ریان کـرد، دڵی خـۆم بـە‌وە دەدایـەوە
چـانـییە ئەسـڵەع نــیـم ـ ســەرم نەروتاوەتــەوە، ئــەوەتا
(ئیـدمۆن)ی کـوری پـوورم ئە‌سـڵە‌عە‌و ئەوەنـدە مـووە‌ی بەسەریەوەیە زۆربـەی زۆری سـپی بـووین. هەرچـۆنێ بـوو لەگـەڵ ئـەم بـارە راه‌اتم، وازم لـە‌مووە‌كانی سـە‌رم هێنـا، بـهێم ئـەو دوو مـوودی سە‌كسـوكم بە‌مە‌قە‌سـت لەبنەوە دەقر تاند.
کاتێ تەمەنیشە گەیشتە سی و شـەش سـاڵ مـووە سپییەکانی سەکسوکم لـە بیست دانـە رەتیـانـکرد، ئـیتر وازم لە قرتاندنی مووی سپی هێنا، دڵم بە‌وە‌نـدە خۆش بوو، مووەکانی سمێڵم ڕەش و حوان بوون و دانەی سبی تێدانەبوو، بەڵم بەیانییەك كەدەم و چاوم دەشووشت،
بینیم مووێکی سپی لەنێو مووە رەشەکانی سمێڵم قیـت بۆتەوە، سەرەتا واقم ورمـا! دوای ئـەوەی بـە پەنجەکانم نــە‌ختێ سمــێڵم تێکــە‌ڵکرد، دیســان مــووە ســپییە‌کە
بەدەرکەوتەوە، نیگەرانییەکی زۆر دایگـرتم، کە چوومە فەرمانگەش هـەر خـەمی ئـەو تاڵە مـووە سـپییەم بـوو،
مۆبایلەکـــەم دەرهێنـــا، وێنەیـــە‌کی ســـێلفیم گـــرت و لەوێنەكەش مـووە سـپییەكە قیـت بـووەوە، بـیرم لـە‌وە دەكـردەوە، وەك مووەكـانى تـر لەبنـەوە بیقـرتێنم، یـان دەرمانی بۆبگرمەوە و بە سـەرە فڵچەیەك بەتـەنها ئـەم مــووە رەشــبكەمەوە، نەمــدەوێرا هەڵیكــەنم، لەتـرســی ئەوەی نـەوەك مـووی تـر سـپی بـن. بێتاقە‌تییـە‌كی زۆر دایگرتم، جونکە ددمزانـی هـەر ئـەو مـووە نییـە، بـە‌لێکو ئـەم مـووە مـیراتییـە گـە‌را دە‌نێتـە‌وە و مـووی سـپی تـر بەرهێم دەهێنێ!! بـیرم لـە‌وە دەکـردەوە نەشـتەرگەری بکەم و شانەی ئەم مووە سپییە لەناوبەرم، بەڵکو هیچ نەبێ سمێڵم بەڕەشی بمێنێتەوە، كە گەڕامەوە ماڵەوەش هـەر ســەیری ئاوێنە‌کـە‌م دەکـرد، لــە بە‌دبــە‌ختی مــن
خەر نی فەر مانبەر ێك خۆرەتــاو بــە‌لاری هــاتبووە ژوورەوە و لــە ئاوێنەکــە‌ی دەدا.خـۆ هـەر لـە شـوێنی سێبەر سـە‌یـری ئاوێنـە بـکـە‌ی ﺭﻭﺧﺴـﺎﺭﺕ ﺟـﻮﺍﻥ ﺩێﺘـﻪ ﺑﻪﺭﭼـﺎﻭ. ﺋــﺎﯼ ﺋــﻪﻭﻩ ﻣــﻦ ﺗــﻪﻧﻬﺎ خــەمی مــووی ســپییمە! بزانــە ئــەموو وردیلــە
جـۆگــهێیــە! دەزانم رووبــاری پــیری ئــەم حۆگانــە‌ش ه‌ڵدە‌درێ و قوڵت‌یـان دەکـا. ئـەدی ئـەو وردە هێڵنـە‌ی ﺩەﻭﺭﯼ ﭼﺎﻭﻡ، ﺗﺎﺯە ﺩەﺯﺍﻧﻢ ﺑەﺭەﻭ ﭘﯿﺮﯼ ﺩەﺭۆﻡ!! ﺧـۆ ﻫـﯿﭻ دانــێكم نە‌كـە‌وتوون، بـەڵام دوو ددانم پرِكردووتــە‌وە.
ﺯﯙﺭ ﺳـﻪﯾﺮﻩ ﺋــﻪﻡ ﺭﻩﻧﮕـﻪ ﺳــﯿﯿﻪ ﻧـﺎﻣﯚﯾــﻪ ﻟــﻪﮐﻮێﻮﻩ ﻫــﺎﺕ، لەوەتەی سمێڵم هاتووە، هەر رەش بووە ئێستا بـۆ سـبی بێت؟ ماوەی سێ رۆژ بوو کەوتبوومە دغدغە‌ی دەروون،
هموو بەیانییەك تاڵ تـاڵ مووە‌كـانی سمـیێم دە‌پشـكنی،
وەك چــۆن مـــەیموون بــۆ خــواردنی رِشــك و ئەســپێ جەسـتەی یــەكتری دەپشـكنن. یــا وەك جــۆن مریشـك بۆدۆزیینەوەی دەنکە دانێك چینەدەكا. هەرخۆشـم دڵی خـۆم دەدایــە‌وە و دەمـوت: ئەوەنییــە (زانــا)ی هــاورێم نیوەی سەری سپی بووە، هێشتا هی من باشترە، هی منن ڕەشترە، پیری چی، تەمەنم سی و شەش ساڵە هەندێ لـە وەڵداشـــەکانم هێشـــتا بوخچـــە‌ی کراوەن و ژنیـــان نەهێناوە. ئەم دڵدانەوەیـە هـەر بـۆ دەمـژمێرێك و دوان باش بوو، ئیتر دیسان خەمی مووی سپی دایدە‌گرتم‌ه‌وە،
ئـەی خوایـە گیـان وردە لەگـەڵ پـیری رامانـدێنی.
لێمبـووە مـە‌راق و بە‌شـە‌قامدا دە‌رۆیشـتم، کـە هاورێ و هاوتەمەنـەکانی خـۆم دەبینـی تـە‌نها سـەیری سمێڵیـانم دەکـرد، دەمگـوت بــزانم هــی وان چــۆنە. زۆر بــەوردی سەیری سمێلی خەڵکم دەکرد، بەژیانی خۆم ئەوەندە لـە دەم و سمێڵی پیاوان ورد نەبووبوومەوە، هی ئافرەتان نا ئـەوان سـالانێكە لـە‌دە‌م و لیویـان ورد دە‌بمـە‌وە. سـە‌یرم دەکرد هاوەڵەکانم ئەوانـەی تەمـە‌نیان سـی و شـەش بـۆ سی و هەشت ساڵنە ئەوانیش هەیـە زۆر و هەیـە کـە‌می خەر نی فەر مانبەر ێك لێ سیی بووە، لەدڵی خێم دەمـوت دەبێ ئـەوانیش وەك مـن خـەم لـە مـووی سـپی بخـۆن؟!! هەرخۆشـم وە‌ڵامـم دەدایەوە، بۆ خەم دەخۆی بـەخوا سـەر و قـژی ڕەساسی ﺯﯙﺭ ﺟﻮﺍﻧﻪ، ﭼﻪﻧﺪ ﺳﺎڵێﮑﯽ ﺗـﺮ ﭘێﯽ ﺩﻩﮔﻪﻡ، ﻧـﺎﻧـﺎ ﻣﻦ ﺣﻪﺯﻡ لـەو سـوعبە‌تانە نییـە، پرچـی مــاش و بــرنجیم نــاوێ،
دەمەوێ هەر ماش بێ. ئەم دڵەڕاوکێیـەم زیـادی دەکـرد،
بیرم لەوە دەکـردەوە پـەنا بـۆ دکتـۆری دەروونـی بـە‌رم!!
بەیانییەك لەخەو هەڵسام، دیسان كەوتمەوە پشكنین و گەڕان بـەدوای مـووی سـپی سمـێڵم، کەچـی هـەر ئـەو دانەیـە بـوو، هێشـتا زیـادی نـە‌کردبوو. دڵخۆشـی خـۆم دەدایـەوە. بۆچی واخەفـەت دەخـۆی؟ هاوتەمـەنی تـۆ هیە نەخۆشی شە‌کرە‌ی هەیـە هەیـە نەخۆشی فشاری خــوێنی هەیــە چــاوەکانی کــزن، هەیــە دڵــی،
ﮔﻮﺭﭼـﯿﻠﻪﯼ…ﺗﻪﻭﺍﻭ ﻧـﯿـﻪ. ﺧـﻪﻡ ﻟﻪﭼـﯽ ﺩﻩﺧـﯚﯼ؟ ﺧﯚﺗــﯚ هیج نە‌خۆشییە‌کت نییە.
لەوکاتەدا بە خەیاڵی چڕەوە کەوتمە زیندەخەونێکی قوڵــە‌وە، بینــیم ســانتیم بە‌ســانتیم لەپــەنا قۆتــە‌رە‌ی گوێمەوە ئەوا ئـاگرێكی سـپی وردە وردە پـاوانی سـەرمی گرتۆتەوە و وردە سپیی دەبێت، دواتـر قـژی سـە‌رم ه‌مووی سپی بوو، سپی سپی ودك ماست. ئینجا ئاگرە سـپییەکە لەنێوچــەوانمەوە هاتــەخوارەوە و وردە وردە بەجەستەم شۆڕبووەوە و بووم بەشێرە بەفرینـە، بـووم بــە‌مردووی كفــن لەبــەر ، لــە‌پی حە‌ســتە‌م بە‌ســە‌ریە‌ك تێكشــكا و وردە وردە بچــووك دەبوومـــە‌وە، تـــاوەكو هێندەی سێوێك لە‌جە‌ستە‌م مایەوە، ئینجا تروس‌كاییە‌ك لەسێوە سپییەكە بەدەركەوت و بووم بەكۆترێكی سپی و لـــە شـــە‌قە‌ی بـــاڵم دا و بـــە‌قوڵایـی ئاسمانـــدا فـــریـم و ه‌ربـە‌ردو قـوڵایی تـاوە‌كو لە‌بە‌رچـاوان ون بـووم و لـە
ﺯەﻭﯾﺶ ﻟﻪ ﺷﻮێن ﻛﯚﺗﺮە ﻓﺮﯾﻮەﻛﻪ ﺭﯾﻘﻨﻪﯾﻪﻙ ﺑﻪﺣێﻣﺎﺑﻮﻭ،
لـــە‌پر راچـــلە‌كیم، جە‌ســـتە‌م دە‌لـــە‌رزی، شـــپرزە‌یم
پێوەدیـاربوو… پــاش خــە‌م خــواردن و رامــانێکی زۆر،
ئینجا کەوتمە سەرزەنشتی خۆم و ما قسە بەخۆم بڵێم.
خەر نی فەر مانبەر ێك ئەوە چەند رۆژە خەم لەچی دەخۆی؟ گەمژە، خۆ تەنها سمێلێ تۆ سپی نەبووە، هی هەموو كەسێك سپی دەبێ،
ه‌ه‌ر بـە‌خۆم دەوت ئـەوە تـبۆ چـی، خۆپە‌رسـت!! ئـەوە
دەبینسی رۆژانسە بــەدەیان پێشــمەرگەی گــەنـج شــەهید دەبـن، بـە‌دەیان گـە‌نجی هاوتەمـە‌نم مـردن، کەچی مـن هێشێتا لەژیانــدا مــاوم، عـهێبێ ناكــهێ، شــە‌رم ناكــهێی،
داناوەشێی…بیر لـە تاڵە مووێك دەكەیتـە‌وە. تێبر و پـڕ جنێوم بەخۆمدا، هەرخۆشـم بـە‌خۆم دەوت: ئـەوە پێت دەڵێم لێـرە و بـەدوا بـە هیچ شێوەیەك خـەم لـە‌مووی سبی مـە‌خۆ، دەنـا دەم و قـە‌پۆزت دەشـكێنـم!! بـا تـوورە نەبم و بە مەترەقان لەخۆم نەدەم.
ڕەوتی تەمەن و ژیان چۆن تێپەری، باتێپەرێ و بروا،
ژیـان بەهموو وێسـتگە‌كانی تە‌مە‌نــە‌وە جوانــە. لــەو ڕۆژەوە، کــە ئــەو قســانە‌م بــە‌خۆم وتــووە، وازم لـــەم وەسوەسەیە هێنا، ئیتر مووی سەر و سمێڵ و ریشم تادێ بەرەو سپیێتی دەروات. بریارم دا هەرگیز بیر لەو شتانە نەکەمــەوە و خەفــەت لــە مــووی ســیی نـــەخۆم. ژیــان ئەوەنــدە نــاهێنێ ئــەمەموو خەفــەت و ئــازارەی بــۆ بخـۆی، هــەموو شــتێك لــە گــۆران دایــە، لــق و پــۆپی درەختەكەی حەوشـەمان وەك سـاڵی پـار نـین، تەنانـەت چیاکانیش بە باران و بەفر و زریان…شێوەیان دەگۆرێ.
ئــیتر تـە‌مــە‌ن تێدە‌پــە‌ڕێ باتێپــە‌رێ. ناگە‌رێتــە‌وە، بــا نەگەڕێتـە‌وە، ئەوەنـدەی دەژیـم بـا بەئاسـوودەیی بـژیـم.
کەچی رۆژێکیـان ژنەکـە‌م بـە خـە‌مناکی دانیشـتبوو و وتی: سمێڵیشت وردە وردە وا سپی بوو!!!
جير ۆك
## دایکم سەروەت و ساهانهە R
ه‌رلە‌منداڵییە‌وە حەزم دەكرد خاوەن کیانی خۆم بم و بۆخـۆم پـارە پاشـەکەوت بکـەم، زەمـانی گرانییەکـەی دوای راپـە‌رین بـوو، شـتومـە‌ك گـران بـوو، وەك ئێسـتاش نەبوو كوشتوكاڵ كردن لە گوندەكان لەبرەو دابوو، حگە لەوەی لەگەڵ ئەنـدامانی خێزانەکـەمان بەکوشـتوکاڵەوە خەریك بووین. كۆتایی بەهار بـوو، فاسۆلیامان هـەموو ڕنی بوو، دانە‌دانە‌ی دەنکە فاسۆلیا وە‌ریب‌و و کەوتبووە
قەڵشـتی زەوییەکـەوە، ئـەوکات زۆر سـەیر بـوو کیلـۆی فاسـۆلیای وشـك دەگەیشـتە پــەنجا دینــار ، ئــەم جـۆرە فاســۆلیایە پێیــان دەوت (نیگـــارە)، تـــەنها بەتـــەری دەفرۆشـــرا و دڵیـــان نـــەدەهات بەوشـــکی دەنکەکـــەی بۆخـواردن بـهێنن، بـۆ ئـەم مە‌بە‌سـتە جـۆری تـر ه‌بوو. منیش تورە‌گە‌یە‌کم دەست داییێ و دەستم کرد بەکۆکردنــەوەی دەنکە فاسۆلیا لەزەوییەکــەی خۆمــان،
دەستم دەخستە قەڵشت و كونـە میرولەشـە‌وە بۆئـەوەی ﺯﯙﺭﺗﺮﯾﻦ ﺩەﻧﮑﻪ ﻓﺎﺳﯚﻟﯿﺎ ﮐﯚﺑﮑﻪﻣﻪﻭﻩ.
بـە‌یانیان زوو ترمۆزکە‌یــە‌ك ئــاوی ســارد و نــە‌ختێ خــواردنم لەگــەڵ خــۆم دە‌بــرد و تــا ئێـوارە خــەریکی
کۆکردنـــە‌وە‌ی دە‌نکـــە فاســـۆلیا دە‌بـــووم، ماوەی حەفتەیــەك تــوانیم شــەش كیلـۆ فاسـۆلیا كۆبكەمــەوە، بردمە بازار کیلۆم بـە پـەنجا دینـار فرۆشـت، بـایی سـێ سەد دیناربوو، پشتی ماڵەکەمان حەسارێکی گەورەبوو،
حـــەوت ســـە‌د مـــەتـر دەبــوو، مانگایـــە‌ك و نـــە‌ختێ پەلەوەرمان هەبوو، بەدوای ئەوە دادەگەرام بـەم پارەیـە كاورێیك بكـرم و قەڵەوی بكـەم و بیفرۆشـم، ئینجـا بـە
پارەکـەی شـتێکی تــری پێبکــرم، خەیاڵـە‌کانم بــە‌ربڵاو بــوون، دەمــوت ئــەم کــاورە بــاش قەڵــەو دەکــەم و دەیفرۆشم، بە پارەکەی سێ کاوری تـری پێدەکرم، کـە خەر نی فەر مانبەر ێك ئەوانیشەم دابەسـتا و قەڵـەو بـوون و فرۆشـتمن، ئینجـا دەتوانم هەنگاوی تر بهاوم و شتی تر بکرم و دەوڵەمەند بم. پـاش دوو رۆژ عەولـە سـوورم دیـت، ئـەو بـەردەوام بــەنێو کۆڵنـــە‌کانی هە‌رمۆتـــە‌دا گە‌رە‌سیســە‌ی بــوو و دەچــوە گونــدەکانی تـــریش، مـــەڕوماڵتی دەکـــری و دەیفرۆشتنەوە.
ـ كاك عە‌ول چۆنی.
+ سەرچاو، باشم.
ـ دەمەوێ كاورێك بكرم.
+ عەولە سوور كەمێ راما و وتی: هە‌مـە، وەرە بـابرۆین،
لەگەڵی چـوومە مـاڵی عـە‌مان، کـە هـەر لـەنێو گوندەکـە بـوو، وتــى تــۆ لەبــەردەگا ڕابووەســتە ئێســتا کاورێکـت پیشـان دەدەم، چـووە ژوورەوە، دە خولــەکێکی پێچـوو،
کاورێکی هێنا.
- ﺯﯙﺭ ﻟﻪﺭ ﻭ ﻻﻭﺍﺯﻩ.
+ گەر خزمەتی بكەی قەڵەو دەبێ.
ـ باشە بای حیەندە؟
+ بای سێ سەد و پەنجا دینارە.
ـ گرانە، بۆمن دەست نادات.
+ بە سێسەد و بیست دینار دە‌تدە‌مێ.
ـ نە‌وە‌ڵا بە دوو سەد و نە‌ود دینار بمدە‌یێ.
کـەمێ بینـە‌و بـە‌ردە و ه‌ـێن و منهێنمـان کــرد، بــە
سێسێد دینـار پێیـدام، منـیش پـارەی فاسـۆلییەکەم لـە باغەڵ نابوو، لە مستیم کرد و زۆر دڵخۆش بووم، پـە‌تی كاورەكەم راكێشا و بردمە ماڵەوە، هەر دەیباراند، تومەز لـەو شـوێنەی هێنـام لەگـەڵ کـاوری تــر بـووە. ئـەو دە
خولەکەی کە ئـە‌منی لـە‌دەرەوە ڕاگـرت ئـەو دووسـە‌د و بیست دیناری دابووە عەمان و بە‌سێسە‌د دینار بـە‌منی
فرۆشتەوە، دواتر زانیم هەر پازدە خولەكێك بەرلـەوەی من بە عەولە سوور بلێم کاورم ددوێ ئـەو بـە دوو سـەد دینار دابوویە عەمان. ئینجا خوادەزانێ عەولە سوور بە سەد و چـەند دینـار ئـهە کـاورەی کریـوە، ئێ((مامەڵـە عەشق و رە‌زایـە))، ئەمـە ئاساییە. بردمـە حە‌سـارە‌كە‌ی
خۆمـان، لـە‌بن دیوارە‌كـە بە‌سـتمە‌وە، بـە‌ناو حە‌وشـە‌دا گــە‌رام، ســێ چــوار باســكە دار و دوو ســێ چــە‌رە‌گە و دووسێ تەژگــەم دۆزییــەوە، هەنــدێ پــەردوو و دار و ﺩﻭﻭﺭﻡ ﮐـﯚﮐﺮﺩەﻭە ﻭ ﮐــﻪﭘﺮێﮑﻢ ﺑــﯚ ﺩﺭﻭﺳــﺘﮑﺮﺩ، ﭼــﻮﻭﻣﻪ ڕەزی هەرمۆتــە و چــەند باوەشــێك پەرتەكــە چــنارم برییە‌وە و هێنام و کەپرەکەم جوان دامە‌زرانـد. ئینجا هر لە حەوشەی ماڵە‌ودمان مە‌نجە‌ڵێکم پە‌یداکرد، ئاوی ساردم بـۆ تێکـرد، نـە‌ختێ قـوڕم گرتـە‌وە و ئـاخوڕێکی باشم بۆ دروستکرد. کاوڕ تا سێ چوار ڕۆژی یەکەم هەر دەیباعانــد، دواتــر راهــات، دەنــگ و باعــە بــاعـی کــهەم بـووەوە، رۆژانــە دەچـوومە نێـو شــیناییەكەی خۆمــان چـارۆگێك گیـام بـۆ دەدوری، كـاو و حۆشــم دەدایـێ و هەمیشە ئاوی ساردی بیرم بـۆ دادەنـا، حە‌فتـە‌ی حبارێـك بۆ دووجار ورتكەنان و خوێم دەدایێ، یان پەلكە شوتیم پارچە پارچە دەکرد و خوێم پێوەدەکرد، ناوبەناویش لـە حە‌سـارە‌كە بـە‌رم دەدا و بـۆ خـۆی نیـو دەمـژمێرێك قۆشمەی دەکرد، ماوەی دوو مانگێك بەخێوم کرد، وردە وردە مەر و ماڵاتیش نرخەکەی گران دەبوو، کاورەکەش نەختێ هەڵیدابوو، ڕۆژێکیان عەولە سوور هاتـە ماڵمـان وتی: کاورەکەت لێدەکرم و قازانجت دەدەمێ.
ـ وتم من كاور نافرۆشم.
+ حە‌زدە‌كــە‌م بیبیــنم، کاورە‌كــە‌م پیشــاندا، تــە‌ماحی لێنیشت و وتی: سێسەد و پەنجا دینارت دەدەمێ.
ـ نایفرۆشم.
+ ﺯﯾﺎﺗﺮﺕ ﺩﻩﺩﻩﻣﯽێ.
- ﺯﯾﺎﺗﺮﯾﺸﻢ ﺑﺪﻩﯾﺘێ ﻫﻪﺭ ﻧﺎﯾﻔﺮﯙﺷﻢ.
خەر نی فەر مانبەر ێك رۆیــی و پــاش تێپــە‌ربوونی پــازدە رۆژی تـــر ، لـــە
گردەشینەوە بەپێیان لەگەڵ باوکم هاتبوو، لە رێگا زۆر حیکایەتی بۆ کردبوو تاوەکو کاورەکەی بـدەینێ. بـاوکم وتـی: قـازانجی باشـی داویـە‌تێی دەڵێ بـۆی دە‌کە‌مـە سێ سەد و شێسـت دینــار، بۆنایفرۆشــی؟ وتم: نایفرۆشــم.
ﺯﯙﺭﯼ ﻫﻪﻭڵــﺪﺍ ﻧـﻪﻣـــﺪﺍﯾێ، ﻫــﻪﺭﺟﺎﺭﻩ ﻭ ﻣﻨـ
شوێنێك دەبینی دەیوت لێتـدەكرم، منـیش دەمـوت هـەر نایفرۆشـم، کـە زانـی لەگـەڵ مـن بـێ سـوودە و نایـدەمێ دووسێ جاری تریش بە بـاوکمی وتبـوو، بـاوکم وتبـووی نایفرۆشـین. پـاش تێپـە‌ڕبوونی سـێ مـانگی تـبر ، واتـبە کاورەکـە ئـەوکات نـزیکـە‌ی پێـنـج شــەش مــانـگ دەبـوو خزمـــە‌تم دەكــرد، زۆر بـــاش قە‌ڵـــە‌و ببـــوو، لواکـــە‌م بریبوودود، ناوە ناوە بەئاوی سارد و تایت دەمشووشت،
زۆر قەڵــەو و ســپی و جــوان بــوو و دونگــی لــە‌زە‌وی دەخشـی، بــەس مــن پــێم بــاش بــوو مــانگێکی تــریش دایبەستم ئینجا بیفرۆشم.
ﺭﯙﮊێﮑﯿﺎﻥ ﻟﻪ ﺣﻪﺳﺎﺭﻩﮐﻪ ﺗﻮﺗﻨﻤﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩﮔﺮﺕ، ﻣـﻦ ﻭ ﺩﻭﻭ خوشــكم رســتە توتنــە‌كانمان دە‌دایــە دەســت بــاپیرم و سەرقاڵی ئـەم ئیشـە بـووین، لـە‌پی عەولـە سـوور هـات،
بـەڵام ئـەم جـارە نە‌خشـە‌یە‌کی دانـابوو بـۆ ئـەوەی ه‌ه‌ر بێـــت کاورەکـــەم دەســـت ، چاکوخۆشـییەکی گــەرمی لێکــردین و شــانی بــاپێرمی ماچــكرد و خــە‌ریك بــوو دەســتی مـــاچ بكــا، بــاپـيرم نەیهێشـت، ئینجـا عەولــە ســوور خــۆی خســتە ســەر چیچکان و تەزبیحەکەی دەرهێنا، خۆی زۆر مـە‌لوول و لێقەوماو پیشاندا و دەستیکرد بـەدرۆکردن و وتـی: مـام عیسۆن مـن هەمیشـە ئێـوەم بـە پیـاوی بـە‌رێز زانیـوە،
لێمانقە‌وماوە و ئەگـەر یارمـە‌تیمان بـدەن، دەم و چـاوی سوور ببوونەوە خەریك بوو بگرێت؟
ـ مام عیسۆن: فەرموو چی بووە؟!
عەولە سوور رەنگی ئەوەنـدەی تـر سـوور ببـوو، دەسـتی دەلەرزاند، كورە مام عيسۆن بەهانامانەوە وەرن خێرتان دگاتێ.
ـ مام عیسۆن دەبڵێ بزانم چی بووە!!؟.
+ ئـــەوەی راســتی بــیێ (ســیروان)ی ئـــامۆزام گـــیراوە، بەرپرسێکی حیزبی وتوویەتی کاورێکی باشـم بـۆ بێنـە، وادەکـهە سـیروان بگەرێنینـەوە، خـۆت دەزانـی لــەدوای شەری نـاوخۆ شـیرازەی شـتەکان پچـیاوە، ئێسـتاش بـەم عە‌سـرد درە‌نگـە هـیچ شـوێنێكی تــرم پــێ شـك نــایێ هاتوومەتـــە بەردەرگــە‌تان، ئێمـــە دۆســتی دێســرینین،
بارەكەمان كەوتووە، ئەگەر بۆمان راست بكەنـە‌وە، هـە‌تا مـردن ئـەو چـاكە‌یە لە‌بیرناكـە‌ین، بـەخوا ئـەم ئێوارەیـە
کاورەکـە نەگهێنمـە دەسـت ئـەم بەرپرسـە (سـیروان)ی ئامۆزام دەکوژرێ!!
باپیرم، پەكو پەكو!! حەك وەڵا شتێكی ناخۆشە، بیبـە بیبـە، هـە‌رپارە‌ش نــە‌دە‌ی دە‌تــددمێ، کــە بــاپیرم ئــەم قسەیەی وت زارم وشك بـوو، وتم نایـدە‌م، عەولـە سوور وتی: چوارسەد و پەنجا دینارت دەدەمێ، وتم نایدەم.
بـاپیرە عیسـۆن وتــی: بــۆ نایــدەی پارەیــە‌کی باشــی داوەتێی، وتم نایدەم. مام عیسۆن توورەبوو وتی: دەبرۆ مامەڵە کەوتۆتـە دەست منـداڵن، کـابرا لێبی قـەوماوە!!
بیدەییێ.
وتم: کـە‌یفی خۆیـە‌تی، ددمزانـی درۆدە‌کـا و دەیـەوێ ه‌رچۆنێك بێ كاورەكەم لێوە‌ربگرێ.
باپیرم توورە بوو وتی: هەی بەدمە‌زەبی بەدعە‌مـە‌ل،
جکسـس دمــۆر…هەرچــی جنێــوی ســە‌رددمی ئـــادەم ﺣﺎﻭﺍﺑﻮﻭ ﭘێﯽ ﺩﺍﻡ، ﺑـﺎﭘﯿﺮﻡ ﭘێﯽ ﻭﺕ: ﺑﯿﺒـﻪ ﮐﺎﻭﺭەﮐـﻪ ﺑﺒـﻪ، هر کەوای وت عەولە سوور پە‌تە‌کە‌ی کرددوە، وەخت
بوو لەخەفەتان بمـرم، منـيش ئەونـدە تـە‌ریق بوومـە‌وە
لەبـەر ڕێـزی بـاپیرم هـیچ قسـە‌م نـە‌كرد، عەولـە سـوور چوارسـەد دینـاری دایـە بـاپیرم و وتـی: لە‌وە‌شـیان دەبێ پـەنجا دینــارم لێوە‌رنــە‌گرن!! چــونکە مــن بــە‌پیاوە‌تی دەیدەمە ئەم بەرپرسە، ئێوەش یارمەتییەکمان بـدەن،
ئەوەندەی تر لەشوێنی خۆم وشك بووم لەبـەر خۆمـەوە ه‌نـدێ پرتـە‌و بۆڵـە‌م کـرد، رووح لە‌حێیـە‌کی قایمـە و نایەتـە‌دەر، پارەکـەی دایـە بـاپیرم و بـە‌ڕاکێش ڕاکـێش کاورەکەی برد.
هــەردوو خوشــكە بچــووكە‌م و دووســێ منــداڵی گەڕەك كەوتنـە دووی عەولـە سوور و هاواریـان دەكـرد:
دزە، دزە، مەیبـە، بـەڵام ئـەو هـەر گوێشـی بـەم قسانە نـە‌بزوا و بـردی، تـا گەیشـتە پردۆكە‌كـە‌ی نـزیـك ئاوایی، هەر سەیری کاوڕەکەم دەکرد، ئیتر کە گەڕامـەوە لای بـاپیرم پارەکـەی دامـێ و منـیش بردمـە ژووردوە و چـوومە‌وە لای بـاپیرم، کـە‌مێکی تـبر ئیشـمان کـرد. ئـەو رۆژە زۆر خەمبار بووم، منی مێردمنداڵ تەمـەن دوازدە سێزدە ساڵ، هەسـتـم کـرد بەغـە‌در لێی وەرگـرتـم، خـۆ ئەگەر بەرەزامەنـدی خـۆم بوایــە و بیگوتبوایــە مــەر و مــالات شــکاوە و پارەناکــا هە‌ردرۆیــە‌کی تــری بـکردایــە ئاسایی بوو، بەڵام نـەك درۆی ئـاوالل مـن نـیـە‌تـم كردبـوو پــاش مــانگێکی تـــر نرخـــی بــازار وەربگــرم، ئینجــا بیفرۆشــم، ئــەو شـــە‌وی خـــە‌و بە‌تـــە‌واوە‌تی لە‌چــاوم نەدەکەوت، خەونی پچڕ پچڕم دەبینی، خەونم بینی كاورەكـەم لـەنێو پەڵـە هـە‌ورەكانی ئاسمانــە و بەتــە‌ك ه‌ورە سپییەکان رادە‌وە‌ستاو وا تێکەڵی پەڵە ه‌ه‌ورە‌کان دەبــوو، تــەنها بەچــاوە رەشــەکانــی دەمناســییەوە، کــە دەچووە پشت پەڵە هەورەکانـەوە، دڵم تونـد دەبوو و لەبـەر چـاوم ون دەبـوو، بـەڵام کـاتێ لـە‌دووی دەگـەرام خریلەکەی گەردەنی ترنگەیەکی لێوەدەهات و لـە پـەنا گەوە هەورێکـە‌وە دەمدۆزییـە‌وە، هەرچـە‌ندی دەمکـرد خەر نی فەر مانبەر ێك پەتەكەم بەردەست نەدەكەوت تـا بیگـرم و بیهێنمـەوە،
بەڵام زۆریش دوور نەدەکەوتـەوە، ناوەنـاوە دەیباڕانـد و پـووش و سـە‌وزە گیـای قـە‌تپالێی هـە‌ورە‌کانی دەخـوارد.
بەرەبەیانی كەمێ خەوتە. كە لەخەو هەڵسام وەك بڵێی دڵـم خەبـە‌ری دابـوو، خـۆم گـۆڕی و چـومە حەوشـە‌ی پشتەوە، هەواری خاڵی، هیچم نەبینی. بەپێیان چوومە بازاری شاری کۆیە، بەدوکانی قەسابەکاندا هاتمەخوارێ،
کاورەکـــەم لەبـــە‌ردەم دوکـــانـی بەدینگهێکـەوە بەسـتراوەتەوە، واقــم ورمــا!! چـومە لای کاورەکــە دەســتم بەســەر و گێلاکــی داهێنــا، کاورەکــە
ناسیمیەوە و باعانـدی و دەسـت و پەنجـەی لێسـتمەوە،
منیش ڕاستەوخۆ چووم بە قە‌سابە‌كە‌م وت: ئـەم كـاورە
هی منە!!
+ بۆ هی تۆیە، من کریومە.
ـ بەچەندت کریوە؟
ـ لەكوێت كريوە ؟
+ لەعەولە سوورم کریوە، بە هەشت سەد و پەنجا دینار.
نەمـدەزانی چـی بکـەم، بەسـە‌رهاتەکەم بـۆ قەسـابەکە گێرایــەوە، پێکــە‌نی و وتــی: حجــا مــن چــی بکــەم، مــن کریومــە، لـە‌ناکاو عەولــە سـوور بە‌سـینگ دە‌رپــە‌راوی لەگەڵ دوو جامبازی تـر بـە‌ردو لای قەسـابەکە دەهاتن، ڕاستەوخۆ یەخەم گرت: عەیب ناكەی ئەو فێڵەت لـە‌من کرد، درۆزن هیچ و پوچ ئەو سەر و ڕیشە لە سیمایی تۆ ناوەشێتەوە… عەولە سوور دەیویست بەهەر چ بارێـك بێ و هەرچۆنێك بێ لەبن دەستم دەربچێ، قەسابەكەش ه‌ندێ قسەی پێ وت، بەڵام ئـەو سۆنە‌بوو بـە کۆڵنێکا ڕایکرد و لەدەستم دەربازی بوو، بەخەمباری هاتمەوە ماڵ و هـەموو شـتێکم بـۆ ماڵەوە گێرایـەوە، (سـە‌فین)ی بـرام دەیـوت: بـە‌وناوە دابـێ دارکـاری دەکـەم، باوکیشـم دەیسوت: لێسی گــە‌ڕێن مــن خــۆم بیبیــنم هەنــدێکی دەشــۆمەوە، ئـــيـتر دەگەیشـــتمە هەرجێگەیـــەك بەسەرهاتەم دەگێرایەوە و خەڵکیش پێیان دەوتەوە.
ئێستا دەست مایەکەی من چوارسەد دینـارە، باشـبوو حۆیەکــە‌م نــە‌دەکری، چــونکە هــی خۆمــان بــوو دەنــا
(سەرباری لەبن باری گرانتر دەبوو). ماوەی حەفتەیەك پارەکەم لای خێم هێشتەوە لـە‌بێری ئـەوە دابـووم خێم بچمە مەیـدانی حـە‌یوانان و دوو کاوری تـری پێبکرِم و بەهــەمان دەردەســەری بــەخێویان بكەمـــەوە، ئــەوکات هموو ئەندامانی خێزانە‌كە‌مان ماندوو بوون، شەو رۆژ ریکی ، کە(نانمان دۆ ڕانەدەگەیشت)، پارە زۆر کەم بوو و بەری نەدەگرت، لـە سەین و بـە‌ینی ئـە‌وەدا بـووم، بـە‌لێكو بـەو پارەیـە دوو کاوری پووخەڵە بکـرم، بـەڵام دایکـم زۆر نـە‌خۆش بـوو،
هموو گیانی دە‌ئێشا، وتیان برۆن (پوورە وەردیە) بێنن با نەختێ بیشێلێ، (پوورە وەردیە) هات ئەوەندەی شێلا تـاوەکو شـان و ملـی هـەموو گوانـد، تەندروسـتی دایکـم ئەوەنــدەی تــر تێکچـوو، دەنگــی دەرنــەدەهات و رۆژانــە بەکز و داماوی دەگریا، ڕەنگی پەریبوو، هێنزی رۆشتنی نــەمابوو، بــاوکم و ئە‌نــدامانی خێــزان هە‌رخــە‌ریکی کوشتوکاڵ و کارتەو چۆتەی توتن بوون، تا کار گەیشتە ئەوەی تەندروستی دایکـم نـاجێگیر بـوو، بـاوکم بردییـە لای دکتۆرێکی کۆیـە، بـهۆم پسپۆری ئـەم بـوارە نـەبوو،
بۆیە دەرمانەکانی هیچ سوودێکیان نـەبوو، تـاکو ئـەوەی ناسیاوێکمان هاتە ماڵەوەمان و وتـیێ ئـەوە چی دەکـەن تووتنی چی و حاڵی چی، ئـەو ژنـە نە‌گە‌ێننـە ههولێر دەمرێتاێ ناونیشانی دکتۆرێکی پێداین و وتـی: بیبەنـە ئـە‌وێ چـاك دەبێتـەوە، بـە‌یانی هبەر چـۆنێ بـێ دایکـم
خۆی گۆری و باوکم خۆی ئامـادەکرد، بـهۆم بـاوکم زۆر شڵەژابوو، پارەی دکتۆر و ئەو مەسرەفەی نەبوو، خزم و کەسیش هەمووی وەزعیان لەئێمە خراپتر و پـە‌رپووتتر بـوو، بـە‌دایکمی دە‌نـدێ پـارە لـە کـێ وە‌ربگـرین تابتبەمــە هـەولێر، ئـەویش بـە خەمبارییـە‌وە دەیــوت نازانم! منیش کە بار و دۆخە‌کە‌م بەم شێوەیە دیت، وتم من پاردم هەیە، دایك و باوكم گەشانەوە، رێك چوارسەد دینارەکەم دایە دەست باوکم و وتم خێرا دایکـم بگهێنـە دکتـۆرێکی بـاش، دایکمـی بـردە لای دکتـۆرێکی بـاش لـە هەولێر، حەب و دەرمان و چارە‌سە‌رە‌كانی بۆ نووسیبوو،
بەکرێی ئۆتۆمبیل و بە پارەی داو و دەرمان بەجرە جر پارەکــە بەشــی کردبــوون، هاتنــەوە مــاڵ رۆژ بــە رۆژ تەندروســتى دایکــم باشــتر دەبــوو، دوای تێپــەڕبوونی حەفتەیـــەك دایكـــم وەك گـــوێزی ســـاغی لێهاتـــە‌وە و ئەندامانی خێزانمان زۆر دڵخۆش بووین، لە دڵی خۆمـدا دەمــوت ئێســتا زۆر دەوڵەمەنــدم، دایکــم ســـە‌رودت و سامانمە دەوڵەمەندی ترم ناوێ.
## لە نیو پاسدا ء
دوای ئـــەوەی هەنـــدێ شـــتومە‌کم کـــری، دوو ســێ عە‌لاگە‌م بەدەستەوە بوو ب‌ه‌ردو رووی پاسە‌كان چووم،
باشــبوو زوو خــۆم گە‌یانـــدێ، لــەدوای منـــە‌وە بــووە،
قەرەپەستەو تا ناو دەرگا خـەڵك بـەپێوە ڕاوەسـتابوون،
هە‌نــدێكیش دەســتیان بە‌شیشــی پاســە‌كە‌وە گرتبــوو.
کـابرای شـوفێر هـاواریکرد، دە‌رگاکـە دابخـە‌ن، دە‌رۆیـن.
بەهارێکی خۆش بوو، باران بەدەستە زلەکانی لـە حـامی پاســـە‌كە‌ی دەدا، دیمـــەنی رێگاوبــان زۆر جـــوان بـــوو،
شـوفێری پــاس گــە‌نجێکی چاوشــین تــابڵێی قــۆز بــوو،
کراسێکی رەشی نیوقێڵی لەبـەردابوو زنجیێکی زیـوی وەك توولـەمار لـەملى ئاڵنــدبوو، ژمــارەی موبایلەكـەی بەگەورەیی لـە‌جامی پاسەکەی دابـوو، گـە‌ز و گـوڵینگی لەوسەری حامەكەوە بۆ ئەمسەری حامەكە هەڵواسیبوو،
خەر نی فەر مانبەر ێك ه‌مووی کردبووە مە‌دالیی‌ه‌و مـت و مـۆری، لەسەرووی
ئاوێنەکەوە چاویلکەیەکی رەشی دانـابوو، لـە‌لای چەپی پاسەکە نووسیبووی خۆشەویستی چاوجوان، وێنەیـەکی لەگـــەڵ کەی و چوارچـــیوەیێکی بچـــوکی و بەلاســـتیکێکەوە بەجامەكــەی نووســاندبوو، تــەزبیحێكی قـــەزوانی لـــە مە‌چە‌کی خۆی ئالاندبوو. زۆر گرینگی بە‌پاکو خاوێنی پاســە‌كە‌ی دابــوو و دە‌ترســكایە‌وە، کاســێتی حە‌ســە‌ن ﺯﯾﺮﻩﮐﯽ ﻟێﺪﻩﺩﺍ، (ﻭﻩﻙ ﻗـﻮﻣـﺮﯼ ﺳـﻪﺭﭘﺎڵﻢ ﺷـﯿﻨﻪ….)، ﻧێﻮ پــاس هەنـــدێ چپەچــپ و دەنگــەدەنگ هــەبوو، وهێ ه‌نـدێ کەسـیش بـە‌بێ دەنگـی سـەیری دیمـە‌نـی بـاران یان ، ژن و دانیشـتبوون، هـەر فسـکیان بـوو و پێدەکـەنین،
سەیرم کـرد کـاکی شـوفێر لـە ئاوێنـە‌وە، زۆر دەیوانێتـە گۆشــە‌ی دەسـتە راسـت، دە‌بیـنـم لەگــەڵ کچــێکی تــازە
ه‌ڵچ‌ووی نـازدار چاوچاوانێیانە، کچێکی سـپی پێسـت تەمــەن حەڤـدە سـاڵان، دەم و چـاوێكی لــوس و جـوان،
لوتێكی بچوك و دوو چاوی رەش و گەورە، بەدییەكی پەمبــەی كــاڵی لەبــە‌ردابوو، پرچــی كردبــووە پــە‌لك،
خالێكى رەش بەگەردنییەوە بوو، تـابڵێى نـاسـك و حـوان بوو، پاس گەیشتە ویسگەیەك، پیرەژنێك هاواری كـرد،
کاکە دابەزین هەیە، پاسەکەی ڕاگرت، پیرەژنەکە پارەی نەدابوو، تاپارەی دەرهێنـا، کابرای شوفێر هەرخەریکی چاوبازی بوو، کچەش لە ئاوێنە‌وە مەیلی دەدایێ و پرپپ بووبوو لە حەز و جوانی.
ـ فەرموو دابەزن.
- پیرەژن هەرخەریکی قسە‌کردنە…
ـ پیاوێك بەجواب هات، ئەرێ تێر قسە نەبوون.
- پیرەژن بەتوورەییەوە هاتەخوارێ و حەند کەسێکی تر بەدوای وییەوە دابەزین، کاکی شوفێر نەترێکی لێدا، دە ﻣﻪﺗﺮێﻙ ڕۆﯾﯽ ﭘﯿﺮﻩﻣێﺭﺩێﻙ ﻫﺎﻭﺍﺭﯾﮑﺮﺩ ﻣﻨﯿﺶ ﺩﺍﺩﻩﺑﻪﺯﻡ.
خەرنی فەر مانبەر ێك ــ
هاوڵاتییەك: ئەی بۆ دەنگت نەكرد تازە رایگرتبوو.
پێردمێسێرد خۆیی و گۆچـــان و دوو عە‌لاگـــە و چەترێکەوە، وەردە وەردە هاتـە پـێش و دابـەزی، کـاکی ﺷﻮﻓێﺭ ﻫﻪﺭ ﺧﻪﺭﯾﮑﯽ ﭼﺎﻭﭼﺎﻭﺍﻧێﯾﻪ.
هاوڵتییەك: كاكە برۆ.
بارانەكــە راوەســتا و خۆرەتــاو بەدەركــە‌وت، دەنگــی حەسەن زیـرەك سۆزێكی گەرمی پێبەخشیبوون. پـاس ﺭﯙﯾﯽ ﺗﺎﮔﻪﯾﯿﻪ ﻭێﺳﺘﮕﻪﯾﻪﮐﯽ ﺩﯾﮑﻪ، ﻫﺎﻭﺍﺭﯾﺎﻥ ﮐﺮﺩ ﺩﺍﺑﻪﺯﯾﻦ
هەیــەهیــەهیــەهیــەهیــەهیــەهیــەهیــەهیــەهیــاوەکو داببەزن.
کچەی حیاوخومار هەر لە ئاوێنەکەوە حیاوی لە حیاوی کاکی شوفێر دەکرد تا ناودەرگا، ئینجا بەرلـەوەی لـەنێو دەرگـا داببـەزێ کـاکی شـوفێر گورگـە ئـاورێکی دایـە‌وە و بەئاسـتەم چـاوێکی لێـداگرت. کچـە‌ی شــۆخ و شــەنگ ئەوەنـدەی تـر ئـاوری تێبـەربوو، دایکـی و ژنەکـەی تـر بــە‌رە و رۆژەــە‌ڵات رێگــە‌یان گــرت، کجــە‌کە‌ش بــە‌ردو رۆژئاوا رێیگرت تا دەمە‌ترێك لـە دایكی دوور كە‌وتـە‌وە،
دایکی هاواریکرد ئەوە کێوە دەچی. ئینجا کچ‌ه ب‌ه‌هۆش خــۆی هاتــەوە، بە‌شــە‌رمە‌وە رووی خــۆی وە‌رگێــراو هەنگاوی نـا بـەرەو رووی ژنە‌کـە‌و دایکـی، کـاکی شـوفێر ﺩﺍﺑﻮﻭﯾﻪ ﻗﺎﻗﺎﯼ ﭘێﮐﻪﻧﯿﻦ، ﺣﻪﺳﻪﻥ ﺯﯾـﺮﻩﮐﯿﺶ ﮔﻪﯾﺸﺘﺒﻮﻭﻩ
(گەوهەرێ گیان گەوهەرێ…)، منیش لەشوێن خۆمـەوە ﮔﺮ ﺗﺒـ
ترســـكەدارەكە و چـــيمەنی دەوروپشـــتی شـــەقامەكەم دەکـرد، کـە خۆرەتـاو تـازە گـە‌رای لـەنێو دانـابوو، ئـەم دیمەنانە زۆر لە فیلم و زنجیرە دۆبلاژکراوەکان خۆشـتر بوون، عیشق و روانـین بـۆ حبوانـی زۆر پێویستە، بۆیـە ئــەو گە‌نجانــە‌ی شــوفێری دەکــەن، دڵیــان زۆر تــە‌رە و هەمیشـە مـت و مـۆری بــە پاســە‌کانیان هە‌ڵدە‌واســن و پاسەكانیان پاك و خاوێن رادەگرن و پیشەكەی خۆشیان ﺯﯙﺭ ﻻ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺘﻪ.
## با جەویك بگۆڕین ه
حەفتەیــەك بــەر لــە رۆژی لــەدیكبوونی كورەكــەی،
تـــە‌كبیریان دەكـــرد، دە‌بـــێ ئە‌مســـاڵ یادکردنـــە‌وە‌ی بەشێوەیەکی شایستەتر بکەنـەوە. خـزم و کـەس زیـاتر دەعوەت بكەن، ئـەوا كورەكـە‌یان تەمـەنی بـووە حـە‌وت سالّ.
ـــ خــە‌زار : پیاوە‌كــە مــن پێشــنیار دەكــەم لــە هــۆڵی
(گالەكسى) لە عەنكاوە ئەم يادە بكەينەوە.
+ بێسـتوون: باشـە لـە‌جێی خۆیـە‌تی، ئـەی مـاڵی دونیـا بۆچییە گەر خەرحبی نەکەین.
ـ ئەوێ شوێنێکی خۆشـە، خزمـە‌ت گوزارییـە‌کانی باشـن،
بــەس دەبــێ رۆژێسك پێشــتر بچــین، پێیــان بڵــێین کێکەمان چـۆن بـێ و مۆمــەکان و دیکـۆری هۆڵەکــە
چۆن بن، دیکۆری ئەو شوێنەی کورەکەم لێی دادەنیشێ،
هــەموو دیکۆرە‌کانیــان بە‌وێنــە هەیــە، کــە چــووین
ئــە‌لبوومی وێنــە‌کانمان دە‌دە‌نــێ، بۆخۆمــان شــتە‌کان هە‌ڵدە‌بژێرین، ئیشەکانی تر خۆیان دە‌یـزانن، خـواردن و خواردنــە‌وە و حۆردە‌ـا مــە‌زە و تــە‌رتیبات. پیاوە‌كــە دە
ئێسـتا تە‌لـە‌فۆن بـۆ خـاودن هۆڵە‌كـە بكـە، بـە‌لێكو رۆژی یەکشەم هۆڵەکەمان بۆ ئامادە بکەن.
ـ باشە هەر ئێستا.
هۆڵەکـە گـیراو بـۆ ڕۆژی دوایـی چـوون جۆری دیکۆر و هموو شتە‌كانیان هەڵبژارد.
ــ خــە‌زار: ئێسـتا زۆر ئاسـوودە‌بووم، شـتە‌كان هـەمووی بەدڵی خۆمـان دەبـن، بـەخوا هـە‌رزانیش بـوو خزمـە‌تی ئــەم هــەموو كە‌ســە لــە شــە‌وێكدا بكــە‌ن هە‌شــتا گــە‌ڵا پارەیەکی وانییە. ئـە‌ها بـە‌س ئـەوە مـاوە، بچـم بە‌دلـە‌ی خـۆم و کچـە‌کە‌م بکـرم قـاتێکی جـوانیش بـۆ کورەکـە‌م خەر نی فەر مانبەر ێك بکرم، بێستوون تۆش بچۆ بۆ (ماجیدی مـۆڵ) قـاتی زۆر نازداری تێدایە، قاتێکی ڕدش و بۆینباغێکی سوور بکڕە، پـێڵوی ئیتــاڵی حوانیــان هەیــە، ئــە‌ویش بکــرە، دەبـێ لیسـتێکیش بکــەین، هەنــدێ دەر و جــیران و خــزم و کەسیش بانگهێشت بکەین، دەبێ لە ساڵی پار قـە‌رەباڵغێر و خۆشتر بێت، بـۆ ئـەو مەبەستە پێویستمان بـە‌كارتی حوان هەيە.
ـ باشە سبەی دەچم و ئیشەکان حبێ بە‌حبێ دەکەم.
كاتەكان نزیك بوونەوە، رۆژی بۆنەكە هات، بێستون و خەزار و نازەنین و هەلگورد، سواری ئۆتۆمبیلە ئـاخیر مۆدێلەكـە‌یان بـوون و لـە گـە‌رەكی روناكییـە‌وە بـە‌ردو عـە‌نکاوە بە‌رێکـە‌وتن، هۆڵە‌کـە‌یان بینسی زۆر دڵخـۆش
بوون، دار و دیواری بە دە‌بدە‌ی پە‌مە‌یی رازابۆوە، هەر مێزە و مۆمدانێکی بەدیکۆری کرسـتاڵ، مۆمـە‌کان کزکـز دەسـوتان، شـوێنی هـە‌لگورد، کورسـی و دیکـۆری پشـت كورسی وەك هی بوك و زاوا رازابووەوە، هەموو كورسی و مێزەكان وەك مرڤ لیباسیان لەبەكردبوون و پۆشتە و پـە‌رداغ بـوون، هـۆڵ زۆر رازاوە بـوو لەسـەر مێزە‌کـان بەشێوازێكی جوان جۆرەها میوە دانرابوو. هەشت نـۆ شاگرد لەئامادەباشـی دابـوون بـۆ دەسـتپێکی ئاهـە‌نگ،
تییی میوزیك ئامادە و بە مۆسیقایە‌كی غـە‌ربی نـەرم و لە‌سـە‌رخۆ پێشوازی لە‌میوانـە‌کان دەکـرا، لـە دە‌مـژمێر هە‌شــتی شــە‌وە تــاوە‌كو دوازدەی شــە‌و خــواردن و خواردنـە‌وە و هە‌ڵپـە‌رین و کـە‌یف و خۆشـی بـوو. پـاش پیرۆزبــاییکردن، بــە‌دڵێکی شــاد هــە‌موویان بــە‌رە‌وماڵ گەرانـــەوە، هێنــد شــە‌كەت و مانــدو بــوون هــەر زوو نووستن.
بۆ رۆژی دوایی خەزار بەمێردەكەی وت: بۆ حبەوێك نەگۆرین، خێم و منداڵەکانم بێ تاقـە‌ت بـووین، بـا بـە
لایەکدا بچین.
ـ بێستوون: ئـەدی دوێنـێ خۆشـترین حـە‌ومان نـە‌گۆری!
بــەر لە‌ئێسـتا، نە‌مبردنــە ســلێمانی و دوو شــە‌و لــە‌وێ ماینەوە و منداڵەکانمان بردە (چاڤی لاند)، خۆ ئێمە بـە بـە‌رددوامی لــە گە‌شـتوگوزار دایــن، ســالانـە ســێ چــوار سەفەری دەرەوەی وڵاتمان هەیە.
+ بـەخوا پیاوە‌كـە مـن لـە‌مۆڵ و باخچەو ئە‌وشـوێنانە‌ی هولێر، بێزار بووم، پێشنیاز دەكەم، گەشتێك بكەین بۆ لای ئـەو دەشـت و چـۆڵە‌وانیانە‌ی دەرەوەی شـار ، بـە‌ڵکو جەوێك بگۆڕین.
- بێستوون: باشە خۆتـان ئامـادە بکـەن، نیـو دە‌مـژمێری تر بەرێدەكەوین.
خێرا خێرا خۆیان گۆری و سواری ئۆتۆمۆبیـل بـوون و بەرێكەوتن، بۆ چەند ساتێك گوێیان لە گۆرانی گرتبـوو،
دواتر بێدەنگی شکا.
+ خەزار: دوێنێ شەو لە سەر مێزەكەی ئێمە هەر باسی چارەگە موچە و نـەبوونی پـارەبوو، خۆ خـەڵك نـازانن باسی شتی تر بکـەن، ه‌ه‌مووی هاواریـان لێە‌ه‌ڵسابوو، دە
جار لێیـان پرسـیم، ئـەم ئاهە‌نگـە‌تان چـە‌نـدی تێچـووە،
ه‌ه‌ر پێمـدە‌كرا وە‌ڵامیـان بدە‌مـە‌وە، کـە دەمـوت هە‌شـتا گەڵا، زاریان لێكدەپچراند و حچاویان ئەبڵەق دەبوو.
ـ بێستوون: حە‌قیانـە، موچەكەیان قوتی ژیانیانـە، تـۆ حیسابی خۆمـان مە‌كـە، قوربـانی گۆرە‌كـە‌ی بـاوکم بم،
ریزە دووکانێك و دوو باڵەخانەی لـە شـە‌قامی بزیشـكان بـۆ جـێ هێشـتووم، مانگانـە پێنج دەفتـە‌ر دۆلار کـرێ وەردەگـرین. حەقیانــە نــەبوونی قورســە. ئــەتوو لــەوە گەڕێ، ئەو ژنانەی باسی نـەبوونی و موچەیان کـردووە، ڕاستی ژیـانی خۆیـان خسـتۆتە روو، دەزانم بارودۆخیـان ، لەســـەر مێزە‌کـــە‌ی بیژە درۆزن دانیشتبوو، دەیوت لەم رۆژانە قە‌لێکم کری سی و پێنج کیلۆ گۆشتی هەبوو، هەموو حەپەسابووین، هەر لـە‌وێ كاك خەليل بەجواب هات، وتى: قەلم بينيوە حەوت تـا هشت كیلۆش قەڵەو بێ، بەڵام بەم شێوە‌یە‌م نەبینیوە،
بیلالی مامۆستا نەعمان ئینتەرنێتەکەی کردەوە، بەدوای قەڵەوترین قـە‌ل گـە‌را، وێنەکەشی پیشان دایـن، هـە‌ژدە
كيلۆ بـوو. مشتوو مـي بـەردەوام بـوو، وتم: بـا لـە سـەر بێژەنــە درۆزن، توشــی کێشــە‌یە‌کیش نــە‌بین. بێنمــان پێوەنا هەریەکە پێکەکەی خۆی هەڵداو وتم هاورێیان ئـەم شـاییە زۆر خۆشـە حە‌زدە‌كـە‌م هـە‌موومان بچین و پێکەوە هەڵپەڕین، قسەیان نەشکاندم و چووین، زیـاتر بۆ ئەوەم بوو، بابەتەكە بگۆڕین، نـەوەك كێشەیەكی لـێ دروست بێت.
+ باشتكرد پیاوەكە، بەخوا پێكەنینم دێ، خـەڵك چۆن ﺩەﺗﻮﺍﻧﻦ ﺩﺭۆﯼ ﻭﺍ ﺑﮑﻪﻥ.
ـ بێستوون: بە پێكەنینەوە، درۆكردنیش بووە بـە كیلۆ،
ئەو (بێژەن)ه درۆزنە حەڤدە كیلۆی خستە سەر.
+ خەزار : (بەپێكەنینەوە) حەڤدە كیلۆی درۆكرد!!
ـ (بە پێكەنینەوە) ئەوە هەر لـە قە‌لە‌كە حە‌ضدە كیلۆ، خۆ باسی زۆر شتی تـری کـرد، هـەمووی هـەر درۆبـوون،
خۆ ئەگەر هەموو درۆکانی بـە کیلۆ بـۆ حیساب بکـەم دەگاتە تەنە درۆیەك.
+ ه ه بەدەم رێگاوە هەرقسەیان دەکرد تاوەکو لە کەسنەزان تێپــە‌رین، نــازەنین و هــە‌لگورد هە‌ریە‌كــە‌و خــەریکی ئایپادەکەی خۆیان بوون و ئاگایان لەهیچ نەبوو.
+ ، دەرەوە زۆر هاوینە‌‌ی ، ڵم هە دەم ئۆتۆمبیلەکەمان، تەبریدەکەی زۆر ساردە، ساردییەکەی خەر نی فەر مانبەر ێك چـۆتە نێـو ئیسـقانم، کـە‌مێکی بکوژێنـە‌وە، بـا هەنـدێ ه‌وای گە‌رممان لێبدا.
ــ بێسـتوون: راسـت دەکـەی ئـافرەت، هـەر چـوار جـامی ئۆتومبیلەکـــەیان کـــردەوە، کی رم
پەنجەرەکانەوە وروژمی کرد.
- خەزار: بایەکی چەند خۆشە.
و دان دەبدەبەیـــەی، کـــە بـــەدیوار و بنمیچـ
ه لەگـــەڵ ئۆتۆمبیلەکە، هەڵبەز و دابەزی کرد و لە دیوی پشتەوە هاتە دیوی پێشەوەی ئۆتۆمۆبیلە‌کە و بـە‌لوتی بێستوون کـە‌وت و لــە‌جامی ئۆتۆمۆبیلە‌کــە‌وە دە‌رپــە‌ری، لــەنێو شەقام بەهەڵبەز و دابەز دەڕۆیـی، دیـاربوو نـازەنین و ه‌لگورد هەر خەریکی ئایپاد بوون، تاوەکو رێگای خۆی دۆزییەوە، رێك كەوتە نێو كەمپی ئاوارە لێقـەوماوەكانی ئێزیـدی، ئـەو ئاوارانـە‌ی لـە تـرسـی داعـش رایـانـکردبوو،
داعشی تاوانبار گەورەترین غـە‌دری لـە میللـەتی کـورد کــردووە، بەتایبــەتیش لـــە ئێزیدییـــە بێتاوانـــە‌کان،
بەدرێــژایی مێــژوو قــەتل و عــام کــراون، لــە ســەدەی ه‌ژدە‌ه‌م ئێزیدییە‌كان چارەگە ملیۆنێك بوون، كەچی لــە ســەدەی نۆزدە‌ه‌م تــە‌نە‌ا پــەنجا هــەزار کەســیان لێماوەتــە‌وە، ئێسـتا كــە‌مـتریش بوونەتــە‌وە، ئــەم وڵاتــە
وڵاتی شەر و کوشتنە، خۆ رەشە کوژی ئەرمەنییەکان هر دوێنێ پێرێ بوو، ئێسـتاش بـە ه‌ه‌زاردە‌ا مەسیحی عێ پارچەرە بوو، كە یاری بـەخۆڵ و خاشـاك دەكـرد، هـە‌ڵی گرتەوە، زۆر دڵخۆش بـوو، دڵخۆشـی ئـەم منداڵـە بەقـەد ئاهەنگی دوێنێ شەوی هەڵگورد بـوو، بـە‌ڵکو زیـاتریش!!
چــونـكە لای ئــەوان ئاهــە‌نگ و گــەران و ســوران پــارە
سەرفکردن سنوورێکی نەبوو، بۆیە چێژی شتەکانیشیان خەر نی فەر مانبەر ێك ﺯﯙﺭ ﻻ ﮐﻪﻡ ﺑﻮﻭﺑﻮﻭەﻭە، ﺧﯚ ﻫﻪﻟﮕﻮﺭﺩ ﺩﻭێﻨـێ ﭘێـﻨـﺞ ﺩەﻗـﻪ لـە سـەر کورسـییەکەی دانە‌نیشت و هەنـدێ خـەریکی
ئایپــاد بــوو، ســە‌یـری ئــەو ســەدان دە‌بدە‌یــە‌ی هــەر نەدەکرد! دواتریش خەوی لێکەوت.
ـ سێروانێ ئافرەت لەم رێیە خۆڵەوە لادەیـن زۆر خۆشـە،
شارێگایی چــەند گوندێکــە، بــە‌بـیرت دێ بــە‌هاری پــار هاتینە ئێرە.
ـ ئائا لادە، بە‌بیرم دێ، خۆشە… خۆشە.
لایـان دا و چـاویان بە‌دیمـە‌نی رێگـا و بـان و دووسێ میگەلە مەر کەوت. ئۆتۆمبیلیان راگرت و هاتنە خوارێ،
یەك دوو خولەك خۆیان پێنـەگیرا، لەبـەر ئـەم گەرمایـە رایانکردەوە نێو ئۆتۆمبیل.
ـــ خــە‌زار : پیاوە‌كــە، وابــزانم زۆر گە‌رمایــە وردە وردە
بچینەوە ماڵ باشـترە، ئـەوا کـەمێ وەختەکـەمان رۆیـی،
دەی خێرا تەبریدەکە فۆل بکە گەرمایە… .
- بێستوون: باشە.
ﺭﻭﻭﯼ ﺗﺮﻭﻣﺒێﻟﻪﻛﻪﯼ ﻭەﺭﮔێـﯾﺎ، ﺑـۆ ﺋـﻪﻭەﯼ ﺑﮕﻪﯾێﺘـﻪﻭە سـەر رێگــای خــۆی و بــەرەو مــاڵ ببنــە‌وە، لــە نـاکــاو بێستوون بینی پیرەكیسەڵێك لەدەم چەمەكەی خوارەوە هاتووە و لـە خۆرە پـۆتی دەم رێگاكـە چـە‌پۆكان دەدا و دەیەوێ لە رێگا خۆڵەکە بیەرێتەوە.
ـ بێستوون: ئەوە كيسەڵە.
ـ نازەنین و هەلگورد پێکەوە: باوکە ئۆتۆبیلەکەت راگرە دەمانــەوێ بیبیـنین، یــاری لەگــەڵ بکــەین، ئۆتــۆمبیلی ڕاگـرت و هـە‌موویان هاتنـە خـوارەوە، سـە‌یریان دەکـرد،
کیسەڵ لەترسان خۆی لە قاوغ نابوو.
ـ باوكە من ئەم كیسە‌ڵە‌م ددوێ، ددمە‌وێ بیبەمەوە ماڵ.
ـ کورم لای ئێمە ناژیێ و ددمرێ.
ـ ئاخر هەردەمەوێ.
خەر نی فەر مانبەر ێك جير ۆ ك باوكیشـی دوو دەسمـاڵ كاغــەزی لــە ئۆتۆمبیلەكــە‌ی دەرهێنـــا و کیســـەڵەکەی خســـتە دیـــوی پشـــتەوەی ئۆتۆمبیلەكە.
نــازەنین و هــە‌لگورد هــەر ئاوریــان لێدەدایـــە‌وە و سـە‌یرێکی کیسـە‌ڵە‌کە‌یان دەکـرد و پێدەکـەنین، جـامی
ئۆتۆمبیـل داخرابـوو، تەبریـد فـول بـوو، كـاتێ كیسـەڵ،
لەترسان دەستیکرد بە غاز بەردانەوە.
خەزار: ئەو بۆنە پیسە چییە؟
ـ بێستوون رەنگە، کیسەڵەکە بێ.
ـ خەزار: هەستە فرێیدە دەرەوە وا گێژبووین.
ــ نــازەنین و هــە‌لگورد: باوکــە بــە‌خوا فرێــی نــادەین،
دیبەینەوە ماڵ.
ـ بێستوون: بەراستی بۆنێکی پیسی هەیە.
ه‌ه‌ر‌جارە‌ی لـە تاس‌ه‌ی دەدا کیس‌ه‌ڵ لەترسان غازی
بەردەدایـە‌وە، تـا نــاو ئۆتۆمبیلەکـە‌ی هـەموو ژەهــراوی کرد.
ـ خەزار: بیستوون فرێیدە دەرەوە، مردم.
ـ هەڵگورد: نا دایکە خۆ ئەو کیسەڵە کارگـە‌ی غـاز نییـە،
غازەكەی تەواو بوو، ئێستا پاكەو دەیبەینە ماڵەوە.
كيسەڵ هەتا دەهات وەك كارگە هەر غـازى بـەردەدا،
دواتــر خــە‌زار خــۆی پێنــە‌گیرا جــامی ئۆتۆمبیلە‌کــە‌ی کـردەوە، کـورە بیسـتوون مــردم ئۆتۆمبیلەکــە راگــرە.
نازەنین هاواریکرد: منیش گێژ بووم، رایگـرە. بێستوون ئۆتۆمبیلی راگـرت، خـە‌زار کردییـە بۆعـە بـۆع و قوحـە
قوح و هەرلەوێ رشایەوە، بێستوون و کور و کچەکەشی گێبێبێستوون خێبرا خێدە چەمەكەو دەمـوو چـاوی شووشـت، هەوایـەکی سـاف بـۆ سـییەکانی گەڕایەوە، وەڵێ کوڕ و کچەکەی هەر گێژبوون، هێڵنجیـان جير ۆك خەر نی فەر مانبەر ێك دەهات و ئیستیفراقیان نەدەکرد. بێستوون تووند دەم و لــووتـی خــۆی گــرت و پــری دایــە کیســەڵ و فرێیدایــە دەرەوە. هـەر چـوار دەرگـای ئۆتۆمبیلەكـە‌ی بۆماوەیـك کردەوە، تـاوەکو بۆنەکـە بـرٍوات، کەچی بـێ سـوود بـوو،
ه‌مووگیانیان لە ئارەقەو ئاو وەردرا، لەبەر هەتاو سوور ه‌لگ‌ـە‌رابوون، ئـەوان کەسـانی بـەر سـیلیت و تەبریـد
بـــوون، وەك كرم ئیسراحەت بـوون، لـە وە‌تـە‌ی ژیانیـان ه‌بوو ئەوەنـدە
خۆرەتاو لێس نـە‌دابوون، خێرا سواری ئۆتۆمبیلەکەیان بوونەوە، وەڵێ هەر گێژ و هوڕ بوون، ئۆتۆمبیلەكەیان ئەو بۆنە پیسەی گرتبوو و لێی نەدەبووەوە.
ــ يياوەكە، كە گەيشتينە سەر شـە‌قامی گشـتی بـا بـە تەكسییەك برۆین، من بەرگەی ئەم بۆنە پیسە نـاگرم و دمرم.
ـ بێستوون: ئەی چی لە ئۆتۆمبیلە‌کە‌م بکەم، نانا بەرگـە
بگـرن، بۆنە‌كـە وردە تــەواو دەبێـت، هــەر جــوار جامی ئۆتۆمبیلەکەیان کردبووەوە، وژەی بـای گـەرم لـە
بناگوێی دەدان، تا گەیشتنە ماڵەوە هەرچواریان هـەر وڕ و گێسێژ بــوون، بێســتوون کــە‌مێ لــە‌وان باشـــتر بــوو،
بەپێكەنینـەوە وتـی: كـە‌س هەیـە بـەم گەرمایـە بچـێتە ﺷﻮێﻧﯽ ﻭﺍ، ﺑﻪﺧﻮﺍ ﺟﻪﻭێﮐﯽ ﺑﺎﺷﻤﺎﻥ ﮔﯚﺭﯼ.
# فازاری ژیان -
ئێوارەبـوو، مـن و دایـك و بـاوكم چـاومان بریبـووە تیڤییەکەوە، ناونـاوەش قسەمان دەکـرد. دایکـم وتـی:
بەراستی ئەو بەرنامەیەی ئـەمرۆ تۆمـارکرا لـەوانی تـر خۆشــتر دەبــێ. شــلێر دەنگــی زۆر خــۆش بــوو، کــە ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﯿــﻪﮐﺎﻧـﯽ ﺩﻩﻭﺕ ﮐــﺰﻩﻡ ﻟــﻪ ﺟﻪﺭﮔﯿﯿــﻪﻭﻩ ﺩﻩﻫــﺎﺕ ﻭ دەگەرامەوە سەردەمی جحێڵی. باوكیشم بەپێكەنینـەوە، بەرنامەکـە خـۆش دەبـێ، ئـەی دەیـانوت (ئەسـرین) و
(هەورین) میزیان بەخۆیان داکردبوو، دایکیشم ددیـوت:
عـە‌مریان نـە‌مێنێ، هە‌نـدە بـە شـلێر پێکـە‌نین، خۆیـان
بۆنەگیرا هەردووکیان میزیـان بەخۆیانـداکرد. باوکیشـم وتـی: ئـەوان بـە پاشـە‌ڵی بـە‌میزدوە گە‌رانـە‌وە ماڵـە‌وە،
بـەڵام شـلێر هونــە‌ری پێشکە‌شـکرد، حە‌فتــە‌ی داهــاتوو لەبەرنامـــەی (ژیانـــەوەی لادێ)پیشـــانی دەدەن، هـــەر سێكمان دامانــە قاقــای پێكــەنین، پــاش چـەند سـاتێك باوكم دایەود قاقای پێكەنینێك ئاو لـە چـاوانی دهاتە خواردوە.
ـ (بەزەردەخەنەوە) باوكە دیسان بەچی پێدەكەنی.
+ قسەی مام ئە‌پە‌م هاتەوە بیر.
ـ مام ئەپە چی وتووە؟
لەبەر پێکەنین نەیدەتوانی قسەبکات، هەرچۆنێ بـوو بەپچڕپچڕی وتی: مام ئەپە دەیـوت: ئـەو قـون ئـاخورە دۆڵێن میزی بەخۆیدا کردووە.
- کێ قون ئاخورە؟
+ (بەپێكەنینەوە)، هەورین هەورین…
لــە‌ناکاو بــاوکم کۆنـترۆلە‌کــە‌ی دەسـت دایــێ و کــە
ناڵەکـە‌ی گـۆری، هەواڵەکان بـوو، کـە‌مێکی تــر دەنگـی تەلەفزیۆنەکـەی خۆشـکرد، بـاس هـەر باسـی قـبەیرانی دارایـ
خەر نی فەر مانبەر ێك ه‌واڵێکیانـدا باسی ئـەو پێشـمە‌رگە‌یە‌ی دەکـرد، کـە لـە
شاری هەولێر لەبەر نـەبوونی و نـە‌توانینی دابینکردنـی پارەی کرێی خانوو خۆی کوشتووە، هەستم کـرد بـاوکم بـە هێمنــی دە‌گــری دایكیشــم فرمێسـك لــە چــاوە‌كانی قەتیس مـابوو و وتـی: بەراسـتی مایـە‌ی سە‌رسـوورمانە
دەڵێن پارەی نانخواردنیشیان لێدەگێرنـەوە، منـیش وتم:
دوێنـێ شـەو حجومعـە كـانـی لە‌لـە‌یـی لـە فە‌یسـبوكە‌كە‌ی رە‌اتێکی بارەی پێشمەرگەیێكەوە نووسیبوو، بەراستی كاریگەربوو.
بـاوكـم هاتــە وەڵام، چـی نووسـیبوو، منــیش ئــەوەی ﺧﻮێﻨﺪﺑﻮﻭﻣــﻪﻭە ﺑــۆﻡ ﮔێڕﺍﻧــﻪﻭە: ﺳێﺷــﻪﻣﻤﻪﯼ ڕﺍﺑــﺮﺩﻭﻭ بەرێكـــەوت بـــەلای چێســتخانەكەی كـــاك ســـەردار دا تێپـە‌ریم، پێشـمە‌رگە‌یە‌کم بینسی، کـە بە‌تـە‌نە‌ا بـە‌دیار كۆســـتەرێكەوە دۆش دامـــابوو، لێســى نـزیـــك کەوتمـە‌وە و پێمـوتێکاکـە هەسـت دەکـەم کـە‌گرفتێکت ه‌یسە، پێمخۆشـــە چارە‌ســـە‌رکردنی گرفتە‌کـــە‌ت هاوكاریـت بكـەم، ئـەویش بە‌مە‌لوولییـە‌وە وتـی: كێشـە‌م نییـە، منــیش وازم لێنــهێنا وتم: کاکــە مــن خــە‌لێکی ئەمشارەم، ناهێڵم برۆی تاگرفتەکەتم پێنـەڵێی، ئـەویش راسـتەوخۆ فرمێسـك بە‌چـاوانیدا هاتــە خـواردو وتــی:
هاورێكـانم چـونەتە ئـەم چێشـتخانەیە بـوۆ نــانخواردن،
بـهۆام مـن پـاردم پێنـە‌بوو تابچـم نـان بخـۆم، هاورێیـان باوەر بكەن ئەو پێشمەرگەیە بەکوڵ دەگریـا و هەنسکی دەدا، یـــەکێك لـــەهاورێكانی گـــوتی: زۆر لەگەڵمان نـە‌هات بـۆ نـانخواردن، بەدەسـت خـۆم نـەبوو دەسـتمكرد بــەگریان و پێشـمەرگەكەش لەبەرخۆیــەوە دەیگـوت: خـەمی خـۆم نییـە، خـەمی منداڵە‌كانمـە، کـە
دەڕۆژە هـیـج پارەیـە‌کیان لەبەردەسـت نـیـە، تەنانــەت کەس بە قەرزیش نایانداتێ.
دایك و بـاوكم پێشـتر نـاخیـان حۆشـی ددا و ئامـادەی گریـانێکی بـە‌کوڵ بـوون، هە‌رکـە ئەمــەم بــۆ گێرانــە‌وە دایانــە پرمــەی گریــان و منــیش لە‌گە‌ڵیانــدا هـۆن هـۆن ﮔﺮﯾﺎﻡ.
جير ۆك
## خەونی فەرمانبەریك V
لــە رۆژێکــی هاوینــدا فە‌رمانبــە‌رێکی مانــدوو دوای ئەوەی لە فەرمانگە گەرایـەوە، بێجامەکەی لەبـەرکرد و دەست و قاچ و دەم و چاوی جوان شوشت، ببۆ ئـەوەی دەروونـــى كـــەمێك ئـــارام بێتـــەوە، پەرداغـــە ئـــاوێكی کەلەتـــەزێنی خــواردەوە، لەســـەر ســفرەی نـــانخواردن دانیشت و خێزانەکەی بەیەلە خواردنەکەی بۆ هێناو ﺭﻭﻭﯼ ﻟﻪ ﻣێﺭﺩﻩﮐﻪﯼ ﮐﺮﺩﻭ ﻭﺗﯽ:
ـ پیاوەکە غاز و برنج و شەکرمان نەماوە.
ـ باشە ئافردت.
دەســـتیکرد بـــەخواردنی رۆن و چـــەند پەرداغــە ماستاوێکیشــی خــواردەوە، دوای ئـــەوەی لـــە نــانخواردن بـووەوە، هێنــدە مانــدو بــوو توانــای نــەبوو دەست و دەمی بشوات، لەسەر دۆشەكێكی تەنك و شیتاڵ شــیتاڵ راکشــاو ســە‌رینە‌كە‌ی خســتە بنســە‌ری و یــەك ﺩﻭﻭﺟﺎﺭ ﺳـﻪﯾـﺮﯼ ﺑﻨـﻤـﯿـﭻ ﻭ ﺩﯾـﻮﺍﺭﻩ ﺩﺍﻫێﺯﺭﺍﻭﻩﮐـﻪﯼ ﮐـﺮﺩ ﻭ یەك دوو هەناسەی هەڵكێشاو خـە‌و چاوەكانی بـردەوە.
خــە‌وێكی قــوڵ… خــە‌وێكی قــورس خــە‌وێك تێگــر‌ا جەســتەی ببــو بــهەڕۆ، دەمــژمێر ســێ و بیسـت دەقــەبوو، زەنگــی موبایلەکــەی لێــدا، لەخـــەو ڕاپــەری دەستی بۆ موبایلەکەی برد.
ـ ئەلو، بەڵێ فەرموو.
+ موبایلی مام ودسمانە.
نەخێر قوربان هی ئەو نییە.
+ئەی موبایلی کێیە؟
ـ موبایلی (فەرهاد)ه، هی مام ودسمان نییە.
هێشـــتا چــاوی خـــە‌واڵو بـــوو ســـە‌رخە‌وێکی بـــۆ نەشـکاندبوو، راکشـا و قاچـی راسـتەی دەجوڵنــدەوە و جەستەی وەك لانك دەهەژا، بیری دەكـردەوە، خەیاڵوی خەر نی فەر مانبەر ێك بـوو، خــە‌یاڵێکی چــڕ نــاخی داپۆشــی بــوو، وای هەسـت دەکـرد، کـە ئێسـتا لـەنێو باخچـە‌یە‌کی پــرٍ لـە گوڵـە و پارچە هەورەكان لەچیمەنی باخچەكە نزیك بوونەتەوە و بەئەنـــدازەی بـــەرزی دوو مـــەتـر لـــە چـــیمەنەکەوە بـەرزترن، لــەو کاتــە‌دا بــیری لــەوە دەکــردەوە کــە بــە
پەیژەیـــەك ســـەركەوێتە ســـەر پارچـــە هەورەكـــە و ڕووب بۆبشکێنێ…خەو لەچاوی کەوت و دەستیکرد بەپرخە پـــرخ، لـــە‌دە‌رگا درا(شـــرق، شـــرق، شـــراق…)دەتگوت ئاسنگەرە پلێت راست دەکاتەوە.
ﻟﻪﮔﻪڵ ﻟﻪ ﺩﻩﺭﮔﺎ ﻟێﺪﺍﻧﯿﺶ(ﺟﭙﺟﭙﺟﭙ)ﺣﻪڕﻩﺳﯿﺶ ﻟێﺪﺭﺍ.
لـە خـە‌و راچـە‌نی، خودایـە خێربـێ، بە‌راپـە‌ڕ چـوو دەرگای کردەوە، بینی زەلامێکی زێتـەبۆزی سمێلێ بـابرە و منداڵێکی لاواز و سیسی حەوت هەشت ساڵان لەپشت ددگا ودستاون.
ـ فەرموون فەرموون.
ـ سمێڵ بابرێ لەڕای خوا خێـرت دەگـاتێ یارمەتییـەکمان بدە، هەژار و نەدارین، ئەو منداڵەش باوکی شەهیدە و ﺯﯙﺭ ﺩەﺳﺖ ﮐﻮﺭﺗﯿﻦ. ﻓەﺭﻣﺎﻧﺒەﺭەﮐﻪ ﺑەﺭەﻭ ﮊﻭﻭﺭ ﭼﻮﻭ ﺑـﯚ ئەوەی پارە بهێنێ، منداڵەکە چریکاندی مامۆستا مامـە تينوومە.
ـ فەرمانبەرەكە: باشە بەجاوان.
چووە ژووردوە هەناسەیەکی هەڵکێشا و لە دڵی خۆی دەیـوت: لەوانەیـە مــن زۆر دەوڵەمەنــد بم! لــەم شــارە گەورەیە، لـەم وڵاتـە فراوانـە، سـەد مـە‌تـرم زدوی دەست ناکـە‌وێت، تـا کـوۆیتێکی لـیێ قیـت بکەمـەوە. وەسـیەتی دایکم لەبیرناکەم هەموو حارێ دەیوت: فەرهاد کەسێك کە هاتـە بـە‌ردەرگات هـەرگیز نائوێدی مەکـە، بـەپێی توانای خۆت شتێکی بددیێ.
خەر نی فەر مانبەر ێك جبر ۆك چووە ژورێ و دەستی بۆ گیرفانی بـرد و دزدانەکـەی کردەوە و سەیریکرد و پارەکەی ژمارد، حەوت هەزار و پێنێج سەد دینـاری تێدابوو، لەبەرخۆیـەوە دەیـوت: لـە هەموو مـاڵی دونیـا ئەوەنـدە شـکدەبەم، هێشـتا نـۆ رۆژ ماوە بۆ وەرگرتنى موچە، ئەگەر دوانـەخرێ. كەمێك ڕاماو پێنج سەد دینارەکەی دوو دووسەدو پەنجایی بوو ه‌لگرت و بەرەو دەرگاكە هات، یـە‌کێ دووسـە‌د و پـەنجا دیناری خستە مستیان و دیـاربوو سمێـڵ بـابر پێـی کـەم بـوو، بـە‌زمانی جە‌سـتە نـارەزایی دەربـری. سـوراحییە
ئاوەکەی وەرگرت و پـەرداخێکی بـەکورە بچـکوکەکە داو بێنی بە سوراحییەکە ناو و نیوەی خواردەوە و نیوەشی بەسەر سینگی خۆی یۆکـرد. فەرمانبەرەکە دەرگاکەی پێوەدا و هاتەوە سەرحبێ، هێشتا چاوی خەواڵوو بـوو،
بیری لەوە دەکردەوە تـۆ بلێی منداڵە شـەهید بـێ؟ نانـا شێوەی هەر لە زەلامەکە دەچوو، رەنگە کوری خێی ببێ هر بۆئە‌وە‌یانە لە هر ماڵێك دووجار پـارە وە‌ربگـرن.
دیســان خــەو جــاوی بــردەوە، ماســتاوە‌كە زۆرکــاری تێكردبوو، وەك چۆن بـە‌نجكرابێ بـۆ خـە‌و ئـاوا هەسـتی بەقورسایی جەستەیی و بێتاقەتی دەکـرد. یاکشـاو پـاش چەند خولەكێك كەوتەوە خەوێكی قـوڵ، خـەونی بینـی لــەو خە‌وە‌یــدا پارچــە زە‌وییــە‌کی چوارســە‌د مــە‌تری وەرگرتـووە، کردوویـەتی بــە خـانوو، خـانووێکی خـۆش هە ﺭەنگاورەنگە، پەپوولە بە لەنجەو لار بەسەر گوڵەکانـدا گوزەر دەکەن، حـەوز و فـوارەی ئـاو لـە‌ولاوە گوڵـە‌کان ئاوپرژێن دەکەن، خۆیی و منـداڵ و ژنەکـەی لـە‌دەوری مێزێبێك دانیشـتوون بــە‌جلی جــوان و ڕازاوە، ســینگ و بــە‌رۆك و دەســت و مە‌چــە‌كی ژنە‌كــە‌ی بــە ئـــالْتوون داپۆشراوە، منداڵەکانی بەجوانترین بووکە شوشە یـاری دەکـەن، لەولاشـەوە ئۆتـومبیلێکی جـوان لـەنێو گـە‌راج خەر نی فەر مانبەر ێك ــ
ڕاوەستێنراوە، ئاسمان ڕەنگاو ڕەنگە، گەڵای درەختەکانی حەوشـــە مۆســیقایەکی ئـــارام دەرژێننـــە دەروونـــە‌وە،
لەناخی خۆیـە‌وە دەیوت: ئۆخـە‌ی لـە‌کۆڵ کرێی خـانوو بوومــەوە، پێدە‌كــە‌نی و رۆحــی دەبــوو بــە پە‌پوولــە و لەگەڵ پەپوولەکانی حەوشە تێکدەئاڵاو شیلەی گوڵنی دەمێژی، دیـوار بـهێووی پێدەکەنی بـە لێشاو پەپوولەو بولبول دەهاتنە نێو حەوشەكەی، بەناو یەكە یەكەی ژووری دەسـ
خانووەکــەی چــاوانـی تێرنــەدەبوون. لــە ناکــاو کارەبــا کوژایەوە و ژوور بوو بە ژیلەمۆ و جەستەی هەموو لـە ئارەقە وەردرا، خەونەکەی ئاوەژوو بووەوە، خانووەکەی لێی بووە گورگێکی برسی و دەرگای حەوشە بووە دەموو كەڵبە! چیمەنی حەوشە بووە تووك و دەست و چەپۆك و هەردوو پەنجەرەی دیوی پێشەوەی ماڵەکـەی بوونـە
دوو و فەرمانبەرەکـە دەکـە‌وتوو قـە‌پی لێـدەدا، فەرمانبەرەکـە
ه‌ناسە برکێی بوو، ه‌ه‌ر رایدەکرد…بە‌رانە‌کە بخۆ مـن
مەخۆ، مەبەستی لەبەرانەكە ئەوەبوو، كە چەند ساڵێك بەرلەئێســـتا(باحبی )یەك دامـــە‌زرابوو، لـــە حە‌فتـــە‌ی یە‌کە‌مـــدا فـــۆرمی زدوی دابەشکردن هاتبوو، ئەویش پریکردبووەوە، دڵیشی زۆر خـــۆش بـــوو، وایـــدەزانی پـــاش مـــانگێکی تـــر زەوی وەردەگرن، بۆیـە بـاجی سـە‌بری وتبـووی: هاورێیـان مـن بیرۆکەیـەکم هەیـە، ئـەو دەوروپشـتەی فەرمانگەکـەمان چۆڵەوانییە و هەمووشی گیا و گۆڵە، بـۆ بـە هـە‌موومان بـــە‌رخێك نـــە‌كرین، ئە‌وماودیـــە بـــە‌خێوی ددكـــە‌ین،
کاتێکیش زدویمان ودرگرت سەری دە‌ب‌رین و دە‌یخۆین.
(ســـڵیوە عـــە‌ودیش) فە‌رمانبـــە‌رێکی دێـــرین ،
بەپێکەنینــەوە پێسی وتبــووێ (بــاحجی ســـەبری) ئـــەو بەرخەی تۆ دەبێتە بـەران و پیریـش دەبێ و مـرداریش خەر نی فەر مانبەر ێك دەبێتـەوە، كەچی زەویـش هـەر وەرنـاگری، یـان كاتێـك وەریــدەگری لــە شــوێنێکی وادەبــێ پــارە ناکــا و هــیچ سوودێکی بـۆ تـوۆ نـابێ، چـونـکە پـاش بیسـت سـاڵی تــر خزمەتگوزاری دەگاتێ، گەر پاش بیست ساڵی تر پارەشی كرد، ئەوا وەك ئەم وتەیـەی لێدێ: ((هەتا ددان هەبوو پلاو نەبوو، ئێستا پلاو زۆردو ددان نییە)).
بەدەم خەوە دەیوتە بەرخەکەی یاسەبری بخۆ من مەخۆ. هەر هاواری دەکرد زدویـم نـاوێ، خـانـووم نـاوێ،
زەویم نـاوێ، نـامـە‌وێ، نـامـە‌وێ…لـە پـرِ لـە خەونـە‌كـە‌ی راچـە‌نی و هــەموو گیــانی دە‌لــە‌رزی، کــاتێ چــاوی بــە
خـــانـوە كەلاوەكـــە كـــەوت، وتـ
ه‌ناسە‌یە‌کی قوڵی هەڵکێشا و چووە دەرەوە، بـۆ ئـەوەی ه‌وایــە‌کی فێنکـی بـوّ بێت، بـەڵام لـە ه‌ـاڵاوی ئــاگر و دەنگ ی جکجیکەرە بـەولاوە هیچ ی تـر نــەبوو، لەسـەر خۆیـە‌وە بـیری لـەم کرێکـارە هە‌ژارانـە دەکـردەوە، کـە
بەرامبەر خانووەكەی لەبەر ئـەم ئـاگرە رەنـج دەكێشن.
سەری بڵند کرد و بەتەنیشت سەعاتی کارەباکەی پارچە کاغەزێکی بینی سەیریکرد، هەشتا و شەش هەزار دینـار پارەی کارەبا هاتووە، تێرامـاو خـەم دایگـرت، ئارەقـە‌ش وەك نمەی باران بەنێو چەوان و لاملی دەهاتە خوارەوە،
لەو كاتەدا پیكابە غازێـك بەبـەر دەرگـە‌یان تێپـەر بـوو،
یـاڵ غـاز، یـاڵ غـاز… لـە ژووردودش بۆڵـە‌بۆڵ و زیـرە‌ی منداڵەکانی بەرپابوو، لەبەر گەرمای ئەم هاوینە توشەی بێ كارەبا، دەم و لێو تەڵخ و وشك تەبیعەت ژاكاو ببـوو.
راستەوخۆ حـە‌وت ه‌ه‌زار دینارەکـە‌ی نێـو حجزدانەکـە‌ی هاتــەوە بــیر ئەوەنــدەی تــر شــپرزە و بــێ هێـیز بــوو،
داواکاری حل و بەرگی خێزان و منداڵەکانی هاتەوە بییر ،
بوتلە غاز و شتەکانی تـری هاتـەوە بـیر ، چـاوی ڕە‌شـکە‌و پێشێدەکێرد و سێبەری کـابرای خـاوەن مـاڵ وەك ئیزرائیل دەهاتە پێش چاوی و ئەوەندەی تر هەڵبزرکاو دەمی وشك بوو، چووە ژوورەوە و دەستی بۆئاوەكە بـرد ئاو چ ئاو ئەوەندە گەرم ببوو، ببوو بە شیر.
جير ۆك
## كەوەندەى تر بالریم تورس كرد د
بـە منـداڵی زۆر هـۆگری یـاری کـە‌لایانێ بـووم، نـەك هـــەر منـــدالان، بـــە‌لێو گـــە‌ورە‌كانیش هـــە‌روابوون،
وەرزی ، بن نێوحەسارەكاندا بەردەوام دوو سێ تاخم یارییان دەكرد،
تەنانەت لـە رۆژانـی بـاران بارینیشـدا دەچووینە هۆری ئاژەڵان و یاریمان دەکرد، ئەوانەی یاریشیان نەدەکرد بـە حە‌كوشـێكە‌وە (تــە‌ق، تــە‌ق، تــە‌ق) خــەریکی دروسـت کردنـی کـە‌لا بـوون، (لێـزان)ی کـوری خـاڵم وتـی: بـا بـە نیــوەیی کەلابــە‌رد دروســت بکــەین، کــە زۆر بــوون دەیانفرۆشـــین و پارەکـــەش دەکـــەین، چـــووین شووشەیەکی ئاوەتەماتـەمان هێنـا و سـە‌رقەیاغەکەمان کردەوە جوان شوشتمان و بەڵێنمانـدا تـاوەکو پـرٍ کـە‌لای نەکەین کەلاکان بەش نەکەین و نەیانفرۆشین، چوینە دەشت و دەر کۆمـەڵێ خڕکـە و پارچـە بـەردی جوانمـان هێنـــا، دەســتمانکرد بەدروســتکردنی کـــەلا، پێکــەوە
دروسـتمان دەكـردن، هەنـدێك ئـەو چە‌كوشـى لێـدەدا و ه‌ندێكیش من، بەم شێوەیە دوو کەلامان دروست کرد و خۆشییەك پەرییە دڵمان، خستمانە نێو شووشەكەو سەرمان داخست، بەراسـتی دیمەنێکی جوانیـان هـە‌بوو،
کەلایەکیان خاڵدار و ئەوەی تریان قاوەیی و سپی بوو،
هێنـدەمان لەشـاخ سـووی بـوو و (رۆنـی زەیتون)یشـمان لێـدابوون، وەك جــووتێ ماســی نێـو حــە‌وز لــە‌جوانیا دەترسکانەوە، دڵمان زۆر پێیان خۆش بـوو، لێـزان وتـی:
بـەم تـە‌رحـە کـە‌لاکان زۆر دەکەین و دەیـان فرۆشـین و مامەڵــەی پێوەدەکــەین، دواتــریش بەکــەیف و ماشــای خۆمـان شـتی پێدەكرین، لـەداهاتوو كارگەیـە‌ك پێكـە‌وە
جير ۆك ــ
دادەنێین، ئـیتر کەوتبووینـە کـە‌یف و خۆشـی، پـاش دوو ڕۆژ هەوڵدان كەلایـەكی ترمـان نزیـك بـووەوە لـە تـەواو بوون، كەچی لـە‌كاتی چـە‌كوش لێدان لـە دەسـتـم شـكا و لێـزان لـێم تووڕەبـوو و وتــی: هیچـکە کــە‌لا بــە‌نیوەیی دروســت ناکــە‌ین، شـــریکایە‌تی نـــە‌ما و خە‌ونـــە‌کانی ﺩﺭﻭﺳـﺘﻜﺮﺩﻧـﯽ ﻛﺎﺭﮔـﻪ ﻭ ﺩەﻭڵەﻣەﻧـﺪ ﺑـﻮﻭﻥ ﻛﯚﺗـﺎﯾﯽ ﻫـﺎﺕ.
چەند حبارێکی تـر پێمـوتێ کـورە بـا بـە‌رددوام بـین لـە
دروستكردنى كەلا، كەچى لێزان متـە‌قى لێوە نـە‌هات و بەسەر راوەشاندن نارەزایی خۆی دەربری. وتم: ئاساییە،
دوو کەلامان دروست کـردووە، دانەیـەکیان بـدە بـە مـن،
یەکێکیشیان بۆخۆت هەلگرە، لێم بەرق کەوت و کەوتـە منگەمینگ و مـل و مـۆکردن و کـەمێ دوورکەوتـەوە و ئینجا بەهشتاوی رایکـرد و وتـی: سـیق و دیـق بکـە‌ی هـیچ کە‌لایــە‌کت نــادەمێ!! منــیش بــە‌دووی کــە‌وتم و راومنا، رایکردە ماڵەوە، بەرامبەر ماڵەکەیان مەیـدانێك بـوو، کـە بە‌مە‌یـدانی ئە‌سـپە بـەرد نــاوی دە‌رکردبـوو،
چونکە لە ناوەراستی مەیدانەکە بەردێکی گەورە هەبوو هێنـدەی دوو بوتڵە غـاز دەبـوو، شێوەی زۆر لـە ئەسـپ دەچوو، کەمێکیش سەری لە گای باڵداری ئاشوورییەکان دەچوو، بەمنداڵی سواری ئـەم بـە‌ردە دەبوون و سـەر و گێلاکیمان دەگرت و هەڵبەز و دابەزمان لەسەری دەکرد و دەکەوتینە خەیاڵ و خۆشی، واماندەزانی کـە ئەسـپەو ئەوە تەرەدانێ دەکات، خی و هۆری درهەم و کەلایەکانی نێـو باخــهێمان لــە‌كاتی هە‌ڵبــە‌ز و دابــە‌ز كــردن، ودك خرمــەی نــار و بزمــاری ئەسـپ خــۆش بــوو، زۆر حــار دەمانکردە ماتۆڕ و وڕە وڕو زینـەزینمان دەکـرد، جـاری واش هەبوو دوو بۆ سێ منداڵ سوری ئەسپە بەردینەکە دەبـــووین و بەخـــەیاڵ زۆر مەملەکـــەت و وڵاتانمـــان دەکـرد…ئیـتر لێـزان هـەر لـەدەرگای حە‌وشـە‌وە سـە‌یـری یــاری کــە‌لایانێی دەکــرد و نە‌یــدە‌وێرا بــەم کە‌رخــە‌دا بێتەوە، کە زانى چارەی ناچارە، ناتوانێ هەر لـە‌کونی ژووردوە بمێنێتــەوە، ناچــار تەســلیم بــوو و كەلایــەكی دامێ و کارگەکەمان هەڵوەشاندەوە و کۆتایی پێهات.
لێــزان مێــرد منــداڵێکی بــێ داروبــار بــوو، جــۆرە نەخۆشییەکی هەبوو دکتۆر هەندێ خواردنی لێقەدەغە کردبوو، بەتایبەتی ئەوشتانەی لـە گـە‌نم بەرەـەم دێن،
لەگەڵ ئەوەش لە شەردا نە‌دە‌بە‌زی و هەر لە هێرشـبردن دابوو، رۆژێكیـان لەگـەڵ (سـامـر) بـە شـە‌رهاتن، (سـامـر)
مێردمنداڵێکی کەتەو قەڵەو و بەتاقەت بـوو، گوێپـەڕەی ملى دەتگوت كۆپەلانـە، هەمیشـە چـە‌نكێك دیژلەمـە‌ی پێبـوو و دەیخـوارد، قانــدری شــە‌كر و شــیرینی بــوو.
بەچــەپۆك و شــەق و پێلەقــە كەوتــە ســەر (لێــزان)ی قوربەسەر، هەنـدەی نـەمابوو ساوەردانی بـدری، منـیش لەبــەر ئــەوەی کــوری خــاڵم بــوو، زۆر بــە‌زەیـم پێیــدا هاتەوە، دارێکی حە‌یزە‌رانی درێژم پێبوو، پێم وایـە هی ئەسـتوندەگی ئــەو خێوەتانــە بــوو کــهە بــۆ ســهەربازی کاردە‌ات و دوای راپە‌رینە‌‌ی (۱۹۹۱)
ربازگە‌کان چـــۆڵکرابون و تی عس رایکردبوو، خەڵك شـتیان دەهێنـا، منـیش لەدەسـتی دوو ئـــە‌وە‌م دەســت کــە‌وتبوو، هــە‌تا هێـــزم تێــدابوو دار حـــە‌یزدرانم بــە‌رزکردە‌وە، بۆئــەوەی لــە تە‌پلە‌ســە‌ری
(سامر)ی بـدەم و یارمـەتی کـوری خـالّم بـدەم، (سـامر)
وەك كەڵەبابــە چــە‌رخە (لێــزان)ی دەســووڕانـد، لـــەم ســوڕاندن و وەرگێــڕ و داگێـــرەدا بــوو، مەترەقەكـــەم راوەشـاند!! لـە بەدبـە‌ختی ئـەو رێیـك لـە‌جیاتی ئـەوەی بەسەری (سامر) بكەوێ، بەتەپڵە سەری لێنزان كـە‌وت و ئەوەندەی تر بـاریـم قـورس کـرد!! لێـزان ئەوەنـدەی تـر ﺯﯾـﺮەﯼ ﻟێﻬەﺳـﺘﺎ ﻭ ﺩەﺳـﺘﯽ ﺑـﻪ ﭼﻮﻭڕەﭼـﻮﻭڕ ﮐـﺮﺩ، ﻫێﻧـﺪ ترسام و وتم: کوشتم و حـە‌یاتی ردشـم لێبێری!! لـە‌ناخی خۆم دەمـوت: پەكوو!!ئـەوە چـيم كـرد، دواتـر یـەك دوو مــە‌تـرە‌قم لە‌نێوشــانـی (ســامـر)دا، هەســتـم کــرد لێــزان تۆزێك هێور بوودوە و ئاهێكی لە جەرگی گەرا.
جير ۆك
## بەس جیکام نییە و
دەڵێن لە زەمانێكی زۆر كۆندا كور و كچێك حـەزیان لێككردبـوو، رۆژانــە كورەكــە بــە بــەردەم مــاڵی كچـە‌كە
تێدەپەڕی، کچەش بەبیانووی بەردەرگا شوشتن کورەی دەبینی، سەرەتا هەر سەیركردنێك بوو، رۆژانە ئـەمكارە ﺩﻭﻭﺑـﺎﺭﻩ ﺩﻩﺑـﻮﻭﺩﻭﻩ، ﺩﻭﺍﺗــﺮ ﻭﺍﯾﻠێﻬـﺎﺕ ﮐــﻮﺭﻩ ﺳــﻪﻻﻣﯽ ﻟــﻪ کچەکە دەکرد و ئەویش وەڵامی دەدایەوە، کوڕەی عاشق ﺯﯙﺭ ﺑـﯿﺮﯼ ﺩەﮐـﺮﺩەﻭە ﺷـﻮێﻨێﻙ ﺑﺪﯙﺯێتــﻪﻭە، ﺑــۆ ﺋــﻪﻭەﯼ لەگەڵ کچەکە پێکەوە دابنیشن، کەچی شوێنێکی وای شك نــەدەبرد، رۆژێكیــان بــە كچــە‌كە‌ى وت: هــەر كــە
پیاوەکان بۆ نوێژی عەسر چوونە مزگەوت، تـۆش وەرە حەوشــەی مزگــەوت و بچــۆ لەپــەنا بــیرە دار توەکــە دابنیشە! ئینجا منیش دێم، کچەکەش زۆری حەزدەکرد کوڕەکـە ببینـێ و لەگـهێی دابنیشێ، بۆیــە یەزامەنــدی دەربری، هەر کە پیاوەکان چوونە مزگەوت، کچە هاتـە حەوشەی مزگەوت و لەپەنا دارەکـە دانیشت و کـوڕەش چـووە لای. دوای ئـەوەی نوێـژ تـەواو بـوو و خەڵکەکـە
پەرتــەیان لێکــرد، مــەلا پیاســەیەکی بــەنێو حەوشــەی مزگەوتـدا كـرد، بینـی لـە‌بن دار تووەكـە كـور و كچـێك دنیشتوون و قسە‌دە‌كە‌ن.
مـــەلا چــاوی چــووە پشــتی ســەری و بە‌هە‌شــتاوی هە پێیوتێ ئەوە چی دەکەن لێرە!؟ هیچ و پوچینە، بمـرن بۆخۆتان باشـترە، عـە‌یبێ ناكـەن، شـە‌رم ناكـەن، خواتـان نییە، دینت‌ان نیی‌ه، بۆچی ه‌اتوونە‌تـە مزگـە‌وت!؟ لـەو قسانەدابوو کچەی تۆقیـو ڕادەکـاو کـورەی دامـاو لـە‌وێ بەحێ دەمێنێ. مەلا ئەوەندەی تر تورە دەبێ: كـورە تـۆ خـوات نییـە، دینـت نییـە، پێغەمبـە‌رت نییـە…کورەی خەر نی فەر مانبەر ێك داماو دێتە وەڵام و دەڵێ: مامۆستا گیـان هـەموو شتێكم هیە بەس جێگام نییە.
ئــەمرۆ چــومە کتێبخانــە‌ی گشــتی هــەمان دیمــە‌نم بینییەوە، کور و کچێك هاتبوونـە کتێبخانـە، ئـەوان بـۆ خوێندنەوەی کتێب نەهاتبوون، بۆئەوە هاتبوون یـەکتر بیینن و پێکـە‌وە دوو قسـە بکـەن، کەچی بە‌رێوە‌بـە‌ری
کتێبخانە هەر بە‌دە‌وریانە‌وە‌بوو، کور و کچەکە ناوە ناوە
لێکـــدوور دەکەوتنـــە‌وە، یری کیان ،
بەرێوەبەرەكە بە زمانی ئاماژە بە كچەكەی دەوت: گەر کتێبــت دەوێ بــۆت دێسنم، ئــە‌ویش هــیچ وەڵامـــی نەدەدایــەوە، دواتــر كــور و كچــەكە لەپــەنا دینگەیــەك دانیشـــتن و خۆیـــان بـــە خوێندنـــە‌وە‌ی رۆژنامە‌یـــە‌ك خـە‌ریککرد، کورە‌کـە دە‌سـکی چـاویلکە‌کە‌ی خسـتبووە
نێـــودەمی و ئـــارامی بـــە‌خۆی دەبەخشـــی، کەچـــی بەرێوەبەرەكە لە خەفەتان رەنگی سوور هەلگەرابوو و هــەر دە‌ـات و دەچــو، ناوەنــاوەش لــە بە‌رامبــە‌ریان دادەنیشت و بــە‌بوغزەوە تێبی دەروانــین، دواتــر زیــاتـر توورە بوو، کورسییەکەی لێیان نزیککردەوە و ه‌ه‌ر سێ مـە‌تـرێك لێیـان دوور بـوو، برۆكـانی تێكنـابوو و كـە‌مێ ســەری داخســتبوو و لە‌ســـە‌رووی چــایلكە‌كە‌وە تێـــی ﺩەڕﻭﺍﻧــﻴﻦ، ﻧـﺎﻭەﻧــﺎﻭەﺵ ﺑــۆ ﭼــﺮﻛﻪﻳﻪﻙ، ﻳــﺎﻥ ﺩﻭﻭ ﭼــﺮﻛﻪ
چاوەکانی دادەخست و دواتر تێیدەڕوانین. کچەی دامـاو پەنجـە‌كانی دەخسـتە دەمــی و نینۆکــە‌كانی دەقرتانــد،
ناوەنــاوەش ســەری دەخورانــد لەترســا هەســتا رۆیــی،
بەدەم ڕۆیشتنەوە لەپشتەوە بەدەستی چەپی توند قۆڵی راســتە‌ی خــۆی گــرت و هــە‌نگاوە‌کانی خێراتـــر کــرد،
بەرێوەبەرەکەش بەتووڕەییەوە سەیری کورەکەی دەکرد و لێوەکـــانی لەشـــێوەی نـــاڕەزایی و پرتکردن دەحووڵنــد، بــەزمانی جەســتە ئــەو قســانەی مـــەلا بـــە کـورەی وتبـوو، ئەمانــەی پێـدەگوت، کـورەش نـاوەنــاوە سەیرێکی بەڕێوەبەرەکەی دەکرد و هەناسەیەکی قـوڵی ه‌ڵدە و زمانی جە
خەمبارەكانییەوە دیاربوو دەیوتە هەموو شـتێكم هەیـە بەس جێگام نییە.
جير ۆك
## لازارەكانى لاسل
كاتی ئـەوە هاتبوو دایكـم سـە‌ردانی پزیشـك بكـات،
بۆیــە پــاش نیوەرۆکــەی زوو بەرێکــە‌وتین، هــەر کــە
گەیشـــتینە شـــە‌قامی پزیشـــکانی هـــە‌ولێر، چـــوینە نۆرینگەکەو سکرتێرەکەو سێ ژن دانیشتبوون، هێشتا ﺩەﻣﮋﻣێﺭ ﺳێ ﺑﻮﻭ، ﺳـﻜﺮﺗێﺭەﻛﻪ ﻭﺗـﻰ: ﭘﺰﯾﺸﻚ ﺩەﻣـﮋﻣێﺭ جوار دێت.
ـ ﺯەﺣﻤەﺕ ﻧەﺑێ ﭼەﻧﺪ ﻧﺎﻭﻣﺎﻥ ﻟە ﭘێﺷە؟
+ ئەم سێ ئافرەتەو چوار كەسیش تە‌لە‌فۆنیان کـردووە
و ناوم نووسیون.
ـ باشە ناوی (بەفرین عەزیز)ش بنووسە.
پاش نووسینی ناو و دانیشتنی پێنج خولەك، دایکم و سێ ژنەکــهێ تـــر کەوتنــە قســە‌کردن و گێرانــە‌وەی بەسەرهات و چۆنیەتی دروستکردنی چێشت و… تەمنی حەوت ساڵ بوو نان و پیازیان پێکەوە خواردبوو.
منیش بە دایکم وت: تا دەردوە دەچم و کەمێکی تـر دەگەرێمــە‌وە. هــەر کــە ه‌اتمــە دەرەوە، لــە بــەردەم نۆرینگەکــە پیاوێــك دانیشــتبوو تەمــەنی لەســە‌رووی حەفتا ساڵ دەبوو، دیـاربوو کـارگوزاری ئـەم نۆرینگانـە بـوو، ئـەو لەسـەر كورسـییە‌ك دانیشـتبوو، ودڵ بە‌تـە‌ك كورسـییەكەوە ســەكۆیەك هــەبوو شــوێنی دوو كەســی لێدەبووەدە، لەدڵی خۆمدا وتم: بەو گەرمایە كێوە بچم؟
لەمشــوێنە باشــترم دەســت ناكــە‌وێ، شــوێنەكە پشــت لهەـە‌تاو بـوو، سـێبەرێكی خەسـتی هـە‌بوو، سـە‌رەڕێی ﮔﺸﺘﯿﺶ ﺑﻮﻭ، ﺩﻭﺍﯼ ﺳﻶﻭﮐﺮﺩﻥ ﻟﻪﺗﻪﻙ ﭘﯿﺎﻭﻩﻛـﻪ ﺩﺍﻧﯿﺸـﺘﻢ. موبایلەکەم دەرهێنا، کەمێ سەیری ئەو کۆمەڵە وێنانەم دەکرد، کە لە بەهاری ئەمساڵ گرتبووم، لـە‌وەش بێنزار بــووم، ویســتـم پیاوەکــە بــدوێنـم وتم: بەراســتی زۆر خەر نی فەر مانبەر ێك ﮔﻪﺭﻣﺎﯾﻪ. ﭘﯿﺎﻭﻩﮐـﻪ ﻫﺎﺗـﻪ ﻭﻩڵﺍﻡ: ﮔـﻪﺭﻣﺎ ﻫﻪﻧـﺪﻩﯼ ﻧـﻪﻣﺎﻭﻩ،
ئەوە هەفتەیەكە گەلاوێژ بزواوە، دوو هەفتەی تر فێنك دبێت.
ـ بەگوێرەی قسەکانت بێ، پێدەچێ لادێیـی بیـت، باسی گەلاوێژ دەکەی.
+ بەڵێ خەڵكی لادێم.
سەرم هەڵبری لەولای منەوە گەنجێگ لە سـەر پێچکە ، پربەگــە‌رووی پێدەکــە‌نێ و ناوەنـــاوەش بـــە هـــە‌ردوو دەستەکانی لەشلکەی رانـی و لـە چۆکەکانی خۆی دەدا، وەك ئـــەوەی بیتاقەیــەكی بــۆ دەرچــووبێ، لەشــوێن خۆمـەوە منـیش پێکـە‌نینم دە‌اتـیێ. ئـەو کـارگوزارە‌ی لەتەكمەوە دانیشتبوو، یارمەتی خواستو، رۆیشت بـەلای كارەكەيەوە، منـيش سـە‌رێك چـومە ژوورەوە، ددمـژمێر چــوار و دەدەقــە‌بوو، كەچــى وتیــان هێشــتا پزیشــك نەهاتووە، هاتمەوە دەرەوە، بیرم لـە‌وە كـردەوە یـەك دوو تەڵــە بنێمــە‌وە، ئــەو شــتەی چــە‌نـدین ســـاڵە خـــوم پێوەگرتـووە. دوو ســەد و پەنجاییــەکم لــەدووری ســی مـــەتـر لـــە‌لای دەســتە راســتمە‌وە فرێــدا، لای دەســتە
چەپەشەم دووسەد و پەنجا دینـاری تـرم فرێـدا، ئینجـا چاوەرێبووم، کێ دێ؟ کێ دەیدۆزێتـەوە؟ تاوێـك سـەیری ئەمبەرەم دەکرد، تاوێکیش سەیری بەرەکەی تـر، کـچ و دایکێـــك تێپـــە‌رین لە‌پارە‌كـــە‌ی یە‌كـــە‌م رە‌تبـــوون و نەیاندۆزییەوە، زەردەخەنەیەکم کـرد و وتە بـزانم هـی دووەم دەدۆزنـــەوە، ئەویشـــیان نەدۆزییـــەوە. نـدان کە‌سـ نەیدۆزینەوە. سەیرم کرد کورێك تەمەنی بیست ساڵن دەبــوو دوســەد و پــەنجا دینارەکـــەی دەســتە راســتی دۆزییەوە، دیقەتی دەم و چاویمدا، کەمێ لەپارەکە رامـا و چو دایە دەست شەقام پاککەرەوەیـەکی بەنگلادیشی،
خەر نی فەر مانبەر ێك ئـەویش بـە زە‌ردە‌خە‌نە‌یـە‌ك و سـە‌رنواندنێك سوپاسـی کرد. منـیش لەشـوێنی خـۆم زە‌ردە‌خە‌نـە‌م هاتێ، تـە‌نە‌ا پارەكەی دەستە چەپ مابوویەوە، هەر خەڵك دهەـاتن و دەچوون بەبەرچاویان نەدەكەوت، دواتـر دوو پیرەمێرد بەگۆچــانەوە پێکــەوە دهەــاتن، یــەکێکیان چــاویلکەی لە‌چاوبوو، جـامی چـاویلکە‌کە‌ی لە‌بنـە پـە‌رداغ دەچـوو،
لـەدڵی خۆمـا وتم: ئـەوە هـەرگیز نایدۆزێتـە‌وە، کەچی دۆزییەوە و دەستی لـە کەمـەی گۆچانەکە شـلکردەوە و ناوقـەدی گۆچـانەکەی گرتـوو نووشـتایەوەو پارەکـەی ه‌لگرت، پێدەچوو زە‌یە‌ینی چاویلکە‌کە‌ی پارەکەی بۆ بان لـووتی نـزیـك كردبێتـە‌وە، دەنـا چـون ئـەم پارەیـە‌ی دۆزییـە‌وە! پێشـانی برادە‌رە‌کـە‌ی داو لەشـوێنی خۆیـان راوەستان و دایانە قاقای پێکەنین.
من گوێم لە قسە‌كانیان نـەبوو چیان دەوت و چیان دەگێرایـە‌وە، وەڵێ منـیش بـە‌بێ ئـەوەی بــزانم مەسـە‌لە چـییە دامـە تـریقـە‌ی پێکـە‌نین، هـەردوو پێردمێردە‌کـە
پێکەوە رێیان دەکرد، ئەوەی پارەکەی دۆزیبـووەوە دایـە رەفیقەکــە‌ی و هــەر بەپێکەنینــەوە تێیـــە‌رین. ئـــەو بەزمەش حێژی خۆی هەبوو، دواتر چوومە ژووردوە لە سـکرتێرەکەم پرسـی کــە‌ی نــۆرەی دایکــم دێـت وتــی:
پزیشك هاتووە، دوو نەخۆشی بـە‌رێكردووە، رەنگە چل دەقەی دیکە بەبەری بکەوێ، دوای ئەوە دیسان چوومە دەرەوە و لەشـوێنی خـۆم دانیشـتمەوە، لــەدوای منــیش کارگوزارەکە (مام عەوڵا) هاتەوە دەرێ.
ـ ئـە‌رێ ئـەو گە‌نجـە خـەریکی چـییە؟ هـەر لـە چۆکی
خۆی دەدات و یێدەکەنێ.
+ نــازانم فە‌یسـبوکی پێـدەڵێن یــان فە‌یســزاوا، ئــەوە
خەریکی ئەو بەزمانەیە.
ـ ﺭەﻧﮕە ﺩڵداﺭەﮐەﯼ ﻗﺴەﯼ ﺧﯚﺷﯽ ﺑﯚ ﺑﮑﺎ.
+ وەڵ بڵێم چی لەوانەیە.
جير ۆ ك خونی فەر مانبەر تِك ـ پێم وایە لەزەمانی ئێوە کوڕ و کچ یەکتریان نـە‌دە‌بینی و شــە‌رمیان لێکـدە‌کرد، موبایـل و ئــە‌وجۆرە شــتانە‌ش ه‌رنە‌بوو.
+ بەخوا یـە‌کجار واش نـەبوو، ئێمـە‌ش ناوبـە‌نـاو خۆمـان دەگەیانــدە یــەكتر، لــهەموو ســە‌ردەمێك عیشــق و عيشقبازی هەر هەبووە.
ـ لەسەردەمی ئێوە چۆن بوو؟
+ بەزەردەخەنەوە، باشە مـن بەسـەرهاتێكی خۆمـت بـۆ دەگێرمەوە.
ـ فـە‌رموو، ئـەویش دە‌سـتیکرد بە‌گێرانـە‌وە‌و وتـی: کـاتی خۆی لە گوندی بووین، ئەو کاتەی تەمەنم بیست ساڵن دەبـوو، حـە‌زم لـە كچێك كردبـوو، ناوبـە‌ناو، دەچـوومە سەر رێی کـارێزان، ئـەویش بـە باریکـە ڕێیـە‌ك تێپـەڕ دەبوو، بەفێلی تینوێتی بوون و وەرگرتنی حامـە ئاوێلك ﺩﻭﻭﺳێ ﺟﺎﺭ ﯾﻪﮐﺘﺮﻣﺎﻥ ﻣﺎﭺ ﺩﻩﮐﺮﺩ.
ـ ئێ! ئافرەتەكە جوان بوو.
+ ﺯﯙﺭ ﺟـﻮﺍﻥ ﻭ ﮐﻪڵەﮔـﻪﺕ ﺑـﻮﻭ، ﺳـﭙﯽ ﺳـﭙﯽ ﺑـﻮﻭ، ﻣێـﻮﮊە ﺭەﺷەﯼ ﺑﺨﻮﺍﺭﺩﺍﯾە ﻟە ﮔەﺭﺩﻧﯽ ﺩﯾﺎﺭ ﺑﻮﻭ!!
ئێوارەیـە‌ك وارێككـە‌وتین، هـەر كـە گـۆزە ئاوەكـە‌ی گەیانـدە ماڵەوە رێـك بێتـە نێـو كادینەكـە‌ی حەوشـە‌ی ماڵمان، كە لە ماڵی ئەوانیش نزیك بوو. ئـیـتر مـن پـێش ئەو خۆم گەیاندە کادینەکەو ئەویش هات، پـاش مـاچ و موچکردن، من شە‌رواڵم داکە‌نـد و ئـەویش دە‌لینگە‌كـە‌ی داكەنــد و بــە‌نۆرە دەچــوینە باوەشــی یەكــدی، لــە‌پر تەپەیـــەك و غڵبـــە غڵبێـــك هـــات؟ نـــازانم هێســـترە چەمووشەکەمان رەویبووەوە، یـان شـتێکی تـر بـوو، زۆر ترســاین، وتم نـــە‌بادە کە‌ســێك چــاودێری کـــردبین و بمـانـبینێ، ئــیتر لە‌پە‌لە‌پـە‌لیان مــن دە‌لینگە‌كــە‌ی ئــە‌وم لەبــەرکرد، ئــە‌ویش شــە‌رواڵە‌کە‌ی منـــی لەبــەرکرد و ه‌ریە‌ك‌ه‌مان ب‌ه‌ردو لای‌ب‌ه‌ك رامان كرد ه ه ه ه، من ك‌ب‌ه
خەرنی فەر مانبەر ێك ــ
چوومە ماڵەوە سەیری خۆم کرد دەلینگی ئەوم لەبـەرە،
دەلینگێکی سـە‌وز وێنـەی وردە گوڵی سووری تێدابوو،
كەمێك كورت بوو، نیو بست لـە سـە‌رووی گۆزینگمـە‌وە
بوو، ئەو بەژنی بەرز بوو کورت نـەبوو، وەڵێ مـن بـاڵام بەرزتر بـوو، پاشـەڵم پـووچ نـەبوو، بـەڵام ئـەم ئافرەتـە
قەڵەباڵغتر و بەخۆوەتربوو، بۆیە لەپشتەوە بۆمن شل و شۆپ بـوو. لە‌لایـە‌ك پێكـە‌نینم دەهات، لەلایـەكی تــر تۆقیبووم و دەترسام ئاشکرابین، کەمێ خۆم مات کرد تا تاریـك تـربــوو، خــۆ ئــە‌وكات زدمــانی فــە‌قیریش بــوو شەرواڵی ترم نەبوو!! باشبوو ئەوكات شەوان وەك ئێستا نـــەبوو کارەبــا هــە‌بێ لەبــەر ڕوونـــاکی چراڕە‌شـــکە
دادەنیشتین هەر ئەوەبوو یەکمان دەبینی، بۆیـە لـە‌ماڵ هاتمە ددردود وتم: با دایك و بـاوك و خوشـك و بـراكـانم هەستم پێنە‌كـە‌ن، دەنـا ئـابرووم دەچێ، كـە هاتمـە نێو دەرگــا و ســەرە تاتكەیــەکم کــرد، ســەیـرمکرد کچــەش گرت سـە‌رە‌تاتکە‌یە‌تی، ئــەو دارانــە‌ی بــۆ ئــەوە بەدەسـتەوە ﮔﺮﺗﺒﻮﻭ ﮔﻮﺍﯾـﻪ ﺩﻩﯾﺒﺎﺗـﻪ ﻣﺎڵﻪﻭﻩ، ﯾـﻪﮐﺘﺮﻣﺎﻥ ﺑﯿﻨـﯽ ﺑﻪﭘﻪﻟـﻪ پەل لەپەنا دیوارەكە من دەلینگەكەم داكەنـد و ئـەویش شەرواڵەكەی داكەنـد و هەریەكـە‌و هـی خۆمـان لەبـەر کردەوە، ڕوحمان لەنێو لەپی دەستمان بوو، لـەدڵی خۆم دەموت: ئێستا كەسێك بمانبینێ چی بڵێین، ئـیتر بـاش بـوو کـەس نـە‌یبینین، ه‌ریە‌کـە‌مان بـوّ مــاڵی خۆمــان ڕامــانـکرد. مــن چــە‌نـدە پێکــە‌نـیم مــام عــە‌وڵش دوو هێندەی من!! وەك ئەوەی من بۆ ئەوم گێرابێتەوە!
ﺩﻭﺍﺗـــﺮ ﺑﻪﺳــﻪﺭﻫﺎﺗێﮑﯽ ﺩﯾﮑــﻪﯼ ﺑﯚﮔێﺮﺍﻣــﻪﻭﻩ ﻭ ﻭﺗـــﯽ:
دەگێرنــەوە رۆژێكیـان پیاوێـك بەمەبەسـتی وەرگرتنــی چەكوشێكەوە روودەكاتە ماڵێك و دەبینێ ژنێك لەبـەر سـۆبای دار لەســەر پشــت راکشــاوە و سمتێکــی خــی و خــە‌پانی پێوە‌یــە و لینگــی لــێفش کــردووە، تومــە‌ز دەلینگەکــەی دیاو دەبــێ هینەکــەی لەبــەر گـــە‌رمای سۆبەكە وەك دەمی ماسی لێكبۆتەوە، پیاوەكە كە ئەوە دەبینــێ، تەزوویـــەکی گـــەرمی دەیگـــرێ،
لەئاگرەكە نزیك دەبێتەوە، بەژنەكە دەڵێ ئـەوە چـییە لــەنێو لینگـت؟ ژنــە‌ش خــۆی ناشـێوێنێ دەڵـیێ، ئــەوە
جەهەندەمـــە، رانک تیـادەبێ، هەرامەکــە‌ی لەشــوێنە دراوەکــە دەردێنــێ و دەڵێ: ئـەدی ئـەوە تـۆ بـۆ ناپرسی ئـەوە چـییە؟ ژنەکـە
ﺯەﺭﺩەﺧەﻧەﯾەﻙ ﺩەﻛـﺎﺕ ﻭ ﺩەڵێﺕ: ﺋـەﻭە ﻛـﺎﻓﺮە. ﻛـﺎﺑﺮﺍﺵ لە بە‌زمە‌كە تێدەگا و دەڵێ، کافر بۆحە‌نە‌م باشە، لینگی لەبـە‌رلینگی دەنـێ و قامیشـە ئەسـتوورەكە لەتلیشـە‌كە دەکوتێ. هەر کەئەوەی گێرایـەوە پێکەوە دامانــە قاقـای یێکەنین.
دوای ماوەیەك سەیرمكرد لـەولای منـەوە، منـداڵێكی هەشت نۆ ساڵن، قاچێکی سووتاوی خـۆی هـە‌لێکردووە و هاو زین سلیو د لەسەر پارچە كارتۆنێك دانیشتووە و سواڵ دەكات. وتم:
(مام عە‌ولا) بەو گەرمایە ئەو ههموو مێشە لـەم قاچە
سوتاوە ئـاڵاوە!!! خـۆ ئێمرە شـە‌قامی پزیشـکانـە، دەبـێ پزیشکێك بەزەیی پێدانەیێتەوە و بۆی تەداوی نــەکات و حەب و دەرمانی نەداتێ؟
مـام عـە‌وڵ هە‌ناسـە‌یە‌کی هەڵکێشا و وتـی: ئـاخ… ئـەوە
دەڵێی چی، ئەو بەستەزمانە ساڵێکە هەر ئاوایە!!
- بۆچی ساڵێكێ ئەوە منداڵە خۆ برینەكەی زۆر قوڵیش بێ، بە مانگێك چاكدەبێتەوە!!
+ ئاخر باوکی ناهێڵێ چاکبێتەوە.
- باوکی بۆ!؟
+ هـەموو جـارێ گۆشـتە‌و زوون دە‌بێتــە‌وە‌و دێ خــۆی
بگرێ، کەچی باوکی قەتماغەکەی هەڵدەکەنێتەوە!!!
- ئێ بۆ وایلێدەکا!؟
+ بــۆ ئــەوەی خــەڵك بــە‌زە‌ییان پێدابێتــە‌وە و پــارەی بدەنی'.
خەر نی فەر مانبەر ێك ه‌ركە وای گوت لەشوێن خۆم بوومە كیسە‌یە‌ك ژەهر و ه‌نـدێك وەسـتام! ئینجـا چـومە لای كـورە بێنازە‌كـە‌و دەستم بەسەری داهێنا، وتم: کوری حوان ناوت چییە؟
+ ناوم (ئاسۆ) یە.
- پۆلی چەندی؟
+ پۆلی دوو بووم، باوکم لە قوتابخانە دەریهێنام.
- بۆ؟
+ هەر کە دایکم مرد، باوکم ژنێکی تری هێنـا، وتـی: تـۆ نابێ بخوێنی دەبێ سواڵ بكەی.
ـ کەمێکی تر خۆم لێی نزیککردەوە، ئـەی قاچت بەچی وای لێهاتووە، هەر کە‌وام گوت ددستی کـرد بـە گریـان،
کورم مەگری بۆ وایلێهاتووە.
+ بـاوكم كتلييـە ئـاوێكى گـە‌رمى پێـداكرد، هـە‌رجارە‌ی دێتە ئەوەی چاكبێتەوە، دەست و قاچم دەبەسـتێ و بـە چەقۆیەك قەتماغەكـەى هەڵدەكەنێتـەوە و دەڵـێ ئـەو قاچــە‌ت چــاك بێتــەوە كــەس پــارە‌ت نــاداتێ!! دایــە‌وە پرمەی گریان، منیش بەخۆم نە‌وە‌ستام تونـد لـە‌ئامێزم گرت و ماچمکرد، ئەویش تونـد دە‌یکوشیم، وادیـاربوو هێنـد لە‌مێنێبوو لـە‌نازی دایـك و بـاوك و خـزم و كـە‌س دابرابوو، خۆ هەندێ كەس وادەزانێ بەزەیی پیاهاتنـە‌وە یێدانی دووسەدو یەنجا دینارەو بەس؟؟!
ـ من یارمەتیت دەدەم، لە دادگـا شـکات لـەباوکت دەکـەم،
هر کـە‌وام وت منداڵە‌کـە دایـە‌وە پرِمـە‌ی گریـان: ئـاخر
باوكم دەمكوژێ، لەم قسانەبووین (مام عەوڵا)ش هات و وتـی: ئـەوە چی دەڵێی، وادەزانـی ئـەمـە وڵاتـی سـویدە،
منداڵ شكات لە دایك و باوكی بكات، حكومەت منداڵە‌كە وەربگرێت و بەخێوی بکات، بەخوا بـاوکی دەیکوژێت و نە کەس و نەحکومەت و نە ئاسایشیش بـاوکی نـاگرن!!!
دوو سێ کەسی تـر لێمـان کۆبوونـە‌وە، بابەتەکـە‌م بۆیـان گێرایەوە، دوانیان گوێیان بـەم قسانە نـە‌دا و رۆیشـتن،
بەڵام یەکێکیان وەستا و بەسەرسامییەوە وتی: چ چ لـەو ﺯﻭڵﻣﻪ ﮔﻪﻭﺭﻩﯾـﻪ!! ﻣﻨـﯿﺶ ﻫـﻪﻭڵ ﺩﻩﺩﻩﻡ ﯾﺎﺭﻣـﻪﺗﯽ ﺑـﺪﻩﻡ ﻭ شکات لە باوکی بکەم. ئاسۆ دەیارایەوە و دەیوتە شکاتی لێمەكەن دەنا سەرم دەبرێ. لەو قسانەدابووین دایكم بە ــ
خەرنی فەر مانبەر ێك خەمێكی خەستەوە هاتـە دەر. بـە‌رزە پێ بوومـە‌وە، ها ﺩﺍﯾﮑﻪ ﯾﺰﯾﺸﻚ ﺣﯿﯽ ﻭﺕ؟
+ وتی گورچیلەکانت زۆر سستن شەکرەکەشت زۆر بەرز بۆتـــە‌وە، تاكـــە شــت ئە‌وە‌یـــە بچــیتـە ولاتـــی ئـــوردن حارەسەری خۆت بكەی، دەنا…
- دەنا چی؟
+ دەنـا ئـە‌وها بمێنیتـە‌وە بارودۆخـت خـراپـتر دەبێنت و ژیانت دەکەوێتە مەترسییەوە!!! منـیش لەشـوێنی خـۆم وشك بووم و دەمروانییە دایكم و بە چاوێكیشم سەیری ئاســۆم دەکــرد. بەخەمبارییــەکی زۆرەوە، لــە دەمــە‌و ئێوارەیـە‌کی نـامۆدا سـورای ئۆتۆمۆبیـل بووینـە‌وە و لـە
رێگــادا بەســەرهاتەکەی ئاســۆم بــۆ دایکــم گێرایــەوە،
ئەویش لـەتاو دەرد و ئـازاری خۆی وەك هـەورێكی چـی ئامادەی بارین بوو، دایە پرمەی گریان و منـیش لەگـەڵ ئەودا گریـام و بەخـەم و ئـازارێکی زۆرەوە بـەرەو شـاری كۆیە هاتینە‌وە.
## د 17:49
ماڵمان لە هەرمۆتە بـوو، لـە یشت ماڵەوەمان یارچـە
ﺯەﻭﯾﯿـﻪﮐﻤﺎﻥ ﻫـﻪﺑﻮﻭ ﮐﺮﺩﺑﻮﻭﻣﺎﻧــﻪ ﺣﻪﺳـﺎﺭ ، ﮐـﺎﺗﯽ ﺧــﯚﯼ دایکــم پێـنـج شــەش مریشـك و كە‌ڵە‌شـێرێكی خۆمــاڵی هە کــری. وایلێەــات مریشــکە‌کان زۆر بــوون و لــە گــەڵ تۆرەمــەی خۆمــاڵی تێکــەڵ بــوون و باشــترین جــۆری مریشکی هێلکە‌کە‌ریان لێدروست بـوو. رۆژانـە پـازدە بـۆ بیسـت هێلکــە‌یان دەکــرد. بــە‌تێر و پــری هێلکــە‌مان لێدەخواردن، دایکم هەر بەستڵ هێلکەی لێدەفرۆشتن و چاکەی پێدەکردن و دەیدایـە دەر و جـیران و خزمـان.
ناوەناوەش گۆشتی کەڵەشێری خۆماڵیمان دەخوارد.
سەفەرێکیان (سەفین)ی بـرام لـە سـوید گـە‌رابوودود.
تـە‌کبیرێکمان کـرد. وتمـان بەراسـتی مریشـکی خـراپن،
بۆچی ئـەو مـریشـکانە لە‌ناونە‌بـە‌ین و رۆژێکی نەچینە
هــە‌ولێر و چــەند مریشــك و كە‌ڵــە‌بابێكی شـــامی و ئەمریکی نـەکڕین. بیرۆکەمان بـەدایکمان وت. دایکـم رازی نەبوو، تورەبوو شرتوشۆی دەرهێنـاین دواتـر وتـی:
مریشکە‌کانم هیج عە‌یبیان نیی‌ه، هێلک‌ه‌ی باش دەکەن،
بــۆ گۆشــتیش بێعــە‌یبن. وا کە‌للــە‌ی (ســە‌فین)ی بــرام پرِكرد. كە بەهەر شێودیە‌ك بـێ دەبـێ ئـە‌وكارە بكەین.
ئەوەنـدەمان لـە‌بن گـوێی دایکـم خوێنـد تـا نـاچـار بـوو دڵمــان نە‌شــكێنێ و وتــی: چــی دە‌كــە‌ن بیکــە‌ن. ئــیـتر كەسێكى مریشك كرمـان هێنـاو وارێكـە‌وتین كـە هـەر مریشــکەی بـــە هە‌شــت هـــە‌زار دینـــار بفرۆشـــین و حوجەڵەکانیش بەبەلاش بدەین. بە ڕۆژێکی قـرچ و بـڕ و چۆمراغمان کردن، بە هەمووی بای دووسەد و پـەنجا ه‌زار بوون. بە‌یانییە‌کی سە‌حە‌ری مـن و سـە‌فینی بـرام و مامم(هورمز)، چوینە هەولێر. بـایی حە‌وسـە‌د هـە‌زار دینارمــان مریشــك و كەڵەشــێری شــامی و مریشــكی ئـە‌مریکیمان کـری، مریشـکی بـە چـل هـە‌زار و پـەنجا ه‌زار و زیـاتریش. دوازدە مریشك و سێ كە‌لە‌شێرمان هێنا.
شـەوی تــێ ودر نە‌سـورایە‌ود، هـەر عە‌سـرە‌كە‌ی سـێ دانـە‌یان مـردن، ئیجـا خە‌بـە‌ر بـە‌ئاوایی بـلاو بـوودوە،
دەستەدەســتە گــەنـج و شــەیدایانـی پەلـــەوەر دهەــاتن سەیریان دەکرد. رۆژانـە چوار پێنـج هێلکەیان دەکرد،
بەڵام هێلكە خواردنمان نەما. رۆژانە چوار پێنچ کەس دهەــاتـن بۆهێلکــە دەیــان وت مریشــکی ئێــوە باشــن،
هێلکە‌مان دەوێ، بـۆ مریشکە کورکمانـە. ئـەوەی دەهات هێلكهێلكهێ بۆلكهێمان دەدایێ. هێش بـوو بە‌بـە‌ری نەدەکەوت دەمانوت سـبەی وەرەوە سـرەمان بۆدادەنـان،
ناچار بە تە‌بە‌قە هێلکە‌مان دە‌کری و هێلکە خواردن و ﮔﯚﺷﺖ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﯽ ﺧﯚﻣﺎڵﯿﻤﺎﻥ ﻧﻪﻣﺎ.
ﺭﯙﮊێﮑﯿـﺎﻥ ﺩﺍﻥ ﻭ ﺋـﺎﻭﻡ ﺑـﻪ ﻣﺮﯾﺸﮑﻪﮐﺎﻥ ﺩﻩﺩﺍ، ﮔـﻮێﻢ ﻟـﻪ دەنگێك بوو دەیوتە دكتۆر مریشكی باشت هەیـە، چوار پێنێج هێلکـە‌م بـۆدانێ. ئـاورم دایـە‌وە و سـەیری ئـە‌ملاو ئەولای خۆم کرد، کەسـم نـە‌بینی؛ دواتـر سـە‌رم هـە‌ڵبری بینیم وەستای چاککردنەوەی کارەبایە، هەر ناشی ناسەم لەسەر عەموودی کارەباوە هاواردەکات.
- بەسەرچاووو لە خزمەت داممم.
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﻭﺭﺩﻩ ﭘێﮐﻪﻧﯿﻨﻢ ﻫـﺎﺗێ ﻭ ﻟﻪﺑﻪﺭﺧﯚﻣـﻪﻭﻩ ﻭﺗﻢ: ﻫـﻪﺗﺎ ئێسـتا لــە زەوی داوای هێلکــە‌یان دەکــرد، ئێســتا لــە
ئاسمانیشەوە داوای دەکەن.
راستەو خۆ ئەوە هاتەوە بیرم، کاتی خۆی کە مێرمنداڵ بــووم، یاســکیلێکم هــەبوو، عە‌ســـران لــێم دە‌خــوری،
فرۆشـگاشمان هـە‌بوو. بیرۆکەیـەکم بۆەـات وتم: بۆچـی بەیانیان سەموون نـهێنم و نەیفرۆشـم. بەیانییـەکی مەلا بانگدان بە یاسکیلەوە حوومە ناو شاری کۆیـە، کـە تازە سەموونی ئۆتۆماتیکی پەیدا ببوو، سەموونم کری و هەتەمەوە هەرمۆتە، هاوارم کرد: یاڵا سەموونی نـەرم و گــەرمی ســەر بــە کــونجی. ددورە‌یانــدام زوو هــەموو سەموونەكانم فرۆشت. كە هاتمە ماڵەوە، دایكە ماسـت و هێلکە و چای لەبەردەم دانـام، وتم ئـەی نـان؟ وتـی ئـەی تـۆ سـە‌موونت نـهێناوە؟ وتم: وەڵا هـە‌مووم فرۆشـت و ﺧﯚﻡ ﻟﻪﺑﯿﺮﮐﺮﺩ.
ﺩﻭێﻨێ ﺑﻪﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪﺑﻪﺭﺩﻩﻡ ﺑﺎﻧـﻚ ﺗێﯾـﻪﺭﯾـﻢ، ﺳـﻪﯾـﺮﻡ ﮎـﺮﺩ ﺯﯙﺭﺑـﻪﯼ ﺯﯙﺭﯼ ﭘـﯿﺮﻩﮊﻥ ﻭ ﭘﯿﺮﻩﻣێـﺮﺩﻥ ﻭ ﺳـﺮﻩﯾﺎﻥ ﮔﺮﺗـﻮﻭﻩ بۆ وەرگرتنی موچەی خانەنشینی، دەموچاویان ماندو و بێ هێز، زەردەخەنە بە رووی هیچیانەوە نـەبوو، لـەدڵی خۆمدا وتم: ئەوە ئەمرۆ موچە وەردەگرن، حەق وابوو وەك گوڵ بگەشێنەوە، كەچی وانـە‌بوو؟! بۆ نیوەرۆكـە‌ی خێزانەکـــەم بۆکـــاری شـــت ردەم سوپەرماركێتێك دابەزی، بەرامبەر سوپەر ماركێتەكـە قوتابخانەی ئامادەیی کچان بوو، لە‌وکاتـە بـوو کـە دەوام تەواو دەبوو، پۆل پۆل كچی ناسك و حوان دەهاتنـە دەر،
ئـەوەی دە‌ه‌تـە دەر دەم بە‌خە‌نـدە بـوو. دوو دوو و سێ سێ قسەیان دەکـرد و پێدەکـەنین. دڵیـان پرپـر بـوو لـە
خۆشـی، لـە دوو سێسـە‌د کــچ دانە‌یــە‌کم نــە‌بینی ﺭﻭﻭﮔﺮﮊ ﺑێ. ﺋﻪﻭﺍﻥ ﻟﻪﺑـﻪﻫﺎﺭﯼ ﺗﻪﻣـﻪﻧﯽ ﺟـﻮﺍﻧﯽ ﻭ ﺷـﺎﺩﯾﺪﺍ بوون.
## نە‌لانناین ۱۱
هەمووی دە رۆژێك دەبـوو ژنم خواسـتبوو، دووسێ حار یەکترمان بینیبوو، ڕۆژانـە‌ش بـە تە‌لـە‌فۆن قسەمان لەگـــەڵ دەكـــرد، ئاهـــەنگ سازكرابوو، ئێمەش وا رێككەوتین، كە من كراسی سوور و پــانتۆڵی رەش لەبەربکــەم، ئــە‌ویش بــە‌دی ســوور و تـە‌نووردی ردش لە‌بـە‌ربكات، ئـبیتر ئـە‌وكات ودك ئێسـتا نـــەبوو، ئـــەم یـــادە زۆر بە‌کــە‌م‌ی دە‌کرایـــە‌وە، بۆیـــە
ئامادەباشـی ئـەوە نـەدەکرا گـوڵی سـوور بفرۆشـن و لـە
بازار و شوێنەكان وا ئاسان دەست نەدەكەوت.
من شووشە بۆنێکم بۆ کریبوو بۆئـەوەی لـەم یـادە
بیـدەمێ، ئـەو رۆژە چـوومـە بـازاری گوڵفرۆشـان تـە‌نها کوڵی نایلۆن هەبوو، بەم زستانە گوڵی سروشتیم چنگ نەدەكەوت، بیرم لەوە كردەوە لە شارەكەمان مەشتەلێكی باشی گوڵ و نـەمام هەیـە، چووم بـۆ نە‌مامگاكـە، بـەڵام گوڵەباغ و گوڵی شایەسـتەی وایـان نـەبوو، تـە‌نها لـە‌بن نـایلۆن، چـەند گـولێکی ودرزی لێبـوو، چـاوم بــە‌حۆرە
گوڵێك كـە‌وت، ودك گوڵـە قە‌نـە‌فڵ وابـوو سـوور بـوو و كـە‌مێك لە‌گوڵـە قە‌نـە‌فڵ گـە‌ورە‌تر بـوو، كە‌ڵـە گـوڵێكم
لێکـرددوە، هێنامـە‌وە ماڵەوە و لـەنێو بە‌رداخـە ئـاوێکم دانــا، ئێـوارە بەرلــەوەی لەگــەڵ دەسـتگیرانەكەم بچـینە ئاهەنگەکە چوینە ماڵی باوکم، کە بەخێرهاتنمان کـرد،
ڕاستەوخۆ چومە مەدبەخ بۆ ئەوەی گوڵەکەی بۆ بێنم،
شتێکی سەیر ڕوویدابوو!! گوڵەکـە لـەم جۆرانـە‌بوو، کـە شەوان دەخـە‌ون، رێـك پـە‌ڕەكانی هاتبوونـە‌وە یــەك و بووبووەوە بەخونچە، بەراسـتی دیمـەنێکی سـەیر بـوو؛
ﺯﯙﺭ ﭘێکەنیم…تــەنها شووشــە بۆنـە‌کــە‌م دایــە، چــوینە ئاهەنگەکــە و کــاتێکی خۆشمـــان بەســـەر بـــرد، کـــە
گەڕاندمەوە ماڵی باوکی و هاتمەوە بینـیم، گوڵەکـە هـەر نووسـتبوو، کــاتێ بــە‌یانی لە‌خــە‌و هە‌ڵســام و ســەیری پەرداخەكەم كرد، دەبینم گوڵەكەش لەخـەو هەڵساوە و بۆتـە‌وە گـوڵێکی گـە‌ش و جـوان، بـەڵام پـاش چـی تـازە
فە‌لانتاین تێپە‌ڕی.
هاو ژین سلّیو ه
((ژیاننامەی نووسەر))
د. هـاوژین سـڵیوە عیسـا کــە‌ریـم، لــە دایکبــووی (۱/ ۵/
:
۱۹۷۹)، هەرمۆتە ـ کۆیە.
.
(٢٠٠٤) بروانامـــەى بە‌كالۆریۆســى لــە زمــان و ئـــە‌دە‌بی کوردی بەدەستهێناوە.
(٢٠٠٨) بروانامەی ماستەری لـە زمـان و ئـە‌دەبی کـوردی
.
بەدەستهێناوە.
جير ۆك
(۲۰۱۲)
:
بەدەستهێناوە.
(٢٠١٧) پَلــە‌ی زانســتی بە‌رزبۆتــە‌وە بــۆ پرۆفیســۆری
.
ياريكەدەر .
زمــانـی (کــوردی) و (عــەرەبی)و (فارســی) و (ســریـانی)
.
در انبێت.
- (٢٠١٠) خــە‌ڵاتی یەکــەمی لــە لێکۆڵینــە‌وە‌ی ئــەدەبی لــە
فێستیڤاڵی گەلاوێژ بەدەستهێناوە.
(۲۰۱۲) لەســەر ئاســتی هــەرێمی کوردســتاندا لــە بــارەی
.
لێکۆڵینەودی ئەدەبی خەڵاتی لاوی ساڵی پێبەخشراود.
(٢٠١٦) توێژینەودیــەکی هاوبەشــیان لەگـــەڵ (فازیـــل شــەورۆ) نووســیوە بــەناوی (جگــە‌رە لــە‌جیە‌انبینیی شیعری شێرکۆبێکەســدا)، لــە فێسـتیشاڵی گەلاوێــژ و بەدەستەیێناوە.
حێگـــرێ بەرێوەبــەری نووســینی گۆڤــاری (زانـکــۆی کۆیە)بووە.
ئەندامی دەستەی نووسەرانی رۆژنامـەی هـە‌نگاوی نـوێ
.
بووە.
یاریــدەدەری بەرێوەبــەری نووســینی گۆڤــاری شــاردوان
.
بووە.
بەرێوەبەری نووسینی (گۆڤاری کەلتووری کورد)بووە.
.
حێگری سەرنووسەری (گۆڤاری کەکۆن)ه.
.
ئەنــدامی ددســتەی نووســەرانی (گۆڤــاری رۆشــنبیری
.
کەلدان)ه.
مامۆستای رەخنەی ئەدەبییە لە زانکۆی کۆیە.
.
ئەندامی سەنتەری مەلای گەوردیە.
.
سـەرۆکی بەشی زمـانی کـوردی بـووە لـە زانـکـۆی کۆیـە
.
(۲۰۲۰/۹/۱۰-۲۰۱۹/۱/۲)
.
جير ۆ ك کتێبە چاپکراوەکانی:
لـە پـایزدوە بـوّ بـەهار ، شـیعر ، چـاپخانەی بێریڤـان،
.
هولێر، ۲۰۰۷.
وێنــهێی هونــە‌ری لــە شــیعرە‌کانی شــێرکۆ بێکە‌ســدا،
.۲ دزگای سەردەم، ٢٠٠٩.
r.
وەرگێڕان حایخانە‌ی کەمال، ۲۰۱۲.
مۆسیقای نامۆیی، شیعر ، چاپخانەی کەمال، ٢٠١٣.
.
رەهەنــدی ددروونــی لــە شــیعری لــە‌تیف هەڵمەتــدا،
.
چاپخانەی رۆژهەڵات، هەولێر، ٢٠١٢ .
خــۆری ددق و ئــاوێزەی رەخنــە، رەخنــەی ئــەدەبی،
.1 حایخانە‌ی حاحبی هاشم، هەولێر، ۲۰۱۳.
۷. مێژووی هەرمۆتە، توێژینەودیەکی مێژوویی لـە‌باردی مەســیحییەکانی کۆیـــە هەرمۆتـــە، چــاپخانەی زانـــا،
سێمانی، ٢٠١٢.
^. هەڵبژاردەیـــە‌ك لـــە شـــیعرەگانی شـــێرکۆ بێکـــە‌س،
وەرگێڕانـی لـە کوردییـەوە بـۆ زمـانـی سـریانـی، چـاپخانەی شەهاب، هەولێر ، ۲۰۱۵.
۹. هێما ئایینی و رۆشـنبێرییەکان، ن: صـە‌بری المە‌قدە‌سی،
و. عە‌رە‌بییـــە‌وە: دەلال ، یێداجِ‌وە‌و دارشتنەودی: د. هاوژین سڵیود، ۲۰۱۵.
۱۰. پاییزی نیگەرانی، شیعر ، چاپخانەی شـەهاب، هـەولێر ،
. Y - 10 ۱. ئیرۆتیك لەشیعری (حەمام)ی شێرکۆ بێکەسدا، هاوبەش لەگەڵ د. دەریا حەوێزی، چاپخانەی شەهاب، هەولێر ، ٢٠١٥.
۱۲. کاریکاتێر لـە شـیعری کوردیـدا، چـاپخانەی رۆژەـە‌ڵات،
هولێر ، ٢٠١٦ .
۱۳. جگـــە‌رە لـــە جیە‌ــانبینیی شـــیعری شێرکۆبێکە‌ســـدا،
لەگــەڵ:(فازیل شــەورۆ) نووســیویانە، چــاپخانەی زانـکــۆی سەلاحەددین، هەولێر، ٢٠١٧.
۱۶. موسیقی الاغتراب، شعر، المؤلف: هاوژین صلیوە، ترحمة:
محتـر م محمـد، مطبعة هاوار ، دەوك ، ۲۰۱۸.
۱۵. ئاوێتەبوونی زمانی کوردی و زمـانی سـریانی- لـە شـاری کۆیە(شیعر بـە نموونـە)، کتێبـی هاوبـەش لەگـەڵ مامۆسـتا شادان شکر ، ۲۰۷.
١٦. تـــابلۆی پـــە‌پوولان، شـــیعر ، چـــاپخانە‌ی رۆژهەڵت، هەولێر، ۲۰۱۹.
۱۷. توتییەکی ژیر، چیرۆك بۆمندالان، چاپخانەی رۆژهەڵات،
هولێر ، ٢٠١٩.
۱۸. ﺭەﺧﻨەﯼ ﭘﺮﺍﮐﺘﯿﮑﯽ، ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪﯼ ﭼﻮﺍﺭﭼﺮﺍ، ۲۰۱۹.
۱۹. دایــك لــە حبیەــانبینیی شــیعری (لــە‌تیف هە‌ڵمــە‌ت)دا،
لێكۆڵینەوەیــە‌كی رەخنــە‌یی دەروونییــە، لەگــەڵ (فازیــل شەورۆ) نووسیویانە، چاپخانەی سارا، سلێمانی، ٢٠١٩.
۲۰. ئاگردانێك بەقەد نیشتیمان، ژیاننامـەی فاروق شـەهید عـەلی مـە‌ولوود، (یاداشـتە رۆمـان)، لەگـەڵ (فازیـل شـە‌ورۆ)
دایانرشتۆتەوە و کردوویانە بە بابەتێکی ئەدەبی، ٢٠٢٠.
۲. دیــوانی شــێواو، توێژینــە‌وە و ئامــادە‌کرن، چــاپخانەی رۆژهەڵت، ٢٠٢٠.
۲. بنچینەیەك بۆفێربـوونی زمـانی فارسـی(مبـانی یـادگیر ی زبان فارسی)، ۲۰۲۰.
۲. زایەڵەی فلوتە ئەویندارەگەی سەرداری باب سـە‌ردار، لـە گەڵ م. فازیـل شـە‌ورۆ و د. هێمن عەبدولحەمیـد ئامادەیـان کردوود، ۲۰۲۰.
٢٠. خەونی فەرمانبەرێك - چیرۆك- ، ٢٠٢٠.
| خونی فەر مانبەر تیك | |
|------------------------|----------------------------------------|
| جير ۆك | ((فە‌ه‌رە‌ست)) |
| ((ناومرۆك) | |
| (لابدرە)) | |
| r | خانەنشین. |
| 1. | تالە موتیکی سمیلم سبی بوو ............ |
| دایکم سمرومت و ساملامە | |
| 19 | |
| r | لە‌نێوهاسدا. |
| ê | با حە‌وێك بگۆڕین |
| A | .. |
| خەونی فەرمانبەرێك | |
| v | ئەوەندەی تر باریم هورس کرد......... |
| Y | |
| Y | بەس جنيكام نييە. |
| ثازارەكانی ثاسۆ. | |
| M | |
| 97 | دوو دیمەن. |
| 1:1 | فە‌لانتاین |
| ژیاننامەی نووسەر | |
| 1:5 | |
| خەونی فەرمانبەرێک |
l
–
l غەونى شهۆکى چلەی هاوین 1
—
—
l l سەرپەرشتیاری زنجیرەی شانۆی جیهانی دانا ڕەئووف 2 l l
# ویلیەم شێکسپیر غەونى شهۆێکى چلەی هاوین
د. ئازاد حەمە شەریف لە ئینگلیزییەوە کردوویە بە کوردی e دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس هەولتیر - هەرتیمی کوردستانی عتیراق 3 l هموو مافێک هاتووەتە پاراستن ©
دزگای چاپ و بۆوکردنەوەی ئاراس شەقامی کوڵان - هەولێر ه‌رێمی کوردستانی عێراق aras @ araspress.com ه‌گبە‌ی ئەلیکترۆنی وارگەی ئینتەرنێت www.araspublishers.com دزگای ئاراس لە ۲۸ تشرین (۲) ۱۹۹۸ هاتوودتە دامەزران ویلیەم شێکسپیر خەونی شەوێکی چلەی هاوین وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: د. ئازاد حەمە شەریف کتێبی ئاراس ژمارە: ١٣١٦ چاپی یەکەم ٢٠١٢ تیرێژ: ٦٠٠ دانە چاپخانەی ئاراس - هەولێر ژمارەی سپاردن لە بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی کتێبخانە گشتییەکان ۹۱۰ - ۲۰۱۲ نەخشاندنی ناوەوە: ئاراس ئەکرەم رازاندنەوەی بەرگ: مریە‌م موتە‌قییان ه‌ڵە‌گری: کوردستان کەیفی ژپنک:
ژمارەی پێوانەییی ناودەوڵەتیی کتێب ISBN: 978-9966-487-83-6 4 ئەم وەرگێڕانەم پێشکێشە بە:
* هەموو ئەوانەی بەبێ ئەوەی شتێکی ئەوتۆ لە شێکسپیر بزانن بەنەزانیەوە دەستیان داوەتە سەقەتکردنی شانۆییەکانی نەم کەڵەنووسەرە.
* هـەمــوو نـە‌وانە‌ی زۆر لە شــێکـسـپـیـر دەزانن بەلام دەزانن وە‌رگــێـرِانـی دەقەكانی ئەو بلیمەتە پێویستیان بەوپەڕی شارەزایی لە زمـان و هێزر و شـێـوازی ئەو کــهێنووســە‌رە ه‌ه‌یە بۆیـە زۆر بە ئاگــە‌دارییـە‌وە دەسـت بێ کارێکی وا مەزن دەبەن.
(١) تێبێینێ ئەم شـانۆییەم لە بەیەکگرتنی ئەو دەقـە ئینگلیزیانەی خوارەوە وەرکێراوە:
1. William Shakespeare, A Midsummer Night's Dream, (ed). Peter Holland
(Oxford: OUP, 1998).
2. William Shakespeare, A Midsummer Night's Dream, Texts and Contexts
(eds). Gail Kern Paster & Skiles Howard (New York: Bedford/ St. Martin's, 1999).
3. William Shakespeare, A Midsummer Night's Dream، (ed). Praveen Bhatia
(New Delhi: UBS Publishers' Distributors Pvt. Ltd،. 2008)
(٢) تێبێینێ بۆ هێچ گـرووپ و دەسـتـە و تێپێکی شـانـۆیی نێییە بەبێ ڕێپێدانی بەنووسینی وەرگێپ ئەم دەقە بخاتە سـە‌رشانێ یان بۆ تەلەڤزیۆن ئامادەی بکات یان بۆ هەر کارێکی تر بەکاری بهێنێت.
# پێگەی شانۆیی (خەونی شەوێکی چلەی هاوین)
## لە كۆمیدیای جیهانییدا یەکەم: یێشەکی
یەکێک لەو شـانۆییە کـۆمـیـدیانەی کـە بەردەوام سـەرنجی بینەران و ڕەخنەگرانی شــانۆیی بەلای خـۆیدا ڕاکـێـشــاوە شــانۆیی (خــە‌ونـی شەوێکی چلەی هاوین)ی ویلیام شێکسپیرە. ئەم شانۆییە لە نێوان ســـالانی (ه ا - ١٥٩٦)دا نـووســـراوە و نمایـش کـــراوە. ه‌ه‌ر لـەی کاتەوەی نووسراوە، ئەم شانۆییە بە هەزاران جار و لە سـەدان جێگەی دنیا و بە دەیان زمانی جیاجیا خراوەتە سـەر تە‌خت‌ه‌ی شـانۆ. وێڕای ئەمــەش دەیـان گــەورە دەرهێنەر کــردوویـانەتە فــیـلمـی ســینـەمــایی و تەلەڤزیۆنی و تەنانەت سەمای بالێ.
دێشێد ریچمیان لەبارەی ئەو شانۆییە‌وە دەڵێت: "هیچ کۆمیدیایە‌کی تری شــێکـسـپـیــر مــە‌ودایـە‌کی خــە‌یالۡی هـێندەی ئـەمــە فــراوان بۆ ﺩەﺭهێنەران و دیزاینکاران و ئەکتەران پێشکێش ناکات." ا سەرباری کۆنێتی ئەم شانۆییە، ڕەنگە خوێنەر بپرسێتێ چی وای کردووە کــە ئەم شــانۆیـیـهەمــوو کــات لە پێـشــە‌وەی ئەو شــانۆیـیـە نمایشـکراوانە‌ی ســە‌رجــە‌م ڕۆژگـارە‌کــان بێت و بەردەوام هێڵـی شــانۆ 1. David Richman, Laughter, Pain, and Wonder: Shakespeare,s Comedies and the Audience in the Theater, 1990 6 جمە‌ی لە بینەران بێت؟
بەرلەوەی وەڵامی ئەم پرسـیـارە بدەینەوە من پێم باشـە کـە‌مــێک لە کۆمیدیا و کۆمیدیاکانی شێکسپیر بدوێین ئەوسیا خـوێنەر بەخۆی دەگاتە ئە ئەنجامەی بۆچی ئەم شانۆییە بووەتە دیاردەیەکی دانسقە و بایەخدار لە نێوان هەموو کۆمیدیاکانی تری شێکسپیر
## دووەم: جۆرەکانی کۆمیدیا
ﺯﯙﺭ ﺑﻪﺳﺎﺩﻩﯾﯽ ﮐﯚﻣﯿﺪﯾﺎ ﺷﺎﻧﯚﯾﯿﻪﮐﻪ ﮐﻪ ﺑﯚ ﺧﯚﺷﯽ ﺩﻩﻧﻮﻭﺳﺮێﺕ ﻭ ﻧﻤﺎﯾﺶ دەکـرێت و کـۆتاییـەکـە‌شی بە خــۆشی دێت و ئـامـانجـیش لـەو جـۆرە درامـایە پێکەنینە. کۆمیدیای شێکسپیر هەردوو ڕەگەزەی خۆشی و پێکەنێینێی تێیــدایە. لەم شـــانۆییــەدا گـــەوجــێیــتێی و خـــاڵی لاوازی کەسایەتییەکان بەجۆرێکی نەرم و بەبەزەییانە خراونەتە ڕوو.
لە ڕاستیدا دوو جۆرە شانۆیی کۆمیدی سەرەکی هەن:
## ا) کۆمیدیای کلاسیکی
لەم جۆرە کۆمیدی‌ایە‌دا (یەکێتییی کات و شیوێن و رووداو) لە بە‌رچای دەگیـرێت. لە پاڵ ئەوەشـدا ڕەگـەزەکـانی تراجـیـدی و کۆمـیـدی تێکەڵ بەیەکـتـر ناکـرێن. بابەتـی ئەم جۆرە کـۆمـیـدیایانەش شـتـی واقـیـعـی و ژیانی ڕۆژانەیە. ئامانجی ئەم کۆمیدیانەش داشۆرین و ڕاستکردنەوەی هە بەکورتی و بەکوردی کۆمیدیای کـلاسـیکی بە خەڵک پێ دەکەنێت،
نەک لەگەڵ خەڵک پێ دەکەنێت. باشـتـرین نموونەی شانۆیی کلاسـیکی لە ئەدەبی ئینگلیزیدا شانۆییەکانی (بێن جۆنسن)ن.
7
## ۲) کۆمیدیای ڕۆمانسی
لەم جۆرە كۆمـیدیایەدا هەموو ڕێسـایەكـانی كۆمـیدیای كـلاسـیکـی وەلانراون و بەپێی پێویستێی خەیاڵ و ئەندێشە دەنووسرێن. شێکسپیر لە بنچـیـیـنە‌وە کـۆمـیـدیای ڕۆمـانسـی نووسـیـووە. ئەو هـەردەم ڕە‌گە‌زە
کۆمیدی و تراجیدییەکانی تێکەڵی یەکتر کردووە و شـتی خـەمـبـار و خۆشی لە پاڵ یەکتر داناوە. ئەمەش وای کردووە شـانۆییە‌کـانی ئەی واقـیـعـیـانـە‌تر دە‌ربکە‌ون. جـا چونکە ژیانـی مـرۆڤ برێتـیـیـە لە شـتـی خەمبار و شـتـی خـۆش، ئامـانجی شێکسـپیر ئەوە نەبوو داشـۆرین و راستكردنەوە ئەنجام بدات. مەبەستی سەرەكی شێكسپیر ئەوە بوو كە
پێکەنێنێکی خۆشی بەسـەزمـانانە و دڵسـافـانە بێنتـە بەرەـەم. ئەمـەش واناگەیەنێت کە گەوجێتی و چەوتیی و کەموکوڕییەکان ناکەونە بەر نەشـتەری گـاڵتەپێكردن. بەڵام ئەم گاڵتەپێكردنە بە نەرمی و بەزەییەوە دێتە بەرهەم. كۆمیدییەكانی شێكسپیر شـاعیرانـە و داهێنەرانەن. پتر ئەندێشـە و خەیاڵ بەسىەریاندا زاڵە لەوەی ئـاوەز و بیر. کۆمیدییەکان ڕوانینی ه‌ونە‌رمە‌ندن، نەوەک خستنەڕووی ڕە‌خنە‌گران.
## سێیەمێ کۆمیدیاکانی شێکسپیر
ﺩەﮐﺮێﺕ ﮐﯚﻣﯿﺪﯾﺎﮐﺎﻧﯽ ﺷێﮐﺴﭙﯿﺮ ﺑﮑﺮێﻧﻪ ﭼﻮﺍﺭ ﺟﯚﺭ:
أ) كۆميديا زووە پڕ هەراوهۆريايەكان ئەمـەش ئـەو جـۆرە کـۆمـیـدیا ناکـامـڵ و گـاڵتـە‌جـارانە دەگرێتـە‌وە کـە
پڕاوپڕن لـە قـسـەی ژیرانە و یاریکردن بـە وشـە و وێنەی ئە‌ندێشـە‌ییی‌ی قـووڵ. خـۆشـی نـاو ئەو جـۆرە کـۆمـیـدیانە ڕە‌قـە‌کـارانە و تووند و کـەم بەهان. نموونەی ئەم جۆرە کۆمیدیایانەی شێکسپیر شـانۆیی (ڕەنجی 8 ئەوین بەبا چوو)، (کۆمیدیای هەڵەکان)، (دوو نەجیبزادەی ڤیرۆنا)،
(خـــە‌ونـی شـــە‌وێکـی چلـە‌ی ه‌اویـن)ن لاسـاییکردنە‌وە‌ی شـێوازی (لییلی)ن وێنە‌کێشـانی کـە‌سـایە‌تییە‌کان لاوازە و پێکەاتەی تانوپۆیەکـە‌شی پڕ چەوتیییهە ژیرایەتی قسسەکان و گـاڵتـە‌جـاڕییـە لە‌ڕادە‌دە‌رە‌کە‌ی ئەم جـۆرە شـانۆییـانە بە دڵـی بینە‌رە
ئێلیزابێسییەکان بوو.
ب) کۆمیدیا خۆش و بەتامەکان نموونەکانی ئەم جۆرە کۆمیدیاییەی شێکسییر برێتـیین لە: (بازرگانی ڤێنیسیا)، (چۆنت پێخۆشە)، (هەراوە‌ۆریایەکی بێ ئەنجام) و (شـەوی دوازدەیەم). ئەوین و مـۆسـیـقـا، بـەزم و خۆشـی رەگـەزی بنچـینەیی ئەم کـۆمـیـدیـانەن. ئەوان کـیـژە پاڵەوانـی نایابیـان تێـدایە. دروسـتـکردنـی کـە‌ســایە‌تیــیـە‌کــان لەو کــۆمـیـدیایانـە‌دا لە پاڵ خــوڵقــاندنـی کــە‌شــویـای ڕۆمانسی چاکسازی تێدا کراوە. ئەم کۆمیدیایانە تێکەڵەیەکی جوانی ڕەگەزی ڕۆمانسی و واقیعی، شیعری و دراماتیکییە.
ج) کۆمیدیای ردش ئەو جۆرە کۆمیدیایـانە هەر بەناو کۆمیدیان، چونکە ناوەڕۆکەکانیان پڕاویڕە لە ڕەشـبـیـنـی و تراجـیـدیا . شـانـۆییـیـەکـانـی (هـە‌رچـی بەباشـی کـۆتایی هات بـاشـە)، (پـێـوانـە بە‌پێـوانە)، (ترۆیلە‌س و کـرایـسـیـدا)
نموونەی ئەم جێرە کـۆمـیدیانەن. ئەوان لایەنە خراپ و نـاخۆشـەکـانـی ژیان وێنا دەکەن. لە کۆمیدیای رەشـدا بەها رەوشـتیـیەکـانی ژیان زۆر نزمـە. ئەوان لایەنە نزمـە‌کە‌ی سـۆزی زایـە‌ندی و بەها ڕە‌وشـتـیـیـە‌کان دەخەنە بەرچاو. كەشوبای ئەم شـانۆییـانە پێكەنـینـی كۆمـیدی نـییـە،
بگرە گاڵتەپێکردنێکی تاڵە .
9 د) کۆمیدیا ڕۆمانسیییەکان لە ســـاڵنـی کــۆتایی بـەرەـەمــەکــانـی و دوای قــۆناغـی تراجــیــدی،
شێکسێپیر دیسان کەوتەوە نووسینی کۆمیدیا . ئەم جۆرە کۆمیدیایانە چەند ئەدگارێكی دیاریان هەیە کە لە کـۆمـیدیا زووەکانیدا نابینرێن.
ئەوانیش بریتیین لە: (سیمبەلین)، (هەقایەتی زستانێ) و (زریان).
کۆمیدیاکانی شێکسپیر ڕۆمانسین نەک لەبەرئەوەی یەکێتیی کات و شــوێن و ڕووداو و ڕێســاکــانـی پێکـەــاتەی درامـی بەلاوە دەنێت، بـگرە لەبەرئەوەی لەم شانۆییانەدا ڕاکردن لە ناخۆشییە‌کانی ژیانی ڕۆژانە
کرۆکی ئەو کۆمیدیانە پێک دەهێنێت. جێگا و شـوێنی کۆمیدیاکانی شـێکسـپـیـر لـەناو دەوروبەرێکی سـاکـاری گـوندیـانەدا دانراون وەکـو
(دارستانی ئاردن)، (گریکی کۆن)، یان (کەنارەکانی ئیلێریا).
ﮐﯚﻣﯿﺪﯾﺎﮐﺎﻧﯽ ﺷێﮐﺴﭙﯿﺮ ﭼﯿﺮﯙﮐﯽ ﺧﯚﺷـﻪﻭﯾﺴـﺘﯽ ﻭ ﺋﻪﻭﯾﻨﺪﺍﺭﯾﻦ ﮑﻪ سەرەنجامەکەی بە زەماوەند کۆتایی دێت. لەو شانۆییانەدا نەک تەنیا پاڵەوان و کـــيــژە پـاڵەوان لـە خــۆشـــەویســـتــيــدان، بگرە هـە‌مـــوو کـارێکتـە‌رە‌کـانـی تریش ه‌ه‌روان. کـارێکتـە‌رە‌کـانـی شـێکسـپیـر ه‌ه‌ر لە
یەکــەمین نـیگاوە دەکــەونە داوی دڵداری چونکە لەوێ خــۆشــەویســتـی ﺷﺘ ێﮐﯽ ﻧﺎ ﭼﺎﺭﯾﯿﻪ ﻭەﮐﻮ ﻣـﻪﺭﮒ. ﺋﻪﻡ ﭘﻪﺗﺎﯾﻪ ﺗﻮﻭﺷﯽ ﮔﻪﻭﺝ ﺩێﺕ ﻭەﮎ ﭽﯚﻥ تووشی پیـاوانی ناو کـۆشک دێت، تـووشی گـە‌نجـانی لاســار دێت وەک چۆن تووشی خانمێکی گران و سەنگین دێت.
ئاکـارێکـی تری کـۆمـیـدیای شـێکسـپـیـر برێتـیـیـە لە مـۆسـیـقـا و سەماكردن. كۆمیدیاكانی شێكسپیر هەموو كات كۆتاییان بە سەما و گـۆرانـی و بەزم و خـۆشـی دێت و خـواوەندی ئەویـن ســەرۆکـایـەتـی ئەو ئاهەنگانە دەكات.
10 گەوج و گێلەپیاو دوو ئاکاری سەرەکی کۆمیدیاکانی شێکسیپیرن.
گەوجەکـان نەک تەنیـا دەبنە مـایەی بەزم و خێشی، بـگرە ئەوان دەبنە ئەڵقـە‌ی پێبوەندیـی نێبوان تانوپێی سـبەرەکی و تانوپێی لاوەکی· وێڕای ئـەوەش هـەر ئـە‌وانن رنـج و پـلارە- لـە‌بـارە‌ی ڕووداو و کەسایەتییەکانی ناو شانۆیییەکان دەخەنە ڕوو.
## چوارەم: بیرۆکەکانی ناو (خەونی شەوێکی چلەی هاوین)
لەم کــۆمـیـدیـایەدا سـێ تانـوپۆی بەناویەکــتـرداچوو هــەن. یەکــەمــیـان ﺯەماوەندی (میر سیسیەس و شاژنی ئەمازۆنی هیپۆلیتا)یە، دووەمیان کێشەی نێوان (ئۆبیرۆنی شای پەرییان و تیتانیای شاژنی پەرییانە لەسەر منداڵێکی گۆڕدراوەی هیندی)، سێیەمیان (کێشەی مێردکردن و خۆشەویسیتیی نێوان هێرمیا - لیزاندەر و هێلینا - دیمیتریۆس)ه کە هەریەکەیان دەیانەوێت بەپێی حەزی خـۆی زەمـاوەنـد بکات و نەک بەپێی داوونەرێتی کـۆمــەڵگە. تەون و ڕایەڵی نێیوان هەرسێ تانوپۆش ئەوین و دڵدارییــە. شــوێنی لێک دابران و بەیـەکــتــر هـە‌ڵشـــاخــان و ڕووبەڕوو بوونەوە دارستانێکی نزیک (ئەسینا)یە، شوێنی پێک گەیشتن و پێک شــادبوونەوە و پێکـەـاتنـە‌وەش هەر نـاو هـە‌مــان دارسـتــانە. بەڵام ئەو کــارە هـەروا بە ئاســانی نابێت، بگرە ئەفــسـوون و جــادوو لـە‌گــە‌ڵ سـروشت و ژینگەی ناو دارسـتـان دە‌بـنە چارە‌سـە‌ر بـۆ ه‌ه‌مـوو یاســا و ڕێسا خراپەكانی ناو كۆمەڵگە.
لەم شـانۆییـەدا ئەم هـەمـوو کـارێکتـەر و کـتێشـە و بیـرۆکـانە بەرچاو دەکــەون. ئەگــەر توانـا و لێــەــاتووییی شــێکـســپـیــر نەبـوایە، کــەم شانۆنامەنووس لە وزەیاندا بوو ئەم هەموو دژ و ناکۆکە لە یەک جێگەدا کۆ بکەنەوە و پاشتریش بە تەبایی لەگەڵ یەکتریان بگونجێنن.
1 1 بیرۆکەکانی ناو ئەم بەرهەمە کۆمیدیەی شێکسپیر زۆرن و ئەمانە ه‌ندێک لە بیرۆکە سە‌رکییە‌کانن:
ا) ئەوین و دڵداری ب) کێشەی کات ج) لەدەستدانی ناسنامەی تاکایەتی د) ئارەزووی نادیاری سێکسی ه) بالادەستی و نابالادەستی ژنسالاری
## پێنجەمێ تەکنیک لە شانۆیی (خەونی شەوێکی چلەی هاوین)
لەم دا چە‌نـدان تە‌کنـیکی دڵرٍفـــێن و رنج ڕاکـــێش بەكارهاتوون. هەرە دیار و بەرچاوەكانیان ئەمانەن:
أ) خەون و دنیای سەرووی سروشتی ب) جنۆکە و پەری ج) ئەفسوون و جادوو د) گەوج و گێل ه) گۆرانی و مۆسیقا و سەما و) شانۆیی لەناو شانۆییدا ئەم شـانێییە سـەدان لێکۆڵینەوەی جـۆرەوجـۆری لەســەر کـراوە و بە چەندان شێوازی کۆن و ه‌اوچەرخـانە پێشکێش کراوە. ئەمەش ئەگەر شتێكمان بۆ ڕوون بكاتەوە ئەوە دەردەخات كە ئەمە يەكێكە لە شانۆییە نەمر و زیندووەکانی شێکسپیر.
د. ئازاد هولێر: شەوی ٢٠١٢/٨ 12
## خەونی شەوێکی چلەی هاوین کسایەتیییەکان:
سیسیەس: میری ئەسینا ئیجیەس: باوکی (هێرمیا)
لیزاندەر: عاشقی (هێرمیا)
دیمیتریۆس: عاشقی (هێرمیا) بەڵم پە‌سە‌ندکراوی (ئیجیەس)ه.
فیلۆسترێت: سەرۆکی ئاهەنگسازانی (سیسیەس)
کوینس: دارتاش سنەگێ ناوماڵ ڕازێنەرەوە؛ ئەخشاڵساز بۆتم: جۆڵا فلوت: موشەدەمەسازكەر سناوت: تەنەکەچی ستارڤلینگ: بەرگدروو هیپۆلیتا: شاژنی ئەمازۆنییە‌کان، نیشانکراوی (سیسیەس)ه.
هێرمیا: کچی (ئیجیەس)ه و عاشقی (لیزاندەر)ه.
هێلینا: عاشقی (دیمیتریۆس)ه.
ئۆبیرۆن: شای پەرییان تیتانیا: شاژنی پەرییان 13 رۆبن گودفێڵۆ: جنۆکە پیسبڵۆسم: پەری کۆیوێب: پەری مۆوت: پەری موستاردسید: پەری پێشگوتاربێژ، پیرامێس، سیـسیبی، وۆڵ، مـونشـاین (مـانگە‌شـە‌و)،
لایەن (شێر)
پەری تریش لەگەڵ شا و شاژنەکانیان دان یاوەرانی (سیسیەس) و (هیپۆلیتا)
## دیمەنەکان:
شاری (ئەسینا) و دارستانێکی نزیک ئەوێ.
کات:
رۆژی یەکەمێ پەردەی یەکەم ﺭﯙﮊﯼ ﺩﻭﻭەﻡ: ﭘﻪﺭﺩﻩﯼ ﺩﻭﻭەﻡ ﺗﺎ ﭘﻪﺭﺩﻩﯼ ﭼﻮﺍﺭەﻡ - ﺩﯾﻤﻪﻧﯽ ﯾﻪﮐﻪﻡ رۆژی ســـێــیـــەم: پـە‌ردە‌ی چوارەم - دیمـە‌نی یـە‌کـــە‌م تـا کـــۆتایـی شانۆییەکە
## پەردەی یەکەم
دیەنی یەکەم ئەسینا . کۆشکی سیسیەس سێ سیسیەس: ئێستا ، ئەی (هیپۆلیتا)ی نازدار ، کاتی زەماوەندمان بە پەلە دێت؛ چوار ڕۆژی خۆشی تر دەبێتە مانگێکی تر؛ بەڵم، ئای، من پێم وایە مانگی پیر چەند بە خاوی دەتوێتەوە! ئەو ئارەزووەکانم بەچەشنی ﺯڕﺩﺍﯾﮑێﮏ ﯾﺎﻥ ﺑێﻮەﮊﻧێﮏ ﺑەﺩﻭﺍ ﺩەﺧﺎﺕ، ﮐە ﺩەﯾەﻭێﺕ بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ سامانی گەنجێک بفەوتێنێت.
هیپۆلیتا: چوار ڕۆژ بە‌خێراییی خۆ هە‌ڵدە‌دێرنە ناو شەو؛
چوار شەو بەپەلە بەضەونان كاتەكە بەسىەر دەبەن،
ئینجا مانگ، وەکو کەوانەیەکی زیوین بەتازەیی لە ئاسماندا چەماوەتەوە، شەوی سەنگینی زەماوەندمان دەبینێت.
سیسیەس: بڕۆ (فیلۆسترێت)
گەنجانی (ئەسینا) بۆ بەزم و خۆشی جۆش بدە؛
ڕۆحە زیتەڵ و سرکەکەی شادی واگا بهێنە؛
دڵتەنگی بۆ لای پرسە بنێرە؛
ئەم هاوڕێیە ڕەنگ زەردە بۆ بەزم و تەنتەنەکەی ئێمە نابێت.
15
(فیلۆسترێت دەڕوات)
هیپۆلیتا ، من دڵی تۆم بە شمشێرەکەم وەدەست هێنا ،
ئەوینی تۆشم بە زام لێکردنت بردەوە؛
بەڵام من تۆ بە جۆرێکی تر دەضوازم،
بە تەنتەنە، بە سەركەوتن و هەرا و خۆشییەوە.
ئیجیەس و (هێرمیا)ی کچی لەکەڵ (لیزاندەر) و (دیمیتـریۆس)
دێنە ناوەوە ئیجیەس: یاخوا میری ناودارمان، (سیسیەس) بەختەوەر بێت!
سیسیەس: سوپاس، (ئیجیەس)ی چاک، باس و خواست چییە؟
ئیجیەس: من بە کۆمەڵێک کێشەوە هاتووم، سکالا لە منداڵەکەی خۆم، لە (هێرمیا)ی کچم دەکەم.
(دیمیتریۆس)، وەرە پێش. سەرداری جوامێرم،
ئەو پیاوە ڕەزامەندی منی ه‌ب‌ق خواستنی ئەو.
(لیزاندەر)، وەرە پێش. جا ، ئەی میری میەرەبانم،
ئەق پیاوە سینەی منداڵەکەمی جادووبەند کردووە.
تۆ، تۆ، (لیزاندەر)، تۆ شیعرت پێی داوە،
دیاری ئەوینت لەگەڵ منداڵە‌كە‌م گۆڕیووە‌تە‌وە؛
تۆبە مانگەشەوان لەبەر پەنجەرەکەی گۆرانیت گوتووە،
بە دەنگێکی پڕ چێژ، هێنراوەی فریوودەری ئەوینت چڕیووە،
بە لوولی قژت سەرنجی خەیاڵی ئەوت بۆ خۆت دزیووە،
بەئەڵقە و زڕە و پۆلیە و قسیەی دڵڕفێن،
بەتۆتە و خرتكە و پرتكە و چەپكەگوڵ و شیرنەمەنی –
کە هەموویان کاریگەری بەهێزیان لەسەر گەنجی ناسک هەیە؛
تۆ بە فڕوفێڵ دڵی کیژەکەی منت دزی؛
16 وات کرد گوێڕایەڵی ئەو، کە هی خۆمە،
بێتە دڵڕەقییەکی سەرسەختانە. جا ، ئەی میری میەرەبانم،
ئەگەر کیژەکەم لێرە لەپێش ئێوەی پایەبەرز رازی نەبێت مێرد بە (دیمیتریۆس) بکات،
من داوای نازیاری کۆنینەی (ئەسینا)یی دەکەم:
چونکە ئەو هى خۆمە و من دەتوانم لە کۆڵی بکەمەوە؛
یان بەوەی مێرد بەم جوامێرە بکات یاخۆ بەپێی یاساکەمان کە راستەوخۆ بۆ ئەو مەسەلەیە دانراوە بەرەو مەرگ بڕوات.
سیسیەس: (هێرمیا)، تۆچی دەڵیت؟ قسە لە گوێ بگرە، خانمی نازدار.
لای تۆ دەبێت باوکت وەکو خوداوەند بێت؛
ئەوەی کە جوانییەکانی بە تۆ داوە؛
لەلای ئەو تۆ تەنیا شێوەیەکیت لە مۆم،
ئەو تۆی لە چاپداوە، هەر لە توانای ئەویشدایە کە شێوەکەت بهێڵێت، یان تێکی بدات.
(دیمیتریۆس) جوامێرێکی شایستەیە .
هێرمیا: (لیزاندەر)یش وایە .
ئیجیس: ئەو بەخۆی وایە .
بەڵام، لەو بابەتەی کە پێویستی بە دەنگی باوکتە،
پێویستە ئەوەکەی تر شایستەتر بێت.
هێرمیا: خۆزگە باوکم بەچاوی من سەیری بکردایە.
سیسیەس: یان دەبوایە چاوانی تۆ بە لێکدانەوەی ئەو بیانروانیبووایە.
هێرمیا: من تكام لە پایەبەرزتان ئەوەیە لێم ببوورن.
من نازانم بە کام هێز هـەست دەکەم ئازام،
17 ناشزانم چۆن لە خاکەڕایی من و بوونی ئێوەدا دەوەشێتەوە بیرەكانم دەربڕم؛
بەڵام من لە پایەبەرزتان دەپارێمەوە تا بگرە بزانم لەو مەسەلەیەدا خراپترین شت چییە بەسیەرم دێت،
ئەگەر من رازی نەبم مێرد بە (دیمیتریۆس) بکەم.
سیسیەس: یان دەبێت مەرگ ببینیت، یان دەبێت هتا ه‌ه‌تایە دەستبەرداری کۆمەڵگەی پیاوان بیت.
جا بۆیە (هێرمیا)ی نازدار، لە ئارەزووەکانی خۆت بپرسە،
ﮔﻪﻧﺠێﺗﯽ ﺧﯚﺕ ﺑﺰﺍﻧﻪ، ﺑﻪ ﭽﺎﮐﯽ ﻟﻪ ﺳﯚﺯﻩﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚﺕ ﺑﻨﻮﺍﺭﻩ،
ئاخۆ ئەگەر خۆ نەدەیتە دەست هەڵبژاردنی باوکت،
ﺩەﺗﻮﺍﻧﯿﺖ ﺑەﺭﮔەﯼ ﮊﯾـﺎﻧﯽ ﺭەﺑەﻧـﺎﯾەﺗﯽ ﺑﮕﺮﯾﺖ،
هتا ه‌ه‌تایە لە سێبەری پە‌راوێزخراویدا بەند بیت،
بەدرێژاییی ژیانت ببیت بە خوشکێکی نەزۆک،
بەستەی نەرم بۆ مانگی ساردی بێ بەرهەم بڵێیت.
سێ جار ئەوانەی وا بەرزەفتی سۆزی خۆیان دەکەن بۆ چوونە ژێرباری ئەو حەجە کیژانەیە، پیرۆزن؛
بەڵم خۆشی زەمینی گوڵێکی دڵۆپێنراوە بۆ ئەوە نییە بەسەر دڕکی پاکیزەییدا بژاکێت، بگرە بۆ ئەوەیە لەناو تاقە پیرۆزییەکدا گەشە بکات، بژیێت و بمرێت.
هێرمیا: جا گەورەم، من وا گەشە دەكەم، وا دەژیم، واش دەمرم،
بەر لەوەی پاکیزەیی مۆرکراوم بدەمە دەست گەورەیی ئەوەوە، کە پەسەندکردنی من نایەوێت سەروەری بە نیر و کەڵەمەی نەویستراوی ئەو ببەخشێت.
سیسیەس: کات وەرگرە بێ بیرکردنەوە؛ لەگەڵ مانگی نوێ _
18 لەو رۆژەی کە مارەیی نێوان من و دولبەرەکەم بە پەیمانێکی هاوسەرگیری ه‌ه‌تاه‌ه‌تایە مۆر دەکرێت –
لەو رۆژەدا یان ئامادە بە بۆ مردن لەبەر ناگوێڕایەڵبوون بۆ ویستی باوکت،
یان مێرد بە (دیمتریۆس) بکە، کە ئەویش پێی خۆبشە،
یانیش لە قوربانگەی (دایانا) أوە سوێند بخۆ کە هەتا هەتایە ژیانێکی پر سەختگیری و رەبەنایەتی بژیت.
دیمیتریۆس: نەرم بە، ئەی (هێرمیا)ی شیرین؛ تۆش (لیزاندەر)
ﺩەﺳﺖ ﺑەﺭﺩە ﻟەﻭ ﻧﺎﺯﻧﺎﻭەﯼ ﮐە ﺑەﺩڵﻨﯿﺎﯾﯿﯿەﻭە ﺭەﻭﺍﯼ ﺧﯚﻣە .
لیزاندەر: (دیمتریۆس) تۆ خۆشەویستی باوکی ئەوت هەیە؛
لێگەڕێ با ئەوەی (هێرمیا) بۆ من بێت، ئەرێ تۆ باوکی دەخوازیت؟
ئیجیەس: ئەی (لیزاندەر)ی بێ ڕێز، ڕاستە، ئەو خۆشەویستی منی ه‌ه‌یە؛
ه‌ه‌رچییش هی منە خۆشەویستیم دە‌یبە‌خشێت بە ئەو؛
ئەویش کیژی خۆمە؛ جا من هەموو مافەکانی خۆم لەودا بە (دیمیتریۆس).
لیزاندەر: گەورەم، منیش وەکو ئەو لە باشان وەپاش کەوتووم،
وەک ئەویش موڵکدارم؛ خۆشەویسیتی من لە هی ئەو پترە؛
بە هەموو جۆرێک سەر و سامانم لە ئاستی بەرزی ئەودان،
ئەگەر لەوەی هی (دیمیتریۆس) بەرزتریش نەبن؛
ئەوەش کە پتر خۆی پێوە بابدەم ئەوەیە ،
من لەلایەن (هێرمیا)ی جوانەوە خۆش ویستراوم.
جا بۆچی من داوای مافی خۆم نەکەم؟
٢. لە ئەفسانەی گریکیدا (دایانا) خواوەندی پاکیزەییە. (وەرگێڕ)
19 من لە‌بە‌رە‌و ڕووی ئەو دە‌یسە‌لێنم کە (دیمیتریۆس)،
دڵداری لەگەڵ (هێلینا)ی کچی (نیدار) کردووە،
ڕۆحیشی لێی سەندووە؛ ئەو خانمە شیرینەش،
ﺯﯙﺭ ﺑﻪﺩڵﺳێﺯﯾﯿﻪﻭﻩ ﻣﻪﯾﻠﯽ ﺩﺍﻭەﺗﻪ ﭘﻪﺭﺳﺘﻨﯽ ئەم پیاوە لەکەدار و جێ نەگیرە.
سیسیەس: پێویستە دان بە‌وە‌دابنێم کە من زۆرم بیستووە،
بیرم کردەوە کە لەو بارەیەوە لەگەڵ (دیمیتریۆس) بدوێم؛
بەڵام، چونکە یەگجار سەرقاڵی کاروباری خۆمم،
مێشکم لەبیری چووبۆوە. بەڵم، وەرە، (دیمیتریۆس)؛
تۆش وەرە، (ئیجیەس)؛ ئێوە لەگەڵ من دێن؛
من هەندێک ئامۆژگاری تایبە‌تیم بۆ هەردووکتان هەیە.
تۆش، (هێرمیا)ی جوان، بروانە وا لە خۆت بکە کە ئارەزووەکانت لەگەڵ ویسیتی باوکت بگونجێن،
دەنا یاسای (ئەسینا) - کە ئێمە بە هیچ جۆرێک ناتوانین خاوی بکەینەوە - تۆ دەداتە دەست مەرگ یان سوێندی ژیانێکی رەبەنی.
وەرە، (هێپۆلیتا )کەم، چ خۆشییەک هەیە، دولبەری من؟
(دیمیتریۆس) و (ئیجیەس) لەگەڵم وەرن؛
من دەبێت هەندێک کار بە ئێوە جێبەجێ بکەم کە پێوەندی بە زەماوەندەکەمانەوە هەیە، هەروا لەگەڵتان بدوێم لەبارەی هەندێک شت کە پێوەندی بە خۆتانەوە هەیە .
ئیجیەس: بە ئەرک و دڵخۆشییەوە ئێمە بە دوات دەکەوین.
(ه‌ه‌موویان دەرۆن جگە لە "لیزاندەر" و "هێرمیا")
لیزاندەر: چییتە، گیانەکەم! بۆچی سەر کوڵمت هێندە ڕەنگ زەردە؟
20 چۆن ڕێکەوت گوڵەکانی ئەوێ وا زوو ژاکان؟
هێرمیا: لەوانەیە لەبەر بێ بارانی وابن، کە من زۆر بەچاکی دەتوانم لە ڕەشەبای چاوەکانمەوە پێیان ببەخشم.
لیزاندەر: ئای لە خۆمێ! لە هەر شتێكدا كە تا ئێستا خوێندبێتمەوە،
تا ئێستا چ لە هەقایەتان یان مێژوودا بیستبم،
ههرگیز رەوتی ئەوینی ڕاستەقینە بەنەرمی نە‌ڕۆیشتووە؛
هر دەبێت پایەی یەکێکیان لەوی تر جیا بێت –
هێیرمێیا: ئای پێیچیەوانەیی! ئەوەی یەگـجـار بەرزە دەبێت دڵبـەندی پایەنزمەکە بێت.
لیزاندەر: یان دەبێت ئەوان لە مەسەلەی تەمەندا لێک جیا بن –
هێرمیا: ئای بە نەفرەت بێ! ئەوەی زۆر پیرە و کچێکی گەنجتر دەخوازێت.
لیزاندەر: یان دەبێت بە هەڵبژاردنی برادەرانی ژن بهێنێت –
هێرمیا: بەرەو دۆزەخ! ئەوەی بە چاوی کەسێکی تر دڵداری بکات.
لیزاندەر: یاخۆ، ئەگەر لە هەڵبژاردندا سۆزی ئەوین هەبوو،
بەڵام شەڕ ، مردن، یان نەخۆشی، گەمارۆی ئەوینەکەی دا ،
بە چەشنی دەنگێک دەیکاتە شتێکی ساتەوەختی،
خێرا وەکو سێبەر ، کەمخایەن وەکو هەر خەونێک،
کورت وەکو هەورەتریشقەی شەوێکی رەشی تەنییاوی،
کە لە تاوێکدا ، ئاسمان و زەوی وەدەر دەضات،
تەنانەت بەرلەوەی مرۆڤ بتوانێت بڵێت "بڕوانە!"
شەویالاکی تاریکی قووتی دەدات؛
شتە پرٍشنگدارەکان ئاوەها خێرا تێک دە‌شێوێن.
هێرمیا: کەواتە ئەگەر عاشقە ڕاستە‌قیینە‌کان ههموو کات لێکدابڕابن،
ئەمە وا دەکەوێتەوە کە بڕیاری چارەنووسە.
21 ﺠﺎ ﺑﺎ ﺋێﻣﻪ ﭘﺸﻮﻭ ﺩﺭێﮊﯾﯿﻪ ﺋﻪﺯﻣﻮﻭﻧﯿﯿﻪﻛﺎﻧﻤﺎﻥ ﻭﺍ ﻓێﺮ ﺑﮑﻪﯾﻦ،
چونکە شتێکی باوە کە لێکداببرێین،
ئەمـــەش وەکــو بیــرکــردنــەوە و خــەون و هـەنـسک و ئومــێـد و فرمێسک خۆی بەشێکە لە ئەوین - دواکەوتەی سۆزە بەسەزمانەکەن.
لیزاندەر: ئەمە بیر و باوە‌رێکی چاکە. بۆیە، (هێرمیا) گوێم لێ بگرە.
من پوورێکی بێوەژنم هەیە، سامانێکی باشی بە میرات بۆ ماودتەوە، هەروا هیچ منداڵێكیشی نییە _
ماڵەکەی حەوت فەرسەخا لە (ئەسینا)وە دوورە _
ه‌روا وەكو کوری تاقانەی خۆی رێزم دەگرێت.
لەوێ، ئەی (هێرمیا)ی نەرمونیان، ڕەنگە مارەت بکەم،
یاسای تووندوتیژی (ئەسینا) ناتوانێت تا ئەوێ بەدوامان بكەوێت. جا ئەگەر تۆ منت خۆش دەوێت،
سبەی شەو لە ماڵی باوکت خۆت بدزە‌وە؛
لەناو دارستانەكە، كە فەرسەخێک لە شارۆچکەكەوە دوورە،
لەو جێگەیەی کە جارێک من تۆم لەگەڵ (هێلینا) بینی کە لەوێ ئاهەنگی سپێدەیەکی مانگی گوڵنتان دەگێڕا ،
من بۆ تۆ لەوێ دەبم.
هێرمیا: ئەی (لیزاندەر)ی چاکم!
من سوێند بە بەهێزترین کەوانی (کیوپید)ٴ دەخۆم،
٣. هەر (فەرسەخ)ێک سێ میلە. (وەرکێی)
٤. (کیوپید) لە ئەفسانەی گریکیدا خواوەندی عیشـقە و لە شێوەی منداڵێکی چاو بەسىتراوەیە کە تیروکەوانێکی لە دەسىتە و دڵی عاشىقان بەم تیرە دەسىمێت.
(ودرگێر)
2 بە باشترین تیری ئەو، کە سەرەکەی زێرینە،
بە بەسەزمانی کۆترەکانی (ڤینۆس)هی خواوەند،
کە گەشە بە عیشێ دەکات و ڕۆحەکان بەلێکتر چنین دەکاتە بەند،
ه‌ه‌روا بەو ئاگرەی کە شاژنی (کارسیج) آی سووتاند،
کاتێک دوورکەوتنەوەی خەڵکانی (تەروادە)ی ساختە ڕوانینی ڕماند،
سوێند بەو هەموو پەیمانانەی کە تا ئێستا شکاندوویانە پیاوان،
کە ژمارەیان زۆر لەوە پترە کە داویانە ژنان،
لە ههمان ئەو شوێنەی بۆت دەستنیشان کردووم تۆ،
سبەی بەڕاستی لەوێ چاوم دەکەوێت بە چاوی تۆ.
لیزاندەر: گیانەکەم، پەیمانەکەت ڕابگرە. بڕوانە، ئەوا (هێلینا) دێتە ئێرە.
(هێلینا) دێتە ژوورەوە
هێرمیا: ئۆغرت خێر، (هێلینا)ی نازدار! بەرەو کوێ؟
هێلێنێ تۆ بە نازدار بانگم دەکەیت؟ جارێکی تر وا مەڵێ.
(دیمیتریۆس)، عاشقی جوانی تۆیە. ئۆە، ئەی نازداری بەختەوەر!
چاوانت ئەسىتێرەی جەمسەرن و لە زمانت ئاوازی شیرینتر دێنەدەر لە چریکەی کلاوکورە بۆ بەر گوێی کاکە‌ی شوان،
کاتێک گەنم قەرسیلە و گۆپکەی گێوژ دێتە پشکوان.
نەضۆشی پەتایە؛ ئۆە، خۆزگە جوانییش وەها بوایە،
ئەی (هێرمیا) نازدار پێش ئەوەی بڕۆم بمگرتایە!
ﮔﻮێﭼﮑﻪﮐﺎﻧﻢ ﺩﻩﻧﮕﯽ ﺗﯚ، ﭼﺎﻭﺍﻧﯿﺸﻢ ﭼﺎﻭەﮐﺎﻧﯽ ﺗﯚ،
ه (ڤینۆس) لە ئەفسانەی گریگییدا خواوەندی جوانییە. بەپێی ئەو ئەفسانەیە کۆمەڵیک کۆتری بەسەزمان گالیسکەکەی (ڤینۆس) ڕادەکێشن· (وەرکێڕ)
٦. ئەمــە ئامــاژەکـردنە بـۆ (دیدۆ)ی شــاژنـی (کـارســیج) کـاتێک بینـی خــەڵکـانـی
(تەروادە) كارسێج بەجێ دەهێڵنە (وەركێی)
23 ﺯﻣﺎﻧﯿﺸﻢ ﻧﻪﻭﺍﯼ ﺧﯚﺷﯽ ﺯﻣﺎﻧﻪ ﺷﯿﺮﯾﻨﻪﮐﻪﯼ ﺗﯚ.
هاتبا دنیا هی من بوایە، لە (دیمیتریۆس) بترازێت،
هەمووم دەبەخشی تا وەكو تۆم لێ بێت.
ئۆە، فێرم بکە تۆ چۆن و بە چ هونە‌رێک دەڕوانی ﺟﻮﻭڵەﯼ ﺩڵﯽ (ﺩﯾﻤﯿﺘﺮﯙﺱ) ﺩەﺧەﯾﺘە ﺟﯚﻻﻧﯽ̈!
هێرمیا: من ڕووم گرژ دە‌ه‌م، کەچی ئەو هێشتا عاشقم دەبێت دەستوبرد.
هێلین: ئۆە خۆزگە ڕووگرژی تۆ، خەندەکانی منی فێری ئەو هونەرد دەکرد!
هێرمیا: من نەفرەتی لێ دەکەم، کەچی ئەو منی خۆش دەوێت.
هێلێنێ ئۆە خۆزگە نزاکانم ئەو سۆزانە‌ی بجوولێنێت!
هێرمیا: من چەند زێتر ڕقم لەو ببێتەوە، ئەو هێندە دوام دەكەوێت.
هێلێنێ منیش چەند پتر ئەوم خۆش بوێت، ئەو هێندەی تر ڕقی لێم دەبێت.
هێرمیا: (هێلینا)، من لە بێ مێشکی ئەو خە‌تابار نیم.
هێلێنێ تۆ هێچت نییە، تەنیا جوانییەكەتە، خۆزیا بەو خەتایە خاكەساربم.
هێرمیا: ئاسوودە بە: ئەو چیی تر نابینێت چارەی من؛
(لیزاندەر) و من لەم شوێنە بە‌یە‌گجاری دەبین ون.
پێش کاتی بینینی (لیزاندەر)ی خۆم،
دەتگۆت بەهەشتە (ئەسینا) لەلای خۆم.
ئۆە، کەواتە، چ بە‌ه‌رە‌یە‌ک دەژیت لەناو ئەوینی منا،
کە ئەو بەهەشتەی کرد بە دۆزەخ لە بەرچاوما!
ﻟﯿﺰﺍﻧﺪﻩﺭ: (ﻫێلﯿﻦ)، ﺋێمە ﺑﯿﺮﯼ ﺧﯚﻣﺎﻥ ﻟﻪﻻﯼ ﺗﯚ ﺩﻩﮐﻪﯾﻦ ﺋﺎﺷﮑﺮﺍ:
سبەی شەو، کاتێک (فۆیبە)՝ ڕووخساری دەبێت پەیدا ڕووخسارە زیوینەکەی لەناو ئاوێنەی ئاویدا خۆی دەنوێنێت،
٧. (فۆیبە) خواوەندی مانگە لەلای گریکییەکان. (وەرگێڕ)
24 بە گەوهەری خوناوان کەڵە گیا دەخەمڵێنێت،
ئەو کاتەی هێشتاش دەشارێتەوە ڕاکردنی عاشقان ئێمە دامانناوە بەناو دەروازەی (ئەسینا) بدزینەوە خۆمان.
هێرمیا: جا لەو دارستانە‌ی کە خۆت و من زۆر جار درێژ دەبووین لەسیەر نوێنی گوڵە ناسکەکانی بهە‌ار ،
سینەی خۆمان بۆ یەکتر دەکردەوە بەباسی خۆشی ئەوان ،
لەوێ (لیزاندەر)ی من و خۆم یەکتر دەبینینەوە، هەی گیان ئینجا لەوێوە لەسیەر (ئەسینا) لادەبەین چاوانی خۆ،
بۆ گەڕان بە دوای برادەرانی نوێ و هـاوڕێیانی نامۆ.
ﺧﻮﺍ ﺤﺎﻓﯿﺰ، ﻫـﺎﻭڕێﯽ ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ ﯾﺎﺭﯾﯿﻪﮐﺎﻧﻢ؛ ﺑﯚﻣﺎﻥ ﺑﮑﻪ ﻧﺰﺍ،
(ﺩﯾﻤﺘﺮﯾﯚﺱ)ﯼ ﺗﯚﺵ ﺑﻪﺧﺘێﮐﯽ ﭽﺎﮐﺖ ﺑﯚ ﭘﻪﯾﺪﺍ ﺑﮑﺎ !
بەڵێنت بگەیەنە سەر ، (لیزاندەر)؛ دەبێ برسی ڕاگرین چاوانمان تا درەنگی سبەی شەو لە خۆراکی عاشقان.
لیزاندەر: وا دەکەم، (هێرمیا)ی خێم· (هێرمیا دەڕوات) خواحافیز،
(هێلینا)
یا خـوا تۆ چـەند ئەوت خـۆشـدە‌ویست، (دیمیـتـریـۆس)یش تۆی خۆش ویستبا
(دەڕوات)
هێلینێ چەند دڵخۆشن هەندێک کەس بە بەراورد لەگەڵ ئەوانی دی!
لە سەرانسەری (ئەسینا) دەڵین نازدارم بەچەشنی وی.
(دیمیتریۆس) وا بیر ناکاتەوە؛ جا ئەوە بەچی دەچێت؟
ئەو ئەوە نازانێت کە هەموو کەس جگە لە خۆی ئەوە دەزانێت.
جا کە هەڵە دەکات و بە ڕووخساری (هێرمیا) بووە گرفتار ،
منیش وا دەکەم، بە ئاکاری ئەو بوویمە دۆست و یار .
25 شی نزم و خراپ، کە نییەتی هیچ بەها و سە‌نگ ئەوین دەتوانێت بیکاتە شێوە و شکۆمەندی هـە‌مەڕەنگ.
ئەوین بە چاوان شت نابینێت، بگرە بە بیر و خەیاڵ؛
بۆیەش بە چاو بەستراوەیی وێنەی کێشراوە (کیوپید)ی خاوەن باڵ.
نییەتی هیچ وردبوونەوە و لێکدانەوەی بیری ئەوین؛
باڵەکان نەک چاو پەلەکردنی هەڵەشە دێنێتە ژین؛
بۆیەش گوتراوە ئەوین منداڵێکی ساوایە،
چونکە لە هەڵبژاردندا زۆرجار خڵەتێنرایە.
بەچەشنی کوڕان لە یارییدا دەخۆن سوێندی درۆ،
ئاواش کۆرپەی ئەوین لەهەموو شوێنێک دەشکێنێ بەڵێن بێ هێ؛
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘێﺵ ﺋﻪﻭﻩﯼ (ﺩﯾﻤﯿﺘﺮﯾﯚﺱ) ﺑﺮﻭﺍﻧێﺗﻪ ﭼﺎﻭﺍﻧﯽ (ﻫێﺭﻣﯿﺎ)،
ئەو وەک تەزرە سوێندی بۆم دەباراند کە هی منە تەنیا و تەنیا؛
ﺠﺎ ﮐﻪ ﺋﻪﻭ ﺗﻪﺯﺭﻩﯾﻪ ﻫﻪﻧﺪێﮏ ﮔﻪﺭﻣﺎﯾﯽ ﻟﻪ(ﻫێﺮﻣﯿﺎ)ﻭﻩ ﻫﻪﺳﺖ ﭘێﮑﺮﺩ، (دیمیتریۆس) توایەوە، بارانی سوێندەکانیش توانەوە و چکی کرد. من دەچم لەبارەی راکرینی (هێرمیا)ی نازداری پێ رادە‌گە‌یە‌نم؛
ئینجا سبەی شەو لەناو دارستانێ ئەو دەبینم کەوتووەتە دوای ئەو؛ گەر تۆ سوپاسمەندم بیت بۆ ئەم هەواڵە نهێنییە، بەهاكەی شایستە دەبێت.
بەڵام من مەبەستمە ئازارەکانی خۆم چارەسىەر بکەم،
کە ئەو بۆ ئەوێ دەچێت و دەگەڕێتەوە بە ئەستەم.
(دەڕوات)
دیەنی دووەم ئەسینا . ماڵی (کوینس)
کوینس، سنەگ، بۆتم، فلووت، سناوت و ستارڤلینگ دێنە ناوەوە
کوینس: ئەرێ هەموو دارودەستە‌کە‌مان لێرەن؟
بۆتم: وا باشـتـرە تـقَ، بەپێی ئەو لیـسـتـە‌یەی کە نووسـراوە، یـە‌کە یەکە ناویان بانگ بکەیت.
کوینس: ئە‌وە‌تـا تۆمـاری نـاوی ه‌ه‌مـوو ئەوانەی کـە لـە ســە‌رانســە‌ری
(ئـە‌ســـینـا)دا لێــوە‌‌ن بۆ ئـەوەی ڕۆڵ ببـــیـنن لە کـــورتـە
شانۆییەکەماندا کە بەنیازین شـە‌وێ بەبۆنەی زەماوەندی میر و خانم پێشکێشی بکەین بۆتم: یەکـەم جـار ، (پیـتـەر کـوینس)ی چاک، پێـمـان بـڵێ شـانێییەکـە لەبارەی چیـیەوەیە؛ دواتر ناوی ئەکتـە‌رەکان بخـوێنەوە، ئـینجـا بگەرە دەرەنجامەكەی.
کوینس: بە مـەریەم، شـانۆییە‌کە‌مـان "کۆمـیدی ه‌ه‌رە جە‌رگبرٍ، مـە‌رگی ه‌رە دڵڕدقانە‌ی پیرامۆس و سیسبیی
بۆتم: کـارێکی یەگـجـار چاکە، دڵنیات دەکـەمـەوە، هـەروا خـۆشـیـشـە.
ئێسـتا (پیتەر کوینس)ی چاک، ئەکتەرەکـانت بەپێی تۆمار بانگ بکە بێن بۆ ئێرە. بەڕێزان، خۆتان رێكخەن.
کوینس: کاتێک بانگتان دەکەم وەڵام بدەنەوە. (نیک بۆتم)ی جۆڵا؟
بۆتم: ئامادەم. پێم بڵێ من بۆ چ ڕۆڵێک دانراوم و بەردەوام بە.
کوینس: (نیک بۆتم)، تۆ بۆ ڕۆڵی (پیرامۆس) دانراویت.
بۆتم: (پیرامۆس) چییە؟ عاشقە یاخۆ زۆردار؟
27 کوینس: دڵدارێکە کە زۆر مەردانە لە پێناوی ئەویندا خۆی دەکوژێت.
بۆتم: ئەمە لە کاتی پێشکێشکردنیدا پێویستی بە هەندێک فرمێسکی ڕاســتــەقــيـنە هەيە. ئەگەر مـن پێـشـكێـشـى بـكەم، با بیـنە‌ران هە من بەسـۆزەوە شـیندەگـێرِم. ناوی ئەوانەی مـاون بڵێ _ کەچی مـــە‌یلـی ســـەرەکی من لـە ڕۆڵی زۆردارە‌کــە‌یە. من بـە جــۆرێیکی دانسیقە دەتوانم ڕۆڵی (هێرکلیس) ببینم، یاخۆ لە بەشێکی وادا ڕۆڵ بگێڕم بە هەراوزەنایەک کە:
"تاشەبەردی هار هێدهێی لە‌رزدار قوفڵ دەكاتە پار هی دەرگای زیندانی،
گالیسکەی (فێبەس) ^
لە دوور درەوشانی هەس دێنێ و تێک، دەدات بەس چاردنووسی کەوجانی "
ئەمە شیعرێکی بەرز بوو! - ئێستا بانگی ئەکتەرەکانی تر بکە .
- ئەمــە شـێـوازی (هـێـرکلیس) بوو، شـێـوازی زۆردارێک بوو.
ﺷێﻮﺍﺯﯼ ﺩڵﺪﺍﺭ ﺑەﺯەﯾﯿﮭێﻧﺘﺮە.
کوینس: (فرانسیس فلووت)ی موشەدەمە‌ساز؟
فلووت: من لێرەم (پیتەر کوینس).
کوینس: (فلووت) تۆ پێویستە ڕۆڵی (سیسبی) ببینیت.
٨. (فێبەس) خواوەندی خۆرە. (وەرگێڕ).
28 فلووت: (سیسبی) چییە؟ سوارچاکێکی گەڕۆکە؟
کوینس: ئەو خانمەیە کە دەبێت (پیرامۆس) خۆشی بوێت.
فلووت: نەخێر، بەڕاستیمە، با رۆڵی ژنێک نەبینم؛ وا خەریکە ریشم دێت.
کوینس: هەمووی هەر یەکە؛ تۆ لە پشت دە‌مامکێکە‌وە ئەو ڕۆڵە دەبینیت،
ﺩەﺷﺘﻮﺍﻧﯿﺖ ﭼەﻧﺪﯼ ﭘێﺕ ﺧﯚﺷﻪ ﺑﻪ ﻧـﺎﺳـﮑﯽ ﻗﺴـﺎﻥ ﺑﮑﻪﯾﺖ.
بۆتم: ئەگەر من بتـوانم ڕووخـســارم بشــارمــەوە، لێگەڕێ بـا من ڕۆڵی
(سیسیبی)ش ببینم. من بەدەنگێکی یەگجار ناسک قسە دەکەم،
"سیسنی، سیسنی"؛ "ئاه (پیرامۆس)، یارە خۆشەویسـتەکەم!
تۆی خۆشەویستی (سیسبی)، تۆی یاری خانمەکەت! "
کوینس: نەخێر، نا، تۆ دەبێت ڕۆڵی (پیرامۆس) ببینیت؛ تۆش (فلووت)،
تۆ دەبێت ڕۆڵی (سیسبی) ببینیت.
بۆتم: باشە، بە‌رددوام بە .
کوینس: (رۆبین ستارڤلینگ)ی بەرگدروو؟
ستارثلینگ: من لێرەم (پیتەر کوینس).
بۆتم: (رۆبین سـتـارڤلینگ)، تۆ دەبێت ڕۆڵی دایکی (سیسسبی) ببینیت.
(تۆم سناوت)ی تەنەکەچی؟
سناوت: من لێرەم (پیتەر کوینس).
بۆتم: تـۆ ڕۆڵی بـاوکـی (پیـــرامـــۆس) دەبینیت؛ منیش ڕۆڵی باوکـی
(سیسیبی). تۆش (سنەگ)ی ناوماڵ ڕازێنەرەوە ڕۆڵی شێرەکە دەگێڕێت و هێوادارم ڕۆڵەکانتان لێ بێت.
سنەگن ئەرێ ڕۆڵی شـێرەکەت بەنـووسـراوەیی لایە؟ ئەگـەر هـە‌تە، داوا دەکەم پێم بدەیت، چونکە من لام زەحمەتە بە ئەزبەر بیڵێم.
کوینس: تۆدەتوانێت لە خۆوەڕا بیڵێیت، چونکە جگە لە نەڕەنەڕ هیچی تر نييە.
29 بۆتم: رێم بدە با ڕۆڵی شـێرەکـە‌ش ببینـم. وا دەنە ڕێنم کـە دڵی هـەمـوو کەسێک خێش بکات کە گوێی لێم بێت. وا دەنەرێنم کـە وا لە میر بکەم بلّیت، "با دیسان بنە‌رێنێت، با دیسان بنە‌رێنێت."
کوینس: ئەگەر زۆر بەخراپی بنە‌رێنیت، خانمی گەورە و خانمە‌کانی تر دەترسـێنیت کـە وا بـقـیـژێنن؛ بەس، ئـەمـە بەســە بـق لەداردانـی ه‌موومان.
هموویان: بەڵێ، ئەوان ههموو کەسێکی ئێمە لەدار دەدەن.
بۆتم: برادەران، من دانی پێدادەنێم، ئەگەر ئێوە زراوی خانمەکان ببەن وە‌زریان لە کە‌للە‌دا نە‌هێلّن، ئەوانیش جگە لە لە‌داردانمان هیچ رێگەچارەیەکیان نامێنێت؛ بەڵم من دەنگی خۆم بەشێوەیەکی وا گڕ دەکەم، کە وا من هێندە بە نەرمی دەنەڕێنم بەچەشنی نێرە کۆترێکی باڕ؛ وا دەنەڕێنم وەکو هەر بولبولێک.
کوینس: تۆ ناتوانیت جگە لە ڕۆڵی (پیـرامـۆس) هیـچـی تر بنوێنیت؛
چونکە (پیرامۆس) پیاوێکی قۆزە؛ پیاوێکی تەواوە وەکو ئەوانەی لە ڕۆژانی هاویندا دەبینرێن؛ پیاوێکی ه‌ه‌رە دڵگیر و جوامێرە.
ه‌ه‌ربۆیە‌ش تۆ دەبێت ڕۆڵی (پیرامۆس) بنوێنیت.
بۆتم: باشە، من ئەو کارە دەکەم. بەلام چ جۆرە ردێنێک باشترینیانە تا بتوانم ئەو ڕۆڵەی پێ بنوێنم؟
کوینس: بۆچی، هەرچی تۆ حەزت لێی بێت.
بۆتم: من ئەو ڕۆڵە دەنوێنم یان بە ڕیشی ڕەنگ قەسەڵی، یان بە ڕەنگی ﺯەﺭﺩﯼ ﻣـﻪﯾﻠـﻪﯼ ﻗــﺎﻭەﯾـﯽ، ﯾـﺎﺧـﯚ ﺑﻪ ڕەﻧﮕـﯽ ﺯەﺭﺩﯼ ﺳــﻮﺭﺑـﺎﮞ، ﯾـﺎﻥ ﺑﻪ ڕەنگی ســەرکـی زەردی پارەی فــرەنسـی، ئەو ڕەنـگە زەردە هـەرە نازدارە.
کوینس: هەندێک لەم سـە‌رکە فـرەنسییـانە هیچ مووێکیان پێوە نەماوە؛
جــا تۆ ئەو ڕۆڵە بە ڕووخــســارێکی بـێ مــوو دەنـوێنیـت. بەڵام بەڕێزان، ئەوە ڕۆڵەکانتـانە؛ منیش تکاتان لێ دەکـەم و داواتان لێ دەکەم و حەز دەکەم پێتان بڵێم کە تا سبەی شەو ڕۆڵەکانتان ئەزبەر بكەن؛ من لە كــۆشـكى نـاو دارســتــان كــە مـــيـلێک لە شارۆچکەمانەوە دوورە، ببیننەوە؛ لەوێ لەبەر تریفەی مانگ پرۆڤی ڕۆڵەکانمان دەکەین؛ چونکە ئەگەر لەناو شـار یەکـتـر بگرینەوە، خەڵکی زۆر بەدوامـان دەکەون و نەخـشــەکــەشـمـان دەزانرێت. لە هەمانكاتیشدا، من لیسیتی ئەو پێداویسیتییانە ئامـادە دەکەم کە شـانـۆگەرییەکەمـان پێویسـتی پێیەتی. تکام وایە، وا نەکەن تێبکەوم.
بۆتم: یەکتر دەبینینەوە و لەوێش هەرە رووقایمانە و ئازایانە پرۆڤەکە دەکـهێین. ئـاگـاتان لە خـۆتـان بێت؛ زۆر بەڕێکوپێکی ئـامـادەبن،
خواحافيز.
کوینس: لەلای داربەڕووی میری مەزن یەکتر دەبینین.
بۆتم: بەسە. پەیمانەکانتان ببەنە سەر، یان خۆتان شەرمەزار بکەن.
(دەڕۆن)
# پەردەی دووەم
دیەنی یەکەم دارستانێکی نزیک (ئەسینا)
پەرییەک لە دەرگاییەکەوە دێتـە ژوورەوە، ڕۆین گودفێڵۆی (جنۆکە)یش لە دەرگایەکی تردوە.
جنۆكە: چییە، ئەی ڕۆح؛ ئەوە بۆكوێ دەچیت؟
پەری: لەسەر گردان، لەسەر شێوان،
بەناو لێڕەوار و دەوەناندا ،
بەسەر گۆڕەپان و پەرژینان،
بەناو لافاو و ئاگراندا ،
من دەگەڕێم لە گشت جێ و ڕێ،
خێراتریش لە خوولانەوەی مانگ بێ:
من لە خزمەت شای پە‌رییاندا کار دەکەم،
بە شەونم بازنە جوانەكەی سەر مێرگی سەوز پڕ نەخش دەكەم،
گیا گێبەلەی درێژ ه‌اودەستە و دایەرەی دەبن،
لەناو کوڵووکە زێرێنەکەیان پنتی بچووک دیار دەبن،
ئەوانە یاقووتن لە پەرییان بەدیاری پێیان بەخشراوە؛
لەناو ئەو پنتكانەدا بۆن و بەرامەكە ژینی پێدراوە.
32 من دەبێ لێرە برۆم بەدوای هەندێ دەنكە شەونم دابگەرێم،
مروارییەکیش لە گوێچکەی هەر گیا گێبەلەیەک دابنێم.
ﺧﻮﺍﺤﺎﻓﯿﺰ، ﺋﻪﯼ ﺭﯙﺤﯽ ﮔﻪﻭﺝ؛ ﻭﺍ ﺩﻩﺭﯙﻡ ﻣﻦ.
شاژنەکەمان لەگەڵ هەموو جنۆکەکانی ئێستا لێرە پەیدا دەبن.
جنۆکە: شاه ، بەزمی خۆی لێرە ئەنجام دەدات ئەمشەو.
ئاگەدار بە شاژن نەکەوێتە بەرچاوی ئەو،
لەبەرئەوەی (ئۆبیرۆن) یەگجار لێی تووڕە و پەستە،
چونکە دەیەوێ بۆ خۆی بیکات بە دارودەستە،
کۆرپەیەکی نازداری لە شای هیندستان دزیووە.
هرگیز منداڵێکی گۆڕدراوەی وا شیرینی بەخۆوە نە‌دیووە؛
(ئۆبیرۆن)ی حەسوودیش ئەو منداڵەی لێی دەوێت؛
تا بیکاتە سوارچاک و لەگەڵ خۆی بەناو دارستانی کێویدا بگە‌رێت؛
بەڵام شاژن بەزۆر ئەو منداڵە نازدارەی لای گلداوەتەوە خۆی،
تاجی گوڵنی دەکاتە سەر و کردوویەتە سەرچاوەی خۆشی خۆی.
جا ئێستا ئەوان هەرگیز یەکتر نابینن لە مێرگ یان دارستانان،
لەسەر قەڵبەزەی ڕوون، یا لەژێر ئاسمانی پرٍ چریسکەی ئەستێران،
ئەوان دەکەونە شەرٍ جا گشت جنۆکەکانی ئەوان لەبەر ئەو ترسە خۆ دەپەستنە ناو کڵوی بەڕوو و خۆ دەشارنەوە لەو کار و پرسە.
پەری: یان من سەر و شێوەتم بەهەڵە کردووە بەتەواوی،
یان تۆ ئەو ڕۆصە زۆرزان و بزبزۆکەی ناسراوی بەناوی (رۆبن گودفیڵۆ). ئەرێ تۆ ئەو نیت کە زراوی کیژۆڵەکانی گوندان دەچووێنیت،
3 سەرتوێژی شیر دەدزیت، جاریش وایە دانەوێڵەی ناو دەستاڕ ،
کاتی مـە‌شکە‌ژە‌نین بەبێەوودەیی ه‌ه‌ناسـە دە‌بریت لە‌کابانی ه‌ه‌ژار ،
هەندێ جاریش وا دەكەیت كە‌ف نەكەن خواردنەوە،
رێبواران بەهەڵەدا دەبەیت، بە ئازاریان پێدەکەنیت بەم شەوە؟
ئەوانەی بە "هێبگۆبلین" و "جنۆکەی شیرین" ناوت دێنن،
تۆ کاریان بۆ دەکەیت، بەختی چاک بۆ ئەوان دەڕەخسێنن.
ئەرێ تۆ ئەو نیت؟
جنۆكە: ئەو قسانەت ڕاست و تەواون:
منم گەرۆکە بەزمخۆشەکەی شەوان.
من نوكتە بۆ (ئۆبیرۆن) دەڵێم و بۆخەنیینەوە وا دەکەم کاتێک ئەسیێکی قەڵە و تێر ئالیک لە خشتە دەبەم،
وەک جوانووە ماینێک بکەوێتە حیلەحیل و کۆڕژن؛
جاریش وایە خۆم دەخزێنمە ناو جامی خواردنەوەی پیرێژن رێک بەشێوەی سێوە کێویلەیەکی برژاوی جوان،
هە‌ركە دەخواتەوە، هە‌ڵدە‌بە‌زمە‌وە لەبەر لەبەر لە و لێوان،
جا بەسەر بەرگەردەنە چورچەکەیدا ئاوی جۆ دێتە خوار .
وا دەکەم پوورە هەرە ژیرەکان بگێرنەوە چیڕۆکی هەرە خەمبار،
ه‌ندێکجار من بە کورسییە‌کی سێ پێچکە دەزانێت؛
ئینجا لە بن قوونی دە‌خزم و شرپ بە زەوی دەکەوێت،
"بەرگدروو" هـاوار دەکات و دەکەوێتە کۆضێن؛
ئینجا هەموو خەڵکەکە نێکی خۆیان دەگرن و دەکەونە پێکەنین،
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﻟﻪ ﺧﯚﺷﯿﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩﻣێﻧﻦ، ﺩﻩﭘﮋﻣﻦ ﻭ ﺳـﻮێﻧﺪ ﺩﻩﺧﯚﻥ،
34 کە هەرگیز کاتژمێرێکی لەوە خۆشتر نابینن.
بەڵم، ئەی پەری، ڕێم بکەوە، وا (ئۆبیرۆن) دێتە ئێرە.
پەری: وا خانمەکەی منیش لەولاوە دێت. خۆزگە ئەو ڕۆیشتبوایە لێرە!
(ئۆبیـرۆن) لە دەرگــایـەکــەوە بەخــۆو بە دارودەســتــەکـــەیەوە، (تیـتـانیـا)ش لەگەڵ دارودەسـتـە‌کـە‌ی خـۆی لە‌وە‌کـە‌ی تر دێتـە
ژوورەوە ئۆبیرۆن: ئەی (تیتانیا)ی لەخۆبایی، وا لە مانگەشەودا دەتبینم!
تیتانیا: چی، ئەوە تۆیت، (ئۆبیرۆن)ی حەسوود؟ پەرییەکان، لێرە بڕۆن.
مـن نــاو جـــێـگەی ئـەو و هاورێیەتیشی نەکەم ئۆییرۆن: چاوەڕێ بکە، ئەی بوونەوەری کەللەڕەق! ئەدی من مێردت نیم؟
تیتانیا: جا منیش دەبێت خانمەکەت بم. بەڵام من دەزانم کاتێک تۆ لە پەرییستان خۆت دزییەوە و خۆت کردبووە (کۆرین) ٌی شوان و بەدرێژاییی رۆژ ﺩﻭﻭﺯەﻟەﺕ ﺩەﮊەﻧﯩﯽ ﻭ ﺷﯿﻌﺮﯼ ﺩڵﺩﺍﺭﯾﺖ بۆ (فیلیدا) ای بێری دەهۆنییەوە. ئەی بۆچی تۆ لە دوورترین لێژاییەکانی هیندستانەوە، کە تەنیا بەڕاستی،
(ئەمازۆن)ی پرٍ هەڵەت و پەڵەت لەو دوورترە هاتوویت بۆ زەماوەندی خانمە چەکمەدار و دولبەرە جەنگاوەرەکەت،
کە لەگەڵ (سیسیەس) پێک شاد بن، ئەرێ تۆش هاتوویت ۹ . کۆرین: ناوی کۆنی شوانانە (وەرکیر).
١٠ . فیلیدا: ناوی کۆنی بێریانە. (وەرکێیڕ).
35 تا خۆشی و پیرۆزی بە نوێنە‌کە‌یان ببە‌خشیت؟
ئۆبیرۆن: شەرمە، (تیتانیا)، چۆن تۆ دەتوانیت وا بیر لە پێوەندی من و (هیپۆلیتا) بكەیتەوە،
کاتێک دەزانیت من ئاگەداری ئەوینی تۆ و (سیسیەس)م؟
ئەدی تۆ نەبوویت بەشەوی بە ئەستێرە ڕۆشن لە (پیریگۆنا)وە ڕابەری ئەوت کرد، لەوێ ئەو وازی هێنا وات لێی کرد لەگەڵ (ئێگلیس)ی جوان، بەڵێنەکانی دڵداری کە بە (ئەریادن) و (ئەنتیۆپا)ی دابوو بشکێنێت؟
تیتانیا: ئەمانە بوختان و قسەی هەڵبەستراوی حەسوودین؛
ههرگیز، لەوەتەی سەرەتای ناوەراستی هاوین،
نە لەسەر گردان، نە لەناو دۆلان، نە لە دارستان و نە لەناو مێرگان،
نە لەلای قەڵبەزەی پلووکەبەرداوی، نە لەلای چەمی تیژڕەو،
نە لەسەر کەناری قەراغ دەریا تاکو پێچەسەمای خۆمان لەبەردەم بای بە هـاژهەـاژ بکەین،
چونکە بە دەمەقرەت تۆ بەزمەکەمانت تێکداوە.
بۆیەش بایەکان، بەبێەوودەیی بۆ ئێمە دەیژەنن،
وەک بڵێیت بۆ تۆڵەسەندنەوە ئەوان تەمومژی دەرداویان لە دەریا هەڵمژتووە، کە دەکەوێتە سەر وشکانییەکە،
وا لە ه‌ه‌ر رووبارێكی بچکۆلە دەكات هێندە بە‌ضۆوە بنازێت کە لە قەوارەی لێوارەکەی بچێتە دەرەوە .
بۆیەش گاجووت نیرەکەی خۆی بەبێەوودەیی ڕادەکێشێت،
جووتیار ئارەقەکەی خۆی لەدەست دەدات، دانەوێڵەی سەوز 36 دەڕزن پێش ئەوەی بگەنە قۆناغی پێگەیشتن؛
گەوڕەکان بە بۆشی دەمێننەوە لەناو کێڵگەی نغرۆ،
قەلەكانیش بە كەلاكی كاوڕە مرداربۆوەكان قەڵەو بوون؛
خانەی نۆرێزکانێی پیاوان پر قوور بووە،
شێوە سەیروسەمەرەکەی سەر سەوزاییە دڵخۆشکەرەکە،
لەبەر بەكار نەهاتن و پێدانەچوون نادیارە و كاڵبۆتەوە.
مرۆڤە مرۆكەكان دەیانەوێت زستانەكان لێرە بن؛
ئێستا هێچ شەوێک بە بەستە و لاوژە پیرۆز ناکرێت؛
بۆیەش مانگ، کە فەرمانرەوای لافاوەکانە،
لە رٍقان رٍه‌ردە، ههموو ه‌ه‌وایە‌كە دەشواتەوە،
ئەمەش وا دەكات نەخۆشییە بادارییەكان زۆر ببن.
جا لە ڕێی ئەم تێکچوونە‌وە ئێمە دەبینین کە وا وەرزەکان دەگۆڕێن: شەختەی سەر بەتەم بەردەبێتەوە ناو کۆشی گوڵی قورمزی تازە؛
جا لەسىەر تانجى تەنک و سىەھۆڵینی (هیم) ا ڕێزێک خونچەی نازداری بۆنداری هاوین وەک بڵێیت بۆ گاڵتەجاڕی لەوێ دانراون. بەهار ، هاوین،
پایزی میوەدار ، زستانی تووڕە، ڕووخساری خۆیان دەگۆڕن؛ دنیای سەراسیمە و سەرسووڕماویش،
بەم زێدەكارییەیان، ئێستا نازانێت كامەیان كامەیانە .
جا هەمان ئەو ئە‌نجامە خراپە‌كارانە‌يە‌ش ۱۱. هیم: خواوەندی زستانە. (وەرکێپ)
37 لە ه‌ه‌را و کووکە‌ی ئێمە‌وە‌یە، لە لێکدابرِانی ئێمە‌وە‌یە؛
ئێمە پەیداکەر و سەرچاوەی ئەو شتانەین.
ئۆییرۆن: کەواتە، تۆ چاکی دەکەیتەوە؛ لە دەسیتی تۆ دایە .
بۆچی (تیتانیا) (ئۆبیرۆن)ی خۆی تووڕە دەکات؟
من تەنیا داوای کۆرپەیەکی بچکۆلەی گۆڕدراوەت لێ دەکەم بۆ ئەوەی ببێتە خزمەتکارم.
تيتانيا: با دڵت ئيسراحە‌ت بكات؛
پێت دەڵێم کە پەرییستان ئەو منداڵەمی پێ لێ ناکرێت.
ﺩﺍﯾﮑﯽ ﺋﻪﻭ ﺗﯚﺑﻪﮐﺎﺭﯼ ﺭێﺑﺎﺯﻩﮐﻪﯼ ﺧﯚﻣﻪ؛
ﺯﯙﺭﺟﺎﺭﺍﻥ ﻟﻪ ﺷﻪﻭﯼ ﺑﯚﻥ ﻭ ﺑﻪﺭﺍﻣﻪﺩﺍﺭﯼ ﻫﯿﻨﺪﺳﺘﺎﻥ ئەو ژنە لە تەکمەوە قسەی کردووە؛
لەگەڵیشم لەسەر لەی زەردی کەنار دەریا دانیشتووە،
تەماشای بازرگانانی ناو دەریای لافاواوی دەکرد؛
کاتێک بە بینینی پفبوونی چارۆگەکانیان پێدەکەنین ه‌رکە سکی بە بایە گەمەکە گەورە دەبوو؛
کاتێک ئەو بە رەوتێکی جوان و مەلەکردن ئاسا بە دوای منداڵدانەکەیدا ڕێی دەکرد و ئینجا بەو سوارۆکە کۆرپەیە دەوڵەمەند بووبووئەویش لاسایی دەکردەوە و بەرەو وشکانی دەگەڕایەوە،
تا شتی بێکەڵکم بۆ بێنێت، جارێکی تریش بێتەوە،
وەک لە گەشتێکدا، بە بازرگانییەکەی دەوڵەمەند بووبوو.
بەڵام ئەو، چونكە مرۆكە، بەسىەر ئەو منداڵەوە مرد؛
38 ﺠﺎ ﻟﻪ ﺑﻪﺭﺧﺎﺗﺮﯼ ﺋﻪﻭ ﻣﻦ ﺋﻪﻭ ﮐﻮﺭﯾﮋﮔﻪﯾﻪ ﺑﻪﺧێﻮ ﺩﻩﮐﻪﻡ؛
هر لە بە‌رخاتری ئەویش من لێی جیانابمە‌وە.
ئۆییرۆن: تۆ بەنیازیت تاکەی لەناو ئەم دارستانە بمێنیتەوە؟
تیتانیا: لەوانەیە تا دوای رۆژی زەماوەندی (سیسیەس).
ئەگەر تۆ بەدان بەخۆگرتنەوە لە گەڵمان پێچەسەمایەک بکەیت،
بەزم و هەرای بەر مانگەشەومان ببینیت، لەگەڵمان وەرە؛
ئەگەرنا، لێم دووربكەوە، منیش لە شوێنەکانی تۆ خۆم دوور دەگرم.
ئۆییرۆن: ئەم کوڕیژگەیەم بدەرێ و من لەگەڵت دێم.
تیتانیا: نایگۆڕمەوە بە هەموو خاکی پەرییستانی تۆ. پەرییەکان، با بڕۆین.
ئێمە شەڕی تووند دەکەین، ئەگەر زێتر بمێنمەوە.
(تیتانیا) لەگەڵ دارودەستەکەی دەڕوات ئۆبیرۆن: باشە، تۆ بەڕێی خۆتدا بڕۆ؛ تۆ لەم دارستانە ناچیتە دەرەوە تا من لەبەر ئەو خراپە‌كارییە‌ت ئازارت نەدەم.
ئەی (جنۆکە)ی باش، وەرە ئێرە. تۆ لە بیرتە جارێكیان من لەسەر قەراغی وشكانی دانیشتبووم،
گوێم لە (بووکی دەریا)یەک بوو کە لەسەر پشتی دۆلفین بوو گۆرانییەکی ئەوەندە شیرین و خۆشنەوای دەچڕی کە دەریای دڵڕەق بە گۆرانییەکەی ئەو نەرمبووەوە،
هە بۆ ئەوەی گوێ لە ئاوازی (بووکی دەریا) بگرن.
جنۆكە: لە بیرمە .
ئۆییرۆن: هەر ئەو جارە من (کیوپید)م بینی، بەڵام تۆ نەتتوانی ببینیت،
39 لە نێوان مانگی ساردوسرٍ و زەوی دەفری.
سەرتاپای چەک بوو؛ بەتایبەتی نیشانەی لە کیژێکی پاکیزەی جوان گرت، کە لەسەر تەختی ڕۆئاوا دانیشتبوو،
زیرەکانە تیری عیشقی لە کەوانەکەی خۆی هاویشت،
وەک بڵێی دەبێ سەد هەزار دڵ بپێکێت؛
بەڵم من بینیم کە تیرە ئاگراوییەکەی (کیوپید)ی گەنج لەناو تیشکە ساردوسرەکانی مانگی ئاویین کوژانەوە؛
ســوێندخــۆرە شــاهـانەكــەش ڕەت بوو كــە تەنـیـا وردبـوونەوەی کیژانەی بۆ مایەوە، خەیاڵی ئاسوودە بوو.
کەچی من ئەو جێگەیەم دیار کرد کە تیرەکەی (کیوپید)ی لێکەوتەوە.
ئەوکەوتە سەر گوڵێکی بچووکی ڕۆئاوایی،
پێشێر وەک چووڕی شیر سپی، ئێستا بەزامی عیشق مۆر داگەڕاوە،
کیژۆلانیش بەو گوڵە دەڵێن (عەشقی بێەوودەیی) ١٢ برۆ ئەم گوڵەم بۆ بێنە، ئەو گیایەی جارێک بە تۆم نیشاندا .
شیللەی ئەو گوڵە دابنرێتە سەر پێلووی ه‌ه‌ر چاوێکی خەوتوو پیاو بێت یان ژن وای لێ دەکات شێتانە بکەوێتە داوی یەکەمین ئەو بوونەوەرەی دواتر دەیبینێت.
ئەو گیایەم بۆ بهێنە، بشگەڕێوە بۆ ئێرە پێش ئەوەی کە نەهەنگی دەریا فرسەخێک مەلە بکات.
جنۆكە: من لە ماوەی چل دەقیقەدا بەدەوری زەویدا دەسوڕێمەوە.
١٢. بەکوردی لای خۆمان بەم گوڵە دەڵێن: هەرجایی. (وەرکێڕ)
40
(جنۆکەکە دەڕوات)
ئۆبیرێن: کاتێک ئەو شیلەیەم هەبێت،
من چاودێری (تیتانیا) دەکەم کە دەخەوێت،
ﺷﯿﻠﻪﯼ ﮔﯿﺎﯾﻪﮐﻪ ﻟﻪ ﭼﺎﻭﺍﻧـﯽ ﺩﻩﮐﻪﻡ؛
جا کە واگاهاتەوە یەکەمین شت سەیری بکات،
شێر ببێت، ورچ، یان گورگ، یان گاجووت،
یان مەیموونی نەسرەوت، یان شامپانزی سەرقاڵ،
ئەوا بە رۆحێكی عاشقانەوە گرفتاری دەبێت.
جا بەرلەوەی جادوو لە چاوەکانییەوە لاببەم،
کە من دەتوانم بە گیادەرمانێکی تر وا بکەم،
وای لێ دەکەم کوڕیژگە نۆکەرەکەی بدات بە من.
بەڵام ئەوە كێيە وا دێتە ئێرە؟ چونكە من نەبینراوم؛
با گوێ لە گفتوگۆ و قسەکانیان بگرم.
(دیمیتریۆس) دێتە ناوەوە، (هێلینا)ش بەدوایە‌وە‌یە‌تسی دیمیتریۆس: من تۆم خۆش ناوێت، بۆیە بەدوای من مەکەوە.
کوا (لیزاندەر) و (هێرمیا)ی جوان؟
یەکێکیان من دەیکوژم، ئەویتریشیان دەمکوژێت.
تۆ پێت گوتم ئەوان خۆیان دزیووەتەوە ناو ئەم دارستانە،
ئەوا من لێرەم، شێت و ه‌ارم لەناو دارستاندا ،
چونکە ناتوانم (هێرمیا)ی خۆم ببینم بۆیە، ئادەی بڕۆ، چیی تر بەدوام مەکەوە.
هێلینا: تۆ من ڕادەکێشیت، ئەی دڵڕەقی دڵ موگناتیسی؛
41 کەچی تۆ ئاسین راناکێشیت، چونکە دڵی من وەكو پۆڵا ڕاستەقینەیە. واز لە هێزی ڕاكێشانت بێنە،
منیش توانای بەدواکەوتنی تۆم نامێنێت.
دیمیتریۆس: ئەرێ من ڕاتدەکێشم؟ ئەرێ من قسبەی خۆشت بۆ دەکەم؟
یاخۆ، ئەوە من نیم کە بە ڕاست و ڕەوانی پێت دەڵێم کە تۆم خۆشناوێ و ناشتوانم خۆشتم بوێت؟
هێلینا: تەنانەت لەبەر ئەوەش من تۆم زیاتر خۆشدەوێ.
من قووتەسەگی تۆم؛ (دیمیتریۆس)،
ه‌ه‌رچە‌ندە‌ی تۆ لێم بدەیت، هێندە زێتر من بۆت ه‌ه‌ڵددبە‌زمە‌وە.
تۆ من بکە سەگەقووتەی خۆت، سەرکۆنەم بکە، لێم بدە،
پشتگوێم بخە، بەرەڵم بكە؛ تەنیا رێگەم بدە،
منی بێ بەها ، بەدوات بكەوم.
چ جێگەیەکی خراپتر هەیە لەناو ئەوینی تۆ تا تکات لێ بکەم،
گەرچی ئەوێش لەلای من بە جێگەیەکی بەرز دادەنرێت،
لەوەی کە وەک سەگی خۆت رەفتارم لەگەڵدا بکەیت؟
دیمیتریۆس: یەگجار وا مەکە ئەوەندە بە ڕۆح ڕقم لێت ببێتەوە؛
چونکە من بێزم دەبێتەوە کە سەیری تۆ دەکەم.
هێلینا: منیش بێزم دەبێتەوە کاتێک سەیری تۆ نەکەم.
یمیتریۆس: تۆ وا لە خاکەڕایی خۆت دەکەیت کە شار بەجێ بهێلیت و خۆت بخەیتە بەردەسیتی کەسێک کە تۆی خۆشناوێت؛
کە متمانە بە دەرفەتی شـەو و 42 ئەو شوێنە خراپە چۆلەوانییە بكەیت،
بەم هەموو بەهایەی کە پاکیزەییت هەیەتی.
هێلینا: چاکی تۆ دڵنیاییی منە بۆ ئەمە:
ئەو ساتە شەو نییە کە ڕووخساری تۆی تێدا دەبینم،
بۆیە من وا دەزانم کە لە شەودا نیم؛
ئەو دارستانەش منى بێ کەس و بێ هـاودەم نەکردووە،
چونکە تۆ، لەلای من، هەموو دنیای منیت.
جا چۆن بگوترێت کە وا من بەتەنیام کاتێک هەموو دنیا لێرە بێت و لێم برڕوانێت؟
دیمیتریۆس: من لە دەستت ڕا دەکەم و خۆم لەناو پنچکان دەشارمەوە،
تۆش لەبەردەم بەزەیی جانەوەرە دڕندەکان بەجێ دێلم.
هێلینا: دڕندەترینییان دڵێکی وەکو هی تۆیان نییە.
کەی ویستت ڕا بکە؛ چیڕۆکەکەی جاران گۆڕانی بەسەردا دێت:
(ئەپۆلۆ) هەڵدەفرێت، (دافنی)١٣ بەدوای دەکەوێت؛
کۆتر کەوتووەتە دوای درِندە باڵدارەکە؛ ئاسکەمێی ناسک هە کاتێک ئازایەتی ڕا دەکات و ترسنۆکی ڕاوی دەنێت.
ىميتريۆس: من بۆ وتووێژەكانت نامێنمەوە؛ لێم گەڕێ بڕۆم؛
یان ئەگەر تۆ بەدوامەوە بیت، باوەرٍ مەكە چیت دە‌ستكە‌وێت
جگە لەوەی لەناو دارستانەکە خراپەت لەگەڵدا بکەم.
۱۳. لە چیـرێکە کـرێنەکەدا (ئەپۆلۆ) بەدوای (دافـنیی) دەکـە‌وێت بێ ئەوەی ســواری بێت خواش ئەو دەکاتە شەتڵێک دەودنی ژاڵە. (وەرگێڕ)
43 هێلینا: ئارێ، تۆ لەناو پەرستگادا ، لەناو شاردا ، لەناو کێڵگەدا ،
ه‌ه‌ر خراپەم لەگەڵدا دەكەیت. شەرمە، (دیمیتریۆس)!
ﺧﺮﺍﭘﻪﮐﺎﺭﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﯚ ﺷﻮﺭﻩﯾﯽ ﺑﻪ ڕﻩﮔﻪﺯﻩﮐﻪﻡ ﺩﻩﺑﻪﺧﺸێﺕ.
ئێمە ناتوانین وەکو پیاوان بجەنگین بۆ ئەوین؛
دەبێت دڵداریمان لەگەڵ بکرێت، ئێمە بۆ شتێکی تر نەکراوین.
(دیمیتریۆس دەڕوات)
من بەدوات دە‌كە‌وم و لە دۆزە‌خدا بە‌ه‌ه‌شت ه‌ه‌آدە‌نێم،
تا لەسەر ئەو خاكەی هێندە خۆبشم دەوێت بمرم و بفەوتێم.
(هێلینا دەروات)
ئۆپیرۆن: خوات لەگەڵ، پەری ناوداران؛ بەرلەوەی لەم دارستانە بچێتەدەر، تۆ لەی ڕادەکەیت و ئەو خۆی بەدوای ئەوینت دادەگەڕێ دەشتودەر.
(جنۆکەکە دێتەوە ژوورەوە)
ئەرێ گوڵەکەت هێنا؟ بەخێر بێیتەوە، ئەی گەشتەوەر .
جنۆکە: بەڵێ، ئەوەتانێ.
ئۆپیرۆن: تکایە بمدەرێ.
من کەنارئاوێک پێدەزانم کە جاترە کێویلەی لێ دەپشکوێت،
لەوێ گوڵە سەرکلاوە وەنەوشەی سەرنخوونی لێ دەڕوێت،
لەوێ گوڵە لاولاوەی داران بەچڕی کەپرۆکەی تیاداناوە،
گوڵە نەسیرین و گوڵە شیلانەی بۆنخۆشی لێ ڕواوە؛
لەوێ (تیتانیا) هەندێک کاتی شەوان دەضەوێت،
لەناو گوڵان بەسەما و خۆشی لایەلایەی بۆ دەکرێت؛
لەوێ مار پێستە نەخشێندراوەكەی خۆی فڕێ دەدات،
4 ئەو جلەش ئەوەندە فراوانە پەرییەک خۆی لەناویدا لوول بدات؛
جا من چاوەکانی ئەو هەڵدەسووم بە شیللەی ئەم گوڵە،
خەیاڵە ڕقاوییەکانی ئەو پڕاوپڕ دەکەم لەم شلە .
تۆش هەندێكی ببە، بەناو ئەم دارستانە بگەڕێ:
کاتێک خانمێکی (ئەسینی) نازدارت هاتە ڕێ ئەو عاشقی گەنجێکی گاڵتەپێکەرە، هەڵیسوو لە چاوەکانی کوڕە؛
بەڵم وا بكە كە لە خەو واگاهاتەوە يەكسەر بيبينێت ئەو ملەووڕە ئەو خانمە بێت. تۆش كەسەكە دەناسیتەوە بە جلە ئەسینییەکانی بەری دەیبینیتەوە.
بە وریایی ئەو کارە بکە، تا وا بکەوێتەوە ئەو کارە کوڕەکە پتر گیرۆدەی خانمەکە بێت نەک خانم بۆ ئەو گرفتارە.
وریابە بگەیتەوە لام پێش ئەوەی یەکەم کەڵەباب بقووقێنێ.
جنۆكە: خەمت نەبێت، چیت بە نۆكەرەكەت وتووە بەجێی دەگەیێنێ.
(دەڕوات)
## دیەنی دووەم
لیە‌کی تری دارستان
(تیتانیا) لەگەڵ دارودەسیتەکەی دێنە ناوەوە تیتانیا: وەرن پێچە سەمایەک بکەن و گۆرانییەکی پەرییان بچڕن؛
ئینجا بۆ سێیەکی خوولەکێک لێرەوە بڕۆن، بۆ ئەوەی:
ه‌ندێکتان کرمۆکە‌ی ناو خونچەی بۆنخۆش بکوژن؛
ه‌ندێكتان دژی شە‌مشە‌مە‌كوێران بجە‌نگن بۆ باڵە چە‌رمیینە‌كانیان،
45 تا کورتەکی بچووکی پەرییانی لێ چێ بکەم؛ هەندێکیش دوورخەنەوە کوندەبۆی بە هاتوهاوار کە شەوانە لێرە دەقیرێنێ و سەیری لە پەرییە ڕۆحدارە ناسکەکانمان دێت. گۆرانیم بۆ بێژن تا بخەوم.
ئینجا برۆن بەلای کاری خۆتانەوە، لێم گەڕێن پشوو بدەم.
(پەرییەکان گۆرانی دەڵێن)
پەری یەکەم: ئەی ماری خاڵدار ، زمان دوو فلیقەدار ،
ئەی ژووژکی دڕکاوی، بڕۆن لێرە؛
قورِناویلکە و کرمە‌کوێرە نە‌بنە خراپەکار ،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺷﺎﮊﻧﯽ ﭘﻪﺭﯾﯿﺎﻥ ﻫـﺎﺗﻮﻭﻩﺗﻪ ﺋێﺮﻩ.
کۆرس (بەسەماکردنەوە): ئەی شالوور بە ئاوازی رەنگین ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﺖ ﺑﭽﺮﻩ ﻟﻪ ﻻﯾﻪ ﻻﯾﻪﯼ ﺷﯿﺮﯾﻦ.
لای لایە، لای لایە، لای لایە؛ لای لایە، لایە، لای لایە.
هیچ ئازار و خراپەکاری هیچ جادوو و هیچ ئە‌فسوونکاری لە خانمی نازدارمان نێزیک نەبێت.
جا شەوباش، لایەلایەی لەگەڵ بێت.
پەری دووەم: جاڵجاڵۆکەی تەونکەر ، نەیەیتە ئێرە؛
ئادەی لێرە دوور بکەوە داپیرۆچکە لاق درێژۆکە.
قالۆنچەی ڕەش، نێزیک نەبیتەوە لێرە؛
خراپی مە‌نوێنن نە کرم و نە قاقلە‌جنۆکە .
کۆرس (بەسەماکردنەوە): ئەی شالوور بە ئاوازی ڕەنگین ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﺖ ﺑﭽﺮﻩ ﻟﻪ ﻻﯾﻪ ﻻﯾﻪﯼ ﺷﯿﺮﯾﻦ.
46 لای لایە، لای لایە، لای لایە؛ لای لایە، لایە، لای لایە.
هیچ ئازار و خراپە‌كاری هیچ جادوو و هیچ ئە‌فسوونکاری لە خانمی نازدارمان نێزیک نەبێت.
جا شەوباش، لایە لایەی لەگەڵ بێت.
(تیتانیا خەوی لێ دەکەوێت)
پەری دووەم: جا لێرە بڕۆن؛ ئێستا هەموو شتێک ڕێکە .
با یەکێک لە ئێشک بگرێت لە دوورە جێگە.
(پەرییەکان دەڕۆن)
ئۆبیـرۆن دێتـە ناوەوە و گـوڵەکـە لـە‌ســە‌ر پێلـووی (تیـتـانیـا)
دەگوشێت ئۆبیرۆن: کاتی واگاهاتنەوە هەرچییەکی تۆ بیبینیت،
بە دڵداری ڕاستەقینەی خۆتی دەزانیت؛
ﻟﻪ ﭘێﻧﺎﻭﯾﺪﺍ ﺧﯚﺑﺸﻪﻭﯾﺴﺘﯽ ﺩﻩﮐﻪﯾﺖ ﻭ ﺋﺎﺯﺍﺭ ﺩﻩﭼێﮊﯾﺖ.
جا وەشەک، یاخۆ پشیلە، یان ورچ بێت،
پڵنگ، یان بەرازی کێوی تووکی گڤ و گژی پێوە بێت،
کاتێک ئەو بوونەوەرە لە بەرچاوت پەیدا دەبێت ه‌ه‌ر‌كە واگاه‌اتیتە‌وە لە‌لات خۆشە‌ویس‌تترین شت دەبێت.
واگا وەرەوە کاتێک شتێکی ناشیرین لە نێزیکت بێت.
(دەروات)
(لیزاندەر) و (هێرمیا) دێنە ناوەوە
لیزاندەر: دولبەری شیرینم، تۆ وا دە‌بوورێیتە‌وە بەگەران لەناو دارستانی؛
47 ﺠﺎ ﺋﻪﮔﻪﺭ ڕﺍﺳﺘﯿﺖ ﭘێ ﺑڵێﻡ ﻣﻨـﻢ ڕێﮔﻪﻛﻪﻡ ﻭﻧـﻜﺮﺩﻭﻭﻩ؛
با پشووێک بدەین، (هێرمیا)، ئەگەر بە چاکی دەزانی،
با چاوەڕێ بكەین تا ڕۆژ یارمەتیمان بدات و بیدۆزینەوە.
هێرمیا: با وا بێت (لیزاندەر)، تۆ جێگەیەک بۆ خۆت بکە پەیدا ،
منیش سەری خۆم دادەنێم لەسەر ئەو کەنارەی پڕ لە گیا .
لیزاندەر: تاقە پنچکێک دەبێت بە سەرین بۆ ه‌ه‌ردووکمان؛
یەک دڵ، یەک نوێنن، دوو سینە، یەک پەیمان.
هێرمیا: نەخێر (لیزاندەر)ی چاک، بۆ خاتری من، گیانە،
هێشتا دوورتر پاڵکەوە، هێندە نزیک مەبە لەو ناوانە.
لیزاندەر: ئۆھ، تێ بگە لە مانای ڕاستەقیینەی نیازپاکییم، ئەی گیان!
ئەوین ماناکانی وەردەگرێت لە وتووێژی دڵداران.
مەبەستم وایە بڵێم دڵی من و تۆ پێکەوە چنراوە،
تا لە هەردووکیان یەک دڵ دروست بکەین لەو ساوە؛
ﺩﻭﻭ ﺳﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻮێﻧﺪێﮏ ﻟێﮑﺘﺮ ﮔﺮێﺩﺭﺍﻭە،
جا کەواتە دوو سینە و تاقە پەیمانێک دراوە.
کە وابوو جێگەی خەوتنم رەتناکەیتەوە لە تەک خۆت،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪﮔﻪﺭ ﻭﺍ ڕﺍﺑﮑﺸێﻡ، (ﻫێﺭﻣﯿﺎ)، ﺩﺭﯙﻡ ﻧﻪﮐﺮﺩﻭﻭﻩ ﺑﯚﺕ.
هێرمیا: (لیزاندەر) زۆر بە جوانی یاری بە وشەکان دەکات.
ئێستاكەش با رەفتار و سەربەرزیم نەفرەتیان لێ بێت،
ئەگەر (هێرمیا) نیازی وا بووبێت کە (لیزاندەر) درۆی کرد بێت!
بەڵم، دۆستی چاک، بۆ خاتری ئەوین و ڕێزداری کەمێک دوورتر ڕابکشێ، وەک شارستانیبوونی بێشەرمەزاری؛
48 لەبارەی ئەو لێكدوورییە لەوانەیە وا بڭووترێت شایشتەی پیاوێکی ڕەبەن و خانمێک بێت،
مادام دووریت، شەوت شاد ، ئەی دۆستی شیرین.
خۆشەویستیت ناگاتە کۆتایی تا مابیت لە ژین!
لیزاندەر: من دەڵێم ئامین، ئامین بۆ نزای چاکی تۆ؛
ژیانم بەکۆتا دەهێنم گەر دڵسۆزیم نەمێنێت، هەیهۆ!
ﺟێﮔەﯼ ﻣﻦ ﻟێﺮەﯾە؛ ﯾﺎﺧﻮﺍ ﺨەﻭ ﮔﺸﺖ ﭘﺸﻮﻭێﮑﺖ ﭘێ ﺑﺪﺍﺕ!
هێرمیا: بەنیوەی ئەو هیوایەوە چاوانی هیوادار لەسیەریەک دابخات!
(ئەوان دەخەون)
(جنۆکەکە دێتە ژوورەوە)
جنۆکە: بەنای دارستاندا هاتوچووم،
بەڵام تووشی هیچ (ئەسینیەک) نەبووم تا من لەسەر چاوانی ئەو بیئەزمووێنم بەهێزی ئەو گوڵە ئەوینی جۆشداری پێ بسەلێنم.
شەو و خامۆشی– ئەوە کێیە لەم ناوە؟
پۆشاکی (ئەسینی) لەبەری کراوە:
ئەوە خۆیەتی، ئەوەی سەرداری من باسی کرد،
ئەوەی سووکایەتی بە خانمە (ئەسینییەکە) کرد؛
ئەوەتەش خانمەكە، لە خەوێكی قووڵدایە،
لەسەر زەوی نێمدار و پیس ڕاکشایە.
ڕۆحی شیرین! ئەو نە‌وێراوە لەلای ئەو ڕاکشێت چونکە بێ ئەوینە، ڕەقەکار و ناشارستانە نایەوێت.
49 من دە‌یرێژمە ناو چاوانت بێ چەندوچوون هەموو هێزی ئەو جادووە دەیهێنێتە بوون:
کاتێک واگادێیتەوە با ڕێگر ببێت ئەوین لە هێنانی نووستن بۆ پێلووی چەرمین.
جا واگا وەرەوە کاتێک من ڕۆیشتووم بەضۆم؛
چونکە ئێستا من دەبێت بۆ لای (ئۆبیرۆن) برۆم·
(دەڕوات)
(دیمیتریۆس) و (هێلینا) بە راکردن دێنە ناوەوە
هێلینا: ئەگەرچی دەشمکوژیت، (دیمیتریۆس)ی شیرین، بوەستە.
ىى هێلینا: ئۆی، تۆ لەم تاریکییەدا جێم دە‌ێلێت، وا مەكە، ه‌ه‌ی لە خۆم.
ىى
(دەڕوات)
هێلینا: ئۆە، لەم غارە غارە خۆشە‌دا من ه‌ه‌ناسە‌م بڕا!
چەندی نزا دەکەم، کەمتر چاکە و فەڕم پێ بڕا .
لە هەرکوێیەک خەوتبێت، (هێرمیا) بەختەوەرە،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪﻭ ﺧﺎﻭﻩﻧﯽ ﺩﻭﻭ ﭼﺎﻭﯼ ﭘﯿﺮﯙﺯ ﻭ ﺩڵﺒﻪﺭﻩ.
ئەرێ بۆچی چاوانی ئەو وا گەشنێ نەک لەبەر فرمێسکی خوێیاوی؛
ئەگەر وابووایە چاوانی من زۆرتر لە هی ئەو شۆردراوە بەتەواوی.
نا، نەخێر، من وەكو ورچ ناشرین و دزێو دیارم،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺩﺭﻧﺪﻩﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﺗﺮﺳﺎﻥ ڕﺍ ﺩﻩﮐﻪﻥ ﻟﻪ ڕﻭﻭﺧﺴﯩﺎﺭﻡ؛
بۆیەش سەیر نییە کە (دیمیتریۆس) وایە ڕەفتاری 50 وەکو درنج، لە دیدەنم هەڵدێت کە دەچمە دیاری.
چ ئاوێنەیەکی خراپ و ساختەکارانەی من وای لێ کردم خۆم لەگەڵ چاوە ئەستێرەییەکانی (هێرمیا) بەراورد بکەم؟
بەڵم ئەوە كێیە لێرە؟ (لیزاندەر)! لەسىەر زەوى ڕاكشاوە!
مردووە؟ یان خەوتووە؟ هیچ برینێک، هیچ خوێنێک نەڕژاوە.
(لیزاندەر)، ئەگەر زیندوویت، گەورەی چاک، واگا وەرەوە، هێ.
لیزاندەر (بەئاگا دێتەوە): بەناو ئاگردا دەڕۆم من بۆ خاتری شیرینی تۆ.
(هێلینا)ی بێگەرد! سروشت هونەری خۆی دەنوێنێت،
کە وا دەکات لەناو سینەتا دڵت بە ئاشکرا ببینرێت.
(دیمیتریۆس) لە کوێیە؟ ئۆە ، ئەو قسبە چەند تەواوە لەسەر تیغی شمشێری من بە کۆتا بێت ئەو بەدناوە!
هێلینا: وا مە‌بێژە (لیزاندەر)، وا مەڵێ.
قەیدی چییە ئەی (هێرمیا)ی تۆی خۆشدەوێ؟ خودایە! قەیدی چییە؟
کەچی (هێرمیا) هێشتا هەر تۆی خۆشدەوێت؛ ئەمەش دڵخۆشییە .
لیزاندەر: لەگەڵ (هێرمیا) دڵخۆش بم! نەخێر: من بەڕاستی پەشیمانم ئەو خوولەکە بێتامانەی من لەگەڵ ئەوم بەسىەر بردووە، خانم.
(هێرمیا) نا، بهۆم (هێلینا)یە کە من خۆشم دەوێت:
کێ ه‌ه‌یە قە‌ل بە کۆتر سەودا نەکات و نە‌یە‌وێت؟
ویستی مرۆڤ بە عەقلّی بە‌ربە‌سیت دەکرێت،
عەقلێیش دەڵێت تۆ خانمێکی شایستەتریت.
شتەکان کە گەشە دەکەن تا نەگەن بەوەرزی خۆیان پێ ناگەن؛
ﺠﺎ ﻣﻨﯿﺶ، ﺑﻪﻭﻩﯼ ﮔﻪﻧﺠﻢ، ﺗﺎ ﺋێﺳﺘﺎ ﭘێﻧﻪﮔﻪﯾﺸﺘﻮﻭﻡ ﺑﯚ ﺑﯿﺮ ﻭ ﻫﺰﺭﯾﻦ؛
51 ئێستاش بۆ ئەوەی بە خاڵی لێزانی مرۆڤ بگەم،
بیرکردنەوە دەبێتە سەرکردەی ویستی من هەردەم،
ئەویش بەرەو لای چاوانت پەلکێشم دەکات، کە لەوێدا دەخوێنمەوە چیڕۆکی ئەوین، لەناو دەوڵەمەندترین کتێبی ئەوین دەبینمەوە.
هێلینا: ئایا من بۆ ئەو گاڵتەجاڕییە هاتوومە دنیا؟
کە بەهۆی تۆوە ئاوا دەکرێم سووک و ڕیسوا؟
ئەرێ بەس نییە، ئەی گەنجێ، بەس نییە،
كە تا لەلای (دیمیتریۆس) شایستە بم بە ڕوانینێکی شیرین،
کەچی تۆ گاڵتە بەم کەموکوڕییەم دەکەیت، ناشیرین؟
هر بەڕاستی، ه‌ه‌ر بەڕاستی تۆ خراپەم لەگەڵدا دەكەیت،
کاتێک بەو چەشنە سووکی و ڕیسواییە دڵداریم لەگەڵدا دەکەیت.
بەڵام خواحافیز؛ پێویستە دان بەوەدا بنێم من ﻭﺍﻣﺰﺍﻧﯿﺒﻮﻭ ﺗﯚ ﺧﺎﻭەﻧﯽ ﺟﻮﺍﻣێﺭێﮐﯽ ڕﺍﺳﺘﻪﻗﯿﻨﻪﯾﺖ، ﺋﻪﻣﻦ.
ئۆە، خانمێک لەلای پیاوێک دەست بە‌ڕوویدا بنرێت
ئاخۆ پێویستە لەلای یەکێکی تر سووک و ڕیسیوا بکرێت!
(دەڕوات)
ليزاندەر: ئەو (هێرمیا) نابینێت (هێرمیا) تۆ لێرە بخەوە؛
ﺭەﻧﮕە ﺗﯚ هەﺭﮔﯿﺰ ﻟە (ﻟﯿﺰﺍﻧﺪەﺭ) ﻧێﺯﯾﮏ ﻧەﺑﯿﺘەﻭە!
چونکە وەکو شتی زۆر شیرینی لە ڕادەبەدەر قوولترین بێزدودری بۆ گەدە دەخاتە دەر،
یاخۆ وەکو ئەو کوفرە خراپانەی مرۆڤ دەستبەرداریان دەبێت،
52 ﭽﻮﻧﮑﻪ ﭘێﯽ ﺧﻶﻪﺗﺎﺑﻮﻭﻥ ﮐﯿﻨﻪﯼ ﺑﻪﺭﺍﻣﺒﻪﺭﯾﺎﻥ ﻟﻪ ﺩﻩﺭﻭﻭﻧﺪﺍ ﺩﻩڕﺳﮑێﺕ،
جا تۆ، ئەی شیرینی لە ڕادەبەدەر و ئەی کوفری من،
هەمووان رٍقييان لێت دەبێتەوە، بەڵام لە هەموویان زیاتر من!
ﺠﺎ ﺑﻪ ﻫـﻪﻣﻮﻭ ﻫـێﺯﯼ ﺧﯚﻡ، ړﻭﻭ ﺩﻩﻛﻪﻣﻪ ﻋﯿﺸﻖ ﻭ ﺗﻮﺍﻧﺎﻛﻪﺕ ﺑﻪﻧﺎﭼﺎﺭﯼ تا (هێلین) شکۆمەند بکەیت و خۆت ببیت بە خزمەتکاری!
(دەڕوات)
هێرمیا (رادەچەنێت): یارمەتیم بدە، (لیزاندەر) چ دەکرێت بیکە؛ بگە فریام تا ئەو مارە خشۆكە لەسەر سینەم لاببە‌یت و بگەرە لام.
ئای، وای قوربە‌سە‌رم! چ خەونێکم بینی!
(لیزاندەر) ببینە چۆن لە ترسان دەلەرزم وەکو داری بیی.
وامزانی مارێک دڵی لێ دەخواردم، تۆش دانیشتبوویت لەوییانە بەپێكەنینەوە دەتڕوانیییە ئەو ڕاوكردنە دڵرەقانە .
(لیزاندەر)! چی، ڕۆیشتوویت؟ (لیزاندەر)! ئەی خوا!
چی، لە مەودای بیستن نەما؟ نەدەنگ و نە وشەیەک بیسترا؟
مخابن، تۆ لە كوێيت؟ قسبە بكە، ئەگەر دەنگم دەبیستیت؛
بەناوی هەموو عیشقێکەوە! وا لە ترسان هۆشم نامێنێت.
نا؟ کەواتە لەم نزیکانە نەماویت من دەزانم.
یان تۆ دەبینمەوە یان مەرگی دەسیتبەجێ بۆ گیانم
(دەڕوات)
# پەرهەی سێیەم
دیەنی یەکەم ناو دارستان. (تیتانیا) درێژبووە و ضەوتووە.
کوینس، سنەگ، بۆتم، فلووت، سناوت و ستارڤلینگ دێنە ژوورەوۀ ا .
بۆتم: ئەرێ هەموومان لێرەین؟
کوینس: دەق هەوە؛ ئێرە شوێنێکی خۆشی نازدارە بۆ مەشقکردنمان.
ئەم پارچە سـە‌وزاییـە دەبێتـە تەختـە‌ی شـانۆمـان، ئەم چرٍهڵانەی دار گێوژانیش دەبێتە شوێنی خۆگۆڕینمان؛ جا ئێمە مەشقێکی تەواو دەكەین، چونكە ئێمە لە پێش میری گەورەمان نمایشەكە دەكەین.
بۆتم: پیتەر کوینس!
کوینس: تۆ چییت گووت، ئەی (بۆتم)ی چاک؟
بۆتم: لەم کـۆمـیـدیایەی (پیـرامـۆس) و (سـیـسـبـی)یەدا هـە‌ندێک شـتـی تێـدایە کـە ه‌ه‌رگـیـز شـادیبـە‌خش نـیـیـە. یەکــە‌مـجــار دەبێت (پیرامێس) شمشێرەکەی هەڵکێشێت بۆ ئەوەی خۆی بکوژێت،
١٤. ناوی ئـەم کــەســـایە‌تـیــیــانە هـەر هـە‌مـــوویـان لە زمـــانـی ئیـنگلیـــزی یـان هیندۆئە‌وروپیدا مـانـایان هەیە. (کوینس: بەهێ)، (سنەگ: تە‌نگە‌بە‌ر، تەسک)،
(بۆتم: بـنی شت)، (فلـووت: شـمــشــاڵ)، (سناوت: لمووز)، (ســتــارڤلینگ: لەپ لە‌غە‌ر). (وە‌ر‌گ‌تیر).
54 ئەمــەش شـتـێکە خــانمەکــان بەرگــەی ناگـرن. تۆ بۆ ئــەمــە چـی دلّيّيت؟
سناوت: بەسەری خانمە پیرۆزەکەمان،°ا ترسێکی مەزنە.
سـتارڤلـينگ: من بڕوام وایـە هەرچۆنێک بێت پێـویسـتـە کــوشـتنە‌کـە
لاببە‌ین.
بۆتم: بە هـیچ جـۆرێک نا؛ من رێگەییـە‌کم هـەیە هـەمـوو شــتـێک چاک دەكات. تۆ پێشگوتارێكم بۆ بنووسىە؛ وا بكە لە پێشگوتارەكە وا پێ بچێت بڵێت کە ئێمە هێچ ئازارێک لە شمشێرەکانمان پەیدا نابێت، هەروا (پیـرامـۆس) بەڕاســتی نەکــوژراوە؛ جــا بۆ پـتــر دڵنیـاکــردنەوە، پێـیـان بڵـێ من (پیـرامــۆس)ی بەڕاسـتـی نیم و (بۆتم)ی جۆلاکارم. ئەمە وایان لێ دەکات ترس نە‌چێتە دڵیانە‌وە.
کوینس: باشـە، ئێمـە پێشگوتارێکی وامـان دەبێت؛ ئـەویش لە هـە‌شت برگەیی یان شەش برگەییدا دەبێت.
بۆتم: نا، نەضێـر، دووی تری بۆ زیاد بکە؛ وا بکە بـڕگـە‌كـان هـە‌شت بە هە سناوت: ئەرێ خانمە‌كان لە شێر ناترسن؟
ستارڤلینگ: بەڵێنت پێ دەدەم، من دەترسم وابێت.
بۆتم: گەورەکانم، پێویستە ئێوە ڕەچاوی ئەوە بکەن کە لەگەڵ خۆتان –
خوا بمانپارێزێ!– شێرێک دەهێننە ناو خانمەکان کە ئەمـەش ﺗﺮﺳﻨﺎﮐﺘﺮﯾﻦ ﺷـﺘﻪ؛ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻫـﻪﺭﮔﯿﺰ ﻫﯿﭻ ﺩﺭﻧﺪﻩﯾﻪﮐﯽ ﮐێﻮﯼ ﻧﯿﯿﻪ هێنێمێی شێمێی زیندوو ترسناک بێت، جـا پێویسیتـە ئێمـە ه١. لێرەدا مەبەسىتى لە حەزرەتى مریەمەیە (وەركێی).
5 ئاگامان لەوە بێت.
سناوت: جا پێویستە پێشگوتارێکی تر بڵێت کە ئەوە بەراسـتی شێر نييە.
بۆتم: نەخێر ، پێویستە تۆ ناوی ئەکتەرەکە بهێنیت و نیوەی دەموچاوی ئەو دەبێت لەنـاو ملـى شــێــرەكــەوە ببــينرێت؛ ئـەو بەضـۆیـشـی پێویسیتە دەنگی لەناو ئەوێوە دەربێت، وا بدوێت، یان بەم جێرە بیڵێت: "خـانمان،" یان "خـانمە جـوانەكـان، من ئومـێدە‌وارم کە ئێوە" یان "من داواتان لێ دەکەم" یان "من تکاتان لێ دەکەم کە نەترسن، نەشلەرزن. من ژیانم بۆ ئێوە بەخت دەکەم! ئەگەر ئێوە وا بیردەکەنەوە کەوا من وەکو شێرێک هاتوومەتە ئێرە، ئەوە لە بەدبەختىى خۆمە. نەخێر، من شـتىى وا نیم؛ من پیـاوێکم وەکو هر پیاوێکی تر ێ جا لەوێ، بەڕاستی، لێی گەڕێ با ناوی خۆی بڵێت، بێ پێچ و پەنا بڵێت (سنەگ)ی ناوماڵ رازێنەرەوەیە.
کوینس: باشـە، ه‌ه‌ر ئاواش دەبێت. بەلام لێـرەدا دوو شـتـی زەحـمـەت هن - مە‌بە‌سیتمە هێنانی مانگەشەو بۆ ناو ژوورێک، چونکە تۆ دەزانیت، (پیرامـۆس) و (سـیـسـبی) لەبەر مـانگەشــەو یەکـتـر دبينن.
سناوت: ئەرێ ئـەو شـــە‌وە‌ی ئێمـــە شـــانۆییــە‌كــە نمایـش دە‌كــە‌ین،
مانگەشەوە؟
بۆتم: ســاڵنامــە‌یە‌ک، ســاڵنامــە‌یە‌ک! ســەیری ســاڵنامــە بکەن، بزانن مانگەشەوە، بزانن مانگەشەوە!
کوینس: بەڵێ، مانگ ئەو شەوە درەوشاوەیە .
بۆتم: بۆچی، کـــە‌واتـە تۆ ددتـوانیت پە‌نجـــە‌رە‌یە‌کـی ه‌ـۆڵە گـــە‌ورە‌کـــە
56 بەکـراوەیی جێ بهێلێت، کـە لەوێدا ئێمـە نمایشـە‌کـە دەکـەین،
تیشکی مانگ دەکرێت لەوێوە بێتە ژووورەوە.
کــوینـس: بەڵێ؛ یان دەکــرێ یەکــێک بەخــۆی و پنـچکە درٍکــێک و فانۆسێکەوە بێتە ژوورەوە و بڵێت کە ئەو هاتووە بە شێوەیەکی هێماییی کە‌سیایە‌تی و ڕووخسیاری مانگ بنوێنێت. جا لێرەدا شتێکی تریش هیە: پێویستە ئێمە دیوارێکمان لەناو هێڵە‌کە‌دا هە دەڵێت، لەناو کونی دیوارەوە لەگەڵ یەکتر دواون.
سناوت: هەرگـیــز تـۆ ناتوانیت دیوار بێنیــتــە ناودوە. (بۆتم)، تـۆ چی دڵڵیت بۆتم: کــەسـێک یـان یە‌کـێکی تر ڕۆڵی دیوار دەبینێت؛ با ئەو هەنـدێک سواغیشی پێوە بێت، یان هەندێک قوڕ ، یاخێ هەندێک چەو و گەچکاری، تاوەکو شێوەی دیوار بنوێنێت؛ با ئەو پەنجەکانی وا رابگرێت، لەنـاو ئەو کەلێنانەوە (پیرامۆس) و (سـیـسـبـی) چرپە چرپ دەکەن.
کوینس: ئەگەر ئەمە بکرێت، کەواتە هەمووی چاکە. وەرن، هەریەکێک لە ئێمـوە، داب‌نیــشن و بەشـــە ڕۆڵی خـــۆتان مـــە‌شـق بکەن.
(پیـرامـۆس)، تۆدەست پێ بـکە؛ دوای تەواوکـردنـی قـسـە‌کـانت،
بچـۆرە نـاو ئەو چڕەڵنـەوە؛ ئینجــا هــە‌رکــە‌ســـە و بەپێی نۆرەی خۆی جنۆكەكە لە پشتەوە دێتە ژوورەوە جنێکـهێ ئەوە چیـبیـە ئەم پیـاوە گــوش لەبەرە گــونـدییـانە لـێـرە ئەو ه‌راوە‌ۆریایە دەکەن، ئەوەندە نزیکن لە لانەی شای پەرییان؟
57 چی، نمایشی شانۆیی بەڕێوەیە؟ من دەبمە گوێگر؛
لەوانەیە ببم بە ئەکتەریش، ئەگەر هێکارێک هەبێت.
کوینس: (پیرامۆس) قسە بکە (سیسبی) لەوێ بوەستە.
بۆتم: "(سیسبی)، ئەی گوڵی بۆنداری بێزەوەر –"
کوینس: "بۆنـخۆش" بۆنـخۆش!
بۆتم:
هناسەی منیش وایە، ئەی (سیسبی) شیرینی خۆم.
بەڵم، گوێ بگرە، دەنگێک دێت! تۆ کەمێک لێرە بمێنەوە،
من بەرە بەرە بۆ تق دە‌ردە‌خە‌م خۆم .
(دەڕوات)
جنۆكە: قەت (پیرامۆس)ی وا سەیرم نەبینیووە نمایش بكا، هەی لە خۆم!
(دەڕوات)
فلووت: ئەرێ ئێستا پێویستە من قسىە بكەم؟
کوینس: بەڵێ، بە مـەریەم، دەبێت قـســە بِکەیت؛ چونكە ئـەو رۆیشت بێ ئەوەی بزانێت ئەو دەنگە چییە کە بیستبووی، ئینجا ئەو دیسان دەگەڕێتەوە.
قلووت: "ئەی (پیرامۆس)ی هەرە پڕشنگدار ، خاوەنی گوڵە‌پە‌رێزەیی زۆر سیی رووخسیار،
ڕەنگت وەکو گوڵی سوور کە شکۆمەندانە لەسەر لق و پۆپەکانی،
لوی هەرە گورجوگۆڵ، ئەی گەوهەری هەرە نازدار،
ڕاستەقینە وەک ڕاستەقینەترین ئەسپ، کە قەت ماندووبوون نازانێ؛
من، تۆدەبینم، (پیرامۆس) لەسەر گۆڕی (نینی) ·
58 کوینس: "کورە پیاو، گۆڕی "نینە‌س"! بەڵم دەبێت تۆ هێشتا ئەم قسانە
نەڵێیت، چونکە ئەمە وەڵامە بۆ (پیرامۆس). تۆ هەموو قـسـە‌کانـی خۆت پێکەوە کـرد، بە ڕۆڵەکانیشەوە، هەر هەمـووی. (پیرامۆس)
وەرە ناوەوە: ڕۆڵەکـەت بەســەرچوو، کــە برێتـیــە لە" هــەرگـیــز ماندوویوون نازانێ" فلووت: ئۆە - "ڕاسـتـە‌قـينە وەكو ڕاسـتـە‌قـينە‌ترین ئەسپ، کە هە‌ه‌رگـين ماندووبوون نازانێ".
(جنۆكەكە دێتەوە ناو شانۆ، (بۆتم)یش سەری كەری پێوەیە)
بۆتم: "ئەگەر من قۆز بم، (سیسبی)، من تەنیا هـی تۆم."
کوینس: ئای کە ناشیرینە! ئای کە سـە‌یـرە! جنۆکـە لامـان پە‌یدابووە.
نزا بكەن، گەورەكانم!
ڕا بکەن، گەورەکانم! فریامان بکەون!
هەموویان دەرۆن جگە لە (بۆتم) و جنۆکەکە
جنۆكە: من بەدواتەوە دەبم؛ من تۆ دەبەم بۆ گەڕی دیلانێ،
بەناو لیتە، دەوەنان، بەناو پنچکان، بەناو درەضتی دڕکاوی؛
جار وایە من دەبمە ئەسپ، جاریش وایە تاژی لە غاردانێ،
بەرازی کێوی، ورچی بێ سەر، هەندێکجاریش بڵێسەی ئاگراوی؛
دەصیلێنم، دەصەپم، دەمرقێنم و دەسوتێنم وەک ئاگر ،
وەک ئەسپ، تاژی، بەرازی کێوی، ورچ، ئـاگر و لەهەر سـوڕێکا دەبمە گر .
(دەڕوات)
بۆتم: ئەوە بۆچی ڕا دەکەن؟ ئەمەش شەیتانیەتی ئەوانە تا بترسێم.
(سناوت) دێتەوە ناو شانۆ 59 سناوت: ئۆھ (بۆتم)، تۆگۆڕاویت! ئەوە چی لەسەر سەری تۆوە دەبینم؟
بۆتم: چی دەبینیت؟ سەرکە کەرانییەکەی خۆت دەبینیت، وانییە؟
(سناوت) دەروات
(کوینس) دێتەوە ناو شانۆ کوینس: پیرۆزە، (بۆتم)، پیرۆزە! تۆ گۆڕاویت.
(دەڕوات)
بۆتم: من وا شەیـتانیەتـی ئەوان دەبینم: ئەمە بۆ ئەوەیە بمكەنە كەر؛ بۆ ئەوەیە بمـتـرسـیێنن، ئەگـەر پێـیـان بكرێت. بـەڵام من لەی شـوێنە ناجــوولێـم، با چیــیــان پێ دەکــرێـت بیکەن؛ مـن بۆ خــۆم لێــرە ئەمسەر و ئەوسەر دەکەم، گۆرانیش دەڵێم،
تا بزانن من ناترسم. (گۆرانی دەچرێت):
باڵندەی رەشی بابانە، رەنگ یەگجار رەش،
بە دەنووكێكی نارنجی مەیلەو قاوەیی تۆخ،
هوزاری دەنگ ساف و دەنگ یەگجار خۆش، فیسقەگولەی دەنگ باریک و ناسک و شێخ.
تیتانیا: ئەوە چ فریشتەیەکە من لەناو پێخەفە گوڵینەکەمدا واگادێنێت؟
بۆتم (كۆرانی دەڵیت): فیرِنەگوللە، چۆلەکە، شوانخڵەتێنە،
کوکوختییە بۆرەی گۆرانی بێ تام و ناخۆش،
کە زۆرکەس هەست بە دەنگەکەی دەکات لەو شوێنە بەڵام کەس ناوێرێت پێی بڵێ نا ، بەسە تۆش بەڕاستی، کێ هەیە مێشکی بە باڵندەیەکی وا گێل خەریک بێتێ کێ هێیە پێی بڵێ درۆیە، کەرچی دەقیژێنێ "کەواد" قەت وا نابێت؟
60 تیتانیا: تکات لێ دەکەم، ئەی مرۆڤی جوامێر، دیسان گۆرانی بڵێوە.
ﮔﻮێﭼﮑﻪﮐﺎﻧﻢ ﺯﯙﺭ ﮔﯿﺮﯙﺩﻩﯼ ﺋﺎﻭﺍﺯەﮐﻪﯼ ﺗﯚ ﺑﻮﻭﯾﻦ؛
چاویشم یەگجار بە ڕووخسیاری تۆوە گرفتار بووە؛
ﺠﺎ ﻫێﺯﯼ ﭼﺎﮐﻪﮐﺎﺭﯼ ﺗﯚ ﺩﻩﻣﺒﺰﻭێﻧێ ﻭ ﻭﺍﻡ ﻟێ ﺩﻩﮐﺎ ،
لە یەکەم نیگاوە، بڵێم، سوێند بخۆم، دڵم حەز لە تۆ دەکا .
بۆتم: وابزانم، خـانم، تۆ پێویسـتـە هێیـە‌کی کـە‌مت بۆ ئەمـە بە‌دە‌سـتـە‌وە
بێت. كــەچی، ئـەوەی رِاســتی بـێت، هێ و خــۆشـــە‌ویســتـی لەم ڕۆژانەدا کــەم پێکەوە هەڵدەکــەن. داخــەکــەشـم ئەوەیە کــەس ه‌وڵنادات ئەو دووە ئاشت بكاتەوە و بیانكاتە‌وە دۆست. نەخێر،
ه‌رکە بۆنە‌کە بۆ ئەمە ڕە‌خسا من گاڵتەجاڕی بەوەوە دەکەم.
تیتانیا: تۆ بەقەد جوانییەکەت کەسێکی ژیریت.
بۆتم: نەخێر، نە ئەوها و نە ئەوهاش؛ بەڵام ئەگەر من بای ئەوە ژیرێتیم هە ئەوەم هەیە بۆ خۆم بەکاری بخەم.
تیتانیا: ه‌ه‌وڵمە‌دە لەم دارستانە بچیتە دەر؛
تۆ بتەوێ و نەتەوێت لێرە دەمینێیتەوە هەر .
من رۆحێكم، نائاساییە پلەوپایەم؛
هاوین هێشتا لە هە‌وارگە‌مدا وەستاوە لەو ساتە‌م؛
من تۆم خۆشدەوێ؛ بۆیە لەگەڵم وەرە.
پەریت پێ دەدەم خزمەتت بكەن، لەم دەشت و دەرە؛
جا ئەوان گە‌وە‌ه‌رت بۆ لە بنی دەریاوە دە‌ردە‌هێنن،
ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﺖ ﺑﯚ ﺩەڵێن، ﮐﺎﺗێﮏ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﮔﻮڵڵ ﺳﻪﺭﺧﻪﻭ ﺩەﺷﮑێنن؛
61 جا من تۆ پاک دەکەمەوە لە قورسایی مرۆڤانە دە‌تهێنمە دەر کە تۆ وەکو ڕۆحێکی هەوایی بێیت و بچیت لە دەشت و دەر.
وەرن، پیسبلۆسم! کۆبوێب! مۆوت! مەستاردسید!١٦
(پیسبلۆسم، کۆبوێب، مۆوت، مەستاردسید دێنە ناو شانۆ)
پیسبلۆسم: ئامادەم.
کۆبوێب: منیش.
مۆوت: منیش.
مەستاردسید: منیش.
ه‌مرویان: بۆ کوێ بچین؟
تیتانیا: لەگەڵ ئەم جوامێرە دڵنەرم و بەڕێزبن؛
لەبەردەمی سەما بکەن و هە‌ڵپە‌ڕن بۆی لە بەرچاوان؛
ﺯەﺭﺩەﻟﻮ ﻭ ﺗﻮﻭﺗﺮﮐﯽ ﺩەﺭﺧﻮﺍﺭﺩ ﺑﺪەﻥ،
ترێی مۆر و ه‌ه‌نجیری سەوز و شاتووی پێ بدەن؛
توورەگە هەنگوین لە هەنگی بەگزەگز بدزن،
لێیان هەڵکڕێنە لاڕانە شەمێیاوییەکان بۆ مۆمی شەوان،
دایگیرسێنە بە ترووسکەی ئاگراوی چاوی گوڵەستێران،
تا ئەوینی منی هەبێت کاتێ لەناو جێگە و کاتی چاو هەڵێنان؛
برۆن هەڵکەنن باڵی پەپوولە رەنگینەکان،
تا باوەشێنی پێ بکەن لە چاوە ضەوتووەکان.
١٦. ناوی جنۆکەکان کە (پیسبلۆسم، کۆبوێب، مێوت، مەسیتاردسید)ن لە زمانی ئینگلیزیدا مـانایان هەیە. (پیسـبلۆسم: کـولووکە پۆڵە‌کە)، (کۆبـوێب: تەونی جاڵجاڵۆكە)، (مێوت: كەرد)، (مەستاردسید: دەنگە خەرتەلە). (وەرگێڕ)
62 کڕنووشی بۆ ببەن و سیڵوی بۆ بکەن، پەرییەکان.
پیسبلۆسم: سلاو، ئەی مرۆڤ!
کێبێیێ مۆوت: سڵاو!
مەستاردسید: سلاو!
بۆتم: پرٍ بـە‌دڵ داوای لێــبــووردنتــان لێ دەكــەم، بەڕێزان؛ تكاتـان لێ دەکەم، بەڕێزان، ناوەکانتانم پێ بڵێن.
کۆبوێب: کۆبوێب.
بۆتم: من حەزم لێیە زیاتر بتناسم، ئەی (کۆبوێب)ی مەزن.
ئەگـەر مـن پەنجـەی خـۆمم بری، من پێـویســتم پێت دەبێت بۆ چاکبوونەوە! ئەدی ئێوە، ناوی بەڕێزتان چییە؟
پیسبلقسم: پیسبلقسم.
بۆتم: تکام وایە سـلاوم بگە‌یە‌نیت بە خاتوو (ناسکە قـالک)ی دایکت و بەڕێز (سـهێلک)ی باوکت بەڕێزم (پیسبلۆسم)ی مـە‌زن،
من حـە‌زم لـە زێتـر ناسـیـنی ئێموەشــە. تـکایە، بە‌رێزم، ناوی تۆ چییە؟
مەستاردسید: مەستاردسید.
بۆتم: ئەی (مـە‌سـتـاردسـیـد)ی مـە‌زنی چاک، من حـە‌وسـە‌ڵە‌ی تۆ باش دەزانم. ئەو گـۆشـتگایە زلە نـامـەردە زۆر لە جـوامـێرانـی مـاڵی ئێوەی هەڵلووشیووە. من بۆت دووپات دەکەمەوە کە خزمەکانی تۆ لەمــەوبەر وایان کـردووە چاوەکـانی من ئاویان تـێ بزێت. من ﺤﻪﺯ ﺩﻩﻛﻪﻡ ﺗﯚ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺑﻨﺎﺳﻢ، ﺋﻪﯼ (ﻣﻪﺳﺘﺎﺭﺩﺳﯿﺪ)ﯼ ﻣﻪﺯﻧﯽ ﭼﺎﮎ.
63 تیتانیا: وەرن، خزمەتی بکەن، بیهێنن بۆ لای کەپرەکەی من.
وابزانم، مانگ بە چاوی فرمێسیکاوییەوە بۆتە گریاو؛
جا کە ئەو دەگریت، هەموو گوڵێک لەگەڵ ئەو دەکەوێتە گرین،
ﺷﯿﻮەﻥ ﺩەﮐەﻥ ﺑﯚ ﭘﺎﮐﯿﺰەﯾﯽ ﺯەﻭﺕ ﮐﺮﺍﻭ.
ﺯﻣﺎﻧ ﯽ ﺩڵﺩﺍﺭەﮐەﻡ ﺑﺒەﺳﯩﺘﻦ، ﺑەﮪێﻣﻨﯽ ﺑﯿﻬێﻧﻦ.
(دەڕوات)
## دیەنی دووەم
لایەکی تری دارستان
(ئۆبیرۆن)، شای پەرییان دێنە ناوەوە ئۆییرۆن: نازانم ئاخۆ (تیتانیا) واگا هاتووەتەوە؛
ئینجا ، چاوانی ئەو هەر شتێک ببینێت،
ﺩەﺑێ ﺗﺎ ﺋﻪﻭﭘﻪڕەﮐﻪﯼ ﭘێﯾﻪﻭە ﮔﺮﻓﺘﺎﺭ ﺑێﺕ.
(جنۆکەکە دێتە ناوەوە)
وا پەیامهێنەکەم هات. باسوخواس چییە، ئەی رۆحی شێتووێت؟
ﺝ ﺷﺘێﮑﯽ ﺷەﻭﺍﻧە ﻫەﯾە ﻟەﻭ ﺩﺍﺭﺳﺘﺎﻧەﯼ ﻣﺮۆڤ ﻫﺎﺗﻮﻭﻧەﺗە ﺳەﺭﺩﺍﻧﯽ؟
جنۆکە: خانمەکەم کەوتووەتە داوی دڵداری دڕنجێکەوە بەئاسانی.
لە نێزیک کەپرە نهێنی و پیرۆزەکەی ئەو،
کاتێک ئەو کەوتبووە ناو قووڵایی تەپە ضەو،
کۆمەڵە گێلێک، پیاوانی ڕەقەکار و ئیشکەر ئەوانەی نانی خۆیان لە دوکانەکانی (ئەسینا) دێننە دەر،
کۆبووبوونەوە بۆ پرۆڤەکاری شانۆییەکی خۆیان،
64 نیازیان بوو بۆ زەماوەندی (سیسیەس)ی مەزن بیخەنە بەرچاوان.
رەزاگرانترین گێل لەو کۆمەڵە کەسە،
ئەوەی ڕۆلی (پیرامۆس) دەنوێنێت بەو مەبەسە ﺩﯾﻤﻪﻧﻪﮐﻪﯼ ﺟێ ﻫێﺷﺖ ﻭ ﭼﻮﻭﻩ ﻧﺎﻭ ﭘﻨﭽﮑﻪڵﺍﻧﯽ؛
کە من ئەوم بینی لەو شوێنە نابەجێیە بە پەنهانی سەرکی کەرێکم خستە سبەر تەوقەسیەری دەبوایە زوو وەڵامی (سیسبی) بداتەوە بەبێ خەبەری،
ئینجا ئەو بەزمەی من هـاتەدەر. کاتێک ئەوان ئەویان بینی،
وەکو قازی کێوییان لێهات کە ڕاوکەری خشۆک دەبینی،
یان وەکو رەوە قەلی سەر بۆر ، کاتێک دەکەونە بەر نیشانە ه‌ڵدە‌فڕن و دە‌قغێنن لەگەڵ لرمە‌ی تەق و ه‌ێڕی تفە‌نگانە،
شێرەوێدا هەڵدەفڕن لە ئاسمانی،
لە بەرچاوی ئەودا برادە‌رە‌کانی را دەکەن بە جوانی؛
لەگەڵ تەپەی پێمان لێرە و لەوێ ئەوان دەکەون؛
یەکێک هـاوار دەکات "کوژرام"، یەکێک بۆ (ئەسینا) دەکەوێتە داوای فریاکەوتن.
هەستیان هێندە لاوازبوو و لە دە‌ستدراو بە ترسی هێندە گەورە،
وا دەکات شتی بێ ماناش ئازاریان پێ بگەیەنێت لەو جۆرە،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺗﻮﻭﺗﺮﮎ ﻭ ﺩﺭﮔﻮﺩﺍڵ ﻟﻪ ﺟﻠﻮﺑﻪﺭﮔﯿﺎﻥ ﮔﯿﺮ ﺩﻩﺑێﺕ؛
لە قۆڵیان، لە کڵویان، هەندێکیان بەر جلە لێکە‌وتووانە‌یانە‌وە وە‌ددبێت.
من بەو ترسە زراوبە‌رە مێشک نە‌هێلە بە‌دوایان کەوتم،
(پیرامۆس)ی شیرینیان لەوێ بە گۆڕدراوی جێ هێلا و نەسیرەوتم؛
65 کاتێک لەو ساتەدا ، وا رێک کەوت و قەوما ،
(تیتانیا) واگاهاتەوە و دڵی بۆ کەرێک لێیدا .
ئۆییرۆن: ئەمە لەوە باشتر کەوتەوە کە من نەخشەم بۆ دانابوو.
بەڵم ئاخۆ چاوی کابرای (ئەسینی) جادووبەند کرابوو بە ئاوگی عیشق، وەک چۆن من فەرمانم بە تۆ دابوو؟
جنۆکە: من بەضەوتوویی ئەوم گرت –ئەوەش خۆی کۆتابوو–
ژنە (ئەسینی)هکەش لەتەنیشت ئەو ڕاکشابوو؛
جا کە واگاهاتەوە، ناچارە ئەو ژنە ببینێت ئاوها بوو.
(دیمیتریۆس) و (هێرمیا) دێنە ژوورەوە
ئۆبیرۆن: خۆت بشارەوە؛ ئەمە هەمان کابرای (ئەسینی)یە .
جنۆكە: ئەمە ژنەكەیە، بەڵام هەمان كابرا نییە.
دیمیتریۆس: ئۆە ، بۆ سە‌رکۆنە‌ی کەسێک دەکەیت کە تۆی وا خۆشدەوێت؟
با زمانی وا تووند تەنیا بۆ دوژمنی قێزەوەنت بەکار بێت.
هێرمیا: وا تەنیا سە‌رکۆنە‌ت دەکەم، بەڵم دەبێت خراپتریش بکەم،
ﭽﻮﻧﮑﻪ، ﺩﻩﺗﺮﺳﻢ، ﺗﯚ ﻫـﯚﯼ ﺗﺮﯾﺸﺖ ﭘێﺩﺍﻭﻡ ﺑﻪﺭ ﻧﻪﻓﺮﻩﺗﺖ ﺑـﺨﻪﻡ.
ئەگەر تۆ (لیزاندەر)ت لە خەودا کوشتبێت،
تاوانی وا زلت کردبێ و خوێنی ئەوت ڕشتبێت،
ودرە منیش بکوژە .
هێندەی ئەو بۆ من، خۆر بۆ رۆژە‌كە دڵسێز نەبووە
ئاخۆ ئەو خۆی لێم دزیووەتەوە و سەری هەڵگرتووە لە (هێرمیا)ی خەوتوو خۆی شاردووەتەوە؟ زووتر من بروام دێت کە زەویی کون بکرێت لەم سەرەوە تاکو بن 66 مانگ بەناو ئەو کونەیدا بخشێت، ناخۆشی و دڵتەنگی بەخشێت بە نیوەڕۆییەکانی ئەودیووی زەوی بەبێدەنگی.
جگە لەوەی تۆ ئەوت کوشتووە هیچی تر قەت نابێت ﭽﻮﻧﮑﻪ ﻣﺮﯙﭬﮑﻮﮊ ړﻭﺧﺴﺎﺭﯼ ﻣﺮﺩﻭﻭﺍﻧﻪ ﻭ ﻣﯚﻥ ﺩﻩﺭﺩﻩﮑﻪﻭێﺕ.
دیمیتریێس: ئاوا دەردەکەوێت کەسی کوژراو و بەهەمان شێوەش من،
بەدڵرەقی تووندی خۆت ناخ و دڵی منت کردووە کون کون.
کەچی، تۆی مرۆڤکوژ، هێندە گەش، هێندە بێگەرد خۆ دەنوێنیت،
دەڵێی (ڤینۆس)یت لە خوولگە بریسکەدارەکەتدا پڕشنگ دەپڕژێنیت.
هێرمیا: ئەوە چ پێوەندی بە (لیزاندەر)ی منەوە ه‌ه‌یە؟ کوانێ ئەو؟
ئاه، (دیمیتریۆس)ی چاک، تۆ بە من دە‌بە‌خشیتە‌وە ئەو؟
ىمیتریۆس: پێم باشترە کەلاکی ئەو بدەمە تاژییەکان.
هێرمیا: چە‌غە، سەگ! چە‌غە، سپە! تۆ منت لەو سنوورە تێپە‌رِاند کە خانمێک حەوسەڵەی بمێنێت. ئەرێ تۆ ئەوت کوشتووە؟
ﮐﻪﻭﺍﺗﻪ ﻫﻪﺭﮔﯿﺰ ﺧﯚﺕ ﻟﻪ ڕﯾﺰﯼ ﭘﯿﺎﻭﺍﻥ ﺩﺍﻣﻪﻧێ ﻭ ﺑﺰﺍﻧﻪ ﭼﯿﺖ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ!
ئۆە، جارێک ڕاستی بڵێ؛ ڕاستی بڵێ، تەنانەت بۆ خاتری من!
ئەرێ ئەگەر ئەو واگا بووایە دەوێرایت تەماشای بكەیت، سەرچنگن،
ﺠﺎ ﺗﯚ ﺋﻪﻭﺕ ﻟﻪ ﺧﻪﻭﺩﺍ ﮐﻮﺷﺖ؟ ﻭﺍﯼ ﭺ ﮐﺎﺭێﮑﯽ ﺋﺎﺯﺍﯾﺎﻧﻪﺕ ﮐﺮﺩ!
کرمێک، مارێک، هەمان شتی پێ نەدەکرا دەستوبرد؟
مارێک وای کرد؛ چونکە بە زمانێکی دوو فلیقەدارتر لەوەی تۆ، تۆی مار ، هیچ مارێک پێوە نادات تووندتر .
دیمیتریۆس: تۆ بەهێیەکی چەوت تێک دەشێوێنیت سۆزی خۆت:
من بە ڕژانـدنـی خـوێنـی (لیـزانـدەر) تاوانبـار نیم وا دەڵێم بۆت؛
67 ئەوەندەی کە من بیزانم، ئەو نەمردووە.
هێرمیا: تکات لێ دەکەم، جا تۆ پێم بڵێ ئەگەر ئەو بێ بەڵا بووە.
دیمیتریێس: جا گەر ئەوەم پێ بکرێت، لەباتیی ئەمە دەستکەوتم چی دەبێت؟
هێرمیا: نازیاری ئەوەت پێدەدەم کە ههرگیز جارێکی تر من نابینیت.
جا من بەدوور دەبم لە بینینی پرِ لە کینە‌ی تۆ؛
چیی تر نامبینیت ئەگەر ئەو مردووە و ئەگەر زیندوو.
(دەڕوات)
ىى بۆیە، لێرە، بۆ خۆم بۆ ماوەیەک دەمێنمەوە و پشوو دەدەم.
ﻗﻮﻭﺭﺳﯽ ﺧﻪﻡ ﻫێﻧﺪﻩﯼ ﺗﺮ ﮔﺮﺍﻧﺘﺮ ﺧﯚﯼ ﺩﻩﻧﻮێﻧێﺕ خەوی بێمایەش قەرزاری خەمە و هیچی پێ ناکرێت؛
کەم کەمە ئێستا هەندێک قەرزەکەی دەداتەوە،
لەبەر ئەو مە‌سە‌لە‌یە‌ش با لێرە پاڵم پێبداتە‌وە.
(پالدەکەوێت)
ئۆییرۆن: ئەوە تۆ چیت کردووە؟ تۆ هەڵەیەکی گەورەت کردووە،
شیللەی عیشقت لە دیدەی عاشقێکی ڕاستەقینە هە‌ڵسووە.
ئەنجامى ئەو هەڵەیەی کردووتە وا دەکات عاشقێکی ڕاست و دڵسۆز ﮔﯚڕﺍﻧﯽ ﻟﯽ ڕﻭﻭ ﺑﺪﺍﺕ، ﻧﻪﮎ ﯾﻪﮐێﮑﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﯿﺒﺰﻭێﺕ ﻫﻪﺳﺖ ﻭ ﺳێﺯ.
ﺠﻨﯚﮐﻪ: ﮐﻪﻭﺍﺗﻪ ﭼﺎﺭﻩﻧﻮﻭﺱ ﻭﺍﯼ ﺩﺍﻧﺎﻭﻩ ﺑﯚ ﻫـﻪﺭ ﭘﯿﺎﻭێﮐﯽ ڕﺍﺳﺘﮕﯚ،
ملیۆن کەس بکەوێت و سیوێند بخوات بە درۆ.
ئۆییرۆن: بەناو دارستانەکەدا خێراتر لە ڕەشەبا بڕۆ،
(هێلین)ی ئەسینی بۆ من بدۆزدود، تۆ؛
68 ئەو گرفتاری عیشق و ڕەنگ زەرد و ژاکاوە،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺋﺎﺥ ﻭ ﺋﯚﻓﯽ ﻋﯿﺸﻖ ﺧﻮێﻧﯽ ﺩڵﯽ ﺯﻭﻭﺧﺎﻭﻩ.
بە هەندێک ئەندێشە ئەو بەرەو ئێرە ببهێنە؛
من چاوی کابرا جادووبەند دەکەم کە ئەو دێتە ئەم شوێنە .
جنێكە: من دەڕۆم، دەڕۆم، بڕوانە چۆن دەڕۆم،
تیژتر لە تیری تەتەران دەردەپەڕم بەخۆم.
(دەڕوات)
ئۆبیرۆن: ئەم گوڵە وەنەوشەیی ڕەنگە،
بە تیری (کیوپید) پێکراوی مەنگە،
ﺭﻭﻭﺑﭽﯚﺭە ﻧﺎﻭ ﮔﻠێﻧﻪﯼ ﭼﺎﻭﺍﻧﯽ.
کاتێ دولبەرەکەی دەکەوێتە بەر دیدەکانی،
وا بكە هێندە گەش بدرەوشێتەوە وەک (ڤینۆس)ی ئاسمان بتروسکێتەوە.
کاتێک تۆ واگادێیتەوە، ئەگەر کیژە لە نزیکیییەوە بێت،
ﺩەﺑێﺕ ﺗﮑﺎﮐﺎﺭﯼ ﺋەﻭ ﺑﯚ ﭼﺎﺭەﺳﯩەﺭﯼ ﺧﯚﯼ ﺑێﺕ.
(جنۆکەکە دێتەوە ناو شانۆ)
جنۆکە: سەرکردەی دەستەی پەرییان،
(هێلینا) لێرەیە لە نزیکمان،
گەنجەکەش کە من وام لێ کردبوو بە هەڵە مافی عیشقداری خۆیم لێ داوا دەکات بە پەلە؛
ئەرێ ئێمە بچین بەزمی نماییشی ئەوان ببینین؟
ئەی خوا ، ئەو مرۆڤانە چ گەوجێکن، نازانم چیین!
69 ئۆبیرۆن: لەلایەک بوەستە. ئەی هەراوهۆریایەی ئەوان دەینێنەوە
(دیمیتریۆس) لە شیرین خەوا واگا دەهێننەوە.
جنۆکە: جا بە دوو کەسان پێکەوە لەگەڵ یەک کەس دەکەن دڵداری.
ئەم گەمە و بەزمە زۆر خۆشە بچینە دیاری.
جا ئەم شتانە یەگجار دڵخۆشم دەکەن کە زۆر بەبێ مانایی ڕوو دەدەن.
(لیزاندەر) و (هێلینا) دینە ناوەوە لیزاندەر: بۆچی وا دەزانیت کە دڵداریت لەگەڵ دەکەم بۆ گاڵتە و ڕیسوایی؟
گاڵتەپێکردن و سووكایەتی هەگیز ناگوترێن بە فرمێسکان.
بڕوانە کاتێ بەڵێن دەدەم، دەگریم؛ بەڵێنێک کە بدرێن وا وایی،
لە بنچینەدا راستی و دروستی لە‌واندا دێنە بەرچاوان.
چۆن ئەو شتانە لە مندا دەردەکەون گاڵتەت پێ بکەم من،
ئەوان نیشانەی ڕاستگۆییان پێوەیە، بۆ سەلاندنی ڕاستی من؟
هێنینا: تۆ زێتر و زێتر فێل و تە‌ڵە‌كانت بەرەو پێش دێنیت.
کە ڕاستی ڕاستی دەکوژێت، ئۆە ، ئەی ململانێی پیرۆزی و شەیتان!
ئەو بەڵێنانە هێ (هێرمیا)ن. ئەرێ واز لەو دەهێنیت؟
بەڵێن بەبەڵێن پێوانە دەکات، بەمە تۆ هیچ ناکێشیت، هەی گیان: بەڵێنەکانی تۆ بۆ ئەو و بۆ من، لەنای دوو تای تەرازوودا بکێشە،
ه‌ردووکیان بە‌رامبە‌رن، سووکیشن وەک هە‌قایە‌ت بێ گێرمە‌وکێشە.
لیزاندەر: من هیچ مێشکم نەبوو کاتێک بە‌ڵینم دا بە ئەو.
هێلینا: بەڕای من، ئێستاش هیچت نییە کە دەستت بەرداوە لەی.
لیزاندەر: (دیمیتریۆس) ئەوی خۆشدەوێت، ئەویش تۆی ناوێت.
70 دیمیتریۆس (واگادێتەوە): ئۆھ، (هێلین)، خواوەند، فریشتە، تەواو، خوایی!
ئاخۆ بەچی بچووێنم چاوە جوانەکانی تۆ بەڕەهایی؟
کریستاڵ قوڕاوییە. ئۆە ، چەند پێگە‌ییون بەجوانی لێوەكانت، ئەو گێلاسە ماچ لێككەرانەت، فریوودەرن بەئاسانی!
ئەو سپێتیە مەییوە، کە خۆی لە بەفری (تۆرۆس)۷ دەردەخات،
دەبێتە قەلە ڕەشکە کاتێک بای ڕۆهەڵات هەڵ دەکات کە تۆ باسک و دەستت دەردەخەیت. ئۆە ، لێم گەڕێ ماچی بکەم ئەو شازادە سپییە بێگەردە، ئەو نیشانەی پیرۆزییە بخەمە سەردەم!
هێلینا: هەی سندان! هی دۆزەخ! دەبینم ئێمە ه‌ه‌مووتان رێككەوتوون ڕابوێرن بە منى بەستەزمان.
ئەگەر ئێوە شارستان بووان و رێزداریتان زانیبوایە دەبوو ئەوەندە ئازاری منتان وا نەدابوایە .
ئەرێ ناتوانن رِقتان لێم نەبێت، وەک من دەزانم ئێوە وان،
تەنیا بۆ ئەوە یەکتان گرتووە بە من بکەن فشبە و گاڵتان؟
ئەگەر ئێوە پیاو بووان وەک دەردەکەوێت لە ڕووخسیار ،
ئێوە لەگەڵ خانمێكی ڕێزدار وا نەتاندەكرد ڕەفتارێ بەڵێن دەدەن، سوێند دەضۆن، زۆر هەڵدەڵێن بە ئەندامەکانم،
کە دڵنیام ئێوە لە دڵەوە ڕقتان لە منە، ئەوەی من بیزانم.
ئێوە هەردووكتان نەیارن و خۆشەویستتانە(هێرمیا)؛
ئێستاش لە پێشبرِکێدان بۆ گاڵتە‌کردن بە (هێلینا).
کارێکی قنجە، ئەمەیە پیشەی پیاوان،
۱۷. تۆرۆس: زنجیرە چیایەکی بەرزە لە ئاسیای بچووک. (وەرکێر)
71 فرمێسک بێنن لە چاوی خانمێکی بەسەزمان بۆ گەمە و گاڵتان! کاری جوامێرانە نیین ئەمانە کیژێکی پاک ئازار بدەن، وا بکەن لەو بەسەزمانە تەنگەتاو بێت و ئێوەش خەنی ببن بەو گەمانە .
ليزاندەر: تۆ دڵڕەقیت، (دیمیتریۆس)؛ وا مەبە، گیانم ﭽﻮﻧﮑﻪ ﺗﯚ (ﻫێﺭﻣﯿﺎ)ﺕ ﺧﯚﺷﺪﻩﻭێﺕ. ﺗﯚ ﺩﻩﺯﺍﻧﯿﺖ ﻣﻦ ﺩﻩﯾﺰﺍﻧﻢ؛
جا لێرە، بە هەموو نیازێکی چاک، من پرٍ بەدڵ و دەروون،
واز لەو بەشە ئەوینەی خۆم بۆ (هێرمیا) دێنم بێ چەند و چوون؛
تۆش دەستبەرداری خۆشەویستی (هێلینا) ببە بۆ من،
کە من خۆشم دەوێت و هەرواش دەمێنمەوە تاکو مردن.
هێلینا: ه‌ه‌رگـیـز گـاڵتـە‌جـارِان خـۆیان بە شـتـی لـە‌وە بێ سـوودترە‌وە
خەریک نەکردووە لە ژین.
ىىمىترىۆس: (لىزاندەر)، (هێرمىا)ى خۆت بۆ خۆت؛ من هىچم ناوێت لەو.
ئەگەر هەرگیز ئەوم خۆش ویستبێت، هیچ لەم ئەوینەم نەماوە بۆ ئەو.
دڵی من بۆ ئەو هات و رابرد وەکو رێبوارێک،
ئێستا بۆ (هێلین) بەرەو ماڵ گەڕاوەتەوە بە جارێک.
بۆ ئەوەی لەوێ بمێنێتەوە.
ليزاندەر: (هێلین)، ئەمە رٍاست نییە.
ىميتريۆس: باوەڕێک بە کەم مەزانە کە تۆ هیچ زانیاریت لەبارەوە نییە،
نەوەک زۆر بە قورسی باجەکەی بدەیت ئەتۆ.
بروانە وا دولبەرەكەت دێت؛ ئەوەتانێ دولبەرەكەی تۆ.
(هێرمیا) دێتە ناوەوە 72 هێرمیا: شەوی تاریک کە هێزی بینین لە چاوان دە‌ستێنێت،
وا دەکات گوێچکە خێراتر ڕۆڵی خۆی ببینێت؛
کاتێک هەستی بینین کز و نابینا دەکات،
هەستی بیستن دوو هێندە بە‌تێن دەكات.
(لیزاندەر) من تۆم نەدۆزیەوە بەهۆی چاوەکانم؛
ﮔﻮێﭼﮑﻪﮐﺎﻧﻢ، ﻣﻨﯿﺎﻥ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﺩﻩﻧﮕﺖ ﻫێﻧﺎ، ﺳﻮﭘﺎﺳﯩﻤﻪﻧﺪﯾﺎﻧﻢ.
بەڵم بۆچی منت بەجێ هێشت وا دڵڕەقانە؟
لیزاندەر: بۆچ بمێنێتەوە ئەوەی ئەوین پاڵی دەنێت بڕوات لەو جێیانە ؟
هێرمیا: ج ئە‌وینێک (لیزاندەر) پاڵدەنێت بروات و لەلای من نەمێنێت؟
لیزاندەر: ئەوینی (لیزاندەر)، کە وای لێ دەکات واز نەھێنێت لە (هێلینا)ی نازدار، کە پتر شە‌وە‌کە دەکات درە‌خشان لەو ههموو ئەستێرە و ه‌ه‌سارە‌ی تاقی ئاسمان.
تۆ بۆچی بەدوامەوەیت؟ ئایا ئەمە وات لێ ناکات ئەوە بزانی من رٍقم لە تۆیە و ئەوەش وای کرد وا جێت بهێلم بە ئاسانی؟
هێرمیا: تۆ بەپێی بیرکردنە‌وە‌کانت قسە ناکەیت؛ هەرگیز وا نابێ، گیان.
هێلینا: بروانە، ئەویش یەکێکە لە دارودەستەی گاڵتەجاران!
ئێستا وا دەبینم ئەوان هەرسێکیان بوونەتە یەک بۆ ئەوەی بەو گەمە و فشەیە بێزارم بکەن رێکوپێک.
(هێرمیا)ی جنێودەر ، ئەی خانمی یەگجار بەدنمەک!
تۆش پیلانت داناوە، لەگەڵ ئەوان بوویەتە تاقمەک،
تا بەم گاڵتە پیسانە ئازارم بدەن؟
ئەرێ ئەو هەموو قسیە و رازانەی پێکەوە کردمان،
73 بەڵێنی خوشکانە، ئەو کاتژمێرانەی پێکەوە ڕامان بوارد،
کاتێک گلە‌ییمان لە کاتی تیژڕەو دەکرد کە لێکمان دەکات– ئۆھ، هەموو ئەمانە بیرچوونەوە؟
هموو ڕۆژانی برادە‌رایە‌تی قوتابخانە، پاکێتی سەردەمی منداڵی؟
(هێرمیا)، ئێمە وەکو دوو خواوەندی دە‌سترِه‌نگین،
دانیشتبووین بە دە‌رزییە‌کانمان ه‌ه‌ردووکمان یەک گوڵمان نە‌خشاند،
ه‌ه‌ردووکیش لەسەر ههمان نموونە، لەسەر یەک نیندە‌ر،
ه‌ردووکیش یەک گۆرانیمان دەچڕی، ه‌ه‌ردووکیش بەهمان شێواز؛
دەتگووت دەستەکانمان، تەنیشتەکانمان، دەنگەکانمان، مێشکمان،
لەیەک جەستەدایە. ئینجا پێکەوە گەورە بووین،
وەکو گێڵسی جمکانە، وا پێدەچوو لێک جیاین،
بەڵام لەو جیاییەشدا یەکگرتوو بووین،
ﺩﻭﻭ ﺩﻩﻧﮑﻪ ﮔێڵﺳﯽ ﺟﻮﺍﻥ، ﺑﻪﯾﻪﮎ ﻻﺳﮑﻪﻭﻩ ﺑﻮﻭﯾﻦ؛
جا لە ڕووخسیاردا لە دوو جەستەدا ، بەڵام خاوەن یەک دڵ؛
ﺩﻭﻭ ﺩﺍﻧﻪﯼ ﺗﺎﮐﺘﮏ ﺑﻮﻭﯾﻦ، ﻭەﮐﻮ ﺯﺭێﯽ ﺟﻮﺍﻣێﺮﯼ،
تەنیا بۆ تاکە کەسێک، تۆقەڵنەکەشی بۆ تانجە سەرێک بوو.
جا ئەرێ تۆ بەنیازیت ئەوینی جارانمان لێک هەڵبڕیت،
بچیتە پاڵ پیاوانێک بۆ ئەوەی گاڵتە بە برادەرە هەژارەکەت بکەیت؟
ئەمە دۆستانە نییە، ئەمە دەستەخوشکێتی نییە؛
رەگەزەکەمان، منیش هەروا ، رەنگە لەسەر ئەمە گلەییت لێ بکەین،
ه‌ه‌رچە‌ندە من بەتەنیا ه‌ه‌ست بە ئازارە‌كە‌ی دەكەم.
هێرمیا: من سەرم سوڕماوە لەو قسبە پرِ جۆشانە‌ی تۆ؛
74 من گاڵتە بە تۆ ناكەم؛ وا پێدەچێت گاڵتەم پێ دەكەیت، ئەتۆ.
هێلینا: ئەدی تۆ (لیزاندەر)ت نە‌خسیتووە‌تە دوام، بۆ گاڵتەجاڕی،
بکەوێتە دوام و پەسینی چاو و ڕووخسارم بکات؟
ئەدی، (دیمیتریۆس)ی خۆشەویستەکەی تریشت کە تەنانەت تا ئێستا بە لەقە لێی دەدام،
بێت و بە خواوەند، پەری، فریشتە، دانسقە،
نازدار، و ئاسمانی، بانگم بکات؟ بۆچی ئەو وا بە کەسێک دەڵێت کە ڕقی لێیەتی؟ ئەدی بۆچی (لیزاندەر)
نکوڵی لە ئەوینی تۆکە هێندە لە ڕۆحی چووەتە خوار دەکات،
ئینجا دێت، بەڕاستی، ئەوینی خۆیم پێشکێش دەکات،
جگە لەوەی کە تۆ ناردبت، رێگەت پێیدابێت، ئەوە چییە؟
ئینجا چییە ئەگەر من هێندەی تۆ جوان نەبم،
ئەوەندە دڵدارم نەبن، ئەوەندە بەبەضت نەبم،
بەڵم یەگجار بەدبەخت، کەسێکم خۆش بوێت کە خۆشی نەوێم؟
تق دەبێت بەزەییت بەو کەسە دابێتە‌وە نەک ریسوای بکەیت.
هێرمیا: من تێناگەم مەبەستت لەمە چییە.
هێلینا: بەڵێ، بەردەوام بە لە پاراستنی ڕووخسارە خەمگینە نوێنراوەكەت،
ﺩەﻣﻢ ﻟـێ ﺑـﺎﺑﺪەﻥ ﮐﺎﺗێﮏ ﭘﺸﺘـﻢ ﺗێﺗﺎﻥ ﺩەﮐەﻡ،
چاو لێكتر بقوچێنن؛ گاڵتە خۆشەكە بپارێزن؛
ئەم گەمەیە، باش بەڕێوەچووە، دەخرێتە تۆمارەوە.
ئەگەر ئێوە هێچ بەزەیی، چاکی یان رێکوپێکیتان هەبوایە،
ئەو بەزم و رەزمەتان بە من نەدەكرد .
75 بەڵم خواتان لەگەڵ، بەشێكی خەتای خۆمە،
کە تەنیا مردن یان دیارنەمان چارەسەری دەکات.
لیزاندەر: رِاوەسیتە، (هێلینا)ی ناسک؛ گوێ لە لێکدانەوەم بگرە؛ ئەی ﺩﻭﻟﺒﻪﺭﻡ، ﺋﻪﯼ ﮊﯾﺎﻧﻢ، ﺋﻪﯼ ړﯙﺤﻪﮐﻪﻡ، (ﻫێﻟﯿﻨﺎ)ﯼ ﻧﺎﺯﺩﺍﺭ!
هێلینا: ئۆە ، نایابە!
هێرمیا: گیانەکەم، بەم شێوەیە گاڵتەی پێ مەکە .
دیمیتریێس: ئەگەر بە پاڕانەوە ڕانەوەستێت، دەتوانم بە زۆر وا بكەم.
لیزاندەر: تۆ ناتوانیت لە پاڕانەوەی ئەو پتر زۆری لێ بکەیت؛
ه‌ڕە‌شە‌کانت هێزی پتریان نییە لە نزا بێ هێزەکانی ئەو.
(هێلێن)، من تۆم خۆشدەوێت، سوێند بە ژیانم وام؛
سوێند بەوە دەضۆم کە من بۆ تۆ لە دەستی دەدەم تا بیسە‌لێنم ئەو ڕاست ناکات کە دەڵێت من تۆم خۆشناوێت.
ىميتريۆس: من دەڵێم تۆم لەو خۆشتر دەوێت.
لیزاندەر: ئەگەر وا دەڵێیت، شمشێرەکەت هەڵکێشە و ئەمەش بسىەلێنە.
ىى هێرمیا: (لیزاندەر)، ئەرێ مەبەست لەم بەزمە چییە؟
لیزاندەر: دوور بکەوە، ئەی ئە‌سیوب‌ی (قولە‌ڕە‌ش)!
(دەیەوێت خۆی لەبەردەسىتی هێرمیا دەربێنێت)
یمیتریۆس: نا، نا، وا خۆی پیشان دەدات کە دەیەوێت خۆی راپسکێنێت - وەک بڵێی دەیەوێ بەدوام بکەوێ کەچی ناشهێتۆ مرۆڤێکی ترسنۆکی؛ دەبڕۆ!
لیــزاندەر: بە‌رمــدە، تۆ پشــیلە، ئەی پنـدڕیسکە؛ ئەی شــتـی خــراپ،
76 بەرمدە، دەنا وەكو مار لە خۆمت دادەتەكێنم.
هێرمیا: تۆ بۆ وا بوویتە رەقەکار؟ ئەوە چ گۆڕانێکە، ئەی دۆستی شیرینم؟
ﻟﯿﺰﺍﻧﺪﻩﺭ: ﺩﯙﺳﺘﯽ ﺗﯚ! ﺩﻩﯼ ﺑﺮﻕ، ﺋﻪﯼ ﺗﻪﺗﻪﺭﯼ ﻗﺎﻭﻩﯾﯽ، ﺩﻩﯼ ﺑﺮﻕ!
برّق، دەرمانی بێزەوەر! ئەی ژەهری قێزەوەن، برّق!
هێرمیا: گاڵتە ناکەیت؟
هێلێنا: بهێلێن لە ڕاستیدا وا دەكات، تۆش هە‌ه‌ر وا دەكەیت.
لیزاندەر: (دیمیتریۆس)، من لە قسبەی خۆم لەگەڵ تۆ پەشیمان نابمە‌وە.
یمیتریۆس: پێم خۆشبوو بەڵێنی تۆم هەبوایە؛ بەڵام وەک دەیبینم پێوەندیەکی بێ هێز تۆی بەستووەتەوە. من باوەڕ بە قسبەت ناکەم.
لیزاندەر: چی، ئازاری بدەم، لێی بدەم، بیکوژم؟
ه‌ه‌رچە‌ندە رٍقم لێیەتی، بەڵام وا ئازاری نادەم؟
هێرمیا: چی! ئەرێ تۆ دەتوانیت ئازارێکی پترم لە کینەداری پێ بگە‌یە‌نیت؟
ڕقت لێم ببـێمێمە! لەبەر هەرشـتـێكێ قـۆڕبەســە‌رم! چ باســە،
دۆستەکەم؟
ئەرێ من (هێرمیا) نیم؟ ئەرێ تۆش (لیزاندەر) نیت؟
ئێستا من وەکو جاران جوانم.
هر لە دوێنێ شەوەوە خۆشت ویستم؛ دوێنێ شەویش جێت هێشتم.
کەواتە بۆچی بڵێم تۆ جێت هێشتم - ئۆە، خوا وا نەکات!–
من ئەوە بەراستی بلّیّم؟
لیزاندەر: بەڵی، سوێند بە ژیانم!
ههرگیز حەزیشم نەدەكرد چیی تر بتبینمەوە.
بۆیە بێ ئومێد و بێ پرسیار و بێگومان بە؛
7 هیچ شتێک لەوە ڕاستتر نەبووە؛ ئەمە گالآتە نییە
کە وا من رٍقم لە تۆیە و (هێلینا)م خۆشدەوێت.
هێرمیا: وای لە خۆم! (بۆ هێلینا) تۆی فریوودەر! تۆی کوڵووک خۆر!
تۆی ئەوین دز! چی! ئەوە تۆ بە شەو هاتیت،
دڵی خۆشەویستەکەی منت دزیووە؟
هێلینا: بەراستی، چاکە!
ئەرێ تۆ هیچ خاكەڕاییت نییە، هیچ شەرمی خانمانەت نییە،
هیچ تە‌ریقبوونە‌وە‌یە‌کت نییە؟ چی؟ ئەرێ دەتەوێت وەڵامی
بێ سەبرانە لە زمانە بەرز و ناسكەكەی من بدزیت؟
شەرم بكە، شەرم! تۆی ساختەکار ، تۆی گوجیلەسەگ!
هێرمیا: کوجیلەسەگاێ بۆچی وا؟ بەلێ، گەمەکە بەملایەدا دەڕوات.
ئێستا تێ دەگەم کە ئەو بەراوردی کردووە لە نێوان باڵکانمان؛ ئەو باڵی خۆی هـانداوە؛
جا بە كەسایەتیی خۆی، بە كەسایەتی بڵندی خۆی،
ئەوەی ڕاستی بێت، خۆی گەیاندووەتە ئاستی ئەو.
ئەرێ ئەتوو هێندە بەرزبوویتەوە لە بەرچاوی ئەو چونکە من کورتەبنە و بەژن کورتم؟
من چەند کورتم، ئەی لۆقدرێژی بۆیاغ کراو؟ قسبە بکە.
من چەند کورتم؟ کەچی هێشتاش هێندە نزم نیم نینۆکەکانم نەگەنە ئاستی چاوەکانت.
هێلینا: جوامێران، ئەگەرچی ئێوە گاڵتەم پێ دەکەن، تکاتان لێ دەکەم لێ مەگەڕێن ئەو ئازارم بدات. من هەرگیز شەڕەنگێز نەبوویم؛
78 من توانای بێحەیایی و شەڕ و شەڕەچەقەم نییە؛
من خانمێكی تەواو ڕێكم لەگەڵ ترسنۆكییەكەم؛
لێ مەگەڕێن لێم بدات. رەنگە ئێوە وا بیربكەنەوە،
چونکە ئەو کەمێک نزمترە لە من،
من بتوانم ددردقە‌تی بێم هێرمیا: ببیستن "نزمتر"، دیسان.
هێلینا: (هێرمیا)ی چاک، ئەوەندە لەگەڵم تووند مەبە.
من هـەموو کات تۆم خۆشویستووە، (هێرمیا)،
بەردەوام نهێنییەكانتم پاراستووە، قەت خراپەم لەگەڵت نەكردووە؛
جگە لە مەسەلەی خۆشەویستی من بۆ (دیمیتریۆس)،
من مەسەلەی خۆدزینە‌وە‌ی تۆ بۆ ناو ئەو دارستانە‌م بەو گوت.
ئەو بەدوای تۆ کەوت؛ منیش لەبەر خۆشەویستی بەدوای ئەو کەوتم؛
بەڵم ئەو لەبەر ئەمە تێیڕاخوڕیم، هەرەشەیشی لێ کردم لێم بدات، رەتم بكاتەوە، نەخێر، بشمكوژێت؛
جا ئێستا تۆ لێم گەڕێ بەهێمنی برۆم،
من هە‌ڵە‌کە‌ی خۆم بەرەو (ئەسینا) دە‌بە‌مە‌وە،
چیی تریش بەدوای تۆ ناکەوم. لێگەڕێ بڕۆم.
دەبینی من چەند سادە و چەند ساویلکەم.
هێرمیا: بۆچی، برۆ دەی! کێ ڕێگەی لێ گرتوویت؟
هێلینا: دڵێکی گەوج کە من لێرە بەجێی دەهێلم.
هێرمیا: چی! لەلای (لیزاندەر)؛
هێلینا: لەلای (دیمیتریۆس).
79 لیزاندەر: (هێلینا)، مەترسە، ئەو ئازارت پێ ناگە‌یە‌نێت.
دیمیتریۆس: نەخێر، گەورەم، ئەو وا ناکات، ئەگەرچی تۆ لای ئەو دەگریت.
هێلینا: ئۆە ، کاتێک ئەو توورە دهێت، ئەو تووند و شە‌رە‌نگێز دەبێت؛
ئەو کاتێک چوو بۆ قوتابخانە کەسێکی تووڕە و جینگز بوو؛
ئەگەرچی بچووکە، بەڵام دڕە.
هێلینا: دیسان "بچووک"! تەنیا "نزم" و "بچووک"!
بۆچی لێ دەگەڕێی ئاوا گاڵتەم پێ بکات؟
لێمگەڕێ با پێی بگەم لیزاندەر: بڕۆ، هەی کوڵە‌بنە؛
تۆ هی گدینە‌ی لە گرزە‌گیا دروست کراو؛
هی مۆروو، ه‌ه‌ی گزگل.
دیمیتریۆس: تۆ زۆر رشتیت لەسبەر ئەوەی یارمەتی پێشکێش بە کەسێک بکەیت کە بەنزمی سەیرت دەکات.
وازی لێ بێنە؛ باسی (هێلینا) مەکە؛
لایەنگیری ئەو مەبە؛ چونکە ئەگەر تۆ نیازت ئەوە بێت کە یەک تۆزقاڵ خۆشەویستیت بۆ ئەو دەربخەیت،
تۆ ئەوەت زۆر خراپ لەسەر دەکەوێت.
لیزاندەر: ئێسیتا ئەو چیی تر منی نەگرتووە.
دەئێستا وەرە، ئەگەر دەوێریت، بزانین مافی تۆ یان هی من لەلای (هێلینا) زیاترە.
ىميتريۆس: وەرە! نەخێر، من لەگەڵت دێم، شان بەشان.
(لیزاندەر) و (دیمیتریۆس) دە‌رۆنە دەرەوە
80 هێرمیا: تۆ، خانم، ئەو ههموو بەزم و ه‌ه‌رایە لەسەر تۆیە.
نەخێر، لێم مەسێلەمەرەوە.
هێلینا: من هیچ بروام بە تۆ نەماوە؛
چیی تر لەگەڵ تۆی شەڕەنگێز نامێنمەوە لەم ناوە.
دەستەکانت بۆ شەڕ خێراترن لە هینەکانی من؛
ئەگەرچی لاقەکانم درێژن، چاکن بۆ هەڵاتن.
(دەڕوات)
هێرمیا: نازانم چی بڵێم و تیاماوم من.
(دەڕوات)
ئۆبیرۆن: ئەمەش کەمتەرخەمی تۆ. دیسان هەڵەت کردووە،
ئەگینا تۆ ئەم شەیتانییەت بە ئەنقەست کردووە.
جنۆکە: باوەڕ بکە، ئەی شای جنۆکان، من لێم تێک چووە.
ئەی بەخۆت پێت نەتگوتم پێویستە پیاوەکە بناسمەوە بەو جلە ئەسینیانەی کردوویەتیە بەرخۆی؟
بۆیەش کارەکەی من بێ تاوان دەردەکەوێ چونکە من شیلەکەم لە چاوی ئەسینیەک هەڵسووی؛
بەمەش من پێم خۆشە كە كارەكە وای لێ هات،
چونكە بەم هەراوهۆریایەیان بۆتە بەزمەسیات.
ئۆییرۆن: تۆ دەبینیت بۆ شوێنێک دەگەڕێن بۆ شەڕ ئەی عاشقانە.
بۆیە، پەلە بکە (رۆببین)، شەو داب‌هێنە لەم جێ و بانە؛
دەستبەجێ دابپۆشە ئاسمانی ئەستێراوی بە تەمێکی چڕی ڕەش وەک رووباری دۆزەخ بەتەواوی،
81 ئەو نەیارە شەڕکەرانە وا بکە وێڵ و سیەرگەردان تا رێی نەکەوێتە لای ئەویتر هیچ یەکێکیان.
جارێكیان وەكو (لیزاندەر) دەنگی خۆت بگۆڕە،
ئینجا (دیمیتریۆس) بە قسیەی رەق بکە توورە؛
ه‌ندێكجاریش وەكو (دیمیتریۆس) ببارێنە جوێن؛
واش بكە لێكتر دوور ببنەوە و لێكتر هەڵببرێن،
تا لەنێو چاوانیان خەوی قورسی ڕووخسیار مردەنی بەقاچی قورٍقوشم ئاسا و باڵی شەمشەمەکوێرانی دێتە دیدەنی.
ئینجا لەناو چاوی (لیزاندەر) بگوشە ئەم گیادەرمانە؛
کە ئاوگەکەی لەخۆ دەگرێت ئەمەموو توانا چاکانە،
هە تۆپکی چاوانی بە دیتنی ئاسایی شاد دەکات.
کاتێک واگادێنەوە ئەم هەموو سووکایەتییەیان ﻭەکو خەون و خەیاڵێکی پووچ دەردەکەوێت ئەو بەزمەیان؛
ئینجا بەرەو (ئەسینا) دەچنەوە عاشقەکان بە پەیمانێکی وا کە کۆتایی نایە تا رۆژی مردن و گیاندان.
کاتێک ئەم کارانە من دەسپێرم بە تۆ هەیهات،
دەچمە لای شاژنەکەم، تکای لێدەکەم کوڕیژگە هیندییەکەم پێ بدات؛
ئینجا من چاوە جادووبەندکراوەکانی ئەو ئازاد دەکەم لە بینینی درِنجانە، ئەوسا ههموو شتێک پرٍ ئاشتی دەکەم.
جنۆكە: ئەی سەروەری پەرییان، دەبێ خێرا و دەستویرد بكرێت ئەمە هەلە،
چونکە ئەژدیها خێراکانی شەو هەوری ئاسمان دەبرن زۆر بەپەلە؛
82 وا موژدەدەری (ئۆرۆرا)^\ لەویانە،
لەگەڵ دەرکەوتنی ئەو، تارمایی کە لە هاتوچۆدانە بەرەو حەوشەی کڵێساکان دەگەڕێنەوە. هەموو ڕۆحێکی نەفرەتبار کە لە چەقەڕێیان یان ناو لافاوان نێژراون نیانە جێگە و هەوار،
ئەوانیش بەرەو نوێنە کرماویەکانیان ڕێگەیان گرتووەتەبەر ،
لە ترسى ئەوەی نەوەک کارە شەرمندەکانیان بکەوێتە دەر؛
ئەوان خۆویستانە خۆیان لە ڕووناکی دوورخستووەتەوە لەوێ،
بۆیە دەبێ هەتاهەتایە لەگەڵ شەوی تەوێڵ ڕەش بکەونە ڕێ.
ئۆییرۆن: بەڵام ئێمە ڕۆحێکین لە جۆرێکی جیاواز:
من زۆرجاران لەگەڵ دۆستی سپێدە ا چوومەتە ڕاو بەنیاز؛
وەكو دارستانەوان، بەناو دارودرەختاندا گەڕاو و سووڕاوم تەنانەت تا بەردەرگەی ڕۆهەڵات، کە سوورێکی ئاگرینە لێی ڕاماوم،
کاتێک بەسەر ڕووی (نیپتۆن) `دا تیشکی پیرۆزی دەکات پەخش،
ئاوە خوێیاوە سەوزەکە دەکاتە زەردێکی زێڕین و پڕ نەخش.
بەڵام، ئەمە گرینگ نییە، پەلە بكە، خۆت مەگنخێنە ئەمجارە؛
ڕەنگە بتوانین پێش بەرەبەیان تەواو بکەین ئەم کارە.
(ئۆبیرۆن دەڕوات)
جنۆكە:
ئەوان دەبەم بەرەو هەوراز و نشێو.
۱۸ (ئۆرۆرا) خـواوەنـدی سـپـێدەیە لەلای ڕۆمـانـە‌کـان و مـوژدەدەری (ئۆرۆرا)ش ئەستێرەی کاروانکوژەیە (وەرکێیڕ)
۱۹. مەبەست لە دۆستی سپێدە (سیفالۆس)ه. (وەرگێر)
۲۰. مەبەست لە (نیپتۆن) خواودندی ئاو و دەریایە لەلای ڕۆمانەکان. (وەرگێڕ)
83 لێم دەترسن لە گوند و لە شارێو.
منی جنۆکە، دەیانبەم بەرەی هەوراز ی نشێو.
ئەوا یەکێکیان دێتە ئێرە.
(لیزاندەر) دێتە ناوەوە
لیزاندەر: ئەی (دیمیتریۆس)ی لەخۆبایی، تۆ لە کوێیت؟ دەئێستا بکە قسان جنۆکە (بەدەنگی دیمیتریۆس): لێرەم، هەی نامەرد، تۆ لە کوێیت؟ من ﺷﻤﺸێﺮﻡ ﻫﻪڵﮑێﺷـﺎﻭە ﻭ ﻭەﺭە ﻣﻪﯾﺪﺍﻥ.
لیزاندەر: من یەکسەر لەگەڵ تۆ دەبم.
جنۆکە: جا کەواتە وەدوام بکەوە،
با بچینە شوێنێکی بەرە‌هڵداتر .
(لیزاندەر لەی ناوە دەسوڕێتەوە، بەدوای دەنگەکە کەوتووە)
(دیمیتریۆس) دێتە ناودوە ىى تۆی هەڵاتوو، ئەی ترسینۆک، ئەرێ ڕات کردووەتەوە؟
لەناو دەوەنێكەوە، بدوێ، لە كوێ سەری خۆت شاردووەتەوە.
جنۆکـــە (بـە‌دە‌نگی لـیـــزانـدە‌ر): تـۆ ترسـنۆکـــیـت، ئـە‌رێ تۆ ه‌ڵدە‌كێشیت بۆ ئەستێران،
بە دار و دەوەنان دەڵێیت تۆ ئامادەی بۆ شەڕ و جەنگان،
کەچی هەر ناشهێیت؟ وەرە، ئەی حیزەڵە، هەی منداڵۆکە، وەرە؛
من بە دارێک دە‌تکووتمە‌وە. ئابرووی دەچێت بەو شەرە
ئەوەی شمشێر لە تۆ هەڵبكێشێت.
ىى 84 جنۆکە: بەدوای دەنگمـدا وەرە؛ ئێیـمــە مــە‌ردایەتیی خــۆمــان لێیـرە پێ ناسەلێنرێت.
(دەڕوات)
(لیزاندەر) دەگەڕێتەوە سەرشانۆ ﻟﯿﺰﺍﻧﺪﻩﺭ: ﺋﻪﻭ ﻟﻪ ﭘێﺷﻢ ﺩﻩﺭﻭﺍﺕ، ﻫێﺷﺘﺎﺵ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﻣﻪﯾﺪﺍﻧـﺨﻮﺍﺯﯾﻢ ﻟـێ ﺩﻩﮐﺎﺕ؛
کاتێک دەگەمە ئەو شوێنەی ئەو بانگم دەکات، ئەو لەوێ ڕا دەکات.
پێی ئەو نامەردە زۆر سووكترە لەوەكەی من.
من خێرا وەدوای کەوتم، کەچی ئەو کەوتە قووچاندن،
وا من کەوتوومەتە ناو شوێنێکی تاریک و ناخۆش،
لێرە پشووێک دەدەم. (رادەکشێت) وەرە ئەی ڕۆژی خۆش.
جا ئەگەر یەکجار تیشکی بۆرت بۆ من بەدەربـضەیت،
(دیمیتریۆس) دەدۆزمەوە، تۆڵەی ئەو ڕقەی لێ دەردەکەم.
(دەخەوێت)
جنۆكە و (دیمیتریۆس) دەگەڕێنەوە سەرشانۆ جنۆکە: هێ، هێ، هێ! ئەی ترسنۆک، بۆچی تۆ نەهاتی؟
ىى تۆ لە پێش من ڕێ دەکەیت، شوێنگۆڕکێ دەکەیت،
نەدەوێریت بوەستیت، نەدەشوێریت تەماشای ڕووخسارم بكەیت.
تۆ ئێستا لە كوێیت؟
جنۆكە: من وا لێرەم؛ وەرە ئێرە دەی.
ىمیتریۆس: نا، گاڵتەم پێ دەکەیت. ئەوەت گران لەسەر دەکەوێت، هەی هەی،
ئەگەر هەرگیز بە رۆژ ببینم ڕووخسار و ڕووی تۆ؛
85 ئێستا بەڕێی خۆتا بڕۆ، ناچارم دەکات شەکەتییە هۆ لەسىەر ئەو نوێنە سىاردە پاڵبدەمەوە.
لەگەڵ دەرکەوتنی ڕۆژ دەتبینمەوە.
(درێژ دەبێت و خەوی لێ دەکەوێت)
(هێلینا) دێتە ناوەوە
هێلینا: ئۆە، ئەی شەوی ماندووێتی، ئەی شەوی درێژ و بێزارکەر،
سەعاتەكان كورت بكەرەوە! خۆشی پەخش بكەوە لەلای ڕۆهەڵات،
تا من بتوانم لە کاتی ڕۆژدا بگەڕێمەوە (ئەسینا) یەکسیەر،
ﺩﻭﻭﺭ ﺑﮑﻪﻭﻣـﻪﻭﻩ ﻟﻪﻭ ﺧﻪڵﮑﻪﯼ ﺤﻪﺯ ﻟﻪ ﻫـﺎﻭڕێﯾﻪﺗﯿﻢ ﻧﺎﮐﺎﺕ.
جا خەوتن کە هەندێکجار دادەخات چاوی خەم،
بمدزەوە لەو خە‌ڵکانە بۆ ماوەیەکی کەم.
(دەخەوێت)
جنۆكە: تا ئێستا تەنیا سێ كەس؟ با زیاتر بێت؛
ﺩﻭﻭ ﻟﻪ ﻫﻪﺭﺩﻭﻭ ڕﻩﮔﻪﺯﺍﻥ ﭼﻮﺍﺭ ﭘێﮐﺪێﻧێﺕ.
ئەوا کچێک دێتە ئێرە، تووڕە و خەمبارە.
(کیوپید) کوڕێکی شەیتان و لاسارە،
بەم جۆرە شێتكەری مێینەی هەژارە.
(هێرمیا) دێتە ناوەوە هێرمیا: قەت هێندە ماندوو نە‌بوویمە، قەت هێندە خەمبار،
بە دەنكە شەونم تەڕ ، جلدڕاو بە دەوەنی دڕکاوی،
ناتوانم چیی تر بخشێم، هیچی تر بەرەو پێش یەکجار؛
قاچەکانم لەگەڵ حەزەکانم ناهاوێن هەنگاوی.
86 بۆ خۆم لێرە ڕادەکشێم تا ڕۆژ هەڵدێت.
ئەگەر ئەوان نیازیان شەڕە، خوا (لیزاندەر) بپارێزێت!
(درێژ دەبێت و خەوی لێ دەکەوێت)
جنۆکە: لەسەر زەوی بەقووڵی بخەوی؛ من تێی دەکەم،
هۆو لە چاوانی تۆ،
ﺩﻭﻟﺒﻪﺭﯼ ﻧﺎﺳﮏ، ﭼﺎﺭﻩﺳﻪﺭ ﻫـﯚﻭ ﻫـﯚ.
(شیلەکە دەگوشێتە ناو چاوانی لیزاندەر)
کاتێک واگادێیتەوە دڵ و دەروونت دەکرێتەوە بە خۆشییەکی ڕاست دەبووژێیتەوە کە چاوت ڕۆشن دەبێتەوە بە دیتنی کۆنە یاری خۆت؛
جا قسبە نەستەقە بەناوبانگەکەی گوندان،
کە هەر پیاوێک بۆ یاری خۆی دەبێتە خودان،
لە كاتى واگاهاتنەوەدا بۆت دەكەوێتە بەرچاوان:
ه‌ه‌ر کورێک بە کیژۆڵە‌ی خۆی دەبێتەوە شاد؛
هیچ شتێک نە خراپ دەبێت و نە بە‌رباد .
(دەڕوات)
87
# پەردەی چوارەم
دیەنی یەکەم ناو دارستان. لیزاندەر، دیمیتریۆس، هێلینا و هێرمیا راکشاون و خەوتوون.
(تیـتــانیــا) و (بۆتم) دێنە ناوەوە؛ پیــســبــڵــۆسم، کــۆبـوێب، مــۆوت،
مەسیتاردسید و پەرییەکانی تر یاوەریانن؛ (ئۆبیرۆن) لە پشیتەوەیە،
نەبینراوە.
تیتانیا: وەرە دابنیشە لەسیەر ئەم نوێنەی گوڵ و گوڵزارە،
کاتێک من یاری بە ڕوومەتە نازدارەکانت دەکەم،
گوڵی بۆنخۆش دەدەم لەم سەرکە لووس و بریقەدارە،
جا ئەی خۆشی دڵنم، گوێیە گەورە نازدارەکانت ماچ دەکەم.
بۆتم: (پیسبڵۆسم) لە كوێيە؟
پیسبلقسم: ئامادەم.
بۆتم: (پیسبلۆسم) سەرم بخورێنە.
ئەدی سەیدا (کۆبوێب) لە کوێیە؟
کۆیوێب: ئامادەم.
بۆتم: سـە‌یدا (کۆبوێب)؛ ئەی سـە‌یدایێ چاک، چەکی خۆت بە‌دە‌سـتـە‌وە
بگرە و برێ مێشـە‌نگوینی لاقوون سووری گزە‌گزكە‌رم لەسەر ئەو 8 بنە قــە‌لۆغــانە بێ بکوژە: ئینجــا ئەی ســە‌یدایێ چاک، کـیــســە
هە سەیدایەکەم؛ جـا سەیدای چاک، ئاگەدار بە کیسە هەنگوینەکە نەدڕێت؛ من ڕقـم لەوە دەبێـتـەوە كـە تۆ ببـینم، ئەی ســە‌یدا ، كـە كيسەهەنگوينت بەسەردا رژاوە. كوا سـەيدا مـەستـاردسيـد لە کوێیە؟
مەستاردسید: ئامادەم.
بۆتم: مستتم بدەرێ، سەیدا (مەستاردسید). ئەی سە‌یدایێ چاک،
تكام وایە واز لەو رێزبە‌رزییە‌ی خۆت بهێنیت.
مەستاردسید: چیی دە‌فە‌رموویت؟
بۆتم: هیـچم ناوێت، ئەی سـە‌یدایێ چاک، تەنیـا یارمـەتی (کـۆبوێب)ی سوارچاک بدە بۆ ضوراندنی سەرم. سەیدا ، من دەبێ بچمە لای ســە‌رتاش؛ چـونکە وابـزانم دە‌مــوچاوم یە‌گــجــار پـر مــوو بووە؛
منیش کەرێکی وا هەسیتیارم، جا ئەگەر هاتوو مووم خورشتی لێ هـات هـەر دەبێت هـە‌ڵی کرێنم.
تیتانیا: چی، حەز دەکەیت گوێت لە تێفە مێسیق‌ایە‌ک بێت، ئەی یاری
شیرینم؟
بۆتم: من گــوێیــە‌کـی بـاش و بـە‌ـە‌ـە‌ســتـم هـەیە بۆ مـــۆســیــقـــا . دەی بـا مۆسیقای (ئێسک و سێپایە)ێ لێ بدەین.
تیتانیا: دەبڵێ، ڕۆحی شیرینم، حەزت لە چییە، بیخۆیت؟
٢٠ (ئێسک و سێپایە) جۆرە مێسیقایەکی ئەو ڕۆژکارە بوو بەپارچە ئێسکێک لێ دەدراء ســێـپــایەش جــۆرە مــۆســیـقــایـەکی ئەو ســەردەمــە بوو بەئاسینێکی سێگۆشەیی لێ دەدرا . (وەرگێڕ)
89 بۆتم: ئەوەی ڕاســـتـی بێت، نـیـــو رووبە ئالـیک؛ مـن پێم خـــۆشـــە دەنـکە پەڕەشـتەی وشکی بـاش بکرۆژم وا بزانم زۆر حەز لە بوتڵێک کا دەکەم. کایەکی باش، کایەکی خۆش، بەڕاستی شتێکی بێ هاوتایە. تیتانیا: من پەرییەکی ماڵداریکەرم هەیە بەدوای کونە سمۆرەدا دەگەڕێت،
با ئەو بچێت ه‌ه‌ندێک گوێزی تازە‌ت بۆ بهێنێت.
بۆتم: من پێم خـۆشـتـرە کـە چەنگێک تا دوو چەنگ پۆڵەکـە‌ی وشکم بۆ . بـەڵام، مـن تكـات لـێ دە‌كـــە‌م، بـا هـیـچ دارودەستەكەت نەمجووڵێنێت، چونكە لەوە دەكات كە ئارەزووی خەوتن بەسەرمدا زاڵ دەبێت.
تیتانیا: تۆ بخەوە، منیش لە باوەشی خۆم ڕات دەژەنم.
پەرییەکان بڕۆن، هەمووتان لەم ناوە مەمێنن.
(پەرییەکان دەڕۆن)
جا بەم جۆرە دارئالینک بەنەرمی لە پەنجەی خانم ئاڵوە؛
لاولاوەی مێیینە بەم جۆرە
خۆی لە پەنجە توێکڵدارەکانی داری وزم لوولداوە.
ئای چەندم خۆش دەوێیت! ئای چۆن گیرۆدەی تۆم!
(ئەوان دەخەون)
(جنۆکە دێتەناو شانۆ)
ئۆییرۆن (دێتە پێشەوە): بەخێر بێیت، (رۆبێن)ی چاک،
ئە دیمەنە جوانەت دیووە؟
ئێستا من بەزەییم بە گیرۆدەیی ئەودا دێتەوە؛
چونکە، کاتێک بەمدواییانە لەپشت دارستان بینیم،
90 ئەو بەدوای دیارییە جوانەکانی ئەوین بوو بۆ ئەم گێلە قێزەوەنە،
من سە‌رکۆنە‌یم کرد و قسبەم پێی گووت.
چونکە ئەو لەنێو چاوانی موواوی ئەو کابرایە تاجەگوڵی بۆنخۆشی ناسکی بەستبوو؛
جا ئەو دە‌نکە‌شە‌ونمە‌ی کە هەندێکجار لەسەر خونچە‌کان خرٍ دەبنەوە و ئەستوور دەبن وەكو مرواری رٍۆهە‌لاتی ئێستا لەناو چاوە جوانەكانی ئەو گوڵانەدا وەکو فرمێسک بوون و شیوەنیان بۆ ئەو شەرمەزارییە دەکرد.
جا کاتێک من بە کەیفی خۆم سەرکۆنەم کرد،
ئەو بە قسىەی شیرین لێم پاڕایەوە پشووم درێژ بێت،
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﮐﻮړﯾﮋﮐﻪ ﮔﯚڕﺩﺭﺍﻭەﮐﻪﻡ ﻟێﯽ ﮐﺮﺩ؛
ئەویش یەکسیەر پێی دام، پەریی خۆی نارد بۆم بیبەنە ناو کەپرەکەم لە پەرییستان.
جا ئێستا کە من کوریژگەکەم هـەیە، من لای دەبەم لەسىەر چاوانى ئەم جادوو و خڵەتاوییە.
جا جنۆکەی چاک، ئەو کەللەکەرە گۆڕدراوە لە سىەرى ئەو جووتیارە (ئەسینی)ه داکەلێنە،
تا کە واگادێتەوە هەر کە ئەوانی تریش واگادێنەوە رەنگە بتوانن هەموویان بەرەو (ئەسینا) بچنەوە،
ڕووداوەكانى ئەمشەویش بە هیچ نەزانن جگە لە ڕووداوێکی ناخۆشی ناو خەونێک.
بەڵام یەکەمجار من شاژنی پەرییان ئازاد دەکەم.
91
(شیلەی گوڵێک دەگوشێتە ناو چاوەکانی)
جاران چۆن بوویت ئێستاش وابە؛
ﺟﺎﺭﺍﻥ ﭼﯚﻧﺖ ﺩەﺩﯼ ﺋێﺳﺘﺎﺵ ﻭﺍﺑﻪ.
خونچەی (دایانا) بەسەر گوڵی (کیوپید)۲۲ دادەکەم هێزێکی وای هەیە و کاریگەرییەکی پیرۆزی لێ بەدی دەکەم.
ئێستا، (تیتانیا)ی من، واگا وەرەوە، ئەی شاژنی نازدار.
تیتانیا: (ئۆبیرۆن)ی من، ئەوە چ خەونێک بوو بینیم، ئەی هاوار!
ﻭﺍﻣﺰﺍﻧﯽ ﺩڵﻡ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﮐﻪﺭێﮏ ﺑﻮﻭﺑﻮﻭ.
ئۆبیرێن: یارەکەی تۆ وا لەوێ ڕاکشاوە.
تیتانیا: ئەرێ ئەم شتانە چۆن ڕوویاندا بوو؟
ئۆە، ئێستا چاوەکانم چەند بێزیان لە ڕووخساری دەبێتەوە!
ئۆبیرێن: کەمێک بێدەنگ بن. (رۆبین)، داکەلێنە ئەو سەرکەی ئەو.
(تیتانیا)، داوای مۆسیقا بکە؛ با وا تووند لێ بدرێت بەتاو کە هەستی ئەو پێنجانە بخاتە خەوێکی قووڵتر لە مەرگ.
تیتانیا: مۆسیقا، هـۆ، مێسیقایەکی وا کە ئەفسیوونی ضەوی بەسیەردا بارێنێت!
جنۆکە: تا کە واگادێتەوە بەچاوە گەوجانەکانی خۆی شتەکان بۆ خۆی بينيت.
ئۆبیرۆن: مۆسیقا با دەنگی بێت. وەرە، ئەی شاژنەکەم، بگرە دەستی من،
۲۲. (دایانا) خواوەندی پاکێتیییە و (کیوپید) خواوەندی عیشقە. رەنگە مەبەست لە خونچەی (دایانا) کولووکی رووەکی (خاو) بێت و گوڵی (کیوپید)یش جۆرە گوڵێک بێت کە لە ڕۆئاوا پێی دەگوێرێ عـە‌شـقی بێ هوودەییی و لە کـوردیدا
(هەرجایی) پێ دەگوترێ (وەرگێر)
92
(مۆسیقا)
ئەو زەوییە بەهێننەوە کە خەوتووەکان لەسەری نوستوون.
ئێستا من و تۆ نوێین لە مەسەلەی عیشق و ئەوین،
جا سبەی نیوەشەو بە سبە‌نگینی
سەما دەکەین لە ماڵی میر (سیسەس) بەسەرکەوتوویی و بەنگینی لە ه‌ه‌موویان پیرۆز دەكەین ئەو سەرکەوتنە نازدارە.
لەوێ بەجووتە عاشقە دڵسێزەكان وا دیارە لەگەڵ (سیسیەس) زەماوەند دەگێرِن، بەخۆشی ئەو کارە.
جنۆکە: گوێ بگرە و سەرنج بدە؛ ئەی شای پەرییان،
وا دێتە بەر گوێم دەنگی کڵوکوڕەی بەیانیان.
ئۆبیرۆن: ئینجا، شاژنەکەم، بە هێمنییەکی پر کەسەر،
با دوای سێبەری شەوان ڕێ بگرینە بەر.
ئێمە دەتوانین بەدەوری زەمین خوول بخۆین زوو بەزوو،
ﺧێﺭﺍﺗﺮ ﻟﻪ ﻣﺎﻧﮕﯽ ﻭێڵ ﻭ ﺳﻪﺭﮔﻪﺭﺩﺍﻥ ﺩﻭﻭ ﺑﻪﺩﻭﻭ.
تیتانیا: وەرە، ئەی سەروەرم؛ جا لە کاتی هەڵفڕیندا ،
پێم بڵێ ئەم شەوە چۆن هاتە بوون و ڕوویدا کە وا من لێرە بەخەوتووییی بینراوم لەگەڵ ئەو مرۆڤانە لەسەر زەوییەکە ڕاکشاوم.
(دەڕۆن)
لەگەڵ نوڕەی کەڕەنا ، (سیسیەس)، (هیپۆلیتا)، (ئیجیەس) و داروددستەکەی دێنە ناوەوە سیسیەس: با یەکێک لە ئێوە بچێت دارستانەوانەکە بدۆزێتەوە؛
93 چونکە ئێستا سرووتی بەیانی مانگی گوڵانمان دست پێ دەکات،
جا لەبەرئەوەی ئێمە لە سیپێدەی بەیان داین،
ﺩﻭﻟﺒﻪﺭﻩﻛﻪﻡ ﮔﻮێﯽ ﻟﻪ ﻣﯚﺳﯿﻘﺎﯼ ﺗﺎﻧﺠﯿﯿﻪﻛﺎﻧﻢ ﺩﻩﺑێﺕ.
لە دۆڵی لای ڕۆئاوا بە‌رە‌ڵیان بکە، لێ گەڕێ با بڕۆن.
خێراکەن، من دەڵێم، دارستانەوانەکە بدۆزنەوە.
(بەردەستێک دەروات)
ﺷﺎﮊﻧﯽ ﺟﻮﺍﻥ، ﺋێﻣﻪ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﺩﻭﻧﺪﯼ ﭼﯿﺎﮐﻪ ﺩﻩﭼﯿﻦ،
جا گوێ بگرە لە هەراوزەنای مۆسیقاوی تانجییەکان و هات و دە‌یدە‌ی زایەڵاوی.
هیپۆلیتا: جارێکیان من لەگەڵ (هێرکلیەس)ٴ` و (کادمۆس)ه` بووم کە لە دارستانێکی (کریت) ورچێکیان بەگیر هێنا و خستیانە داوێ لەگەڵ ڕەوە تانجییەکی (سپارتا)یی؛ جا قەت نەمبیستووە بەتەواوی ئەم جۆرە وەڕینە، چونکە، لە پاڵ رەزەکان،
ئاسمان، کانی، هەموو ناوچەیەکی دەوروبەریان لەوێ ناوێ پێ دەچوو پێکڕا هـاتوەـاوار بکەن. من هەرگیز مۆسیقای وا پرە‌اتوە‌اوارم نەبیستووە، کە وەکو گرمە‌ی ه‌ه‌ور خۆشە لە‌تاوێ.
سیسیەس: تانجییەکانم لەجۆری هینەکانی (سپارتا) پەروەردە کراون،
هێندە لچ شۆڕن، هێندە ڕەنگ لاوین؛ سە‌رکیشیان گوێی وایان پێدا شۆڕبووەتەوە کە دەنکە شەونمی بەیانیان رادەماڵن؛
٢٤. هێیـرکلیـە‌سێ بەپێی ئەفـسـانە کـلۆنەکـان بەهێیـزترین پـاڵەوانی کـریـکی بوو.
(ودركيي)
٢٠ کادمۆس: بناغەداری ئەفسانەیی شاری تیبە بوو. (وەرکێر)
ئەژنۆ چەماوە و بەرگەردن شۆڕن وەکو گای (سیسالۆنیا )؛
لە راکردندا خاون، بەڵم دەنگییان دەڵێی زە‌نگوڵە‌یە،
یەک لەوەی تر نزمتر. هیچ هاوارێک لەمە پرِ ئاوازتر ههرگیز ه‌ه‌ی ه‌ه‌ی لێ نەکراوە یان کە‌ڕە‌نای بۆ لێ نەدراوە،
نە لە (کریت)، نە لە (سپارتا)، نەش لە (سیسالی).
کە بیستیت خۆت بڕیار بدە. بەڵم، لەسەرخۆ، ئەو فریشتانە کێن؟
ئیجیەس: گەورەم، ئەوە کیژەکەمە لێرە خەوتووە،
ئەمەش (لیزاندەر)ه، ئەوەشیان (دیمیتریۆس)ه،
ئەوەش (هێلینا)یە، کیژی پیرە (نیدار).
من سەرم سورماوە لەوەی ه‌ه‌موویان پێکەوە لێرەن.
سیسیەس: هیچ گومان لەوەدا نییە ئەوان زوو لە خەو ه‌ه‌آسیاون
بۆ راپەڕاندنی سرووتی مانگی گوڵان؛ جا کە نیازی ئێمەشیان زانی،
هاتوونەتە ئێرە بۆ رێزگرتن لە ئاه‌ه‌نگە‌كە‌ی ئێمە.
بەڵام (ئیجیەس) قسە بکە؛ ئەرێ ئەمرۆ رۆژی ئەوە نییە کە (هێرمیا) وەڵمی هەڵبژاردنی خۆی بداتەوە؟
ئیجیەس: بەڵێ ڕاستە، گەورەم.
سیسیەس: برّق، بە راوکە‌رە‌کان بلّیّ بە کە‌رە‌ناکانیان واگایان بە‌یننە‌وە.
(دەنگی کـــە‌رەنا و ه‌اتـوە‌اوار لە ناوەوە دێت. خـــە‌وتَـووە‌کـــان واگادێنەوە و کرنووش بۆ سیسیەس دەبەن)
بەیانی باش، هاوڕێیان. بۆنەی ڤاڵنتاین دەمێکە بەسەرچووە؛
بۆچی ئەو باڵندە عاشقانەی ناودارستان ئێستا جووت دەبن؟
ليزاندەر: ببوورە، گەورەم.
95 سیسیەس: داوا لە ه‌ه‌مووتان دەكەم، رِاست ببنەوە. من دەزانم ئێوە هەردووکتان نەیاری یەکترن؛
ئەوە چۆنە ئەم تەباییە چاكە لە دنیادا هەیە کە ڕق و کینە دوورە لە حەسوودی و دڵڕەشی کە لە نزیک یەکترەوە بخەون و ترسی دوژمنایەتیشتان نەبێت؟
ليزاندەر: گەورەم، من بە سە‌رسوورٍماویە‌وە وەڵام دددمە‌وە،
نیوە خەوتوو، نیوە واگا، بەڵام هێشتا سوێند دەخۆم،
من بەراستی ناتوانم بیلّیّم چۆن هاتوومە ئێرە،
بەڵام وەک بیزانم _ چونکە من بەڕاستی دەدوێم،
ئێستا وا دێتەوە بیرم، ئاوا بوو _
من لەگەڵ (هێرمیا) هاتم. نیازمان وابوو لە (ئەسینا) برۆین، بچیینە شوێنێک دوور بین لە مەترسی یاسای (ئەسینی) _
ئیجیەس: بەسە، بەسە، گەورەم؛ ئەو کابرایە با بەسی بێت؛
من داوای یاسا دەکەم، یاسای لەسیەر بسیەپێنن.
ئەوان ویستبوویان خۆیان بدزنەوە، ئەوان وابوون،
(دیمیتریۆس) ئەو بەم جۆرە لە تۆ و منی بردەوە:
ژنەکەتی لە تۆ بردەوە، رازیبوونیشی لە من بردەوە،
ﺭﺍﺯﯾﺒﻮﻭﻧﻢ ﺑﻪﻭﻩﯼ ﮐﯿﮋﻩﮐﻪﻡ ﺑﺒێﺗﻪ ﺧێﺯﺍﻧﺖ.
ىمیتریۆس: گەورەم، (هێلین)ی جوان لەبارەی هەلاتنەکەیان پێی گوتم،
کە وا نیازیانە بێنە ئێرە بۆ ناو دارستان؛
منیش لە رٍقان بە‌دوایان کەوتم،
96
(هێلینا)ی جوانیش لەبەر خۆشەویستی بەدوام کەوت.
بەڵم، سەروەری چاکم، من نازانم بە چ هێزێک –
کەچی دەبێ هێزێک هەبووبێت - ئەوینی من بۆ (هێرمیا)،
وەکو بەفر توایەوە، ئێستا لەلای من وا دەردەکەوێت بە چەشنی یادگاری شتێکی بریقەداری کەم بهە‌ا کە وا من بە منداڵی پێیەوە دڵبەند دەبووم؛
جا هەموو بروام، هەموو راز و نیازی دڵم،
مایەی بینین و خۆشی چاوم،
تەنیا (هێلینا)یە. گەورەم، من و ئەو دەزگیران بووین پێش ئەوەی (هێرمیا) ببینم.
بەڵام من وەکو نەخۆشێک بووم و بێزم لەو خۆراکە بووەوە؛
بەڵام کە چاک بوومەوە، هاتمەوە سەر چێژی سروشتی خۆم،
ئێستا من حەزم لێیەتی، خۆشم دەوێت، تامەزرۆی ئەوم،
هە سیسیەس: دڵدارە جوانە‌كان، ئێوە پێشتر یە‌كتان بینیووە؛
لەبارەی ئەو وتووێژەوە بە‌مزووانە زێتر دەبیستین.
(ئیجیەس)، من دژی ویستسی تۆ دەبم؛
چونکە، ئەو جووتە عاشقانە لە پەرستگادا لەسىەرخۆ،
لەپاڵ ئێمە هەتا هەتایە لێک گرێ دەدرێن·
جا چونکە ئێستا بەیانییەکەی کەمێک بەسەرچووە،
ئەو ڕاوکردنەی مەبەسیتمان بوو بەلاوە دەنرێت.
بەرەو (ئەسینا)، لەگەڵ ئێمە سیێ بەسیێ؛ وەرن 97 ئێمە دەیسازێنین ئاهەنگێکی پرشکۆی مەزن.
ودرە، (هيپۆليتا).
(سیسیەس)، (هیپۆلیتا)، (ئیجیەس) و دارودەستەکەی دەڕۆن دیمیتریۆس: ئەم شتانە بچووک و نادیار دەردەکەون،
وەکو شاخی دوورن کە چووبنە ناو هەورانەوە.
هێرمیا: وابزانم من ئەو شتانە بەدوو ڕوانین دەبینم،
کە هەرشتێک بەجووت دەردەکەوێت.
هّلینا: منیش وای دەبینم؛
من (دیمیتریۆس)م وەکو گەوههەرێک دۆزیوەتەوە،
ئەو گەوهەرە هىى خۆمە و هىى خۆشم نییە.
لیزاندەر: ئەرێ ئێوە دڵنیان کە وا ئێمە واگاین؟ لای من وا پێ دەچێت هێشتا خەوتووبین، خەون ببینین. ئەرێ ئێوە وا بیر ناكەنەوە میر لێرە بوو داوای لێ کردین بەدوای بکەوین؟
هێرمیا: بەڵێ، باوکیشم لێرە بوو.
هێلینا: ه‌رودە‌ا (هیپۆلیتا)ش.
لیزاندەر: جا ئەو داوای لێ کردین بەرەو پە‌رستگا بەدوای بکەوین.
دیمیتریۆس: ئەدی چییە، ئێمە واگاین؛ با بەدوای بکەوین؛
ئینجا ، هەر بەو بۆنەیەوە، با خە‌ونە‌کانمان بگێرینە‌وە.
(دەڕۆن)
بۆتم (واکــادێتـەوە): کــاتێک نـۆرەی من دێت، بانـگم بکەن، وەڵامــتــان دد 98 ئەرێ کێ لەوێییە! پیـتـەر کویینس! فلووت، مـوشـەدەمــەسـازکەر!
سنـاوت، تەنەکــەچی! ســتـــارڤلـینگ'! ئــای خــوای ژیــانم، ئەوان ــ
خەونێكی یەگجار دەگمەنم دی. خەونێكم دی، لە مێشكی مرۆڤ بەدەرە بیـڵێت ئەوە چ جۆرە خـەونێک بوو. مـرۆڤ کەرە ئەگـەر بیە‌وێت ئەو خەونە لێک بداتەوە. وامزانی من هیچ کەسێک نییە
هیچ لەو مە‌سی‌ه‌یە بزانێت. من وامزانی ، جـا من وامزانی کە
وابوو، بەڵام مـرۆڤ گێلێكی پینەدارە، ئەگەر بیـەوێت ئەوە بڵێت وایزانی چ بوویوو. چاوی مـــرۆڤ ت لەم بـابە‌تە‌ی نەبیستووە، گوێی مـرۆڤ قەت نەیبینیووە، دەسیتی مرۆڤ قەت نەییتــوانیــووە تامی بـکات، زمــانی بیــری لـێ بـکاتەوە، دڵیــشـی بیگێرێتەوە، کـە خەونەکەی من چی بوو. من (پیـتـەر کـوینس)
پەیدا دەکەم تاوەکو بەستەیەک لەبارەی ئەو خەونەوە بنووسێت.
ناوی دەنێین "خەونی بۆتم"، چونکە هیچ بن و بنچینەیەکی نییە؛
جـا من لە بەشی کـۆتایی شـانۆییـە‌کـە‌دا بە گۆرانی، لە بەردەم میر، دەیڵێم. لەوانەیە، ئەمـە وا بکات شـانۆییە‌کە جوانتـر بێت،
من لەسەر گۆڕی (سیسبی) دەیڵێم.
(دەڕوات)
دیەنی دووەم ئەسینا . ماڵی (کوینس)
کوینس، فلووت، سناوت و ستارڤلینگ، دێنە ناوەوە کـوینس: ئەرێ کــەســتــان نارد بۆ مــاڵی (بۆتم)؟ ئـە‌رێ تا ئێـســتــا نەگەڕاوەتەوە ماڵ؟
ستارڤلینگ: هیچ دەنگ و باسێکی نییە. بێگومان بردراوە.
فلووت: ئەگەر نەیەتەوە، کەواتە شانۆییەکەمان تێکچوو؛ ئەم شانۆییە بەرەوپێش ناچێت، ئەرێ دەچێت؟
کوینس: شـتـی وا قەت نابێت. تۆ لە هەمـوو (ئە‌سـینا) پیاوێکت نییە کە
بتوانێت ڕۆڵی (پیرامۆس) ببینێت جگە لە خۆی.
فلووت: نەخێر، ئەو بەسادەیی باشـترین دەسـتڕەنگینی هەیە لـە هەموو
. ئەسینا)دا)
کوینس: بەڵێ، باشترین کە‌سیشە؛ هەروەها ئەو ڕاست و ڕەوان ﺩﯙﺳﺘﯽ ﺩەﻧﮕﯽ ﺧﯚﺑﺸﻪ .
فلووت: بڵێ "نموونەی باڵ". چونکە دۆست - خوا پیرۆزمان بکا –
شێکی خراپە.
(سنەگ) دێتە ناوەوە سنەگێ گەورەكانم، میر لە پەرسـتگاوە دەگەڕێتەوە؛ جـا لەوێ دوو یان سێ کەسی بەڕێز و خـانمی تر مارەکراون. ئەگەر نمایشـەکەمان جێبەبێب بكرێت، ئەوا هەموومان بووینە پیاو.
100 فلووت: ئـۆھ (بۆتم)ی بـرادەری چاکــمـــان! ئـە‌گـــە‌ر نە‌ه‌ـاتایـە شـــە‌ش پەنـسـی`٢ رۆژانـەی لـە ژیـانـدا لـە ددســت دابـوو؛ ئـەو نەیدەتوانی دەسیتـبـەرداری ئـەی شـەش پەنـسیەی رۆژانەی خـۆی بێت. مـیـیـریش شــەش پە‌نســە‌کــە‌ی پێ نەدەدا بۆ بـینینـی ڕۆڵی
(پیرامـۆس)، ئەگەر وا نییە لە دارم بدەن. ئەو شــایە‌نیی ئەوەیە:
ڕۆژێ شەش پەنس بۆ (پیرامۆس) یان هیچ.
(بۆتم) دێتە ناوەوە بۆتم: ئەو كورٍانە لە كوێن؛ ئەو دڵنە لە كوێن؛
کوینس: (بۆتم)! ئـۆھ ئەی ڕۆژی یەگـجـار ئازا! ئـۆھ ئەی کـاتـی ه‌ه‌رە
خۆش!
بۆتم: گەورەکـانم، من دەبێ شـتـی سـە‌رسـووڕمـێن بگێـرٍمـە‌وە؛ بەڵام لێم پرسـن چـی بوو؛ چـونـکـە ئـە‌گــە‌ر مـن پێــتـــان بـڵـــێم مـن
(ئەسینی)یەکی ڕاسیتەقینە نیمە هەموو شتێکتان پێ دەڵێم،
ڕێک وەک چۆن ڕووی دا .
کوینس: با بیبیستین، (بۆتم)ی شیرین.
بۆتم: وشـە‌یە‌کـتان پێ ناڵێم. ههموو ئەوەی پێتان دەڵێم ئـە‌وە‌یە کە میر نانی دوای نیوەڕۆی خواردووە. جلوبەرگەکانتان بێنن، خرێنکەی باش بۆ ڕیشەکانتان، قەیتانی نوێ بۆ سێلەکانتان؛ یەکسەر لە کـۆشک یەکـتـر دەبینینەوە؛ هـە‌رکەســە‌ی ئاگـای لە ڕۆڵی خـۆی بێت؛ ئەوەی ڕاسـتی بێت، شانۆییەکەمان بەباش هەڵب‌ژێردراوە.
ه‌رچۆنێک بێت، با (سیسبی) جلی خاوێنی لەبەر بێت؛ با ئەو ٢٠ . شەش پەنس دەکاتە ڕۆژانەی کرێکارێکی دەستڕەنگینی سەردەمی شێکسپیر .
(ودرگێیر)
101 کەسەیش کە ڕۆڵی شێرەکە دەبینێت نینۆکەکانی لێ نەکاتەوە،
چونکە ئەوانە دەبێت وەکو چڕنووکی شێرەکە بێنەدەر. جا ، ئەی ئەکتەرانی هەرە ضۆشـەویست، پیواز یان سیر مەضۆن، چونکە ئێمـە دەبێت قـسـە و هـە‌ناسـە‌ی خـۆشـمـان لێوە بێت؛ من هێچ گومانم نییە جگە لەوەی ئەوان بیلّین ئەوە کۆمیدییە‌کی خۆش بوو. هیچ قسبەی ترم نییە.
بڕۆن، ئادەی بچن!
(دەڕۆن)
## پەردەی پێنجەم
دیەنی یەکەم ئەسینا . کۆشکی سیسیەس
(سیسیەس)، (هیپۆلیتا)، (فیلۆسترێت)، گە‌ورە‌پیاوان و دارودەستە
دێنە سەرشانۆ هیپۆلیتا: (سیسەس)ی خۆم، ئەو شـتـانە‌ی ئەو عاشـقـانە باسی لێوە
دەكەن سەیرە.
سیسیەس: لەوە سە‌یرترە کە راست بێت. من ههرگیز رەنگە نەتوانم باوەر بەم جۆرە ئەفسانە كۆنانە بكەم، نەش ئەو هەقایەتانەی پەرییان.
عاشق و شێتەکان مێشکی وا گەرمیان هەیە،
ئەندێشەی وا خوڵقێنەریان هەیە، کە شتی وا دەبینن مێشکی هێمن هەرگیز لێیان تێ ناگات.
شێت و عاشق و شاعیر ئەوان هەموویان لە ئەندێشە پێكهاتوون.
هر یەکێک لەوان لەوە زێتر شەیتان دەبینێت کە دۆزەخ بیگرێت؛
ئەوە شێتەكەیە. عاشقەكە، ئەویش بەقەد ئەو شەیدایە،
کە ئەو جوانى (هێلین)٢٧ لە ڕووخساری قەرەجێک دەبینێت.
۲۷. مەبەست لە (هێلین)ه کە شەڕی تەروادە لەسەر ئەو ڕووی دا . (وەرگێڕ)
103 چاوی شاعیر ، بەهمان جۆش و خرۆش گرٍ دەخوات،
لە ئاسمانەوە لە زەوی دە‌رِوانێت، لە زە‌ویشە‌وە دە‌رِوانێتە ئاسمان؛
جا کە ئەندێشە شێوە دەبەخشێت بەو شتانەی نەزانراون، هەروەها بەو شتە هەواییانە ﺷﻮێﻨێﮑﯽ ﺑﻪﺭﺟﻪﺳﯩﺘﻪ ﻭ ﻧﺎﻭێﮑﯿﺎﻥ ﭘێ ﺩﻩﺑﻪﺧﺸێﺕ.
ئەندێشەی بەهێز ئەم چەشنە توانایەی هەیە کە ئەگەر ویستی بیر لە خۆشییەک بکاتەوە،
ئەوا خۆشییەکە بۆ لای خۆشیهێن لێک دەداتەوە؛
یان ئەگەر لە شەودا ویستی ترسێک بەرجەستە بکات،
چەندە ئاسىانە ئەگەر دەوەنێک بە ورچ تێ بگات؟
هیپۆلیتا: بەلام هەموو ئەو چیرۆکانەی لەبارەی ئەو شەوەوە گێڕدرانە‌وە،
ئەوان هەموویان پێکەوە مێشکیان گۆڕانکاری بەسەردا هات،
ئەمەش ئەوە دەسىەلێنێ كە لە ئەندێشە و خەیاڵ زێتر بن،
شتێكیان تێدایە كە لە ه‌ه‌موواندا یەكدەگرێتەوە،
جا گرینگ نییە چەند سەیروسەمەرەیە .
(لیزاندەر)، (دیمیتریۆس)، (هێرمیا) ی (هێلینا) دینە ناوەوە سیسیەس: ئەوا عاشقەکان دێنە ئێرە، پرِ خۆشی و شادیین.
هاوڕێیانی چاک، خۆشی و ڕۆژانی پرٍ بەختەوەری ئەوین یاوەری دڵتان بێت!
لیزاندەر: یاخوا لەوەی ئێمە پتر لەگەڵ هەنگاوی شاهانە و ماڵ و نوێنت بێت!
سیسیەس: وەرن ئێستا؛ چ شانۆییەکی دە‌مامکاوی، چ سە‌مایە‌کمان دەبێت،
104 بۆ ئەوەی ئەو کاتە درێژە سێ کاتژمێرییە بەسەر ببەین کە دەکەوێتە پاش نانی ئێوارە و چوونە ناو نوێن؟
کوا سە‌رۆکە ئاساییە‌کە‌ی ئاهە‌نگسازان؟
ﭺ ﺑﻪﺯﻡ ﻭ ﺧﯚﺷﯿﯿﻪﮐﻤﺎﻥ ﺋﺎﻣﺎﺩﻩﯾﻪ؟ ﺋﻪﺭێ ﻫﯿﭻ ﺷﺎﻧﯚﯾﯿﻪﮎ ﻧﯿﯿﻪ
بۆ هێورکردنە‌وە‌ی ئازاری ئەو کاتە پرِ چە‌رمە‌سە‌رییە؟
بانگی (فیلۆسترێت) بکەن.
فیلۆسترێت: لێرەم، (سیسەس)ی بەهێز.
سیسیەس: پێم بڵێ، بۆ ئەم ئێوارەیە چ کات بە‌سە‌ربردنێکمان ه‌ه‌یە؟
ﭺ ﺷﺎﻧﯚﯾﯿﻪﮐﯽ ﺩﻣﺎﻣﮑﺎﻭﯼ؟ ﺝ ﻣﯚﺳﯿﻘﺎﯾﻪﮎ؟ ﭼﯚﻥ ﺑﺘﻮﺍﻧﯿﻦ ﮐﺎﺗﯽ ﺗﻪﻣﺒﻪڵ لە خشتە بەرین، ئەگەر هیچ بەزم و خۆشییەک نەبێت؟
فیلۆسترێت: ئەمە لیستی ئەو بەزم و خۆشییانەیە کە ئامادەن؛
پایەبەرزتان هەڵبژێرن کامەیان یەکەمجار دەبینن.
(کاغەزێکی دەداتە دەست)
سیسیەس: "شەرٍ لەگەڵ سێنتۆرە‌کان"۲ کە دەبێت بەگۆرانی
لەلایەن خەسیاوێکی ئەسینی لەگەڵ مۆسیقای چەنگ بژەنرێت.
ئێمە هێچمان لەو ناوێت: من دەمێكە ئەوەم بە دولبەرەكەم گوتووە،
لەسەر شەرەفی خزمی خۆم (هێرکلیس).
ه‌راوە‌ۆریای (باخۆس)یە سە‌رمە‌ستە‌کان،
کە لە تووڕەییان سترانبێژی (تراسی)یان شەقوپەق کرد."
ئەمەش بابەتێكی كۆنە، نمایشیش كراوە ۲۸. سێنتۆر گیانەوەرێکی ئەفسانەییە نیوەی مرۆڤە و نیوەی ئەسپە. (وەرگیر)
٢٩. باخۆس: خوای خواردنەوە و مەینۆشیە لەلای گریکەکانە (وەرگێڕ)
105 ئەو کاتەی من دواجار لە (تیبە)وە هاتم بۆ داگیرکاری.
"شیوەنی نۆ (میوز)هکان ٣ بۆ مەرگی زانین و زانیاری و هونەری داهێنە‌رانە، کە بەم دواییانە لە هەژاری مردبوون. "
ئەمەش پڕ داشۆرینە، تووند و ڕەخنەئامێزە،
لەگەڵ ئاهەنگی زەماوەندی ئێمە ناگونجێت. "دیمەنێکی زۆر کورتی (پیرامۆس)ی گەنج و
(سیسبی) دولبەری؛ بە‌زمێکی خۆشی زۆر تراجیدیانە."
بەزمێكی خۆش و تراجیدیانە! بێزارکەر و کورتیشە!
ئەمە سەهۆڵی گەرمە و بەڕاستی بەفرێکی سەیروسەمەرەیە .
ئەرێ چۆن ئێمە تەبایی ئەم ناتەباییە بدۆزینەوە؟
فیلۆسترێت: گەورەم، ئەمە شانۆییەکە تەنیا درێژیەکەی دە وشەیە،
ئەمەیان ئەوەندەی من بیزانم کورتترین شانۆییە؛
کە بەو دە وشەیەشەوە، گەورەم، زۆر درێژە،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑێﺯﺍﺭﮐﻪﺭﻩ؛ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷﺎﻧﯚﯾﯿﻪﮐﻪﺩﺍ هیچ وشەیەک و هیچ ئەکتەرێکی لە جێی خۆی نییە.
گەورەم، لەگەڵ ئەوەشدا تراجیدیانەیە؛
ﭼﻮﻧﮑﻪ (ﭘﯿﺮﺍﻣﯚﺱ) ﻟﻪﻭێ ﺧﯚﯼ ﺩﻩﮐﻮﮊێﺕ.
چونکە کە بینیم پرۆڤە دەکرا ، دەبێ دانی پێدا بنێم،
چاوەکانم تەڕبوون؛ بەڵم لەبەر فرمێسکی ئەو خۆشییەی کە هەرگیز سۆزی پێکەنینی بە قاقا ئەوەندەی نەڕشتووە.
٢٠. مـيـوزەكـان: نۆ خـواوەندی هـونەرە جـوانەكـان بوون لە ئەفـسـانەی گـریکیـدا .
(ودرگێر)
106 سیسیەس: ئەوانەی نمایشەکە دەکەن کێن؟
فیلۆسترێت: پیاوانی دەست زبر کە لێرە لە (ئەسینا) کار دەکەن،
کە هەرگیز تا ئێستا مێشکی خۆیان بەکار نەخستووە؛
جا ئێستا مێشکی بێ گیانیی خۆیان بەم شانۆییە بۆ ئاهەنگی زەماوەندی ئێوە گوشیووە.
سیسیەس: جا ئێمەش گوێی لێ دەگرین.
فیلۆسترێت: نەخێر ، گەورەی جوانمەردی خۆم،
ئەمە بۆ تۆ نییە. من خۆم گوێم لێی گرتووە،
هيچ نييە، هەر هيچ نييە؛
مەگەر تۆ خۆشی لە نیاز و مەبەستی ئەواندا ببینیت،
بەئازارێكی زۆرەوە یەگجار خۆیان پێوە ماندوو کردووە،
تا خزمەتی بەڕێزتانی پێ بکەن.
سیسیەس: من گوێ لەم شانۆییە دەگرم؛
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻫﯿﭻ ﺷﺘﯿﮏ ﺧﺮﺍﭖ ﺩﻩﺭﻧﺎﭼێﺕ کاتێک سادەیی و هەسیتی لێپرسراویەتی تێدا بێت.
برّق بیانهێنە ناوەوە، ئێوەش خانمان، جێگەی خۆتان بگرنەوە.
(فیلۆسترێت دەڕوات)
هیپۆلیتا: من حەز ناکەم خە‌ڵکانێکی کڵۆڵ باریان قورس بکرێت،
لە پێناوی خزمەتدا ئەرکێکی زۆر بکێشن.
سیسیەس: بۆچی، ئەی گیانی شیرینم، تۆ شتی وا نابینیت.
هیپۆلیتا: ئەو دەڵیت ئەوان ناتوانن هیچ جۆرە کارێکی شانۆییانە بکەن.
سیسیاس: ئێمە دڵنەرمتر دەردەکەوین گەر لەسەر هیچە سوپاسیان بکەین.
خۆشی ئێمە لەوەدا دەبێت هەڵەکانییان پەسند بکەین؛
107 جا ئەوەی ئەرک پێی ناکرێت، ڕێزی مەردانە دەتوانێت جێبەجێی بکات، نەک لێهاتووییی ئەوان.
بۆ هەر کوێ چووبم، زانایانی مەزن مەبەستیان بووە بە پێشوازیکردنێکی پێشتر نەخشە بۆ کێشراو بەخێرهاتنم بکەن؛
لەوێ بینیوومە کە ئەوان دە‌رزن و ڕەنگیان زەرد هەڵگەڕاوە،
لە ناوەڕاستی ڕستەکانیاندا دەوەستن؛
دەنگە مەشق پێ کراوەکانیان لە ترسان دەلەرزێت،
لە کۆتاییشدا ، لالانە لە قسەکردن بێدەنگ دەبن،
بەخێرهاتنەكەشم ناكەن. گیانەكەم، بڕوام پێ بكە،
لەناو بێدەنگی ئەواندا هێشتاش من بەخێرهاتنم دۆزیووەتەوە؛
جا لە خاکەڕایی ئەرکی پڕ ترسناکیشیاندا من بەقەد ئە‌ود‌شم لە زمانە زرینگە‌دارە
ﻟﻮﻭﺱ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﭙﺎﺭﺍﻭﯾﯿﻪ ﺑێﺷﻪﺭﻣﺎﻧﻪﻛﻪﯼ ﺋﻪﻭﺍﻧﺪﺍ ﺩۆﺯﯾﻮﻭﺩﺗﻪﻭﻩ.
گیانەکەم، بۆیە سادەییی زمان بەستراو بەلای کەمەوە زۆرترین شت بۆ من دەخاتە ڕوو.
(فیلۆسترێت دەگەرێتەوە)
فیلۆستریت: ئەگەر بەڕێزتان ئامادە بن، پێشگوتار دەخوێندرێتەوە.
سیسیەس: با بێتە پێشەوە. (شەیپوور نووڕەی لێوە دێت)
(کوینس) وەکو پێشگوتاربێژ دێتە ناوەوە پێشگوتارێ ئەگەر خراپەمان کرد، ئەوە بەنیازی چاکەوە وامان کردووە.
دەبێت ئێوە وا بیر بكەنەوە، ئێمە بەم نیازەوە نەهاتووینەتە ئێرانە،
بەڵم بەنیازێکی چاکەوە، لێزانی سادەییی خۆمان نمایش کردووە،
ئەوەش سەرەتای ڕاستەقینەی کۆتاییمانە.
108 کەواتە ئاگاتان لێ بێت، ئێمە نەهاتووین بە ڕق و کینەداری.
ئێمە نەهاتووین، جگە لەوەی ئێوە دڵخۆش بكەین،
ئەمەش نیازی ڕاستەقینەمانە ئەمەش بۆ ئێوەیە بەناچاری ئێمە لێرە نین. تا وا بکەین ئێوە تووشی پەشیمانی بکەین،
ئەکتەرەکان ئامادەن؛ جا بەنمایشەکەی خۆیان،
ئێوە هەموو شتێک دەزانن، کە رەنگە بشیزانن بە خۆتان.
سیسیەس: ئەم برادە‌رە‌مان لە خالآبە‌ندی ناوە‌ستێت.
لیـزاندەر: ئەو وەکـو ئە‌سـپـێکی توورٍ ســواری پێـشگوتـارە‌کـە‌ی بووە؛
نازانێت وەسـتـان چییـە. وانـە‌یەکی چاک، گـە‌وردم، ئەودیە بەس نییە قسان بکەیت، بگرە بەڕێکی قسبە بکەیت.
هیپێلیتا: ئەوەی رِاسـتی بێت، ئەو پێشگوتارە‌کە‌ی دە‌بێژێت وەکو منداڵێكە شـمـشــاڵ بژەنێت - دەنگەكە هـەیە، بەڵام دەســەڵاتـی بەسەردا ناشكێت.
سیسیەس: گوتارەکەی وەکو زنجیرێکی تێک ئالاوە؛ هیچی نەپساوە،
بەڵام هەمووی نەگونجاوە. ئەوەی داهـاتوو کێیە؟
(شەیپوورێک لە پێشیان دەروات، وەکو لە نمایشێکی بێدەنگدا ،
(پیرامۆس) و (سیسبی)، دیوار، مانگەشەو و شێر دێنە ناوەوە)
پێشگوتار: بەڕێزان؛ ڕەنگە ئێوە لەم نمایشە سەرسوڕماوین،
بەڵم ســـە‌رســووڕمــاو بـن، تا ڕاســتـی هـەمــوو شــتــێکتــان بۆ ﺩﻩﺭﺩﻩﺧﺎ ﻟﻪﻭ ﻛﺎﺭﻩ .
ئەو پیاوە (پیرامۆس)ه، ئەگەر حەز دەکەن بیزانن باشە؛
بە دڵنیایی ئەو خانمە جوانەش (سیسبی)نازدارە .
ئەو پیاوە، کە قووڕ و گەچکاری پێوەیە، وا دەنوێنێ کە دیوارە،
109 ئەو دیوارە چەپەڵەی کە عاشقەکان لێک دەکات؛
جا ئەو ڕۆحە بە‌سە‌زمانانە ڕازین بەناو کونی ئەو دیوارە،
بچرپێنن. جا هیچ کەسێک با لەوە خۆی سە‌رسووڕماو نەکات.
ئەم پیاوەی فانۆس، سەگ و گەڵشکە دڕکی لایە،
مانگەشەو دەنوێنێت؛ چونكە، ئەگەر بتانەوێت بیزانن،
ئەوان لەبەر مانگەشەو بەخراپی نازانن لەو جێیە لەلای گۆڕی (نینۆس) دڵداری بکەن و ئەوین بنوێنن.
ئەو دڕندە ناشیرینە - کە بەناوی (شێر) ناسراوە –
(سیسبی) دڵسیۆز، کە یەکەمجار بە شەو هاتبوو،
ترساندبووی، یان لەو درندە ترساو بوو؛
جا کاتێک رای کردبوو، کەوایەکەی لێکەوت؛
ﺷێﺮە ﭼەﭘەڵەﮐە ﺑە ﺩەﻣﯽ ﺧﻮێناوی ﭘﯿﺴﯽ ﮐﺮﺩﺑﻮﻭ.
یەکسەر (پیرامۆس) دێت، گەنجێکی جوان و کەڵەگەت،
جا بینیبووی کەوای (سیسبی) بەوەفای ونجر ونجر کردبوو؛
ئەویش بەنووکی شمشێرە خەتابارە خوێناویەکەی وای کردبوو،
سینەی بەجۆشی خۆی هەڵدڕی ئازایانە؛
جا (سیسبی)، کە لە پەنای دار شاتووەکە چاوەڕوانی بوو،
خەنجەری ئەوی هەڵکێشا و مرد. بۆ هەموو ئەوەی ماومانە،
با (شێرەکە)، مانگەشەو، دیوار و جووتە عاشقەکان،
بۆتان بگێرنەوە کاتێک لێرە ماونەتەوە ئەوان.
پێشێوتاربێژ، (پیرامێس)، (سیسبی)، شێیرەکە و مانگەشەو دەڕۆنە دەردوە سیسیەس: من دەپرسم ئاخۆ شێرە‌كە قسیان دەكات.
10 دیمیتریێس: هیچ سـەیر نییـە، گەورەم، ئەگەر شـێرێک قسـە بکات لە
کاتیکدا زۆر کەر قسان دەکەن.
دیوار: لەم کورتەنمایشەدا ئەوە هاتووە کە وا من کە ناوم (سناوت)ه، ڕۆڵی دیوار ببینم بێ چەندوچوون؛
جا دیوارێکی وا کە من دەمەوێت ئێوە وا بێننە بەرچاوان کون و درزی تێدایە لە پەنا و پەسێوان،
کە لەوێوە (پیرامۆس) و (سیسبی) عاشق و دڵدار ،
بەنەینی قسەیان لەگەڵ یەکتر دەکرد زۆربەی جار .
ئەم گیراوەیەی قسیڵە، ئەم سواغەی چەو و گەچکاری ئەو ڕاستییە دەردەخات کە من بەخۆم دیوارم بە ساکاری؛
ئەم کون و درزە، کە لە ڕاستەوە بۆ چەپەوەیە بەئاسێیی،
عاشقە ترساوەکان لێیەوە چرپاندوویانە خۆبەخۆییە سیسیەس: ئاخۆ حەز دەكەیت قسیڵ و موو لەوە باشتر قسیان بکات؟
دیمیتریلیس: کە‌ورە‌م، ئەمە زیرە‌کترین دیوارە کە وا من بینیبم قسان بکات.
(پیرامۆس دێتە ناوەوە)
سیسیەس: (پیرامۆس) لە دیوار نزیک دەبێتەوە؛ بێدەنگ بن.
پیرامێس: ئەی شەوی تاریک و نووتەک! ئۆھ ، ئەی شەوی هێندە ڕەش!
ئەی شەو، تۆ هەموو کات هەیت کاتێک رۆژ نەبێت!
ئۆە شەو، ئۆە شەو، حەیف و مخابن، حەیف، چارەرەش،
دەترسم (سیسبی) من پەیمانەکەی لە بیر چووبێت!
ئۆە تۆ، ئەی دیوار ، ئەی دیواری شیرین و جوان،
کە کەوتوویتە نێوان زەوی باوکی ئەو و هی من؛
ئۆە تۆ، ئەی دیوار ، ئەی دیواری شیرین و جوان،
11 درزی خۆتم پێ نیشان بدە، تا لەوێوە بەچاوی خۆم ببینم من.
(دیوارەکە پەنجەکانی خۆی لێک دەکاتەوە)
ﺳﻮﭘﺎﺱ، ﺩﯾﻮﺍﺭﯼ ﺑﻪﺭێﺯ. ﺑﯚ ﺋﻪﻣﻪ (ﺟﯚﭪ)۲۲ ﺗﯚ ﺑﭙﺎﺭێﺯێﺕ ﯾﺎﺧﻮﺍ!
بەڵام من چی دەبینم؟ لەوێ نییە (سیسبی) من.
ئەی دیواری خراپەکار ، هیچ خۆشییەک نابینم لەناو تۆدا ،
نەفرەت لەی بەردانەی پێی دروستکراویت، چونکە خڵەتاندووتە من!
سیسیەس: وابزانم، چونکە دیوارەکە ههستی ه‌ه‌یە، پێویستە وەڵامی
نەفردتەكە بداتەوە.
پیـرامــۆس: نەخــێـر، گــەورەم، ئەوەی ڕاســتـی بێت نـابێت وا بـکات.
"خڵـە‌تاندووتە من" بریتیـیـە لە سـە‌رە‌داوی نـۆرەی (سـیـسـبـی).
ئێسێتـا دەبێ ئەو بێبێبە ناوەوە، منێش لە کـەلێنی دیوارەکـەوە چاودێری بـکەم. ئێموە دەبینن ڕێک وەکـو ئەوەی من پێم گـووتن؛
ئەو لەوێوە دێت.
(سیسبی) دێتە ناوەوە سیسبی: ئۆھ دیوار، تۆ زۆر جاران ناڵە و گریانی منت بیستووە،
ﻟﻪﺑﻪﺭ ﻟێﮐﺪﺍﺑﺮﺍﻧﯽ (ﭘﯿﺮﺍﻣﯚﺱ)ﯼ ﺟﻮﺍﻥ ﻟﻪ ﻣﻦ!
لێوە گێلاسییەکانم زۆرجار بەردەکانی تۆیان ما چ کردووە،
ئەو بەردانەی بە گەچ و موو لەناو تۆدا هەڵچنراون.
پیرامۆس: من دەنگێک دەبینم؛ ئێستا بەرەو کەلێنەکە دەرۆم،
بۆ چاوەدێری و بیستنی ڕووخساری (سیسبی) خۆم.
سیسبی!
٣١. ﺧﻮﺍﯼ ﺧﻮﺍﯾﺎﻧﯽ ﺭﯙﻣﺎﻧﻪﮐﺎﻧﻪ. (ﻭەﺭﮔﺘﯿﺮ)
12 سیسبی: ئەی یارەکەم! وا بزانم تۆی یارەکەی خۆم.
پیرامێس: چۆنت دەوێت وا بیربکەرەوە، من یارە جوانەکەی تۆم؛
وەکو (لیماندەر) ٢ من جێگەی باوەڕم هێشتا .
سیسبی: منیش وەکو (هێلین) ۲۲م، تا چارەنووس لەناوم دەبا .
پیرامۆس: (شافالۆس) لەگەڵ (پرۆکرۆس)ٴ٣ هێندە ڕاستگۆ نەبوو.
سیسبی: (شافالۆس) بۆ (پرۆکرۆس) چۆن بوو، منیشم ئاوهام بۆ تۆ.
پیرامۆس: ئۆە، ماچم بکە لە کونی ئەو دیوارە پیسە.
سیسبی: قەت لێوت ماچ ناکەم، من ماچ دەکەم کونی ئەم دیوارە نگریسە.
پیرامۆس: حەز دەکەیت لەسەر گۆڕی (نینی) من ببینی دەستبەجێ ؟
سیسبی: ژیان وەرە، مردن وەرە، بەبێ دواکەوتن وا دەکەومە ڕێ
(پیرامۆس و سیسبی دەچنە دەرەوە)
دیوار: ئا بەم جۆرە من، دیوارەكە، ڕۆڵم بە‌كۆتا هات؛
جا کە ڕۆڵم نەما، دیوارەکە بەرەو دواوە دەڕوات.
(دیوارەکە دەچێتە دەرەوە)
سیسیەس: ئێستا دیوارەکە لە نێوان دوو هاوسێیەکە لابردراوە.
ىى وریاکردنەوە گوێ دەگرن.
٣٢. بەهەڵە گوتراوە (لیمـاندەر) ڕاسـتییەکەی (لییاندەر)ه کە عاشقێکی ناودارە.
(ودرگێر)
٢٠ بەهەڵە گوتراوە (هێلین) ڕاسـتـیـیـەکـەی (هێلرۆ)یە کـە عـاشـقێکی ناودارە.
(ودركتير)
٣٤. بەهەڵە گـوتراوە (شـافـالوس و پرۆکـرۆس) ڕاسـتـیـیـەکـەی (سـیـفـالوس و پرۆکریس)ه کە ئەوانیش عاشقی ناودارن. (وەرگێڕ)
13 هیپێلیتا: ئەمە بێماناترین شت بوو کە تا ئێستا بیستوومە.
سـيـسـيــەس: بـاشــتـریـنـی ئەم جــۆرە ئە‌كـتــە‌رانە تـە‌نیــا ســێـبــە‌رن،
خرابترینیشیان لەوە خرابتر نین، ئەگەر ئەندێشە بخرێتەکار بۆ چاککردنەوەیان.
هیپۆلیتا: کەواتە دەبێت ئە‌ندێشە‌کە هی تۆ بێت، نەک هی ئەوان.
سیسیەس: ئەگەر ئێمـە لەوە خراپتر ئەوانە نە‌خە‌ینە بـەر ئە‌ندێشە‌وە کە
ئەوان خۆیان بیری لێ دەکەنەوە، کەواتە ئەوانە دەبێت بە مرۆشی نایاب دابنرێن. ئەوا دوو دڕندەی مـــە‌زن بـەرەو ئێمــرە‌وە دێن:
پیاوێک و شێرێک.
(شێر و مانگەشەو دێنە ناوەوە)
شێر: ئێوە خانمان، ئێوە كە دڵە ناسكەكانتان دەترسێت لە بچووکترین مشکی درِندە کە لەسەر زەوی دە‌ضشێت،
رەنگە لێرە بشڵەژێت و بلەرزێت،
کاتێک شێرەکە بەتووندی و بەڕقێکی کێویانە نەڕەی دێت.
جا بزانن من (سنەڭ)ی ناوماڵ ڕازێنەرەوەی خۆتانم نە نەرە شێر و نە دەڵەشێری هەرد و کێوانم؛
چونکە ئەگەر وەکو شێری توورە بێمە ئێرە من ژیانم دەکەوتە بەر مەترسی مردن.
سیسیەس: درِندە‌یە‌کی زۆر چاک و گەلێک بە وێژدانە .
دیمیتریۆس: گەورەم، ئەمە باشترین دڕندەیە کە من بینیبم.
ليزاندەر: ئەو شێرە لە ئازاییدا وەكو ڕێوییە.
سیسیەس: ڕاستە، لە ژیری و بە مێشکیشا ه‌ه‌ر دەڵێی قازە.
دیمیـتـریێس: وا نیـیـە، گـەورەم؛ چونکە ئازایە‌تیـیـە‌کـە‌ی ناتوانێت 114 ژیرێتییەکەی هەڵبگرێت، چونکە ڕێوی قاز هەڵدەگرێت.
سی-سی-هس: من دڵنیـام کـە ژیرێتیـیـە‌کـە‌ی ناتـوانێت ئازایە‌تیـیـە‌کـە‌ی هەڵبگرێت؛ چونکە قـاز ڕێوی پێ ه‌ڵناگیرێت. بـاشـە. وازی لێ بهێنە بۆ ژیرێتییەکەی، لێمانگە‌ڕێ گوێ لە مانگ بگرین.
مانگەشە: ئەم فانۆسە مانگی قۆچدار دەنوێنێت –
دیمیتریۆس: ئەو دەبوایە قۆچی لەسەری خۆی ببەستایە .
سیسیەس: ئەو مانگی تازەی دە‌مە‌داس نییە، بۆیەش قۆچەکانی لەناو خڕێتیەکەیدا نابینرێت.
مانگەشەو: ئەم فانۆسە مانگی قۆچدار دەنوێنێت؛
منیش وا دەردەکەوم کە پیاوی ناو مانگ بم سیسیاس: ئەمە لە ههموو ه‌ه‌لە‌كانی تر گەورەترە؛ دەبوا پیاوەكە لەناو فانۆسەکە دابنرابوایە. ئەگینا چۆن دەبووە پیاوی ناو مانگ؟
دیمیتریۆس: ئەو لەبەر بڵێسەی مۆمەکە ناوێرێت بێتە ناو ئەوێ؛ چونکە خۆت دەبینی ئەوێ ه ڵکزاوە.
هیپۆلیتا: من لەم مانگە بێزارم. خۆزگە ئەمەی بگۆڕییایە!
سی سی سی بەس: ئەو وا دە‌ردە‌ک‌ه‌وێت، بە تیشکی ئەو ک‌بە‌م‌بە ژی‌رێت‌ی‌ی‌ی‌ه‌ی
هە شێوەیەک، پێویستە ئێمە تا کۆتایی بمێنینەوە.
لیزاندەر: مانگ، ددست پێ بکە.
مانگەشەو: هەموو ئەوەی دەمەوێت پێتانی بڵێم ئەوەیە کە فانۆسەکە مـانگەکەیە؛ من، پیـاوی ناو مـانگـم؛ ئەم پنچکە درِکـە، پنـچکە درکی منە؛ ئەو سە‌گە‌ش، سەگی منە.
دیمیتـریۆس: بۆچی، ئەم هـە‌مـووانە پێـویسـتـە لەناو فـانۆسـە‌كـە‌دا بن؛
15 چونکە هەموو ئەوانە لەناو مانگەکەدان. بەڵام بێدەنگ بن، ئەوە
(سیسبی) بۆ ئێرە دێت.
(سیسبی) دیتەوە ناو شانۆ سیسبی: ئەمە گۆڕە کۆنەکەی (نینی)یە. یارەکەم لە کوێیە؟
شێر (دەنەڕێنێت): ئۆۆ -
(سیسبی) را دەکات یمیتریۆس: ئەی شێرەکە، باش نەڕاندت.
سیسیەس: (سیسبی)، تۆش باش رات کرد.
هیپۆلیتا: مانگەکە، باش درەوشایتەوە. بەرِاستی مانگەکە بەجوانی دەدرەوشێتەوە .
(شێرەکە کۆڵوانەکەی سیسبی ونجر ونجر دەکات و دەڕوات)
سیسیەس: ئەی شێر، باش لەرزیت.
(پیرامۆس) دێتەوە ناوەوە ىى ليزاندەر: ئينجا شێرەکە ون بوو.
پیرامێس: ئەی مانگی جوان، سوپاست دەکەم بۆ تیشکە خۆراوییەکانت؛
سوپاست دەکەم، ئەی مانگ، چونکە ئێستا وا گەش دەدرەوشێیتەوە؛
لەبەرئەوەی، لە ڕێی پڕشنگە جوانە زێڕینە چریسکەدارەکانت،
هیوادارم کە چاوم بە دیمەنی ڕاستترین (سیسبی) رۆشن بێتەوە.
بەڵام بوەستە، ئەی بەدبەخت خۆم!
بینە، ئەی سوارچاکی ه‌ه‌ژار بەخۆم،
ﭺ ﺧﻪﻣێﮑﯽ ﺗﺮﺳﻨﺎﮎ ﻫـﻪﯾﻪ ﻟێﺮﺍﻧﻪ!
16 ئەی چاوەکان، دەبینن ئێوە ؟
چۆن وا دەبێت بەم شێوە؟
ئەی مراوی ناسک! ئەی گیانە!
کۆڵوانەی جوانی تۆ،
چی! بەخوێن سوورە، بۆ؟
وەرە، ئەی رق و تووڕەیییەکان.
ئەی چارەنووس! وەرە، وەرە زوو؛
بیبرە ه‌ه‌م تان و ه‌ه‌م پۆ؛
ﻭێﺭﺍﻥ ﺑﮑﻪ، ﺧﺎﭘﻮﻭﺭ ، ﻟﻪﻧﺎﻭ ﺑﺒﻪ ﻭ ﺑﮑﻮﮊﻩ ﻫـﻪﺭ ﻫـﻪﻣﻮﻭ.
سـیـسـیـە‌س: ئەم ســۆزە و مــەرگی ه‌ـاورِێیـە‌کی خـۆشــە‌ویسـت، نزیک ﺩەﺑێﺗەﻭە ﻟەﻭەﯼ ﭘﯿﺎﻭ ﺧەﻣﺒﺎﺭ ﺑﮑﺎﺕ.
هیپۆلیتا: دڵم بە‌نە‌فرە‌ت بێت ئەگەر بەزەییم بە پیاوە‌کە‌دا نەیەتەوە.
پیرامۆس: ئۆھ، سیروشت بۆچی تۆ شێرت دروست کرد؟
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺷێﺮە ﭼﻪﭘﻪڵەﮐﻪ ﻟێﺮە ﺩﻭﻟﺒﻪﺭەﮐﻪﻣﯽ ﻟﻪﻧﺎﻭ ﺑﺮﺩ؛
ئەوەی کە جوانترین خانمە - نا، خانم بوو ئەوەی کە ژیا ، خۆشەویستی کرد ، حەزی کرد ، دڵخۆش دیاربوو.
فرمێسک، وەرە، لە ناوم ببە؛
شمشێر، ودرە کون بکە سینەی پیرامۆس؛
بەڵێ، ئەو سینەیەی لای چەپ،
کە دڵ تێدا دەکات تەپە تەپ.
(شمشێر لە خۆی دەدات)
17 ئاوا دەمرم، ئاوا دەمرم بەبێ کەس.
ئێستا من مردووم،
ئەوا لەناوچووم؛
رۆحم وا لە ئاسمانە.
ئەی زمان، توانات لە دەست بدە؛
ئەی مانگ، برۆ لە خۆت هەڵدە.
(مانگەشەو دەڕوات)
ئێستا دەمرم، دەردەچێ ئەم دڵ و گیانە. (دەمرێت)
دیمیتریۆس: ئەمەیان دوی خـاڵی یاری کـاغەزێن نییە، چونکە ئەو یەک خالە ٣٠.
ليزاندەر: کورە، ئەو لە یەک خـاڵیش کەمـتـرە؛ چونکە مـردووە، ئەو هیچ نييە.
سـیـسـیـە‌س: بە‌یارمـە‌تـی نۆژدارێک ڕەنگە بتـوانێت چاک ببـێـتـە‌وە و ئێستاش بیسەلێنێت کە کەرە.
هیپێڵیـتـا: ئەوە چۆنـە مـانگەشــەو ڕۆیشت پێش ئەوەی (سـیـسـبـی)
بگەڕێتەوە و یارەکەی خۆی ببینێتەوە؟
سیسیەس: ئەو بەتیشکی ئەستێران دەیبینێتەوە. ئەوە وا دێت؛
(سیسبی) دێتەوە سەر شانۆ سۆزە بەهێزەکەی ئەو کۆتایی بە شانۆییەکە دەهێنێت.
هیـپـۆلیــتـا: من وا بـیـر دە‌کــە‌مــە‌وە ئەو نابـێت گــوتـارێکی درێژ بۆ ٢٠ لە ئینگلیزییەکەیدا ڕەکەزدۆزی لە نێوان وشەی مردن و خاڵی یاری کاغەزێن هیە. ئەمە لە وە‌رگ‌یرانە کوردییە‌کە‌دا زۆر بەزەحمەت دەردەکەوێت. (وەرگیر)
18
(پیرامۆس)ێکی وا بڵێت.؛ هیوادارم کورت بێت.
دیمیتریۆس: تەنیا تۆزقاڵێک بەسە بۆ ئەوەی تەرازووەکە لاسەنگ بێت، ئایا کامیان باشترن - (پیرامۆس) یان (سیسبی) - ئەو وەک پیاو،
ﺧﻮﺍ ﻟێﻣﺎﻥ ﻧﻪﮔﺮێﺕ، ﺋﻪﻭﯾﺶ ﻭﻩﻛﻮ ﮊﻥ، ﺧﻮﺍ ﭘﯿﺮﯙﺯﻣﺎﻥ ﺑﮑﺎﺕ!
ﻟﯿﺰﺍﻧﺪﻩﺭ: ﺋﻪﻭ ﻭﺍ ﺋﻪﻭﯼ ﺑﻪﻭ ﭼﺎﻭﻩ ﺟﻮﺍﻧﺎﻧﻪﯼ ﺧﯚﯼ ﺑﯿﻨﯿﻮﻭﻩ.
ىى سیسبی: نووستوویت، گیانەکەم؟
مردوویت، کۆترەکەم؟
ئۆە (پیرامۆس) رابە گیانە،
بدوێ، بدوێ. بۆ ناکەیت دەنگ؛
مردوویت، مردوو؛ گۆڕی تەنگ ﺩەﺑێ ﺩﺍﭘﯚﺷێﺕ ﺋەﻡ ﭼﺎﻭە ﺟﻮﺍﻧە .
ئەم لێوە مێلاقەییانەت،
ئەم لووتە گێڵسیانەت،
ئەم کوڵمە زەردە گوێ بەلەییانە،
لەدەستچوون، چوون؛
عاشقان دەكەن ناڵین؛
چاوانی وەکو قوڕادە سەوز بوون·
ئۆە، ئەی سێ خوشکەکانی چارەنووس بۆم،
وەرنە ئێرە، وەرنە لای خۆم.
بەدەستی سپیکەلانەی وەک شیر سپی؛
بیخەنە ناو خوێنی من،
چونکە برِیتان لە من 19 بە مقەست تاڵی ئاوریشمین بەکپی.
زمان، مە‌بێژە قسە.
وەرە، شمشێری دڵسێز بەسە؛
وەرە، ئەی نووک، سینەم بکە کون
(شمشێر لە خۆی دەدات)
خواحافيز، هاورێيان؛
ئاوا (سیسبی) دەگاتە کۆتاییان؛
ﺧﻮﺍﺣﺎﻓﻴﺰ، ﺧﻮﺍﺣﺎﻓﻴﺰ، ﺧﻮﺍﺣﺎﻓﻴﺰ ﻟﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭﺍﻥ. (ﺩﻩﻣﺮێﺕ)
سیسیەس: مانگەشەو و شێرەکە رۆیشتوون مردووەکان بنێژن.
دیمیتریۆس: بەڵێ، دیوارەکەش هەروا .
بۆتم (رادەپهێت): نە‌خـێـر، من دڵنیـاتان دە‌كـە‌مـە‌وە؛ ئەو دیوارە‌ی کـە
ئەوانەی لێکتر دادەبڕی چیی تر نەماوە. پێتان خۆشە پاشگوتار بیینن، یان گوێتان لە بەزمی سـەمـای (بێرگۆمـاسک) ا ٔ بێت کە
لەلایەن دوان لە هاوڕێکانمان دەکرێت؟
سیسیەس: تکاتان لێ دەکەم، با پێشگوتار نەبێت، چونکە شانۆییەکە
پێویسیـتی بە پاکــانە نیــیـە. هـیچ پاکــانەیەک؛ چونـکە کــاتێک ئەکتەرەکان هەموویان مردوون هیچ کەسێک نابێت گلەیی لێ بکرێت. بە مـەریەم، ئەگەر ئەوەی شـانۆییەکەی نووسیووە ڕۆڵی
(پیرامۆس)ی بینیبوایە و بە خرێنکەی گۆرەوی (سیسبی) خۆی بـخنـکانـدایە، ئـەوە تراجـــیــدیایـە‌کی زۆر نـازدار دەبوو. ئـەوەی ڕاســتــی بێت، هـە‌روایشــە؛ زۆر بـە‌چاکــیش نمایش کــرا . بـەڵم ٣٦. جۆرە سەمایەکی دەشێە‌کییانەیە کە بەناوی شارۆچکەی (بێرگەمۆ) کراوە.
(ودركير)
ئـادەی وەرن، () با بێت؛ واز لـەی پێشگوتارەی خۆت بێنە. (سەما دەکرێت)
ﺯﻣﺎﻧﻪﯼ ﺋﺎﺳﻨﯿﻨﯽ ﻧﯿﻮەﺷﻪﻭ ﭘێﻣﺎﻥ ﺩەڵێﺕ ﮐﺎﺗﮋﻣێﺮ ﺩﻭﺍﺯﺩەﯾﻪ.
عاشقان، بۆ ناو پێخەف؛ نزیکەی کاتی پەرییانە .
لەوە دەترسم سبەی بەیانی هێندە لە خەودا بمێنین،
بەقەد ئەوەی ئەمشەو تا درەنگ ماوینەتەوە.
ئەم شانۆییە قورس و زەممەتە رەوتی قورسی شەوەکەی باش خافڵند. هاوڕێیانی شیرین، بۆ ناو نوێن.
بۆ ماوەی دوو هەفتە ئێمە ئەو ئاهەنگە ساز دەکەین،
بە بەزم و هەرای شەوانە و خۆشی نوێ بەرێی دەکەین.(دەڕۆن)
(جنۆکە) بەگسکێکەوە دێتە ناوەوە جنۆكە: ئێسیتا شێری برسی دەنەڕێنێت،
ﮔﻮﺭﮔﯿﺶ ﺑﯚ ﻣﺎﻧﮓ ﺩﺩﻟﻮﺭێﻧێﺕ؛
لە کاتێکدا جووتیاری خەواڵوو دە‌پرخێنێت،
هەموو ماندوون بەو ئەرکە قورسە‌ی رای دە‌پە‌ڕێنێت.
ئێستا پەنگرەکان دەگەشێنەوە گەش گەش،
کاتێک کوندی بە قیرە بەتووندی دەقیرێنێت،
ئەو کڵۆڵەی کە نەخۆشە و چارەڕەشە، چارەڕەش کفن و مەرگی یەکسەر بەبیردێنێت.
ئێستا ئەو کاتەی شەوە کە گۆڕەکان، هەرهەموویان دەمیان لێک کردووەتەوە،
ه‌ه‌ریە‌کە‌یان تارمایی دەنێرێتە دەرەوە،
تا لەسەر رێچکەی حەوشەی کڵێسا بسووڕێتەوە.
121 ئێمەی پەری، کە غارە غار دەکەین لەگەڵ دەستەی سێقۆڵی (هێكێت)ێ رێدەكەین ﺩﻭﻭﺭ ﻟﻪ ﺗﯿﺸﮑﯽ ﺧﯚﺭ ﺭﺍﺩﻩﮐﻪﯾﻦ وەكو خەون بەدوای تاریكیەوەین،
ئێستا خۆشیمانە. هیچ مشکێک نییەتی توانا ئەم خانووە پیرۆزەمان لێ تێک بدا .
من پێشوەختە بە گسکێكەوە نێردراوم،
بە ئەركى ماڵینى تۆزى پشت دەرگە ڕاسپێردراوم.
(ئۆبیرۆن) و (تیتانیا) و هەموو دارودەستە‌كە‌یان دێن
ئۆییرێن: لەنای ماڵەکەدا با رووناکی ببێت پرشنگدار ،
لەلای ئاگری مردوو و خەواڵوو؛
هەموو جنۆکە و پەری رۆحدار وەکو باڵندەی سەر داران سووک هەڵبەزێتەوە زوو؛
جا لە دوای من بڵێنە‌وە ئەم سترانە
بێژن و سەما بكەن بەنەرمی جوانە .
تیتانیا: یەکەمجار گۆرانییەکە بکەن ئەزبەر،
بۆ ه‌ه‌ر وشەیەک ئاوازێکی بخە‌نە‌سە‌ر؛
دەست لەناو دەست، بە رێكی پەرییانی،
ﮔﯚﺭﺍﻧﯽ ﺩەﭼﺮﯾﻦ، ﺋەﻡ ﺷﻮێﻧﻪ ﭘﯿﺮﯙﺯ ﺩەﮐەﯾﻦ ﺑﻪﺟﻮﺍﻧﯽ.
(ئۆبیرۆن) سەربەندەکە دەڵێ و پەرییەکانیش گۆرانی دەڵێن و هەڵدەپەڕن ٣٧. هێكێتێ لەلای گریكەكان خواوەندی دنیای ژێرەوە و شـەو و جادووكەری بوو.
(ودرگێر)
122 ئۆبیرۆن: ئێستا ، تا گەردی بەیانی دادێت،
بەناو ئەو ماڵەدا هەر پەرییەک با بسوڕێت.
ئێمە بۆ لای باشترین نوێنی بووکان؛
ﺩەﭼﯿﻦ ﻭ ﭘﯿﺮﯙﺯﯼ ﺩەﮐەﯾﻦ ﻫـﻪﺭ ﻫـﻪﻣﻮﻭﻣﺎﻥ؛
جا هەر منداڵێک لەو جووتبوونە ببێت پەیدا بەختەوەر دەبێت هەتا هەتا .
جا هەرسێ ئەو عاشقانە هەرسێ جووت هتا ه‌ه‌تایە لە ئەوین ڕاستگۆ دەبن نابن پە‌ڕپووت؛
ﺋﯿﻨﺠﺎ ﺨﻪﻭﺵ ﻭ ﮔﻪﺭﺩﻩﯼ ﺳﺮﻭﺷﺖ ﻫﻪﺭﮔﯿﺰ لە نەوەکانیان نابینرێت ئەی ئازیز؛
نەخاڵ، نەلێوی شەق، نەجێ زام،
نەنیشانەی زگماکی دەرناکەوێت لە ئەندام کە نیشانەی بەدبەختین،
لە منداڵەكانیان نایەتە بینین.
بەم شەونمەی کێڵگان پیرۆزی دەکات،
ه‌ه‌ر پەرییەک کە پێی تێدە‌خات،
ه‌ه‌ر کەسە و چەند ژوورێک بکات پیرۆز،
لەناو ئەم کۆشکە، بە هەنگاوی جوان و قۆز .
ﺧﺎﻭەﻧﯽ ﺋﻪﻡ ﺧﺎﻧﻪﯾﻪ ﭘﯿﺮﯙﺯ ﮐﺮﺍﻭە بحەسێتەوە بە سەلامەتی تا ماوە.
بكەونە گەشت، لێرە مەمێننەوە؛
لەگەڵ گزنگی بەیانی بمبیننەوە .
(جگە لە جنۆكە، هەموو ئەوانى تر دەڕۆن)
123 جنۆکە: ئەگەر خراپەمان کردبێت ئێمەی تارمایی،
تەنیا بیر لەوە بکەنەوە، هەموومان چاک کردووەتەوە بەدڵذیایی.
ئێوە کاتێک لێرە خەوتبوون کە ئەو خەونانە هـاتنە بوون.
جا ئەم بیرۆکە بێ هێز و بێمانایە،
هیچی تێدا نییە تەنیا خەونی تێدایە،
خانم و بەڕێزان، گلەیی مەکەن.
گەر بمانبوورن، چاکی دەکەین.
جا چونکە جنۆکەیەکی راستگۆم من،
ئەگەر بەختمان هەبوو بێ ماندوو بوون تاکو خۆمان دوور بگرین لە زمانی مار ،
چاک دەکەینەوە ئەوەی چەوتە و خوار؛
ئەگینا بڵێن جنۆكەكە درۆزن بوو.
جا ، خواحافيز ، لە ئێوە هەموو.
ئەگەر هاوڕێین دەستتانم پێ بدەن،
(ﺭﯙﺑـﻴﻦ) ﺷﺘﻪﻛﺎﻥ ﭼﺎﮎ ﺩﻩﻛﺎﺗﻪﻭﻩ ﺤﻪﺗﻤﻪﻥ.
(دەڕوات)
کۆتایی وەرکێپانی ئەم شانۆنامەیە شەوی ٢٠١٢/١٦ تەواو کرا .
124 لیستی بەخششەکانی زنجیرەی شانۆی بیانی ۱ . مێسیقای بێ دەنگ، نووسینی: لاش نۆرین، وەرگێڕانی: دانا رەئووف ٢ . كۆتاییی گەمە. نووسینی: سامۆیێل بێكێت. وەرگێڕانی: مستەفا قەسیم ٣. کوێرەکان. نووسینی: مۆریس مەتەرلینگ. وەرگێرانی: دلاوەر قەرەداغی ٤ . مارا-ساد نووسینی: پیتەر ڤایس، وەرگێڕانی: شێرزاد حەسەن ه. سێناتای تارمایی. نووسینی: ئاوگۆست سترنبێری. وەرگێڕانی: عەبدوڵلا قادر دانساز ٦. کەڵک. نووسینی: ئاوگۆست سترنبێری. وەرگێڕانی: خەبات عارف ٧. مەركەساتی شالیر. نووسینی: شێكسیپیر. وەرگێڕانی: شێرزاد حەسەن ۸. مـە‌رگـی کـریشـنا . نووسـینی: ژان کـاڵـۆد کـارێیر و مـاری هێلین ئێـسیـتـیـان.
وەرکێرانی: مستەفا قەسیم ۹. شەڕ. نووسینی: لاش نۆرین. وەرگێڕانی: دلاوەر قەردداغی ۱۰ . فریشتەیەک لە بابل دادەبەزێت. نووسینی: فریدریش دێرینمات. وەرگێرانی:
شێرزاد حەسەن ١. گـوێ بگرە عـە‌بدولســە‌مـیـع. نووسـینـی: عـە‌بدولكەریم بەرشـیـد. وەرگـێـرانـی:
فارووق هێمەر ۱۲. ﻟﺘﮕﻪﺭێن ﻣﺮۆڤ ﺑﮋﯼ. ﻧﻮﻭﺳﯿﻨﯽ: ﭘێﯾﺮ ﻻﮔﻪﺭﮐﭭﯿﺴﺖ. ﻭەﺭﮔێڕﺍﻧﯽ: ﺧﻪﺑﺎﺕ ﻋﺎﺭﻑ ۱۲. پایەکـانی کۆمـەڵگا. نووسینی: هێنریک ئیپـسن. وەرکێپانی: هـاودەم سـاڵح جاف ١٤. مـردنـی دێوەرەیەک. نووســینی: ئارســەر مـیلـلەر. وەرکـیّـرانی: ئازاد حــەمــە شەریف ه١. کەسێک هەر دێ. نووسینی: یۆن فۆسە. وەرگێڕانی: هاودەم ساڵح جاف ١٦. پەرجوو. نووسینی: لاش نۆرین. وەرگێڕانی: دلاوەر قەرەدا غی 125 ۱۷. سەراییدار. نووسینی: هارۆڵد پینتەر. وەرگێڕانی: رێبوار رەشید ۱۸. مردن و پاکیزە. نووسینی: ئێریەڵ دۆرفمەن. وەرگێرانی: فارووق هێمەر ۱۹. هاملێت. نووسینی: شێکسپیر. وەرگێڕانی: ئازاد حەمە شەریف ۲۰. سێ خوشک. نووسینی: چێخەف. وەرگێڕانی: جەلال تەقی ۲۱. لە چاوترووکانێکدا. نووسینی: پیتەر ئاسمۆسین، وەرگێڕانی: بەهرۆز حەسەن ٢٠ قەردداغی ۲۲. ژوورەکە خـوێندنگای شـە‌وان. نووسـینی: هـارۆڵد پینتـەر. وەرگێپانی: عـەلی عوسمان ياقووب ٢٠ ئەستێڵکە مەزنەکە نووسینی: پیتەر تێرسن. وەرگێڕانی: فارووق هێمەر ٢. گیانەوەرە شووشەیییەکان. نووسینی: تێنیسی ویلیامز. وەرگێپانی: ئازاد حەمە شەریف
٢. ڤاتسیڵف. نووسینی: سیلاڤۆمیر مرۆژەک. وەرگێڕانی: کەریم پەرەنگ ۲۷. جورئەتی کوشتن. نووسینی: لاش نۆرین. وەرگێڕانی: هیوا قادر ۲۸ . کاتە بەسیەرچووەکان، ناپاکی، دیمەنێکی سروشتی. نووسینی: هارۆڵد پینتەر فارووق هێمەر ٢٩. دڵی بای و ئاهو. نووسینی: عەباس مە‌عروفی. وەرگێرانی: دلاوەر قەرەداغی
٣٠. خـاتـوو ژولیـا. نووسینـی: ئـاوگۆست سـتـرنبێری. وەرگێرانی: عـەلی عوسیمـان ياقووب ۲۱. یۆن گابریێل بۆرکمـان. نووسینی: هنریک ئیبسن. وەرگێڕانـی: هـاودەم سـاڵح جاف ٢. جەژنی هەڵسـانەوە. نووسـینی: ئاوگۆست سـترینبێری. وەرگێپرانی: خەبات عارف ٢٠ ز. ئـيــمــپــراتۆپ جــۆنـز. نووســـيـنـى: يۆجـين ئـونـێڵ. وەرکــێـرانـى: د. ئـازاد ﺤﻪﺷﻪﺭﯾﻒ ٣٤. دایکە ئازا . نووسینی: بێرتۆڵد برێشت. وەرگێڕانی: کەریم پەڕەنگ ٢٥. بازنەی تەباشیری قـە‌وقـاز. نووسـینی: بێـرتۆڵد برێشـت. وەرگێڕانـی: کەریم 126 پەڕەنێ ٣٦. ئەسـانسـێرەكە - ئاهـەنگی جـەژنـی لەدایکبـوون. نووسـینی: هـارۆڵد پینتـەر عەلی عوسمان یاقووب ٣٧. بێوەژنەکان. نووسینی: ئاریەل دۆرفمان. وەرگێڕانی: فارووق هۆمەر ٣٨. دڵی سەرباز. نووسینی: دەیڤید فرێچ. وەرگێڕانی: عەبدوڵا سلێمان ٣٩. هەرەسى بەفر. نووسىنى: تونجەر جویجان ئۆغلۆ. وەرگێڕانى: بەکر شوانى ٤٠. باخچەی گێلاسەکە. نووسینی: ئەنتۆن باڤلیچ چیخەف. وەرگێرانی: شیروان مەحموود محەمەد ٤١. شارۆچکەمان. نووسینی: تۆرن تۆن وایڵدەر. وەرگێڕانی: ئازاد بەرزنجی ٤٢. گەڕانەوە بۆ مـاڵ. نووسـینی: هـارۆڵد پینتـەر. وەرگـێـرانی: عـەلی عـوسـمـان ياقووب ٤٣. ئەندۆرا. نووسینی: ماکس فریش. وەرگێڕانی: کەریم پەڕەنگ ٤٤. شەوكار گۆرانییەكانی خێی دەڵێ. نووسینی: یۆن فۆسە. وەرگێرانی: هاودەم ساڵح جاف ٤ە چین. نووسینی: ئێریک ئێدینباری. وەرگێڕانی: دانا ڕەووف ٤٦. یۆلیۆس قەیسەر. نووسینی: شەکسپیر، وەرگێڕانی: عەلی عوسمان یاقووب ٤٧. ئاوی وەستاو. نووسینی: لاش نۆرین. وەرگێڕانی: دلاوەر قەرەدا غی ٤٨. بەرەو دیمەشق. نووسینی: ئۆگۆست ستریندبێرگ. وەرگێڕانی: خەبات عارف ٤٩. شڤایک لە جەنگی دووەمی جیهانیدا. نووسینی: بێرتۆڵت برێشت. وەرگێرانی:
کەریم پەڕەنگ ۰۰ ژیانی گالیلای. نووسینی: بێرتۆڵت برێشت. وەرگێڕانی: کەریم پەڕەنگ ۱ە. پشــیلەیەک لە قــەرا خ کـوێســوانـەیەکی کــەرم. نووســینی: تـێنسی ولـیـامــزْ .
وەرگێڕانێ: فاروق هێمەر.
٢٠ چۆنت پێ خۆشـە. نووسنی: ویلیـام شێكسیپیـر. وەرگێمڕانی: ئـازاد حـە‌مـە
شەریف ۵۳. مـرۆڤـە باشـە‌کـە‌ی سێچوان. نووسـینی: بێرتێڵد برێشت. وەرگێڕانی: کەریم پەڕەنگ 127 ٤. ورژوای نەجیبزادە. نووسینی: مۆلییر. وەرگێڕانی: ئەحمەدی مەلا ه. نەورەس. نووسینی: ئەنتۆن پاڤڵەڤیچ چێخەڤ. وەرگێڕانی: شیروان مەصموود محەمەد ٦ە. پیگماڵیەن. نووسینی: جۆرج بێرناردشـۆ. وەرگێڕانی عەلی عوسمان یاقووب ٧ە. تەرمیناڵ - سێ شانۆنامە. نووسینی: لاش نۆرێن· وەرگێڕانی: دانا رەئووف ٨ە. "ڤۆیتسەک - لیێنتسە و لێنا". نووسینی: گیۆرگ بویشنەر. وەرگێڕانی: کەریم پەرەنگ ه. ژنە گۆرانیبێژی کەچەڵ و وانە. نووسینی: ئیۆژێن ئیۆنێسکۆ. وەرگێرانی:
ئەحمەدی مەلا .
٦٠. خالە ڤانیا. نووسینی: ئەنتۆن پاڤڵەڤیچ چێخەڤ. وەرگێڕانی لە ڕووسییەوە:
شیروان مەحموود محەمەد ٦ - ئۆرێسـتێسێسێ بەش. نووسـینی: ئێسـخـیلۆس. وەرکـێرانی لە یێنانیی کۆنەوە بۆ سوێدی: ئێمیل زیلیاکوس. وەرگێڕانی لە سوێدییەوە: خەبات عارف ٦– "خاکی بێخاوەن. زمانی چیا. خۆلەمێش" سێ شانۆنامە. نووسینی: هارۆڵد پینتـەر. وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: عەلی عوسمان یاقووب
٦٢ مەرگی دانتۆن. نووسینی: گیۆرگ بویشنەر. وەرگێڕانی لە ئەڵمانییەوە: کەریم پەرەنێ.
٦٤ خەونى شەوێكى چلەى هاوین. نووسینى: ویلیەم شێكسپیر . وەرگێپانی لە ئینگلیزییەوە: د. ئازاد حەمە شەریف | خەونی شەوێکی چلەی هاوین |
رێما
�
arê rê ناكر Serden
خەونە ڕاستییەکان
حوسێن نادر (حسو)
2018 ناوی کتیب: خەونە ڕاستییەکان بابەت: رۆمان نووسەر: حوسێن نادر (حسو)
دیزایینی بەرگ: بەرەکات قرتاس تیراژ: 500 دانە نرخ: 4000 دینار ژمارەی سپاردن نۆرەی چاپ: یەکەم 2018 لە بە‌رێسوابە‌رایە‌تی گشستی کتێبخانە‌کسان ژمسارە‌ی سسپاردنی (1804)
ساڵی (2018)ی یێدراوە.
مافی لە چایدانەوەی یارێزراوە سویاس بۆ…
هموو نەو کەسانەی کە یارمە‌تیدە‌رم بوون لە نووسینی نەم رۆمانە‌دا.
ﭺ ﺷــﺘﯿﮏ ﻭﺍﯼ ﻟﻪ ﻣــﻦ ﺩﻩﮐــﺮﺩ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﺩﻩﺭﯾــﺎﯼ ﺧﻪﯾﺎڵﻪﮐــﺎﻥ ﺑﭽــﻢ؟! ﺑﯿﮕﻮﻣــﺎﻥ چیرۆکەکسانی بساوکم، بەڵام بسۆچی مسن
و بــرا بچوكە‌كە‌مـدا ، بــاوكم منــى هە ڵبژاردبــوو؟! هەمیشــە حەزم دەكــرد ئەم مە‌سـە‌لە‌یە‌م بسۆ ڕوون ببێستەوە، بەڵام بساوکم هیج کسات رازی نەبسوو، کە ئەم نهێنیـیەم بـۆ ناشـکرا بکـات، چــونکە پــێش ئە دایـک بــوونم، بــاوکم دیویست نساو لە مسن بنیست هسامون، بەڵام دایکسم سـور بسوو لەسسەر ئەم مە‌سـە‌ثە‌یە، مـن حەزم دەکـرد بـنزانم بــاوکم بــۆچی نساوی هسامونی بــۆ مـن هە لّبژاردبوو وە دواتر یەشیمان بووە؟
بەڵام بساوکم ددیویســت لە کساتی خۆیسدا ئەم مەسسەلەیەم بسۆ ئاشسکرا بکسات، چیونکە بساوکم حەزی دەکسرد زیساتر بسزانم لەسەر ئەو چیرۆکسانە‌ی کە من سەرنجراکێشسبوون، وەک ئەوە وابــوو کە خسۆت لەنــاو چیرۆکەکانسدا بیست،
وشـە‌كانی بــاوکم تــام و بــۆنێكی تایبە‌تیــان هەبــوو، ئەوەش بــا لە‌بیــر نەکەم، هە‌میش‌ه دەنگسی زریس‌کە زریکسی کورسسییە‌کە‌ی بساوکم منسی بێسزار دەکسرد، بەڵام لە راسستیدا ئەمە خسۆی بەهسانەیەکی تسری نووسستنەکانم بـ جیرۆکسانەی بساوکم هەموویسان لەنێبیکسدا بسوون، ئەم کتێبیەش لەنساو سندوقێكدا بـوو، بـیێجگە لە بـاوكم كەس بـۆی نەبـوو سـندوقەكە بكساتەوە،
سندوقە‌كە، سسندوقیکی کسۆن بسوو، کە لە دار "مسازوو" دروسستکرابوو، چسوار دەورەی ســندوقەکە بە خەتێکسی ســوور نەخشــێنرابوو، مسن هسیج کسات سەریێچیم لە یاسساكانی باوكمسدا نەکردبسوو، بەڵام ئەو شسەوە خسۆم یسێ رانەگیسرا، دواتسر خسۆم ئامسادەکرد بسۆ کسردنەوەی سسندوقەکە، یسونکە شەوەكە بساوكم لە سسەفەردابوو، یێنەدەچسوو بگەرێستەوە، هەروهەسا شسار کەش و ههایەکسی بارانساوی هەبسوو، مسرۆڤ حەزی دەکسرد چیرۆکێکێک دوورو و درێسژ بخسوێنێتەوە، منسیش خسۆم لە سسندوقەکە نزیسک کسردەوە،
بەڵام وام هەسست دەکسرد کە سسندوقەکە خەریسکە لسێم دوور دەکەوێستەوە!
کەمێسک ترسسام، دواتسر خسۆم گەیانسدە سسندوقەکە، کە نزێکبسوومەوە،
l شـتێک بە منسی دەگــووت کە دەرهێنسانی کتێنبەکە کسارێکی دروسـت نیسیە ، بەڵام ســندوقەكەم كــردەوە! كە ســهێیری كتێسبەكەم كــرد كــۆن دیــاربوو،
یێسدەچوو تەمەنسی لە تەمەنسی مسن گەورەتسر بووبێست، یەک بە یەک سەیری لایەرەکسانی کتێبەکەم کسرد، هەروهەسا بسۆنی مسردن لە لایەڕەکسانی بەرز دەبسوودوە، هەموویسان هەر ئەو چیرۆکسانەبوون کە بساوکم بسۆ منسی ﮔێرابسوە، تەنیسا یەک چیسرۆک نەبێسێ! ئەویسش چیرۆکسی هسامون بسوو!
دەمویســت بـــزانم ئەو هـــامونە چیـــیە؟ و کێسیە؟ دەبێست ئەوە هەر ئەو هامونە بێت كە سەرنجی باوكمی ڕاكێشابوو؟
بــا بگە‌رێسمە‌وە سسەر باسسی چیسرۆکە‌کە، مسن هسیج کسات نەمتسوانی ئەم جیرۆکە نەبیبر بسکەم! نەک من تەنسانەت هیچ کەسێک ناتوانێبت نە بیبری بکسات و نێسی بێسزار بێست، چیـونکە نەم چیـرۆکە باسـی نەهامە‌تییە‌کسان و دەربەدەرییەک دەربەدەریسانە وایکسرد، یەکێسک لەو کەسسانە ببێستە کەسسێکی یساخی و سـ نەیسدەتوانی رێگسری لە سسەرکردەی نازییەکسان بکسات، بەشسێودیەکی درنسـدانە هەمسـوو شسـتێکی لەنسـاو دەبسـرد، لەلای ئەو تەنیسـا نەتەوەی ژێسرمەن(Germans) گرنگسی هەبسوو و مرۆقەکسانی تسری بە چساوی نەتەوەی ژێسر دەســت ســەیر دەکسرد بەتـــایبەت جولەکەکسان، هەر بــۆیە ه‌سـتا بە دەرکردنسی چە‌نسایە‌ک دژی نەوان، لەو کساتەدا هێزێکسی نهێنی یۆلیسی هەبـوو بەنساوی گێشـتایۆ" ئەم هێنزە یەکێبک لە تونـدترین هێزەکسانی نازییەکسان بسوو، کە بە نهێنسی کارییسان دەکسرد، ئەم هێسزە هەسستا بە دۆزیسنەوە و گرتنسی جولە‌كە‌كسان و ناردنیسان بسوو (کسورە‌ی سۆتاندنی مسرۆی) هەروهەسا کسۆکردنەوە و لەنساو بردنسی زۆربەی ئەو کتێبانەی کە نووسەرەکانییان جولەکە بوون.
ئەو روژە بسوو کە هسامون لەنێسو دوکەڵ و باروتسدا لە دایسک دەبێست، کە جاوەكسانى دەكساتەوە، یەكەمین شت كە دەیبینێبت خسوتنە، یەكەمین دەنسگ کە دەیبیســتێ دەنگسی گسونە و هساواری ســە‌ربازە برینسدارەکان و خەڵکسی بێگونساهە ئەمە ئەو رۆژانەیە كە جەنسگ بساڵی كێشساوە بەسسەر دونیسادا.
لەم جە‌نسگە خۆینساوییە‌دا، بسۆنی مسرۆڤە مردووە‌كسان و خسۆین پسر ببسوو لەنێسو کولانە‌کسان و شسەقامەکانی شسارە‌کاندا، هسسامون لە خیێزانیێکسی جــولە‌كە لەدایسک دەبێست، لە رۆژی چوارشسە‌مە ئەم رۆژە بەلای خێسزانییە‌وە
ڕۆژێکسی پیسرۆز بسوو، بەڵام نە خراپسی شانسسی هسامون، ئەو رۆژگسارە ڕۆژگسارێکی ڕەش بسوو، چسونکە خەڵکێکسی زۆر دەکسوژرێن و نساوارە و بسێ سەرو شوێن دەکرێن، باوکی هامون روو دەکاتە هامون و یێی دەڵێت:
(کسورم ئە‌ونسدەی لە یسادمە ژیسان هەمسووی جە‌نسگە، ئەم جە‌نگسانە تەواو نسابن… هەمـوو جەنگەكـان يـان لەسـەر دیـسنە یـان لەسـەر یـسارەیە یـان لەسەر نساموسە ) .
l ئەمە قســەکانی بساوکی بسوون، کە لە بسن گوێیەکسانی دەی چریانسد، ئەو کساتە بسوو کە هسامون هساواری کسرد: (مسن لە شـوێنێکم، کە نامەوێست لەوێ بم…).
بەڵام كەس لە زەسانی قسسەكردنی هسامون تێنەدەگەیشست، تەنیسا خسۆی نەبێست، دوای چەنسد کاتژمێرێسک، دایکسی هسامون بە خەم و یەژارەوە بە باوکی دەڵێت
- مـن بـسێ ئومێـد نــیم لە ژیــان و نــاتوانم ســە‌ریێچی لە یاســاكانی خــوا ، ئەو كە بە ئـــێمەی داوە، بەڵام حەزم منسداڵەکەمان کـبێبت، بسۆ ئەوەی لە ئاینسدەدا تووشـی جەنسگ نەبێبت،
خۆت دەبینی کە ئەم خەڵکە لە پێناو چی دەمرن ؟!
- بەڵسێ ئسازیزەکەم دەبیسنم… بەڵم دەبیێست خسۆراگربین، هەروهەسا مسن بیسرم لەوە دەکسردەوە کە چەنسد رۆژێکسی تسر ئێسرە بە‌جێبهێڵسین، بسۆ ئەم مەبەسـتەش كەمێـک یسارەم کسۆکردوتەوە کە بچـین بـیۆ شـوێنێکی تسر، حەز دەکەم لەم دۆزەخە دەربچسین، بەڵام دوژمسن هەر چسسوار دەوری ئێمەیسسان داگیر کردووە، دەبێت رێگایەک بدۆزینەوە…
ﺩﻭﺍﯼ ﭼﻪﻧﺴﺪ ﺭﯙﮊێـﮏ، ﺑﺴﺎﻭﮐﯽ ﻫﺴﺎﻣﻮﻥ ﻟﻪ ﺷـﺎﺭێﮑﯽ ﺗــﺮ ﮐﻪ ﺧﻪڵـﮑﻪﮐﻪﯼ ﺯﯾــﺎﺗـﺮ کاتولیـک بـوون خـانوویەک دەکرێت، بـۆ ئەوەی خەڵـک گرفتیـان بـۆ دروست نەکەن، دایسک و بساوکی هسامون بە دراوسسێکانیان دەڵسێن کە ئەوانسێش کیاتولیکن، چیونکە لەو شارەدا هەر کەسێک کە جیولە‌کە بسا، کێشیە‌ی بسۆ دوست دەکسرا ، هەروهەسا خەڵسکەکە بە چساوێکی کەم سسەیریان دەکسرد و شتومەكەكان سێ بەرامبەر بە ئەوان دەفرۆشران.
»
\#
»
چەنسد ســاڵێک تێـدەیەرێت و هــامون دەچێـت بــۆ قوتابغــانە، ئەو ئێســتا لە قوتابخسانەی (عەدە‌ن‌ای تسیّكە‌ڵو دەخوێنێست، لە قوتابخسانە شستیّكی وا فێبر نەدەبـوو کە سـوودی لسێ وەربگرێبت، بەڵام بــاوکی دەی ووت: اکـورم بــرۆ قوتابخــانە، بــۆ ئەوەی لە ئاینــدە ببــی بە کەســێکی ســـەر بەرز).
ئێسێتا هێامون لە تەمەنسی شێەش سێاڵیدایە و دە‌توانێسێ گفتوگسۆ و یساری لەگەڵ منسدالانی دراوسـیّدا بکسات. یەکێسک لە منسدالە دراوسـیّکانیان کە
هسامون زۆربەی کاتەکسانی لەگەڵ ئەودا بەسسەر دە‌بسرد و زۆر ئەوی خسێش دەیسـت نساوی (نیکسۆ) بسوو. نیکسۆ ڕۆژانە دوای تەواو بسوونی زەنگسی قوتابخسانە، بەدوای هسامونەوە دەچسوو تساکو بچسن بسۆ یساری کسردن، پۆژێیک پـێکەوە دەچـوون بـۆ بـازاڕ، لە رێگـادا هـامون بـاسـی خـۆی بـۆ نیکـۆ دەکـرد لە کاتی نوستنی شەوانەدا:
هسامون: مسن شسەوانە خەونسی زۆر ترسسناک دەبیسنم، یێناچێست خە‌ونە‌کسانم ئاسایی بن، وەک خەونەکانی خەڵک.
نیکــۆ: هەموومــان خەون دەبینــین، منـــیش جـــار بە جـــار خەونـــی زۆر ترســناک دەبیــنم. جساری وا هەیسە بەیسانی کە هەڵدەســتمەوە بێجسامەکەم تەربووە، ها ها ها…
هسامون ددیویســت قســەی زیساتر بکسات لەسسەر خەونەکسانی، یسونکە
بەڕاسستی خەونەکسانی جێگسای گۆمسان بسوون، بەڵام لە رێگسادا یەکێسک لە هاویۆلەکەیسان کە نساوی "ویلیسام"ه دەبیسنن، کە بە ویلسی ناسسرابوو، کە نزیـک دەبێـتەوە لە هــامون و نیکــۆ، قســەکانی هــامون دەبڕێـت و پێیــان دەڵێست کە ئەویسش دەیەوێست لەگەڵیسان بچێستە بسازار و پیاسسەیەکی لە‌گە‌لیسان بکسات، لە راسستیدا نەمە یسیێچە‌وانە‌ی حەزی هسسامون بسوو،
ﭼـ
دەناسـ
هاوپولەکەیسان کەسسێکی سەرشسێت بسوو، زۆربەی منسداڵانی گەرەک لەگەڵ ئەودا یاریسان نەدەکسرد و هەندێکیشسیان لێسی دەترسسان، بەڵام نیکسۆ ساڵێک لێسی گەورەتسر بسوو و توانسایی ڕووبەڕوو بسونەوەی ئەوی هەبسوو.
دواتــر ئەوان دەچـن بــۆ بینینسی دوکــانە پاسـکیل فرۆشــە‌کانی نێسو بــازاڕ،
هسامون زۆر حەزی دەکسرد پاسسکیلێکی هەبێست، بەڵام بساوکی دەی ووت:
(کاتیّسک وەرزی قوتابخسانە تەواو بیّست، ئەو کسات دەتسوانم بسۆت بکسرم)،
بەڵام نیکسۆ خەیساڵی لەلایەکسی تسر بسوو، هاوپولەکەشیان دەیویسست بچێبت بۆ بینینیی جلسی ژێبردوەی کچسانە، بەڵام نیکسۆ بە هاوڕێبەکسانی دەڵێبێت کە حەز دەكسات بگەڕێستەوە بسۆ مساڵ، چسونكە هەسستێكى ناخۆشسى هەبسوو،
لەبەر ئەوەش دوای چەنـ
هاویوٹە‌کە‌یسان دەچێستە نزیسک میسوە فرۆشـێک و سـێوێک دە‌دزێست، کە میسوە
فرۆشــە‌كە ئەم دیسمە‌نە دەبینێست یە‌كســە‌ر بە دوایسدا ڕادە‌كسات، نیکسۆ و هسامونیش لە ترسسان ڕادەکەن و لە کساتی ڕاکسردن لە یەکتسر وون دەبسن، دوای کاتژمێرێیک نیکسۆ و هسامون لە یاریگسا کسۆنە‌کە‌ی نزیسک مساڵی خویسان کە لەبەر جەنسگ کەس یساری لەنساوەوەی ناکسات، یەکتسری دەدۆزنەوە.
ه‌ردووکیسان زۆر ترساون و حەز نساکەن بگە‌رێسنە‌وە بسۆ مساڵ، تسا درەنگسانی شەو لە یاریگا دەمێننەوە تا ئەو کاتەی هامون بە نیکۆ دەڵێت:
- هەر دەبێست بگەرێیسنەوە بسۆ مساڵ، جسا چ ئێسستا بێست یسان بەیسانی،
دڵنیام ویلیش ئێستا لە ماڵەوەیە، باشترە ئێمەش بگەرێینەوە.
نیکسۆش کە هێشستا تسرس لە گیانیسدا مساوە روو لە هسامون دەکسات و دەڵێت
- بەڵێ، راستە، کەواتە بابرۆین…
کە نزیسیک دەبسنەوە لە گەرەک، دەبیسنن دوو ئوتسیومبێلی سسسەربازی و خەڵكێكێسی زۆر لە گەرەكسیدا كۆبسونەتەوە، هسسامون تسسرس لە گیسسانی دەنیشێت، یەکسەر دەیەوێس بچێستە مساڵەوە و لە دایکسی بیرسێت کە ئەم ه‌مسوو خەڵسکە بسۆچی لە گە‌رە‌کسدا نامسادە‌بوونە؟! هسامون کە دەگساتە بەر دەرگسا و دایکسی دەبینێست، دایکسی لێسی نزیسک دەبێستەوە و یەکسسەر لە باوەشسی دەکسات، چسونکە تسرس بە لای ئەویشسدا رویشستبوو، چسونکە ئەو تەنیسا منسداڵی ئەوان بسوو، کاتێبک هسامون بە سەرسسورمانەوە ئە دایکسی پرسیار دەکسات، چسی ڕوویسداوە؟! بساوکی کە لەسەر کۆرسی دانیشت بسوو،
بە توڕەبوونێكی زۆرەوە، بەهامون دەڵێتێ
(ئەم خە‌ڵسسكە، لە یێنسساو مردنسسی هاویۆلە‌كە‌تسسانە‌وە لەم کسسولانە‌دا ئامـــادەبوونە، کە ئەمــرۆ لە دوای دزینـــی ســیێوێک، یـــۆلیس بەدوای ئەودا رایکسردووە و نەویسش ترسساوە، لە راکسردن بەردەوام بسووە، یۆلیسسیش بە یەک فیشــەکی لە یشتەســەری ئەودا، تەواوی کسردووە. وایسان زانیسوە کە دزیکی جولە‌کە‌یە).
هامون نێمو چساوانی گسرژ دەبێم و یەکسـەر دەست بە گریسان دەکسات، و بە خەم و یەژارەوە دەجێستە ژوورەکەی، شسەو هسامون خەوی لێناکەوێست لە ترسان تسا بەیسانی، بەیسانی کە دادێست، هسامون و نیکسۆ لە کلێسا یەکتسر دەبینسنەوە، بساس لە ڕووداوەكەی دوێنسێ بسۆ یەكتسر دەكەن، ئاشىكرابوو كە دایسک و بساوکی نیکسۆ ڕووداوەکەیسانی بسۆ گیێڕابسووە، بسۆیە نیکسۆ بە هسامون دەڵێت
- بە راستی من زۆر ترسا بووم، من نەمدەویست نەم رووداوە روو…
هامون قسەكانی لێ دەبرێت و دەڵیت:
- ئەمە هەڵەی تسۆ نەبسوو، هەڵەی خسۆی بسوو، کەواتە خسۆت تاوانبسار مەكە.
لە دوای ئەم قسانەی هامون، نیکۆ کەمێک هاتەوە سە‌رخۆی و ووتی:
- لە ئەمسرۆ بەدواوە، مسن و تسۆ دەبێست ئاگامسان لە یەکتسر هەبێست و پـیێکەوە دەچـین بـسۆ بـسازاڕ و یـساری لەگەڵ یەکتــر دەکەیــن، حەز نــاکەم کەسیکی تر ببیّت بە هاورێی نێمە و رووداوێکی ئەوها دووبارە ببیّتەوە.
هامون نیمچە زە‌ردە‌یە‌کی دەرخست و ووتی:
- باشە، هاوریگیان.
دوای تەواوبـوونی مەراسـیمەکە. هــامون و نیکــۆ یــێکەوە دەچــن بــۆ یـاریگـــا کسۆنەکە، لەو کساتەدا هەورەکسانیش ئامسادەبوونی خۆیسان بەدەردەخەن لە بارینی باران، هەردووکیان دادەنیشن و گفتوگۆ دەکەن:
هامون: ئەمشەو دێیت بۆ ماڵی ئێمە؟
نیکۆ: ئمم… نازانم، گەر دایکم رێگەم یێ بدات.
یـاش تێیەربـوونی چەنـد کاتژمێرێسک بەسـەر گفتوگـۆ و یـاریکردن، نیکـۆ بە هامون دەڵێت:
ه‌ورە‌كسانیش دەستیان کسرد بە بساران بسارین، یێویسـتە بگە‌ڕیینە‌وە، وەرە
یێکەوە تا ماڵەوە رابکەین ، بزانم کێ دەباتەوە؟
هامون: باشە بەڵام یێدە‌یێت من بیبەمەوە…
نیکۆ: دەی ئامادەی؟! یەک، دوو، سێ…
دوای ڕاکردنیسان، هسامون لە ڕاکسردن سسە‌ردە‌کە‌وێت بەسسەر نیکسۆدا، نیکسۆ ه‌وایە‌کی زۆر دەخاتە نێو سییە‌کانییە‌وە، و بە هامون دەڵێت:
- مسن… مسن یسێم سسەیرە کە بەم شسێودیە رادەکەی، بەڵام شسەرت بێست جاریکی تر من بیبەمەوە.
- هیوادارم، بەڵام نێستا دەبێت بچین، وانە‌کانمان بخوێنین.
کە نیکسۆ دەگساتە بەر دەرگسای مساڵەوە، دەبینێت بیاوێسک لە ماڵەکەیسان دێسێ دەرەوە، نیکسۆ دەیزانسی کاتێسک بساوکی لە مساڵ نیسیە، دایکسی شسەوانە لەگەڵ ییاوە دەوڵەمەندەکانی شار کات بەسەر دەبات.
چـــونکە بـــاوکی نیکــۆ خـــاوەن کومپانیــایەکی مەشــروب (ئەلکەول)بـــوو و ئەویسش تسا درەنگسانی شسەو لەگەڵ کسجە جوانەکسانی شسار رایسدەبوارد،
ئەوان یـیێچەوانەی دایـک و بـاوکی هــامون بــوون. بــاوکی هــامون بەیانیــان تـا ئێموارە لە دوکـانێكی بچـوکی بەرگـدروون کساری دەکـرد و دایکیشی کساری جل شۆردنی دەکرد، ئەم دوو خێزانە زۆر لە یەکتر جیاوازبوون.
دوای س یەیوەنسدییەکانییان وەک خسۆی مساوەتەوە، دەتسوانین بڵێسین یتەوتسر بسووە لە جساران، لەو مساوەیەدا خەونەکسانی هسامونیش جیساوازتر ببسوون لە
جاران بِسۆ نمـوونە شـە‌وێک هـامون لە خە‌وە‌كە‌یـدا فریشـتە‌ێک دەبینێت، کە
بە سسەبەتەیەکی پسڕ لە ئسارەزوو بە ڕووی ئەودا دەچێست، بەڵام هسامون ئە ترســان ناتوانێـت هیچیسان لسێ هە‌ڵبژێرێـت، لە دوای نەو خەونە، ئەو واهەست دەکسات کە هێزێکسی نادیسار چسووە‌تە نێسو گیسانی، وەک ئەوەی بڵـیێن ســروشاوەحی) بێـت، بەڵم هسامون ئەمجارەیــان نایەوێـت بــۆ نیکــۆ باس بكات، چونكە دەترسێت نیكۆ باوەڕی یێ نەکات.
بەیسانی کە دادێست هسامون بەرەو قوتابخسانە دەچێست و بێزارییەکسی تەواوی یێسوە دیسار بسوو، بەڵام نەیسدەتوانی وەسـفی بێسزارییەکەی بکسات،
هستی دەکسرد کە ش‌س‌تێکی ناخۆشسی بە‌سسە‌ردێت، هسامون لە‌قوتابخسانە‌دا هیج شتیک بەرووی خۆیدا ناهینیت و تەنیا لەگەڵ نیکۆ گفتوگۆ دەکات.
کاتێسک ماموسستا دەسستی کسرد بە وانە وتسنەوە، هسامونیش یێنوسسەکەی نەدەسـت دەگرێست و خەریکسی وێنەکێشــان دەبێست، دوای کانتژمێرێسک، کە ﺯەنگسی قوتابخسانەکە لێسدەدرێت، هسامون لە نیکسۆ نزیسک دەبێستەوە و بە یەروشـییەوە پێسی دەڵێست کە حەزدەکــات بگەڕێسنەوە بــۆ مــاڵ، چــونکە ناتوانێت بەم شێوەیە لە قوتابخسانە بمێنێتەوە، نیکسۆش قبسوڵ دەکسات و دەجن بەرەو ماڵەوە.
کە هسامون دەگەرێستەوە بسۆ مساڵ نازانێست چسی بکسات، دوای چەنسد خولەکێبک، دەچێبت کە وانەکسانی بغوێنێبت، بەڵام نسا… ناتوانێبت، دواتسر بــۆ بینینــی نیکــۆ دەچێـت و داوای لسێ دەکــات بسۆ کــات بەســەر بــردن لە مساڵەوە بجسنە دەرەوە، نیکسۆ کە تەماشسایەکانی نادڵنیسایی پێسوە دیساربوو،
قبوڵی کرد و ووتی: ادەچین بۆ یاریگایە هەمیشەییەکەمان).
هامون و نیکسۆ تسا درەنگسانی شـەو نە یاریگسا کسات بەسـەر دەبەن، هسامون باسی (کساتژمێر)هکەی خسۆی بسۆ نیکسۆ دەکسات، کە بساوکی بەبسۆنەی زیرەکسی و لێە‌ساتووی لە قوتابخسانەدا، بە دیساری بسۆی هێنساوە، بەڵم هسامون هێشێنا دایکسی زیساتر خۆشدەویست لە بساوکی، چیونکە هەمیشـە ئەو دایکسی لە هزر دابوو، نیکۆش دەست دەکات بە گفتوگۆ کردن و دەڵێت:
ئەم یاریگـایەش یێشـتر خەڵکێکی زۆر ڕوویـان تێدەکرد، بـۆ بینینیی یـاری بەیســبۆڵ، بەڵام ئێســتا تەنسانەت كەس سەیریشــی ناكسات، لە نسێمە بییتە‌دە‌ر.
تــا درەنگــانی شـەو هــامون و نیکــۆ نە یاریگــایەکە دەمێنــنە‌وە، دواتــر بە گفتوگسۆ کسردن ریگسای مساڵەوە دەگسرنە بەر، نەوان لە گفتوگسۆ بەردەوام دەبین، کە لە مساڵی نیکسۆ نزیسک دەبینەوە، دەبیسنن کوڵنەکەیسان یسر بسووە لە خەڵسک و سسە‌ربازی نسازی، بەڵام ئەمجارەیسان سسە‌ربازانیکی زیساتر ئامسادە ببسوون، دایکسۆ کە لە پسێش دەرگسای ماڵیسانەوە وەسستابوو،
یەکسـەر دەسـتی نیکـۆ و هسامون دەگرێست و دەیانبــاتە مساڵەوەی خۆیسان،
پاشـــان بە پەژارە و ترســێکی زۆرەوە، بە هـــامون دهێێست کە و بساوکی تۆیسان دەست بەسسەر کسردووە، چسونکە یەیوەنسدیان لەگەڵ حزبسی کۆمۆنیسـتیدا هەبـووە. ئەو شـە‌وە هــامون لە مــاڵی نیکــۆ مــایەوە، بەڵام هسامون ئاگسای لەوە نیسیە کە دە‌ربساری رووداوەکە درۆی لەگە لْسدا کسراوە،
شسەو دەڕوات و کساتژمێر نسزیکەی چسواری بەیسانیە، هسامون هێشستا نەنووسـتووە و لە نساو جێگسادا بیسر لە دایسک و بساوکی دەکساتەوە، لەو کساتەدا گسوێی نە دەنگێسک دەبێست! بەدوای دەنسگەکەدا دەجێست و دەبینێست دایسک و بساوکی نیکسۆ لەسسەر مێسزی نسانغوادن دانیشستوون و بە هێواشسی لەگەل یەکتر گفتوگۆ دەکەن:
دایکسی نیکسۆ: یسیّم سسەیرە…! ناسسان نیسیە، جسولەکە بیست و خسۆت بە
کاتولیک دا بنێیت.
بـــاوکی نیکــۆ: کاتێسک ییاوەکەیسان دەســت بەســەر کــرد، یەکێسک لە هاوڕێیەکسانم کە پسەداری سسەربازییە، ووتسی دەیسبەن بسۆ (ئاشویسست) 1 ،
بەڵام ئەوەی هەسستی منسی برینسدار کسرد، ئەوە بسوو کە ژنەکە لەلایەن چەنـد سەربازێكى نـازییەوە دەسـت درێـژى سێكسـى كرابـووە سـەر، ئەو هەر لە ماڵە‌کە‌یس‌دا گیسانی لە‌دە‌سس‌تدا… دیمە‌نێکسی زۆر تراژیس‌دیایی بسوو بەراستی…
دایکسی نیکسۆ: مسن نسازانم چسی بەسەر هسامونی دامساودا دێسێذ بەراسستی مسن ﺯﯙﺭ ﯾﻪﺭﯾﺸــﺎﻧﻢ ﺑــﯚ ﻫــﺎﻣﻮﻥ، ﭼــﻮﻧﮑﻪ ﻫــﯿﺞ ﺷــﺘﯿﮏ ﺟﯿﮕـــﺎﯼ ﺩﺍﯾــﮏ ﻭ ﺑـــﺎﻭﮐﻪ ، لەوەش كە نازییەکان بەدوای هامونیشدا بگەرێن.
هامون كە گوێبیستی ئەم قسانە دەبێبت، هەمـوو گیسانی دە‌لە‌رزێبت، دواتسر دەیێستە ژێس بەتسانی و فرمێسک لە جاوەکسانی دێسنە خسوارەوە، هەرجەنسد
¹ - نە جەنگـ
ه‌نسدیکیان لەسسەر شسە‌قامە‌کان دە‌کسوژران و هە‌نسدیکیان دەسست بەسسەر دەکسران و نەدەگەڕانەوە، نازییەکسانی ئەوکسات هەسستان بە جینوسساید (هۆلاکوسست) کردنسسی جوٹەکەکسان، ئەو کسات زۆرێسک ئە خەڵسکەکە ناچیسار دەکسران خۆیسان بسیۆ خۆیسان گسۆرێهەڵكەنن، دوای تەواو بسوونی جەنگسی جیەسانی دوودم، سسوتاندن و ژەهسراوی بـوون بە غــاز، وەک هۆکارەکــانی ســەرەکی کــۆژرانی جوٹە‌کە‌کــان دیــاری کــرا، لە نێسو شەش ملیۆن کەسدا تەنیا چەند کەسێک توانییان لەم شوێنە ڕزگار بن.
ﮔﺮﯾــﺎﻧﻪﮐﻪﯼ ﺑﻪ ﻫێﻭﺍﺷـﯽ ﺑــﻮﻭ، ﺑﻪ
لە کاتی سرینی چاوەکانی بە دەنگێکی نزم لە هامون دەیرسێت:
بۆجی دەگریت؟
هـ
بـداتەوە، نیکـۆ پێیـوایە هۆکـاری گریـانەکەی دەزانێیت، بەڵام لە راسـتیدا ئەو نازانێست چسی بەسسەر دایسک و بساوکی هامونسدا هساتووە. نیکسۆ کە دەبینێـت یرسیارەکەی بسێ وەڵام مساوەتەوە دەچێـتە سسەر تەخستەکەی و دخە‌وێت.
کە بەیسانی دادێست، نیکسۆ دەچێستە لای دایکسی خسیۆی و سسەبارت بە ڕووداوەکە پرسیاری لسێ دەکسات، لە وەڵامسی پرسیاری نیکسۆ، دایکسی پیێسی دەڵێست کە چسی بەسسەر دایسک و بساوکی هامونسدا هساتووە، هەواڵەکە بەتەواوی نیکــۆ غەمبــار دەکــات، چــونکە نیکــۆ کەســێکی هەسـت ناسـک و خەمغۆر بـوو، بـۆ مـاوەی چەنـد یۆژێک دایکی نیکـۆ ناهێڵێت هـامون و نیکـۆ بچــنە قوتابخسانە و لە دەرەوە یساری بسکەن. ئەم کسارش بـــۆ یاراســتنی ژیسانی هسامون بسوو، هەروەسا بسۆ ئەوەی کێشـەیان بسۆ دروست نەبێست لە
لای دراوســێکانیان، چــونکە هەر کەســێک زانیبـــای هسامون لەلای ئەوانە،
ئەوا دایـک و بــاوکی نیکـۆش دەسـت بەسـەر دەکــران، ئەم چەنــد رۆژانە بــۆ هسامون و نیکسۆ وەک چەنسد سساڵێک لێەساتبوون، دوای تێپەڕبسوونی چەنسد هە‌فسـتە‌یە‌ک، دایکسـی نیکسۆ لەبەر ترسسی دووبـــارە بـــوونە‌وە‌ی رووداوی هاوشــێوە بــۆ ئەوانــیش، دەســتی هـــامون دەگرێــت و دەیەوێــت رادەســتی حكــومەت بكسات، بەڵام دواتسر بیسر دەکساتەوە کە ئەمە کسارێکی دروسست نیسیە، گەر بیسدات بە حکسومە‌ت نەویسش وەک منسدالە‌کانی تسر لەنساو دەبرێـت. دواتــر بیسر نە هساورێیەتی نیکسۆ و هسامون دەکسانەوە، لەبەر خسویە‌وە دەڵێست، (پێویسستە بسۆ مساوە‌یە‌کی کسورت بیسدە‌م بە فێلێمینـگ" کە دوو سـاڵ پـیێش ئێسـتا منـداڵێکیان هەبـوو بەنساوی ویلـی، کە لەلایەن یۆلیسەوە بە هەڵە دەکوژرێت).
کە دەجێستە لای نەوان، نیسو کساتژمێر قسسەیان لەگەڵسدا دەکسات، دواتسر ئەوانـیش رازی دەبـن کە هــامون جێگــای کورەکەیــان بگــرێتەوە، دوانــر ئەم مەسەلەیە لە نیّوان ئەو دوو خیّزانە وەک نەینییە‌ک ددمیّنیّتە‌وە.
هـامون ئێسـتا دایـک و بساوکێکی تــری هەیە، واتە دوو بە‌خێسوکە‌ری هەیە، خــۆی ئەم راسـتیە دەزانێـت، بەڵام هیچــی لە دەسـت نــایەت، لەم بەیــنەدا تەنیسا كەسسێک كە دەتوانێست لەگەڵ هسامون دەردەدڵ بكسات، نیکسۆی هساورێیەتی، لەمەوبەدوا نیکسۆ دەچێست لە دەرگسای مساڵی هسامون دەدات، و داوای لێسدەکات پسێکەوە بچسن یساری بسکەن و جسار بە جساریش بەرەو یاریگسایە کسۆنەکە بچسن، ڕۆژێکیسان هسامون و نیکسۆ لە یاریگسایەکەدا دانیشــتبوون و گفتوگۆیــان دەکــرد، لە ناکــاو هــاواری خەڵــک و دەنگــی ئاگسادار کسردنەوەی شسار دەکەوێستە گوێیانسدا ، هێشستا جەنگسی جیەسانی دوەم تەواو نەبسووە، بەڵام یێسدەچیێت جەنگسی جیەسانی سسێیێیەم دەسستی یێکردبێسێت، چسسونکە خەڵسگەکە هەریەکەو بەرەو شسوێنێک رایسسدەکرد،
هسامون و نیکسۆش بە شـێوەیەکی گومانساوی یەکسـەر بەرەو مساڵ دەچسن، لە رێگــادا هەرکەسـێک کە دەبیسنن، گریسان و پێکەنینسی پێسوە دیسارە! ئەم تە، حـــالە‌تیکی دە‌گـــمە‌ن و ترســـناک بـــوو، لە یـــیّش ه‌ردووکیــان، ه‌رچۆنێـک بێـت نیکــۆ بەردو لای دایکــی دەچێـت، دەیەوێـت
بزانێـت چـى روویــداوە؟ کە دەچێـتە ژوورەکەی، دەبینێـت دایکــى بە داهساوی دانیشـتووە و خەریـسکە دەگریێـت، لێسی دەپرسـیێت چسی ڕوویـسداوە؟ بــۆچی دگریت؟
دایکسی نیکسۆ: نەوە گریسانی خۆشسحالییە کسورم… هیستلەر بسۆ نسێمەی کاتولیکە‌کسان هسیج گرفتسی دروسست نەدەکسرد، بەڵم خەڵکێکسی زۆری بە
بێگونسی کوشست… ئەمە شورشسێک بسوو کە مروڤسایەتی خەونسی یێسوە دەبینسی، نازییەکسان شکسستیان هێنسا، ئیتسر کەس مەحکسوم بە مەرگ ناکرێت نەو کساتەدا بێسدەنگییە‌ک تەواوی ژوورەکەی دا پوشــیبوو، هسامون وتی:
خۆزگە دایک و باوکیشم ئەو ڕۆژەیان بە چاو بینیبا…
دایکی نیکۆ: هامون و نیکۆ هەردووکتان وەرنە باوەشە…
یساش چەنسد خولەکێسۆ فرهێسـکەکانی دایکسی یساک دەکساتەوە و بە هامون دەڵێت
- با برۆین تا ئێمەش لەم خۆشیە بێبەش نەبین.
- برۆین.
ئەو رۆژە بەشێک لە ناخۆشبیەکانی هسامونی لەنساو بسرد، چسونکە دایسک و بـ
خەڵکسی تسریش، هسامون زۆر خوشحاڵ نیسیە، بەڵام نەمە خۆشـترین سـاتی ژیسانی بسوو، نەم کۆتسایی جە‌نسگە بە تەواوی ژیسانی خە لکسی گسۆری، بە
ﺷێﻭەﯾەﮐﯽ ﺗﺮ، ﺋەﻣە ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺧەﻭێﮑﯽ ﻧﺎﺧﯚﺵ ﺑﻮﻭ.
\approx
.
دوای تێیەڕبـوونی 10 سـاڵ، هێشـتا پەیوەنـدییەکانی هــامون و نیکــۆ وەک خسۆی مساوەتەوە، هەردووکیسان گەورە بسوونە و سسمێڵیان هساتوون، هەروهەسا کەمێـک زیــپکەی گەنجییــان پێــوە دیـــارە، بەڵام هێشــتا کاریگەریەکــانی جەنــگ لەنــاو نــاخى هامونــدا زینــدوون، هێشــتا شــەوانە هەنــدێک جــار خەونىى ترسناک دەبینێت، ترسناکتر لە جساران، زۆربەی کسات ئافرەتێیک دەبینێت بە جلسی سـپی و خوێنساوی کە بسانگی دەکسات: اکسورم مسن لێسرەم،
وەرە بـسۆ لام…)، دەروات، بەڵام ئەو دەبێـــت.
ه‌نسدێک کساتیش ییاوێسک دەبینێست کە هەمسوو گیسانی سسوتاوە و هساوار دەکسات، بەڵام کەس ناتوانێست ڕزگساری بکسات. هسامون کە ناتوانێست یسارمەتی ئەو ییساوە بسدات، خسۆی بە گوناهبسار دەزانێت. هەرچۆنێیک بێیت ئەم شستانە بسۆ هسامون ببسوون بە شستانێکی ئاسسایی، وەک چسۆن بڵێسین لە‌گە‌ڵیـدا راه‌ساتبوو، نە‌مسانە لە‌لایە‌ک‌بی تسریش هسامون و نیکسۆ فێسری جسگەرە کێشسان ببسوون، جسار بە جساریش سسەردانی مەیغانەکانیسان لە بە‌یسانیە‌کی سساردی مسانگی شسوباتدا، هسامون و نیکسۆ دە‌چسوون بسۆ ، تە ، کە لە دەرەوەی قوتابخانەشــدا یەیوەنسـدی یتەویسان هەیە یسێکەوە، ئەوان زیساتر بسرا بسوون بسۆ یەکتسر تسا هساورێ ، هسامون لە رووی دارایسیە‌وە گسوزە‌رانی بساش نەبسوو، بسۆیە کەم کەس هساورێیەتی دەکسرد، بەڵام وەک یێشستر باسسمان کــرد، نیکــۆ لە رووی دارایــیەوە دەوڵەمەنـــد بــوو، هەروهەـــا كەســێکی خــاکیش بــوو، پــارە و پــوڵ لای نیکــۆ شــتێکی وا گەورە نەبــوو کە لافــی یێبێبێدات، بێبە هەنسدێک لە هاویولەکانیسان لەچەریسان ²بێبێدەبرد،
ئەو كاتسانەی زەنگسی قوتابخسانە لیێسدەدا، ئەم دووانە هەمیشسە یسێكەوە دەچین بیۆ دەرەوە و پیێکەوە نسان دەخسون، ڕۆژێکیسان هسامون بەهسۆی خرایسی حسالى و سەرئێشسە دەیویسست بگەرێستەوە بسۆ مساڵ، بسۆیە داوا لە نیکسۆ دەکسات کە لەگەڵیسدا بچێستەوە بسۆ مساڵ، نیکسۆش داواکەی قبسوڵ دەکسات و لەگەڵیسدا دەچێست، دوای چەنسد خولەکێسک لە رێگسا رویشـتن، نیکسۆ دەست لەسەر شانی هامون دادەنێت و یێی دەڵێتێ
- بۆجی بێدەنگی؟ نەمرۆ خۆشحاڵیت یێوە دیار نییە! شتێک بڵێ؟؟
- یەیڤم نیە بۆ ووتن…
- باشـە، ئەوە گە‌یشـتین بە مساڵ، بە لام تسۆ دەبێست یسێم بلێسی کە ئەمسرۆ بۆچی یەریشان بوویت؟
- من سەر نێشە‌م گرتووە، وابزانم شەوانە كەم دە‌خە‌وم.
- باشە، كەواتە ماڵئاوا.
- مالنساوا .
ئەو ڕۆژە هسامون بە هسیج شسێوەیەک لە مساڵ نهەساتە دەرەوە، یێسدەیێت شتێک بیسزاری کردبێست بچێست سـەیری تسی قسی بکسات، بەڵام ئەمەش یسارمەتی نەدەدا بسۆ هسێمن بسوونەوەی، بسۆیە دوای خسواردنی نسانی ئێسوارە، هسامون دەیویست وانەکسانی بخوێنێست، بەڵام بەهسۆی سـەر ئێشـە‌وە ناتوانێست، لەوانەیە بەهسۆی خەونەکسانییەوە بێست، بە هەرحساڵ، هسامون دادەنیشێت و لەبەر خۆیەوە دەچریێنێت و دەڵێت:
(مسن هەرچەنسد بەش بە‌حسالی خسۆم بیسر دەكەمەوە، دەزانسم كە ئسێمە‌ی مسرۆڤ یێویسستیمان بە چەنسد ژیانێسک هەیە، بەڵام نە کسوێ و نە چ کاتێکسدا، دیسار نیسیە. ئەم ژیسانە شسە‌فاف نیسیە، دەبێست مانسای ژیسان رەنگاورەنگ بكرێت).
دەنگسانی شەو دادێس و هسامون بیسر دەکساتەوە و بیسر دەکساتەوە، لە هەر جەنسد خونەکێسک فکرێکسی خەیساڵی دەکەوێستە مێشسکی، دواتسر بیسر نە تراژیـدیاکانی ژیـان دەکـاتەوە، بەتـایبەت جەنـگ، بە قــوۆای دەچێـتە نێـو بیرکـردنە‌وە‌ی جە‌نگـدا، کە بـۆچی دەبێت جەنگ هەبێت؟ ئەم جە‌نگـانە لە
یێنساو چیسیە؟ هەموویسان نە یێنساو یەک خسوا دەجەنگسن، بسۆچی دەبێنت ه‌موویسان لە یێنساوی بجە‌نگسن مرۆڤایەتیسدا دابەش بکسات؛ هسامون خەوی لیێسدەکەوێت. لە خەوەکەیسدا دایکسی دەبینێست، بە جلێکسی سسپی لە خانوویەکسدا، کە دیوارەکسانی بە رەنگسی سسوور دایوشسراوە، لەوکساتەدا بسانگی کسورەکەی دەکسات… هسامون بەرەو لای دایکسی دەچێست، بەڵام دایکسی بەرەو دواوە دەگەڕێستەوە! دەچێست بسۆ دەرەوەی خسانووەکە، هسامون دەچێست بە دوای دایکیسدا، بەڵام ئەو بسزر دەبێت؛ هسامون لە دەرگسایەکە نزیسک دەبێستەوە، کە دەرگسایەکە دەکساتەوە،
دەبینێست لە بیابانێكسیدایە! سسەیری ئاسسمان دەکسات، ئاسسمان سسوور هە دایکسی بسدۆزێتەوە، بەڵام دەنگێبک لە یشستەوە بسانگی دەکسات: (هسامون،
هـ
جسوبەرگێکی رەش، سسەرتایای هسامون دەلەرزێست لە ترسسان، هسامون بە سەرسورمانەوە یێی دەڵێتێ تۆ کێیتێ؛
کـ
خەونەكە بزانین…
هامون من…
کسچەکە قسسەکانی لسیێ دەبریست و یەکسسەر بەرەو لای رادەکسات، بەڵام هامون یەکسەر لەخەو هەڵدەستێتەوە.
کە هسامون بەخەبەر دێستەوە دەبینێست هەمووگیسانی تەر بسووە، جاوەکسانی یاک دەکساتەوە و تەماشسای یەنجەرەکە دەکسات دەبینێت بەیسانییە ، کساتی قوتابخسانەیە، بە مێشـکێکی زۆر مانسدووە هەڵدەسـتێت ناوێسک بە دە‌سو چاویسدا دەکسات، نسانی بەیسانی دەخسوات، دوای چەنسد خولەکێبک دەچێبت بەدوای نیکسۆدا و دەرۆن بسۆ قوتابخسانە، لە رێگسادا هسامون چساوی بە کچێبێک دەکەوێبێ لە بینینسی ئەو تێبر نابێبێت، لە دوای هەر هەنگساوێکی کـــڃەکە، هەنگاوەکـــانی هـــامون بەدەوای کــچەکەدا دەچـــن، بەردەوامە لە سەیر کردنسی کسچەکە، تسا ئەوەی نزیسک دەبسنەوە لە قوتابخسانە، بەڵام کـچەکە لێسی وون دەبێست، دواتـــر نیکسۆ بە هسامون دەڵێست کە بچسن جگەرەیەک بکێشن…
کە دەچسنە یشستەوەی قوتابخسانە بسۆ کیشسانی جسگەرە، هسامون بە نیکسۆ دەڵێتێ تێنیبا هساورێی منسی کە دەزانێت چیی بەسەر ژیسانم هساتووە،
سویاس بۆهەمیشە مانەوەت لەگەڵ مندا.
نیکسۆ: یێویسست بەم قسسانە ناکسات هاورێگیسان… ئەمە ئەرکسی مسنە،
دەبێت هەمیشە ئاگامان لە یەكتر هەبێت.
چەنسد خونەکێسک تێسدەیەرێت و دواتسر دەگەرێسنەوە ژوورەکەی خۆیسان،
کانێبک هسامون دەچێبتە ژوورەکەی، دیسسان چساوی بە کسچەکە دەکەوێست!
وادەزانێبت خەونە، چاوەکسانی دادەخسات و دەیکساتەوە دەبینێبت خەون نیسیە و راســتییە، لە‌وکــاتە‌دا ماموســتای نسایینزانی دێستە ژووردوە وبە‌دە‌نگێکــی ﺯﯙﺭ ﻧﺎﺧﯚﺵ ﻭ ﻧﺎﺣﻪﺯﻩﻭﻩ ﺩﻩڵێت:
(هەر کەسێک لەسەر جێگایی خۆی دانیشێت).
ماموسـ
قوتابیەکانی دەڵێت:
(هساویوٹیکی نوێمسان هەیە کە ناویّجوٹیسا"یە، هەمووتسان بەخێرەساتنی بكەن).
هموو قوت‌ابییە‌ك‌ان بەخێرەساتنی دەكەن و هسامونیش لەو ك‌ساتە‌دا سسەیری جونیسا دەکسات، ماموسستا دەسست دەکسات بەوانە وتسنەوە، دوای جەنسد خونەکێسک ماموسـتایەکە تەماشـای قوتابیە‌کـانی دەکـات، دەبینێس هــامون هسزری لای دەرسـە‌کە نیسیە و سسەیری جولیسا دەکسات، لەناکساو ماموسـتا بانگی دەکات:
(هسامون دە‌كرێست ئە‌وشـتانە‌ی کە مسن باسسی لێسدە‌كە‌م بسۆ ئسێمە دووبسارە
یکەیەوە؟!).
ه‌مـوو قوتابییە‌كسان بە‌شـیۆازێكی سسەیر ڕوویسان كسردە هسامون، بەتسایبەت جوليا .
هامون: نەخێر…
ماموستا: كەواتە ئاگات لە دەرسەكە بێت.
جولی دەکەوێستە سـەر لێوەکسانی جولیسا، هسامون لەو کساتەدا شسەیدای جاوەکسانی دەبێست، بەڵام بەتەواوی شسەرم دایگرتبسوو، نەک لەبەر قوتابیەکسان،
لەبەر نیکـــۆی ، کاتژمێرێسێک تێســدەیەرێت و قوتابِضـانە لێـدەدات، هـامون و نیکـۆ دەجـنە نێـو بــاخچەی قوتابِضـانە‌دا و گفتوگۆ دەکەوێتە نێوانیانێ هامون: ئەو کچە نوێیە هەر سەیری منی دەکرد!.
نیکۆ: ئەمرۆ هەموومان تەماشای تۆمان دەکرد، ها ها ها…
گفتوگــۆیەکەی ئەم دووانە بەردەوام دەبێـت، تــا ئەوەی جولیــاش دێـتە نێـو بــاخچەی قوتابغــانەدا، یەکێـک لە کیە‌کسان نزیـک دەبێـتەوە لە جولیــا و یێی دەڵێت
(مـن "لانــدێریا"م، خۆشـحالّ دەبـم مـن بە یەكەم هــاوڕێی خـۆتم بزانـی لەم قوتابخانەدا ).
جولیا: منیش جولیام، خۆشحالّم بە ناسینی تۆ، بەڵێ بیّگومان.
: وەرە یـارمەتیـــت ، لە و دەرەوەی قوتابخانە، هەرودها هەندێک زانیاری تریش بدەم بە تۆ…
هسامون بەردەوامە لە سسە‌یرکردنی جولیسا، بۆمساوە‌ی چەنسد خولەکێسک سەیری دەکسات و دەیەوێسێ گفتوگسۆی لەگەڵسدا بکسات، بەڵام لانسدێریا تونـد دەسـتەكانی جولیـا دەگرێبت و لەگەڵ خسۆی دەبـات، هـامون دەزانێبت ﮔﻔﺘﻮﮔﺴﯚ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪﻭ ﮐـﭽﻪﺩﺍ ﮐــﺎﺭێﮑﯽ ﺋـﺎﺳــﺎﻥ ﻧﯿــﯿﻪ، ﺩﻭﺍﺗــﺮ ﺑﯿــﺮ ﺩﻩﮐــﺎﺗﻪﻭﻩ ﻭ لە‌نێمو مێشـکیدا دهێمت کە ئاینسدە چساوەڕوانی شـتێكی تسرە، واز لە بیسری قسـە‌كردن لەگەڵ جولیسادا دە‌ینێت، بەڵم هسامون ئەو رۆژە هەمسوو فکسری هر لەلای جولیسا بسوو، تسا ئەوەی زەنگسی کۆتسایی قوتابخسانە لیێسدە‌دات.
هسامون و نیکسۆ دەچسن بسۆ مساڵەوە، لە ریگسادا دووبسارە چساوی بە جولیسا دەکەیێسێش کە دەبینێست هسامون سسەیری کسچەکە دەکسات، پێسی دەڵێت
- بۆیی ئەوەندە سەیری ئەم کچە دەکەی؟
- نسازانم، واهەست دەکم ئەم کسچەم لە شـوێنێک بینیسووە، بەڵام نسازانم لە كسوێ! بسا واز لە مەسسە‌لە‌ی ئەم كسچە بێنسین، دەمویسـت بڵسێم ئەمسڕۆ ژیاننسامەی (مسوریس بێسرگ)³م خوێنسدەوە، نەو یساریزانە بەناوبسانگەی یاری بەیسبۆڵ.
- من زۆر گرنگی بەو یاریزانە نادەم.
- بۆچی؟ چونکە جولەکە بوو؟؟
- نسا، خسۆت دەزانسی مـن جسولەکە بسوون و کاتولیـک بـوونم لا گرنـگ نیـیە،
بۆیە هاورێیەتی تۆم هەڵبژاردووە.
- کەواتە سویاس، بۆ زیاتر گرنگی دانت بە هاورێیەتی.
ه‌ردووکیسان نزیسک دبسنە‌وە لە مساڵ و مالنساوایی لە یەکتسر دەکەن. دوای
چەنـ
دەجێسێنێمەرەوە، ییاسـە‌یەک دەکسات و جسگەرەیەک دادەگیرسسێنێت، فکسر نە کـجە‌کە‌ی ئەمـرۆ دەکـاتەوە، دەیێت بەردو مە‌یخـانە و هەنــدێک خــواردنە‌وە
بـۆ خـیۆی دەکرێست، دواتـبر دەچێستە نێسو یاریگـایە کـیۆنەکەی جـیاران و تــا دەنگسانی شبەو دادەنیشیێت، دەخسواتەوە و دەکێشیێت و بیسر دەکساتەوە، تسا ئەوەی مەست بسوونی پێسوە دیسار دەبێست، لەگەڵ خسۆی گفتوگسۆ دەکسات و دەڵێتێ (من مەست نسیم، هێشستا دەتسوانم بە رێگسادا بسروم، دەبێت بچسم بـخەوم، بـۆ ئەوەی سـە‌فەر بـكەم، سـە‌فەر بـكەم بــۆ لای دایكــم و شـوێنە نادیارەکان…).
دواتــر دەیەوێـت بچێـت بِــۆ مــاڵەوە، بەڵام لە رێگــادا، لە نێــو کــوڵانێکی تاریکدا ، ژنێک رووبەرووی دەبێتەوە.
ژن: یبێم وایە تسۆ حاڵس بساش نیبیە، وەرە بسۆ لای منن، ئەمشـە‌و لە مساڵی مـــن بـ
دەتوانی کاتێکی خۆش لەگەڵ من بەسەر ببەی.
یاشان ژنەکە دەستی دەگرێبت و دەیبسات بسۆ مساڵی خسۆی، نەم هەستە لای هامون شـتێکی زۆر نسامۆ بـوو، چـونکە یە‌کە‌مجـار بـوو ڕووبەڕووی دیمە‌نێکـی وا ببێستەوە، ژنەکە چسسرای ژوورەکەی دادەگیرسسسێنێت و جلەکسسانی لەبەر دادەکەنێبێت، یاشسان دەست دەکسات بە مساچکردنی هسامون، چەنسد خسولەکی یەکەم هـ
بەشـێوەیەک کە خسۆی ئاگسایی لە خسۆی نەبسوو، بەڵام گەرمسی لێوەکسانی ژنەکەی هەست یسێ دەکسرد لەشی خسۆی، هەروهەیا هەناسەی دەمی بەشـێوەیەکی خێسرا دهەساتە دەرەوە، دواتسر ژنەکە لاقەکسانی دەکساتەوە و هسامون دە‌كێشسێتە لای خسۆی، كەم كەم هسامون و شسەرم دوور دەكەونەوە لە
، چەنـــد خولەکێـــک سێکســـیان تەواو دەبێـــت، ژنەکەش ه‌نـدێک ئــاوی خــواردنە‌وە‌ی بـۆ دهێنێـت دواتــر هــامون خەوی لێـدە‌کە‌وێت،
ئەو شەوە هامون زۆر ماندوو ببوو بۆیە لای ژنەکە مایەوە تا بەیانی.
هـ بەری نەداوە، لە ژوورێکسهایە کە یسرە لە شوشسەی مەشسروب و فیلستەری جسگەرە، هەروەسا چەنسد سسوخمە‌یە‌کی رە‌نگساو رە‌نگسیش لەسسەر زەوی کەوتـــوون، ژنێکــیش لە بەرامــبەردا دانیشــتووە، جــگەرەیەک و یەرداخێــک مە‌شـــروبی لە دەســت دایە، تیشـــکی خـــۆریش لە یە‌نـــجە‌رە‌کە‌وە دێستە
ژوورەوە، کە وا دەکسات دوکەڵسی جسگەرەکەی بەشسێوەیەکی لاری بەرچساو بكەوێت. هامون سەیری ژنەکە دەکات و دەڵێت:
- من لە كوێم؟
- لە دۆزەخ…
- من دوێنێ شەو چیم کردووە؛ پێدەچێت بە هەڵە هاتبێتمە لای تۆ؛
- نەخێسۆم مسن تسۆم هێنساوە بسۆ مساڵی خسۆم، دوێنسێ شسەو حاڵست بساش نەبـوو، دەمزانسی نساتوانی بە رێگــادا بـرۆی، بــۆیە رێسم بە خــۆم نەدا بەو شێوەیە بە جێتبهێلە.
- بە تەنیا دەژی لێرە؟
- بەڵسێ، مـن لەم كـارە بژێموی ژیـانی خـۆم دەردەهێنم، بەڵام خەڵكـی ئەم گەڕەگە بە چـ
فرۆش…
هامون سەرێکی راوەشاند و گوتی:
- من نابێت ئەم هەڵەیەم کردبا، یارەکەت چەند دەکات…؟
- من تۆم هێناوە بۆ ئێرە، کەواتە یێویست بە هیچ یارەیەک ناکات.
- فەرمـوو ئەم بـرە پــارەیە بگــرە، دەزانــم كەمە، بەڵام مـن هەر ئەوەنــدەم یێیە، زۆر سویاس ماڵفاوا…
دوای جەنسد خولەکێبک، هسامون دەجێبت بەرەو قوتابخسانە و نیکسۆ یەکسەر دەچێت بۆ لای و یێی دەڵێت: بۆچی نەمرۆ لە ماڵ نەبووی؟ من…
هامون قسەكانی یێدە‌برێت و دەڵێت:
- ببوورە درەنگ هاتم، لە‌شوێنێک بووم، دواتر بۆ تی باس دەکەم.
- بـۆنێکی خۆشـت لسێ دێست، یێسدەچێت دوێنسێ شـەو لە شـوێنێکی تــایبەت کاتت بەسەر بردبێت؟!
- هەمسوو شستێكت بسۆ بساس دەكەم بەڵام ئێسستا نە، یسێم بڵسێ جولیسا لەكوێيە؟
- لەگەڵ هاوڕێیەکەی چووە بۆ نێو باخچەی قوتابخانەدا.
- حەزدەکەم بچیسنە شــوێنێک جــگەرەیەک بکێشــین، تـــا یێــت بڵــیێم چـــی روویداوە…
- ﺩەﺯﺍﻧﻢ ﺷێﻭﺍﻭﯼ ﮔەﺭ ﺣەﺯﺩەﮐەﯼ ﺩەﭼﯿﻨە ﻧێﻭ ﯾﺎﺭﯾﮕﺎﯾە ﮐﯚﻧەﮐەﯼ ﺧﯚﻣﺎﻥ.
- نا، نا، وەرە بچینە یشتەوەی قوتابخانە…
- ئێ ئەوەش یشتەوەی قوتابخانە، ئێستا یێم بڵێ؛
- چی ؟
- ئەو شتەی دەتویست یێم بلێی!
- ئم… دوێنێ شەو لەگەڵ ژنێكدا نووستم.
- چی؟ چیۆن ئەم شیتە روویدا؟ بیۆچی نەهیاتی بیۆ لای مین؟ دەزانی یسامیلا و فلێمینگ نیگەرانت بوون؟
- دوات ییاسسەیەک بسکەم، نەمزانسی چسۆن ئەم شستە روویسدا، نسازانم چسۆن بەم شێوەیە مەست ببسووم، بەشێوەیەکی خێبرا ڕوویسدا، دەزانسی ژنێکسی چەنسدە باش بوو؟؟ تەنانەت یارەکەشی وەرنەگرت…
- باشـــە، دەبێــت بچیـــنە ژوورەوە، هەروهەـــا وانەكە دەســـت بێدەکات…
هامون و نیکبۆ دەچین بیۆ یسۆلەکەی خۆیسان و ماموستا دەست دەکسات بەوانە وتسنەوە، بەڵم هسامون تەنیسا هسزری لای جولیسایە و هەر سسەیری دەکسات،
جار بە جـاریش جولیـا تەماشـای ئەو دەكـات، یێدە‌جێت لانـدێریا کچێکـی حەسـود بێست، چــونكە ئەو كاتــانەی كە جوٹیــا و هــامون ســەیری یەكتــر دەكەن، ئەو بە جولیــا دەڵێـت كە واز لەو كــوڕە بهێنێـت، اچــونكە هــامون کەسێکی دەوڵەمەنسد نەبسوو)، دواتسر لانسدێریا باسی خسۆی و خێسزانەکەی بـۆ جوٹیـا دەکـات، کە شـەوانە لە مەیخـانەکەی باوکیـدا یـارمەتی بـاوکی دات.
هسامون و نیکـۆش گفتوگۆیسان دەست یسێ کردبـوو، سـە‌بارە‌ت بە رِووداوە‌کە‌ی ئەو شـەوی هــامون، کە لەگەڵ ژنەکەدا خەوتبــوو، هەروهەــا هــامون باســی ژوورەکەی ژنەکەی بــۆ نیکــۆ دەکــرد، یێسدەچوو نیکــۆ خۆشــحاڵ بێسێ بە ﮔﯿـﯿـﺮﺍﻧﻪﻭەﯼ ﻣﻪﺳـﻪﻟﻪﻛﻪ کساتژمێر تێبدەیەرێت و قوتابخسانە کوتسایی پێبدێت. هسامون و نیکسۆ دەچسن بەرەو ماڵەوە.
لەو كــاتەی جولیــا هــاتووە بــۆ قوتابخانەکەیــان رۆژەکــان زوو تەواو دەبــن و شـە‌وە‌كان درەنـگ، ئەمە ئەو هە‌سـتە‌یە كە هسامون هە‌یە‌تسی بە‌رامسبە‌ر بە
ژیسان، دوای ئەوەی کە شسەو دادێست، نیکسۆ دەچێستە یسێش دەرگسای مساڵی هسامون و داوای لێسدەکات کە بچسن بسۆ یەکێسک لە مەیخانەکسانی نێسو شسار،
هـ
هساورێیەکەی قبسوڵ دەکسات و دەچسن بسۆ دەرەوە، هەردووکیسان دەچسن بسۆ مەیخـانەیەک و دادەنیشن، نیکـۆ باسـی کوتــایی هەفـتەی بـۆ هــامون کــرد،
کە بچـن بــۆ سـە‌یران و کسات بەسـە‌رببەن، بەڵام هسامون هسزری لای نیکسۆ نەبسوو، لەناکساو جسگەرەیەک دادەگیرسسێنێت، نیکسۆش بە سەرسسورمانەوە یێی دەڵێت
- ناگات لە منە؟!
- ها؟ نا، ببوورە، جوليام لە هزردا بوو…
نیکـۆ کە گوێبیسـتی ئەم قسـە‌یە دەبێبت، مەسـە‌ٹەکە بە جـدی وەردەگرێبت و دەڵێتێ
- ئەو تەنیـا چەنـد هەفـتەیەكە هـاتووە بـۆ قوتابخـانەكەی خۆمـان، تــۆ بەشـێوەیەکی گشـتی نایناسـی، بەڵم پێسدەچێت جولیــات خــۆش بووێست،
وانیە؟
- من یێم وایە نەگەر بزانێت من جولە‌كە‌م، دوور دەمێنێتەوە لێم.
- نا، من باوەر ناكەم.
- من زۆر نەو كجە ناناسم، بەڵام وابزانم خۆشم نەوێت…
- ﮔﻪﺭ ﻭﺍﯾﻪ ﺳﺒﻪﯼ ﺑﺮﻭ ﻗﺴﻪﯼ ﻟﻪﮔﻪڵﺪﺍ ﺑﮑﻪ، ﻣﻨﯿﺶ ﯾﺎﺭﻣﻪﺗﯿﺖ ﺩﻩﺩﻩﻡ.
- دەزانسی جیسیە؟ ئەمسرۆ زەردەخەنەیەک رابەرایەتسی منسی دەکسرد،
دموبســت قسـ
جــوانییەکەی وای لە مـن کــردووە شــە‌یدای بــبم، چاوەکـــانی زۆر جــوانن.
بەژنێکـی پـبڕ، پرچێکـی کـیورت و مەیـلەو قـیاوەیی، لێسوێکی باریـک، بەڵام من…
- من چی؟ شەرم دەکەی؟ دەزانم.
- مسن پێویسستیم بە کساتە ، هەروەسا مێشسکم زۆر ئساڵوزە، ئەوە چەنسد ڕۆژە بە شـیۆەیەکی خسراپ وانەکسانی قوتابخسانە دەخسوێنم، ئەوا خەریسکە وەرزی یەکەمی خوێندن بەرەو کوتایی دەجێت.
- باشە، كەواتە بە خۆشیت، با بخوینەوە.
- بەخۆشی، هاوڕێ گیان.
- ئەمشەو زۆر دەخوینەوە، تا درەنگانی شەو ناچین بۆ ماڵەوە.
- نەخێر، دەبێت زوو بڕۆین.
- بەیسانی وانەی گرنگمسان نیسیە، قوتابیەکسان شسانۆمان بسۆ ئەنجامسدەدەن،
کەواتە نیگەرانیت لە چی دایە؟؟
- باشــە، کەواتە هە‌ریە‌کێسک لە نسێمە بتلێسک خسواردنەوە لەگەڵ خۆمسان
دەبەین و دەچین بۆ یاریگا دادەنیشین.
- با بچین…
ه‌ردووکیسان دەچین، تسا درەنگسانی شـەو لە یاریگسا کسۆنەکە کسات بەسەر دەبەن، تسا ئەوەی مەسستیان بێسوە دیسار دەبێست، لەو کساتەدا هسامون دەڵێت
- مسن لە هەنسدێک کاتسدا کە نووستووم، لەنێسو خەودا کەسێک داوا لە مسن دەکسات کە سسنوورەکانی ژیسان بسدۆزمەوە، مسن دەتسوانم ئەم سسنوورانە لە شـوێنێکی تاریـک بـدۆزمەوە، ئەوەش مـن دەترسـێنێت چـونکە شـوێنەکە زۆر تاریکە.
- دەزانس چیبیە؟ تسۆ تساکە هساوڕێی منسی، نەک هساوڕێ بەڵکسو تساکە مرۆڤی هۆشـیاری کە مـن بینیبێـتم، تسۆ بەو قســە پرمانایــانە‌ت هەسـتی مــرۆش دەجـــوڵێنی، حەزدەکەم جارێسک نقسومی نێسو شسێوازی خەونەکانست بسم،
دەمەوێت بزانم چ هەستێكی هەیە؟!
- زۆر سـە‌ختە، کە لە خەونەکسانی یەکتسر تێبگەین، تسۆ دەزانسی کە دایـک و باوكە یێشووەكانم جولەكە بوون وانییە؟
- بەڵێ.
- بینیست ئەوان لە پێنساو چسی مسردن؟ گونساهی ئەوان و ملیۆنسان خەڵکسی تر جی بۆ؛ جگە لە مرۆڤ بوون؟!
- دەزانسم هاوریگیسان، نەوان هییچ گوناهێکیسان نەبسوو. بەڵام ئێسستا دەبێیت كەم كەم بەرەو ماڵەوە بچین، وابزانم مەستم.
- بەڵێ، منیش خەریکە بوتڵەکەم تەواو دەکەم، بابرۆین…
لە ریگسادا هسامون باسسی نەوە بسۆ نیکسۆ دەکسات کە جولیسای نە شسوتنێک بینیسووە، بەڵام نازانێست لە کسوێ، لەو کساتەدا دەگەن بە پیرەمێردێکسی شـرۆلە، کە لەنساو خاشـاکی رزێسودا، لە سـوچێکی شـاردا کە‌وتـسووە، داوای جـــگەرەیەک دەکـــات، هـــامونیش جـــگەرەیەک و نیکــۆش نیـــوە شوشـــە مە‌شـرویە‌كە‌ی بێسدە‌دات، هسامون بە گومسانە‌وە سسەیری ییساوە‌كە دەکسات و یێی دەڵێت بۆچی بە تەنیا لێرە کەوتووی؟!
ییرەمێسرد: مسن یێشستر ژیسانێکی زۆر خۆشسم هەبسوو، بەڵام ئەمە چەنسد سائە جسرای ئاواتە‌کسانم کسوژاوەتەوە، هاوسسەرەکەی خسۆمم ئە دەسست داوە… لە ، پـاشـــان لەگەڵ یساوێکی دەوێهەمەنسد و قهێە‌وی ناشسریندا کسردووە، وا هەسست دەکەم ئەو گـوڵەی مـن هەڵمبژاردبـوو، دڕکەکەی ژەهـراوی ببـوو، ژنــان زۆربەیــان وەک یەکسن، زۆربەیسان لسوتبەرزن، بەڵام دواتسر ئەم لسوتبەرزانە دەبسنە کسوێلەی کەسانی دەوڵەمەنـد، مین نـازانم خـوا پـارەی دروسـت کـرد یـان پـارە خـوای ﺩﺭﻭﺳﺖ ﻛﺮﺩﻭﻭە؟ ﺯﯙﺭ ﺳﻮﭘﺎﺳﯽ ﺋێﻭە ﺩەﻛەﻡ ﺑﯚ ﺋەﻡ ﻣەﺷﺮﻭﺏ ﻭ ﺟﮕەﺭەﯾﻪ.
نیکۆ: سویاسی یێناوێت، بابرۆین هاوریگیان.
هسامون تسا دەگساتە مسالە‌وە، بیسر لە قسەكانی پیساوە پیسرە‌كە دەكساتەوە،
یساش ما ننساوایی نەم دووانە لە یەکتسر، هسامون دەچێستە ژوورەکەی خسۆی و دادەنیشـیێت، جسگەرەیەک دادەگیرسـیێنێت. دواتـسر نقــومی نێسو خەیاڵەکسانی دەبێت و لەگەڵ خۆی دەدوێت و دەڵێت:
(هەژاری، بسێ پسارەیی، جەنسگ، مسردن… بسۆچی ئەم هەمسوو شستانە هەن؟
پـێم وانیـیە دونیـایەکی تـبر هەبێت، یـان زینسدووبونەوە هەبێت، چـونکە ه‌رکە‌س‌ێک مردبێت نە‌گە‌راوە‌تە‌وە و ه‌یسامێکی ببۆ ئسێمە نە‌هێن‌باوە،
ئێمە دەبێت نیگای گشتی بۆ ژیانی تایبەت برەخسێنین).
دوای ئەم گفتوگــۆیە تەنیساییە، هسامون خەوی لێسدەکەوێت، کە چاوەکسانی دەبینێـــت لە شـــوێنێکە، دوور لە جیەـــانی ، لەو شوێنە بسزر دەبێت بسۆ مساوەی چەنسد خوٹەکێیک، یاشسان دەگەرێیت بە دوای ڕێگایەکسیدا، بەڵام نەناکساو کچێسک دەبینێست، کچێکسی زۆر ناشسرین،
بەیرچێکسی سسپی و کسورت، کە هسیچ جلسوبەرگێگی لەبەردا نیسیە، تەنیسا مسوانکەیەکی لە ملسدایە، ئەو ملسوانکەیەش کلیلسێکە، هەروهەسا لەجیساتی دوو چساو، سێ چساو و چسار دەستی هەیە، زمانەکەشیی ئەوەنسدە درێسژە کە جـار بە جـار یـاری لەگە آیـدا دەکـات، هـامون بە سە‌رسـورمانە‌وە تەماشـای کچەکە دەکات و لێی دەیرسێت کە بۆچی لێرەیە؟
کـــچەکە: ئەمە سەرزەمینیێســـورییاڵە، لەم رزەمینە داوا بکەیە هەیە ، تەنیا مرۆڤە مردووەکان نەبێت.
هامون دەکەوێتە گومان و یێی دەڵێتێ
(کەواتە من گیای نەمریە دەوێت!)
کـ
سەرزەمینە دەڕوێت و ناوی نەم گیایەش (نازوس)ه.
هامون: باشە، كەواتە یێم بڵێ، ئەم چیایە لە كوێیە؟
کچەکە: سسەیری دواوە بسکە… ئەوەتسا لە یشستەوەی خسۆتە، بەڵام ئەوەت نە یساد بێستن رویشــتن بــۆ ســەر چیسایە‌كە دوو نەگەری هەیە كە دەبێست بزانی:
یەکەمێ ئەگەر ئەو گیسایە بخۆیست، لەم سسەرزەمینەدا دەژیست و دوای جەنسد ه‌زار ساڵێک شێت دەبیت.
دوەم: ئەگەر نەیغۆیست، ئەوا دەگەرێسیەوە بسۆ لای مسن و پسێکەوە دەژیسن،
ئەم ملوانكەیەش كلیلی جیهانی داهاتووە.
هسامون گسوێ بسۆ قسسەكانی كسچەكە راناگرێست، وا دەزانێست جسادووگەرە،
یاشــان دەچێــت بەرەو چیسایە‌كە، دوای تێپە‌ریسوونی لە چەنسد دارسستان و ﺭﻭﻭﺑﺎﺭێﮎ، ﻫﺎﻣﻮﻥ ﺩﻩﮔﺎﺕ ﺑﻪ ﺟﻴﺎﺑﻪﮐﻪ.
کە گیسایی (نسازوس) دەدۆزێستەوە، چەنسد خولەکێسک بیسری لسێ دەکساتەوە،
دوان یەمەیسیە، بێدەجیێت تــا ئێستا هـیچ گیانلەبەرێس ئێسی نزیسک نەبـوبێتەوە،
هامون دەست دەكات بە خواردنی…
دوای چەنسد خوٹەکێسک هسامون سەرئێشسە دیگرێست و دەوروبەری بە رەش و سـ
یێسدەیێت کــجەکە فێلسی لە هسامون کردبێست، هسامون گێسژ دەبێست و لە چیسایەکە دەکەوێستە خسواردوە… لەناکساو لە خەو هەڵدەسستیتەوە…!
دەبینێت بەیسانبیە؛ کساتی قوتابخسانەیە، جەنسد خولەکێسک بێسدەجێت تسا خسۆی ئامسادە دەکسات ، دواتسر دەچێست بەدوای نیکسۆدا و دەرۆن بسۆ قوتابخانە.
کاتێسک هەردووکیسان دەگەنە نێسو بساخچەی قوتابخسانە، جولیسا و لانـدێریا دەبیـنن، ٹەم بەیـنەدا جوٹیـا سـەیری هسامون دەکـات و هسامونیش سەیری جوٹیسا دەکسات، بەم شـیۆەیە ئەم دووانە بەردەوام دەبسن لە سسەیر کردنسی یەکتسر، تسا نەوەی لانسدێریا دەچێستە بسن گوێیەکسانی جوڵیسا و یێسی دەڵێت ئەم کسورە زۆر قسۆزە، سسەیری چساوە شسینەکانی و پسرچە زەردەکەی بسکە،
ﺯﯙﺭﯾـــﺶ ﺩەﻭڵەﻣەﻧـــﺪە ﻭ ، ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﻟﻪ ﻣﻪﮐﻪﯼ دەیبیــنم نەگەڵ هاورێیەکەیـــدا، حەزدەکەم شـــە‌وێک بخەوم، ها ها…
ﺟﻮﻟﯿﺎ: ﺩەﺑﯿﺖ ﺑﭽﯿﻨﻪ ﮊﻭﻭﺭەﻭە، ﮐﺎﺗﯽ ﻭﺍﻧﻪﯾﻪ.
ئەوەی ماموســـتا دەســـت بەوانە لە ژوورەکەدا،
لانسدێریا پرسیاری ئەوە لە جولیسا دەکسات کە وانەکسانی خوێنسدووە یسان نـا؟ بەڵام جوئیــا بە شـێوەیەکی زۆر تــوڕە و بەدگومــانی، وەڵامــی دەداتەوە و باسی ئازارەکانی سووری مانگانەکەی بۆ لاندێریا دەکات و دەڵێت:
(ئەم سـووری مانگسانە‌یە شـتیکی زۆر بسێ مانسایە، بەڕاسـتی مـن پـیێم وایە ئەمە گونساهێكی زۆر گەورەیە، كە بەسـەر نسێمەی كسچ و ژنەكانسدا دێست لە لایەن خواوە…).
لاندێریا قسەکانی یێ دەبرێت و دەڵێتێ
(بێدەنگ بە، نێستا فرێمان دەدەنە دەردوە).
%
ş i دوای چەنسد یۆژێسک و کەم کەم نزیسک بسوونەوە لە کوتسایی وەرزی دووەمسی خوێنسدن، هسامون دڵسی لەلایەک و هسزری لەلایەکسی تسرە، بەلام بسۆ ئەوەی لەلای هاویولەکسانی و لای نیکسۆ بە کەسسێکی زیسرک و سسەرکەوتوو بكەوێستە پسێش چسساو، خسۆی مانسدوو دەکسات و سسەخت دەخوێنێست،
ه‌وێسدە‌دات نمرە‌یە‌کسی بەرز بە‌ینێست، بسۆ نەوەی بچیّستە ولاتیکسی تسر و خوێنسدنەکەی تەواو بکسات، نیکسۆی هساوڕێی، چەنسد جارێسک داوای لسێ کـردووە کە نزیـک ببێـتەوە لە جولیــا و پێـی بلێـیت خۆشـم دەوێیـت، بەڵام هامون دەی ووت:
(لە قوتابخسانە ئەم هە‌ڵسسوكە‌وتە جسوان نیسیە، ئەم پە‌یوە‌نسدیانە زیساتر بە چساوی خوشسک و بسرا سسەیر دەکسرێن، مسن پسێم باشسە لەدەرەوەی قوتابخسانە ئەم گفتوگسۆیە لەگەڵ جولیسادا بسکەم، هە‌روە‌هسا مسن زیساتر ﮔﺮﻧﮕﺴﯽ ﺑﻪ ﺧﻮێﻧﺴـﺪﻧﻪﻛﻪﻡ ﺩﻩﺩﻩﻡ ﺗﺴ حەزدەكەم ببە هاوڕێی تا پێی بڵێم خۆشم دەوێیت).
دوای چەنسد مانسگ و وەرگرتنسی نمرەکسانی کوتسایی وەرزی قوتابخسانە،
نیکسۆ نمرەکسانی وەردەگرێست، هەرچەنسد نمرەکسانی لە هسامون کەمتسر بسوو بەڵام ڕاسـتەوخۆ دەچێستە لای هسامون و خۆشـحاڵی خسۆی بسۆ هساوڕێیەکەی دەردەبرێت و دەڵێت:
(بە‌یاسـ
ئومێدێكی گەش هاورێگیان).
هسامون: زۆر سسویاس هساورێیەکەم، نمرەکسانی تسۆش زۆر بساش بسوون،
بەهیسوای ئومێسدێکی گەشستر، دەمەوێست ئەمشسەو خسۆت ئامسادە بسکەی،
ئەمشەو دەبیتە میوانی من، دەچین بە خۆشی خۆمان دەخۆینەوە.
بەڵام نەم بەیسەدا، تەنیسا کەسێک کە خۆشحاڵ نیسیە، جوٹیسایە، چسونکە لانـدێریایی هاورێشی نمرەیەکی باشی هێنسابوو، تەنیـا نمرەکـانی جولیـا خـراب بـوون، بـۆیە دەبێت لە سـاڵی داهـاتـوودا لە هەمـان یـۆل بخوێنێت،
لانــدێریا دەچێـتە لای و یێسی دەڵێـت کە چەنــدە غەمبــارە، بەڵام جوٹیــا لەبەر گریسان ناتوانێب قسـە بکسات، بە یە‌ژارە و فرمێسک و تسورە‌ییە‌وە،
بەرەو مساڵەوە دەڕوات. ئەو ڕۆژە جولیسا ئە مساڵەوە هەوڵسی خۆكشـــتن دەدا، نەک لەبەر نمرەکسانی، بەڵکساو لەبەر لە دەسستدانی لانسسدێریا،
ه‌روە‌سا ونب‌سوون لەبەر جاوەکسانی هسامون، بەڵم دوان‌سر لە هەوڵسی خۆكوشتنەكەی یەشیمان دەبێتەوە.
شەو کە دادێست، بساوکی نیکسۆ بەهسۆی ســەرکەوتنی لە قوتابخسانەدا، وەک دەڕیرینسی خۆشەویسستی بسۆ کمورەکەی، ئوتومبێێکی(الینکسوڵن)ی بسۆ دەکرێست و ماسـیە‌کی بچـوکی ناوشوشە‌شی بـۆ دەهێنێت، بـۆ ئەوەی بە‌خێسوی بکسات،
نیکۆش بە خۆشحاڵیەوە قبوڵی دەکات و بە باوکی دەڵێت:
(ئەم ماسیە تەنیسایە، مسن بەیسانی ماسیەکی تسریش دەهێسنم، بسۆ ئەوەی ه‌ردووکیان یێکەوە بژین).
ئەمە یەکەم ئێسوارە بسوو، کە هەرسـیێکیان یسێکەوە لەسسەر مێزێسک نــانی ئێسَوارە بغـــۆن، نیکــسۆ زۆر خۆشـــحاڵە کە لەگەڵ و دانیشـتووە، ئەم ئێسوارەیە ببـوو بە ئێسوارەیەکی مێژوویسی بسۆ هەموویسان ،
یساش چەنسد خولەکێسک هسامون لە دەرگسایی ماڵیسان دەدات و بە نیکسۆ دەڵێت
(حەزدەكەم بچسین بسۆ دەردوە و كسات بەسسەر بسبە‌ین، وابسزانم لە بیسرت چـ
یخوینە‌وە).
نیکسۆ ئسوف، بمبسوورە، خە‌ریکبسوو لە بیسرم دەچسوو لە خۆشحالّیان، باشبە
بەیاوان، بەڵام یەک خولەک تا من یاکەتەکەم دەهێنم…
هامون: باشە، برو.
یساش نیسو کسانتژمێر پیاسسە، هسامون و نیکسۆ دەچسن بەرەو مەیخسانەکەی بساوکی لانسدێریا، هەنسدێک مەشسروب(ئەلکەول) دەهێسنن، دواتسر دەجسن بەرەو یاریگسایە کۆنەکەیسان دادەنیشسن، دەسست دەکەن بە خسواردنەوە و ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﮐﺮﺩﻥ ﻟﻪﮔﻪڵ ﯾﻪﮐﺘﺮﺩﺍ، ﻧﯿﮑﯚ ڕﻭﻭ ﺩﻩﮐﺎﺗﻪ ﻫﺎﻣﻮﻥ ﻭ ﭘێﯽ ﺩﻩڵێﺕ:
- ئەمشەو شار زۆر بێدەنگە !
- چەنسد سساڵ پسێش لەبیسرت چسووە؟! کە لەبەر هساواری خەڵسک کەس ئاگسایی لە کەس نەبسوو؟ بەڵام خۆشسەختانە ئەو خەونە ناخۆشسە کوتسایی هات.
- بەڵسی راستە… مین هەمیشـە دەمزانسی تسۆ لە مین زیرەکتسری، کەسێکی ئێهێساتووی، نهێترسسی، لە ئێسستادا بە‌هرەداریست یێسوە دیسسارە، بسۆیە
نمرەکانت لە هی من بەرزتر بوون.
- زۆر سـویاس هاوریگیـان، تــۆ هەمیشــە هــاورێ و خۆشە‌ویسـترین کەسـی منی، ئەم سەرکەوتنە قەرزداری باوکمم.
- بەڵسێ وایە، دەمویسـت بڵسێم بساوکم ماسـبیەکی کریسووە بسۆم، دەمەوێست بەیانی ماسییەکی تریش بهێنم بۆ نەوەی یێکەوە بژین.
- منیش حەزم لە ماسیبە، بەڵام ماسی باڵدار.
- بەراست؟! من تا ئێستا ماسی باڵدارم نەبینیووە!
هامون دەستی بە یێکەنین کرد و ووتی:
- منــیش نە‌مبینیــووە، تەنیــا لە‌سـە‌رم خۆینسدوتە‌وە، یــیّم بڵسێ نمرە‌کــانی جوليا چۆن بوون؟
- گـوێم نێبــوو، لە یەکێبک لە هاویولە‌کانمــان، ووتسی کە نمــرەی خرایسی بەدەست هێناوە.
- بەراســت؟ ئەم هەواڵەم زۆر یسـێ نســاخۆش بسـوو، وامسـدەزانی ئەویسـش دەردەیێت لەم قوناغەدا .
دوای جەنسـد خولەکێسک دانیشستن، هەردووکیسان دەخسـونەوە و گفتوگسۆ دەكەن، لەم بەینەدا هامون روودەكاتە نیكۆ و یێی دەڵێت:
- دەمەوێست شـتێكت پێبڵـیێم، بەڵام نامەوێست نێسو چاوانست گسرژ ببێست و دڵتەنگ ببیت لێم…
- بڵێ بزانم، دەتەوێ چی بڵێی؟!
- من…
- من چی؟؟
- دەمەوێت بروم…!
- بۆ کوێ؟!
- دەمەوێس لە وۆاتێكسی تسر بخسوێنم، دەزانسم جەنسدە لە مسن نزیکسی،
دەزانە حەزناكەی، بەڵم قسەم لەگەڵ "پامیلا و فێڵمینگدا" كردووە.
- هاورێگیسان، دەتسوانی لە یەکێسک لە زانکۆیەکسانی ئێسرە بخسوێنی،
هروەها نامەوێت لێم دوور بكە‌ویتە‌وە…
- ئەوە دەزانسە، بەڵام ئەمە یەکێسک لە ئاواتەکسانی بساوکم بسوو، ئەمە تەنیا شتێكە، كە دەتوانم لە یێناو ئەودا بەجێبهێنم.
- باشە هاورێگیان، بەڵام حەزدەكەم سەفەرەكەت درێژخایەن نەبێت.
- ئیتر ئەوە لەدەست مندا نییە ، تەنیا داوایە‌كم لە تۆ هەیە…
- بڵێ هاورێنگیان…
- یێویسـتیم بە هەنسدێک یسارە هەیە، تسا دەگەم بە شَوێنە‌کە‌م، دواتسر بسۆ خــۆم ییشــە‌یە‌ک دەدۆزمەوە و بەردەوام دەبــم لە خوێنسدنە‌کە‌م، بسۆیە داوای
ه‌ندێک یارە‌ت لێدەکەم.
- داواكەت تەنیسا ئەمە بسوو؟ بەدێنیساییەوە هاورێگیسان، بەیسانی بسۆ تسۆی ئامسادەی دەکەم، تسۆ خەمسی نەوەت نەبێست، بەخۆشسی خۆمسان، "یێکی" مەشروبەكەت بهێنە بۆ ئەوەی دیسان بخۆینەوە.
- سـویـاس، مـن كەم كەم خە‌ریـكە مەست دەبـم، هە‌رە‌وە‌سا لەم هە‌فستە‌یە‌دا خۆم نامادەكەم بۆ رویشتن…
- ئەم بسۆتێە شسەرابە بە خۆشسیی تسۆ تەواو دەکەیسن، کە خسۆت ئامسادە کردووە بۆ سەفەر.
- زۆر سـویاس، هاورێگیــان مـن… مــن هە‌نــدێكجار یێمــوایە ئــیێمە دەبێـت نەمر بین!
- هەر مرۆڤێک لە دونیـایەکی تـر و لە خەیـاڵێکی تـر دەژیـت، مـن وا بیـر دەکەمەوە کە نەمسرین، بەڵام نەم جیەسسانەدا نە نە شسوێنێکی تسسر، کە دیسیە، پسیّم وایە هەنسدێک کەس هەسستی واقیعیسانە لە مرۆقسدا دەســـرنەوە، ئەمە وای لە تــۆ کـــردووە کە تێڕوانینـــی جیـــاوازت هەبێــت دەبێت بەرەو مساڵەوە بچسین، ئەوە نسزیکەی سسێ یسان چسوار کساتژمێرە کە لێرە دانیشتووین.
- باشە، هاوریگیان.
دوای تییە‌ربسوونی چەنسد خولەکێسک، ئەوان دەکەونە رێگسادا، یساش ئەوەی دەگەن بە ماڵەكانیان، هامون روودەكاتە نیكۆ یێی دەڵێت:
- بەیانیت لەبیر بێت، کە بچی بۆ کرینی ماسییەکی تر، ماڵناوا…
- بە چاوان.
یێسدەچێت هسامون بەهسۆی ئەوەی زۆریێمەیێ خواردبسووە، بەتەواوی مەسست بۆبێست، کاتێسک دەچێستە مساڵەوە، یەکسسەر بەرەو حەمسام دەچێست و دەڕشێتەوە، دواتسر حەمامێسک دەکسات، بسۆ ئەوەی بێستەوە هسۆش خسۆی،
یاشــان دەچێـت بــۆ ســەر جێگــای نووســتنەکەی، بەڵام خەوی لێناکەوێـت،
ئەمە جساری یەکەم نیسیە، چسونکە هسامون هەمیشسە درەنگسانی شسەو خەوی لێـدەكەوێت، نەو دەیەوێـت بیـر نەكساتەوە، بەڵام ناتوانێـت، دیسسان بیـر دەكاتەوە لەبەر خۆیەوە دەڵێت:
(مرۆقەکسان دەتسوانن، هەست و سسۆزە شساراوەکانی خۆیسان بە دیسار بسغەن،
بەڵام زۆربەی کەسە نەزانەکسان هەسستی واقیعیسانە لە مرۆڤسدا دەسسرنەوە،
ئەمە وای کردووە مرۆڤە تێگەیشتووەکان ڕەشبین بن بە ژیان).
هسامون وا بیسر دەکساتەوە گەر بچێت بسۆ ولاتێکسی تسر بغوێنێت، جولیساش جــاوەرێی ئەو دەبێت، ئەو وادەزانێت شـتەکان وەک خۆیسان دەمێنسنەوە، کسێ دەزانێست؟ لەوانەیە هەر وابێست، دوای چەنسد خولەکێسک هسامون بەتەواوی خەوی لێدەکەوێت.
بەیسسانی دادێسست و هسسامون بەخەبەر دێسستەوە، دەبینێسست کسساتژمێر (10:07) بەیـــانییە، دەچێـــت دەشـــوات و دروست دەکسات، یاشسان دەچێستە سسەر کورسسییەکە دادەنیشسێت و کتێسب دەخسوێنێتەوە، تسا ئەوەی قساوەکە ئاهسادە ببێست، لەناکساو کەسسێک لە دەرگسا دەدات، یسامیلا بسانگی هسامون دەکسات بسۆ ئەوەی دەرگسایەکە بکـاتە‌وە، دەرگـا زیـاتر دەنگـی لێـوە دێـت… یێـدەچێت کەسەکە زۆر شـپرزە
و تسورە بێست، هسامون كە دەرگسایە‌كە دەكساتەوە، دەبینێست نیکسۆیە! یێسی دەڵێت چی روویداوە؟ بۆ ئەوەندە شیرزەی؟!
یامیلا: نەوە کێیە ؟
هامون: نیکۆی هاورێمە.
نیکۆ: من دوێنێ شەو ماسییەکەی خۆمم بۆ باسکردی، وانییە؟
هامون: ئێ، وایە، وەرە دانیشە قسە بکە، بزانم چی روویداوە؟
نیکـۆ: مـن چـووم ماسـییەکی تـرم کـری، یاشـان هێنـام بـۆ مـاڵەوە، لە لای ماسییەکەی تـرم دانـا بـۆ ئەوەی لەگەڵ یەکتـردا بـژین، بەڵام یــاش چەنــد خولەکێبک ماسبییەکە مسرد…! دواتسر گەرامەوە بسۆ لای دوکسانەکە، قسسەم لەگەڵ فرۆشیارەکەدا کرد، ئەو ووتی:
(ئەو جسۆرە ماس تـردا، بـۆیە دەبێت لەنـاو ئـاوی سووێردا بژیـت). هـامون ئێسـتا مـن خـۆم بە كەسێكى گەمژە دەزانە، بەرامبەر بە تۆ…
هسامون: منسیش ئەوەم نە‌دە‌زانسی، كەواتە تسۆ تاوانبارنیست و یێویسـت بەم قسانە ناکات.
نیکۆ: من وا هەست دەکەم شتێک خەریکە دەسووتێت!!!
هامون: ، قاودكە سووتا…
نیکۆ: ناتوانین ئەم قاوەیە بخوینەوە..! هەمووی سووتاوە.
هسامون: بە آسێ، وایە، هە‌ردووکمسان ئەمسڕۆ بسێ شانسیمان هێنسا. کەواتە
با بجين لە قاوەخانە بخوینەوە.
پـاش ئەوەی دەچـن دادە‌نیشـن و گفتوگـوّ دەكەن، نیکـوّ ئەو بـبرە یسارە‌ی کە
هسامون داوای لێکردبسوو دەیسداتێ، هەروهەسا باسسی ئەوەش بسۆ هسامون دەکــات کە دواتـــر بچێــت چەنــد ماســییەکی جــوان بکرێــت و بەخێویــان بکسات، هسامونیش دەست دەکسات بە قسسە‌کردن و خسۆ نامسادە‌کردنی، بسۆ جەنسە مسانگێكی تسر كە سەفەر بكسات. بەڵام ئەوەی كەس ئاگسایی نسێ نیسیە جونيسايە، چسونكە بەهسیج شسێوەیەک لەمساڵ نسایەتەدەرەوە، تەنیسا لانــدێریایی هــاوڕێی هەنــدێک جــار دەچێـت بــۆ بینینسی، چــونکە تەنیــا لانــدێریا ئاگسای لە کێشــە و بەدبەختییەکسانی جولیسا هەبسوو، جولیساش ئاگسای لەوە نیسیە کە هسامون خەریسکە دەروات، چسونکە چەنسد رۆژ یسێش وەرگرتنسی نمرەکانیسان دەیویسـت گفتوگـۆ لەگەڵ هامونــدا بکــات، بەڵام لە بێ شانسی جولیا دەرفەتی بۆ نەرەخسا.
.
»
چەنسد مانگێبک تێبدەپەڕن و ئێستا کساتی سەفەرکەی هسامونە، نیکسۆ داوای لێسێدەکات، کە تسا هێڵسی شسەمەندەفەر لەگەڵ هساورێیەکەی بسروات،
هامونش بە خۆشحاڵیەوە قبوڵ دەكات و دەڵێت:
(دەبێست زوو بسڕۆین تسا چەنسد خسولەکێکی تسر شسەمەندەفەر دەکەوێستە رنگادا ) .
بەرەو ئێســـتگەی دەرۆن. کە دەگەن بە مەبەست، هـامون نزیـک دەبێـتەوە لە نیکـۆ، دواتــر لە بـاوەشـی دەکـات یێـی دەڵێت
- کاتێبێک گەیشێتم بە شــوێنەکەم، پەیوەنــدیت پێبێوە دەکەم و چـــاوەڕێی یەیوەندییەکەم بکە .
- بە جاوان، ناگات لە خۆت بێت.
- خوات لەگەڵ.
- خوات لەگەڵ هاورێگیان.
هـ
خۆشـحاڵیەکانی نیکسۆ لەنساو بچێست. بەڵام نیکسۆ ناچسارە ئەم حەزە کەوی بکـات، چـونکە نەمە خواسـتی هـاورێیە‌کە‌ی بـوو. دوای تێپە‌ر بـوونی چەنـد رۆژ بەسەر سـهەفەرەكەی هـامون، لانـدێریا دەچێت بـۆ بینینـی جولیـا، بـۆ ئەوەی یسارمەتی بسدات و بچێبت لەگەڵ هامونسدا گفتوگسۆ بکسات، بسۆ ئەوەی جونیسا لە تە‌نیسایی دەربێست، بەلام لە کسوێ؟! لانسدێریا شسوێنە‌کە‌یان دەزانێست، جسونكە لە هەر جەنسد شسەو جارێسک هسامون و نێكسۆ سسەردانی مەیخسانەکەی بساوکی دەکەن، بەڵام نازانێست لە چ کانێسک هەردووکیسان سـ
دووەم تـ
نساكەون، تسا ئەوەی ڕۆژی سێیەم و درەنگسانی شەو دادێست، لە ناكساو نیکسۆ لە دە‌رگسسای مە‌یخسانە‌کە دەچێستە ژووردوە، جولیسسا نەو دەبینێست، بەڵام هسامونی لەگەڵسدا نیسیە! جولیسا وا هەسست دەکسات شستێک روویسداوە،
لاندێریا خۆی شیرین دەکات و دەچێت بۆ لای نیکۆ، یێی دەڵێت:
(ئەی هاورێیەکەی ترت لە کوێیە؟)
نیکۆ: بۆچی دەیرسیت؟!
لانسدێریا: "جوٹیسا"ی هساورێم دەیەوێست قسسەی لەگەڵسدا بکسات، سسەبارەت بە خۆبان.
نیکسۆ: یسێم وایە درەنسگ هساتووە بە دوای ئەودا، چسونکە ئەو سسە‌فە‌ری بسۆ ﺩەﺭەﻭەﯼ ﻭڵات کردووە، گەرانەوەکەی دیار نییە.
لاندێریا: ناونیشانی ئەوت لە لایە؟
نیکـۆ: نەخێبر، نەو هێشـتا هـیج یەیوەنـدییەکی بە مـنەوە نەکـردووە، بـۆیە ﻣﻨﯿﺶ ﻫﯿﺸﺘﺎ ﻧﺎﻭﻧﯿﺸﺎﮐﻪﯼ ﺋﻪﻭﻡ ﻧﺒﯿﻪ.
لاندێریا: سویاس…
یاشــان نیکسۆ دەچێستە ســەر کورســییەک دادەنیشــیێت و داوای "کونیساک" دەکات، لاندێریاش بە یەروشەوە دەگەڕێتەوە بۆ لای جولیا.
جوٹیسا: ئسیێ چسی ووت؟ بسۆچی هساوڕێیەکەی لەگەڵسدا نیسیە؟ بسۆچی یەروشیت؛
لاندێریا: ئەو… ئەو سەفەری دەرەوەی وڵاتی کردووە!
جوٹیا: ؟ ئیای من چەندە بێ شانسە، دەبێت بگەرێمەوە بۆ ماڵ.
ئەو شسەوە جولیسا بە بێزارییەکسی تەواو روو لە مساڵەوە دەکسات، بەڵام ئەمە ســهەتایی ناخۆشــیەکانی جونیسا بسوو، هەروهەسا ئەو بەتەواوی بسێ ئومێد دەبێت لە هامون.
»
ﭼەﻧــﺪ ڕۆژێـﮏ ﺗێــﭙەڕن و ﻧﯿﮑــۆ هێشــﺘﺎ هــیج هەواڵـــی هــاورێێیەکەی نیــیە.
جولیـــاش گەیاوەتەوە بــۆ قوتابخـــانە و بـــۆ ئەوەی خوێنـــدنەکەی تەواو بکسات، ئەمە سسەختە بسۆ ئەو، بەڵم ناچسارە خسۆی لەم قۆنساغە رزگسار بکسات، لەو چەنسد رۆژانەی کە دەچسوو بسۆ قوتابخسانە، مێشـکی بەنەواوی ئساڵوز ببسوو، هەروهەسا هەمسوو ئەركەكسانی مساڵەوەش ئە ئەسستووی ئەودا بـوون، یێـدەچێت دیسـان نمـرەی خـرای بەدەسـت بهێنێت، بـۆیە یەکێـک لە ماموسـتایەکانی کە ماموسـتای ئــایینی بــوو، داوای لێسدەکات کە ســەردانی بكسات بسۆ ئەوەی یسارمەتی بسدات لە بەدەست هێنسانی نمسرەدا، لەو چەنسد رۆژانەی کە جوٹیسا دەجسووە لای ئەو بسۆ خوێنسدن، ماموســتایەکە کەم کەم خسۆی نزیسک دەکسردەوە لە جولیسا، بەم شـیۆەیە بــۆ ئەوی جولیسا نمــرەی بـــاش بهێنێــت، داوای خۆبە‌دە‌ســت دانەوەی لێسدە‌كات، داوای لێسدە‌كات كە سێکسێی نەگەڵسدا بکسات، یێسدەیێت ماموسـتایەکە ئارەزووەکسانی "سێکسێی یـری¨ هەبێـت، لەم بەیـنەدا جولیــا دەبێـت چــی بکــات؟! دەبێـت ســێکس لەگەڵ ماموسـتایە‌كە‌یدا بکـات؟ کە چەنسد سـاڵ لەخسۆی گە‌ورە‌تــرە؟ جولیــا بە ناجیساری ئەم داوایە قبسوڵ دەکسات. جسوتکە ئەمە تساکە رێگسایە لەبەردەم ئەودا. یەكەم جـ
رەفتـــارانەی لەگەڵسدا دەکسات و تەنیسا دەســتی لێسدەدات، یساش چەنسد رۆژێکی تسر، داوا لە جولیسا دەکسات یسێکەوە بچین بسۆ مساڵەکەی، بسۆ ئەوەی لە قوتابخسانەدا، كەس بە مە‌سـە‌كە نە‌زانێب‌ت، جولیساش قب‌بوڵ دەكـات و دەچێست، لە راسستیدا ئەم یە‌یوە‌نسدییە جولیسا دە‌ترسـینیّت، چسونکە جساری یەکەمییەتسی، هەروهەسا کسارێکی دروســت نیسیە، کە دەچسن بەرەو مساڵی ماموســتایەکە ماموســتایەکە یێسی دەڵێست کە جلەکسانی داکەنێست، بسۆ ئەوەی دەســـت ! ماموســـتایەکە رەتا دەســـت لە و قاچەکسانی دەدات، تسا ئەوەی جولیسا هساوار دەکسات، بەڵام ماموسستایەکە دەست لەسـەر دەمى دادەنێس و سێكسێكى تونــدڕەوانە لەگەڵیــدا دەكــات،
ئەمەش وای لە جولیسا کسرد کە خسۆی لەدەسست دەربچیێست، نەیسدەتوانی بەرگسرێ لەخسۆی بکسات، لە پێشسەوە پەردەی کچێنسی جوٹیسا لادەبسات،
دوانتسر جولیسا رەنگسی سسوور دەبینێست!! ئێسـتا ئەو ژنێکسی بچسووکە تسا کچێک، یاش چەند خولەکێک ماموستایەکە یێی دەڵێت:
(بـرِو مـاڵەوە، بەیـانی دەست بە خوێنـدن دەکەیـن، چـونکە ئەمـرِۆ کـاتێکی خۆشمان بەسەر برد).
جونیسا دەیێستە مساڵەوە، بەڵام لە ژوورەکەی نسایە‌تە دەرەوە، بسۆ ئەوەی کەس بە مەس کە لەژێبر تیشـکی خـبۆر لار ببـوون، شـەو دادێبت و ئەو خەوی لێناکەوێبت،
لەبەر گریسان و ئسازاری ئە‌نسدامی مێیسنە. دوای چەنسد رۆژێسک دیسسان دەجێستە لای ماموسـتایەکەی و سێکسـی لەگەڵ دەکسات، ئیتسر ئەمە ببسووە بە بەشـــێک لە ، نەم یەیوەنـــدیانە رۆژ جارێـــک ﺩﻭﻭﺑﺴﺎﺭە ﺩەﺑﺴﻮﻭﻧەﻭە، ﻫەﻧﺴﺪێﮎ ﺟﺴﺎﺭ ﻟﻪ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺴﺎﻧﻪ ﻭ ﻫەﻧﺴﺪێﮎ ﺟﺴﺎﺭ ﻟﻪ مســالى ماموســـتایە‌كە‌یدا، قوناغە‌كســانی خوێنـــدنی بەم شــێوەیە تەواو دەبێست، بەڵام ئازارەکسانی هسیج کاتێسک تەواو نسسابن،
هەمـ
پێگەیشێتبوو دەیناڵنـد خەونسی پێسە دەبینسی، هەنسدێک جساریش بەهسۆی ئەو ئسازارەی کە لەلایەن خسواوە بسۆ ئسافرەت رەوانەکسراوە دەینالانسد(واتە سووری مانگانە).
مانگێسسک بەسسسەر ئەم ڕووداوانەدا تێسسدەیەڕێت، جولیسسا ئێسسستا ئە ﺯﺍﻧﮑﻮﯼ"ﺑﻪﻫﻪﺷــﺖ" ﺩﻩﺧﻮێﻧێــﺖ ﻟﻪ ﺷـــﺎﺭێﮑﯽ ، ﻟﻪﻭ ﺩﺍ ﯾﻪﮎ دەگات بە دەستی نیکۆ لەلایەن هامونەوە، کە نووسراوە:
"بــۆ بـاشــترین هــاورێی ژیـــانم" مــن لەم شــوێنە خە‌ریکــی کـــارکردن و ﺧﻮێﻨــﺪﻧﻢ، ﻛﻪﻡ ﻛﻪﻡ ﻳـﺎﺭەﻛﻪﺷـﺖ ﺑــﯚ ﺩەﻧێـــﺮﻡ، ﻟﻪ ﻣــﺎﻭەﻯ ﭼﻪﻧـــﺪ ﻣﺎﻧﮕێﻜـــﺪﺍ هەمحووی دەگساتە دەسـتت، دەبێبت بمبـووری، چسونکە درەنسگ نسامە‌م بسۆ تسۆ نووسی، دەمویست لە رێبگەی تەلەفسۆنەوە یەیوەنسدیت پێبوە بـکەم، بەڵام بەهسۆی کێشسە تەکنییەکسانی ئەم باڵەخسانەیە نەمتسوانی، هیسوادارم سەلامەت بسى، دەمەوێبت بڵبێم ئەمسڕۆ چسووم بسۆ بسازاری شستی کەونە، مسن سندوقیکی زۆر جسوانم کریسوە، کە لە دارٌمسازووٌ دروسست کسراوە و بە ڕەنگ ﺯﯙﺭ ﮐـﯚﻥ ﺩﯾــﺎﺭە، ﻣـﻦ ﻟﯿێـﺮە ﺯﯙﺭ ﺷـﺘﯽ ﺑــﺎﺵ ﻓﯿັﺮﺑــﻮﻭﻣﻪ، ﻟﻪﻧــﺎﻭ ﺟﯿﻬــﺎﻧﯽ ﮐﺘﯿـﺐ دەژیـم، ئەوەش بڵــیێم مــن خەریــکە کتێبێـک دەنووسـم، هەروهەــا کوتــایی هەفتە‌کسانم هە‌نسدێکجار دەچم بسۆ سسینە‌ما، هەنسدێک جساریش دەچمم بسۆ دەرەوەی شــار، بــۆ ئەو شــوێنانەی کە پــرن لە ســەوزایی، هەروهەــا ئەسـپ سواریش دەکەم، ئەم شــارە ناوی یاریس ّـــە، مسرۆڤ لیّــرە بیّــزار نابیّــت،
ئەمەش ژمــارە تەلەفـۆنەکەمە و دواتــر یەیوەنسدیم یێسوە بسکە ، ڕێزێکــی بێ یایان بۆ باشترین هاورێم". لەلایەن (هامون)هوە.
ئەم نسامەیە بە تەواوی نیکسۆ خۆشسحاڵ دەکسات، شسەو دادێست و نیکسۆ دەچێست بەردو مەیخسانەکەی بساوکی لانسدێریا ئەوەی بێت بِسۆ مەیخسانە و گفتوگسۆی لەگەڵسدا بكسات، كە لانسدێریا دێت،
دەچێتە لای و پرسیاری جولیایی لێدەکات و دەڵێت:
(هسامونی هساورێم نسامەی بسۆ نساردووم نێسستا ژمسارە تەلەفسۆنی ئەوم لە‌لایە، من دەبێت جولیا ببینم و ژمارەكەی بدە‌مێ).
بێدەنگییەک… یاشسان لانسدێریا بە یەژارەوە سسەیری نیکسۆ دەکسات و دەڵێت
(ئەم شارەی بەجێهێشتووە، تسا ئێستا هسیج یەیوەنسدییەکی بە مسنەوە نەکردووە…).
نیکــۆ بە یە‌روشـیە‌وە نەم هەوالە دە‌بیســتیّ
شارێکی تسر، و هسیج یەیوەنسدییەکی بە لانسدێیایە‌وە نە‌کسردووە، نیکسۆ دەیەوێسِت ئەم هەواڵە بە هسامون بسسدات، دواتسسر بیسسر دەکساتەوە کە هساورێیەکەی لەو شسوێنە خۆشحاڵە ، بسۆیە ناتوانێست ئەم کسارە بکسات و بیێـتە هۆکــاری گەڕانەوەی هــاوڕێیەکەی، چــونکە گەر هــامون بگەرێــتەوە،
دەچێس و هەوڵسی دۆزیسنەوەی جولیسا دەدات، نیکسۆ دەزانێست تسا چەنسد رۆژێکی تسر تەلەفیۆنەکەی هسامون کارناکسات، ببۆیە دەست دەکسات بە نسامە نووسین بۆ هامون.
'بــۆ ئــازیزترین هــاورێم، بەراسـتی مـن زۆر نیگە‌رانــی تــۆ بــوم، هە‌فــتە‌ی یێشـوو نەگەڵ یسامیلا و فلیمینگسدا دانیشــتبووم، دەمویســت بەدوای تسۆدا بــێم، زۆر خۆشـحاڵم كە نسامەكەی تسۆ بە دەســتم گەیشــتووە، یێویســت ناکسات پسارەکەم بسۆ بنێسری، بە ڕاسستی خۆشـحاڵیەکانی تسۆ وای لە مسن كـردووە هەسـت بە ئــارامیەكى گەورە بــكەم، منــیش كوتـــایی هەفتەكــانم "کڵاب"ێکـ
جــاز(Jazz)رادەگــرم، هیسوادارم لەش ســاغ و ســە‌لامەت بیـت. هــاورێی دڵسوزت (نیکۆ)".
یساش ئەوەی کە جوٹیسا لە زانکۆیێبەهەشست" سسەرقاڵی خوێنسدن دەبێست و هساورێیەکی نسوێ دەدۆزێستەوە بە ناوی(عایشسە)کە کسچە موسسڵمانێکە، لە
ڕێسگەی ئەودا بیسروکەی موسسڵمان بسوون دەکەوێستە هسزری جولیسادا، وە دواتــر جوٹیــا دەبێـت بە موسـڵمان، لە رێـگەی عایشـەوە جوٹیــا هــاورێیەکی کـورِ دەدۆزێستەوە بەنساوی (ئەلبێسرو)، هێشـتا ئەم سـە‌رقاڵەییەیی جونیــا وای نەکسسردووە رووداوەکسسانی بێشسستر لە بیسسر بکسسان، بەتسسایبەت یەنسدییەکانی نێسوان خسۆی و ماموسـتایەکەیدا، بەڵام یێشــتر عایشــە ڕێگـایی بـۆ ئاسان کردبـوو، پێی ووتبـوو کە لە ئـایینی ئـیێمە‌دا تـوبە کـردن و لێخـــوش بـــوون هەیە، هەریۆنێـــک بێست لە زانکـــۆدا لەگەڵ کەسـانێکدا ناشـنابووە، کە بەتەواوەتسی گورانکاریسان خسراوتە نێسو ژیسانی،
بەتــایبەتی ئەٹبێسرو، چــونکە کەسـیێکی زیــرەک و ٹیێەــاتووە، هەروهەــا ئە بنەماڵەیەکی خانەدانە .
s
»
s یـاش چەنـد مانگێبک و مسانەوە لەگەڵ یەکتـردا، یەیوەنـدییەکەیان دەبێبتە یەیوەنسدی خۆشەویسستی، ئەلبێسروش داوای هاوسسەرگیری لەگەڵ جولیسادا دەکسات، هەریەنسدە جوێسا هێشستا نساوەکەی هسامونی لەبیسر مساوە، بەڵام شێوە و ڕوخسێاری لەبیسر چسووە، بسێ ئومێسد بسوونی ئەو وای کسردووە کەم کەم هسامونی لە یساد نەمێنێبێ بەڵم تەنیسا داوایەکەی نەلبێبێبۆو دەتوانێبێت ﮔﻮﺭﺍﻧﮑـــﺎﺭﯾﯿﻪﮐﯽ ﺗﻪﻭﺍﻭ ﺑﺨـــﺎﺗﻪ ﮊﯾـــﺎﻧﯽ
بەڵام بەو مەرجەی هاوســەرگیرییەکە پساش تەواو بسوونی زانکسۆ ئەنجسام بدرێت.
هــامون پێـنج ســاڵ لە پــاریس دەمێنێـتە‌وە و خوێنسدنە‌كە‌ی تەواو دەكــات،
لە مساوەی ئەم یێسنج سساڵە‌دا جولیساش چسوار سساڵە‌كە‌ی لە زانکسۆیە‌كە‌ی تەواو دەكــات، ئەم مــاوەیە وای لە جوئیــا و ئەلبێـرو كــرد زیــاتر بیــر لە هاوسـەرگیری بـکەنەوە، یـساش هەوڵ و کوششـیێکی زۆر ئەم دووانە توانیـسان ﺯﺍﻧﮑــﯚ ﺗﻪﻭﺍﻭ ﺑــﮑﻪﻥ ﻭ ﺑــﺒﻦ ﺑﻪ ﻫﺎﻭﺳــﻪﺭﯼ ﯾﻪﮐﺘــﺮﯼ، ﺑﻪﻡ ﺷــێﻭەﯾﻪ ﺟﻮﺋﯿـــﺎ دەبێتە ماموستای(کومەڵفاسی) مێردەکەشی دەبێتە دکتۆر.
چەنســـاڵێک تێســدەیەرێت بەسســەر ژیسانی ئەم دووانە، بەڵام ژیسانی ئەمـــانە زۆر جیـــاوازترە لەوەی کە لیێـــدەکردەوە، چـــونکە ئەمسانە زۆر بە كەمسى يەكتسر دەبیسنن، ئەوان دەیانوویســت زیسـاتـر لە‌یە‌کتسری نزیسک بسبن، بەڵم ییشسە‌کە‌ی ئەٹبێسرو وای کسردووە لە‌یە‌کتسر دوور بميننە‌وە.
لەو مساوەیەدا هسامون دەگەرێستەوە، کە دەگەرێستەوە یەکسسەر دەیێستە لای نێکـۆ، ئەم گەرانەوەی هـامون لەناکــاو بــوو، کە دەچێـتە مــاڵەکەی نیکــۆ،
دەبینێـت نیکسۆ بە تەنیسا دەژیست! دادەنیشسن و گفتوگسۆ دەکەن. هسامون بە نیکۆ دەڵێت
- ﺯﯙﺭ ﺧﯚﺷﺤﺎڵﻢ ﮐﻪ ﺩﻭﻭﺑﺎﺭﻩ ﻟﻪ ﻧﺰﯾﮑﻪﻭﻩ ﯾﻪﮐﺘﺮ ﺩﻩﺑﯿﻨﯿﻦ.
- ﺯۆﺭ ﺳﻮﯾﺎﺱ ﺑﯚ ﺗﯚ ﻫﺎﻭﺭێﯾﻪﮐﻪﻡ، ﺑﻪ ﮔﻪﺭﺍﻧﻪﻭﻩﺕ ﺯۆﺭ ﺧﯚﺷﺤﺎڵﻢ.
- دایک و باوکت لە کوێن…؟
- ﺩﻭﻭﺳﺎڵ ﭘﯿﺶ ﻟﻪ ﭘﻮﻭﺩﺍﻭێﮑﯽ ﻧﻮﺗﻮﻣﺒﯿڵ ﮔﯿﺎﻧﯿﺎﻥ ﻟﻪ ﺩﻩﺳﺖ ﺩﺍ…
- ﺯﯙﺭ ﺑﻪﺩﺍﺧﻪﻭەﻡ، ﻣـــﻦ… ﺋﻪﻭەﻡ ﻧﻪﺯﺍﻧﯿﺒ جەستەی منی بێ گیان کرد، دەبێت ئەم هەواڵەت بە من گەیاندبا!
- نەمدەویست نەم هەواڵە تسۆی هساورێم برینسدار بكسات، ئێسستا مسن و تسۆ ه‌ردووکمان ه‌اودە‌ردین… پێم بڵێ بۆچی گە‌ڕانە‌وە‌کە‌ت لەناکاو بوو؟
- لەم جەنسد سساڵەی کۆتایسدا ماسستەرم بەدەست هێنساوە، لە بەشیێنایین و شــە‌ریعە‌ت". یە‌کێس لە ماموسـتایانی هساورێم یەیوەنسدی یێسوە کسردم ،
کە دەتسوانم لێسرە بسبم بە ماموسستای زانکسۆ، منسیش قبسوۆم کسرد و گەرامەوە، تۆ ئێستا خەرێکی چیت؛
- من کومیانیاییەکەی باوکم سەریەرشتیاری دەکەم.
- ﺯﯙﺭ ﺑﺎﺷﻪ، ﺗﯚ ﻧﺎﺗﻪﻭێﺕ ﻫﺎﻭﺳﻪﺭﮔﯿﺮﯼ ﺑﮑﻪﯾﺖ؟!
- نەخێر، تۆ چی؟
- نسا، دەمەوێبێ پرسیاری هساویولیکی کسۆن لە تسۆ بسکەم، کە نساوی جولیسا بوو چی بەسەر هات؟
- دوای رویشـتنی تــۆ، ئەوم بینسی و گفتوگــۆم لەگەڵ هاورێیەکەیــدا کــرد،
یێم ووت کە سەفەری ولاتیێمی تسرت کـردووە، یەک ساڵ یساش ڕوویشـتنی تــۆ، ئەویـش ئەم شــارە بەجێـدەهێڵێت، مـن پــێم وانەبــوو هێشــتا ئەوت لەبیسر مابیّست دەبێست روداووە‌کسانی یێشـوو لە بیسربکە‌ین، تسۆ دەتسوانی
کەسێکی تر بدۆزییەوە.
هسامون کە‌مێب‌ک بیسری کسردەوە
بەڵام بە یێکەنینەوە، ووتی:
- بەڵسێ راسـت دەکەی، بێگومسان ئەوە گرنسگ نیسیە بسۆ مسن، هاوڕیگیسان دەمەوێت چەند رۆژێک ببم بە میوانی تۆ.
- جەنسد رۆژێسک؟؟ هسسا هسسا هسسا، نەمە مساڵی خسۆتە هەرجەنسدێ دەتەوێت دەتوانی بمێنیەوە، دەتوانی لەگەڵ من بژی…
- نسا، سویاس، تەنیسا چە‌نید رۆژێبک، تسا خسانوویە‌ک دددۆزمە‌وە کە نزیبک بێت لە زانكۆبەكەم.
- ئەها، باشە هاوڕێگیان، هەرچۆنێکت یێغۆشە.
هـ
ﺯﺍﻧﮑــﯚﯾﻪﮐﻪﺩﺍ، ﺑﻪڵﺍﻡ ﻟﯿێـﺮﻩ ﺋﻪﻭ ﮐﻪﺳـﻪﯼ ﺯۆﺭ ﺩڵﻐﻮﺷــﻪ ﺟﻮﻟﯿــﺎﯾﻪ، ﺟــﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪﻭ ئێســـتا دووگیـــانە و چـــاوەڕێی مێسردەکەی ، کە دوای هە‌فــتە‌یە‌ک دەیەوێست بگەرێستەوە بسۆ مساڵ، بساران خەریسکە دە‌بارێست،
ﺭﻭﻭﻧﺴﺎﮐﯽ ﺑﺮﻭﺳﺴﮑﻪﮐﺎﻥ ﺷﺴﺎﺭ ﺭﻭﻭﻧﺴﺎﮎ ﺩﻩﮐﺴﺎﺗﻪﻭﻩ ﻭ ﺩﻩﻟﻪﺭﺯێﻧێــﺖ، ﺩﻩﻧﮕﺴﯽ ه‌ورە تریش‌سقە‌كان ئەم سسەری شسار دەرۆن بسۆ ئەو سسەری شسار، بەڵام ئە
ڕێگـادا ئەڵبێبۆو تووشـی ڕووداوێک دەبێبێت، لەلایەن چەنـد چەکـدارێکەوە،
پاشان ئوتومبێڵەکەی گوللە باران دەکەن و گیانی لە دەست دەدات.
یساش چەنسد کاتژمێرێسک لە رووداوەکە، کەسیێک لە دەرگسای مساڵی جولیسا ددات، ئەو وا هە‌سسست دە‌كسسات مێردە‌كە‌یە‌تسسسی، كە لەدوای چەنسسد هەفـ دەرگسایەکە دەکساتەوە، دەبینێس ییساوێکی سسمێڵ رەش بە جلسی سسەربازیەوە لە بەرامبەر ئەودا راوەستاوە! لەو کاتەدا خۆشحالیە‌کانی جولیا دەمرن.
ییاوەکە دەست بە گفتوگۆ دەکات و پێی دەڵێتێ
(بە داوای لێبسوردنە‌وە و بەتەواوی وجسودم، هاوبە‌شسی خە‌مە‌کسانتم، داوای سـ
نەخۆشخانەی"فریاکەوتنی سەربازی" بکەی).
دەســتەکانی جولیـــا دەلەرزن و فرمێســک لە چاوەکـــانی دێسنە خـــوارەوە،
چەنسە خولەکێسە هەمووگیسانی جونیسا بسێ هێسز دەبێس، پاشسان یەکسەر بەرەو نەخۆشـــخانە بە رێسـدەکەوێت، دوای چەنســد خولەکێســک، دەگـــاتە نەخۆشـخانە و دەبینێس تەرمسی مێسردەکەی دەبەن بسۆ بەشسی مردووەکسان،
تەنیسا شستێک کە لەگەڵ تەرمەکەدا مسابۆوە، دەسستە جلێکسی منسدالانە بسوو،
کە ئەویسۆین دایۆشسرابوو، یەکێسک لە یزیشسکە ئافرەتەکسان دەبینێبێت كە جوێبیا دووگیسانە، دەستەكانی دەگرێبێت و ناهێڵێبێت بچێبێت بسۆ بینینسی تەرمسی هاوســە‌رەکەی، لەناکساو جونیسا دەقیژێنیّست و لە هسۆش خۆی دەجێت.
دوای نیسو کسانتژمێر هەڵدەسستیتەوە، دەبینێست پزیشسکیکی ئسافرەت لە تەنیشتیەوە دانیشتووە، یەکسەر بە جولیا دەڵێت:
تكسایە گوێبیستی قسسەکانم بسبە، نامەوێست زیساتر لەوە ئسازار ببینسی،
دەزانم كە هاوسەرەكەت ئە دەست داوە، ئێستاش منداڵەكەت…
لەم کاتەدا جولیا بە گریانەوە، روودەکاتە یزیشکە‌کە و دەڵێت:
چـ
تكابە…
یزیشـــکەکە دەســـتی دەگرێست و نســارامی ، پاشـــان دەچێست یەرداخێک ئاوی بۆ دەهێنێت و یێی دەڵێتێ
( یێسدەچێت حاڵست بساش نەبێست، بسۆیە نساتوانین رێگسا بسدەین کە نێسرە بــرِۆیتە دەرەوە، چــونکە خــوێنێکی زۆرت لسێ ڕۆیشــتووە، پێویســتیت بە کاتە بۆ جاکبوونە‌وە، دەبێت جەند هەفتەیەک لێرە بمێنیەوە).
%
.
یساش ئەوەی هسامون دەست بە وانە‌وتسنە‌وە دەکسات لە زانکسۆیە‌کە‌دا
لەو مساوەیەدا کتیبە‌کە‌شی چساپ بکسات کە لە دەرەوەی ولات نیشسی لەسسەر دەکـ غەمنساكى هەبسوو، چسونكە هەمیشــە بیسر لە مسردن دەكساتەوە، كە مسردن چیــیە؟ بە تـــایبەت هـــزر لە مەرگـــی دایـــک و باوکیـــدا ، کە بەشێوەیەکی ترسـناک گیانیسان لەدەسست داوە، شسەوانە زۆربەی کاتەکسانی دەیوات بسۆ مەیغانەکسان و خصۆی مەست دەکسات و دەگەیێستەوە مساڵ، چسونکە بە تەنیسا دەژست، لە باڵەخسانەیەک کە نسزیکە لە زاکسۆیەکەی، هەنسدێک جــاریش دادەنیشـت و ســەیری ســندوقەکەی دەکــات کە لە پــاریس لەگەڵ هێنـــابوو، شــە‌وێكیان دەچێستە مە‌یخـــانە‌یە‌ک و داوای ڤودکـــا" لە مەیگێسر دەکسات، بسۆ مساوەی یەک کساتژمێر دادەنیشسێت، لە هەر چەنسد خونە‌کێک"پێکێسسێنێتە‌وە و جسسگە‌ردیە‌ک دادەگیرسسسێنێت،
بەتەواوی بێسزاری پێسوە دیسار دەبسوو، پاشسان دەچێستە دەرەوە، دەچێستە کەنسار دەریسایەک دادەنیشسێت. دەسستەکانی دەخساتە سسەر چاوەکسانی و لەگەڵ خۆی گفتوگۆ دەکات، لەبەر خۆیەوە دەڵێت:
(بسۆچی مسسن؛ مسن چ گونساهیکم هەیە؟ هەمیشسە ئەو شستانە‌ی خۆشسم لەدەســـتم داون، لەوە دەکەمەوە کاتێـــک کەس غەریبسی مسن دەکسات یسان نە؟ خسۆم نەبسم کە تەنیسا غەریبسی خسۆم دەکسەم…! دەرۆم بسۆ نساوەوەی دەریسا بسزانم دەریسا لە مسن بێسزارە یسان نە؟).
هسامون بەرەو دە‌ریساكە دەچێست، بەرەو جێگسایە‌كی قسوڵ دەروات، بەڵام شەیوڵەکانی دەریا فرێدەدەنە دەرەوە، ئەو کاتە بوو هامون ووتسی:
تەنیا دەریا لە من بێزار نیبیە.
کە دەگـرێتەوە بسۆ مساڵ، لە ڕێگـسادا چـساوی بە پیـرە پیـرە پیاوێسک دەکەوێست،
یاوێسک کە مەرگ هەمـوو گیسانی دا پووشـیبوو، بە مەسـتیەوە لەبەرامــبەر ییاوەکە دەوەستێت، ییاوە ییرەکە یێی دەڵێت:
(ســالانێكى زۆر مسن ژیساوم، كەم كەم نزیـك دەبسمەوە لە خساڵە رەشــە‌كە!
ئەو خــاڵەی کە مرۆڤەکــان نــاتوانن بیبیــنن تــا کوتــایی ژیانیــان، ئێسـتا کە تسۆ دەبیسنم، خسۆم دێستەوە بەرچساو، تسۆ دەبێست بسرۆی لەم شسوێنە؛
برو… دەبێت شوێنێک بدۆزییەوە کە بزانی لە کوێوە هاتووی).
هامون: من مافى مردنم نییە!
ییرە ییاو: تۆ دەمری و دەزانی بەهات جەندە!
هـ
ئەبسێردە *.
ییرە ییساو: من سەرسـامم بە قسـەکانی تسۆ، زۆر سـە‌ختە بـۆ مرۆقەکسان، بەڵام لە چساوانی تسۆ ئەوە دەبیسنم کە مرۆقیکسی یساخی و دەتسوانی تسا کۆتایی رێگایەکە برۆی گەر یەشیمان نەبییەوە.
هسامون: دەتسوانم بسروم و یەشیمان نسابم، چسونکە لەودیسوی تسر ڕازێسک هیە، کە نە‌وتراوە.
یسرە ییساو: بسرۆ کانێبک رویشستی دەگەیست بە قۆنساغی یەکەم، قۆنساغێکی ﺯﯙﺭ ﺳــﻪﺧﺘﻪ، ﺩﻩﺑێــﺖ ﻟﻪﻧێــﻮ ﺩﯾــﺪﯼ ﺧﻪ ێﮑﺴـﺪﺍ ﺑـــڕۆﯼ، ﺑـــۆ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺑــﮕﻪﯼ ﺑﻪ
ئارەزووەكانست، بەڵام دیسار نیسیە نارەزووەكانست لە كسوێن، دەبێست خسۆت دۆزییان دۆزییەوە.
هسامون: مـن مێشـكم نە‌خوشـە، لەنساو مێشـكم دە‌نگێكسی ناشـنا هەیە، بەڵام نسازانم ئەو دەنسگە هی کێیسە؟ ئەو دەنسگە ی‌یێم دەڵێت ئەو رێگساییە‌ی بسۆی دەچسی کۆتایسی نیسیە! بەڵام ئەو دەنسگە دەزانێست گەر هەمسوو شستیێک رەش بێس و هەمسوو خەڵسک نووسستبن، نەوا خساڵێکی سسپی پەیسدا دەبێست و کەسێک گوێبیستی قسەکانم دەبێت.
ییرە ییساو: لە سەرەتادا ئیێمەی مسرۆڤ ئسازادانە لە داییک بسووین لەسەر ئەم زەویە، دواتسر داهینانمسان کسرد و یێشـکەوتین، لە کۆتاییـدا شـتێکمان دۆزیەوە بە ناوی(ئاسسن) بەم ئاسسنە قەفەسسمان بسۆ خۆمسان دروسستکرد، لەنساو ئـیّمە‌ی مرۆقسدا هەمیشـە مسرۆقە بسێ عە‌قلّه‌کسان زیساترن لە مسرۆقە
عاقلە‌كان، ئەمەش یاسایی ژیانە، هیوادارم تیّگە‌یشتبی لە قسە‌كانم.
l ﮔﻔﺘﻮﮔﺴﯚﯾﻪﮐﻪﯼ ﻧێﺳﻮﺍﻥ ﻫﺴﺎﻣﻮﻥ ﻭ ﭘﯿﺴﺎﻭەﮐﻪ ﺗﻪﻭﺍﻭ ﺩﻩﺑێﺳﺖ ﻭ ﻫﺴﺎﻣﻮﻥ ﺑﻪﺭﻩﻭ مسالە‌وە دەچێست، خسۆی دەزانێست کە مەسست و سە‌رلێشسێواوە، بەتەواوی
بێزارییەوە دەچێت بەرەو ژوورەكەی و دەخەوێت.
ﭼەﻧـﺪ ﻫەﻓـﺘﻪ ﺑﻪﺳـﻪﺭ ﻣــﺎﻧﻪﻭﻩﯼ ﺟﻮﻟﯿــﺎ ﻟﻪ ﻧﻪﺧﯚﺷـﺨﺎﻧﻪ ﺗﯿّــﺪﻩﯾﻪﺭێﺕ، ﺟﻮﻟﯿــﺎ بە نائومێسـدییەکی تەواو دەگەڕێسـتەوە بسێ مســاڵ، ئەم ڕووداوانە تەواوی هەسستە‌کانی برینسدار کسردووە، وەک ئەوە وابسوو کە مرۆڤێسک برینسی پسارچەیەک لە جەسستەی خسۆی بە چساوی خسۆی ببینێست، هەتسا چەنسد هەفـتە‌یە‌ک لە مـالە‌کە‌ی نە‌دە‌ساتە دەرەوە، ئسیش و کساری ببسووە گریسان،
بێسێزاری بِساڵی بەسسەردا کێشسابوو، لە دوای ئەم چەنسد هەفستەیە، دەچێست بـــۆ ئەوەی لە دەربێست، یەک بە یەک،
سەیری کتێبەکسان دەکسات، بە دوای کتێبێکسدا دەگەرێست کە بسساس لە ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺴﺎﻧﯽ ﮊﯾﺴﺎﻥ ﺑﮑﺴﺎﺕ، ﻟەﻧﺎﮐﺴﺎﻭ ﮐﺘﯿﺒﯿﯿـﮏ ﺩەﺑﯿﻨێـﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﻭﯼ"ﻟﯿﺴﺪﻭﺍﻧﯽ مەرگ" کە سسەیری نووسەرەکەی دەکسات دەبینێست نساوەکەی هسامونە، بەڵام ئەو نازانێست ئەمە هەر ئەو هسامونەیە كە چەنسد سساڵ یێشستر دەیناسسی،
ه‌ریۆنێبێبێبێبەکە دەکرێبێت، نساودکەی، دواتسر ییاسسەیەکی بسازار دەكسات و دەگەرێستەوە بسۆ مساڵ، کە دەگساتە مساڵەوە، دەچێستە
ﮊﻭﻭﺭەﮐﻪﯼ ﺩەﺑﯿﻨێـ
دەبینێست هاوسسەرە مردووەكەیەتسی، كە منسداڵێكی لە بساوەش گرتسووە،
جوٹیسا بە گریسانە‌وە دەست دەکسات بە قسسە‌کردن لەگەڵ مێسردەکەی و یێسی
دەڵێت
(مسن وامسدەزانی خسۆر بسۆ رِزگسارکردنی نسێمە دێست، لە راسـتێدا بسۆ لەنساو بردنسی ئسیّمە هسات، زەمەن دەرفەتسی ئەوەی بە نسیّمە نەدا كە یسیّكە‌وە
شسادبین، تسلّ ئەو فریشستە‌یە‌ی کە لە بە‌هە‌شستی خسسۆتە‌وە هسساتووی،
جاوەکانت بکەوە، بە رووناکی ئەو جاوانەت کوێرم بکە).
بەڵام مێسردەکەی هسیع قسسەیەکی نەبسوو، تەنیسا جسولانەوەی یێسوە دیسار بـوو، دەیوویسـت بە جوۆنەوەکـانی شـتێک بڵێـت، جوٹیــا چاوەکـانی پــاک دەکساتەوە، بەڵم مێسردەکەی ڕوویشستبوو، کەس توانسایی ڕیگرتنسی ئەوی نەبسوو، جوئیسا دادەنیشسێت و لەبەر خسۆیەوە دەڵێست: هەسست دەکەم دەیویست شـتێکم پـێ بڵێت، چـونکە ئەم دۆزەخەی مـن لیێسی دەژیـم، بـۆ ئەم خەڵسكە بەهەشستێكى تەواوە، لەوە زیساتر نساتوانم، دەبێست نەو رنگسا تاریکەی کە هەنگاو دەنێت بۆ ناوەوەی ڕوحم ڕووناکی بکەمەوە.
بەم شـیۆەیە بـسوو کە جوٹیـسا دەرفەتسی ئەوەی بـسۆ نەرەخســا کە کتێسبەکە بخونننةوە.
ئێسوارەیەکی یسایزە و گەڵای درەختەکسان خەریسکە دەوەرێسن، هسامون لە یەکێسک لە شسەقامەکانی شساردا خەریسکە دەچێست بەردو مەیخسسانە،
مەیفسرۆش کە لەگەڵ هسامون ببسوو بە هساوڕێ، دەیزانسی هسامون چسی دەخسواتەوە، بسۆی دادەنسا لە سسەر مێسز و هسامون دەیخسواردەوە، یساش کاتژمێرێسۆ لەگەڵ مەیفرۆشــەکە، هسامون دەچێسۆ بسۆ دەرەوەی مەیخسانەکەدا، بسێ ئەوەی بزانێست لاقەکسانی بەرەو کسوێ دەیسبەن، یساش چەنسد هەنگاوێسک، دەبینێست پیساوێکی ڕیسش درێسژ و سسپی لە شــوێنێک دێسێنەرەوە، شــوێنەکە وەک کەنیســە وایە، بەڵام لە جییـــاتی ســهێیبەکە ئەستێرەیەکی لسێ هەڵواسـراوە، پیساوەکە کە دەبینێت هسامون مەست بسووە،
یێی دەڵێت
(کسورم پێسدەچێت زۆرت خسواردبێتەوە، دەبێست ئاگسات لە خسۆت بێست، ئەمە کاریکی گونجاو نییە ).
هسامون کە ئەم قسسانە گوێبیسست دەبێست لە پیساوەکە، زۆر تسورە دەبێست،
بە ییاوەکە دەڵێت:
- تۆ کێسێ؟
ییاوەکە: من (خاخام)5 ی ئەم شوێنەم.
هامون: گەر تـۆ خاخـام بیـت، مـن دەمەوێت هەنـدێک یرسـیارت لسێ بـکەم،
ه‌نـــدێک یرســـیار کە لە منـــداڵییە‌وە مێشـــکمی ، لە
سەرەتایی مرۆسایەتییەوە نسێمە کسوێلەی ئاینەکسانین تسا ئێسستا، بسۆیە دەبێت ئێسوە بەخۆتانسدا بچسنەوە، بەڵام دینسی ئێسوە کە دینێکسی زۆر کسۆنە تــۆ یــیۆم نـــاڵێی بەهەشــت کــامەیە و دۆزەخ کــامەیە؟ دەڵــیێن شــەیتان منسداڵی هەیە! گەر منسداڵی هەیە کسوا هاوسسەری؟ مەگەر نساڵێن شسەیتان تەنیـا یەکە؛ کەواتە هاوسـە‌ری لە کـوێ بسوو؛ بسۆچی دەبێست خــوا ئــێمە تساقی بکساتە‌وە؟ ئامسانجی راسستە‌قینە‌ی خسوا چیسیە لە دروسست کردنسی ننهە؟
خاخسام: ئەوانە لەلایەن خسواوە دارێسژراون، ئسیّمە نساتوانین سسە‌ریێچی یاساکانی خوا بکەین و بەبێ ویستی ئەو قسە بکەین.
ه‌بامون: خسوا کە ئە‌ونسدە حەزی لە یاسسا و یساریکردنە، دە‌توانێبت کەسێکی وەک خسۆی دروسست بکسات و یساری لەگەڵیسدا بکسات، نەک ئسیێمە کە بچــوکترین نەو شــتانەی داوا دەکەیــن و دەیرســین دەبێــتە کـــوفر، خـــۆی دەزانێـت کە هەر خــۆی یــارییەکە دەبــاتەوە، کەواتە بــۆچی دەبێـت یــاری لەگەڵ ئسێمە‌دا بكسات؟ ئەوەش بسزانە ئسێمە نساتوانێن چساوە‌رێی ئێلیساس و یێشبینیەکانی بکەین.
خاخسام: ئەم قسسانە‌ی تسۆ دروست نسین، ئەمە خواسستی خسوایە، گەر بەم شێوەیە بەردەوام ببی جێگات دۆزەخ دەبێت.
هامون: کاتێک کەسێک دەچێبێ بسۆ دۆزەخ لە کساتی تووبەکردنسدا ، دیسان تـووبە نە‌كـات ئەوا چـی بەسـەر دێسێ مـن گــوێم لێبـووە دەڵـیێن شـە‌یتان جێدۆزەخە، بەڵم کەسسێک کە هەسسوو ژیسسانی لە دۆزەخ بەسسەر بـردووە چـۆن لەنـاو ئـاگرا دەسـووتێتێ ئەم شەیتانە تەمەنـى دەبێت چەنـد بێبێبێ چەنسد هەزار سساڵە نەم شستانە ڕوودەدەن، تسا چەنسد هەزار سساڵی تر بەردەوام دەبێت؟
ئەم قسانەی هسامون بە تەواوی خاخسامی دڵ گسران و تسوڕە کسرد، دواتسر خاخــامیش چەنــد قســەیەک بە (عیبسری) دەردەبرێـت، یاشــان رێگــایەکەی دگریتە‌بە‌ر ودە‌روات.
دەنگـــانی شـــەوە و جولیـــا بەبـــێ ئومێـــدانەوە خەوی لێـــدەکەوتووە، لە خەیسیدا خەیسیکە دەچیێست بەرەو ژوورێسک کە هەمسووی بە تساریکی دایووشـراوە، لەنــاو ئەو تــاریکییەدا تەنیــا شوشـەیەکی چوارگوشــە دیــارە،
کە نەســـەر مێزێسک دانسـراوە، نەم شوشەیەشـــدا شــتێکی ســـوور هەیە، نە تەنیشت شوشەکەدا پیرەژنێکی پیرچ سپی بەدیسار کەوتسووە، ئەم پیسەژنە داوا لە جولیسا دەکسات ئەو شستە‌ی کە لە نساودوەی شوشسە‌کە‌دایە بخسوات،
بەڵام جولیا ناخوات و لە ییرەژنەکە دەیرسێت:
انەو شتە جییە کە لەناوەوەی شوشەکەدایە؟)
پیرەژن: ئەمە ئەو شتەیە کە پێی دەڵێن "ڕوح"، ها ها ها...
یەکسەر جولیا لەخەو بەخەبەر دێتەوە.
ڕۆژی دواتسر جولیسا دەیەوێست بچێستە لای مەلایەک، بسۆ ئەوەی بزانێست لە ئاینسدەدا چسی بکسات و چسۆن بەرگەی ئەم ناخۆشـیانە بگرێست، لەبەر ئەو ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﺍﻧﻪﯼ ﮐﻪ ﺑﻪﺳـﻪﺭ ﮊﯾﺎﻧﯿــﺪﺍ ﻫــﺎﺗﺒﻮﻭﻥ، ﺟﻮﻟﯿــﺎ ﺑﻪ ﻣﻪﻻﯾﻪﻛﻪ ﺩﻩڵێـﺖ ﮐﻪ
هەمـ مـ
فەرمـوودەیەکی بــۆ دەڵێست، یاشــان ســەیری دەکــات و عاشــقی جــوانیەکەی دەبێت، مەلاكە دەست دەكسات بە دروست كردنی(نوشستی) بسۆ ئەوەی جوٹیسا بكيشێنێتە لای خسۆی، جولیسا كە ئاگسای لەم مەسەلەیە نیسیە، دەگەرێستەوە مسسالە‌وە، دوای چەنسسد رۆژێکسسی تسسر دەچێستە لای مە‌لایە‌كە، یاشسان مە لایە‌کە یێی دە لێیێ:
ازۆر زەحمەتە بۆ کەسێکی وەک تسۆ لەم بسارودۆخەدا، بسۆیە یێویسـتە مـن ئەم ئەركە بەجێبهێسنم كە لەسسەر شسانمە، لەسسەر سسونەتی یێغەمسبەر دەتوانین ببین بە ژن و مێرد…).
پێسدەچوو مەلاکە دیسنەکەی بە شێوازی دڵسی خسۆی هەڵبژاردبسوو، دواتسر مە‌لایە‌كە چەنسد قسسە‌یە‌كی درۆ بسۆ جولیسا دەكسات، و جولیساش قسسەكانی بساوەر دەکسات، یاشسان مەلایەکە دەسست دەکسات بە یەیوەنسدی سێکسسی لە‌گە‌لیسدا، ئەم رووداوانە تسسا جە‌نسسا رۆژێسک دووبسارە دەبسنەوە، یەک دووج ئەنجامـــدەدات، یســاش ئەوەی ئەم هەواڵە لە خۆیسـان بـــڵاو بـ
ه‌والە‌كە بە خسرایە بلاوبسووتە‌وە بە شسێوە‌یە‌كی زۆر ناشسرین. دواتسر دەزانێت کە قسـەکانی مەلایەکە هەمـووی درۆ بـوون، نەوەشـی بــۆ ناشـکرا دەبێست کە مەلایەکە یێشستر شسەوانە لەگەڵ منسدالانی تسریش دەچسوو بسۆ نساودوەی مسزگەوتەکەدا، بسۆیە جولیسا ئەو شسارە بەجێسدەهێلێت و دەچێستە شاریکی تر.
کە ش بە(مەریەم)، بسۆ ئەوەی کەس نەیناسسێتەوە، دوای چەنسـد ڕۆژێسک دەڕوات و دەبێستە لەش فسرۆش لە شسارێكی تسر، دەگەرێستەوە شسارە كسۆنەكەی خسۆی،
شارێک کە قوناغەکسانی خوێنسدنی لەو شسوێنە تەواو کسردووە، ئەو شسارەی کە هامون لێی دەژیت.
چەنـ
دەکێشــێت، لە یەکێسک لە شــە‌وەکاندا کە جوٹیـــا زۆر غەمبـــار و بێسزار ببسوو، بە ناچساری خەوی لێسدەکەوێت، لە خە‌وێکسی زۆر قوڵسیدا خسسۆی دەبینێـتەوە، بەشێوەیەک کە وا هەست دەکسات لە راسستیدایە، دەبینێـت بە رێگسایەکی تاریکسا دەروات، لە رێگسادا دەگسات بە چەنسد فریشستەیەک، کە هێنینییان لە دەست دابسوو، بە‌یێکە‌نینێکسی ترسـناکە‌وە گفتوگسۆ لەگەڵ یەکتری دەکەن و دەڵێنێ ابسۆچی خسوا بە ئەوان ئسازادی داوە؟ ئەوان دەجەنگسن بسۆ ئەوەی لەژێسر خـۆر بمـرن لەسەر زەوی، نەوان دە‌جە‌نگـن هە‌تــا لەنــاو دە‌ریــا بمـرن لە‌ژێـر ه‌ورە‌كانسدا، ئەوان دە‌نگسن بسۆ ئەوەی لەژێسر خسوێن بمسرن لە ژێسر عە شقدا ) .
جولیا کە ئەم قسانەی گوێ لیّدەبیّت لەبەر خویەوە دەڵیّت:
(نسازانم خسوا بسۆچی ئاورێسک لە نسیۆمە نساداتە‌وە؟ هە‌روە‌هسا بێست و روبەرووی ئەم خەڵسكە ببێستەوە، نسازانم خسوا لە كسوێ ووتسوویەتی كە ژن بجەوسێنرێتەوە و لەنساو ببرێست، سـە‌ركوت و مساف خسۆراو بكرێست؛ تەنیسا لەم ئابینسانە نەبێست، هەر لەم ئیسلامە‌شسدا ، دوو جسۆر مسـرۆڤ هەیە،
باش و خـرای، باشـە‌كە‌ی هـیج کـات راسـتییەكان قبـوڵ ناکـات، خـرایە‌كە‌ی هەمسوو هەڵەیەک قبسوڵ دەکسات، بسۆیە مسن بساوە‌ڕم بە هسیج نایینێسک
نەماوە، من دەبێت بچم، بـۆ شوێنێک کە فـرێن بـۆ باڵنـدەکان ئـازاد بێت،
دەچم تا کوتایی مارییچە‌کە
لە ناکساو یەکێسک لە هاورێیەکسانی بسانگی دەکسات کە هە تبسستیتە‌وە لە
خەو.
دوای تەواو ب
"کەنیس وەڵامەکانیسان بسدۆزیتەوە، دەجێست بسۆ ئەوەی گفتوگسۆ لەگەڵ قەشسەیەکدا ، کە دەگســاتە ڕوبەڕووی دیمەنێکســـی زۆر دەبێستەوە، دەبینێست قەشسەیەک لەگەڵ میرمنداڵێکسدا، لە ژووری خسسۆی خەریکسی هاورەگەزبسازبیە! یێسدەیێت قەشسەکە میرمنسداڵەکەی فرێسو دابێبێت، کە بەم کسارەی نزیسک دەبێبتەوە لە بەهەشت، هسامون تسۆرە دەبێبێت و داوای گفتوگسۆیەکی تەنیسای دەکسات لەگەڵ قەشسەکەدا، دواتسر پێسی دەڵێت
(ئێسۆەی قەشەکان کومەڵگاتسان ناشدین کسردووە، تسۆ ئەی قەشەی منسداڵ باز، من دەمەوێس وەڵامی یرس‌یارە‌کانم بـدە‌یە‌وە، تسۆ وا بیسر دە‌کە‌یـتە‌وە
کە خسوا بساوکی نسێمەیە؟ گەر خسوا بساوکی ئسێمەیە کەواتە شـە‌یتان دەبێبت کسورە مسامی ٺسیّمە بیّست؟!! وا دەزانسی دادگسایی مەیمونەکسان چسۆنە؟ کە خـــۆدی دادوەر ، بەڵام ئەوەی کەس لە مەسسسەلەكە نیسیە نەوەیە، كە كە‌سسیکی بیتسساوان دە‌هێنسنە ژوورەوە و ﺩﺍﺩﮔﺎﯾﯽ ﺩەﮐﻪﻥ، ﺩەﺑﯿﺖ ﻣﺮﯙﭪ ﯾﻪﺭﺩە ﻟﻪﺳﻪﺭ ﻧﻬﯿﻨﯿﯿﻪﮐﺎﻥ ﻻﺑﺒﺎﺕ).
قەشە: دەبێت ئاگات لە قسەكانت بێت، دەبێت تۆ سزا بدرێی.
هامون: من چۆن لە پێناو بێمانایدا سزا دەدرێم؟
قەشــە: تــۆ کەسـێکی گەنجــی، دەبێست چەنسد ســاڵ خزمەتسی کڵێســایی کاتولیک بکەی، تا وە‌ڵامە‌کانت دەست دەکەوێت.
هسامون: تسۆ بسۆچی وەڵامەکانست نیسیە؟ مسن چەنسد سساڵ بە دوای ئەوە گەراوم، یاشــان زانــیم تەواوی ئەم شــتانە تەنیـــا فێڵبــازیەکن بە دەســتی خسۆدی مرۆقەکسان، چسونکە مسن خسوام بیسنی، گفتوگسۆم لەگە ڵسدا کسرد، خسوا وتی:
(مـن ئابینە‌كـانم بە شـێوە‌یە‌كی یە‌كسـان دروست كـردووە، بەڵام مرۆڤە‌كـان بە هەڵە لێی تێگەیشتوون).
منیش یێم وت:
(گەر ئایینەکسان وجودیسان نەبێست چسی دەبێست؛ بسۆچی لە سسەرەتاوە ئـــایینێکی تەواوت هەڵنەبــژاردووە؟ خــوا دانیشــت لەســەر کورســیەکەی و بیـری کـردەوە، یـاشـان یـیێم ووت شەیتان چـۆن تــوانی خــۆی لە شـکلی مــار دروست بکسات بسێ ئەوەی تسۆ ئاگسات لێبێبێبێ دواتسر چسۆن تسوانی سێوەکەی بـداتە حەوا بـۆ فرێسودانی ئسادە‌م کتێبێکـت بــۆ مرۆڤەکــان نــاردووە کە دواهەمــین یەیــامە بــۆ مرۆڤــایەتی،
بەڵام نیسوەی دونیسا بسۆ ئەم کتیسبە گیانیسان ئەدەست داوە، ئەگەر مسن ئە جێسۆ تسۆ بسم، هەموو نایەتەکسانی لەسسەر هەورەکسان دەنووسسەهوە، بسۆ ئەوەی هەسوو مرۆڤەکسان بیبیسنن و بساوەڕی پێسبکەن، پێسدەچیێت ئاسسمان زۆر گەورە بێست، وابــزانم جێگسایی هەمسوو نایەتەکسان دەبێستەوە). ئەم قسانەی مـن خـوای بێمد‌نگ کـرد، لەو کـاتەوە خـوا لە مـن تـورە‌یە، قسـە‌م لەگەڵ ناکسات، قەشـە تسۆ پسێم بلّسێ گەر خسوا دەیویسـت موعجیزە‌مسان نیشــان بــدات دەیتــوانی حەزەتــی یوســف سـک یــرٍ بکسات نەک حەزەتــی مەریەم، ئەم کسارە مرۆقەکسان هەمسووی رۆژێسک ئەنجامسدەدەن، دوای ئەوە ﺩەﯾﺘﻮﺍﻧﯽ ﻓﺮﯾﺸﺘەﯾەﮐﯽ ﮐﺞ ﻟﻪ ﺟێﮔﺎﯾﯽ ﺟﺒﺮﺍﺋﯿﻞ ﺑﻨێﺮێﺖ.
ئەم قسانەی هسامون بە تەواوی قەشەكە نسارەحەت و تسورە دەكسات، لەو کاتەدا قە‌شە‌کە دێتە ئاخاوتن و دەڵێت:
- فریشتە هەر فریشتەیە چ کورِ بێت، چ کج بێت.
هسامون: گەر وایە، بسۆچی تسا ئێسستا نساوی هسیچ کچێسک جبرائیسل یسان مكانيل نييە؟!
قەشە: ئەمەی تسۆ دەڵێسی، شـتێکی گونـاهە، بـرو نەفرینسی خـوا لە مرۆڤـی کافر، نەفرین لە تۆ ئەی مرۆڤی دووڕوو.
هسامون كە ئەم قسسانە‌ی گسوێ لێبسوو، بە پێكە‌نیسنە‌وە دەگەرێستەوە بسۆ مساڵی نیکسۆ، شسەو کە دادێسێ نیکسۆ داوا لە هسامون دەکسات کە یسێکەوە بچسنە دەرەوە و شــتێک بخسون، هسامونیش داوای لێسدەکات بچسن بچسۆ مەی خواردنەوە، نیکۆش کە ئەمە دەبیستیت یێی دەڵێت:
ازۆر چساكە ، شسوێنێک یێسدەزانم كە چەنسد مسانگێكە كسراوەتەوە و كچسی جوانیشی لێیە، دەچین پێکەوە کاتێکی خۆش بەسەر دەبەین).
ه‌ردووکیسان دەچین ببۆ مە‌یخسانە‌کە و دادەنیشسن، یم‌شسان داوای خسواردنەوە
دەكەن و هامون بە نیكۆ دەڵێت:
- مـن یـسێم وایە قەشـە و حاخامە‌کــان هەمیشــە شــتە‌کان بــۆ ئــیێمە گــران دەكەن، دواتر خۆیان بە هەرزانتر دەیكرن.
- مە‌دە‌ستت جییە؟ لەگەڵ نایینە‌كانتە؟
- بەڵسێ، ئیتىر بسێ تامیسان کصردووە، بێسزار بسووم بەراستی، بسۆیە تەنیسا ئەوکاتسانە دەزانسم کە وجسودم هەیە، ئەوکاتسانەی کە خسۆم لە نساوینەدا دینینم
- وازبهێسنە، هە‌رچوونێسک بێسێ تسێ بە زانساتر دەزانسم لە ئەوان، بسا بخـــۆینەوە… کەســـانێک هەن کە هەمیشـــە کەســـانێکی بە گرنـــگ دەزانسن، لە راسستیدا ئەوان هەڵەن، ئەم شـتانە بـۆ مـن گرنگیــان نییـــە،
تەنیسا تسۆ نە بیست، تساکە کەسێک کە بسۆ مساوەتەوە تسۆی نامەوێست خۆت بەم شتانەوە سەرقاڵ بكەی.
- مسن بسۆ ئەم شـتانە لەدایسک بـوومە، بەڕاسـتی تێسدەگەم لە نهێنییەکــانی ئەم ژیسانە، لەنساو خەیساڵی هەرپیاوێسک، پیساوێکی تسر هەیە، کەسێکی نەناسسراو، كەسسێكى نەخسۆش، هەر ئەو كەسسە نەخۆشسە دەسست لە مسن بەرنادات.
- هەموومسان بەشسێكین لە خەیساڵ، كە هێشستا نەگەیشستوین بەو بەشسە،
مـن خەریـکە مەسـت دەبـم، دەمەوێس ئەمشـە‌و لەگەڵ کـچە جوانەکــانی ئەم ﺷﻮێﻨﻪ ﺑﺨﻪﻭﯾﻦ ﻭ ﮐﺎﺗﯿﮑﯽ ﺧﯚﺵ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﺑﺒﻪﯾﻦ.
- باشە هاوریگیان.
پــاش گفتوگــۆیەکی درێژخــایەن، نیکــۆ کە زیــاتر لە هسامون دەخــواتەوە،
داوای ئەوە دەکسات کە بچسن بحەسسێنەوە، هەروهەسا هەریەکە و کچێکسی جــوانیش لەگەڵ خۆییــان بــبەن بــۆ ژوورەکەیــان، هەردووکیــان دەچــن بــۆ بینینیی کچەکسانی ئەو شـوێنە، نیکسۆ یەکێبک ئە کچەکسان هە ڵــدەبژێرێت و داوا لە هسامونیش دەکسات کە ئەو کسچە یسرچ زەرد و چاوشــینە ببساتە
ژوورەکەی، بەڵام هسامون دەسستی کـچە پـرچ مەیـلەو قساوەییەکە دەگرێـت و دەبساتە ژوورەکەی، دواتــر نیــو بوتــڵمەی" لەگەڵ خــۆی دەبسات بسۆ ئەوەی بە تەواوی مەست ببێس، كە لەگەڵ كـچەكە دەچێستە ژوورەكەیــدا، ســەرەتا ه‌نسدێک مەی دە‌کساتە یە‌رداغە‌کە‌یسدا و دواتسر داوا لە کسچەکە دەکسات کە
بچێــتە حەمسام و خسۆی بشسوات، پساش دەرەساتنی کسچەکە جسگەرەیەک دادەگیرسێنێت و مەیەکەی دەخواتەوە، کچەکە یێی دەڵێت:
نامادەی…؟!
هسامون: نە‌خێسر، جسارێ زووە، کەمێسک گسوێ لە موسـیقا دە‌گسرم یاشسان دەسـت دەكەیسن بە سـیێکس کسردن، پسێش دەسـتپێکردنمان دەمەوێست پێست بڵێم کە چاوەکانت زۆر جوانن، تۆم بینی یادی کەسێکی تر کەوتمەوە.
کچەکە: بەڕاسست؟ دەزانسی ئێسوەی پیساو هەریەکەو درۆیەکسی تسایبەت بە خۆتان هەیە؟!
یاشــان هــامون دەچێــتە ســەر جێگـــای نووســتنە‌كە‌ی و کــچە‌كە‌ش نزیــک دەبێستەوە لێسی، هسامونیش دەسست دەکسات بە مساچکردنی، کسچەکەش جلەکسانی فرێسدە‌دات و یاشسان دەسست بسۆ ژێسردوە‌ی دەبسات. ئەم دووانە یێکەوە سێکس دەکەن و کسات بەسەر دەبەن تسا درەنگسانی شەو، یێسدەیێت هامون خۆشحاڵ بێت بە سێكس كردن لەگەڵ ئەو كچەدا.
ﺩﻭﺍﯼ ﺟﻪﻧﺪ ﺧﻮﻟﻪﮐﯿێﮎ ﻫﺎﻣﻮﻥ ﺑﻪ ﮐﭽﻪﮐﻪ ﺩﻩڵێﺕ:
- دەمەوێست ببسی بە هساورێم، هەمسوو شسەوێک لە مساڵەکەی مسن یەکتسر تێسردەکەین و زیساتر لە ئەم شسوێنەش یسارەت یێسدەدەم، بەراسستی دەمەوێت زیاتر لەگەڵ تۆ کات بەسەر ببەم.
- تۆ خێزانت نییە؟
- نەخێر.
- باشە قبوڵ دەكەم، بەیانی ناونیشانە‌كە‌تم بۆ بە‌جێبهێلە.
- باشە، ناوت جيييە؟
- مەریەم، تۆ ناوت جییە؟
- دەتوانی هەر بە مامۆستا بانگە بكەی.
دوای تەواو بـ
قســە‌كردن، بساس لە رووداوە‌كسانی ژیسانی خسۆی بسۆ هسامون دەكسات، کە
چەندەها ناخۆشی بینیووە و دواتر ئەم ژیانەی هەڵبژاردووە.
پاشــان هــامون روودە‌كــاتە مەریەم و پێسی دە‌ڵێسێ دە‌تـــوانین دواتـــر لە
مساڵەکەی مسن لەم گفتوگۆیسانە بەردوام بسین، مسن ئیێسستا زۆر مانسدووم دیت بخەوم…
ﺩﻭﺍﯼ ﺟﻪﻧﺪ ﺧﻮﻟﻪﮐێﮎ ﻫﺎﻣﻮﻥ ﺧﻪﻭﯼ ﻟﯿێﺪﻩﮐﻪﻭێﺕ.
یاش ئەوەی بەیـانی دادێت و هامون دەیەوێت بچێت بسۆ زانکبۆ، یە‌کە‌مجـار ناونیشـــانەکەی بــۆ کـــڃەکە واتە "مەریەم" دەنووســـیتەوە و لە تەنیشـــت تەختسی نووسستنەکەی دادەنێست، کە دەگساتە زانکسۆ قوتابیەکسانی بە شـیۆەیەکی زۆر جسوان پێشــوازی لێسدەکەن، پێسدەچێت قوتابییەکسانی لە یەیوەنسدی دوێنسێ شسەو لەگەڵ لەش فرۆشسەکەدا بەخەبەر بسن؛ لە ناکساو یەکێک لە قوتابیەکانی ڵێی نزیک دەبێتەوە و بەهامون دەڵێت:
(دەســت خۆشــیت ٹێــدەکەین مامۆســتا گیسان، بەراســتی کتێــبەکەت بە شــێوەیەکی ســـە‌رکەوتوانە لە کتێبغانەکانسدا فرۆشـــراوە، ئەمە جێگـــایی شانازیە بۆ ئێمە و بەهیوای سەرکەوتنی زیاتر).
یاشــان هــامون هە‌ناسـە‌یە‌ک هە‌ڵدە‌کێشـێت، بە یێکە‌نیــنە‌وە سویاسـگوزاری دەردەبرێســت و دەچێســتە ژووری . ئەمە یەکێســک ئە لەو ڕۆژەدا، کە کاتژمێرەکسان بەشسێویەکی خێسرا تێسنەیەرنی بەڵام بە یسێچەوانەوە ئەو رۆژە خێراتسر لە رۆژەکسانی تسر تەواو بسوو، ئێسوارە دادێست و هسامون و نیکسۆ یەکی یاریگـــایە کـــۆنە‌کە‌ی دەکەن، ئەو خۆشـــحالّییە‌کی
تەواوی پێسوە دیساربوو، پێسدەچوو نیکسۆ لە خۆشسحاڵیەکانی ناگسادار نەبێت، بۆیە بە هامون دەڵێت:
- یسێم وایە خەون دەبیسنم، نە‌مسۆ زۆر خۆشحاڵیت یێموە دیسارە، ناتە‌وێست منیش خۆشحاڵ بکەی؟.
- بەڵسێ بێگومـان دەمەوێت…! دوێنسێ شـەو کساتێکی خۆشـمان بەسـەر بـرد،
ئەمـرۆش قوتابییەکــانم بە شـیۆەیەکی جــوان پێشــوازیان لسێ کــردم بــۆ کتێسە نسوێیەکەم، ئەشسەویش دەمەوێست لەگەڵ هساورێیەکی کسج کسات بەسەر ببەم كە دوێنێ شەو ئاشنابووم لەگەڵیدا.
- بەڵسێ ڕاســت دەکەی، شــەوێکی خــۆش بــوو، منــیش کتێــبەکەی تــووم ﺧﻮێنـــدەوە، بەراســتی ســەرنجی ڕاکێشــام، بەڵام یــێم بڵسێ دوێنــێ شــە‌و لەگەڵ یەکێبک لە کێچە لە‌شفرۆشـە‌کاندا ناشسنا بسویی؟ نەم شـەو دە‌تە‌وێب‌ت بیبینی؟!
- بەڵسێ، ئەو کچێکی چیاو جیوانە، کاتێیک منسداڵ بسوم، هەمیشـە کەسێکی وەک ئەو لە خەوەکانمـــدا بەدیـــار دەکەوت، پێسـدەچیێت ئەو بناســـم، بەڵام نایناسم، هەر ئەوەنسدە دەزانسم لەگەڵ ئەو کـچەدا نسارامم، وابــزانم تــو نە شێتی عەقڵ تێدەگەی.
- باشـە، هەرچۆنێكـت پـێ باشـە، ئێسـتا دەچیسنە لای مسن، خواردنێسک دەخۆین و دواتر بگەرێوە بۆ ماڵ.
- باشە، برۆین.
»
دوای خـواردنی نـانی ئێموارە، هـامون دەگەرێستەوە بـۆ مـاڵ، دەبینێت کـچەکە لە یسێش دەرگسای مساڵی راوە‌سستاوە و لە دەرگسا دەدات، هسامون بسانگی ددكات:
- مەریەم…!
- بەڵسێ مسنم، بەیسانی ناونیشسانەکەتم بینسی، تسۆ نووسیبووت کساتژمێر
( 1 ای شەو یەکتر دەبینین، نێستا(11:15) خولەکە؟!
- ببوورە لای هاورێیە‌کە‌م بووم، با بچینە ژوورەوە…
- ئێرە زۆر بێدەنگە، هەروەها ئەم باڵەخانەیەش زۆر بەرزە…!
- بەڵسێ، بەڵم زۆریسش بەرز نیسیە، هەرئەونسدە دەزانسم كە ئسێمە لە ژووری ژمارە(٢٣)دا دەژین، شتیێک دەخویتەوە؟
- بەڵێ، بێزەحمەت.
مەریەم سندوقەکەی هامونی دەکەوێتە پێش چاو و دەڵێت:
- ئەم سندوقە زۆر جوان و سەرنجراكێشە، یێدەچێت زۆر کۆن بێتێ!
- بەڵێ، کاتێک لە یاریس بووم، ئەوم وەک بیرەوەرییەک کری.
مەریەم یەرداخەکەی نزیک دەکاتەوە لە هامون و یێی دەڵێت:
- بە خۆشی بیرەوەرییەکانت.
- هەروهەسا بە خۆشسی خسۆت و جسوانییەکەت… نەمدەویست نێسستا یێست بڵسێم، بەڵم دەمەوێست شــتێكت یسێ بڵسێم… مسن لەگەڵ تسۆ نسارامم،
هروەها سەرنجی منست بسۆ لای خسۆت راکێشاوە، حەزدەكەم هەموو شـە‌وێک
دوای ســێکس کــردن لەگەڵ یەکتــر، بــاس لە رووداوە گرنگەکــانی ژیانمــان بۆ یەکتـر بکەیـن، ئەوە زۆر گـرنگە بـۆ مـن، بەم شـێوەیە ئـارامتر دەبـم،
لە ناخۆشـترینیان تـــا خۆشـترینیان، هە‌تـــا وە‌كــو خە‌ومـــان لێسدە‌كە‌وێت،
ﺩەﺑﯿﺘ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻥ ﺑﻪ ﺷێﻭەﯾﻪﮐﯽ ﺭﺍﺳﺘﯿﻪﻗﯿﻨﻪ ﺑﯚ ﯾﻪﮐﺘﺮ ﺑﺎﺱ ﺑﮑﻪﯾﻦ.
- ئەمە سسەختە، بەڵام مسن… هسیچم نەمساوە لە ژیسان، كەواتە قبسوڵی ددكەم.
هـ
یێساش یەک کساتژمێر مەریەم داوای لسێ دەکسات بچیسنە سسەر تەختسی نووسستن، دواتسر بە شسێوەیەکی سەرشسێتانە، جلەکسانی هسامون دادەکەنێت و دەست دەکـات بە مـاچ کردنـی جەسـتەی، پـبڕ بە زەوق دیـارە،
هسامونیش دەست لەسـەر لای چە یسی ســینگی دادە‌نێـت و کــچە‌کە بسۆ لای خسۆی رادەکێشـیێت، هسامون کە لێوەکسانی مەریەمسی مساچ دەکسرد، یوونساکی مانسگ لەسسەر لێوەکسانی بە دیسار دەکەوت، سسەرەتا هسامون شسەرم دای گرتبسوو، بەڵام نێستا بە شێویەک سسێکس لەگەڵ مەریسمەدا دەکسات، وەک ئەوە وایە کە بڵێیین چەنـد سـاڵە یەکتـر دەناسـن، چەنـد خوڵەکێک بەسەر سێكسی نەم دووانە تێبەریووە، مەریەم بە هامون دەڵێتێ الە كوێ دەست بە گێرانە‌وە بكە‌ين؟)
هامون: لە سەرەتایی قۆناغە‌كانی خوێندن تا ئێستا!
ه‌ردووکیسان دەسست دەکەن بە گێرانە‌وە‌کانیسان، سسەرەتا لە قۆنسساغی منداڵی بۆ یەکتر باس دەکەن، تا ئەوەی خەوییان لێدەکەوێت.
یەیوەنـــدیەکانی ئەم دووانە رۆژ بە رۆژ یتەوتـــر دەبـــوون لەگەڵ یەکتـــر ،
بۆ مساوەی یەک مانسگ ئەم دووانە هەموو شـە‌وێک سێکسـیان لەگەڵ یەکتـر دەکرد، و دواتـر گرنگتـرین ڕووداوەکـانی ژیانیـان بـۆ یەکتـر بـاس دەکـرد و لەگەڵ یەکتر دەخەوتن(دەنووستن).
لە بە‌یانییە‌کس‌دا کە هسامون دەچێست بس‌سۆ زانکسۆ، مە‌ریە‌مس‌یش لەخەو هە‌ڵدە‌ســتیّتە‌وە و ســە‌یریکی نساوەوەی مسالە‌کە‌ی دەکسات، بـــۆی کە ئەم بە تەواوی رە، لە کتێبەکانیـ
خوێنسدنەوە و تسا جەنسد کاتژمێرێسک بەردەوام دەبێست لە خوێنسدنەوەی،
دوای تەواوبسوونی کتێسبەکە مساڵەکەی هسامون بەجێسدەهێڵێت. دوای چەنسد کاتژمێرێسک هسامون دەگەرێستەوە مساڵەوە، و دەبینێست مەریەم لە مساڵەکەی نەماوە، ئەو یێسی وایە مەریەم چیووە بسۆ بسازار، بەڵام تسا درەنگسانی شەو ناگەرێتەوە.
رۆژی دواتسر هسامون سسەردانی نسادییەکە دەکسات، ئەو شسۆێنەی کە مەریەم پێس نازانێس نیۆس دەژیسا، یرسیار نە هاورێیەکسانی دەکسات بەڵام کەس نازانێست ئەم کیە لە کوێیە! هامون تا جەند هەفتەیەک بێ ئاگابوو لە مەریەم.
شــە‌وێک کساتێمێر(1:33) خسوٹە‌ک کەسسێک ٹە دەرگسا دەدات، هسامون بە
بێسێزارییەوە دەرگسایەکە دەکساتەوە، دەبینێست مەریەمە! دەجێستە باوەشسی هسامون و مساچی لیّسوی دەکسات، هسامون لە سسە‌رە‌تادا وایسدە‌زانی خەون
دەبینێست، بەڵم ئەوە هەر ئەو مەریەمە بسـوو، كە چسـاوەروانی گەرانەوەی دەکرد، دواتر هامون یێی دەڵێت:
- تۆ ئەم ماوەیە لە کوێ بۆیێ
- چـووم بـۆ بینینـی دایـک و بـاوکم، نە‌مدە‌ویسـت پێت بڵـیێم، چـونکە نەوان ﺯﯙﺭ ﭘﯿﺴﺮ ﺑﺴﻮﻭﻧﻪ، ﻟﻪ ﺧﺴﺎﻧﻮﻭەﮎ ﺩەﮊﯾﺴﻦ ﻟﻪ ﺩەﺭەﻭەﯼ ﺷﺴﺎﺭ، ﺣﻪﺯﻡ ﻧﻪﺩەﮐﺴﺮﺩ ﺯﺍﻧﮑﯚﯾﻪﮐﻪﺕ ﻟﻪ ﮐﯿﺲ ﺑﭽﯿﺖ.
- ترس باڵی بەسەردا کێشابووم، وامزانی شتێکت بەسەر هاتووە..!
- نـ
دخوینە‌وە.
هسامون بە یەروشـییەوە جـگەرەیەک دادە‌گیرسـیێنیت و لەسـەر کورسـییەکەی دادەنیشـیێت، یاشــان مەریەم مەی دەهێنێست و دەیخــونەوە، هــامون لە دوای هر قسومێکی جسگەرەکەی هە‌ناسـە‌یە‌کی تسازەی هە‌ڵدە‌کێشــا، دوای چەنسد خولەکێک مەریەم یێی دەڵێتێ
(ئەم شـەو دەمەوێبت خێبرا دەست بە سێكس بكە‌یـن، چیونكە مساوە‌یە‌كی زۆر لە تۆ دوور بووم).
هسامون چەنـد پێكێكسی تــر دەخسواتەوە و جسگە‌رە‌كە‌ی دە‌كـوژێنێتە‌وە، دواتــر یێی دەڵێت
- برو خۆت ئامادە بكە، ئێستا دێم…
یاشـان مە‌ریە‌میش ئامـادە دە‌یێس و دە‌یێسە سـەر تە‌ختـی نووسـتنە‌کە‌یان،
هـ
كساتژمێرەكەی هسامون لەدەسست دەهێنێستە دەرەوە، دواتسر دەسست دەكەن بە سیکس …
یساش چەنسد خولەکێسک بەسسەر سێکسسی نەم دووانە، مەریەم یسریەکەی لەنێو جاوەكانی لا دەبات و بە هامون دەڵێت:
- مسن لە ژیسانم تەنیسا لەگەڵ تسۆ ئە‌ونسدە بە تسام و چیێسژە‌وە سیێکسسم کــردووە، بەیاســتی زۆر دڵخۆشــم، گەر دەتەوێست یسێكەوە هاوســە‌رگیری دەكەين…؟
- منسیش هەروەسا، هیسوادارم هسیج کسات بە‌بسێ پسرس بە‌جسێم مە‌هێڵسی،
هروەها دواتر بیر لە قسەكانی تۆش دەكەمەوە…
- دەزانسی چییسە هسامون، ئسێمە هەموومسان تەمەنمسان کسورتە، گەر زەمەن لە راستییە‌كانی ژیان ناگادار بێت، لێمان تێكدەدات.
- بەڵسێ، راسستە، ئێسـتا زۆر شسادم لەگەڵ تسۆ، ئەمە مانسای وایە زەمەن هێشتا دەستی بە نێمە نەگەیشتووە.
- شسادی تەنیسا مە‌کربسازی مێشسک و دەسستە، بێسدەنگ بە… خەریسکە لە
هۆش خۆم دەجم، لەبەر گەرمی لەشت…
جەنــد خوٹەکێـک بەسـەر سێکســی ئەم دووانەدا تێـدەیەرێت، ئێســتا کــاتی ئەوە هساتووە هسامون گوێبیســتی یەکێبیک لە رووداوەکسانی ژیسانی مەریەم بیێـت، هــامونیش خەریــکە گــوێ بــۆ قســەکانی دەگرێـت کەم کەم خەوی لێسێدەکەوێت، مەریەم کە دەبینێسێ هسامون خەوی لسێ کەوتسووە دەفتەرێسک لە جانتسایە‌كە‌ی دە‌ینێستە دەرەوە، دەسست دەكسات بە نووسسین، سسەرەتا بیسر دەکساتەوە، یاشسان دەچێستە سسەر کورسسیەک دادەنیشـیێت و خەریکسی مەی خسواردنەوە دەبێست، تسا ئەوەی بە تەواوی سسەرخۆش دەبێست، نیسو کـــاتژمێر تێــدەیەرێت، ئەو هێشــتا خەریکـــی نووســینە، دواتـــر دەچێستە نزیـک یەنـجەرەکە، دەبینێـت لەو دیـوی یەنـجەرەی خۆیــان فریشــتەیەک و شەیتان گفتوگۆ لەگەڵ یەکتردا دەکەن، شەیتان بە فریشتە دەڵێت:
(رەش و سیی تەنیسا شتانێکن کە مرۆڤەکان دەیانبینن).
نەو کساتەدا فریشتەکە یێدەکەنێت و پێکەنسین هەموو گیسانی دادەیۆشیێت،
شەیتانەکەش بە یێکەنینی فریشتەکە مەست دەبێت.
مەریەم کە ئەم دیمەنە دەیینێت لەبەر خۆیەوە دەڵێت:
(ئێستا بزانم! هیع جیاوازی شێت و عاشق نییە).
کە دەیەوێس بگەڕێستەوە سسەر جێگسایی دانیشستنی، دەبینێست سسێبەرەکەی لەسەر جێگایەكەی دانیشتووە، بە مەرییەم دەڵێت:
(كاتى ئەوە هاتووە كە خۆت لە خۆت ئازاد بكەى).
مەریەم: چسۆن دەتسوانم؛ کاتێسک دەسست و یێیەکسانم لەگەڵ یەکتسردا بەسستراون؟ بێسزار بسووم ئەمسوو ئایینسانەی کە لەسسەر زەوی هەیە،
هــیج کامیــان ســوودی نە‌بــووە بــۆم، مرۆڤە‌کــانیش هەروا، ددمە‌وێــت لە
دۆزەخسی ئەم خەڵسکە بچسمە دەرەوە، پاشسان بچسم بسۆ دۆزەخسی خسیۆم،
ئەوکسات هەورە رەشسەکانی دۆزەخسی مسن ئاسسمانی ئەم خەڵسکە تاریسک بكات، یێم وایە کە ئێرە شوێنی من نییە.
مەریەم لە داخسی ئەوەی چسی بکسات خەوی لێناکەوێست، یساش چەنسد خولەکێسێک دەجێسێە سسەرٹێوارەکانی یەنسجەرەکە و خسۆی فسرێ دەدانتە خسوارەوە…! لەو کساتەدا فریشستەیەک دەسستی دەگرێست و دەیبسات بسۆ ئاسسمان، چەنسد مەترێسک بەرز دەبێستەوە لە ئاسسمان ئەو لە نووسسین بەردەوامە ، دواتسر دەفستەرەکەی لە دەسست دەکەوێستە خسوارەوە، ئەویسش دیێت بەرەو ئاسهان.
هسامون کە لە خە‌ونک‌سی قون‌سدایە، لە خەوەکەیسدا خەریسکە دە‌فرن‌ست بەرەو ئاسـمان، کە زەوی بەجێسدەهێڵێت، نزیسک دەبێستەوە لە حەفست تەبەقەکەی ، دەجێـــت بەرەو تەبەقەی یەكەم، لەو ه‌رچسوار وەرزی سساڵ هە‌ورە‌کسانی رِه‌شـن و هسیج بارانێسک نابارێست، لەو شـ
یشـتیان دانـراوە، هـامون وا دەزانێـت ئەمـانە هەموویـان ژنسانی ئەتلەسن،
بەڵام لە راستیدا ئەوان هەموویان دایک بوون.
ئەو هەسـ
ئەمجارەیسان درەنگتسر دەگساتە ئەو تەبەقەیە، لەو هەسسارەیەدا تەنیسا پیساوێکی لسێ دەژیسا! ئەو پیساوەش خەریکسی داربسرین بسوو، هسامون بسۆ ماوەیەکی زۆر چیاودێری پیساوەکە دەکسات، تسا ئەوەی لێسی نزیسک دەبێستەوە و دەبینێست خەریکسی دار بڕینسی سسێوێکە، پساش چەنسد خولەکێسک دار سێوەکە دەبرێت و هەڵدەسـتێت بە دروست کردنسی خسوایەک بسۆ خسۆی، لەو خوایە دەیارێتەوە کە لە گوناهەکانی خۆشیێت.
دواتـــر ئەو هە‌ســاردیە‌ش بە‌جێــدەیڵیت و دەچێــت بسۆ تەبەقەی ســێیەم،
لەو هەسارەیەدا تەنیسا مرۆقیکسی لسێ دەژیسا، نەویسش کەسێکی شیێت بسوو،
ئەو كەسە شێتە لەبەر خۆیەوە ئەم قسانەی دووبارە دەكردەوە:
(مسن هسیج کسات حەزم نە‌کسردووە دوژمنە‌کسانم بناسسم، چسونکە دەزانسم هەمسوو هاورێیە‌کسانم لە دەست دەدەم…). لەو کسانتە‌دا هسامون دە‌مسی قوفسڵ دەبێس و هیچیی بە هیزردا نسایەت، ئەو شـوێنەش بەجێسدەهێڵێت و دەچێس بسۆ تەبەقەی چسوارەم، لە تەبەقەی چوارەسدا هەمسوو مرۆقەکسان لەگەڵ یەکتــر دەجەنگــن، لە یێنــاو شــتێکدا؛ هــامون دەیەوێـت بزانێـت ئەو شــتە چییسە؟! دەگەڕێست و پیرەژنێسک دەدۆزێستەوە، ئەویسش کەسیێکی سساحیرە،
هسامون لەو پیسرە‌ژنە دە‌پرسسێت بسۆچی نە‌مسانە دە‌نگسن لە ییناو چیییە ؟
پیـرە ژن: چەنـد سـاڵ پـیێش ئێسـتا، ئافرەتێسک لە نساو دارسـتاندا بەدوای خواردنسدا دەگەرێست، یاشسان دارسێوێک دەدۆزێستەوە و ژێسر دار سیێوە‌کە یسڕ ببوو لە سێوی بسووگە‌نی(خراپ بسووی)، ئەویـش سێوە‌كان هە ڵـدە‌گریتە‌وە،
دوات سەرخۆش(مەست)دەبن بە سێوەکان، دواتسر دەست دەکەن بە کساری خسرایە هەههەههەسردن لەسسەر ئەم هەسسارەیە، لەو رۆژەوە جەنسگ بەرددوامسی هەیە،
لە نێسوان منسداڵە‌كانی ئەم خێسزانە‌دا تسا نێسـتا، هەنسدێک لە ئەوان وا دەزانـ
دەبیســتێت، یەکســە‌ر ئەو هەســارەیەش بە جێــدەهێڵێت و دەجێــت بەرەو ه‌ساردیە‌کی تر.
واتە تەبەقەی یێنجەمسی ناسسمان، كە دەگسسات بە تەبەقەی یێسـنجەم،
خسانوودیە‌ک دە‌بینێب کە بە کتێب دروستکراوە، لەو خسانووددا نووسـە‌رنکی لسێ دەژیسێ هسامون کە نزیسک دەبێستەوە لە نووسەرەکە، یرسسیاری ئەوەی لێدەکات کە چی دەکات و بۆچی بە تەنیا لێرە دەژیتە نووســە‌رە‌كە: مسن تەواوی کتیبە‌كسانی دونیسام لێسرە کسۆ کسردۆتە‌وە، بەڵام هی ﺩﻭﻧﯿــﺎﺑﯿﻪﯼ ﮐﻪ ﯾێﺷـﺘﺮ ﻟﺴێ ﺩەﮊﯾــﺎﻡ، ﺗﻪﻧﯿــﺎ ﺑﺎﺳـﯽ ﺭﺍﺳـﺘﻪﮐﺎﻧﯽ ﮊﯾــﺎﻧﻢ ﺩەﮐـﺮﺩ،
بـــۆیە زۆربەی جـــار پێنووســـەکەم لە دەســـتم ڕای دەکـــرد، لەبەر ئەوەی وشەکانم تساڵ بسوون، چسونکە ڕاسستی بسوون، بەڵام دواتسر منیسان زینسدانی کسرد بسۆ ئەم دونیایسە، ئێسستا لیێسرە دەژیسە و دەمەوێس نووسسینەکانی کۆتسایم لەسسەر دایسک بێست، دەتەوێس کەمێسک لە نووسینەکانم بسۆ تسۆ تسۆ بخوێنمەوە؟
هامون: بە لیێ.
نووسـە‌رە‌كە: ائە‌م هونە‌رە‌نسدانە بەراسـتی دەسـت رە‌نگیــنن، ئەو رێبــازە‌ی بەکساردەهێنن بەتەواوی شسێوازێکی جسوانە و زەحسمەتە، بەڵام خەڵسکەکە بە شـــێوەیەکی ســـانایی و دەیبیـــنن، دایـــک ئەو کە مۆۆکسان ئەویسان لە بیسر کسردووە، خسوایەک کە هەمسوو ژیسانی لەنساو قە‌فە‌سیێکدا بە‌سی‌کدا بەسەر ببردووە، لەو قە‌فە‌سە‌شبدا هەمبوو سساڵە‌کانی ژیسانی بە
بێساوی تەب چــونکە گەورەتــرین خــزمەت کە لەلایەن مــرۆقەوە بە دەســتمان گەیشــتووە ئەرکسی دایکایەتیسیە، چونکسە قورسسترین و زەحمەتسرین ئەرکیسان ئەسسەر شسانە، هەمسوو پێغەمبەرەكسان هسساتوون و چسسوون، بەڵام دایکەكسسان بەردەوامن لە ژیان، دایک کوتایی نایەت…).
هامون بە گریانەوە تەبەقەی یێنجە‌م بە جێدهێڵێت.
کە دەگسساتە تەبەقەی شەشسەم، ئەو هەسسارەیە بە تەواوی بسسارانی ئێسدەباری، لەو هەسسارەیەدا یێسدەچوو بەرەکەتسی زیساتر بێست، بەڵام l خەڵــکەکەی هەموویــان نووســتبوون، تەنیـــا کــوڕە گەنجێـک نەبێـت، کە دەیویســت کەشــتییەکێ دروســت بکـــات، هـــامونیش یـــارمەتی دەدات لە دروسـت کردنسی، پساش مساوەیەک کەشــتییەکە تەواو دەبێست و لەناکساو توفان دەست یێدەکات، هەموو خە ڵـکەکە ژێبر نساو دەکەون، تەنیـا هـامون و کـ
کیلومەترێسک، کەشستییەکی گەورە دێستە تەنیشستیان و ییاوێسک لە کەشــتییەکە دێستە دەرەوە، هـــاوار دەکـــات (نوح)م، ئیلاهسی، دواتسیر هسامون و کسورەکە تیسر بساران دەکسرێن لە لایەن نەو یساودوە کە نساوی "نسوح" بسوو، کە‌شستیە‌کە‌ی هسامون و کسورەکە بسن نساو دکە‌وێت.
کە ه سندوقێكی بچیسوک لە تە‌نیشسییە‌وە کەوتسووە، کە بە رەنگسی سسوور نەخشــێنراوە، بەڵام قفلسدراوە و هــیج کلیلێکــی لەگەڵسدا نیــیە…!! هــامون ناجارە گفتوگۆ لەگەڵ سندوقەكەدا بكات…
هامون: من تیناگەم!
سندوقە‌كە: لە چی؟
هامون: تۆ بۆچی لێرەی؛ بۆچی هیج کلیلێکت لەگەڵدا نییە؟
سسندوقە‌كە: کلسسیلە‌كە‌ی مسسن لە لای ئەو کسسیە‌یە، کە لە‌سسسە‌رزە‌مینی
"سورییال" چاوت یێکەوتبوو.
هسامون: نە‌خێسر، نەمە مە‌حسالە… مسن چسوم بسۆ بینینسی نەو شستانە كە
بوونیسان نیسیە، بسۆ ئەو شتانە‌ش کە بوونیسان هەیە وشەم نیسیە، نامە‌وێس بمرم، مافی مردنم نییبە…!
سندوقەکە: مسرۆڤە تێگەیشستووەکانی وەک خسۆت حەز نساکەن بمسرن،
ﭼـﻮﻧﮑﻪ ﻧــﺎﺯﺍﻧﻦ ﺩﻭﺍﯼ ﻣﺮﺩﻧﯿــﺎﻥ ﭼﯿــﺎﻥ ﺑﻪﺳـﻪﺭ ﺩێـﺖ ﻭ ﺑــﯚ ﮐــﻮێ ﺩﻩﭼـﻦ، ﺋێﺴــﺘﺎ تۆ لە تەبەقەی حەوتەمی دونیادا دەژیت.
هامون: نسا…
لەخەو هەڵدەســـتیتەوە، دەبینێست بەیسانییە، چسونکە زۆر مانسدوو ببسوو، زۆریسش مەی خواردبسووە، بە تەواوی سەرگێسژە دایگرتبسوو، تەماشا دەکسات کەس لە ژوورەکەیسدا نیسیە! تەنیسا خـۆی نەبێـت، بێـدەنگییەکی ســامناک بــاڵی بەسـەر شــوێنەکەدا کێشــابوو،
نیشــانەی ئەوە بــوو کە ئاکــامێکی خــراپ بەرێـوەیە، ئەو وا هەسـت دەکــات کە رووداوەکسانی شسەوەکە لەگەڵ مەریەمسدا هەمسووی خەون بسوو، چسونکە ﺯﯙﺭ ﻟﻪ ﻣﻪﺭﯾﻪﻣـ
دەبینێسێ دەچێسێ جسل و بەرگەکسانی لەبەر دەکسات بسۆ ئەوەی رێگسا ئە چــونی مەریەم بگرێست، بسۆیە نە بیسری دەچێست کساتژمێرەکەی بکساتە ، بەرەو دەچێسـت كە بەردەم بالە‌خسانە‌كە، كەس دیسار نیسیە، هەنگاوێسک دە‌اوێژێست، دەبینێست دەفتەرێسک لەژێسر پێیەکانیسدا کەوتسووە و وێسنەی خسۆی لەسسەرە، کە دەیکاتەوە دەبینێت نووسراوە بۆ هامون، بەم شێوەیە دەستپێکرابوو:
(جساری یەکەم کە تسۆم بینسی چەنسد سساڵ پسێش ئێسستا لە قوتابخسانەدا ، هەسـتێكی ترسـناكم هەبــوو، دەمویســت داوای خۆشە‌ویســتیت لسێ بسكەم،
بەڵام بسۆم نەکسرا، مسن هسیج کسات رووداوە ناخۆشسەکانی تەمەنسم نەبیسر نساكەم، بەتسایبەت لەسسەردەمی قوتابخسانەدا بەتسایبەتی لەگەڵ مامۆسستا ئاینییەکانسدا. ئەوەش بۆسێم مسن نەمسدەزانی تسۆ جسولەکەی، لەم چەنسد مسانگەی کۆتایسدا بسۆم دەرکەتبسوو، نەویسش کاتێسک کە سێکسـمان یسێکەوە ئەنجامسدابوو، مەبەسستم ئەوە نیسیە كە كێشسەم هەبێست لەگەڵ جسولەكە بوونــت، نەخێـــر بە هـــیچ شــێوەیەک، نەو رۆژەش کە لە مـــاڵ نەبـــووی یەکێبک لە وێنەکسانی تسۆم هەڵگسرت و کتێبەکەی تسۆم خوێنسدەوە، بسۆیە تەواوی رووداوە گرنگەکسانی ژیسانم لەم دەفستەرەدا بسۆ تسۆم باسسکردووە،
ﺯﯙﺭ ﺷــﻪﺭﻣﺖ ﻟێــﺪەﻛﻪﻣﻪﻭﻩ، ﭼــﻮﻧﻜﻪ ﻟﻪﻡ ﻣﺴﺎﻭﻩﯾﻪﺩﺍ ﮔﻪﻭﺭﻩﺗﺴـﺮﯾﻦ ﺩﺭﯙﻡ ﻟﻪﮔﻪ ڵــﺪﺍ کـردی، بــۆیە دەبێـت یێـت بڵــێم مــن دووگیــانم، خــۆیێنی تــۆ لەگەڵ مــن تــێکەڵ بــووە، هەر لەبەر ئەوەشــە چەنــد رۆژێسکە هەســتەکانم وەک تــۆ لێە‌ــاتوون، ه‌روە‌ــا دەویسـت کۆتــایی س‌ــاتە‌کانی ژیسانم لەگەڵ تسۆدا تەواو بسكەم، ئێسستا بە ئومێسدەکەم گەیشستە، کاتێسک ئەم نووسسراوانە مـــن لە ئاســـماندام، حەز دەكەم لە )، لەش فرۆشەکەت "جولیا".
هسامون کە نووسـراوەکان دەخـۆێنێتە‌وە، زۆر تسوڕە دەبێس و هەمسوو گیسانی لەكار دەكەوێت، دواتر دەكەوێتە سەر چوكەكانى و بە گریانەوە دەڵێت:
تــۆ بـێ تــاوانی، منــیش بـیێ تــاوانم، گەر بگەڕێـیەوە دەچـین بـۆ جیەــانێکی ﺭﻭﻭﻧﺎﮐﺘﺮ، ﺗﮑﺎﯾﺴﻪ….
رۆژێســک بەســـەر ئەم رووداوە ناخۆشـــانەدا تێســدەیەرێن، جوٹیـ
"هیندوســتان"، بــۆ بینینسی یەکێسک لە ڕاهیــبە (بودیزمە‌کان)بوداییە‌کــان،
بــۆ گەیشــتن بە چیاکــان دەبێـت چەنــد کاتژهێرێـک رێگــا ببرێـت، بــۆ سسە‌رکە‌وتن لە چیایە‌کس‌انی ئەوان. کە دەگساتە ئەو شسوێنە راه‌یبێس‌ک دەیینێت و گفتوگۆی لەگەڵدا دەکات، بە راهیبەکە دەڵێت:
ئێبۆە ئـاخرین شـوێنی مـنە، دەمەوێت بـۆ خـۆم بسـە‌لمێنم، کە مـن لە كوێبوە هاتووم و دەچم بـۆ کـوێ؟ مـن هەمـوو شـتێکم لە دەست داوە تەنیـا نیکـۆ نەبێسێن نسازانم نەم هەمسوو بسێ شانسسییە چیسیە كە بە رووی منسدا هساتووە، بێگومسان ئەوە لە شێوازە خرایە‌كسانی حیکمە‌تسی خسوایە بسۆ مسن،
تـۆ پـێم بڵـێ ئەی ڕاهیـب، بـۆچی خـوا ئـیێمەی دروست کـردووە بەڵام دەبێـت بمـرین؟ بـۆچی دەمـرین بـۆ ئەوەی لە ژیسانی داهــاتوودا بــژین؟ دەزانــم کە نسێمە لە خساک نسین! ئەگەر لە خساک بسین ئەوا لەنساو ئساگردا ناسسوتێین و لەناو ناودا شل دەبینەوە…
راهیـب: دەیێت هەناسەیەکی قسوڵ هەڵبمێسژی، تــا بِسزانم دەتەوێست جــی بڵێی!
هسامون: تسۆ نساتوانی فرێسوم بسدەی… هەمیشـە جانتسایە‌کی یسرِ لە وشـە‌م یێیە و هەروهەسا مسن ئەو گەردەڵسوونە شێتەم، كە نسازانم بسۆ كسام شسوێن هچە راهیـب: تیکە لکردنسی دوو رەنـگ شـتیکی بـیێ مانـایە، چـونکە دە‌بێـتە هـۆی لەنساو چسوونی دوو رە‌نساو یەک رە‌نگـدا، بسّیە لە یێنساو هەنسدێک ش نابێت هەموو شتێک لەناو ببەی.
هامون: هـیج شـتیَکم لەنـاو نە‌بـردووە، بە‌نکـو ئەو شـتانە وایـان لە مـن کـردووە لەنساو بچـم، دەزانسی چیسیە؟ نسازانم بــۆچی ژیسان نساوایە؟ قەدەر بـۆچی ئەوەنسدە بسێ ڕەحسمە؟! وا دادەنسێم كە هەمسوو شــتێكم دۆزیسیەوە،
دواتـــر بـــوم بە كەســێكی زۆر گەورە، هەمــوو دونیـــا مــن دە‌ناســن، بەڵام دواتــر چــی؟ پــاش مـردنم و چەنــد ســاڵێکی تــر هەمــوو خەڵــک ئەیــادم دەیەن، دواتسر کەسێک یەیسدا دەبێست لە مسن شسارەزاتر، بەلام جیساوازی مسن ئەوەیە کە خسوام بینیسووە، بەلام خسوای مسن جیساوازترە لە خسوای ئەوانسی تسر کە لە دیینەکسانی سەر زەوی باسکراوە، خسوای مسن تەنیسا هسی منە، گرنگ نیسیە نەم خسوایە نە ناسمان بیّست یسان لە ژێسر زەوی یسان لە ه‌وادا، دەزانسم خسوا ئسازادی بە مرۆقە‌كسان داوە، ئەو دەیویسست مسرۆق نەمـر بێست، بەڵم دواتــر یەشـیمان بــووە، لە رێسگەی شــەیتانەوە ئــیّمەی فرێسودا، ئەمەی کە دەبینسی دواهەسین نووسسراوەکانی مسنن کە خەریسکە دەینووسـمەوە، دواتسر لەنێسو ئەم سـندوقە دایسدەنێم، ئێسوەی راهیبەکــان تەنیسا کەسسانێک کە بساوەڕ پێکسراون لە لای مسن، بسۆیە دەبێست ئەم سـ
ناونیشانەکەشم نووسیووە.
راهیــب: تــو کەســێکی ئـــازادی لە بــواری بیرکـــردنە‌وە‌دا، مسن دژایە‌تـــی قسەكانی تسۆ نساكەم بكەیەوە؟
هسامون کە نزیسک دەبێستەوە لە شسوێنێکی بەرز، بە دە‌نگێکسی بەرز هساوار دەكات دین، یسارە، نساموس….
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﺧﯚﯼ ﻓﺮێﺪەﺩﺍﺗﻪ ﺧﻮﺍﺭەﻭە.
من پسێم وانیسیە نەم چیسۆکە بەم ناسانییە تەواو بووبیّست، چیونکە جولیسا دەچێسێ بـــۆ ئاسسمان و هسیج کـــات نە‌گە‌ڕاوە، هسامونیش هسیج کەس تەرمەکەی نەدۆزییەوە.
دەنگسانی شسەو بسوو کە بساوکم لەسسەفەرەکە گەراوە، کاتێسک هساتە ژوورەکەی مسن، بینسی کە سسندوقەکە کسراوەتەوە و کتێسبەکەی لەنێسو دەستەکانم دایە، کە بساوکم ئەو دیمەنەی بینسی، دەستی بە گریسان کسرد،
وەک منسسداڵێکی سسساوا، دواتسسر چسسووە دەرەوە لە ژوورەکەم، چەنسسد خــولەکێکی یسێ چسوو، کە گەڕاوە بــوتڵە مەشــروبێکی لە جۆری‌کونیساکێی ئە دەســت بــوو نەگەڵ جــگەرەیەک، بــاوکم نەیسدەزانی چــۆن ئەوشــتەی لەناو دڵی دایە یێم بڵێت، من یێم ووت:
باوکە بۆچی دەگریت؟
بساوکم ووتسی: مسن دەمزانسی تسۆ ئەم سسندوقە دەکەیستەوە، بسۆیە تسۆم هە نیکسۆ کێسیە نیکستا کساتی نەوە هساتووە پێس بلّسێم نیکسۆ کێسیە نیکسۆ ...
نیکۆ من بووم، ئەو ناوە کوتکراوەی نیکۆلاس بوو.
## بەردەوامی هەیە …
irue
)
e e
.
Husein Nadr
l
| خەونە ڕاستییەکان |
دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی فەكانى ئيقليەى با ﺯﻧﺠﯿﺮەﯼ ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯼ
*
ضاوەنس شیەتیاز: شەوکەت شێخ یەزدین سەرنووسەر: بەدران شەكەد شهاسینبا
ناوونیشان: ددزگای چاپ و بالاوکردنەوەی ئاراس، گەرەکی خانزاد ، هەولێر 2 1 کتیب: خەونەکانی ئیقلیمی با - کۆ چیرۆک نووسینی: ناسر وحیدی بلاوکراودی ئاراس- ژمارد: ۳۵۹ ددرهێنانی هونەریی ناودوە و بەرگ: ئاراس ئە‌كرە‌م هەڵی: هە‌ندرێن شێرزاد سەرپەرشتیی چاپ: ئاوڕەحمانی حاجی مەحموود چاپی یەکەم، هەولێر– ه ٢٠٠ لە کتیبخانە‌ی بە‌رێودبە‌رایە‌تیی گشتیی رۆشنبیری و هونەر لە هە‌ولیّر ژمارە
( ) )ی ساڵی ه ۲۰۰ی دراودتێ ناسر وەحیدی کۆ چیرۆک 4 3
## بێش بە
- هاودەمی ژیانم: جەمـیلە کـە بێـدەنگی و سـە‌بووریی ئەو ،
بۆتە هێی و ئـەم بەرهەمە .
- دوو خونچەگوڵی باخی ژیانم: ڕازاوە و ڕێزان باڵتــازارد. قــالەكــوێر دوابەدوای خــۆزەدا دووپاتی دەكــاتەوە: هم! خــولە باڵتـە‌زە‌رد. خـۆزە بە دە نە‌رمـە پێكە‌نیـنە‌وە دەڵێ: خـولە نا! مــامـە قــالە.
خۆزە، خۆزە باڵتازار . قالەکوێر دەڵێ: بە خوا کاکە لێرەکانێ چ تەوفیرێک نییە لە مابە‌ین خولە و ئەوەی تۆ ددیلّیی. خولە بە زاری خە‌ڵکییە‌وە زۆر سـ
باڵتـە‌زە‌ردە چییـە ؟ ئەو بە مـاوەی ژیـانی جگە لەم کـۆتە‌چە‌رمە نەبێ، قەت تیـتـاڵێکی پەڕۆ لە خۆ نەئالاندووە. بشـیکوژن باڵتـە‌زەردی ئـیـتـر قـە‌بووڵ نیـیـە. قـالە‌کـوێر بە توورەییـیـە‌وە دەڵێ: بێـدەنگ بە. تۆ باڵتـە‌ی زە‌ردت نەبووە. دڵم ختور دەکا . دوور نییە باوکت یان بابەگەورەکەت، یان بنەچەکە ﮔﯚﺭﺑﻪﮔﯚﺭەﮐﻪﺕ، ﺩڵﻨﯿﺎﻡ ﺳﻪﮔﺒﺎﺑﯿێﮑﯿـﺎﻥ ﺑﺎڵﺘﻪﯾﻪﮐﯽ ﺯﻩﺭﺩﯼ ﺳﻪﺭﺑﺎﺯﯼ ﺩﻭﮔـﻤﻪ
ئاسنی بوود. ئیـتـر تەواو ، کـە‌ڵە‌وە‌کـیّـشی ناوێ. لەو ڕۆژەوە خـیۆزە بەسـەر ﺯﺍﺭﯼ ﺟﻪﻣﺎﻭﺩﺭﺩﻭﻩ ﺑﻮﻭﺩ ﺧﻮﻟﻪ ﻭ ﺑﺎڵﺘﺎﺯﺍﺭ ﺑﻮﻭﻩ ﺑﺎڵﺘﻪ ﺯﻩﺭﺩ.
منداڵەکانی خۆزە بە پێچەوانەی خۆزە و خێزانی وەک خەڵکی ئەم وڵاتە جلوبەرگ لەبەر دەکەن. ئەمانەش گرینگییەکی ئەوتۆیان نییە. ڕاستییەکەی ئەوەی بۆتە هۆی سەرسوورِمان، نەخۆشینەکەی خۆزە بوو. خۆزە ماوەیەک لەوەپێش نەخــۆش کــەوت. حــەوت ڕۆژان بە جێ و بان، بێ ســەروزمــان کەوت. کەس تاقە کەلیمەیە قسەی لێ نەبیست. خێزانی بە دەمە کەوچک چۆڕە هەلیماوێکی بە دەمییەوە دەکرد. لەو خواردنەشکەوت. حەوت ڕۆژی دواتر، بە لۆکە زاریان تەرِ دەکرد. تاکو نەخۆشینەکەی خۆزە زۆرتر ددبوو ،
بۆدڕنی خـۆزەش زیاد و زیاتر دەبوو. بۆنی پیـوی کـوڵاو و خـامی گنخـاو ،
ولاتی هەڵگرتبوو. پاش ئەوەی لە زار تە‌ڕکردنیش کەوت، ئەوجار کوڕەکەی
چاوی نووقاند و بێ هەست و خوست وەکو خۆزە حەوت ڕۆژ لە تەنیشتی ڕاکشا. بۆنی پیوی کوڵاو و خامی گنخاو لە زیادکردن بوو.
پاش ئەو حـە‌وتەیە ، بە پـیێچـە‌وانەی ئەوەی چاوەڕوان دەکـرا و دەبوو ڕوو
## خۆزە باڵتازار
خـۆزە باڵـتـازار پیـاوێكی كـوڵەبنەی تـێكسـمـراوی قـولـەرِهشـەیە. رِووت و قووتە. تەنیا کۆتە‌چە‌رمێک نەبێ ، ودک فۆتە بە بەر عە‌یبە‌یە‌وە‌ی هەڵدەدا ،
تیـتـوۆیێک پارچە چیـیـە! پێـیـەوە نیـیـە. تـووکی سـەری، چەشنی بنـجی ﮔـﻮێﻨﯿـﯿـﻪ. ﻏـﻪﯾﺮﯼ ﺩﻩﻭﺭﯼ ﺩﻩﻡ ﻭ ﭼﻪﻧﻪﯼ ﻧﻪﺑێ، ﭼﻠـﻪﻣـﻮﻭﯾﻪﮐﯽ ﻟﯽێ ﻧﻪڕﻭﺍﻭﻩ.
جگە لە سێپێنەی چاو و ددانەکانی نەبێ - ئەویش بەهۆی ئەو بزەیەی قەت لە ســـەر لـیّـــوی ناتـۆرێ و لە یەکـــەمین نـیگـادا ، وەک قـــیل بە نـیگـای ڕووبەڕووەکەیەوە دەنووسێ - رۆشنایی لە سیـمایدا بەدی ناکرێ. دارێکی نووک تیـژی پێیـە ، لە بری گـۆچانیش بە‌کـاری دێنێ. لـیزگـە‌یە‌ک مـووروی
درشــتـى لـە مل دایە. لە نـاوەرِاســتــە‌كــە‌یـدا سێ ددانی درێژ، لـە چەشنی کەڵبەی ورچ و گورگ و شغرەی بەراز، تێدایە. خۆزە لەگەڵ ئەوەی زوو بە ﺯﻭﻭﺵ ﺧــﯚﯼ ﺩەﺷــﯚﺭێ، ﺑﯚ ﺩڕﻧﯽ ﻟـﯿַـﺪێ. ﺑﯚﻧﯿێﮏ ﻭەﮎ ﺑـﯚﻧﯽ ﭘﯿــﻮﯼ ﮐــﻮڵﻭ ،
خــامی گـنخــاو. خـۆزە ژنێک و کــوڕێک و دوو کـچی عــازەبی هەیـە. بەو سیمایەوە لەبەر چاوی جەماوەر زۆر ئاسایییە ، کەس لێی ناپرینگێتەوە.
ئێسێتا پاش ئەوەی چەشنی وێنەکێشێکی نەریتـخواز ، وێنەی خۆزەمان خـسـتـە بـە‌رچاو. تـكایە ئـيـتـر مـە‌پرسـە ، ئەم کـابرایە چۆنـاوچێن و لە کـوێوە پەڕیوەی ئەم وڵاتە بووە. چونکو ئەوە نە من دەیزانم و نە کـەسی تـر. بەڵام ئەوەی ڕوون و ئاشکرایە ، خـــۆزە لە ئاســـمـــانڕا نەهاتێتە خـــوارێ. لە سـ
سەرهەڵدانی خۆزە و بنەماڵەکەیدا، رۆژێک خۆزە لەناو بازارِ تووشی دەبێ بە تووشی قالەکوێردوە ، کە کەیخودا و پیاوماقووڵی شارە. قالەکوێر لێی دەپرسێ ناوی چیییە و لە کـوێوە هاتۆتە ئێرە. خـۆزە پێی دەڵێ ناوی خـۆزە ئەوەندەی تریش بیالاوێنێتەوە، بێ کەڵکە. ئەگەرکو لە بری نۆ مانگ، نۆ ساڵیش بە چەرمی زگ هە‌ڵیگرتایە ، لە بری دوو ساڵ ، بیست ساڵ شیری پێ بدایە. دیسانیش ئەگەرکو لەسەر جێ بکەوێ، وەک کاکی ناچێ چاوی بنووقیّنیّ و بیّ هەست وخوست لە تەنیشتی ڕاکشیّ. تاکو ئەو فری‌کاتە
ناو سییەکانی.
هیچ دوور نیییە. بەر لە‌وە‌ی‌ک‌ار بگاتە ئەو کاتە ، وەک ئی‌س‌کی‌م‌وو بە
شتیێکی قورس لەسەری بدا، خەلاسی کا. یان کاتیێ لە جـوۆلە کەوت،
چەشنی هیندوو ئاگری دا و خۆڵەمێشەکەشی نە دەکاتە ناو هیچ زێیـە‌ک و نە دە‌یب‌ـــاتە نـاو هیچ مـــە‌عـــب‌ــە‌دێک. رەنگە ه‌ه‌ر لە یەکـــەمین رۆژی نەخـۆشـینەکەیدا، بۆ ئەوەی لەبەر چاوی گوم و گـۆڕ بێ. وەک زەردەشـتی،
بیباتە ناو دەشتێکی کاکی بە کاکی فڕێی دا. با ببێتە خۆراکی دالاش و سیسارکە کەچەڵە. خەڵاسی بێ لە بۆدڕن. لە بۆنی پیوی سووتاو و بۆنی خامی گنخاو .
خەرمانانی ٢٠٠٣/٩)
بدا ، خــۆزە و کــورەکــەی وەک جــووجــەڵە ، ســەر لـە هێلکە بێننە دەر ،
وەجووڵەجووڵ کەوتن. چەشنی کوللە و تانجییلۆکە ، هەر جارناجارێک بە چەپێک یان بە لە . ئەو و چنگەپڵماسکێیەش حەوتوویەکی خایاند. تەنانەت جاری وابوو سواری سەری یەکتریش دەبوون، یەکیان دەخرپاندەوە. بۆدرنی خۆزە، زیاد و زیاد و زیاد و ﺯﯾﺎﺩﯼ ﺩەﮐﺮﺩ. ڕەﻧﮕە ﻫەﻣﻮﻭ ﺷﺘﯿﮏ ﺑﯚﻧﯽ ﺧﯚﺯەﯼ ﮔﺮﺗﺒﻮﻭ .
لە کێتایی سەعاتەکانی ئەو حەوتووەدا ، خۆزە سواری سەری کورەکەی بوو. لە چرکـە‌سـاتێکدا، هەردووکـیـان پێکەوە چاویان هەڵیێنا. چەقـیۆی نیگایان چەقاندە چاوی یەکتر. بە شێوەی فیلمی سینەما ، دەمیان خستە ناو دەمی یەک. ئیتر لە پاش ئەو ماچە سیحراوییە ، تاقەکەسێک چییە ،
کوڕی خۆزەی نەبینیەوە. وەک ئەوەی خۆزە کوڕەکەی خۆی چەشنی جگەرە ،
بە لالێویەوە نابێ و فێیکـردبێتـە ناو دەروونی. بۆدرِنیش هەر لەگەڵ ئەو مــاچە ، لەنـاو مــاڵ و لە هەمــوو شــوێنێک قــڕ بـوو. ڕەنگە ئەویش خــۆی هە‌ڵدابێتە ناو سییەکانی خۆزە.
خۆزە گـوڕوتینی لاوی هاتەوە بەر ، زەق و زیندوو بۆوە. تەنیـا فەرقـێکی کە کردوویەتی ئەوەیە. لە بەردەم برێک شوێن وەک قاوەخـانە ، سـینەمـا ،
هۆلێی بیلیـارد، بەزازی - کــە لەمـە‌وبەر کــوڕەکـە‌ی دەچوو - لەنگەرێک دەگرێ. دەست بەسەر چەند پارچە قوماشی سەوزی دامەیی، سووری سادە و بنەوشی پەڵەپەڵەدا دێنێ. پاشـان بزەکەی سەرلێـوی وەک پێلووی دەم با دەگەشێتەوە ، وەشنەشن دەکەوێ. بە لاقرتییەکەوە لۆقەیەک دەهاوێ. وەک ئەوەی ئەو حەزانەش لە ناخیدا هەڵبلووشێ.
خێزانی خۆزە بە دەم خولیا ، کچە گەورەکەیەوە دەخنێتەوە. لامە لامە لامەی لەبەر دەکا . خولیا لەسەرخێ و بێ پەروا بە دایکی دەڵێ، ئەو قێیزی دێ لە بۆدرن. قـیێزی دێ لە شتیکۆن و پیسی شە‌قـیلە بەستوو. دڵنیـا بێ ، هەزار پەنجــەیدا. وەهای رِیک گــوشـیــبێ ، خــوێن لەسـەری هەر پێنـج قــامـکی پەنجەیەوە فییچقەی کردبێ. ئییتر قەت زاتی ئەوەی نەکردبێ جارێکی تر ،
قـومـارێكی لەم چەشنەیکـردبێ. یان ڕەنگە بە پێی ئەو بەڵگانەی قــەت ناخـرێنە ڕوو ، بـووبێتـە قـوربانی، کـوتوپڕی هەڵمـە‌تی دەسـتێکی بەهێن و چەقۆیەکی تیژ و جەرگبڕ.
خەزێنەکەی کتێبێک بوو. بە قەرایی بەرە دەستێکی مامناوەندی پان،
بەندی ئەنگوسـتـیش ئەسـتـوور. لاپەڕەکـانـی زەرد و تەنک. شـتـیێک لە مابە‌ینی‌کاغە‌ز و چە‌رم. تەنک چەشنی کاغەز ، سفت و قایم وەک چە‌رم.
خەتەکەی وا وێدەچێ، بە زیندوویی لەسەر ئەو پێسـتە داغ کـرابێ. زبری هێدا نییە هێلەکانی لە پشتەوە ناکەوێتە بەردەست. گنجێکی چووکەی تێدا نییە.
بەو چەشنەی سیحـری کـتـیێبەکە نـووسیبـووی. قــووڵکەیەکم بە قـە‌رایی بەرەدەســتــێک، بە نووکی چەقــۆکــەم، بســتــێک دوورتر لەو ، هەڵکەند. ﺷﻮێﻨێﮑﻢ ﻮەﮎ ﺟﯚﮔﻪ ، ﻟﻪ ﻗﻮﻭڵﮑﻪﻭە ﺗﺎ ﻻﯼ ﺋﻪﻭ ﮐێﺷﺎ. ﺗﺎ ﺧﻮێﻧﻪﮐﻪﯼ ﺑﺮﮊێﺘﻪ نێو. دواتر خوێنەکە لە نێو قووڵکەدا مەیێ. ببێتە کلیلێک بۆکردنەوەی سیحری ئاخر دەرکەی قەڵا . دڵۆپ دڵۆپ خوێن، لە تەرمەکەی دەچۆڕێتەوە.
چەشنی دەنکی تەزبێح، بەرەو چاڵەکــە بە شــوێن یەکــدا لۆزمــە دەبەستن.
لەناو چاڵەکەدا کۆزیلکە دەدەن.
ئەمـە نەریتـیێکە دەگـە‌رێتـە‌وە سـەرەتایەکی زۆر دوور. پشت بە پشت و سـينـگ بە ســينـگ، لەگــەڵ ئەم کلیـلە ســوورانە هاتوون. تا ئە‌مــرِۆکــە ،
ﮔﻪﯾﺸـﺘـﯚﺗﻪ ﻣﻦ. ړێﯽ ﻫﯿﭻ ﺷﮏ ﻭ ﮔﻮﻣـﺎﻧﯿﺶ ﻧﯿﯿـﻪ ، ﻟﻪ ﻣﻨﻪﻭﻩ ﺩﻩﮔﺎﺗﻪ ﺗﯚ. ﻟﻪ
تۆشــە‌وە تـا کێ؟ نـازانم. ئەمــە مــیّــژووە ، درێژەی دەبێ . ناپـســیّــتــە‌وە.
نووسەری یەکەم لاپەڕەی ئەم کتێبە ، بەم چەشنەی نووسیوە.
ئێمە دوو هۆزی بەهێز و یەک ڕەگەز بووین. دوو دەست لە یەک پەیکەر.
دەستمان دایە دەستی یەک. وەک برا و یەکتەن، هەرچی نەیارمان بوو لە
## قەڵی... کلیل!
«ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﮐﻠﯿﻠﯿﺘﮑﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺩﻩﺭﮐﻪ ﺩﺍﺧﺮﺍﻭﻩﮐﺎﻥ ﺩﻩﮐﺎﺗﻪﻭﻩ»
ئەمە نووسراوەی سەرەتای یەکەم لاپەڕەی کتێبەکەی بوو. ئەم کتێبە کۆن و زەرد هەڵگەڕاوە، کە وەک خەزێنەیەکی بەنرخ، وەک نهێنییەک ، هەمیشە لە بن چاکەتە ئەفسەرییەکەیدا شاردبوویەوە. ڕدنـگە خۆشی دڵنیا بووبێ،
تەنیا مەرگ بتوانێ لێی جیا بـکاتەوە. پاش ئەوەی لە کارەکەم بوومەوە،
دڵنیا نیم، لەوەی یەکەم شت، کە سەرنجی ڕاکێشابم، ئەو بەرزاییەی لای چەپی سەرسینگی بووبێ،. وەک مـار ، لەسـەر دڵی پاپۆکەی خـواردبۆوە. ﺯﻭﻭﺗﺮﯾﺶ ﻭەﺧﺖ ﻭ ﻧﺎﻭەﺧﺖ، ﺑﻪ ﭘێﯽ ﻫەﻟﻮﻣــﻪﺭﺝ ﻫەﺳــﺘـﻢ ﺑﻪ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﮐــﺮﺩﺑﻮﻭ. شـتـیێک لە ژێردوە ، چاکـە‌تە ئە‌فـسـە‌رییـە‌کـە‌ی هە‌ڵمـسـاندبوو . بەڵام تا ئەم دەرفەتە ، نەمزانی چییە ؟ ئەگەرچی دڵنیام ، لای ئەو لە هەموو شتی دونیا پیرۆزتر بوو. شـتێک کە بە ماوەی هەموو تەمەنی، شەو و ڕۆژ لەگەڵ خۆی ﮔێڕاویەتی. تەنیا ئیستێک چییە ، لە خۆی دوور نەکردۆتەوە.
ڕەنگە یەکەم کـەس کـە هەسـتی بەو ڕەقـاییـە‌ی سـە‌رسـینگی کـردبێ ،
ئافــرەتـێک بووبێ! ئەگــەرچی برواش ناکـــەم، ئەو جـگە لە خــۆی و ئەم خەزێنەیەیەیە کەس و چی تری خێش ویستبێ. ڕەنگە ئەو ئافرەتە بە بۆنەی لاواندنەوە، لەسەر چاکەتە ئە‌فسە‌رییە‌کە‌یە‌وە - کە لە کاتی خەویشدا دەری نەهێناوە - دەستی لەو ڕەقاییەی سەر سینگی کەوتبێ. کاتیێک ئەو خۆی کڕ کـردووە، ڕەنگە ئافـرەتەکە زیاتر تامـە‌زرۆ بووبێ. پەی بەو نەـیێنیـیـە‌ی بەرێ. یەکە یەکە دوگمەی ئەفسەرییەکەی ترازاندبێ، بە هێوری دەستی بردبێ بـۆ خــە‌زێنـە‌کــە‌ی. ئەویـش وەک ئەوەی لەپر لە خــە‌وێـکی قـــورس ڕابووبێ، بە پێی هەڵســوکــە‌وتی خــاوەن مــاڵ لەگــەڵ دز، پریکــردبێ بە لە هیچ شـوێنێکی وڵات، تەنانەت بس‌ــت‌ـە دیوارێک چیـیـە ، بە‌رزم‌ـان نە‌کـردبۆوە. لامـان وابوو لە بری ولاتی خـیۆمـان، ڕوومـان لە ولاتی دوژمن کـردووە. چارە نەبـوو. هێـز و توانا نەمـابـوو. بڕیارمـان دا تەنـانەت ئەگـەر دیلی و مــە‌رگـیش بێ، بچین بە پیـریە‌وە. بە مــە‌ترسی و دڵەڕاوکێ، بەرەو شورە خوشاین. ئاڵای هێزی برا لەسەر شورەکە دەشەکاوە. خێشی لە دڵمان گـە‌ڕا. وقان ئەو مـاودیە ئـیّـمـە سـە‌رقـالْی شـە‌ڕ بووین، ئەوان ترسـاون.
دەرفەتیـان هێناوە، ئەم دیوارە بەرزەیان بۆ بەرگری لە دوژمن ڕۆناوە. بەڵام ئەمــە جـێی پـرسـیـار بـو ، بۆ تەگـبـیـریـان بە ئێـمـە نەکــردووە؟ وەک دەیان پرسیاری تر ، کە دواتر هاتنە گۆڕێ، ڕوون نەبۆوە. هەر وەک ددورە‌نە‌دانی ﺩﻭﮊﻣﻦ ﻭ ﺩەﺳﺖ ﻭەﺷﺎﻧﺪﻧﯿﺎﻥ.
سەیر ئەوە بوو ، دیوارەکـە یەکـپـارچە و یەکـدەست بوو. تاقـە دەرکـیێک نەبوو ، لێیێە‌وە ئاوەدیوی ئەوبەری بێن. سـەر شـورەکـە ، پڕ بوو لە تارمـایی مــرۆ. جـمـوجـۆڵـیـان بوو. چەندەی دەسـتـمــان هەڵتــەکـانـد ، گـوڕاندمــان،
پارِاینەوە، وەڵامـیّک نەبوو. هەست دەکرا دیوارەکە چەشنی پێسـتی مرۆ ،
ههەمـــوو کـــون کـــون بێ. لە‌وبە‌ری هەر کـــونێـکە‌وە چاوێک زدق بۆتەوە ،
دەمـانـڕوانێ. یان شک دەچوو ، شــورەکــە لە شــێـوەی چاوێکی زلە ، ســاز کـرابێ. کـە نـێـو دەروونی مـرۆشی دەبـینێ، بـهۆام کـە ورد سـە‌رنجت دەدا و دستت پێدا دەگێرا، تەنیا درزێکی چکۆلەی تێدا بەدی نەدەکرا. کە تاڵە ﻣﻮﻭﯾﻪﮐﯽ ﭘێﺩﺍﭼێ.
پاش گـە ران و پشکنینی زۆر ، دەرکـیێک ، دە‌لاقـە‌یە‌ک نە‌دۆزراوە. شـەو هەمــوو پێکەوە، لە یەک کــاتـدا یەک خــە‌ومــان بینی. کــەســێک لەو بەر شورەکەوە دەیوت: «ئەگەر حەز دەکەی بێبیە ئەم بەری شورەکە ، ناو قەڵا ببـینی، دەبێ کــەسـێکی بەلەســە و یـاخی، لە هۆزی خــۆت لەنـاو بەری.
چاڵێک بە قەرایی بەرەدەستێک هەڵکەنی، تا خوێنی تەرمی ئەو کەسەی ناومان برد. تەخت و بەختیمان رِووخاند. بەم شێوە خۆمان لە فەوتان قوتار کرد. بە سەربڵیندی خۆمان لەو فەرتەنە و ئاژاوەی پێکهاتبوو دەربرد. شاد و بەخـتـە‌وەر، بە تێر و تەسـە‌لی دەژیایـن. بەردەوام خەریکی ڕاو و شکار،
کـە‌یف و نە‌هە‌نگ بووین. ڕۆژگـارمـان بەم شـیّـوە ڕادە‌بوراد. دڵـنیـا بووین لەسەر عەرد نەیارمان نیییە. هەرکات هەرەشە و مەترسیـیەک لە گێۆڕێ بوایە ، شـان بە شـانی یەک ملـمـان پێـوە دەنـا . زۆر جـار لەبەر غـلووری و ئازایەتی، سینگی خۆمان دەکردە قەڵغانی هۆزی برا.
ئاخر شەڕ ، دوژمنێكی بە زەبر و هێز ، هێرشی کردینە سەر. ئەوەی پیاو لە هێزی ئێمـە دەستی چەکی دەگرت، دەستی دایە چەک و هاتە مـە‌یدان.
هۆزی برا، بڕیار بوو دوژمن ددور بدا. لە پشـــتـــەودرا دەست لە دوژمن بوەشێنێ. شەڕ دەستی پێکرد. شەڕێک کەس بۆی ڕوون نەبۆوە ، چەندی خایاند. چەند مـانگ، چەند سـاڵ، چەند سەدە… هۆزی برا هێر نەگەیشـتە مەیدان. دڵەڕاوکێ و چاوەڕوانی سەت هێندەی تیـر و تیـغـی دوژمنی، لێ ﮐﻮﺷﺘﯿﻦ.
پاش پێکدادان و کــوشت و برێکی زۆر ، ئەوەی کــوژرا کــوژرا. ئەوانەی مانەود، هەر کەس لە حاندی خۆیەوە ، پاشەوپاش گەراوە دواوە. هەر دوو بەرە، ئاشبەتاڵیکرد. ڕوون نەبۆوەکـام لا سەرکـە‌وت، کـام لا تێشکا.
هەموو ، ماندوو و شە‌كە‌ت، بریندار و برسی، ملی رێگە‌مان گرتە بەر. هەر هاتـین و نە‌گــە‌یـشــتین. هەر ه‌اتین و نە‌گــە‌یـشــتین. وەک ئـەوەی زەوی ژێیر پێمان لەبەر یەک بڕەوێتەوە. ڕەنگە ساڵەهاتێکی زۆر بەڕێوە بووین. برین،
برســێــتی، مــاندوویی، ســە‌رمــا و دووری ڕێگا ، هێندەی دوژمن قــری تێخستین لە دوورڕا هێلێکی سپی، لەسەر ئاسۆ سەودای دابوو. شورەیەکی بەرز ، بە ئاسماندا هەڵزنابوو. هەموو لامان وابوو ، ڕێگەمان هەڵەکردووە. چونکو بریارمدا بەر لەوەی مانگ لە شورەی قە‌لا دەرکەوێ، تفیێک هە‌ڵددمە ناو ڕوخسـاری قە‌لا. شەقێک بدەم لە ژیانی تێروتە‌سە‌لی ناو قە‌لا. بێ هیـوا، بە پێـدزە، وردە وردە، لە تاریکی شەودا، ملی رێگەم گــرتە بەر. پشت لە
قــەلا و روودو دەشت. پێـشــتــر وتم، گــشت شــورەکــە چاو بـوو. هەمــوو جـمـوجـۆڵی ئێمـە لەبەر چاو بوو. تەنانەت بیـریشـیـان دە‌خـوێندیـنە‌وە. بەر لەوەی بَانەوێ کــارێک بکەین، دەیانزانی. چەند کــەســێک بیــریـان لەوە کردبۆوە، شورەکە بن کێڵکەن، با بڕووخێ. بڕێکی تر بیریان لەوە کردبۆوە،
رەهەند لێدەن، خۆیان بگەیێنە ناو قەڵا. بەر لەوەی دەستبەکار بن، کەوتنە بەر تیری ژاراوی یاساوڵی قـهۆ ، یان کەوتنە ژێر هاشاوڵی قـیل و ئاوی کولاو. یان لە ژیر ئەو گابە‌ردانە پان و فلیق بوونەوە، کە لەسەر شورەکەوە
بە سەریاندا باری.
وەک زۆر کـەسی تـر ، مـە‌بادا لە پشــتـە‌وە بـکەومــە بەر نـووکی پە‌یکانی یاساوڵی سەر شورەی قەڵا. ئەگەرچی لەوکاتەدا، زۆرم حەز لە مردن بوو .
بە تەمابووم ئەم هەنگاوە نەپێکراوم، هەنگاوێکی تر بپێکرێم. وردە وردە ،
ﻟﻪ ﻗﻪڵ ﺩﻭﻭﺭ ﺩەﺑﻮﻭﻣﻪﻭە. ﻟﻪ ﭘﺮ ﮔﻮێﻡ ﻟﻪ ﻧﻮﻭﺯەﯼ ﮐﻪﺳێﮑﯽ ﺳﻪﺭەﻣـﻪﺭﮒ ﺑﻮﻭ . دەستم ڕاستەوخۆ پەڕییە سەر چەقۆكەم. بۆ ئەوەی باوەڕ بە بوونی بكەم، بە هموو هێنزم دە‌سکە‌کە‌یم گ‌وشی. بەردو ددنگە‌کە خ‌وشی‌یم. تاکو نزیکتر دەبوومـەوە، دەنـگی لرخـە‌لـرخی، زیاتـر پشــووی دەخنـکاند. لەبەر تاریـکی هیـچم نە‌ددی. لاقم لە شـتـیّکی نەرم هە‌ڵە‌نگوت، تەپم دا سەری. چە‌قـۆم لێ ڕاست کردەوە ، لەسەر دڵیم ڕاگرت. بەڵام ئەو هەست و خوستی نەبوو ، وەک ئەوەی لە حەوت ساڵن راست بووبێتەوە. ساتێک خۆم کرِ کرد. دوو چاو ، چەشنی چاوی پشــیلە. لەو شــەوەزەنگەدا ، دەبریسکاوە. ســەیری دەکردم. لەسەرخۆ، پچڕپچڕ ناوی منی هێنا. وتی پەلە کەم. تەنیا چاڵێک بە قەرایی بەرە دەستێک هەڵکەنم. با خـوێنەکەیان بڕژێتـە ناوی و مەیێ.
ئەوجار دەمی چەقۆكەم بكەمەوە، بیخەمە ناو خوێنە مەییوەكە. با خوێنەكە بڕژێتێ. پاش مەیینی خوێنەکە ، چەقۆیەک بخرێتە ناو خوێنەکە. مستێک خاک لە جێ شەقلێی چەقۆکە بپرژێ. خاکە‌کە وردە وردە بە تەری خوێنەکە
دەگـروێ، سـفت دەبێ. سـفـتـتـر لە پۆڵا. دەبێـتـە کلـیل. هەمـوو شـە‌وێک،
ئیستێک بەر لەوەی مانگ لە دیواری قەڵا دەرکەوێ، دەرکێک لەناو دڵی شورەکە ، دەردەکەوێ. ئەو دەرکە تەنیا بەو کلیلە دەکرێتەوە. بەختەوەر ئەو کەسەیە ، ئەو کلیلەی دەسکەوێ و ئەو دەرکەی بۆ بکرێتەوە. بێتە ناو قەڵا .
دەبێتە هاودەمی ئێمە. هاوشاری ئێمە. دەبێتە دانیشـتووی تێر و تەسەلی ه‌تاهە‌تایی ناو قەڵا . »
ئەوە خەون بوو یان واقع، لای کەس ڕوون نەبۆوە. بەڵام حەقـیـقـەتێک بوو ، کە پاش ماوەی شەری گەورە ، دەستەویەخەی بوون. زۆر کەس لە داخا دڵی تۆقی. زۆری تر لەبەر برسێـتی و کەسـاسی. زۆری تر لەبەر سـەرمـا و شەکەتی. سـەرباری هەموو ئەوانە ، ئازارێکی تازە ، چەشنی خێرە کەوتە ناومان. وردە وردە دەیخواردین، کەم و کەمتر دەبووینەوە. چیشمان لەگەڵی پێ نەدەکرا. هەموو لە یەکتر درِدۆنگ بووین. ئێمەی کە لە شەرِی گەورەدا ، پشتمان دددا بە پشتی یە‌کتردوە ،لامان لە یەک نە‌دە‌کرددوە. گوێی شەیتان کەرِ بێ، مـوو بە بەینمـاندا نەدەچوو. هەمـوو خـۆمـان لە گـیێلی دەدا. وەک ئەمە وەحیێکە تەنیا بۆ بیسەری هاتۆتە خوار. کەس زاتی نەدەکرد سەیری چاوی کەسی تر بکات. نهێنییەکی پڕ مەترسی لە قووڵایی چاومـاندا خۆی مەڵاس کردبوو. لەبەر ئەوەی چاوە ڕازەکان ئاشکرا نەکا ، چاومان لە چاوی یەک دەدزییەوە. هەرکەس تەنیا ، دەیڕوانییە بەر پێی خۆی. موویەک ئەم لاو ئەولای نەبوو. ئەوە سـەرەتایەکی تازە بوو! ســەرەتای ددسـپــێکردنی ه‌ودڵین گفتوگۆ، بۆکردنە‌ودی یەکەمین دەرکی قەڵا .
ﺯﯙﺭﻡ ﻟﻪﮔـﻪڵ ﺧـﯚﻡ ﮔﻠـﻮﺩﯙﻝ ﮐـﺮﺩ. ﺧـﯚﻡ ﺑﯚ ڕﺍﺯﯼ ﻧﻪﺑﻮﻭ. ﺳـﻪﺭﻣـﺎ ، ﺑـﺮﺳـێـﺘﯽ ،
مــاندوویی، برین و لاوازی تاکــو ددهات، زۆری بۆ دێنام. ئاخــر شــە‌و ،
دەرکــەوێ، خــۆم بگەیێنمــە قــەڵا . هێـز و گــوڕێکی تازە لـە گــیـانم گــەڕا. هە توند و قایم بوون. کە گەیشتمە بن شورەکە ، سەیرم کرد دەرکێکی گەورەم لەبەر چاوە. ســەیری کلیـلەکــەم کــرد، وەک پۆڵا ســفت و ڕەق بـوو. بەڵام بەردەوام ئاوی دەداوە، نـاو دەستـمی سـوور سـوور کـردبوو. بۆ ئەوەی کـەس نەمبینێ، خێرا کلیلم لە کونی قفلێی دەرکە راکرد. بام دا. کەلەبەرێک هەر ئەوەندەی خـۆمی پێدا بچم، کەوتە دەرکـە. بە تاڵووکە خـۆم تێراکـرد. چی ببـینـم. شـارێکی ئاوەدان، پر لـە خـۆشی، هەمـوو شـتـیێک زۆر و زەوەند.
ئەوەی لەمـێژ ساڵ بوو لێم ون ببـوو ، لەوێ دیتـمەوە. سـە‌ربازی ڕاکـردوو ،
جــحــێـلێی تۆراو ، بریـنداری شــەڕ ، دۆست و نەیار ، قــاردمــان ، تەنانەت مردووش.
هر کەسم دەدی کە دەستی دێنا لەگەڵم لێ داتە‌وە ، دەستم لە پشیت‌مە‌وە
دەشارددوە. ئەویش بزەیەکی تاڵ دەکەوتە سەر لێوی. ئاخر نەمـدەویست ﮔﻮﻣـﺎﻥ ﺑﮑﻪﻧﻪ ﻣﻦ، ﺋﻪﻭ ﺳﻮﻭﺭﺍﯾﯿـﻪﯼ ﺩﻩﺳـﺘﻢ ﺑﺒـﯿـﻦ. ﺳﺮﻡ ﺋﺎﺷـﮑﺮﺍ ﺑێ. ﺩﻭﺍﺗﺮ بۆم ڕوون بۆود ، هەمـوو ئەوانەی لە هۆزی ئێممە هاتبـوونە نـاو قـەڵا ، هەر هموویان،دەستیان لە من سوورتر بووە. بەرە بەرە سوورایی دەستیان کاڵ
بۆتەوە. یان ڕەنگە خوومان پێوەدەگرت، لەبەر چاوی خۆمان کاڵ دەبۆوە. بە کردنەوەی دەرکە ، بە یەکجاری ئەو دیوارە بەرز و قایەی قـهۆ ، وەک هەڵم لەبەر یەک ڕەوییـــەوە. ئیـــتـــر نە بریندارێک بوو، نە کــەلاکـــێک، نە کەنەفێتێک. وەک ئەوەی قەت نەبووبێتن. هەمووی لە پێش چاوم ون بوو.
بەڵام ئەوەی ڕاست بێ، هەستم بە بوونی دیوارێکی تازە لە پێشمەوە کرد. ﺯﺍﻧﯿـﻢ ﺗﻪﻧـﯿــﺎ ﮐــﻪﺳــﺎﻧـێﮑﯽ ﺗﺎﯾﺒــﻪﺕ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧـﻦ ﺑﭽﻨﻪ ﺋﻪﻭ ﺑﻪﺭﯼ ﺋﻪﻡ ﺩﯾﻮﺍﺭﻩ.
کەڵکەڵە کـە‌وتە گـیـانم. حەزێک. حـە‌زی دۆزینەوەی دەرکـەی ئەم دیوارە تازە ، حەزی ساز کردنی کلیلی تازە…
ﺷەﻗـﻠـﯽ ﭼەﻗـﯚ ﺑﮕﺮێ. ﭘﺎﺷـﺎﻥ ﭼﺎڵﺍﯾﯽ ﺷﻮێﻧﯽ ﭼەﻗـﯚﮐﻪ ، ﺑﻪ ﺧـﯚڵ ﭘﺮ ﮐﻪﻣـﻪﻭﻩ.
خۆڵەکە وردە بە تەرایی خـوێنەکـە دەگروێ، سفت دەبێ. پاش ئەوەی سفت بوو ، دەری بێنم. دەبێتە کلیل. دەرکی قەڵام بۆ دەکـاتەوە. وتی پەلە کەم، چی وای نەماوە بۆ دەرکەوتنی مانگ لە شورەی قەڵا .
چاوم لەگەڵ تاریکی تەواو راهات. کەمێک لێی دوور کەوتەوە. دوودڵ بووم، لەوەی جۆگەلە بۆ خوێنەکە ساز کەم، بەو جۆرەی خۆی وتبووی، یان جێی بێلێم. دەستم وە شتێکی نەرم کەوت. لێی ورد بوومەوە، تەرمێکی ﺯەلام بوو. لە ترسان خەریکبوو دڵم بتێقێ. ئەگەرچی من، پیاوی مەیدانی شەڕ بووم. ئەوەش هەوەڵین تەرم نەبوو کە دەمدی. پرسیم ئەم تەرمە کێیە ؟ کێ کـوشتـوویە ؟ وتـی برامـە. بریارمـاندا ، یەکـمـان ببێ بە سەدەقـە‌ی ئەوی کەمان. بە بێ ئەوەی یەکتر ببینین، لە تاریکیدا دەست لە یەک بوەشێنین.
ڕەنگە چارەنووسی وابووبێ، هەر دوو یەکمان پێکا. ئەو تازە مردووە. من چاوەڕوان بووم. دڵم ختووری دەکرد ، بەر لەوەی بَرین، کەسێکی تر لێرەوە تیّدەپەرێ. کەیف خۆشم ئەو کەسە تۆ بووی. خوێنمان بە فیرۆ نەچوو. پەلە کە. دەست و برد کە پیاو ، تۆ سەرکردەی مەیدانی شەڕی! بۆ حەبەساوی.
ﺯﻭﻭﮐﻪ. ﺗﺎ ﻣﺎﻧﮓ ﻟﻪ ﺷﻮﺭﻩ ﺩﻩﺭﻧﻪﮐﻪﻭﺗﻮﻭﻩ. ﭼﯽ ﻭﺍﯼ ﺑﻪ ﺑﻪﺭﻩﻭﻩ ﻧﻪﻣﺎﻭﻩ. ﺋﯿـﻤﻪ بکە پەیژە بۆ سەرکەوتنی خۆت. سەرکەوە سەرکردە.
ﻟﻪﻭ ﮐﺎﺗﻪﺩﺍ ﻧﺎﺯﺍﻧﻢ ﺑﯚ ﻧﻪﻛﻪﻭﺗﻪﻭﻩ ﺑﯿﺮﻡ، ﻣﻦ ﭘێﺷﺘﺮﯾﺶ ﺩﻩﻧﮕﯽ ﺋﻪﻭ ﭘﯿﺎﻭﻩﻡ ﺑﻪ
دەیان جـار بیسـتـبـوو. ئەو دەنگەی لەسـەرەمەرگـدا قـسـەی دەکـرد ، دەنگی کەسی ناو خەون و واقع بوو ، کە پەیتا پەیتا هانی دداین، بۆ سازکردنی کلیل. بۆکردنەوەی ددرکی قەڵا. لە خوێنی ئەو دوو تە‌رمـە ، دوو کلیلم ساز کرد. یەکیان بۆ خۆم، ئەوی دیشیان بۆهەر کەسێک کە خوازیاری بێ. بەڵام ئێستاش نەمزانی، بۆتوند لەناو مستمدا شاردمەوە ، نەمدا بە كەس!
بەرەو قـــەڵا گــەڕامــەوە ، پەلەم بوو . دەبوو بەر لەوەی مـــانگ لە شــورە سەری قامک هێزی دەدەمە سەر ، با جوان شەقڵ بگرێ. توربەی خۆڵەکە کە پێشتر پرم کردبوو ، دەکەمەوە. لەناو خوێنەکە ، لە جێ شەقلێی چەقۆکە ، ئەو چەقــۆیەی ســەرکــردەم پێکوشت، دەپرژێنم. چاوێک لە تەرمی ســەرکــردە دەکەم. مـچـوڕکـێک دێ بـە لە‌شـمـدا. بۆ ئیـسـتـیێک قـیێزم دێ لە خـۆم. بێ ئەوەی خاک و خۆڵم پێوەبێ، خۆم دەتەکێنم. بیر دەکەمەوە.
ﺩﻭﻭﺩڵﯽ ﺩەﮐەﻭێﺘە ﮔﯿﺎﻧﻢ. ﺧەﺭﯾـﮑە ڕۆﺣﻢ ﺩەﺧﻮﺍﺕ. ﺋەﮔەﺭﮐـﻮ ﻟە ﭘﺸﺖ ﺋەﻡ دەرکە هیچ نەبێ؟ ئەگەرکو هیچ شتێک نەگۆڕدرێ؟ ددیان و سەدان ئەگەر و پرسیاری کە. چەشنی جۆلا تەنە نازانم لە کوێوە دەکەونە ناو سەرم. مێشکم دەتەنن. بڕوا ناکەم وابێ. ناشبێ وابێ. بڕۆن دەستم لێ هەڵگرن. ئەوەتا ، هر لاپە‌ڕێكی ئەم كتێبە ، ئەم كتێبە سەیر و سە‌مە‌ردیە ، ئەوە ددسە‌لیێنێ.
درکـێکی تر، جـە‌غـزێکی تر هەبێ. هەر بەشـێکی، بە دەسـتی کـە‌سـێک نووسـراوە. نووســە‌ری هەر بەشـێک، رِۆژێک بکوژ و رِۆژێکیش کــوژراوە.
بۆتە کلیل ، بۆکردنەوەی ددرکە. بە قەرایی بەشەکانی ئەم ک‌تتێبە ، بکوژ و کـ
ﮔﻮﻣﺎﻧﯿێﮎ ﻧﺎﻫﯿﯿﻠێﺗﻪﻭﻩ. ﺩﻩﺭﮐﻪ ﻭ ﺩﻭﻧﯿﺎﯼ ﺗﺎﺯﻩ ﻧﻪﺑێ. ﻧـﺎﺑﯽێ ﮔﻮﻣﺎﻥ ﺑﮑﻪﻡ. ﻧﺎﺑﯽێ دڵنەرم بم. دەبێ هەر چەشنە گـومـانـیێک، پرسـیـارێک لە مـیێشـکمـدا بەر لەوەی بگروێ، بکووژم.
ئەم جەنابی سەرکردەیەش، ڕێی تێدەچێ چەند کەسی کوشتبێ. خۆ هیچ نەبێ بکوژی تـاقـە کـەسـیێک بووە. ئەگـیـنا نەدەگــە‌یشــتـە ئەم پلەوپـایە .
بەڵگەیەکی حـاشـا هەڵنەگـری تر، بوونی ئەم کـتـیێبـەیە. ئەگـەر وا نیـیـە ،
چۆناوچۆن کەوتۆتە دەستی ؟ خۆ منیش پاشکوشتنی ئەو ، کەوتە دەستم.
ئەوەش بەڵگەیەکی کە. ئەوەتا ئەو خاک و خوێنە ، چۆن چۆنی سفت و ڕەق بووە. ســەیرە. دەڵێی لە کــوورە‌ی ئاسنگە‌ری ئاو دراوە. ئەمــەش کلیل. دەستم تەڕ دەبێ. لام وایە ناو دەستم ئارەقیکردبێ، سەیری دەکەم. سەرم
«ﮔﻔﺘﻮﮔﯚ ﮐﻠﯿﻠﯿﺘﮑﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺩﺩﺭﮐﻪ ﺩﺍﺧﺮﺍﻭەﮐﺎﻥ ﺩەﮐﺎﺗﻪﻭە»
نازانم ئەم پارچە چە‌رمـــە‌م چۆناوچۆن کـــە‌وتـە دەست. نازانم، ئەمـــە
چارەنووس یان سەربەهێردەی کێ بووە ، بەم شـیێـوە نووسـراوە. دڵنیـام ئەم چارەنـووســە ، ئەم قــەدەرە یان هەرچی تۆ ناوی بنێی، تەنیــا لە ناوچاوانی کەسێک و دوان نەنووسراوە. بۆ دۆزینەوەی سەردەهودای گوڵۆڵەی ئاڵۆزی ڕابردوو ، لکاندنی بە ئێسـتـاود. زۆر بەردو دوا گە‌ڕامـە‌ود. جگە لە مـانای نووسراودی ئەم کتیّبە چەرمە زیاتر، چیم بە‌بیردا نایات. نە دیوارێکم بینی
لە پشت سەرم، نە پردێک، نە کوێرە ڕێیە‌ک. ئەوەیکە بوو ، لە پێشمەوە
بوو. ئەوەی کە شکم دەبرد ، پە‌رژینێکی پیرۆز بوو ، دەبوو لیێی تیێپـە‌رم.
پەرژینیێکی ڕوون، بە ڕوونی ڕۆژ هەست دەکـرا. ڕەشـێنی بوو ، لە تاریکی شەدەبینرا. من نووسىەری چەند لاپەرەی ئەم پارچە چەرمـە ، هەسـتم کردبوو. لەم بازنەیەی ئێمەمانان تێیدا دەژین، دونیایەکی تر، بازنەیەکی تر هیە. ئەوەم بە تە‌جرە‌بە بە سازکردنی کلیل، بە کردنەوەی دەرکەی تازە، بۆ روون بۆود .
بازنەیەک لەناو بازنەیەکی تر. چەشنی خـــانوویەکی چەند نـەـــۆمی.
دانیشتوانی نهۆمی سەر ، نە‌دیون لە دانیشتوانی ژێرەوە. بەڵام چریە‌ی پێ و دەنگیـان دێتـە گـوێ، هەست بە جـمـوجـۆڵیـان دەکـرێ. منیش شـتـیێک لەم چەشنە ، هەسـتم بە بوونی جەمـاوەر و جەغـزێکی تر دەکـرد. پەیتـا پەیتـا دەنـگێک، لە وشــیــاری و خــەودا. بەردەوام هانی دددام. هانی دەدام بۆ ترازان لە جەغێم. ئاوێتە بوونی دونیای جەغزێکی تر. هانی دددام بۆ ﮔـﻔـﺘـﻮﮔـﯚ. ﺑﯚ ﺳـﺎﺯﮐـﺮﺩﻧﯽ ﮐﻠﯿﻞ. ﺑﯚ ﮐـﺮﺩﻧﻪﻭەﯼ ﺩەﺭﮐﯽ ﻧـﯿـﻮﺍﻥ ﺋﻪﻭ ﺟـﻪﻏـﺰﺍﻧﻪ.
«کـارەکـە سـووک و سـانایـە. تەنیـا شـڵپـێک خـوێن و بە قـە‌رایی شـوێن چەقۆیەک خاکی دەوێ. »
چاڵەکە پڕ بووە لە خـوێن. خـەریکە دەمـەیێ. با چەقـۆیەکی تیێخـەم. بە بگات ، ئەو کــەرەســەیەش دەکــەوێـتــە بەر دەســتم. لەوە دەچێ وردە وردە خەریکە خێرایی‌کەوتنە خوارم، کەم و کەمتر دەبێتەوە. ئەوە خەریکە بە تەواوی دەوێســـتـم. چاوم دەنـووقـــێنـم. رەنـگە ئەوە ڕۆحم بێ هەست بە وێسـتان بکات. ئەگینا چۆن ئەقل دەیبرێ، پاش بەربوونەوە لە بەرزاییەکی ئاوا تووش و ســـە‌خت. لە پۆڵاش بێ،هەپروون بە هە‌ه‌پروون دەبێ.
ئەویش بەو تیژی و خێراییە!
ئێسـتا بە تەواوی ددوێسـتم.زات دەکـەم، چاوم هەڵدێنم. لە شوێنێکی ﺯﯙﺭ ﻏــﻪﺭﯾﺐ ﻭ ﻧﻪﺩﯾﻮ ﺩﺍﻡ. ﺷــﻮﺭﻩﯾﻪﮐﯽ ﺑﻪﺭﺯ، ﻟﻪ ﭘﯿێﺵ ﭼﺎﻭﻣــﻪ. ﺋﻪﻡ ﻫﻪﻣــﻮﻭ بریندارە، برسی و کەلاکە ، لە کوێوە پەیدا بوون. بڵێی پاشماوەی لەشکری تێكشكاوی كـام شـە رِ بن. سـەیر ئـە‌ودیە ، ئەم دیّه‌نە دەڵێی دیّه‌نی یە‌كـە‌م لاپەڕەی ئەمکـتـیێبـەیە. ئەو دەنگە نەگبەتـییە دێتـە گـوێم. ئـەو دەنگەی لە لاپەڕەکـانی ئەمکـتـیێبەدا سـەدان جار ئامـاژەی پێکراوە. خۆشم دەیان جار بیـسـتـوومـە. ئەو ددنگە‌ی بە‌رددوام هانـی ددام بۆ ترازان لە جـە‌غـزی خـۆم.
«بەر لەوەی مـانـگ لە دیواری قــەڵا دەرکــەوێ، دەرکــێک لەناو دڵی قــەڵا بەدی دەکـرێ. ئەگەرکـو کلیـلی دەرکە دەسـبکەوێ. بەخـتـە‌وەر ئەو کەسـە‌یە بێتە ناو قـەڵ . دەبێتە هاودەمی ئێمـە. دەبێتە دانیشـتـووی تێیروتەسەلی هەتاهەتایی ناو قە‌لا. دە‌سـتخسـتنی کلیل،پێویسـتی تەنیا بە شلّپـێک خۆین و لاوێچێک خاک هەیە. »
بە خێمێدا دەپەرمووم. سەرم دوو سێ جار بە توندی ڕادەوەشێنم. بەڵکو ئەگەر مـیێشکم شـاڵـەقـابێ، بچـیێتـەوە شـوێنـی خـۆی. بیـر دەکـەمـەوە. لە سـە‌رکـردەی شـە‌ری گـەورە ، لە نـووسـە‌ری یەکـەم لاپەرەی ئـەم کـتـیّـبێـە. لە سەرکردەی گەورە ، کە من بکوژیم. لە قەڵا ، لە دەرکە ، لە کلیل، لە خوێن و چەقێو و خاک. بیر دەکەمەوە. بیر لە گفتوگۆ. لە گفتوگۆی نێوان ئێمە و کەسگەلی ناو قەڵ. کە لەسەر ئەو شـورە بەرزدوە دەڕواننە ئێمـە. ئێمـەی
سوور ددمـێنێ. دەسـتم خـەریکە سـوور ددبێ. ئەوەش خـوێی بەڵگەیەکە.
ئەوەش یەکی تر! ئەم دەرکــە لەبەر دەمم قــوت بۆوە. رەنگە پێـشــتــر لەوێ نەبوو. یان بـاشـتــر وایە بلّــیّم لـیّم نـەدیو بوو. ڕازی دەرکــەوتـنی دەرکــە ، ســازکــردنی کلیلە. رِدنـگە تـا کلیـل نەبێ، قــفـلّ نەبێ. ددرکــە نەبێ،
پێچەوانەشی ڕەنگە وابێ.
بەردو ددرکــە دەچم. هەڵـوێســتــێک دەکــەم. بۆ دواجــار، چاو لە تـە‌رمی سەرکردەی گەورە دەکەم. بە دڵەڕاوکێ و گومانەوە، کلیل دەخەمە ناو قفلێی دەرکە. دەرکە بە قەرایی ئەوەی تەنیـا خێمی پێدا بچم، دەکرێتـە‌وە. چاو دەقـووچێنم، هەنـگاو دەنێم. لاقم سـست و لەرزۆكـە ، لە دووم نایە. بە هەر لە‌ون‌یێک بێ، خـیۆ لەو دیوی دەرکـە دە‌پە‌سـتـیّـوم. ژێر پێم خـاڵی دەبێ. لە بڵینداییەکی زۆر بەرزەوە دەکەومە خوار. دڵنیام کارم کۆتایە. ئێستا یان ساتێكی تیر، لە عەرزی دە‌پروون بە هەپروون دەبم. خوایا ئەوە بۆ ناگەمێ. بە ئاسـتەم گۆشەیەکی چاوم دەکەمەود. دەبینم لەناو بیرێک یان دالانێکی باریک و پێـچــهۆوپووچ کــەوتووم ، بە توندی ســەر بەرەو ژێر ﺩەڕۆم. توندتر لە هەموو ماشێن و فڕۆکەیەک. ڕەنگە خێراتر لە نووریش.
هەست دەكــەم ســالّههاتـیّكی زۆرە لەناو ئەم دالآنە پـیّــچــەلآوپووچەدا ،
سەربەردو خـوار دەخـزێم. بیـر لە یەکەم نووسەری ئەمکـتـیێبە دەکەمـەوە ،
سەرکـردەی شـە‌ڕی گـەورە. ئەویش وتوویەتی، پاشگـە‌ڕانەوە لە شـە‌ڕی ﮔەﻭﺭە، ﺳﺎڵەﮬﺎﺗﯿێﮎ ﺑەڕێﻮە ﺑﻮﻭە.
ئەگـەر هاتو ئەم ڕێگەیەم بە سـڵامــەتی بڕی، ئەگــەرچی بڕواش ناکــەم ،
منـیش وەک هەمـوو ئەوانەی تـر ، سـە‌ربـە‌هوردەی خــۆم دەنـووســمـە‌وە. چەند لاپەڕە، بەشێكی تازە، دەخەمە سەر ئەم كتیێبە سەیر و سەمەرەیە. بەڵام ئەوەی رِاست بێ، تێدا ماوم، نازانم جنسی چیییە. لەسەر چی بنووسم کە کتێبەکە دوو ڕەنێگ نەبێ. دڵنیام، ئەمەش ڕەنگە قەدەر بێ. کاتی خۆی
## خەمەكانى لالۆحەمە
لالۆحەمە پیاوێکی زۆر موسوڵمان و لە خواترسە. دایە و ددرهە‌م خەریکی نوێژ و تاعەتە. لە ئاوی شەوێ پارێز دەکات.
من رِه‌بە‌نم. لەگەڵ دوو خوشکە بێوە‌ژنە‌کە‌مـدا دەژیم. بە تەمابووم لەسەر وەسـیەتی دایکم، لە پاش بەشـوودان و دابین‌کـردنی خـوشکەکـانم ئەوجـار بكەومـە خـۆ. تازە خـە‌ریـكبـوو خـۆشـی لە دڵم دەگـە‌را ، لە هەیتـوەـووتی بە شوودانی خـوشکە چـکۆلە‌کـەمـدا بووم. وەک ئەوەی لە پرێیکدا کـاسـە‌یە‌ک ئاوی ساردم بە سـە‌ردا کەن. هەستی وە‌جـۆش هاتووم لە کە‌فـوکـوڵ کەوت.
خـوشکی گـە‌وردم بەهێی نـە‌زۆکیـیـە‌وە سێ تە‌لاقـە کـرا و مـیێردی خـوشکی
ﮔﭽﮑﻪﺵ ﻟﻪ ﭘﺎﺵ ﺷﻪﺵ ﻣﺎﻧﮓ، ﻭﻩﮎ ﺑﻪﺭﺩﯾﮏ ﺑﯿﺨﻪﯾﺘﻪ ﻧﺎﻭ ﮔﯚﻣﯿﺘﮑﻪﻭﻩ، ﻟﻪ پړ شرت و گوم بوو. بە ناچاری ئەویش ڕووی کردەوە مالّی باوان. ئەمەیان بە پێـچـهە انەی خـوشکی گـەورەم ئافـرەتێکی سـپی و سـوۆڵ و کـەڵەگـە‌تە ،
دەستە و خڕوپڕ و سەوزەیەکی خوێن شیرینە. لە بەشوودانی هیچ کامیاندا پەلەم نەکــرد. بە دڵەڕاوکێ و پارێزێکی زۆردوە بە دڵی خــۆم ، ئەگــەرچی خۆشیان ناقایل نەبوون، دامن بە مێرد.
لالۆحەمە و خوشکەکانی زەوی و زارێکی زۆریان لە ناوچەی شاورک پێ بڕابوو. بەهێی هەڵبــەســتنی ســەد لە ناوچەکــە‌یان ،کــەوتبــووە ژێیر ئاو ،
پوۆلێکی باشیان لەبری وەرگرت. لەپاش لەکیسدانی زدوییەکان، کارێکی ئەوتۆیان لە ئاواییـدا نەمـابوو. لالۆحـەمـە بۆکردنەوەی گرێی خەمـە‌کـانی (بەشوودانی خوشکەکانی و ژن هێنانی خێی) لە ماوەی دوو ساڵ لەمەو بەرەوە هاتۆتە ئەم بەندەرە. لە گەڕەکی کۆتەڵ دوور لە زەریا خانووبەرەیەکی ﺧﻨﺠﯿﻼﻧﻪﯼ ﮐﺮﯾﻮﻩ ، ﺑﻪ ﭘﺎﺷﻤﺎﻭﻩﯼ ﭘﺎﺭﻩﮐﻪﯾﺎﻥ ﻭﺭﺩﻩ ﻭﺭﺩﻩ ﻋﻪﻟﻼﻓﯽ ﺩﻩﮐﺎﺕ.
ئەمبەری شورە. کە برین و ماندوویی، برسێتی و سەرما ، ڕۆحی هێناوەتە سەرلووقان. ئێمەی بڕست لێبڕاو. بیر دەکەمەوە لە چۆنیەتی بەشداری ئێمە لەم گفتوگۆیە. لە چەندایەتی بەشی ئێمە ، کە لایەکی ئەم گفتوگۆیەین. لە ڕادەی گوێراداشتنی دانیشتوانی ناو قەڵا ، بۆ قسەی ئێمە .
بیرێکی تازە خۆی دەهاوێتە ناو مێشکم. پرسیارێکی تازە. چ دەبێ! لە بری سـازکـردنی کلیل، بۆکـردنە‌وە‌ی دەرکـە ، هەوڵ بدرێ بۆ خـاپوورکـردنی دیوار؟ وەک سەرەتا ، بەو شێوەیکە لەم کتێبەدا هاتووە ، نەهێلێین بستە دیوارێک ببێتە پەرژین. ئەم چەقێیە ، تەنیا کەرەسیەی بەردەستـمە. هەوڵ دەدەم بۆ ڕووخــاندی بەردی بناغــەی ئەم شـورەیە. رِهنگە من یەکـجــار زۆر بچـووک بم، بۆ ئەم کـارە. گـرینگ نیـیە. تەنیـا بۆ ئەوەی کـارێکم کـردبێ ،
ناوێسـتـم. ئەگـەر بـکەومــە بەر هێسرشی قــیل و ئاوی‌کــوڵاو. یان لە ژێر ﮔﺎﺑﻪﺭﺩێﮐﺪﺍ ﭘﺎﻥ ﻭ ﻓﻠێﯿﭻ ﺑﺒﻤﻪﻭﻩ. ﻫﻪﻭڵ ﺩﺩﺩﻡ.
سەیرە. لەگەڵ وەشاندنی هەر دەمە چەقۆیەک، پیتێک لەسەر چەرمی دڵم دەنووسرێ. وردە وردە پیـتـە‌کـان ڕیز دەبن، دەبن بە واژە. واژەکـان دەبن بە دێر. بە کــاوەخــۆ، ســەر بەهوردەی مـن دەنووسنەوە. چەرمی دڵـم دەبێـتــە
لاپەڕەیەکی تازەی ئەم کتیێبە. لیێم ڕوونە ، ئیتر لاپەڕەکانی ئەم کتیێبە ، دوو ڕەنگ نابێ. وەسیەت بێ بێ تێ. بۆ تۆ! کە ئەم کـتێبەت دەکەوێتە دەست.
چەرمی دڵم وەک قێژەسەر ، تاڵ تاڵ بکەی. بیکەیە ژێ. تەمـوورەیەک ساز کـە‌ی. کـاسـە‌کـە‌ی دار سـیێـو بێ، دە‌سکە‌کـە‌شی داری بەروو. دلْنیـام هەر کـە‌سـێک ئـەو تە‌مـووردیـە بژەنێ، سـە‌ربە‌ه‌وردە‌ی من دە‌خـوێنێـتـە‌وە. سـەر لەبەری ئەم کتێبە دەخوێنێتەوە.
جۆزەردانی ۸۱ (۲۰۰۲/۱)
ﺩەﻭﺭﯼ ﻧەﭼﯿـﺮ ﻣـڵـﻮﻣـﯚﯾﺎﻧە ، ﺋﺎﻭێک ﺑە ﺋﺎﺳـﺘـﻪﻡ ﺧﻮﺭەﯼ ﺑێ ﺧـﯚﯼ ﻟێ ﻧﺎﺩەﻥ.
لەوەش گـرینـگتـر بەهێی ئـەو مـاڵە تازانەوە کـە لـە پشت قـوللـە ، قـولـلە‌ی چاوەدێری بۆ سەر زەریا سازکراون. ئەو ماڵانەی بە پێچەوانەی ماڵەکانی ناو شار، ردنگی سوور لە دەرکە و ردنگی کە‌سک لە پە‌نجە‌ردکانیان دەدەن.
ئێمـە دانیـشـتـوانی گـە‌رەکی قـوللە هەڵە و هە‌رزە و قـاچاغ و قـوچاغی چواقـوڕنەی وڵاتین. بێکارکـردن رِوو دەکەینە ئەم بەندەرە، رِۆژ لەگـەڵ رِۆژ ژمــاردمــان لـە زیادبوونە. ســەرەتا ئێـمــە‌ش بـە شــێـوەی ئـاســایی لـەناو دانیشتوانی گەرەکەکانی تری شاردا جێی خۆمان دەکردەوە ، بەڵام بەهێی ﺩﺯﯼ ﻭ ﻓـﺰﯼ ﻭ ﺑـﻪﺩﻣـﻪﺳـﺘﯽ ﻭ ﭼﻪﻗـﯚﻛـﯿـﺸـﯿـﯿـﻪﻭﻩ ،ﺑﻪﺭﻩ ﺑﻪﺭﻩ ﺟـﯿـﻤـﺎﻥ ﻟﻪﻕ ﺑﻮﻭ .
ئێمەش بە یارمەتی عەباس قۆچاڵی، حەسەن میرخوناوکە, عەباسە ڕووت،
و سەی کاناڵ و… بە دژایەتی خەڵکی شار ، ئەم گەرەکە تازەیەمان بنیات نا. بەرە بەرە بووە شــارێکی تازە. شــارێکی گــچـکە کــە ژیان لەودا بە پێچەوانەی ژیانی ناو شار ، کە لەودا لەگەڵ هەوەڵین گزنگی خۆرەتاو وردە ﻭﺭﺩﻩ ﺩﻩﺑﻮﻭﮊێﺘﻪﻭﻩ ﻭ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺩﻭﺍﯾﯿﻦ ﭘێﮑﯽ ڕﻭﻭﻧﺎﮐﯽ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﮐﺰﯼ ﺩﻩﭼێﺖ ﻭ ﺧﺎﻭ دەبێتەوە. لەم شارە گچکەیەدا، ژیان لەگەڵ مـردنی جموجۆڵی ژیانی ناو شار وەک مـاری سـرٍ وردە وردە تین لە گـیـانی دەگـە‌رِێ و تا بووژانەوەی ﺩﻭﻭﺑﺎﺭەﯼ ﮊﯾﺎﻧﯽ ﻧـﺎﻭ ﺷـﺎﺭ ﻟﻪ ﮐﻪﻓـﻮﮐـﻮڵ ﻧﺎﮐـﻪﻭێ. ﺋﯿـﻤـﻪ ﮐـﯚڵﮑﯿـﺸﯽ ﺑﻪﻧﺪﻩﺭ ،
قومـارباز، دز، جە‌ردە، پیـاوکوژ، هێرۆئین فرۆش، شیـردیی، قـاچاغـچی،
عە‌یاش… و گە‌واد ، دانیشتوانی ئەم شارە تازە‌یە‌ین. بۆ ڕابواردنی شەو و حەوانەوە ڕووی تێدەکەین، خەریکی خواردن و خواردنەوە و… نین تا دەمەو بەیان شەڕە چەقۆ دەکەین.
من و ســـوغـــرا عــەجــەم و زارا درێژ… ژنـانی گــە‌رِه‌كی قـــوللە ، کــچــە
هە‌ڵخە‌ڵە‌تاوە‌کانی شار و گـوندە دوور و نزیکەکانی چوار قورنە‌ی ولاتین.
ئێمـە ئـەو ئافـرە‌تە تەر و تازانە‌ین‌کـە بە نابە‌دڵی لە پیـرە عـە‌مـتـە‌رێکی
گەڕەکەکەمان هەرچەندە نێو پەرە ، جەماعەتێکی زۆر دەم ڕووت و سەر ڕووت بە بەرماڵی ئێمەدا دێن و دەچن. کاکم ئەگەرکو ڕۆژێک پیاوێکی بە جۆرێک لە نزیک ماڵی خۆمان دەبینێ، تەنانەت ئەگەر بیەوێ تازە لە ماڵ بچـیێـتێـە دەر ، دەگـهەڕێتـە‌وە مــاڵێ. لە ژوورێ چۆک دادەکــوتێ، تا ســۆزی دەرناکەوێ، ئەگەرکو کارێکی گرینگیشی هەبێ. شەوانە جارجار پێی وایە ﮔـﻮێﯽ ﻟـﻪ ﭼﺮﯾﻪ ﭼﺮﯾﯽ ﭘﯿﯽ ﯾﻪﮐـێﮏ ﻟﻪ ﺑﻦ ﺩﻩﺭﮐـﻪ ﯾـﺎﻥ ﺳـﻪﺭﺑﺎﻥ ﺑﻮﻭﻩ ، ﺑﻪﭘﻪﻟﻪ دەست دەداتە تەورەکـەی و بە پرێاو دەردەپەرێتـە دەرێ. دوو سێ خــول بە دەوری ماڵەکەدا لێدەدا و دەچێتە سەربان، کە هیچ بەدی ناکا ئینجا دێتەوە ژوورێ. دەست بە قـوڵف و كلۆمی دەركی ژوورەكەی ئێمـە‌دا دێنێ، كـە لە دیوی دەردوە شــەوانە بۆخــۆی لێی دەدا. لە پاش دڵنیــا بوون، ئەوجــار لە شووشەی سەردەرانەی دەرکەکەوە ، لەسەر کـورسییەکی چکۆلانە کە هەر بۆ ئەمەبەستە لای وەستا نایەری دارتاش سازی کردووە، چاومان لێدەکات.
پاشان تا مـاوەیەکی زۆر بەبێ هەست خێی لە سـووچێک مەڵاس دەدا ، کە خـە‌و زۆری بۆ دێنێ، بە تە‌ورە‌کە‌یە‌وە لەبەر پە‌نجـە‌رە‌ی ژوورەکەی ئێمـە تا ﺷەﮐەﺕ ﺩەﺑێ، ﺩێت و دەﭼێ.
بەیانیـان لالۆحـەمـە کـە لە خـە‌و رِادەبێ، چاوەکـانی دەبێـتـە دوو گـۆمی خوێن. بە پێ دزە دەچێ دەرکە لە کچەکان دەکاتەوە ، دەزانێ ئەوان دەمێکە لە خـە‌و هەسـتـاون. جێ و بانیـان کـۆ کـردۆتەوە ، بەرچایی سـازە و سـفـرە ڕاخراوە، چاوەڕوان دانیشتوون. لالۆ خۆی لە چاویان دەدزێتەوە، بە تایبەت لە نیگا شە‌یتانییە‌کە‌ی خوشکی گچکە. خۆی بە شێواندنی چایی و نان خـــواردنـە‌وە ســـە‌رقــاڵ دەكــات. لـەم مـــاوە‌یـە‌دا زۆری هەوڵ داوە بە‌شکو چارەنووسی خوشکەکانی بە چارەنووسی پیاوێکی تردود دووبارە شەتەک بدا. هەرچەند خــۆشی دەزانێ، دۆزیـنەوەی مــێـرد بـۆ بێـوەژنێکی قــســر و ئافرەتێک بە ماردو تەڵاقی کەسێکی ترەوە ، کارێکی هەروا سووک و سانا نییە. ئەمیش لەم شارە ددبە‌نگە! کە نێرەکانی وەک رێوی وان. هەمیشە لە
25 بەیانیـیـیـەوە تا ئێموارە لە ڕۆخی ئـاوە سـوێرەکـە لەبەر ســوورەتاو خــۆیان هە‌ڵدە‌خـە‌ن. لالۆحـەمـە سـەری سـوورِمـابوو. لەم سـاتە وە‌خـتـە‌دا کـە ئەو لە
ئاودەسەكە بوو ، ئەم هەموو لیتە ڕەشە چۆن چۆنی لەم حەوشەیەدا کۆ ببۆوە ؟ خۆ بارانێک نەباریبوو کە لیـتەیەکی وا لە پاش خۆی بەجێبێلێێ! لە پاشان شــانی ڕاست و چەپی حــە‌وشــە‌کـــە دیوار بوو. لای باکـــوردوە مـــاڵی هاوســێکەیان گــرتبــووی. لە لای باشــووریـشـــەوە ژوورەکــانی خــۆیان هە حەوشەیە ؟ بە پارێزەوە بەرەو ژوورەکان وەرێکەوت. لیـتـە بە بن پێـیـەهوە کالاشەی دەکرد ، جار ناجارێک پریشکەیەک قـوڕ هەڵدەبەزییەوە و لە چۆکی بەرە ژێر بە پاتێڵەکـەیەوە دەلکا. لالۆ پیـاوێکی زۆر پاک و خـاوێن بوو ،
هر خـیێرا بە لە‌تـیێک تەخـتـە کە‌وش و پاتۆڵە‌کە‌ی پاک ددکـرددود. قـورِه‌کـە
بەبێ ئەوەی شــوێنێک لەســەر پاتـۆڵەکــەی بەجــێـبــێـلێیٰ، وەک دەڵەمــە بەردەبۆوە .
تاووساوێکی خۆشە. لالۆحەمە هێشتا لە نیوە‌ڕێی حە‌وشە‌کە‌دایە ، چاوی دەکەوێ بە خـوشکەکانی. هەردووکـیان ڕووت ڕووت لەناو لیـتـە‌ڕەشەکەی حـە‌وشـە‌دا مــەلە دەكـەن. کــورێـکی شـەش حــەوت ســالانە‌ی رِووتیــان لە
تەنیـشـتـە ، سنجـوەکـە‌ی ڕەپ کـردووە. لالۆ چاوی دەپەڕێتە تۆقـی سەری.
گـە‌ورە‌کـە‌یان دانیـشـتـووە لە پـشـتـیێنە بە‌ردوخـواری لە لـیـتـە‌کـە نـوقـم بووە. خوشکی چکۆلە خۆی لەسەر پشت راکێشاوە، مەلە دەکات. مە‌مک و سەر ئەژنێکانی لە لیتەکە هاتوونەتە دەرێ. جار ناجارێک چەشنی مراوی سەری نوقم دەکات و دەستێک دێنێ بە سنجووی کوڕە چکۆلەکەدا ، سەر دێنێتە دەرێ. قــوڕەکە وەک ئاو بە بێ ئەوەی شـوێنەوارێک لەخـۆی بەجـێبـێـلێێ،
دەچۆڕێتەوە. لالۆحەمە بە دیتنی ئەو دییەنە لە دین دەری بوو. هەڵیکوتایە سەر خـوشکی گـچکە. بە پێلەقـە بەربووە سـەر و سـینگی، ئەویش قـاقـا پێدەتریقـاوە ، وەک ئەوەی لالۆحـەمـە گـەمـەی لەگـەڵدا بـکا .
ه‌وە‌سباز مـارە دەکرێین. ئێمە ئەو کـیژانە‌ین بە بێ ئەوەی چاو و گوێمان
بکرێتەوە و خۆمان ناسیبێ لەبری ژن بۆ باوکە ژن مردووەکان، برا شێت و فێدارەکان، سەودامان پێدەکرێ. ئێمە هەموو ئەو ئافرەتانەین لە دوورەوە وەک خاکی پیرۆز، بەهەشتی سەر زەوی بۆ ئەم بەندەرە دەڕوانین. بە تاسە و ئاواتەوەین، ئەگەر بۆ ساتەوەخـتـیێکیش بێ تەنیـا جارێک چاومـان پێی بکەوێ. ئەم بەندەرە شاری خەونە رەنگاورەنگەکانانە ، کە تێیدا باڵغ دەبین و دەمرین و دەژێینەوە. ئێمە لە چوارقوڕنەی وڵاتەوە ڕووی تێدەکەین، تا لە دەست خـەم و مــە‌یـنە‌ت و کــوێرەوەری نە‌جــاتیــمــان بێ. گــوڵی هیــوامــان بپـشـكوێ. شــە‌ربە‌تی کــامـە‌رانی بە‌ســە‌رە‌و بـنێین و لەزەتی بە‌خــتـە‌وە‌ری
بچێژین. پێمانوایە بۆ هەموومان قەسرێک بە هەموو کەلویەڵ و پێداویستی ژیان، بە دەیان کارەکەر و قەردواش و ئاشپەزەوە چاوەرێمان دەکات تاکو بێین و خـاتـوونی تێدا بـکە‌ین. کـە چاو دە‌کـە‌ینە‌وە ، سـەیر دەکـەین تەنیـا بووینەتە لەتێک پەڕۆ ، سووچی یەکێک لەم ماڵە دەرکە سوور و پەنجەرە کـە‌سکانە‌مــان پێ پڕ کــراوە‌تە‌وە. هەمــوو خــەڵکی بە‌نددر بە چاوی ڕق و نەفرەت و لۆمەوە سەیری ئێمە دەکەن. یەکتر ئامێژگاری دەکەن خۆیان لە ﮔەڕەﮐﯽ ﻗﻮﻟﻠە ﺑﭙﺎﺭێﺯﻥ. ﻟە ﺑﯿﺮ ﺧﯚﯾﺎﻧﯽ ﺩەﺑەﻧەﻭە ﮐە ﯾەﮐەﻣﯿﻦ ﺗﺎﻗﯽ ﮐﺮﺩﻧەﻭەﯼ نێرایەتیان، لە یەکێک لەم ماڵە دەرکە سوورانەدا بووە.
لالۆحەمە لە کـاتی گەرانەوە لە ئاودەسەکە حەپەسـا و دەمی بووە تەڵەی تەقیو. ئەو دەمێک پێشـتر بۆ دەست بەئاو هاتە دەرێ. ئاودەسەکە دە پازدە گەز لەو سەر حەوشەكە دوور لە ژوورەكان هەڵكەوتووە. لیـتەیەكی خەست حەوشەکەی پڕ کردبوو. لیتەیەک لە چەشنی ئەو لیتەیەیکە هەموو جارێک لە پاش بارینێکی بە‌خوڕەم، لە دە‌شـتی گـۆلە‌وە بە دەم سـێـلاوە‌کـە‌وە دێتـە خــوارێ. لە دەوری مـە‌یدانی شـۆڕش و ئەسکەندەری کــۆدەبێـتـە‌وە ، بەجێ دەمێنێ. لیتەیەکی ڕەش لە چەشنی ئەو لیتە ڕەش و بۆگەنەی گۆلی ورمێ، کە هاوینان ژنان و پیـاوان بۆ نەخـۆشی لە سـەروچاویانی هەڵددسـاون، لە 27 28 ئۆغر لە ئێوارەیەکی خۆڵەمێشیدا چاوم پێی کەوت. ئێوارەیەک وەک ئەوەی بە ئەنقەست لە مژێكی بۆرت هەڵكێشابێ. لە چوارڕێیانی ئیـتلاعاتەوە بەرەو چواررێیـانی مـینەی پاسەبان. لەبەر دەرکی مـاڵی وەسـتـا بیـلال بوو ، کـە دیتم. زمانم لە گۆکە‌وت، لاقەکانم هێزیان لێ بڕا. چاوم سپی هە‌ڵگە‌ڕا و بە قەرایی کەشکە فەریکەیەک دەریەڕی. کۆت و شەڵوارێکی ڕەش و پاک و خاوێنی لەبەردا بوو. رەنگی کراسەکەیم بەهۆی مژەکەوە بۆ روون نەبۆوە.
ﺯﯙﺭ ﺑﻪ ﮔـﻪﺭﻡ ﻭ ﮔﻮڕﯼ ﺳـ
هیـچـم پێ کـرا. پرسـیـاری کـرد لێـرە چ دەکـەم، بە بێ ئەوەی وەڵامم پێ بدرێتەوە یان ئەو چاوەڕوانی قسەیەک بکات، وتی: وەرە با بڕۆین. خۆشم نەمزانی لەبەر ترس بوو یان خۆشەویستی، بە بێ ئەوەی ورتەم لە دەم بێتە دەرێ، وەدووی کەوتم. پاشەوپاش بە شەقامی سەقزدا بەرەو قییبلە وەرێ کـە‌وت. منیش وەک هێزێکی نادیاری مـوغناتیـسی رِه‌کێشم کـات، چەند هەنگاو دوورتر بە شوێنیدا ڕۆیشـتم. ئێسـتاش بۆم ڕوون نەبۆوە لەو کاتەدا بە دیتنەوەی خۆشحاڵ بووم یان نارەحەت، خۆشم دەویست یان قینم لێی بوو ﺭەﻧﮕە ئێوە ئەم ئاكارەی منتان بە لاوە سەیر بێ، بەڵام بزانن! من دڵنیام ئەگەر ئێمۆەش لەبری من بوونایە ، لەمـەش سەیرتر هەڵسـوكەو تـتـان دەگـەڵ دەکرد. چونکە ئەو لە شازدە ساڵ لەوە پێشەوە، لە رۆژێکی سارد و سردا کە بەفرێکی بۆر و چڵکن وڵاتی داپۆشیبوو ، سەفەری کرد. لە ئێوارەیەکی خۆڵەمێشیدا وەک ئەوەی بە ئەنقەست لە مژێکی بۆرت هەڵکێشابێ. ئەو سەفەری یەکجار پێ خۆش بوو ، کەیفی لێ بوو دایە لە سەفەردا بێ. هەر لالۆحەمە جار لەگەڵ جار پێلاقە‌یە‌کی توندتری لە سینگی دەدا ، تاکو زیاتر لە لیتەکە بچیّتە خوارێ. مە‌مکە‌کانی وەک دوو فوودانە بەهۆی هێزی لاقی
لالۆوە دەکەوتنە بن لیتەکە ، خێرا دەکەوتنەوە سەر. لالۆحەمە بەپرێاو بەردو تەورەکەی غـاریدا. لاقی لـە دەرکی ژوورەکەی خۆی کە ڕووبەڕووی ژووری بـوو هەڵەنـگوت. دەمـــەوروو ، لەنـاو ژووری خـوشـكە‌كـانی لـەسەر عـە‌رزی تخـیّل بوو. تە‌ورە‌كـە كـە‌وتە سـە‌ردوە. لالۆی
سوور کـردبوو. لالۆحـەمـە سـەیری کـرد خـوشکە‌کـانی لە ژوورەکـەی خـۆیان نەماون، قـوڵف و كلۆمی دەركەكەیان كێشرابۆوە. تەنانەت دەركەی دەرێش لەسەر گازی پشت کرابۆوە.
سەرماودزی ۱۳۷۸ (۱۹۹۹/۱۲)
ژێرچەنەی، ، تەوێلێی ســـارد بوو. بە نووشـتانددود، تە‌وێلّـیم مـاچ کرد. بەبێ ئاگـا دەستم بەسەر برۆیدا بەسەر چاوە مەڕییەکانی کشان. پێڵووەکانیم نووقاند. وتم پێویست ناکا! هێندە خۆت ئازار مەدە. خۆ تۆ هەوەڵ جار نییە سەفەر دەکەی ؟ دەزانم پاش دوو سێ مانگی تر دەگەڕێیـە‌وە ، دووبارە چاومان بە یەک دەکەوێتەوە. ئینجا دەستم بردە خوارتر بۆ کوڵمەکانی، ئەو کاتە رِدنگیان پەرِیبوو. دەتگوت لە شـتـیێک ترسـاوە. بۆ سـمـیێلّـە خـورمـاییـەکـە‌ی. دوو فـیکـە‌ی لەسـەر یەکی شەمـەندەفـەرەکـە لە خـواحـافـیـزی کـردن، وە پەلەی خـسـتـم. بە بێ ئەوەی چاوەنواڕی وەڵامی ئەو بم، دابەزیـە . لەو ئـیّـــوارەدا س لە شەمەندەفەرەکە دانەبەزی. غەیری ئەویشکەس سوار نەبوو. جەماعەتێکی ﺯﯙﺭ ﻭەﮎ ﺗﺎﺭﻣـﺎﯾﯽ ﺑـﻪ ﻧﺎﻭ ﺋﯿـﺰﮔـﻪﺩﺍ ﺩەﮬﺎﺗﻦ ﻭ ﺩەﭼـﻮﻭﻥ. ﺳﯿـﻤـﺎﯼ ﻣـﻮﺳـﺎﻓـﯿـﺮﯼ ناو ژوورەکـانی شـەمـە‌ندەفـە‌رەکە لە پشت رِۆشنایی تەمگرتووی پەنجەرە،
وەک پەڵەیەکی بۆر دەکەوتە بەرچاو .
تا سێ چوار مـانگیش ئەم دیە‌نە‌م لەبەر چاو بوو ، شەوانەش خەوم پێـوە
ددی. هەموو جارێک لە خەودا ددمدیت کە لە سەفەر گە ڕاوە‌تە‌ود. تیێرتێر ماچم دەکرد ، دەموت لەخۆرِا کاتی رۆیشتن هێندە پەشێو و خەفەتبار بووی.
پێم نەوتیی، ئەوەتا! ئەوە دووبارە گــەڕایتــەوە و بە دیداری یەکــتــر شــاد بووینە‌وە. کە لە خەو ڕادە‌بووم، چاوم بە دە‌وروبە‌رم‌دا دە‌گ‌یێرا، دیار نەبوو.
ئەو کاتە دەمزانی ئەوە تەنیا خەونێکە و هیچی تر. تەنانەت زۆر شەو لە خـە‌ونە‌كـە‌شـدا دەمـزانی کـە خـە‌ون دەبینم! کـە ددمـدیت گـە‌رِاوە‌تـە‌وە، لەبەر ئەوەی لێم ون نەبێ، توند توند قێڵم دەکرد بە قۆڵیـدا. کە خەبەرم دەبۆوە ، سەیرم دەکرد قۆڵم لە باڵنجەکەم توند کردووە. تا وای لێهات سیمای وردە وردە لە خەونەکانمدا کاڵ بۆوە. تەنانەت بڕێک جاریش لەپر کە دەکەوتەوە یادم، زۆرم بۆخۆم دێنا ، کەچی دیسان شێوەیم بۆ نەدەچۆوە سەر یەک.
ئەمە بوو هێزی لاقی بریبووم، زمانی لە گۆ خستبووم. چاوی پێ سپی و لەبەر ئەوە، قەت لە شوێنێک نەدەحەجما. دوو مانگ لێرە، سێ مانگ لە تاران، مـانگێک لێرد، چوار مـانگ بەندەر، سێ مـانـگ لێرە چوار مـانگ ئەهواز…
ئاخـرجــار کـە ڕۆیی کـۆت و شـە‌ڵـوارێکی سپی لـە‌بە‌ردابوو. سـپـیـیـە‌کی مــە‌یلە‌و زەرد، زە‌ردێک لە رِه‌نگی نە‌بات. کــراســێکی ســپی و گــوڵێیێکی
سووری تۆخ لەسەر سینگی، لە یەخەی چەپی کۆتەکەی دابوو. ئەو ڕۆژەش وەک ئەمـڕۆ سیـمـایەکی سـارد و سپ و بێ رۆحی هەبوو. تۆزێک گـڕ و تێن ﭼﯿﯿـــﻪ ﻟﻪ ﻫﯿﭻ ﮐـﻮێـﯿـﺪﺍ ﺑﻪﺩﯼ ﻧﻪﺩﻩﮐﺮﺍ. ﺗﻪﻧﺎﻧﻪﺕ ﭼﺎﻭﻩﮐﺎﻧﯿـﺸﯽ ﺩﻩﺗﮕﻮﺕ ﺩﻭﻭ چاڵی قــووڵ و بێ بنن. مــرۆیان بەردو ئەبەدییـە‌ت ددبرد. ئەو ڕۆژە ئـاکــاری ئاسایی نەبوو ، لە چەشنی روبات هەموو ئەندامی لەشی بە فاسیلە لە یەک دەجـوۆلانەوە. دەتـگوت زەمـان بە دەسـتی ئەنقـەست جـمـوجـۆلی پچـرێچـرٍ
ﺩەﮐﺎﺕ، ﯾﺎﻥ ﺑﺎﺷﺘﺮ ﻭﺍﯾﻪ ﺑﻠێﯾﻦ ڕەﻧﮕﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺭەﺑﺎ ﮐﺎﺭﯼ ﺩەﮐﺮﺩ.
دەستم گرت و لە پێپلیکانی شەمەندەفەرەکە سەرم خست. خوا خوام بوو ه‌رچی زووتر سـە‌رکـە‌وێتت‌ه سـە‌رێ و دەسـتـم لەناو دەسـتی بـێنمـە ددرێ،
دەســـتـى هێنـدە ســارد بـوو دەتـگوت لەتێک ســەهێڵم بە دەســتــە‌وەیـە.
قامكە‌ك‌انی دەستم رچی‌ا . بەڵام ئەو دە‌ریە‌ستی دەستی من نەبوو. تا ناو ژوورەکەش لەگەڵی چووم، ژوورێکی یەک نەفەری بوو. لەسەر کورسییەکە دامنیـشـانـد ، دەستم هەر لەناو دەستـیـدا بوو. پێم وت: رێگاكـە‌ی دوورە،
ئەگەر حـە‌ز دەکـا ڕاکـشێ. بە بێ ئەوەی چاوەنواڕی وەڵامی ئەوبم، لەسـەر کورسیییە‌کە درێژم کـرد. دەستی بە‌ردام، بە‌تانیییە‌کە‌م تاکـو سەر سـینگی وەسەر کێشا .
چاوم لـەسـەر چاوی گـیـرســابۆود ، بۆ چ مــاودیە‌ک نازانم. هەروا بە بێ هەست و خـوست سەیری یەکـمـان دەکـرد ، دەنگی فـیکە‌ی شە‌مە‌ندە‌فـە‌رە‌کە
وەخـیۆی هـیّنامــە‌وە. ددسـتـم لەسـەر ســینـگیــیــە‌وە بردد ســە‌رتر ، بۆ مـلی ،
# ئەو پیاوەی هاتبوو لە بەهەشت بمرێ
## بۆ شاعیر: یۆنس رەزایی
دوودم ڕۆژی بەڕێوەچوونی فـسـتـیـواڵەکـە بوو وەک ئاو بە ئـاوردا بکەی، لە ناکاو ددنگی مۆسیقا و گۆرانی لە گەرووی شاردا خنکا. بێددنگی شاری قـووتـدا. گـومـان لەوەدا نەبوو زۆرکـە‌سی تریش وەک من حـە‌ولی ئەوەیان بووبێ. بزانن هۆی وێستانی کوتویڕی گۆرانی و مۆسیقا چییە. بە پێی ئەو بەرنامەیەی کە پێشـتر لە دەزگا ڕاگەیەندنە گشتییەکانەوە بڵاو کرابۆوە ،
هێیۆشـتێا یەک لە سێی بەرنامـەکە بەڕێوە نەچوو بوو. من زۆرم حـەولدابوو تاکو مەرەخەسی ساڵنەم بخەمە ئەو کاتە.
وەک بە دار لە ســەریان دابێم، خــۆم کــرد بە یەکــێک لەو دووکــانـانەی ﺩەﻭﺭﻭﺑەﺭﯼ ﻫﯚڵﯽ ﺑـەڕێﻮەﺑەﺭﯼ ﻓـﺴـﺘـﯿـﻮﺍڵەﮐﻪ. ﮐـە ﺧەڵﮏ ڕﻭﻭﯾﺎﻥ ﺗﯿـﺪەﮐﺮﺩ ،
بەسەر پێیەکەوە شـتێکیان دەخـوارد و دەخـوارددوە. پێم وابوو لەو شـوێنە ڕەنگە شـتـێكم سەبارەت بەم بێدەنگیـیە خنكێنەرە دەس بكەوێ. یەکەم مێزی چۆڵم کەوتە بەرچاو کورسییەکەم کێشاوە و تەپم دا سەری. بیرەیەکی سارد و هێندێكم پسـتە داوا كرد. چاوێكم بە دەوروبەردا گێرا ، پێم سەیر بوو غــە‌یری من‌کـە‌سی تری لێ نەبوو. کــوڕێکی قنج لە پشت یە‌خـچــالْی ﺩﻭﻭﮐﺎﻧﻪﮐﻪ ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﺒﻮﻭ. ﻫﻪﺭ ﺧﯚﺷﯽ ﺑﻪ ﻧﺎﻗﺎﯾﻠﯽ ﭘﺎﮐﻪﺗﯽێ ﭘﺴـﺘـﻪ ﻭ ﺑﯿﺮﻩﯾﻪﮐﯽ ساردی بۆ هێنام. چاوێکی پڕ لە تەوسی لێکردم، وەک ئەوەی تاوانێکی گەورەمکردبێت. لییوانێکم پرکرد و فرم هەڵدا. خۆم بە خواردنی پستەوە سەرقـاڵ کـرد ، تا بەشکوو کـە‌سێکی تـر لێمـان وەژوور کـە‌وێ. ئـاخـر ئەو هە‌تیبوە نەگبەتە هێندە م‌چ‌ومێڕ بوو بۆ ئەوە نەدەبوو پیاو بوێرێ بیبدوێنێ ،
دەتگوت باوکی مردووە.
بە قەراییکەشکە فەریکەیەک دەرپەڕاندبووم. هەر وا بە بێ قسە بە دوایدا دەڕۆیشــتم، چەند هەنگاوێک لە پشت ســەری بەشـەقــامی سـەقــزدا بەردو قیبلە. بۆ چوارێیانی بەندەری. دەینە چواررێیکە ، زۆر سەیرە هیچ کەس بەدەرەوە نیـبیـە. خـبۆ دەبێ لەم کـاتی ئێموارەیەدا، ڕێی ڕێدار نەبێ. جـاران دەبوو لەم کاتەدا بە شانەترنجێ ئەم بەر و ئەوبەری شەقام بکەی. دووکان و بازار هەمــوو داخــراون. ئـاوێکی ڕوون بە ناوەڕاســتی چـوارڕێیــانەکــەدا بەلێشـاو لە کەڵەوڕاواوە دەهاتە خوار. لە لای ڕۆژئاواوە تارمـاییەک بەردو ژوور دەهاتە سەر ، لەسەر چوارێیانەكە ، دوو سێ گەز دوورتر لە من ، لەبەر دەمی ئەو وێسـتا. پـاش مـاوەیەکی کەم لەناو مێژەکەدا توایەوە. ئەو وتی دوکتوری برام بوود. فەرمووی لێکردووە بۆ ماڵی خۆیان، ئەویش وتوویەتی ماوەی مـانگێکە گەڕاوەتەوە، تـازە چاوی بە من کەوتووە. دەچێ بۆ مـاڵی ئێمە. دیارە ئەو لەگەڵ دوکتوری برام پێشتریش چاویان بە یەک کەوتووە.
نازانم بۆ! من نە دوکتورم دی و نە گوێشم لە قسەکانی بوو. ولات چۆڵ و قاقرە. هیچ کەس بە دەرەوە نییە. غەیری ئەو و من، من و ئەو.
ئەو کـۆت و شەڵوارێکی پاکوخاوێنی لە بەردایە. بۆ ئەوەی پیس نەبێ ، بەسەر ئاوەکەدا باز دەدات. کە بە ناوەراستی چوارڕێیانەکەدا دەهاتە خوار.
لەو بەر ئاوەکەوە هەڵوێستێک دەکا ، ئاورِم لێ دەداتەوە. منیش لەم بەرەوە بۆ ئەوەی بە دوویدا باز بدەم، لە قـەراخ ئاوەکە لەنگەر دەگرم، لە ئاوێنەی ئاوەکەدا سیمای خۆم بەدی دەکەم ، کۆت و شەڵوارێکی سپیم لەبەردایە .
سـپـیـیـە‌کی مـە‌یلە‌و زەرد، زە‌ردێک لە ڕەنگی نە‌بات. ڕەنگی کـراسـە‌کـە م بەهۆی مـژەکەوە بۆ ڕوون نییـە. گـوڵێکی سـووری تۆخم لەسەر سینگم، لە یەخەی چەپی کۆتەکەم داوە. کوڵمەکانم ڕەنگیان پەڕیوە. وەک ئەوەی لە شتیک ترسابم.
سەرماوەزی ١٣٧٨ (١٩٩٩/١٢)
لەسەر دانیشتبووم. لە ئاخری شەودا داوای لە باوکی‌کردووە، ئیزنی بدا لە
سووچێکی ئەو دووکانە بخەوێ. باوکی وتوویەتی جێ خەویان نیییە. ئەو دەڵێ جێ خـەوی ناوێ. لێی گـە‌ڕێن لەسـەر ئەو کـورسـیـیـە‌ی لە سـەری دانیشتوود چاوێک وێک نێ و وچانێک بدا. باوکی وتوویەتی بۆ ناچێتە هوتیّل یان ماڵە ناسیاوێک. ئەو دەڵێ لەم شارە غەریبە. چێتە هوتیّلیش، جێی دەسنەکەوتووە. خێی دەزانێ ، کوا لە قەرەباڵغی وادا جێ خەو گـیر دەکەوێ. ئینجا باوکی چەتێک لە ئارەقەکەی خۆی و هێندێک مەزە دەباتە سەر مـیێنزەکـەی. بێ ئەوەی لێی بپـرسێ دەخـواتەوە یان نا ، پێکێکی بۆ تێکردووە. ئەویش لە بری ئەوەی خێی مچ و مێرٍ نیشان بدا ، خێرا یەکبێن پێکەڵ داوە. باوکی پرسێیویەتی بۆ هاتێتە ئەو شارە ، کـاری چی هیە ، بەڵکو ئەو بتوانێ کارێکی بۆ بکا .
مــۆســیــقــاژەنەپیــرەکــە دەڵێ هاتۆتە ئێـرە مِرێ. بـاوکی پێکەنی بوو.
بەگاڵتەوە وتوویەتی بۆ لەسەر ئەم عەرزە پان و بەرینە شوێنێکی تر نەماوە بۆ مردن. ئەو ددڵێ لە مێژ ساڵە کارێکی ناتەواوی ماوە ، دەبێ ڕایپە ڕێنێ.
ئەوجار بە دڵنیاییەوە دەتوانێ مرێ. باوکی پرسیویەتی کـارەکەی چیـیە.
بەشکوو بۆی راپەڕێنێ و نەهێلێ مَرێ. مـۆسیـقـاژەنە پیـرەکە دەڵێ کـار ،
کـاری خـیۆیەتی و کــەس ناتوانێ بۆی ڕاپەڕێنێ. باوکی پێکێکی تـری بۆ تێکردووە و وتوویەتی پیـاوێکی دەسـڕۆیشــتـووە، لەم شــارەدا دۆست و برادەری زۆرە. مــۆســیـقــاژەنە پیــرەکــە چاوی دەنووقــیێنێ و ئەو پێکەش هە‌ڵددا. دەڵێ ئەمـە دە‌گــە‌ڕێتـە‌وە بۆ چل ســاڵ لەمــەوبەر. ئەو کــاتـە ئەو لۆتییەکی زۆر ناودێر بووە. خاوەنی سێ چوار زنجیر ورچ و عەمتەر و چوار دەست دەهۆڵ و زوڕنای بووە. بە ئیجارە داونی بە کەسی تر، کاری پێبکەن بە نیوەیی لە ڕۆژێکی پاییـزیدا چۆتـە ئاواییـە‌ک کـە لە جـاددوە زۆر دوور بووە. بە
بیـرەم تەواو کـرد، کـەچی کـەسـێکی تر وەژوور نەکـەوت. خـەریـک بوو کردنەوەی شـووشەی زاری ئەو هەتیـوەم لـە وێسـتـانی فـسـتـیـواڵەکـە لە لا ﺷﯿﺮﯾﻨﺘﺮ ﺩەﺑﻮﻭ. ﺑﯿﺮەﯾەﮐﯽ ﺗﺮﯾﺸﻢ ﺩﺍﻭﺍ ﮐﺮﺩ. ﮐﻮڕە ﺑﻪ ﻻﻟﻮﻭﺗﯿﯿﮑﻪﻭە ﺑﯿﺮەﮐﻪﯼ ﻟﻪ بەردەمم دانا . هات بڕوا زاتم کرد، توند مـەچەکم گـرت. وتم ببوورە دەکرێ تاوێک لەگەڵم دانیشی. خۆ غەیری من کەسێکی تر لێرە نییە. ئەگەرچی من ئارەقـخۆرێكی قـە‌هار نیم، بەڵم قـە‌ت بە تەنیا حـە‌ز ناکەم بخـۆمـە‌وە.
تکایە حەز بە چی دەکەی بۆ خێتی بێنە ، میـوانی منی. گرژی نێمچاوانی تۆزێک خاو بۆوە، وتی حەز بە خواردن ناکا . وتم دەی باشە خۆ دەتوانێ تا مشـتە‌رییە‌کی تر بێتە ژوور لـەسەر میێزە‌کە دانیشێ. کورە دانیشت. وتی
لای وانیییە لانیکەم تا دوو سەعاتی ترکەسێک بێتە ژوورێ. من بەسەر سوورمانەوە پێم وت چۆن ئاوا بە ئەرخەیانی قسىە دەکا. وتی بۆ من نازانم کە هەموو دەنگخۆش و مێسیقاژەن و بەڕێوەبەر و بەرپرسانیکۆڕەکە چوون بۆ گـۆرسـتـان. وتم خـیۆ ئەمــە لە بەرنامــە‌كـە‌دا نهە‌اتووە. ئەوەندەی منیش ئاگـادارم هیـچ سـاڵێک فـسـتـیـواڵەکـە ئاوا بەڕێوە نەچووە ، لە جەنـگەی کـۆڕەکـەدا بچنە ســەر گـۆڕی زیرەک. ئەم کـارە هەوەڵی بەرنامـەکــە و پاش بەڕێوەچوونی فستیواڵەکە دەکرێ.
وتی ئەمڕۆکە شتێکی جیاوازە. هەموو خەڵکی شار بۆ ڕێ و ڕدسمی بە خاک ئەسپاردنی ئەو مێسیقاژەنە پیرە! چوونەتە گۆڕستان. من پرسیم کام مۆسیقاژەن؟ وتی ئەو مـۆسیقاژەنە پیرەکـە دوێنێ شەو پاش پێـشکەش کردنی بەرنامەکەی مردووە. ئەو خەڵکانەی وا گوێیان لە بەرنامەکەی بووە ﮔـﯿێـﺮﺍﻭﯾﺎﻧـﻪﺗﻪﻭﻩ ﻟﻪﻭ ﮐـﺎﺗﻪﺩﺍ ﺳــﻮﻭﮎ ﺳــﻮﻭﮎ ﺑـﻮﻭﻥ. ﻫﻪﺳــﺘــﯿـﺎﻥ ﮐــﺮﺩﻭﻭﻩ ﻟﻪ
بەهەشتن. بوونەتە گــوڵ و گــیــا ، بە دەم شنەی دەنـگی زوڕنـای ئەو پیــرە ﭘﯿﺎﻭەﻭە ﮐەﺭﻭێﺷﮑەﯾﺎﻥ ﮐﺮﺩﻭﻭە. ﭘﺮﺳﯿﻢ ﭼﯚﻧﺎﻭﭼﯚﻥ ﻣﺮﺩ ؟
وتی شـە‌وێک بەر لە مـردنی لێرە بووە. هەر لەسـەر ئەو مـیێزە‌ی کـە منی کـە‌وتبـووە بەرچاو. بۆ نـانخـواردن چووبـوونە‌وە مـزگـە‌وت. نانـیـان لەسـەر مـە‌جـوومـعـە هێنابـوو . خەلـيـفـە لەسـەر هەر مـە‌جـوومـعـە‌یەک لۆتیـیـە‌ک و دەروێشێکی دانابوو ، خۆشی لەگەڵ خەلیـفە لەسەر یەک مەجوومعە نانـیان خواردووە.
مێسیقاژدنەپیرەکە هەر لەوێ شەرت دەکا پاش ئەو سەفەرە، دەست لەو کـارەی هەڵگرێ و ببـیێـتە دەروێشی ئەو خەلیـفـە‌یە. چل سـاڵ لەو ڕووداوە تیّیپەڕیوە. هەرکات گوێی لە دەنگی زوڕنای شایی و مەجلیس بووە ، دەنگی ﺯﻭﺭﻧﺎ ﺑێ ﺋـﯿـﺨـﺘـﯿـﺎﺭ ﭘﻪﻟﮑێـﺸـﯽ ﮐـﺮﺩﯙﺗﻪ ﺋﻪﻭ ﺷـﻮێﻨﻪ. ﺳـﯚﺯﯼ ﺩەﻧـﮕﯽ ﺯﻭﺭﻧﺎ تاوێک بێدەنگ، تاوێک بە بانگ و سەڵا چەشنی ئازیز مردە گەرمەشینی پێگێراوە. گرژی هەوایەک بە قوون هەڵیپەڕاندووە. ئاڵۆز بوونیشی، وەک پیرەگـورگێک ددانی لە چیڕەوە بردووە و حەوت پشـتی کـابرای زوڕناژەنی دووبارە گوڕەوشار کردۆتەوە. ئەو زۆر جار خەوی بە زوڕناوە دیوە، لە شایی و گـۆوەند زورِنای لێداوە، ورچی هەڵپەرِاندووە. لەپرِدا چاوی بە خـەلیـفـە کەوتووە پێی پێکەنیـوە. ئەویش لە شەرمـان تـرێق بۆتەوە. خـەلیـفـە پێی وتووە ئەو زوڕناژەنێكی بەهەشتییە. ئەو پرسیبووی مەگەر لە بەهەشتیش مـۆسـیـقـا هەیە. خـەلیـفـە وتوویەتی ئەو تەنیـا دەتوانێ لە بەهەشت زورنا بژەنێ. ئەو پرسیبووی بڵێی لە بەهەشت کەسێک هەبێ حەزی لە مێسیقا بێ و گــوێی لێ بـگرێ. خـە‌لـیـفـە پێکە‌نیــوە. ئەویش لە ترسـان لە خـە‌و ڕاپەڕیوە. هەموو دم ولێنوی وەک برێشکەی سەر سـاج هەڵتێقـیـود و بۆتە تێمیسک.
مـۆسـیـقـاژەنە پـیرەکـە لەم دوایـیـانەدا هاتۆتە سـەر ئەو باوەرە، ئەگـەرکـو جارێكی تر دەس بەرێ بۆ زوڕنا و تێبەكەی بشكێنێ دەمـرێ. هەر ئەوەش حەز و لەزەتی زوڕناژەندنی لە لا سەت هێندە زیاتر کـردووە. تەنانەت زۆر جار گـووپی بە بێ زوڕنا پڕ لە «با» کـردووە و دەمـەلاسکەی زوڕناژەندنی شەکەتی گە‌ییونە‌تە ناو دێ. کاتێک دە‌سیان کردووە بە دۆینە ، دۆینە و ورچ
هە‌ڵپە‌ڕاندن و دە‌ۆڵ کوتان. ڕیش سپی و کە‌یخودای ئاوایی بەردو پیریان هاتوون، دەسـيـان ناوە بە ڕوویانەوە. نەیانەیێـشـتـووە کــارەکـەیـان بکەن.
وتوویانە خەلیفە بۆ زیکر و ئیرشاد هاتۆتە ئاوایی. خێر و بەرەکەت بەسەر ئاواییەکەیاندا رِژاوە. تەنانەت مەلایکەش لە عاسمانەوە هاتوونەتە خوارێ
. ئەگەرکو ئەمان دەهوڵ و زوڕنا لێدەن و ورچ هەڵپەڕێنن، دەتارێن. ئەجننە و شایەتینی دەڕژێتە ناو ئاوایی.
مـۆسـیـقـاژەنە پـیـرەکـە بە ناچاری ڕووی لە مـزگـە‌وت کـردووە. چووە لە خەلیفە بپارێتەوە پاش تەواو بوونی زیکر و ئیرشادی ئەو ، ئیزن بدا دەهوڵ و زورنا لێدەن و ورچ هەڵپەڕێنن. بەڵکو شتـێک کاسـپی بکەن. خەڵکی بەربەستی بوون، نەیان هێشتووە بچێتە مزگەوت. ئەو بە هەر لەونێک بووە لەگەڵ جەماعەت خۆی ترینجاندۆتە ژوورێ. ئەگەرچی خۆشی پێی وانەبوو خەلیفە کارێکی بۆ بکا ، خۆی خـسـتـووە بەسەر لاقیـدا و ماچی کردووە.
پاشان لە چۆنیـە‌تی کارە‌ک‌ه‌ی گەیاندووە. هەرچەندە باوەری بە گوێچکەی نەبووە. بیـسـتـوویەتی کـوێخای بانگ کردووە، وتـوویەتی لێیـان گـە‌رێن با ئەوانیش کاری خێیان بکەن. کـوێیخـا هاتووە بلێیێ ئاخـر قـوربـان، خەلیغـە قـسـە‌كـە‌ی پێ بڕیوە. وتوویەتی قـوربانی ناوێ. ئێمـە لە مـزگـە‌وت کـاری خۆمان دەبەین بەڕێوە ، با ئەوانیش لە دەرێ کاری خۆیان بکەن.
مـۆسـیـقـاژەنە پیـرەکـە دانەویبـۆوە دووبارە لاقی خـەلیـفـە مـاچ بـکاتەوە.
خەلیفە توند دەستی گرتووە، وتوویەتی بۆ نانی نیوەڕۆ بچیێتە مزگەوت.
ئەو رۆژە وەک ڕۆژی حەشر وابووە. دەنگی دەهۆڵ و زوڕنا و بۆڕەی ورچ لە لایەک ، دەنگی سێ تەپڵ و دەف و قریشکەی یا هووی دەروێش لە لایەک.
ئەگەرچی تا نیوەڕۆ دەهێڵیانکوتابوو و ورچیان هەڵپەڕاندبوو ، دیسانیش باوەڕی نەکـردبوو کـارێکی وا بووبێ. ئەو ئەوەی وەک خـەهونـێکی خــۆش
# قابيل
## بۆ شاعیری جوانەمەرگ - مارف ئاغایی –
ﺯﯙﺭ ﺳﻪﯾﺮﻩ! ﺋﻪﻭﻩ ﻣﺎﻭﻩﯾﻪﮐﻪ ﺋﻪﻡ ﺧﻪﻭﻧﻪ ﺑﻪﺭﺑﯿﻨﮕﯽ ﭘﯿێﮔﺮﺗﻮﻭﻡ، ﺩﻩﺳﺖ ﻟﻪ ﯾﻪﺧﻪﻡ ناکاتەوە. یەکدا بە دوو ، بەردەوام لێم دووپات دەبێتەوە. هەموو جارێکیش لەشم شەلاڵی ئارەق دەبێ، لەبەر ترس و شەرم لە پر لە خەو رادەچڵەکێم.
ئەم خــەونە وای لـیّکـردووم، لە تـرســان شــەوانە نـاوێیرم بـخــە‌وم. خـــۆم بە کارێکەوە سەرقاڵ دەکەم، دەڵێم ئایش، بەشکم شەکەت بم و ئەویش دەستم لێ هەڵگرێ، بەڵم هەرچی دەکــەم بێ کــەڵـکە ، دادێک نادا. ئەم خــەونە نەگــبــە‌تە چاووڕووی لـیّم کـــراوەتەوە. تەنانەت لەم دوایـانەدا لەکــاتی بەخەبەریشـدا ئاوقـام دەبێ، هەرچی دەکەم رِزگاریم نایە لە دەستی. خۆشم نازانم ئـەم خـە‌ونـە چیـیـە و لە کـوێوە خـیۆی خـیزاندە ناو خـە‌وە‌کـانم، هزر و خەیاڵی داگیر کردم.
ڕەنگە پێتان وابێ داخۆ دەبێ ئەم خەونە چ دیەنێكی پڕمەترسی بێ، یان دەبێ پێ بێ لە دێو و درنج و ، یان ڕووداوێک بێ لە چەشنی فیلمەکانی هیچکاک. نا؛ نا بە هەڵە مەچۆ. بە پێچەوانەی هەموو ئەوانە دیەنێکی یەکجـار مـەلەکووتی و پیرۆزە. باسی ڕەهایی لە بەرزەخـە بەرەو مەلەكووت و عەدەم. لەم خەونەدا لاوێكی ڕەزاشێرینی بالابەرز، سەرتاپا سپی پۆش، تەنانەت دەسـردیەکی سـپـیش لەسـەر دەبەســتێ. چەن سـوورە گـوڵی وردی لـە ڕەنگی خـوێن، بەلای چەپی کــراسـە‌کـە‌یەوە. بـە باڵا وەک پێمَیێشـتـر وتم پیـاوێکی تە‌واود ، کـە بە باڵای خـۆمی دە‌گـرم لە من بەرزترە ،
بەڵام نازانم چۆن لەناو ڕکەیەکی دارینەی کەودا دیل کراوە ؟
خـە‌نجـە‌رێکی مـشـتـوو زێوین، چەشنی مـە‌ل بە ئاسـمـانـە‌وە ددفـرێ. ئەم کردۆتەوە. ئێسێتێ ئەو حەزە هێناویەتە ئێرە و هەموو شتێکی پێدەبرێتەوە.
هر کە دێتە ئەم شارە وەک ئەوەی لە دە‌مێکە‌وە باوکم بناسێ و بزانێ گرێی
کارەکەی بە دەستی ئەو دەکرێتەوە، ڕووی لەم دووکانە کردووە. وتبووی من مــۆســیـقــاژەنـێکی بەهەشـتـیـم. هاتوومــە‌تە ئێـرە زورِنا بژەنم و بَـرم. ئەو مێسیقاژەنە پیرە ئەم ڕووداوەی ئاوا، یان رەنگە بە شێوەیەکی تر بۆ باوکم ﮔێڕابێتەوە. یان ڕەنگە شتێک نەبێ جگە لە چەرخەیەکی هیچ لە خەیاڵی نووسەر .
ردزبەری ۷۹ - تاران (۱۰/ ۲۰۰۰)
سینەماش خۆش و بەرزە، دیتنی تەنیا دووجار و سیان خێشە. تۆش بی جارِز نابی؟ من بوومەتە برای خوێنی شە‌مشە‌مە‌كوێرە و ڕەفیقی بایە‌قوش.
ئێستە وام لێبهاتووە قینم لە هەرچی ڕووناکییە. قینم لە مانگیشە. هەموو ﺷەﻭێ ﺗﺎ ﺋﺎﻭﺍ ﺩەﺑێ ﺩەﮐەﻭﻣە ﺷﻮێنﯽ، ﺑە ﺗﻒ ﻭ ﺑەﺭﺩ ڕەﺟﻤﯽ ﺩەﮐەﻡ.
تەح! چیم لێ بەسەر هاتووە. دەبووری لە بیـرم چوو ، ئەم خەونە نەگبەتە وای لێکردووم هەمـوو شـتـێکم لە بیـر چۆتەوە. من و ئەو و پیـرە پێکەوە دەژین. ئەوەندەی لە بیرم بێ قەتم نەدیوە پیرە جیاوازییەكی لە نێوانی من و ئەو دانابێ. ئەو من و پیرە و هەموو جیهانی خۆش دەوێ. بەڵام نازانم بۆ هر کە ئەو دووانە بە تەنیا پێکەوە دەبینم، چاوم دە‌پە‌رێتە تەوقی سەرم.
لام وایە باسی من دەکەن. دەڵێم پیرە مرۆیەکی زانا و دنیا دیدە‌یە ، ڕەنگە
سۆسەی خەونەکاغی کردبێ. ئامۆژگاری دەکا ، خۆ لە من بپارێزێ. کەچی لە پاش تەواوبوونی قسسەکانیانکە چاوی بە من دەکەوێ، بە پرتاو بەردو من دێ. زەڕڕەیەک چیـیـە لە خـۆشـەویسـتێیـیـەکـەی کـەم نابێـتەوە. هەمیـشـە کـراسـیێکی ئاودامـیێنی سـپی لەبەردایە ، بەو کـراسـەوە سـیـمـای لە هـابیل دەچێ. تەنانەت زۆر جـار وەک لاوی ناو ڕکەکە پارچەیەکی سـپی لەسـەر دەبەســتێ، ڕوو لە من دەکــا و دەڵێ: ئاوا لە خــەونەکــانم دەچم. من وەک خـە‌ونە‌كـانم دادە‌تروسكێم. هەرچی دە‌كـە‌م ناتوانم باوە‌رِ بكەم، دوو كـە‌س هاوکات لەگەڵ یەک خەونێک ببینن، نا! تۆش هەر باوەڕ مەکە.
لە کلّوڵی من جیە‌انی رِاستە‌قینە و بە‌خە‌بە‌ریش لوول دەبێت و دەچێتە ناو خەونەکـانم. لەپاش هەر شەوە خەونێک، بەیانی سەیر دەکەم سـیـمـای وەک خەونەکە نوورانیتر بووە. هیێند جوانە دەڵێی یۆسفە. هەموو جارێک لە ژێیر تیـشـکی ڕووناکی ئەودا ددرِوانە خــۆم. جــاری وایـە خــۆم ددبینم،
بوومـە‌تە گـیـانلە‌بە‌رێک لە چەشنی بزنی مـە‌رە‌ز ، ئازای ئە‌ندامم بە قـە‌رایی
بسـتـیێک تیـسـکی ڕەشی لێ ڕواوە. بوومـە‌تە گـلّـیۆڵەیەک مـە‌رەزی ڕەش.
بەروئەوبەری مــشـــتــوەکــەی بەقــەرایی دوو قــامـک لێی جــیــابۆتەوە.
جەمـسـهەرەکـانی کـهەمـێک بۆ لای ســە‌رێ هەڵگەڕاوەتەود. لـە دووردوە کـە
بیـبـینی، دەڵێی مــەلە و باڵی لێک ئاواڵە کــردووە. کــە روودو من دێ مـشــتـووەکـە‌ی دەکـە‌وێتـە‌وە بەردوە ، وەک کـۆتر بە نەرمی لەنـاو پەنجـە‌مـدا دەنیشێتەوە. کە ڕووەو قەفەسی لاوەکە دەچێ، تیخەکەی دەکەوێتە بەرەوە. ﻟﻪ ﭼﻪﺷﻨﯽ ﺑﺎﺯ ﺗﻪﭖ ﺩﻩﺩﺍﺗﻪ ﺳــﻪﺭ ﻧﻪﭼﯿــﺮ ، ﻟﻪﺳــﻪﺭ ﺳــﯿﻨﮕﯽ ﻻﻭﻩﻛــﻪ ﺭﯙﺩێ.
شووڵی رِکَه لێک دەرِدوێنەوە ، لاوەکـە دەبێنتـە کـە‌وێکی سـپی، خـاڵێیکی سوور لەسەر دڵی. بەرەو ئاسمان باڵدەگرێ، هەرچی مەل و قااز و قورینگی دنیایە دەکەوێتە شوێنی.
لە جێ دەمی خـە‌نج‌ه‌رە‌كە‌وە خـوێن چۆڕاوگە دەبەسـتێ، چۆڕاوگە‌ی خـوێن هەمـوو خـە‌ونە‌كە‌ش سوور دەكات. برێكجار كە لە خەو رِادەچڵـە‌كێم، ورد سەرنجی دەست و پلم دەدەم، جێی چەن پەڵە خوێنی پێوە دەمێینێ. لەپاش سوورکردنی لاوەکە جار لەگەڵ جار دەنگی مۆسیقایەکی جادوویی لە زۆر دووردود دێتە گوێ. وردە وردە بەرزتر دەبێتەوە ، بە پێی بە‌رزبوونە‌ودی ئەو مێسیقایە، سیمای لاوەکەش ڕوونتر دەنوێنێ. ئێسیتە وای لێە‌اتووە بۆتە یەکپارچە نوور. تەنانەت لەژێر پێستی لەشییەوە تەواوی پەراسووەکانی ،
دڵی،... گورچیلە و ناو ڕیخۆڵەی دەبیندرێ. زۆرتر لە مانگی شەوی چواردە دچێ.
نازانم چەند و چەندە، ئەم خەونە نەگبەتییەم لێ دووپات بۆتەوە. ئێسـتە پێم وایە لـەم جـیــە‌ــانە گــە‌وردیە‌دا ، غــە‌یری من و لاوێکی ســپی پێشی بالابەرز، کە لەناو ڕکەیەکی دارینەی کە‌ودایە و خە‌نجە‌رێکی مشتوو زێوین،
کە چەشنی باز لە نەچیر ڕۆ دێ، هیچی تری تێدا نییە. خوایە بۆ دەبێ ئەم دیە‌نە تەنیا بخزیتە ناو خەونەکانی من. پەیتا پەیتا لە پێش چاوم بەردەوام دووپات بـێـتــە‌وە. تۆش ئەوە بێنە بەرچاوی خــۆت، خــۆکــامــە فــیلـمی
بەڵام تاکـو مـن زیاتر بە قـینەوە لێی ڕادەسێم، ئەو بزەی شـیـرینتـر دەبێ و بەرزتر دەفڕێ. قـاز و قـورینگێکی زیاتری لێ کۆ دەبێتـەوە ، دەنگی قـاو و قریشک و مێسیقا لەجۆشتر دەبێ، سیمای جار لەگەڵ جار نوورانیتر دەبێ.
دڵم خـە‌ریـكە شـە‌ق ددبا ، چاوم لەبەر ئەم گـشــتـە رووناكـیــیــە وە‌شـە‌وارە کـە‌وتووە، هە‌ڵنایە. بوونم لەبەر ئەم هە‌مـووە گـەورەیی و شکۆیە ، تەنیـا خاڵێکی ڕەشە و هیچ. تۆخۆت بڵێ! جا ئەوە خەونە؟ تۆ تا ئێستە قەت خـەونی وات دیتـووە یان بیـسـتـووە خـقّ ئەوە تازە هەمـووی نیـیـە ، ئەگـەر تاقەتت ماوە، چاو بنووقیێنە و هەست ڕاگرە. دەس بدە دەستم، دەتکێشمە ناو خەونەکانم. یەک، دوو ، سێ... باوەخـولێ گێژم مـەکە ، گێژت دەکەم.
باودخولێ گێژم مەكە ، گێژت دەكەم.
جارێک ئەوەم بە خەیاڵدا هات بەو خەنجەرە تیژە ئەو تیسکە ڕەشانە لە کـۆڵ خـۆم بکەمـەوە. چەشنی مـە‌ڵەغـان بە رِاست و چەپ، سـەر و خــوار ،
هەموو لەشم شەش تی‌غە کرد. بە شێوەیەک کێچ لە سەری هە‌ڵددخلیسیکا ،
دەتگوت بارێكی یەكجار قورس و قەبەم لەسەر شان لاچووە. ئەوجار لە ژێر تیشکی ڕووناکیی ئەودا سەرنجی خۆم دا ، سەیرم کرد بوومەتە کرمـێکی نەرم و لینچـقی ڕیوەڵەی سەر ڕەش. ئەویش لیێم بـووە درەخـتـیێکی بەرزی نوور. بەرەو بالای ڕووناکی هەڵزنام. هێند لینچتی و لووس بووم، هیچ کوێم لێی گـیـر نەدەبوو. پێیـدا هەڵدەگەڕام، دەکەوقە خـوارێ. ئەو درەخـتـیێکی بەرزی نوور و ڕووناکی بوو ، منیشکرمێکی سەر ڕەشی لووس و برسی. لە پاش ماندوو بوونێکی زۆر، بێ برٍست و کەلەلا کەوتم. ئەویش بە ئاسپایی لقـە گـزنگێكی بۆ ڕایەڵ کـردم، کـە پێیـدا هەڵگەڕێم. هە‌رچیم دەکـرد هیچ کوێم لێی گیر نەدەبوو ، لە ناعیلاجی و حەیبەتدا قەپم پێدا کرد.
تامێکی یەکجار شیرین و خۆشی هەبوو ، تا ئەو کاتە تامـوچێژێکی وا بەلەزەتم لە هیچ چەشنە خواردەمەنییەکی تر نەچەژتبوو. هەرچەندم دەخوارد چاوم بە قەرایی دەنکە نۆکێکی ڕەشی لێە‌اتوود. لەم تیسکە ڕە‌شە‌ی خۆم ﺯﯾﺎﺗﺮ، ﻣـﻮﻭﯾﻪﮎ ﺋـﻪﻭﻻﺗﺮ ﻧﺎﺑﯿﻨێ. ﺟــﺎﺭﺟــﺎﺭەﺵ ﻭەﮎ ﺑﺰﻥ، ﮔــﻮێﺮەﮎــﻪ ﻭ ﺯﯙﺭ ئاژەڵی تر دەبالێنم، گــوێ قــوت دەکــەم و کــوڕە گــوێ دەبم. لە تەواوی جەستەمدا تاقە تروسکەیەکی کەم سۆش چییە ڕووناکی بەدی ناکرێ. خۆم ﻟﻪﻡ ﻫﻪﻣـﻮﻭﻩ ﺗﺎﺭﯾﮑﯿـﯿـﻪﯼ ﻧﺎﻭ ﺧـﯚﻡ، ﺯﻩﻧﺪﻩﻗﻢ ﭼﻮﻭﻩ. ﺟـﺎ ﺗﯚﺧـﻮﺍ ﺗـﯚ ﺑﻠـێ! ﭼﯚﻥ ئێرەیی پێ نەبەم؟
هموو جارێک کە دەیکوژم، دەبێتە کە‌وێکی سپی و ئەو گششتە مەل و قاز و قـورینگە دەكەونە شـوێنی. قـاو و قـریشـكیـان دنیـا پرِ دەكـات. بە
تەخــتـی ئاســمــاندا هەزاران بازنە ســاز دەکــەن، چەپ و رِاست لە دەوری دەسووڕێن، هیچی وە هیچی ناکەوێ، بازنەی مەل هەڵدەزنێ و هەڵدەزنێ،
تا دەگاتە مەلەکووت. دەنگی قاو و قریشکی مەڵ و مێسیقا جادووییەکە ئاوێتە دەبێ، ئێسـتەش جریوە جریوی لە کاسەی سەرمـدا دەزرینگێتەوە.
ﮔﻮێﯿﻪﮐـﺎﻧﻢ ﺗﻮﻧﺪ ﺗﻮﻧﺪ ﺋﺎﺧﻨﯿـﻮﻩ ، ﺑﻪڵﻡ ﺯﻩﻧﺎ ﺯﻩﻧﺎﯼ ﺩﻩﻧﮕﯽ ﻗـﺎﺯ ﻭ ﻗـﻮﺭﯾﻨﮓ ﻫﻪﺭ دێ. زارم دەدوورم، دیسـانیش دەنـگ دێ، چاویشم دەنووقـێنـم، دەنگ هەر دێ. تەنیا کونە لووتم ماوە! دەڵێن چی؟ ئەگەرچی ڕەنگە بخنکێم، ئەویش بئاخنم.
ﮔﮋﺟﺎﺭێ ﮐﻪ ﻣﺸﺘـﻮﻭﯼ ﺧﻪ ﺟﻪﺭﻩﮐﻪﻡ ﻭﻩﺑﻪﺭ ﺩﻩﺳﺖ ﺩێ، ﻭﻩﻫﺎﯼ ﺑﻪ ﻗـﯿﻨﻪﻭﻩ ﻟﻪ
دەستمدا دەگووشم، وەک تەزیێحی سەیدی نوشتەنووس ئاوی لێ دێنم. بە قەرایی قامکەکانی پەخەم لەسەر مشتووەکە چاڵ دەبێت، هەست دەکەم هەمـــوو مــێـژووی مــرۆڤــایـە‌تیش نـاتوانێ جێ پە‌نجــە‌م لەســەر دە‌سکی ئەم خەنجەرە بسىڕێتەوە. بە هەموو هێز و گـوڕی خۆم، نووکەکەی لەسەر دڵی لاوی ناو رِکە‌کە دادەیّلّم، بە جۆرێک گوێم لە کرتە کرتی شەق بردنی دڵی
دەبێ. تیخەکەی سێ چوار جار لەناو دڵیدا بەم لاو ئەو لادا دەگێڕم، بەڵکو بكەوێ و ئیـتر هەڵنەستێتەوە. منیش لەم خەونە نەگبەتییە خەلاسیم بێ.
پەپەوۆلەی ڕەنێگاوڕەنێگی ناسک لەپر پەیدا دەبن. دەچنە ســەر لق و پۆیی ئەو نەمـامـە تازانە ، گـهۆن. دێنە دەم ئەم ڕووبارە تازانە ، بە بێئـاگـا ﮔﻪﺭﺍ ﺑﻪ ﻧﺎﻭ ﻟﻖ ﻭ ﭘﯚﯾﯽ ﺋﻪﻭ ﻧﻪﻣﺎﻣﻪ ﺗﺎﺯﺍﻧﻪﺩﺍ ﺑﻶﻭ ﺩﻩﻛﻪﻧﻪﻭﻩ.
من پێم وایە لـە‌بری ئـەوەی بەنی ئـادەم بێ ، بەنی تە .
ﺩﻭﻭﭘﺎﺗﺒﻮﻭﻧﻪﻭەﯼ ﺋﻪﻭ ﺩﯾﻪﻧﺎﻧـﻪ ﻭﺍﯼ ﻟﯿﺘﮑﺮﺩﻡ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪﻭ ﮐﺎﺭەﺳﺎﺗﻪ ﺭﺍﺑﯿﻢ. ﺧﻮﻭ بەو کـارە بگرمە رێژێک دەرفـە‌تێکـم بۆ رەخـســا ، لە نەورۆزدا مـن و ئەو و ﭘﯿﺮﻩ ﻭﻩﺩﻩﺭﮐﻪﻭﺗﯿﻨﻪ ﺩﻩﺭێ. ﭘﯿﺮﻩ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﮔﺮﺩێﮐﯽ ﺑﻪﺭﺯ ﺭﻭﻭ ﻟﻪ ﻗﯿﺒﻠﻪ ﺩﺍﻧﯿﺸﺖ.
سەر و ڕیشی لە جاران زۆرتر بوو ، پشـتی چەشنی گـومبـەز بەسـەر باڵیدا چەمــابۆوە، وەک ئەوەی بڵــێی ئەم گــۆ خــۆڵـیـنەی زەوی لە باوەش گــرتووە،
کـراسـیێکی شـینی ئاسـمـانی، بە شـیّـوەی سـیناتۆرەکـانی ڕۆمی قــە‌دیم لەبەرکردبوو. لە ژێر لێوەوە ورتە ورتی دەهات، وەک ئەوەی دوعا بخوێنێ.
لە پاش تەواو بوونی هەر دوع‌ایە‌ک، دوو سێ جار چەپڵەی لێددا. لەگەڵ هر چە‌پڵە‌یە‌ک، لەناو دە‌ستییە‌وە نازانم کۆتر بوو یا کە‌وێکی سپی بەرەو ئاسمان باڵی دەگرت. لەو کاتەدا شێوەی لە ئادەم، یاقووب، ئیبراهیم یان ڕەنگە ئیزرائیل دەچوو.
من ددسـتی ئەوم گـرت و چووینە ناو شـیـو و دۆڵێکە‌وە. چاوێکم هەر لە پیـرە بوو. سـەر و ڕیشی دەتـگوت چۆڕی شـیـرە. هەروا بەردەوام سـە‌رقـاڵی ههە‌ڵفــڕاندنی کــە‌و بوو ، لە مــابە‌ینی هەر دوعــایە‌ک گــۆشــە‌نـیگـایە‌کی تێـدەگــرتین. هەر چەند لێی دوور دەکـە‌وتـینەود هەســتم دەکــرد لـە هەمــوو کاتیێک لێمان نزیکترە، لە پەنا گوێمدا هەستم بە گەرمی هەناسەی دەکرد.
هەستم دەکرد ئەگەر پەلە نەکەم ڕدنگە دڕدۆنگی بکا. کەچی تەنیا جارێک
نەمـدیت لێم بتـە‌كـیّـتـە‌وە. دەسـتی هەر وا بە دەسـتـمەوە بوو. ڕاوێسـتـا و وەریسووڕاندم. پیرەمکەوتە پشتەوە، لێم نادیارکەوت.
کراسێکی سپی بێ یەخەی لەبەردابوو ، لەو کاتەدا شێوەی ئیسسماعـیلی برســیـتــر دەبووم، بە خــواردنی ئەو وردە وردە دەبووژامــە‌وە. هەســتـم کــرد خـە‌ریـکە دە‌بە کـرمــێکی گــوو ئە‌سـتــێـرە. منیش لە خـۆمـە‌وە نـوور بلاو دەکەمەوە. بۆ ئەوەی نوورەکەی من سێبەر بخاتە سەر نوورەکەی ئەو ، وەک هار قـە‌پم پێـدا دەكـرد و دە‌مـخـوارد. لە جێ کـە‌ڵبـە‌كـانە‌وە نوورێکی سـوور فیشقەی دەکرد ، تامی شەڕابی سێوی دەدا. تا دەهات پێی مەستتر دەبووم ،
سەرم جـار لەگەڵ جـار گـەرمـتـر دەبوو. وردە وردە دەمـارەکـانی لەشم خـاو دەبوونەوە، بڕێکم مــابوو بـگەمــە ســەر تـرۆپکی دارەکــە ،لەپرٍ لەو ســەرەرٍا بەربوومەوە، وەک مەشکە لەبەر یەک پچڕام، خوێنێکی شەڕابی بە تەواوی دەور و بەرمــدا پرش و بڵاو بۆوە. لە جێ شــوێنی هەر پەڵە خــوێنێیێک،
نەمامێکی تازە سەری هەڵدا.
تەواوی ئەو ناوە لە چاو ترووکانێکدا بووە دارستانێکی نوور. مانگ و هەتاو ، لەبەر حـە‌ژمـە‌تی تیـشکی رووناکی ئەو نـاوە ، دەسـتـیـان کـردبووە
کەپری چاویان. من هەروا خوێنم لەبەر دەرۆیی ، خـوێنێکی ڕەش. هەسـتم کرد بوومەتە سەرچاوەیەکی لەبن نەهاتووی ڕووبارێکی خوێنی ڕدش. لەپڕ ه‌زاران پەپوولەی ناسکی ڕەنگاوڕەنگ لەو ناوە پەیدا بوون. لەسەر لق و پۆیی ئەو دارانە نیـشـتنەوە ، کـەمـێکیـان گەڵا خـوارد و هاتنە دەم ڕووبارە خـوێنەکەی مـن، چوونەوە سەر درەخـتـە‌کـان. منیش بە پەلە هەرچی گـە‌رای هەمـبـوو بـە پێ و پلی پە‌پوولە‌کـانە‌وە، بە ناو لق و پۆیی ئەو دارسـتـانە‌دا بلاوم کرددود.
لەســـەر هەر درەخــتــێک ، ســەدان کــرمی نەرم و لـینچــقی ســـەررەش سەرهەڵدەدەن. دەست دەکەن بە خـواردنی ئەو درەخـتـانە ، بەردەوام مـە‌ست دەبن و لەو سـەرەوە بەر دەبنەوە خـوارێ دەقــە‌ڵەشــێن. لە جێ شـوێنی هەر پەڵە خـوێنێکی شـە‌ڕابی، درەخـتـیێکی تـازەی نوور دەڕوێ. هەر کـرمـیێک دەبێتە سەرچاوەی لەبن نەهاتووی ڕووبارێکی تازەی ڕەشە خوێن. هەزاران
## ميوان
کە هاتە ماڵی باوکم، ئەو وەک هەمیشە لە ژوورەکەی خۆی لەسەر شانی ڕاستەی ڕاکشابوو. بە دیتنی من، خێرا وەردەسووڕێ و دەکەوێتە سەر زگ.
دەمــوچـاویم لێ ون دەبێ. لەو دەرفــەتـە كــەمـــەش، وەڕەزی و تووڕەیی لە سـیـمـایدا بـەدی دەكەم. وتم بـابە گیـان! دوور بێ، دە‌ڵـیێی نەخـۆشی، بۆ وا وەڕەزی؟ ئەویش بەبێ ئەوەی وەرسووڕێ یان چاوم لێ بکا ، دەڵێ جـا چۆن وەڕەز نەبێ ؟ قـە‌ت وا دەبێ ئەوە وەزعە ئەوی تێدایە. بەسـەر ئەم هەمـوو خێزانەدا بۆ دەبێ تاقە کەسێک نەبێ تەنانەت حەوتوویەک بیباتەوە ماڵێ،
خــزمـە‌تی بـکا . ئەی خــزم و کـەس و عــە‌ولاد بۆ وە‌خــتی وا نەبێ ، بۆ کـە‌ی دبێ ؟
سۆزی دەنگی بە جۆرێکە ، ئاگرم تێبەردەدا. پێم وت: خۆت باش دەزانی کە من بۆتۆ وانیم. من هەمیـشـە پێم خـۆشـە لەگەڵ تۆدا بژیم. بەبێ ئەوەی ئاگام لەخۆم بێ، وەها بە کوڵ دەست دەکەم بە گریان کە پشووم بە ئاستەم دێتـە دەرێ. بە هەزار زەحـمـەت و ناری عـەلی، پچـرێچـر وتم: بابەگـیـان!
ئەگەر وا بیر بکەیەوە ، قەت گەردنت ئازا ناکەم.
ئەو منی زۆر خـیۆش دەوێ، دەزانم تـاقـہتی گـریـانی من نـاهێنیێ. خـیێـرا ودردەســووڕێتــە ســەر شــانی ڕاسـتــە‌ی، ه‌ه‌ر دوو دەســتی لـە پشت ســەری هە‌ڵدە‌پێکێ. لەم حاڵە‌شدا هەر پشتی لێمـە ، قـۆڵی چەپی دە‌مـوچاویم لێ دەشـارێتـە‌وە. مـن هەروا بە كـوڵ دەگـریم. سـە‌رم خـە‌ریكە بە هەنیـسـكەوە هە‌ڵکە‌ندرێ. ئە‌وکە هەست بە نزیکب‌وونە‌ودی دەنگی پێی کەسێک دەکا ئەگەرچی گرینگیش نییە بزانین بەرەوکوێ دەڕوا ، بە ئاستەم قۆڵی ڕاستەی بەرز دەکــاتەوە ، لەژێر قــۆڵێــیــەوە چاوم لـێـدەکــا . منیش بە دەرکــەوتـنی دەدا. بە هەمــوو هێــزی خــۆی نیـگایەکی تینووی لە پـیــرە گــرت و چاوی نووقـاند ، وەک ئەوەی بـیەوێ هەمـوو حـە‌ز و خـۆشـە‌ویســتی ئەو لە چاویدا حەشار بدا. وەرسووڕا و پشتی تێکردم. وتی: بەسە ! وەرە با کـۆتایی بە خەونەکانان بێنین و خۆمان ڕزگار کەین. منیش وەک هەمیشە ، بەبێ سێ و ﺩﻭﻭ ﺧﻪﻧﺠﻪﺭﻩﻛﻪﻡ ﻟﻪ ﭘﺸـﺘﻪﻭﻩ ﺗﺎ ﺑﻦ ﻣـﺸـﺘـﻮﻭﻩ ﺯێﻮﻩﻛﻪﻯ ﻟﻪﻧﺎﻭ ﺩڵﯽ ﺭێﻛﺮﺩ. ﺑﻪ
قـینەوە چەن جـار لەناو برینە‌کـە‌یدا سـوورِانـدم. بەبێ ئەوەی ورتـە‌ی لە دەم بێتە دەرێ، دەمەوروو کەوت. کاتێک خەنجەرەکەم لە پشـتی دەرکـێشـا ،
تەنیا دڵۆیێک خوێن، بە دەم تیـخەکەوە لە دەم برینەکەی فیشـقەی کرد. بە ناوچاوانەود لکا . ئێستە جێ شوێنی ئەو پەڵە خوێنە ، بۆتە خاڵێکی ڕدشی ﮔــﯚﺷــﺘـﯽ ﺑﻪ ﻧـﺎﻭﭼﺎﻭﺍﻔﻪﻭﻩ. ﻫﻪﺭﭼﻪﻥ ﺩﻩﯾﺒــڕﻡ، ﻫﻪﻣــﯿـﺴــﺎﻥ ﻫﻪڵﺪﻩﺩﺍﺗﻪﻭﻩ. ﺑﻪ
ه‌رچی ئاو و کیمیای دنیایە شتوومە‌تە‌وە
ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژ گەورەتر دەبێ و پەرە دەستێنێ. ئێستا خەریکە ، بە تەواوی ﺭﻭﻭﻡ ﺭﺩﺵ ﺩﻩﻛﺎ .
تیّبینی: گوو ئەستیّرە ، گوڵ ئەستیّرە ، بنج ئەستیّرە: کرمێکی باڵدارە ،
خـۆی نووری نیـیـە ، لە مـانگە‌شـە‌و نوور وە‌رددگـرێ. پێی وایە ئەویش بۆتە
ئەستێرە، باڵێک بەرەو ئاسمان دەفڕێ. دەکەوێتە خوارێ دەمرێ.
سەرماوەزی ١٣٧٨ (١٩٩٩/١٢)
خۆمان کەسێکی غەیرە نابینم. کاشییە گڵەکەی من تێدەکرێ و لە بەردەمم دادەنرێ، من ئیشتیای چێشتی ئەو کاسە چینییە دەکەم. لەبەر خۆمەوە دەڵێم حەقەن میـوانمان هەیە ، هەر ئێستا نا ئێستا دێتە سەر سفرەکە .
تاقەتی دەست رِاگرتنم نامێنێ، دەست دەکەم بە خواردن، بەڵام بیرم هەر لە لای چێشێیکاسە چینییەکەیە. کەسێکی تر نایەتە سەر سفرەکە. دەڵێم ڕەنگبێ یەکێک لە جیرانەکامان هاتبێتە ماڵێ و بۆنی بەسەردا چووبێ یان چاوی پێی کەوتبێ، بۆ ئەویان داناوە. نانەکەم دەخۆم و لەسـەر خـوانەکـە هە سەرقاڵ دەکەم. قسسەی خێمان بێ دەزانم چێشێتەکەی من تامی چێشێتی کاسە چینییەکەی نەبوو .
پاش خواردنەوەی دوو سێ چایی بە دەم خوێندەنەوەوە خەوم لێدەکەوێ.
بە دەنگی قاقا و پێکەنینی وریای کوڕم وەخەبەر دێم. هەوەڵجار پێم وایە خەون دەبینم، کە هەڵدەستـمە سەر پێ، دەبینم لە حەوشە جـۆلانێ دەکا .
وریا تەمـەنی چوار سـاڵە ، بە بێ ئەوەی کـەسـیێک پاڵی پێـوە بنێ ، دێت و دەچێ و لەخــۆڕا دەتـریقــێـتـە‌وە ، پـێـدەکــە‌نێ. دەچم چۆڕێک ئـاو بە دەم و چاومـدا دەکـەم. خـیێـزانم خـەریکی شـوشـتـنی قـاپ و کـە‌وچکە. کـاسـە
چینییەکەش لەناو قاپە شۆراوەکاندا دەبینم. بیرم هەر لای وریایە ، کچەکان لەم کاتەدا لە قوتابخانە‌ن. ئە‌ی‌کێ پاڵ بە وریاوە دەنێ؟
دەموچاوم دەشۆم، خۆم ساز دەکەم بچمەوە دووکان. خێزانم دەڵێ: لەگەڵ خۆت هێندێک گێلاخە بێنەوە. ئەو دەزانێ من قینم لە چێشتی گێلاخەیە .
نازانم لە کە‌یە‌وە لە مالە من چێشتی گێلاخ‌ه ساز ناکرێ. بەهاران کە
خێزانم ئیشتیای ئەو چێشتە دەکا ، ددچێتە‌وە مالێی باوکی، پر بە دلڵی خۆی
ﮔﯿﺘـﻼﺧﻪﯾﻪﮐﯽ ﻣـﺰﺭ ﺩﻩﺧﻮﺍ. ﺋﯿـﻮﺍﺭﻩ ﺑﻪ ﻧﺎﻗـﺎﯾـﻠﯽ ﻫﯿﻨﺪێﮏ ﮔـﯿﺘـﻼﺧﻪ ﺩﻩﮐـﺮﻡ. ﻟﻪ کاتی کرینی گیتالاخەکەوە، دەکەومە فکری ئەوەی بۆ سبەینێ نیێودڕۆ خۆم بەسەر کێدا ساخ کەمەوە.
ڕوخساری، خێرا گریانەکەم ددوێسێتێ. ئەو دووبارە سیمایم لێدەشارێتەوە.
منـیش کـوڵ ددمگرێتـە‌ود، نازانم ئەم گـریانە‌م چۆناوچۆن تەواو ددبێ. کـە
دێمـە ددرێ لە حــە‌وشـە‌كــە حــاجی ئایشــێی زێددوان ددبینم، بە خــۆی و بەرماڵەکەی شانی و تەزبێحە ناجیلە سەت و یەک دەنکییەکەی دەستی.
دڵێ: ئەمشەو لە سەعات سێ –وە بە خەبەرە!
بە مووبایلەکەم زەنگ بۆ ماڵێ لێدەدەم. دەپرسم چیمان پێویسـتە لەگەڵ خۆم بیبەمەوە. خێزانم دەڵێ کەمێک گۆشتی مەڕ و قاپێک ماستی مەڕ بەرمەوە، سبەی نیوەرۆ بەربەسێڵ لێدەنێ. دەکەومە بیری باوکم. ئەو حەزی لە بە‌ربە‌سیّل بە گۆشت و ماستی مەر ددکرد. لەبەر ئەوە لەو کاتەدا بیرم لە داخوازییەکەی خێزانم نەکردەوە. ئاخر ئەو قینی لە گۆشتی مەرد. دەڵێ لە کاتی کولاندا هەمووی دەبێتە ئاو ، ماستی مەڕیش ناخوا ، دەڵێ بۆکڕوزی لێدێێ کاتی نـیـوەڕۆ پاش دووکـان هەڵگرتن بۆ نـانی نـیـوەڕۆ دەچمـە‌وە مـاڵێ،
بۆنی بەربەسێل وڵاتی هەڵگرتووە ، لە سەری کێڵانەوە هەست بە بۆنەکەی دەکـەم. سـغـرە تـازەکـە‌ی تایبـەتی مـیـوان رِادەخـرێ. وەخـتـە لە حـە‌یبـە‌ت بەربەسـیێل سێم بێستـە‌وە. بەپەلە ئاوێک لە دەست و دەمـوچاوم دەپرژێنم.
لەسەر سفرەکە دادەنیشم. قۆڵی کراسەکەم تا ئەنیشکم هەڵدەکەم، دەڵێم:
بۆم تێكەن ئەما بۆم تێكەن.
خێزانم و منداڵە‌كان دێنە سەر سفرە‌كە ، چاوم لە دەستی خێزانە. سەری
قـابـلّـە‌مـە‌كـە وەلا دەنێ، بۆنی بە‌ریە‌سـیّل رژژایە ناو ژوورە‌كـە. دە‌مـە‌وێ بە
خـیّـزانم بلّـیّم دەزانی لە کـە‌یەوە بەریەسـیّـلڵـمـان نەخـواردووە؟ قــسـە‌کـە‌م دەگێرٍمەوە. یەکەم قاپ کە تێدەکرێ کاسەیەکی چینی گوڵ سوورە، ئەویش ﺯﯙﺭﺗﺮ ﺑﯚ ﻣﯿـﻮﺍﻧﯽ ﺩﺍﺩەﻧﯿﻦ. ﮐﺎﺳﻪ ﭼﯿﻨﯿـﯿﻪﮐﻪ ﭘﺮ ﺩەﮐﺮێ ﻭ ﻟﻪ ﺳﻪﺭﻭﻭﯼ ﻣﻨﻪﻭﻩ
دادەنرێ. بستێکی ڕۆن لە سەرە. تەماشایەکی دەوروبەرم دەکەم. غەیری جۆر چێشت لەسەر دەوری گوڵ سووری چینی دادەنرێ.
دوا نیـوەڕۆ کـاتی وەدەرکـەوتن، خـیێزانم داوای ئەسـپـە‌نا غ دەکـا. ئێوارێ کرینی ئەسپەناغ، گوێگرتن لە رِادیۆ، سەر لەنوێ نووسینەوەی سەرەتای ئەم چیرێکە. شەوێکاتی خەو. منداڵ نەخەوتن، گوێ هەڵخساتن، گیێڕانەوەی حەکایەتی مەڕۆکە و بزنێکە ، تریق و هۆڕی پێکەنین. نیوەڕۆ پاش گەڕانەوە لە دووکـان، سـغـرە‌ی مـیـوان ڕادەخـرێ، ئە‌سـپـە‌نـاغ و زە‌ردێنە هێلکە وەک یاقیق لەناو ڕۆندا تروسکەی دێ. دەوری چینی گوڵ سوور دانراوە.
دوا نێموەرۆ کـاتی وەردەرکـە‌وتـن، خـیّـزانم داوای بروێش دەکـا . ئێموارێ کـرینی بروێش، رِادیۆ، نووسین، خــوێندنـە‌وە. شـە‌وێ کــاتی خــەو. مـنداڵ نەخـە‌وتن، گوێ هەڵخـستن، گێرِانەوەی حەکایەتی کوڕە کەچەڵە ، تریق و هۆری پێکەنین. نیوەرۆ پاش گەرانەوە لە دووکان، سفرەی میوان رادەخرێ،
کاسەی چینی، هەلیماوێکی تراوی تیژ.
ﺩﻭﺍﻧﯿﻮەڕۆ ﮐﺎﺗﯽ ﻭەﺭﺩەﺭﮐەﻭﺗﻦ، ﺧێﺰﺍﻧﻢ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﮐەﻧﮕﺮ ﺩەﮐﺎ. ﺋێﻮﺍﺭێ ﮐﺮﯾﻨﯽ کــە‌نگر، ڕادیۆ، نـووسین، شــە‌وێ کــاتـی خــەو. منـداڵ نە‌خــە‌وتـن، گــوێ هە‌ڵخـسـتن، گـێڕانە‌وە‌ی حـەکـایەتی بـسـتـە بـالای چل گـە‌زە رِیشـە ، تریق و هۆڕی پێکەنین. نیودڕۆ پاش گەڕانەوە لە دووکان، سفرەی میوان ڕادەخرێ،
کـە‌نگری سـوورکـراوە ودک ددنـووکی کـە‌و ، مـاسـتی مـە‌ر ، ددوری چینی،
پیاڵەی چینی.
ﺩﻭﺍﻧﯿﻮﺩﺭﯙ ﮐﺎﺗﯽ ﻭەﺩەﺭﮐەﻭﺗﻦ ﺧﯿﺘﺰﺍﻧﻢ ﺩەڵێ: ﺋﯿﺘﻮﺍﺭێ ﻫﯿﻨﺪﯾﮏ ﮔﯿﺎ ﺩﯙﮐڵﯿﻮ بەرمـە‌وە. ئـیّـوارێکـڕینی گـیـا دۆکـاڵـیـو، بۆگـە‌نی سـیـر و لـووشـە ، ڕادیۆ،
پاکنووس کـردنی ئەم چیـرۆکـە ، شـە‌وێ کـاتی خـە‌و . منداڵ نەخەوتن، گـوێ هەڵخستن، گێڕانەوەی حەکایەتی مام ڕێوی، تریق و هۆڕی پێکەنین.
نیوەرۆ پاش گەرانەوە لە دووکان، سفرەی میوان رادەخرێ، بۆ عەتری گیا دۆکـڵـیـو، کـاسەی چینی، سـەیرە! بۆ لەم حـەوتووەی ڕابرد ، کەس کـاری بە خۆراکی شەوانەی من بەرلە خەوتن، لەتیێک نان و تۆزیێک مـاسـتـە. لە ه‌ود‌ڵی ئێوارێ - وە دەچمە ژوورەکەی خێم، خەریکی گوێگرتن لە ڕادیۆ دەبم. پاشـان ئەگـەر نووسـینم هەبێ خـە‌ریـکی نووسین، ئەگـە‌ریش نا ، تا درەنگانێ خــەریـکی خــوێندنەوە ددبم. ئەمــشــەو تا درەنگانێ خــەریـکی دارِشتنی گەڵڵەی ئەم چیڕۆکەم. هەڵدەستم بۆ خەو بچمە ژوورێکی تر ، کە دەچمــهە هۆڵەکــە ، دەبـینم چرای ژووری منداڵەکــان نـوور دەڕژێنێــتــهە ناو هۆڵەکـە. گـوێ هەڵدەخـە‌م، حەکـایەتی تیـتل و بیـبل دەگـیێرنـە‌وە. تەنانەت وریاش نەخەوتووە، پێدەکەنن و لەخۆ دەبنەوە. پێم سەیرە! بۆ تا ئەم کاتە نەخەوتوون؟ بە ئاسپایی تەقـە لە دەرکەی ژوورەکەیان دەکەم. وتم: شەو ﺩﺭەﻧﮕە ، ﺑەﯾﺎﻧﯽ ﮐﺎﺗﯽ ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧە ، ﻭەﺧەﺑەﺭ ﻧﺎﯾەﻥ.
بەیانی زوو بە دەنگی بانگی بەیانی وەخەبەر دێم، دەڵێی لە حەوشەی ئێمە بانگ دددن. کچە گەورەکەم بەر لە هەموومان هەستاوە، نوێن و بان کۆ دەکاتەوە. دەستێ نوێنی تازەی پێیە ، کە تایبەتی میوانە. چاوێکی پڕ لە پرسیاری لێ دەکەم، بەڵام ئەو دەربەست نیییە. نیودرۆ پاش گە‌رانە‌ود لە
ﺩﻭﻭﮐﺎﻥ، ﺳﻔﺮەﯼ ﻣﯿﻮﺍﻥ ڕﺍﺩەﺧﺮێ، ﮐﺎﺳﻪ ﭼﯿﻨﯿﯿﻪ ﮔﻮڵ ﺳﻮﻭﺭەﮐﻪ ﺗﯿﻨﺪەﮐﺮێ.
چێـشــتـی گـیێـلاخـە وەک قـوڕاو ، دەنکە دەنکە کـشـمـیش وەک بالـووکـە بە سەریەوە هەڵتۆقاوە.
ﺩﻭﺍﻧﯿﻮەړۆ ﮐﺎﺗﯽ ﻭەﺩەﺭﮐەﻭﺗﻦ ﺧێﺰﺍﻧﻢ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﻣﺎﺳﯽ ﺩەﮐﺎ . ﭼﺎﻭێﮑﯽ ﺳەﯾﺮﯼ لێدەکەم. ئەو خۆی بادەدا و دەڕوا.هەموو جارێکە ماسی دەکڕم، تا دوو سێ ڕۆژ دەبۆڵێنێ. دەڵێ بۆگەنەکەی لە دەست و پلم نابێتەوە.
ئێـوارێ کــڕینی مــاسی ، گــوێگرتن لە ڕادیۆ، نووســینی ســە‌رە‌تـای ئەم چیرێکە ، خوێندنەوە. شەوێکاتی خەو . منداڵ نەخەوتن، گوێ هەڵخسیتن،
گـیێرانەوەی حـەکـایەتی مـیێـشـوولە ، تریق و هێری پێکەنین. نـیـوەڕۆ پاش گەڕانەوە لە دووکان سفـرەی مـیـوان ڕادەخـرێ، گۆشـتی مـاسی بە دوو سێ کـەس تاقـە نـوێژێکی نە‌کـرد. شـەوی هە‌وە‌ڵیش لـە سـەرەتای شـە‌وە‌وە وەک
کەڵەشێر، هەر کەس لە شوێنی خێیەوە بانگی داوە. کەس چاوی نەچۆتە خەو ، کەس باودڕی بە کەس نەبووە. کەسیش تاقە نوێژێکی نەکردووە.
من حە‌بە‌سرام. سەرم لەم قسانە سورِما. بە بێ ئەوەی متە‌قم لە دەم بێتە
ددر ، هەروا بە بێدەنـگی بەرەو ژوورەکـەی باوکم بە دوی حـاجی ئـایشـیێدا دەڕۆم. کـە دەگـەمـە بەر دەرکـەی ژوورەکـەی باوکـم ، گـوێم لە دەنگی بانگ دەبێ. ت---هماشایەکی سەعاتەکەم دەکەم، کات ! نوێژی شێوانە…
گولانی ۱۳۷۹ (۵/۰۰۰)
کاری من نییە ؟ وەک ئاغای قەدیم، کەیف کەیفی خۆمە. بە دڵی خۆم گوێم لە هەموو رادیۆکان گرتووە ، نووسیومە ، خوێندووم‌ه‌تە‌وە. جارجار خێزانم یان یەکـیێک لە کـچـان، بە بێـدەنـگی چایی و خـواردنـیـان بۆ هێناومـە‌تە ژوورەکەم. بە بێ ئەوەی قسەیەک بکەن، وەک ئەوەی کەسێک چاوەرِوانیان بێ بەپەلە چوونەتە دەرێ. وریای کـوڕم سـە‌یـرە، لەم حـە‌وتووەدا هەر قـە‌رەم نەکەوتووە.
دوانیـوەڕۆ کـاتی وەدەرکـەوتن، دەچم سـەری مـاڵی باوکم بدەم. حـاجی ئایشێ بە خۆی و بەرمـاڵ و تەزبێحـە‌كەیەوە، بە بۆڵەبۆڵ لە دوورەوە بەردو پیـرم دێ، دەڵێ: جــا ئـەوە کــارە! ئـەم حـە‌وتـووە هەمــوو شــتــیێکیــان لێ تێکچووە. دوێ شەو لە پاش دوو سەعات خەو ، سۆفی ڕەسووڵ دەستی کرد بە بانگدان. خەوی لە چاوی هەمووان زرِاند ، تا درەنگانێ کەس خەوی لێ نەکــەوتەوە. هێنـدە درەنگ خــەوتوون، بۆ نـوێژی بەیانـی کــەس خــەبەری نەبۆتەوە. پێرێ شەو تاو دەمـێک بـوو عـەرز و بانی گـەرم داهێنابوو ، کـە سۆفی مینە بانگی وت. کە دەنگیان دا ئەویش لە داخان ئیتر بانگی نەدا.
بەسـرێیێـرێ شەو سـەر لە بەیانی دەروێش حـوسێن بانگی دا. لای نیـوەڕۆ لەخۆرا دەستی کرد بە سەڵا. پێی وا دەبێ ئەو رۆژە جومعەیە. کە پێیان وت لە شەرما ئـیـتـر بانگی نەدا. شەوی دواتـر کا حەمە ڕەحیـمی مـجێور بانگی دا، تا نوێژی عەسر باش بوود، سەر لە ئێوارێ خەوی لێدەکەوێ و لە بیـری دەچێ بانگی شـێـوان بدا. ئەو رۆژەش نـوێژی شـێـوان و خـە‌وتنان دەچێ. شەوی دواتر حـاجی سـمـایل بانگی دا. لە پاش بانگی بەیانی ون دەبێ و تا شـەو درەنگانێ نـاگـە‌ڕێتـە‌وە. ئەو ڕۆژەش غــە‌یری نوێژی بەیانی نەبێ، کەس تاقە نوێژێکی نەکردووە.
شەوی دواتر مەلا عەلی و سۆفی سولەیان لەسەر کاتی بانگی بەیانی،
لێیـان دەبێ بە شەڕ. لە داخی یەکـتـری هیچـیـان بانگ نادەن. ئەو ڕۆژەش لەسـەر تـە‌خـتـە‌كـە ه‌ه‌ڵددسـتی، نـازانی کـاتژمـیێر چەندە ، بەردو حـە‌وشـە
دەڕۆی. لەســەر حــەوزی حــەوشــەکــە ســەروچاوت دەشــۆی، خــۆت فــێنـک دەکەیەوە. مـاسـیـیـە سـوورە بەتەنێ لە نێو حەوزەکە دێ و دەچێ، جارجار سەری لە ئاوەکە وەدەردەنێ، پەیتا پەیتا دەمی دەجووڵێتەوە، وەک ئەوەی شـتـیێکت بە ئەسـپـایی بە گـوێدا بچـرپێنێ. چاو هەڵدەبڕی بۆ ژوورەکەی ئەوبەر، لایەکی پەردەکــەی هەڵداوەتەوە، لێت دیار نیــیــە. بەڵم دەزانی چەشنی نیسێ دایم سایەی بە سەرتەوەیە. بز بز سەیرت دەکا . دەزانی لەو کــاتەوەکــە هاتـوویەتەوە، چاوی لە ژوورەکــەت نەتـرووکــانـدووە. رِهنگبێ خەیاڵە ئاڵۆزەکانیشت بخوێنێتەوە.
رۆژ لە تەواوبوونە ، بەرەو ژوورەکـەت دەگــەڕێیــەوە. قــەفــەسی بەتـاڵی قەنارییەکان کەوتە بەرچاوت، بۆ چەند چرکەیەک سەرنج و نـگاتی لەسەر خۆی قەتیس کرد. بە حەسرەتەوە دەستێکی بە سەردا دێنی. خۆ بە ژوورێدا دەکەی و کـورسی و مـیێزێک دێنیـە دەرێ. لە گـوێی حـە‌وزەکـە دایدەنێی.
دەگەڕێییەوە خێت دەگێری، بە توێی ژێرکـراس و ژێر شـەڵـوارەوە دێیـە‌وە دەرێ. بەردو یەخچاڵەکەی ئەوبەر دەچی. قاپێک ئارەقی کشـمیش، سارد وەک تەرزە، ڕوون وەک چاوی قـرژاڵ و پەرداخێک بۆ بەزمی شەوانە بەرەو مێزدکە دەچی.
هەوەڵ پەرداخ قـە‌ردتە‌پە پر پر بە وشکی هەڵ دددی، هەر لە گـە‌رووتە‌وە
تا ناو زگت ئاور دەدا ، پشــووت پێـرٍادەوەســتــێنێ. چاوت پێ زەق دەکـا ،
نێـوچاوانت پێ تێک دەنێ. بە زمـان دوا تامی توند و تاڵی پەرداخــەکــە مـە‌زمـە‌زە دەکەی. هەست دەکەی سـوور سـور هە‌ڵگە‌ڕاوی، چەشنی پشکۆ دەسووتیێی. وردە ئارەقەیەکی نەرم لەسەر تەوێڵت پوورەی داوە.
ئەو چەشنی نیسێ بێ هەست و خوست کەشەفێک لەبەر دەمت دادەنێ و پاشە و پاش دەگەرێتـەوە. هێندێک سەهۆڵ، پیاڵەیەک خەیار و ماست و تە‌بیا خـۆت بەسـەر تەخـتی ژوورەکەدا دەدەی، دەمـەوروو درێژ دەبی. گـریانـێکی وشک ئە‌وکت دە‌گــرێ، خــەریکە دە‌تخنکێنێ، ئازار و ژانێکی قـــورس چزاوەتە دڵت، هەموو خـوێنی لەشت ڕەش هەڵدەگێرێ. خـوێنێکی ڕەش و خەست چەشنی هەنگوینی کەندووی مـیێشـیێکی پیر ، لە دڵتەوە شـۆلاوگە دەبەستـیێتەوە نێمو دەروونت. وردە وردە ناو زگت پڕ دەبێ، لە کـونە گوێ و لووت و چاوتەوە کەلاو دەکات. خوێنێکی رەش و ئازاراوی شێن باو ، بەتام و بۆنێکی تیژ و تفت و تاڵ هێرش دێنێ، خەریکە دە‌تتە‌قێنێ. تەنانەت لە
کونە وردەکانی ژێر پێسـتـتە‌ود دددە‌ڵێستە سەر تە‌خـتـە‌کـە. هەست دەکەی بوویەتە زۆنگێکی پان و بەرین. هەزاران سـوجـجـە مـاری ژێر زگ زێرینی سووروسپی، هەزاران بۆقی سەوز سەوز ، لە چەشنی کەڕووی مس ، فافۆن و ورکەنان، لەسەر جەستەت قڕەقرٍ دەقرٍێنن. سەدان حاجی لەقلەقی لاق درێژ و مل باریک، ســەدان ســیــســارکــە کــە‌چە‌ڵە‌ی مل ڕووت و چاو ســوور تە رت، بۆ ڕاوە بۆق و ڕاوە . دەمت وشـکە .
تینوویەتییەکی گەرم دەگەرێتە گیانت، چەشنی ئافرەتی دووگیان مەگیرانی بە خوێنی خـۆت دەکەی. بۆت ڕوونە هیچ ئاوێک غەیری خـوێنەکەی خۆت تینویەتیت ناشکێنێ، تەنانەت ئەگەر ئاوی هەموو ڕووبار و زەریاکـانیش هە‌ڵچـۆڕێنی هەر تینوویت. تەنیا قـومـێک خوێن بە‌سـە ، سووکنایـیت پێی دێ. ڕووباری خوێن لە تەختەکەوە بۆ ژوورەکەت، لە ژوورەکەتەوە بەفرِکە بەرەو دوورگـە و کـەنداو ، بەردو زەریا رێ دەکـات. ئاوی هەمـوو زەریـاکـان بوونەتە ڕەشێکی شێن باوی ئازاراوی. خـۆت سەرچاوە و بناوانی هەمـوو ئاوەکانی. کەچی لە هەمووکەس تینووتری. خەریکە لە تینوویان قڕت بێ.
تینووتە ، تینوو…
لەبەر چاوت بە بێ دەنگی سـەمـای بالە دەکـات. دەربەستی هیچ شـتـیێک نییە. بلّیی نیّر بێ یا مێ؟ بەم نەرمە مە‌لە‌یە ، لەنجەولار و ڕدوتە‌دا دەبێ مێ بێ. «ئەگـەر من وەک تـۆ مـاسی بووایەم ، لە سـووچێکی حـە‌وزەکـە‌دا ماتەم هەڵدەگرت. تەنیا کاتیێک دەجوڵام کە پەپوولەیەکی بەر تیـشکی ﮔﻠـﯚﯾﻪﮐﻪ ﺩﻩﺳﻮﻭﺗﺎ ﻭ ﺩﻩﮐﻪﻭﺗﻪ ﻧﯿﯚ ﺣﻪﻭﺯﻩﮐﻪ ، ﺋﻪﻭﺟﺎ ﺑﻪ ﻫﻪڵﭙﻪ ﻫﻪڵﭗ ﺩﻩﮐﻪﻭﺗﻪ
مەلە و هەڵمەقووتم دەکرد.» دڵنیای کچە سەماکەرێکە لە پێش چاوی تۆ سەما دەکـا ، عـیـشـوە و ناز دەفـرۆشێ، بۆ هاوتایەک دەگـە‌رێ. چاوەنواری دەکا هەر ئێستە ها کاتێکی تر لە لایەن دەرهێنەری شانۆوە، دۆستەکەی بنێردرێتە سەر شانۆ ئاخر مانای نییە پیاو لەبەر چاوی پیاوێکی تر، بێ ئەوە شتێک لە گۆڕێدا بێ خۆی بادا و خۆ بنوێنێ. ڕاکێشانی هەستی پیاو بۆزەلامێکی تر چ خۆشی و لەزەتێکی تێدایە.
شەپۆلی جەغـز و بازنەی ئاوەکە لە لێواری حەوزەکە دەدرێ و دەمـرێ،
شـوێن پێـیان هەڵدەگری، بەسـەر ئاوەکەدا ددڕۆی. لە بازنەی گـە‌وەرەوە بۆ چووکتر ، بۆ چووکتر… پلە پێیدا شۆرٍ دە‌بییە نێو حەوزەکە. ئێستا دوو ماسی سوورن لە نێو حە‌وزە‌كە ، لەسەر جێوبانی نەرمی ئاو تیێک ددئاڵین.
ﺩەﭼﻨﻪ ﺑﻦ ﺋﺎﻭەﮐــﻪ ، ﻗــﻪﭖ ﻟـﻪ ﮐﻠﮏ، ﺳــﻪﺭ، ﭘﺸﺖ ﻭ ﮊێﺮ ﺳﮑﯽ ﯾﻪﮎ ﺩەﮔــﺮﻥ.
دێنەوە ســەر ئـاوەکــە ، ئەو رِادەکــا لە دەســتت، تۆش دەکــەویـیــە ســـەری.
دەیگریەوە ، قەپ دەکەی بە لاملیدا ، دەیکێشییەوە بن حەوزەکە.
ئێستا دەرهێنەری شانۆ ئاماژە دەکاتە تۆ، بەڵێ! تۆ، ئەرێ تۆ بچۆ سەر شانۆ، وەخـتـی ئەوە هاتووە بچـیـیـە پێش، ددوری خـۆت بگێری. بـینەران چاوەڕوانن. بێ ئاگا وەک پیاوێکی مەست چوویە سەر شانۆ، دەستت کرد بە ســەمـا ، وەک ئەوەی لە منداڵیــیـەوە هەر ســەمـاکــەر بووی. ڕەنگبێ لە سەماش زیاتر هیچ کارێکی کە نەزانی. کچە سەماکەرەکەش دەناسی، وەک ئەوەی سەدان سەمـاتان پێکەوە کـردبێ. خاڵێکی رەش بە لاچەنەگەیەوە ،
سـیـر ، دوو شـیـش گـیۆشــتـی برژاو ، پاکــە‌تـیێک جگەرە و شـقــارتە‌یە‌ک.
پەرداخێكی تریش قەرەتەپە تێدەكەی، شووشە نیوە دەبێ. بە حەسرەتەوە چاوێکی لێدەکەی، بە فێکە ئەم پەرداخەش هەڵدەدەی. ئەمەت یەک بین بۆ تەواو نابێ. قـومـێکی تێدا دێڵـیـیـەوە. تاڵی ئەمـجـارەیان بە کەوچکێک سیروماست دادەمرکێنی. خۆش خۆشی. لە پێش چاوت ماسییەکە لاسارانە بە مــڵـچــە مــڵچ بێـدەنگی و تەنیــاییت بێ شـە‌رمــانە دەشکێنێ. ڕووی تیّـدەکـە‌ی: «ها! گـوێم لێـتـە بەسـەر هەردووک چاوم» پـاش مــاوەی نێـو پەرداخەکە قـلێپ دەکەیە نێو حەوزەکە «ئەوەش بەشی تێ. خێش بی، نێشی ﮔﯿﺎﻧﺖ ﺑێ» ڕەﻧﮕە ﮔﻠﻮﺩۆﺭﯼ ﺋەﻭەﯼ ﺑێ ﻟەﮔەڵت ﺑﺒێتە هاودەم و هاوپیاڵە .
بڵی بۆی هەبێ من و ماسی ببینە هاودەنگ؟ ئەی بۆ نا! ئەی چۆن دەگەڵ ئەم شووشە ڕەق و تەق و بێ گیانە بوومەتە هاودەنگ و هاوڕاز. تۆ باشی،
وەک من لە گۆشت و ئێسک و پێست ساز کراوی، لە هەموو گرنگتر ئەقڵ و هەسـتت هەیە ، ئەقـلّـیـە‌تـی ئێوە چۆنە ؟ ئێمـەی مـرۆ دایە هەوڵمـان داوە تەنیایی خۆمان بشکێنێن، کاتێک خۆمان لە تەنیایی دەرباز کرد، ئەوجار هەست دە‌ین لە هەموو کاتێک تە‌نیاترین.
دست دەبەی جگەرەیەک دادەگیرسێنی، یەک دوو مژی توند و خەست تا ناخت هەڵدەمژی، حەز ناکەی وا زوو دوکەڵەکەی بدەیەوە دەرێ، بۆ ماوەی ﭘﺸـﻮﻭﯾﻪﮐﯽ ﺩﺭێﮊ ﻟﻪ ﺯﯾـﻨﺪﺍﻧﯽ ﺳﯿـﯿﻪﮐـﺎﻧﺖ ﺣﻪﭘﺴﯽ ﺩﻩﮐﻪﯼ، ﭘﺎﺷـﺎﻥ ﺑﻪ ﻫﻪﻣـﻮﻭ هێوێنێیەوە دەرێ. بە شـوێنیـدا بە جگەرەکـەی دەسـتـت بازنەیەکی دوکەڵی شین باو ، دەخوڵقیێنی. یەک بەشوێن یەکدا تاکو حاندی سەربانی ژوورەکـــان، هەر دەڕۆن و هەراوتر دەبنەوە. پاشـــان لە چەند لاوە لێک دەپچرێنەوە، لە بەرچاو گوم دەبن. چاو لە ماسییەکە دەکەی. ئەویش لەسەر سینگی حەوزەکە چەند بازنەیەک دەنەخشێنێ. بە نەرمی مەلە دەکا ، زۆر سووک و بێپـە‌روا بەسـەر ئاوەکەدا دێ و دەچێ، دە‌خـوشێ و دەچێـتـە بن حەوزەکەوە دێتـەوە سەر ئاوەکە ، دەڵێی کچە سەماکەرێیکی سەر شانۆیە ،
57 نێرایەتی و تەنیایی دەماندی. هەستت کرد خوێنێکی گەرم و تازە بە گوڕ بە دەمـارتدا دێ و دەچێ، ئاڵۆشێک کەوتە گـیـانت. کـوڕە چکۆلەکـە خێی ﺧﻮﺍﺭ ﮐﺮﺩەﻭە ﺑﯚ ﺟﺎﻧﺘﺎﮐەﯼ ﺑەﺭﺩەﻣﯽ، ﮐﺮﺍﺳەﮐەﯼ ﻫەڵﻤﺎڵﮐﺎ ، ﭘﺸـﺘﯽ ﻭەﺩﯾﺎﺭ کەوت. تۆش بۆ ئەوەی قسەی لەگەڵ خۆشترکەی، بە ئەسپایی دەستت برد کراسی کورەکەت داکێشا خوارێ. «پشتی داپۆشە ، ساردە سەرمای دەبێ» ڕووی تێکردی وتی: «تێزەحمەت مەکێشە ، زۆر سوپاس، دەسـتت خێش بێ چی لێ بکەم ، زۆرم وت مـە‌یە ، سـاردە. هە‌رچیـیـە‌کی کـردم بۆم ڕازی نەبوو.» هەستا سەرپێ، چارشێوەکەی لە ژێر خۆی دەرکێشا و خسـتێییە تەنیشتی پاڵی پێوەدا وتی: «هێندە قـورسە دەڵێی کـوتەکە ، مـڵەمـای لێ بریوع.» سەری بۆ لای تێ وەرگێرا، گەردنی سپی و قەڵەوی وەدیار کەوت.
دەتوت گـە‌ردنی پەیکەرە داتاشـراوەکـانی دەسکردی هـونەرمـە‌ندانی یێنانی کۆنی ناو موزدخانەیە .
تەختی سینگی وەک مەڕمەڕی سیپی لووس و بێ گرێ بوو. کـراسێکی سووری لە بەردا بوو. سـپـیـیـە‌تی پێسـتی کردبووە بلوور، سوور و سـپی چەشنی مـاست و دۆشـاو تـیّکچـرژابوون. دوو مـە‌مکی وەک دوو هەناری سـ
چاوچنۆکی لە خۆیدا دەگوشی. دەگەڵ هەر پشـوو کێشانێک تیژایی ئەو بەر و ئەمبەری گۆی مەمکی کراسەکەی لەسەر سینگی ڕێک دەکرد. هاوکات دەگەڵ پشـوودان درزی مەمکی چاڵاییەکی نەرمی دەکەوتە نێو، مردووی وە تەمــاح دەخـست. پێی وابوو درزی دەروازەی بەهەشــتـە. هەوڵی دەدا بەو درزەدا شێرٍ بێبێبۆ ناو بەهەشت. جار ناجارێک بە ئەنقـەست ڕووی لە تۆ دەکرد ، لەسەر کورسییەکە دادەهاتەوە. مەمکی وەک دوو زەردە بەیێی گەییو، لەسەر مەمکەوانەکەوە دیقەدیقەی پێدەکردی. هەمـوو گیانی ئاوری گرتبوو. وردە وردە تۆشی دە‌گراند. لووتیێکی شووش و قەڵەمی، دوو چاوی بەڵەک، برۆی پەیوەست و کەوانی، خاڵێکی ڕەش بە لاچەنەگەیەوە،
وەک مــوگناتیـس کــەمــەندکــێـشی کــردی. دەســتی یەک دەگــرن، تیێک ئەنگووتن، لێک ئالان، ئەو شانۆیەتان ئەوا پێشکەشی بینەران کـرد ، بە بێدەنگی، بە بێ قسە ، تەنیا بە سەما و هیچی تر…
ئەرێ هەر وابوو. کە تۆی دیت بزەیەکی شیرین کەوتە سەر لێوە سوور و ﮔﯚﺷﺘﻨﻪﮐﻪﯼ. ﻟﯿﺘﺴﯽ ﭘﺮﺳﯽ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﻣﻪﻫﺎﺑﺎﺩ ﮐﺎﻣﻪﯾﻪ ؟ ﺗﯚﺵ ﭘﻪﻟﻪﺕ ﺑﻮﻭ . ﺧﻮﺍ خوات دەکرد ماشێنەکە زوو پڕ بێ و بکەوێتە ڕێ. «ئەمەیە وەرە سەرێ» بە ڕواڵەت ئاشنا! بە دەمـتـە‌وە پێـدەکـە‌نی، وات هاتە بەر چاو لە دەمـێکەوە دەیناسی، هەر چیـیـەکت کـرد هیـچت بۆ نەچۆوە سـە‌ریەک. جـانتـایەک و کوڕێکی چوار پێنج سالانەی پێبوو ، هاتە سەرێ لەسەر کورسییەکەی بەر ﺩەﻣﺖ ﺩﺍﻧﯿﺸﺖ. ﭼﺎﻭﯼ ﺧﻮﻣﺎﺭ ﮐﺮﺩ، ﺑﻪ ﭘێﮑﻪﻧﯿﻦ ﻭ ﺳﻮﻭﮐﻪ ﺷـﻪﺭﻣـﻪﻭﻩ ﻭﺗﯽ:
ئەگـەر ژنێكی تـر هاتە نێـو مـاشێنەكە بـاشە ئەگـینـا تۆ زەحـمـەت بـكێشـە
لێرەوە دانیـشە ، با غەیرەم نەیەتە لا. تۆش ورد بە چاوی مـشـتـەری، وەک ﺑﺮﻭﻭﺳﮑﻪ ﺳﻪﺭﺗﺎﭘﺎﯾﯿﺖ ﺩﺍ ﺑﻪﺭ ﺯﻩﯾﻦ، ﺑﻪ ﭘێﮑﻪﻧﯿﻦ ﻭ ﺷﻪﺭﻣﻪﻭﻩ «ﻫﻪﺭ ﭼﯚﻧﯿێﮑﯽ تۆیێت خێش بێ». هەستـای جێیـە‌کەت گۆڕی، چوویە ئەوبەر لاجەو لاج کـە‌وتن. بێ ئەوەی ئاوڕ بداتەوە یان کـەسـیێک گـومـانتـان لێ بکات، بە
جـوانی دەتبـینی. خـیّـرا خـیّـرا ڕووی تیّـدەکـردی و دەیوت: «ئـە‌وەکـە‌ی پڕ دەبێ؟» زوو زووش چارشێوەکەی بۆ دەکردییەوە. پێت سەیر بوو چۆن ئاوا یەکدا بەدوو لەگەڵت ڕێک کەوت. وەک ئەوەی لە زوویەکەوە نێزیکایەتی و کـە‌ین و بـە‌ینتـان هەیە ، حـە‌ز و خـۆشـە‌ویسـتـی، جـوانی و پە‌تیـاردیی لە
دیەنی دەباری. تێش کێچ کەوتە کەوڵت, هەمـوو گـیـانـت حەزی دەکـرد و ختۆکەی ددهات.
سەری لێ هێنایە پێشێ، تۆش لەو بەرەوە لێی چوویە پێشێتر ، کە باش ﮔــﻮێت لە دەنگی بێ. وتی: «من پەلەمــە بڵــێی وا زوو پڕ بێ؟» دەنـگی ناسکی نەرمی گوێچکەتی ختیلکە دا ، هالاوی گەرمی هەناسەی کوورەی ژنەی وت: «تۆ لە لای منەوە دانیشە.» ژنە لە لای ئەو دانیشت و پیرە‌ش چووە پـشت سـەریان. تۆ شـلّـە‌ژای، داروبە‌ردت دا بەر جنێـو. «ئەم پیـر و پاتالانە نازانم لە چی دە‌رێن، پیرێژنی سەر ئاسن، لە هەمـوو شـوێنێک
دەبێتە مڵۆزم، هەمیشە مڵۆزمن» .
دەگــەڵ پیــرەپیــاو دەســتی کــرد بە ســڵاو و چاکــوخــۆشی. وا دیـار بوو ناسـیاوییـان هەیە ، تەواو خەمت لێ نیـشت، کارەکەت لێ تێکچێ. ئەو ﺩەﺭﻭﻭﻧـﺘـﯽ ﺧــﻮێﻨـﺪەﻭە، ﺑﻪ ﭘـﯿــﺮە ﭘﯿــﺎﻭﯼ ﻭﺕ: «ﺩڵﺖ ﻧﻪﺗـﯚﻗـێ ﺗـﺎ ﺩەﮔــﻪﯾﻨـﻪ مـەهاباد با لـیّت دوور بێ، مــە‌ترسـە ڕۆنـیـشـی لـیّ نـاگـرم.» ددگـە‌ڵ پـیـرە
جەفەنگی لێدەدا و دەئاخاوت، بەڵام چاوی لە تۆ نەدەترووکاند. پیرە باسی ﺯﯙﺭ ﺷﺘﯽ ﻧﺎﺳﮑﯽﮐﺮﺩ، ﺋﻪﻭﯾﺶ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺟﺎﺭﯾﮏ ﭼﺎﻭﯼ ﺗﺎﻕ ﻭ ﺟﻮﻭﺕ ﺩﻩﮐﺮﺩﻥ،
دەمی دادەپچــڕی ئەیەڕۆیەکی دەوت. بە ئاســتــەم بە پەنجــەی دەســتـی سووکێک بە لارِوومەتی خێیدا دەکـێشـا ، بۆ ئیـسـتێک سوورایـیەکی ئاڵ دەچزا ژێر پێسـتـە سپـیـیـە‌کەی گـۆنای. دەمی دەکـردە گـوڵ خـونچـە ، لێـوە سوورەکـە‌ی بە هەزار عـیـشـوە و ناز، بە ئەسـتـە‌م دەگـە‌زت. ددانە ڕێک و ﻣﺮﻭﺍﺭﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﻭﻩﺩﯾﺎﺭ ﺩﻩﺧﺴﺖ. ﻟﻪ ﺯﻩﺭﯾﺎﯼ ﺣﻪﺯ ﻭ ﺟﻮﺍﻧﯿﺪﺍ ﻧﻮﻗﻤﯽ ﮐﺮﺩﯼ.
ماشێنەکە پر بوو ، کەوتە رێ. رِانت توند پێکەوە نووساند و خۆت وێک هێناوە، دوو سێ تەزووت پێداهات، هەسـتت بە گـەرمـیـیـەکی خۆش کـرد پاشــان فــێنکی، تەرایی و خــاوبوونەوە. یشــووت ســوار بوو ، وەک کــەڵ دەقشـانـد ، چاوێكت لێكرد ، زانیت ئەویش وەک تۆ وایە. هەستی بە گەرم داهاتن و گــۆڕانی تـۆ کــردووە ، هەر ئەوەی مــابوو لەبەر چاوی ئەو هەمــوو عـالە‌مـە ، ودک لە قـاتی و قـرپیرا هاتبێ هە‌رِاتکاتیێ و بتـخـوا. بە ناچاری کـتـیێبـە‌کـە‌ی دەسـتت لێک کـرددوە، چاوت وشـە‌کـانی نە‌دە‌دیت، بەسـەر هێندا دەخلیسکا . بە رِواڵەت چاوت لە کتێبەکە بوو بە خەیاڵیش،
لەشی ڕووت و نەرم و نیـانی ئەو بوو لە ئامـیێـزتدا دەتگەوزاند. زۆرت بۆ چەشنی مـۆگناتیس سەرنجی پیـاوی جلّـەوکیێش دەکـرد. خاڵ... خـاڵ ئەرێ هاتەوە بیـرت؟ جـارێکی تـریش بە‌رە‌یانی ڕۆژێکی تووش و سـە‌خـلڵـە‌ت هاوسەفەر بوون. لەسەر کورسیییەکی یەک نەفەری لە پەناتەوە دانیشت، پانتۆڵێکی پیاوانەی هەڵکێشابوو ، چارشێوێکی کۆنی بە سەرەوە ، دەستی خستە بەر پشتێنە‌كە‌ی و خۆی‌کشمۆڵە کرد ، لە سەرمان هە‌ڵدە‌لە‌رزی. تۆش بەزەییت پێیدا هاتەوە ، سۆیەی نێو ماشێنەکەت هەڵکرد و پاڵت پێیۆەنا بۆ بەردەمی. ئەرێ ئەرێ ڕاست خـۆی بوو ، زۆر بـاشت ناسـیـیـەوە. «بڵـیێی لە چی بگەڕێ؟» ئەورۆژە سەرنجی ڕانەکێشـای، لات وابوو قـاچاغ فـرۆشـە.
شتومەک دێنێ و دەبا ، بەڵم ئەمڕۆ وا نەبوو. لە دوورەوە هەستت بە نەرمی و گـە‌رمی لەشی شلکی کـرد ، گـیـانی دەدا بۆ تۆزێک ، تاوێک حە‌جـمین،
حەوانەوە و توانەوە.
لاقی چەپەی خستە سەر لاقی راستەی، کەوشەکەی داکەند. دانەوییەوە ﮔﯚﺭەﻭﯾﯿﻪﮐﻪﯼ ﺗﺎ ﺧﻮﺍﺭێ ﺩﺍﻣـﺎڵﯽ ﻭ ﻫﻪڵێﺷـﺎﯾﻪﻭﻩ. ﭘﻮﺯ ﻭ ﺑﻪﻟﻪﮐﯽ ﺳﭙﯽ ﻭ تورتی دەتوت بە سمـاتە سمـراوە، جـومگەی قـولاپەی وەک قـوڵە هـیّلکەی پاک کـراو ، سـپی و خـر بوو . چاوێکی لێ کـردی . تۆش هەر چاوێکت لێ بووە چوار چاو. پێت خۆش بوو لە بەری پێیەوە تا تەوقی سەری بە زمان بلێسییەوە ، هیچ کوێی نەمێنێ پەی پێ نەبەی و لێت شاراوە بێنێتەوە.
ﺩﻭﻭ ﺳێ ﻧﻪﻓـﻪﺭ ﻣـﻮﺳـﺎﻓـﻴـﺮ ﻭەﮊﻭﻭﺭ ﮐـﻪﻭﺗﻦ. ﺗﯚ ﺧـﻮﺍ ﺧـﻮﺍ ﺧـﻮﺍﺕ ﺑـﻮﻭ ﮐﻪﺳـﯿێﮑﯽ ناسیاوت لێ وەژوور نەکەوێ، لێتان ببێتە دڕووی مەم و زین، ڕیسەکەت لێ بکاتەوە خوری. هەزار خۆزگە و بریات خـواست ژنێکی تر نەیەتە نێـو مــاشـیّـنە‌کــە ، بۆ ئەوەی خــۆت بـچی لە پە‌نایە‌وە دانـیـشی، تەک بـدە‌ی بە
تەکیـیەوە. ڕان بە ڕانیـیەوە بنووسێنی، خۆت بـکەیە گـورگـە خەو. چاوت لەسەر یەک دانێی، هەر نەبێ لە باخی لەشی جار جار شەوڕنێک بکەی.
ژن و پیاوێکی پیر وەژوور کەوتن. بە حەسرەتەوە چاوێکی لە تۆکرد ، بە چووزانم ئەم سە‌گبابانە هەر ڕۆژەی بە جۆرێک و بە مێدێک سەریان ڕەنگ
دەکەن. جگە لەمـەش، بە تۆ چی کێ بوو ، تۆ سـەری خـۆت داخـە و کـارت بەوانە نەبێ.
تۆ جارێ لەوانە گەڕێ، چووزانی وایە ؟ «خوا دەکا لەگەڵم دێ، وەک ئاو دەیخــۆمــەوە. لـە پێلووی چاومــدا حــەشــاری دەدەم.» زۆر ئافــردت هەن هەستێكی پیاوانە‌یان هەیە ، بە بێمە‌بە‌ست بە دەم پیاوی خۆیی و غە‌یردوە پێدەکەنن. ئەوەش لە متمانەیەکەوە سەرچاوە دەگرێ کە بە خۆیان هەیە ، خۆ تەنیـا پێکەنین و چاو لێکردن نابێنتە بەڵگە لەســەری کــە وابێ. لەســەر کـتـیێـبـە‌کـە‌وە چاوێکت لێ کـرد. ئەویش سـیـلای چاوی هەر لە تێ بوو ، پێدەکەنی و بۆت دەتریقاوە ، هەموو گیانی هاواری دەکرد.چەشنی مرۆیەکی نەوسن ئیشـتـیـای دەکـردی، چاوی لیێ نەدەترووکاندی، ئاو بە لالغـاوەیدا دەهاتە خـوار ، زوویەکی قـووتی دەداوە. خـێرا خـێرا چاوی خـومـار و لێـوە سوورەکەی تەر دەکرد، تەنیا تۆزێکی مابوو لە خۆیدا بتتاوێنێتەوە.
برۆی بۆ لای پیرەی پشت سەری هەڵتەکاند ، تیێی نەگەیشتی مەبەستی چی بوو. دوایەش چاوێکی لە تۆ قـرتاند ، بۆ ئیسـتێک سەری شۆر کرددوە.
لە خۆشییان شاگەشکە بووی، لە خۆت راخوری «نەموت! نەموت. کەی بە
هە و قەرارت لێ هەڵگیرا، ئاوری دەروونت وەک کوورەی نێڵدراو وە لرفەلرف کەوت. ئەوجاریش بە تەواوی لە خێت دڵنیا نەبووی، ئاوڕێکت بۆ پشت سەرت داوە. هەموو موسافیرەکانی پشـتەوەت بەسەر کردەوە ، کەس ئاگای لە ئێوە نەبوو ، هەموویان سەریان نابووە نێوکە‌وڵی خۆیان. ئەو کاتە تەواو خاترجەم بووی.
مـاشـێنەکـە لەسـە‌رەخۆ ڕێگای دەبڕی و ویڕە ویڕی دەهات. گەرمای نێـو مــاشــیێنەکــە شــووشـە‌کــانی بە تە‌مــێکی تەنک دایۆشــیــبــوو ، بە ددست خـۆت هێنا ، کـە‌مـتـر چاوی لێ بکەی. خـۆت لە ژێر قـورسـایی ئەو هێـزە
موگناتیسییە‌ی ڕزگار کەی. بەڵام تۆ مەست بووی مەست. ئەو قـە‌لێکی
رەش بوو لە سپـێنەی چاو و مێشکـتـدا هێلانەی چێ دەکـرد. تەنانەت ئەو ه‌و‌ایە‌ی کە هەڵت ددمژت، بۆنی ئاردقە‌ی لەشی، بۆنی مێیینە‌یی ئەو بوو ،
کەپۆ و سییەکانتی داگیر دەکرد. بۆنێک وەک عەتری برینج، بۆنی پلاو کە تازە دادەڕێژرێ.
خۆت بە نووسراوەی کتیێبەکەوە خەریک کرد، زۆرت بۆ میێشـکت هێنا
«فـــرۆید دەڵێ دووری کـــردن لە غـــەیـرە لەزەت، کـــە دەســـتکـردی پێک ههە‌ڵپـڕژانی کـردەوەی سـروشـتی نە‌ـێنیـیـە (غـە‌ریزە). تەنیـا لە ڕێی دابین
ﮐﺮﺩﻧﯽ ﭘێﺩﺍﻭﯾﺴـﺘـﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺳﺮﻭﺷﺘﯽ ﻧﻬێﻧﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺧﯚﺷﯽ ﻭ ﭼێﮊ ﺩێﺗﻪ ﺩﯼ.
واتـە لەزەت بردن زیاتـر ڕاکـــردنە لە دەرد و ئـازار ، تا وەدەسـت خـــســـتنـی لەزەت» ئەرێ دەبێ کـاتی دابەزین پێی بـڵێم «بڵـیێی خۆی جێگای ببێ؟»
کێ دەڵێ نا! بەو ڕووهەڵمــاڵدراوییــە‌یڕا دیارە لە ســە‌ت ئاوی وای داوە قولا پەی تەڕ نەبووە. «ئەی ئەگەر جێی نەبوو چی؟» بیرت کردەوە زۆر جار کە ناچییەوە، ماڵێ دایکیشت دەچێتە ماڵی خوشکت یان ماڵی خاڵت،
بڵیێی ئەمێۆش ڕۆژێک لەو ڕۆژانە نەبێ؟ دەی جا با لە ماڵیش بێ. تۆ چ دەریەسیتی ئەوی. وەک دەیان جـاری تر ، بەرەو مـاڵی خـوشکت یـان مـاڵی براکــە‌ی بەرێ دە‌کــە‌ی. جــا با لە مــاڵیش بێ. تۆ پە‌کت بە بـوونی ئەو ناکەوێ. ئەو لەو ماڵەدا بۆتە سێبەر ، هەستی پێدەکەی و دەیبینی، بەڵام نیشە. «ئەمەش وەک ئەوانی تر بە نێوی یەکێکەوە دەینرخێنم» دەیکەی بە کێ هێندەت دایک و خوشک و ژنی دۆست و هاوەڵ و هاوڕێ و ناسیاو وەخت و بێوەخت بردۆتەوە ، کەسی وات بە گورچۆوە نەماوە ، نێودێری کەی. ئەگــەرچی ئەو لەو کــاتـەوە کــە بە ســەریدا گــوڕاندت، ئـیــتــر هیچ نـاڵێ.
ئەوجارەش زمـانی سووتا هەر ئەوەندەی وت «خۆ زێرین ئەو جـارەی تر کە هات، قـــژی زەرد و چاوی شین بوو ؟» تـۆش گـــوڕانـدت بە ســـە‌ریدا ، مـن 63 مـاشـیێنی لێکردی. پر بە دڵ حەزت دەکـرد کـرێی ئەویش حـسـیێب بکەی،
دەسـتت کـرد بە گـیـرفـانی باغـەڵتـدا هێندێکت ئەسکینـاسی ورد و درشت دەرەیێنا ، بەڵام ئەو چاوی هەر لە خێت بوو. پیـرە زوو پووڵی ئەویشی دا ،
ئەو خۆی چەپکێک پووڵی دەرهێنا. سوور بوو لەسەر ئەوەی کرێی پیرە و تۆش حـسـیێب بـکات. پیـرە لێی پرسی حـە‌تە‌ن دەچێـتـە سـە‌ردانی ڕێبـوار.
«بەڵێ» دووبارە پرسییەوە قەراریان لەسەر داوە یان هەر وا مـاوەتەوە؟ ئەو ه‌ناسە‌یە‌کی هە‌ڵکی‌شا دەکەن بۆ تاران» پیرە پرسی زۆری بۆ براوەتە ؟ «ئەرێ وەڵڵا زۆرە» چاوێکی هر لە تۆ بوو. لە بارودۆخە‌كە‌ی دوایی نە‌ترازا، بۆت دە‌شنییە‌وە، بە هەزار غەمزە و ناز ڕاوی دەکردی، دڵی تەنیاتی کەمەند کێش دەکرد.
ئەرێ لەگـــەڵی دەچمـــە دەرکی زیندان، پاش چاوپێکەوتنی رێبـــوار دەیبەمەوە. «بڵێی ڕێبوارکێی بێ؟ لەسەر چی گیراوە؟» بێگومان ئەویش قاچاغچییە ، ماڵخۆرە ، قاتڵە یان قەرزداری خەڵکە ، چووزانم. ئەوەی هەیە تاوانێكی قــورسی كــردووە، بێیە وا حــوكــمی زۆریان داوەتێ. لەو گــەڕێم چاوی دەرێ. بەمن چی لەسەر چی گـیـراوە. چی لەو منداڵە بـکەم، چۆن و بەچی بیـخـافـڵـێنم، کـە لێـمان نەبێتـە دڕووی مـەم و زین. «بلّـیێی ئەوانە بزانێ؟» رەنگە! گەورەیە ، تۆ تەماشـای بەخـتی من کە ، کەس نیـیـە پێی بڵێ تۆ ئەوە چییە لەگەڵ خۆتی دەگێڕی. دەبێ شیرینی و تۆپ و شتی وای بۆ بـکرم، پێـیـەوە بـخـالافیێ، تە‌لە‌فـزیۆنی بۆ هە‌ڵکە‌م. ئەگـەر شـریتـیێکی کارتۆنم وەگیرکەوتایە ، دەیکوشت، بە ڤیدیۆ سەرقاڵم دەکرد. ئینجا ڕووت ڕووتم دەکـرددوە ، سـەت کـە‌ڕەتم چەنەگـە و بەڵگی گـوێی دەگەزت. هێندەم بەخۆوە دەگوشی و دەمژی ، هەموو لەشیم وەک خۆم شین و رەش هەڵدەگێرا. «نا! نا! چۆن وا دەکـــەی، ئاقـڵ بە. نابێ وابێ، شـــوێن ر لەشی بّیّنێتـە‌ود، حە‌تە‌ن کەسی هەیە ، لێی ود‌شک دەکەون. خۆ تـۆ ناتەوێ هەر ئەم جارە بێ؟ ئیتر تەواو. ها!» ئەرێ نابێ بیشەمزێنم.
ﺷﻮﻭﺷﻪﮐﻪﯼ ﺑﻪﺭ ﺩﺩﻣﺖ ﺧﺎﻭێﻥﮐﺮﺩﺩﻭﺩ، ﺑﯚ ﺩﻭﻭﺭ ﺭﻭﺍﻧﯿﺖ. ﻫﻪڵۆﯾﻪﮐﯽ ﺗﻪﻧﯿﺎﺕ کــە‌وتـە بەرچاو ، دەتوت بە ئاســمــانە‌وە وشک هە‌ڵگە‌راوە، بالْی لێک
کردبوودود، نەیدەبزواند. «بڵـیێی بە دوای چیـدا وێلّ بێ؟ تۆ بلڵـیێی ئەویش لە نێچـیـر نە‌گـە‌ڕێ» نێمچـیـر کـاتێک هەڵۆ ددبینێ خـۆ لە بن گـوێنی و ڕەوەزەبەرد ، حەشار دەدات ، ناوێرێ ببزوێ. بڕێک جاریش چاوی دەقوچێنێ تا ئەو کاتەی هەست بە تیژایی چنگێک لەسەر جەستەی دەکا ، دەبینێ لە مـابەینی عـە‌رد و ئاسـمـان مـۆلەق وێسـتـاوە. ئەوە دوا چاوکـردنەوەیە. دوا مــالْئــاوایی و دوا چاوپێکەوتنی ژیان و جــوانیــیــە‌کــانیــیــە‌تی. لە پڕ دەنووکێکی بەهێز، سەری هەڵدەپروچقێنێ. نێچیری ئەمڕۆت زۆر ڕژد بوو.
تۆ خـۆت لە ژێر کـتـیێب و پەنجەرەی مـاشـیێنەکـە حـەشـار دەدا ، خـۆت لێ ددزییــە‌وە. ئە‌مــرێ تۆ بـوویە نێـچـیـرێکی ترســە‌نۆک، ئەویش تە‌وارێکی
بەشکۆ، بە ســەرتەوە پەڕبـازی دەکــرد. جــاری وابوو نەرم دەفــری. دەتوت بەسەر ئاوەوە وێسـتـاوە مـە‌لە دەکـات. جـاری واشـبـوو بە تیـثی دەهات و دچوو ، وەک بەرد لە ئاسمانەوە خۆی بەردەداوە! لە تۆ ڕۆدەهات.
بیرت لە ئازاد کـرددوە مـالّی ئەویش زۆر باش بوو ، ئێسـتـا کـاتی ئەوە
بوو بۆ زانـکۆ بچـیّـتـە‌وە. تێـیـڕادەبینی پێی بـلّـیّی بۆ نیـوەڕۆش نەیەتەوە ،
پاروویەکی ئاوا چەور و قـبەڵەو ، حـە‌یـف بوو ئاوا بە خـیێـرایی بەری دەی.
«بەشکم رازی کەم بۆ شەویش لەگەڵم بێنێتەوە» هەروا کتێبەکەت لە پێش چاو گـرتبـوو. جـار ناجـارێ لە سـەرەوە چاوت لێدە‌کـرد و هەسـتت دەکـرد ئەویش وەک تۆ وایە ، ئاڵۆشێک کەوتۆتە گیانی، مەستە. لە جۆشە. لێوە لەردیەکی سووک کەوتە سەر لێوی، پشـووی سـوار بوو. نەرمە مشـە‌یەکی دەهات، بەڵگی لوتی کەوتبووە سەما ، وەک فڕفڕە دەپەڕی. کە بۆ لای پیرە وەردەسووڕا خۆی لە کورسییەکەی هەڵدەساوی.
شاگردی ماشێنەکە مەقەستی خستە سەر هەودای خەیاڵت، داوای کرێ جـارم پێـوت. لێی پارِامـە‌وە، بە قـســە‌ی نە‌کــردم، وەڵامی نەدامـەوە. ئەو خەڵکە هەمووی لەگەڵ ژن ومنداڵی خۆیان دانیشتوون، چ مەنزووریان منە ؟
سەت کەڕەتم پێ وت! کوڕە بۆچی وادەکەی،لەوانە گەڕێ دەست هەڵگرە. بۆ کێی دەکەی. کێ هەیە پێ بزانێ ؟ تەزوویەکی توندت پێداهات،ئارەقەیەکی سارد لەناو جۆگەی پشـتت، شۆلاوگەی بەست. مەستی لە کەللەت پەری،
دەستت کـرد بە گـیـرفـانـدا ، کـرێی مـاشێنەکەت دا. «کاکە لێـرە رِایگرە من دادەبەزم» بێ ئەوەی چاوی لێ بکەی و فــورجــە‌ی قــســە‌یەکی پێ بدەی، بە توندی لە ماشێنەکە هاتییە خوارێ، خۆت لە نێو کۆلانێک ڕاکرد. بە بێ مەبەست، بەرەو شوێنێكی نادیار، بە پەلە لێیان دووركەوتییەوە.
گولانی ۱۳۷۷ (٤/١٩٨)
چاوی هەر لە تۆ بوو ، پێکەنی وتی: چۆن دەبێ وابکا ، ژن و منداڵی بەجێبێلێیێ خۆی لەوێ بۆی دانیشتووە ، ئاسوودە و بێ خەیاڵ، نە سەرما لێی دەدات نە گـەرما ، ئاگای لە حاڵی ئێمە نیییە ، ئەوە ساڵێکی ڕەبەقـە گـیـراوە. ئەوجـار بۆت ڕوون بۆوە رێبـوار مـیێـردەکـە‌یەتی، مـاوەی ساڵێکە لێی دوورە، جوان و جحێڵە ، تەر و تازەیە ، بۆیە وا ئاوری گرتووە.
پێویسـتی هەیە ، منیش هەر هەمە . ژن بە تەنێ نـاتەواوە ، پیـاویش هەروا.
ئەو دووانە پێكەوە كاماڵ دەبن. زۆر لەمێژە هەردووكمان پێویستیمان بە یەک هەیە و پێمانخۆشە. ئەوە مافی ڕەوا و ئینسانی خۆمانە ، کەس بۆی نییە بە‌رمان لێ بگرێ. حەیف نیییە باخ بێ باخەوان بێ، داری بەر وشک هەڵگەڕێ، بەر بە داردوە ڕدق هەڵگەڕێ؟ تۆخـوا گوناح نیـیـە شـۆخی وا بە
تەنیا بخەوێ. پڕ بە پڕی سییەکانت بۆنی ئارەقەی لەشی هەڵمژی، بۆنی مێی و تەنیایی، بۆنی خۆشی و لەزەت.
ماشێنەکە گەیشێتە شاری، ئەو بە پیرەی وت: با لێرە دابەزین تاکسی ﺯﻭﻭﺗﺮ ﻭﺩﺩﺳﺖ ﺩﻩﻛﻪﻭێ. «ﻣﻦ ﺩﻩﭼﻤﻪ ﮐﺎڕێژ ﺗﯚ ﻓـﻪﺭﻣﻮﻭ» ﺗﯚﺵ ڕﺍﻧﻪﻭﻩﺳـﺘـﺎﯼ بە دوایدا دستت دا جانتاکە ، وتت تۆ فەرموو من ئەوەت بۆ دێنمە خوارێ.
ﺩﻭﻭﺭ ﻟﻪ ﺧـﻪڵﮐﻪﮐـﻪ ﺑـﯚ ﺗﺎﮐـﺴـﯽ ﻭێﺳـﺘـﺎﻥ، ﺩﻩﺳـﺘـﯿێﮑﺖ ﺑﻪ ﺳـﻪﺭﯼ ﮐـﻮڕەﮎەﯼ داهێنا. «رێیـە‌مـان لێک نێزیکە ، پێکەوە دە‌رۆین» ئەویـش وتی: دەبێ تاکــسی دەربەست بـگرین، ئەگـینا نـامـانبـەن. دەســتی کــوڕەت گــرت و جانتاکەت دانایە سەر عەرزی. هەرات لە ماشێنێک کرد، لەبەر دەمتان وێستا . «دەربەست بۆ مەحموودكان» جانتاكەت خستە پشت ماشێنەكە و دەرکەی پشـتەوەت بۆکردنەوە ، ئەو کورەکەی خسـتە ئەو لاوە ، خێرا خۆت خزاندە پاڵی. بۆ ئەوەی سەری قسسەی لەگەڵ دامەزرێنی «ئەم هاتوچۆیە بۆ دەکەی؟ بۆتۆ زۆر ناخۆش و زەحمەتە. بۆ داوا ناکەی مێردەکەت ڕاگوێزن بۆ ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯽ ﺑﯚﮐﺎﻥ» ﻭﺗﯽ ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯽ ﺑﯚﮐﺎﻥ ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻭەﺭﻧﺎﮔﺮﻥ. ﺋەﻭێ ﺟێﯽ لات و چەقێكێش، دز و پیاوکوژە. من دەمزانی وای لێ بە سەردێ. سەت 67
## سەیتەرە
رەنگی دەمـوچاوی سـپیـیـە‌کی بێ تامـە. تەنانەت وردیلە دەمـارەکـانی ژێر ﮔﯚﻧﺎﺷﯽ، ڕەﻧﮕﯽ ﺧﯚﯾﺎﻥ ﺩﯙڕﺍﻧﺪﻭﻭە. ﺟﻮﺍﻧﺎﻭ ﻟﻪ ﺗﻪﻭێڵﯿـﯿـﻪﻭﻩ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﻫﻪﻧﯿﻪﯼ شۆلاوگە دەبەستێ. تاکو لە سەیتەرەکە نزیکتر دەبینەوە، پشووی ئاستەمتر دێت. وەک ئەوەیکەسێک توند دەستی لە قوڕگی نابێ. مشـەمـشی تاکو دووسێ کـەسی پشت منیش، دە‌بیـسـرێ. چاوە سـپی و ڕدشـە‌کـانی تێوی شەرم ددوەشێنن. ژنێكی قەڵەوی لە تەنیـشـتە. هەر دوو دەستی تـوند بە دەستی ژنە قەڵەوەی تەنیشتیەوە جەڕ دا. بەڵکو بە یارمەتی دەستی ئەو ،
قەوەت بکاتە خۆی و خەلاسی بێ.
ژنە قــەڵەوەی پەنـای بە گــوێیـدا چرپاند: «دان بە جــەرگت دابنێ. ئەوە ﮔەﯾﺸﺘﯿﻨێ، ﺋﯿﺘﺮ ﺗەﻭﺍﻭ» ﺩەﺳﺘﯿﮑﯽ ﻟە ﺗەڵەﯼ ﺩەﺳﺘﯽ ﮊﻧە ﺩﻭﻭﮔﯿﺎﻧەﮐە ﯾﺰﮔﺎﺭ کرد. بە ئەسپایی کراسەکەی لەسەر زگە هەڵمساوەکەی رێک کرد. تیری بێدەسەڵاتی چاوی موسافیرێک چاوی ژنە دووگیانەکە دەئەنگێوێ. تۆزێک خـۆی پێکـۆ دەکـاتەوە. بـین لە سـیـیـەکـانی هەڵدەخلیـسکێ، نـایەتە دەر.
ڕووی لە ژنە قـەڵەوەی تەنیـشـتی کـرد. بە لۆخەلۆخ وتی: «ڕووسیـا خۆم.
حەیام چوو. خوای دەکرد ئەمجارە بە سڵامەتی نەجاتم دەبوو ، ئیتر تۆبە!»
ماشێنەکە لەبەر دەم سەیتەرەکە دەوێسـتێ. سەربازێک تازە خەتی داوە،
دەرکەی ماشێنەکە دەکاتەوە، وەژوور دەکەوێ. چاو بە بن‌کورسیییەکانی ماشێنەکەدا دەگێڕێ. وەک ئەوەی شتێکی زۆر بەنرخی لێ دزرابێ. نیگای لەســەر ســیـمـای ژنـە دووگــیـانەکــە دەگــیـرسێ. دەپرسێ ئەوە بۆ وا ڕەنگی ه‌ڵب‌زرک‌اوە. ژنە قەڵەوەی تەنیشتی لە بری ئەو وەڵام ددداتە‌ود: «برادەر!
ئەو دووگـیانە. سەخـلێەتە ، ناتوانێ قـسـان بكا . دەیبـەم بۆ سـەر حەکـیم»
# چاوەڕوانی
## بۆ چاود ڕوانییەکانی یەسنا
هاوینەڕێیـە‌ک کـە‌وتبـووە نـاو زەوییـە‌کـانـی ئەو. خـەڵکی ئەو نـاوە بۆ زوو ﮔەﯾﺸﺘﻦ ﺑە ﺟـﺎﺩەﯼ ﻗﯿﻠەﺗﺎﻭ ، ﻣﻠﯽ ﺋەﻭ ڕێﮔەﯾﺎﻥ ﺩەﮔـﺮﺗە ﺑەﺭ. ﺋەﻭ ﻭەﮎ ﺋەﻭەﯼ دایە و دەرهەم لە سییپە دابێ، کەس نەیدەزانی لە کوێوە و کەی دەردەیەڕێ.
چەشنی سەگی یانیگر، ئاوقای ڕێبواری ئەو ڕێیە دەبوو. زۆر جار ڕێبواری لە نیوە‌ڕێ گە‌ڕاندبۆوە. چاوی دە‌قووچاند و ددمی دەکرددوە.
ﻟﻪ ﻗﺎﻭەڵﺘﻮﻭﻧێﮑﯽ ﺩﺭەﻧﮕﯽ ﭘﺎﯾﯿﺰﯾﺪﺍ، ﺟﯿﺮﻩ ﺟﯿﺮﯼ ﺩﺍﺷﻘﻪﯾﻪﮐﯽ ﭼﮑﯚﻟﻪ ، ﭘﺮ لە سـیـپی تـرێ و باینجـان، بێـدەنگی ئەو ه‌اوینە‌ڕێیـە هە‌ڵددلـووشێ. ئەو وەک لە بنە بەرد دەرپەرێ، ئاوقــای داشـقــەکــە دەبێ. بەرزایی بارەکــە ،
داشقەچی لە چاوی ون دەکات. لە پشتەوەرا زۆر شات و شووت دەکات،
بەڵام وەڵامـیێک هەست نـاکـا. بە هەڵەداوان هەڵدەکـوتێیّـتـە سـەر جـلّـە‌وی ولاغەکە ، دەیوێستێنێ. چاوی دەقووچێنێ، ئەوەی دەیلێ نایلێتەوە. بەردو داشقەچییەکە دەچێ. پێیدا هەڵدەشاخێ. کە چاو دەکاتەوە ، بزەیەکی تەڕ و شــیــرین، جــووتیێک چاوی هەنگوینی و قــژێکی کــاڵ، دەســتی پێ لە دسکەوساری وڵاغەکە شل دەکا . چەشنی دار لە زەوی دەیچەقێنێ. ئێستا ئەو هاوینەڕێییە بۆتە جـادەڕێ. هەر دوو بەری بە شـۆڕەبی پەرژین کـراوە.
ئەگەرکو هات و تێش؛ ڕۆژێک بوویتە ڕێبواری ئەم ڕێیە ، کە ورد سەرنج بدەی، وا هەست دەکـەی هەر دارێک، پیـرەپیـاوێکی سـەر و رِدێن درێژی ﭘﺮﭼﻨﻪ. ﺑﻪ ﭘﺮﺗﺎﻭ ﺩێﺘﻪ ﺳﻪﺭ ڕێﺖ. ﺑﻪ ﭘێﺩﺯﻩ ، ﺑﯚ ﯾﻪﮎ ﻧﯿﮕﺎ ﺳﻪﯾﺮﺕ ﺩﻩﮐﺎ. ﻟﻪ
ﺩﻭﺍﺗﻪﻭﻩ ﺟێﺩﻩﻣێنێ، ﺩەﺑێتە ﺩﺍﺭ. ﺩەﻟەﺭﺯێ ﻭ ﺑەﺳەﺭ ﺟﺎﺩەﻛەﺩﺍ ﺩەﭼەﻣێتەﻭە.
رەزبەری ١٣٨٠ ١/١٠١/١٢)
## نووسەر
کە نۆرەی گەیشێتێ، بۆ خوێندنەوەی وتارەکەی ، بانگیان کرد بچیێتە پشت تریبـۆنەکـە. کـەچی ئـەو یەکـسـە‌ر چووە بەر تریبـۆنەکـە! گـوڵدانیّـک گـوڵی لایلۆنی رِدنگاورِدنگ تریبۆنە‌کە‌ی رِازاندبۆوە. دەستی دایە گوڵدانە‌کە و لە تریبۆنەکە دووری خسـتەوە. پشـوویەکی ئەرخەیانی هەڵکێشـا. ئەوجار بە متَمانە‌یە‌کی زیاتردوە چووە پشت تریبۆنەکە. لە سە‌رە‌خۆ، ورد. دەستی کرد
بە خــوێندنـەوەی وتارەکـە‌ی. لای وابوو لە چاوی بـیـســە‌رانی کــۆڕەکـە‌وە ،
مرۆیەکی تەواوە.
سەرماوەزی ١٣٨٠/١٢٠٠١)
سەربازە لاوەکە بزەی دێتێ. دەڵێ ئەگەرکو خوای کرد بە ساڵامەتی نەجاتی بوو ، حە‌تە‌ن ناوی بنێن بەهمەن. لە ماشێنەكە دادە‌زێ و دەرکە پێوە دەدا.
دەنگی نـووکە نووکی گریانی ژنە دووگـیـانەکە ، تا لە سەیـتەرەکە دوور دەکــەوینەوە بەرزتر دەبێ. وەک ئەوەی ڕووی لە هەمــوو جــەمــاوەری نێــو ماشێنەکە بێ. لەبەر خۆیەوە دەڵێ: «خەتای تۆ بوو. ئەگینا من چی و ئەوە چی؟» ژنە قەڵەوەی تەنیشتی بە بێ ئەوەی خۆی شلوێ بکات، دەستی کرد بە ژێر داوێنی کــراسی ژنە دووگــیــانەکــەدا. هەر جــارە لایەک لە زگــە هە‌ڵمـسـاوە‌کە‌ی بەتاڵ دەکـات. ددڵێ: «نەموت هیچ نییە. هەر هەوەڵجار تۆزێک زەحمەتە ، ئیتر ترست دەشکێ» .
گەلاوێژی ١٣٨١/٢٠٢)
( )
زێڕینە قـیتە لەسەرکانی، بۆ ژنانی گێڕاوەتەوە. ئەو جوافیێرە. بە رِاستی جوافێر ناوێكە تەنیا لەو ددوەشێتـە‌وە، تەنیا شـیاوی ئەوە. ئەرچۆی لە هەموو شێخ و مشایەخان پێ گەورەترە. هەموو پیر و چاکی وڵاتی‌کردووە،
لە هیـچ کـوێیـە ، مـرادی دڵی حـاسڵ نەبووە. وتـوویەتی خـوێی و سـیـامـەند ماوەی هەشت ساڵ دڵیان بە یەکەوە بووە. لەو ناوە کەس نەمـابوو لە لای باوکی نەیکەنە تکاکار. قسەی باوکی هەر یەک بوو. نا!
تا ئەو ڕۆژەی لەگەڵ چەند دەستە خوشکی دەچنە گیا کردن. بە دەم گیا کردنەوە هەر کەس لەبەر خێیەوە ویرە ویرێکی کردبوو . زێرین بە بێ ئاگا ،
دەنگی هەڵبـریوە، ڕازی دڵی بە گـوێی «با»دا چریاندووە. کـاتی گـە‌ڕانە‌وە کورێکی جوانکیـلانەی بۆشناخ، هاتۆتە سەر رێیان. وتـوویەتی کێنەهیان بوود ئاوا بە سـۆز گۆرانی چڕیود. کچە‌گە‌ل تریقابوونە‌ود. کچیێک وتبووی ئەوەی تۆ لێی دەپرسی خـاوەنی هەیە. درەنگ هاتووی. دیسـان هەمـوو لە قاقای پێکەنێن دەدەن. کچێکی تر وتبووی، لە مێژ ساڵە دڵی لە گرەوی یەکی تر دایە. خوا غەزەب لە پیاوی کەللەڕەق و ناحاڵی بگرێ.
وتبووی زێڕین. شەوێک ناخـافڵ، سـیـامـەند و مـەلا و چوارکـەسی تر خێیان‌کردووە بە مـاڵی ئەواندا. لە ترسان زەنـدەقـیـان چووە. یەکـیێک لەو چوار کەسە ئەرچۆ بووە. میرزای باوکی زێڕین‌کە چاوی بە چاردە خۆرەکەی کەوتووە، تا ماوەیەک زمانی شکاوە. زێڕین وتوویەتی پێشتر غەیری ئەو جارەی کە چووبونە گیا کردن، نەیدیبوو. نەیزانیوە کێ حەکایەتی دڵداری ئەو و سیامەندی بۆ گێراوەتەوە.
ئەو شەوە هەمـوو پـیـاوەکـانی مـاڵێ لە ترسان لە دیوێک کـۆ بوونەتەوە.
ژنانیش خۆیان لە پشت دەرکە مە‌لاس داوە. چاوەروانی ڕووداوێکی تاڵیان
# حە‌تە
## بۆ عەلی. گ
ئەوەی دەیڵێن شک و گومانە و هیچی تر. ئەگینا کەس نازانێ، لە کوێوە و چۆناوچۆن سەری هەڵدا. کوت و پڕ وەک قارچکی پاش هەورە تریشـقە ،
سەری لە ژێر خاک هێنابووە دەر. ناوەکەی پەتایەک بوو. بەرە بەرە خەڵکی ناوچەکـە لە یەکـیـان دەگـرتەوە، دووچاری دەبوون. رەنـگە کـۆنە برینێک بووبێ بە قـــوۆایی مـــێــژوو ، تەشــەنەیکـــردبۆوە. هەرکـــەس بە پێی هە‌ڵسوکە‌وتی ئەو لەگەڵ خۆیدا تەعبیری لە ناوەکەی دەکرد. ئەرچۆ! ئەرچۆ ناوێک بوو منداڵی ناو بێـشـکەی پێ ژیر دەکــراوە. هێـزی هەناو بـوو ، بۆ ڕێبوارێکی چۆڵەوانی، لە شەوی ئەنگوستەچاودا.
## ( )
حاجی عـەلی گـورگـە دەڵێ: ئەو حـیـزبابە دە‌ڵە دزە. خـوێرییـە. من خـۆم
دیتوومە ، گوارەی لە گوێی کچی هەشت نۆ سالانە داقلێیشاندووە. قامک و دەستی ئافرەتی بۆ ئەوەی زێڕەکەی دانەماڵکاوە ، بڕیوەتەوە. ئەو سەگبابە ،
ڕەفیقی قافڵەیە و شەریکی دزە. لەگەڵ ئەمنیە و قوڵە شین ڕێک کەوتووە.
بەچی دیارە خۆی پیـاوی ددوڵەت نەبێ ؟ فێرکرابێ. کردوویانەتە سەر ئەو خـە‌ڵکە. لەم نـاوە ئاژاوە بنێـتـە‌وە، بۆ ئەوەی پێی دەوڵەت لەم لایە زیـاتر بکرێتەوە.
( )
مـینەقـرخـە دڵی بە خـە‌جێ لاردودیە. هەرچی دەکـا خـە‌جێ دڵی ناداتێ.
خەجێ بێوەژنێکی قسسرە ، منداڵی نابێ. مـینەقرخـە مـاوەیەکی زۆر خـۆی لێـداگــرت، تاکــو بۆی مـــە‌علـووم بوو ، خــەجێ لە بە‌رچی دڵی ناداتێ. سەرجووخە بە دزی و ئاشکرا ، هاتوچۆی دەکات. مینە لای وایە سەرجووخە ژنخـواز نیـیـە. ئەویش بێوەژنێکی قـسـری وەک خـە‌جێ لارە! لـیێی ڕوونە
پیاوێکی نیزامی، ژنێکی وەک خەجێ ناخوازێ. ئەوەش کە هەیە تەنیا بۆ دسگەرمکردنەوە و ڕابواردنە ، هیچی تر. ڕۆژێک مینەقرخە دەمی سووتا ،
هر ئە‌ودندە‌ی بە خەجێ وت: «ئەگەر سەرجووخە ڕاست دەکا و پیاود، بلێێ با بتخوازێ. ئەگینا من سبەی شەو دەتخوازم. »
بەیانی زوو مەئموور هاتە سەرم، بردمیانە پازگا. بێ ئەوەی هیـچم لێ بپرسن،پاوانیان لە لاق و کە‌لە‌بچە‌یان لە دەستم دا. تاکو بانگی شێوان لە
تەویلەی ئێسـتـریان کـردم. شـەو پاش مـەلابانـگدان، سـەرجـووخـە و چوار سەرباز، بە نۆرە تا بەرەبەیانی، هەموو گیانیان بە قەمچی کردمە کفتەی کوتراو. هیچ کوێمیان نەددپاراست،لە سە‌رخۆم ددچووم. سە‌تلّیێک ئاویان پێـدادەکــردم تا دەهاتمەوە ســەرهێش. هێـزی هاوار کــردنییـشـم لێـبــرابوو.
بەرەبەیان چاویشــیـان بەسـتم. لەگەڵ دوو ســەرباز ، بە جــیب بەڕێکرام بۆ پادگانی شار.
لە پادگـانی شــار ، بە تاوانی چە‌تە‌یی و کــوشــتنی خــەڵکی و دژایەتی دەوڵەت، بە دوو ڕێز فـیـشــە‌ک و بڕنوویەکی قــوڵە - کـە تەنیــا لە کـاتی دادگاییدا دیتمن - بە ئیعدام مەحکووم کرام. بەلام من نەچوومە ژێر هیچ تاوانێکەود. دووبارە بەڕێکرامـە‌وە بۆ پادگـان. چاوت ڕۆژی بەد نەبینێ.
هیچ شـتـیێک نەمـا لە‌گـە‌ڵم نە‌کـە‌ن، بۆ ئەوەی دان بەو تاوانە نە‌کـردراوانە‌دا بێنم، كە پێی تاوانبار كرابووم. هەزار جار مەرگم بە ئاوات دەخواست.
کردووە. ئەرچۆ ڕووی کردۆتە باوکی زێڕین وتوویەتی میرزا ، من حورمەتی پیاوی خوێنددوارم زۆر لە بەرە. نامەوێ سە‌رشۆڕت کەم. بۆیە مەلا و ئەو شایەدانەم هێناوەتە مـاڵت. بڵێ ئێسـتـا مەلا ، زێڕین لە سـیـامـەند مـارە بکات. ژنان لە پشت دەرکە پشوویەکی ئەرخەیانیان هەڵکێشاوە. زێڕین لە خۆشیان شاگەشکە بووە. هەر بەو شەوە مارەیان بڕیوە. ئەرچۆ خۆی پووڵی زێڕ و جلە بووکی داوە. ئەرچۆ وتوویەتی ددبێ لەم حـــە‌وتـووددا هەمـــوو کــارێک بەڕێوە بچێ، ئاو بە ئاوردا بـکرێ. زێرین وتوویەتی ئەو تەنـیــا بووکی ئـاوایی بووە لە کـاتی بووکـیّنیـدا ، گـوللە‌ی بە سـە‌ردا هە‌ڵتـیۆقـاوە.
ئەرچۆ دوو ڕیز بڕناوی بەسەر بووک و زاوادا تەقاندبۆوە.
(£)
ئەمنیە چرچە دەڵێ: خـوا ئەرچۆ بۆ ئـیّمـە بـپـارێزێ. ئەو بۆ ئـیّمـە لە شـا بەکــەرەمــتــرە ، ڕەبی هەر ڕاوەســتــاو بێ، دەی تـریش لە ناوچەکــانی تر قــوتکاتە‌وە. ئەگــەر پیــاوی وەک ئەرچۆ نەبێ ، ئـیّـمــە‌مــانان لەم پاسگایە
ئەسبیێ کەلاکـمـان دەخـات. دەوڵەتیش پێمان نـازانێ. لە سـایەی سەری ئەرچۆیە ، هەمىوو سەری مانگێک ڕێک حەقی خێمان بە زیادەوە دەدەنێ.
ﺧﻮﺍﺭﺩﻩﻣﻪﻧﯽ ﻭ ﻓﯿﺸﻪﮐﻤﺎﻥ ﺑﯚ ﺩﻩﻧێﺮﻥ.
ئەمـنیــە چرچە پـیــاوێکی زۆر بەزافــتــەیە. ئـەم قــســانە لە لای کــەس نادرکێنێ. ئەو ئەم قسانەی بە سەرجووغە دەگوت، کە فیشەکی پێدا بەڕێ دەکرد بۆ ئەرچۆ. زۆریشی ئـامێژگاری کرد ، کەس بەم کارە نەزانێ. ئەگینا سەرومـاڵیـان تێدا دەچێ. سـەرجـووغـەش ئەوەی تەنیـا بۆ خەجێ لارەی دۆستی گێرابۆود.
ئەگەرچی جگە لە تاریکی چی ترم نەدەدی. حـیـسـیێبی ڕۆژ و مـانگ و ساڵم لیێ تێکچـووبوو. لام وابوو هەر لەو رۆژدوەیکـە دونیـا دانراوە ، ئەم جەحەندەمەش بۆ من ساز کراوە ، کە تێیدا بژیم. لە مەحکەمە قازی وتی من زۆر کـە‌للە‌رِه‌ق و سـە‌گگیـانم. شـەش مـانـگە گـیـراوم. دانم بە تـاوانی خـۆمـدا نەهێنـاود. ئەگەرچی هیچـیش لە گۆڕێدا نەبوو. ئەوجـار بە تاوانی هاوکـاری لـەگـەڵ دژی شـۆڕش، بە حـە‌فـسی دایم مـە‌حکووم کـرام. دووبارە حاشام کرد ، پارامەوە ، لالامەوە ، کەڵکی نەبوو .
برامەوە بۆ پادگان. شوێنەکەمێک خۆشتر بوو. لە ژوورێکی سێ لە چواردا سی کــە‌سی تیێـدابـوو. بە نـۆرە دە‌خــە‌وتین. هەر شــە‌وێـک دوو سێ کەسیان دەبرد ، ئیتر نەماندیتنەوە. جاری واشبوو سێ چوار کەسی تریان دەکردە نێومان. کەس نەیدەوێرا لەگەڵکەس قسىە بکات، هەموو گوماغان لە یەک دەکرد. چاوپێکەوتنی خزم و کەس لە‌گێرێدا نەبوو. نێوە نێوە بێراز دەکرام. لەو ماوەیە کە لەوێ بووم، دوو جار برام بۆ حەمام. ئەویش تەنیا فریای خۆتەڕ کردن کەوتم. خواردن چی وا نەبوو ، تەنیا بەشی ئەوەی دەکرد نەمرین پاش شـەش مـانـگێ کـە بردمـیـانە‌ود بۆ مـە‌حکە‌مـە ، قـازی بـە بێ ئەوەی ســەری هە‌ڵبــرێ و چاوم لێ بـکات، بە تـاوانی ئەوەی هاوکــاری پازگــام نەکـردووە، بە پـازدە سـاڵ حـەفس مــەحکـوومی کـردم. ئەوجـار لە زیندانی پادگـان ڕا گـوێزرامـە‌وە، بۆ زیندانی شـار. وەزع لەوێ باشـتـر بوو. ئەگـەر خـواردن نەبوو ، لێـدانیش نەبوو . لەگەڵ دە کەسی تر لە ژوورێکـدا بووین.
جلم ددشـۆرد ، ژوورەکـەم ددمـاڵی، چایی و نـانم سـاز دەکـرد. زۆربەی ئەو کەسانە ددوڵەمەند بوون، نانی زیندانیان نەدەخوارد. تیکرا پووڵیان دەدا ، لە ددردوەی زیندان شتیان بۆ دە‌ات. خۆیان خواردنیان ساز دەکرد. پاش ﺩﻭﻭ ﺳﺎڵ ﻭەﺑەﺭ ﻋەﻓﻮﻭ ﻛەﻭﺗﻢ، ﺧەﻻﺳﯿﻢ ﻫﺎﺕ.
چاویان . لە ژوورێکی ، بە دەوری ا دەیانســووڕاندم. جــارێک دەیانـگوت خـۆت دانەوێنە با ســەرت وە دەرکــە نەکەوێ. لەسەر چۆکان دەرێیشێم. جارێک دەیانگوت هەستە سەرپێ، لە پر شەقە لە سەرم هەڵدەستا. سەرم وە سەردەرانەی دەرکە دەکەوت، خوێن فـیـچـقـە‌ی دەکـرد. سـە‌رباقی ئەوەش وە‌بە‌ر شـە‌پانیـان دەدام. دەیان گـوت سەگباب کوێری، مەگەر من نەمگوت سەرت دانەوێنە. پێدەکەنێن. پاشان دەیانبردمە ژوورێک، لەسەر تەختێک دەیانبەستمەوە. پاش ماوەیەکی زۆر چاوەروانی، دەهاتنە جەستەم. هەتا دەیانتوانی بە سیمی بەرق، لە بەری لاقـمـیـان دەدا. جـاری وابوو تاکـو دە ڕۆژ لەسەر قـوون دەڕۆیشـتـم. هەمـوو ﻣﯿﺰﻩﻛﻪﺷﻢ ﺩﻩﺑﻮﻭﻩ ﺧﻮێﻦ.
زۆر شــە‌و ددمــە‌و ئێــوارێ، لە ددرکی ژوورە‌کــانیــان دددا. ددیانگوت،
ئەمشەو نۆرەتە. خۆت ساز کە. کوتە کـاغەزێکیان دەهاویشـتە ژوورەکە ،
دەیانگوت وەسیەت بکە. رۆح دەهاتە سەر لووتم. بە بیستنی خشەیەک ،
دەمـردم و دەژیـامـە‌وە. بەربەیانێک هاتن. لە ژوورەکـەم بردمـیــانە دەرێ.
هێزی لاقـم نەبوو. دوو کـەس دەسـتـیـان وە‌بن پیلم دا. تا بن دیـوارێک بە عـە‌رزیدا ڕاکـیێشـیـان کـردم. چاویان بە‌سـتـم. بـە بژاردنی ژمــارەی سێ ،
دەسـرێژێک کـرا. لام وابوو مـردووم. ئـەوەی بە پێـوە ویشـکبــووە ڕۆحـمــە.
گەرمییەکم لە ناوگەڵ و سەر لاقم هەست کرد. لام وابوو خوێنە. بێ ئەوەی بە خۆم بزانم وەک شتێکی نەرم و لینچق، بە دیوارەکەدا داچۆڕام.
دەنگی قــاقــای پێکەنینی چەند کــەســێکم هاتە گــوێ. لام وابوو ئەو مـە‌لایکە‌تانە‌ن پاش مـردن، بۆ سـوئال و جـواب دێنە سـەر پیـاو. کـەسـیێک
گوتی ئەو سەگبابە لێرە لابەن، بۆگەن وڵاتی هەڵگرت. دووبارە دوو کەس ﺩەﺳﺘـﻴﺎﻥ ﻮەﺑﻦ ﭘﯿﻠﻢ ﺩﺍ ، ﺑەﺭەﻭ ﮊﻭﻭﺭەﻛەﻡ ﺑە ﻋـەﺭﺯﯾﺪﺍ ڕﺍﻛﯿـﺸـﻴﺎﻥ ﻛﺮﺩﻡ. ﻟەﻧﺎﻭ ژوورەکەش باوەڕم نەدەکـرد ، زیندوو بم. ئەگـەرچی دەست و لاق و چاویشم کرابوونەوە.
لارە و ســەرجــووخـە. گــوتوویەتی لووتی خــەجێ دەبرێ و سـەری دەتـاشێ ،
سواری کەری دەکات. دێ بە دێ دەیگێرێ. نێفەکی سەرجووخە دەبرێ و ئەتکی دەکات. پاشان بە گـوللەیەک ساردی دەکاتەوە. سەرجووخە وەخۆ دەکەوێ، بە یارمـەتی مەلا و کەیخـودای ئاوایی و ناسیاوی شـار ، کاغەز دەنووسن کە من بێ تاوانم. ڕاپۆرتی درۆیان لێداوم. دوایەش پازگا کاغەز دەنووسێ، کــە من لەگــەڵ کــە‌ســێکی تـر کــە ناو و شــورەقان یـە‌کــە ، لێ تێکچووە. ئەو ڕایکردووە، من لە بری ئەو گیراوم.
(١)
حەسەن شوان لە ماوەی شەوگاری زستان، لە چەقەخانەی مزگەوتی دێ، تەنیـا باسی ئەو بوو بۆ کـورە جـیێـلانی ئاوایی دەگـیێڕاوە. دەگێرێتـەوە شەکێکی بۆکـوشتـۆتەوە، بە تەنیا خـواردوویە. دیتـوویە گـوێرێژەکەی بە کـورتان و تێردوە کردۆتە قـە‌ڵاندۆش، تاکـو نوچکی شـاخـە‌رە‌ش داینە‌ناوە.
دەڵێ ئەنـگێوەیەکـهە مـوو هەڵدەگـرێ. هەر ئەوەندەی دەست بداتە شـاخی،
ئاورِ لە ســە‌ت تفـە‌نگچی نـاداتە‌ود. دەڵێ لە شـە‌رِه‌كـە‌ی پاردا خــۆی چاوی تیێوەبووە، کاتێک کەوتۆتە بۆسەی جاشەکان. بۆ ماوەی نیو سەعات لە دوو لاود، بە بـیـست کـەس یە‌کـبین ددسـرێژیان لـیێکردوود. لای وا بوود ئەگـەر ه‌زار گییانی پێ بووبێ، یەکیان دە‌رنابات.پاش ئەوەی هەمـوو دڵنیابوون
پێکاویانە ، دیسانیش نەیانوێراوە لە جێی خێیان ببزوون. قەددرێک پاش بێدەنـگیـە‌کـە بۆڕەی لە یەکـیـان ه‌ه‌سـتـاندووە. تە‌نـگ بە ئە‌منـیـە و جـاش
هە‌ڵدە‌چنێ. تا تاریکان شەڕ دەکات.
بەیانی کە تەرمەکان بە خەڵکی ئاوایی کۆ دەکەنەوە ، سێ کەسی کوژراو پێنجی لێ بریندار کـردبوون. حەسـە‌ن شوان دەڵێ دوو رۆژ دوای شـە‌ڕەکە ، بۆی دەرکەوتووە لە بۆسەکەدا ئەنگێوتراوە. شوێن خوێنەکەی گێپێراوە ، تا پاش بەربوون لە زیندان، گـەڕامـەوە بۆ دێ. کـەس لەو هەمـوو خـەڵکەی دێ، پێشی ئەوەی خۆم بناسێنم نەیناسیمەوە. تەنانەت خەجێش. کاتێک خۆم پێناساند ، لە پرمەی گـریانی دا و هەڵات. ناحەقـیـشـیـان نەبوو ، ئەو ڕۆژەی پاش شەش مانگی هەوەڵ، کە بەیانی بڕیار بوو ممبەن بۆ ممەحكەمە .
شەو هاتن وتیـان بچم بۆ حەمام ، سـە‌مانی هات سـەر و ڕیشی بۆ تاشـیم.
کاتیێک ئاوێنەی ڕووبەڕووم ڕاگرت، سەرم سووڕما . ئەو کابرایە کێیە ، لە پر پەیدا بوو. سلاوم لێکرد. کابرای سەلمانی لە قاقای پێکەنینی دا، گوتی وەعەلێكمە سەلام. برالە ئەوە وێنەی خۆتە ، چەند مانگە خۆت نەدیوە. پێم سەیر بوو من لەو ماوەیەدا ، چۆن ئاوا سەر و ردێنم سپی بووە و پیر بووە.
لام وابوو ڕدنگە مـاودیە‌کی زۆر تێپـە‌ڕیوە، من حـیسـیێبی مـانگ و ڕۆژ و ساڵم لێ تێکچووە.
کــاتێک کــە گـە ڕامــە‌وە بۆ دێ، دوەم مــانگی بەهار بوو. لە دێ وەدەر کەوتم. ڕووم کردە دەشت و کـێـو و سەحـرا. بۆ ئەو شـوێنانەی کـە مـە‌کـۆی بیـردودری منداڵی و لاویم بوون، کـە لە‌گـە‌ڵیـان ژیابووم. دڵنیـا بووم ئەم شوێنانە سـەت هێندەیـتـریش شـێنوەم بـگۆڕدرێ،دەمناسـنەوە. خـاک قــەت ڕۆڵەی خێی لێ گـوم نـابێ. بە بۆن، هەر بە بۆن دەمناسێـتـە‌وە. وەک مەڕ چۆن بەرخی خێی دەناسێیتێە‌وە. دەچوومـە هەر شـوێنێک، چینێکی باش دەگـریام. لەسـەر کـانی ســە‌نگەران تـووشی حـەسـەن شــوان بـووم. مــە‌ری نیوەڕۆی مێڵدابوو. چوومە لای. پێش ئەوەی قسعەیەک بکات، خۆمم پێ ناسـاند. ئیـتـیر ودڕەز ببـووم لـەوەی بە کـەسی تر بلّـیێم من کـیێم، جـا چۆن نامناسنەوە! ئەمە ڕاستیەک بوو ،من ئەو مرۆثەی جاران نەبووم. خەڵکیش ناحەقی نەبوو نەمناسێتەوە.
حــە‌ســە‌ن شــوان بۆی بـاس کــردم کــاتـێک ئەرچۆ ئاگــادار بووە ، مـن بە
نەخشەی سەرجووخە و خەجێ لارە، تا پێی دار چووم. دەچێـتە سەر خەجێ دەکەم. دڵنیایە ژن و منداڵم هەیە ، بۆ ئەوە نابێ گراوم هەبێ. گـوتی وەک ئەو لە لان ڕاو نەنراوم و ئاوارە و پەڕیوەی وڵات نیم. لە مـــاڵی خـــۆمم.
پانتای دونیای خەیاڵی من
دەیزانی نان و تووشم هەیە. کایەکەش ئەگەر زستانەکەی زۆر تووش نەبێ،
بەشی بیـست سـەر ئاژەڵی وردە و دوو مـانـگای تا بەهار لێ پەیدا دەبێ.
ﮔﻮﺗﯽ: «ﺩەﯼ ﺋﻪﻡ ﺧﻪﻣﻪ ﻗﻮﺭﺳﻪ ﭼﯿﯿﻪ ؟» ﺑﯚ ﻭﺍ ﻏﻪﺭﯾﺒﯽ ﺩﻩﮐﻪﻡ.
قـسـە‌کـانی زۆر ڕێک و پێک و جـوان بوون. بە ددم و ڕاوێژیدا دەمـزانی دست و پێ سـپـیلکە‌یە و خـەڵکی شـارییـە. بەڵام سـەیر بوو ، شـاردزای هەمـوو گـیـر و گـرفـتـە‌کـانی لادێ بوو. وەک ئـەوەی حەوت پشــتی لە دێ ژیابێ. من لە مەجلیس و شتی وا جارجار قسان دەکەم. خەڵکی ئەم ناوە پێم دەڵێن، حەمە زۆر قسەزانە. زمانی لە ئاست كەس گۆڵە ناکات. حەیف برێکی سەواد نییە. ئەگینا بۆ مەجلیسی شای ئێران دەبێ. منی ماڵ وێران و مل بەکـوێن، بۆ ئەوەی پاسـاوی قـســەکـانـی ئەوم دابێـتـەوە، باسی ئەو چەتەیەم کــرد ، کــە تازە لەو ناوە ســـەری هەڵدابوو. ناوەکــەیم لەم و لەو بیـسـتبـوو. لە هەمـوو مـالان باس، باسی ئەو بوو. لە هە‌ودڵە‌وە قـسـە‌كـانی ئەوم سەردوقوون کرد.
کـاکی خـیۆم چ بـڵـیێم. لە کـوێوە دەس پێ بکەم. شـوکـر بـۆ خـیوا جـە‌رگم نەسووتاوە. ئەوەش رِاستە پانتای دونیای خەیاڵی وەرزێرٍ ، لە جەغزی نان و تۆو و تـفـاق تێناپەرێ. بەڵام سـەرباری ئەوانەش، من خــۆم دەردم زۆرە.
برالە خۆشی لە هیچ شوێنێک نەماوە. ڕاستە دە‌غڵ و دانە‌کە‌م باشە ، بەڵام
دڵم پێی خۆش نییە. برابەش زۆرە. کاتی کار هەر بە تەنێی، کەس نییە.
حاسڵ پێگەیشت لە سەت لاوە ، بە سەت نێو دەگەنێ.
ﮔـــﻮﺗـﯽ: «ﺯﯙﺭ ﻗـــﻪﺭﺯﺩﺍﺭﯼ؟» ﮔـــﻮﺗﻢ ﻧﺎﻭەڵڵﻻ ﺑﺮﺍﻟـﻪ. ﮐـــﺎﺑﺮﺍﯾﻪﮐﯽ ﭼﻪﺗﻪﯼ سەگباب، لەم ناوە پەیدا بووە. وەک گورگ بکەوێتە ناو ڕانە مەڕ. کەسی گـە‌یوە‌تە دوندی شـاخی. لە بنە بەردێک هێندێک خـوێنی دیـتـۆتە‌وە. وەک
کەڵیان لێ کوشتبێتەوە. دەڵێ بەو هەموو خوێنە ڕژاوەدا لام وابوو لە بنە بەردێک، رەوەزێک مردووە. ئێسـتا نا ئێسـتا تەرمەکەی دەدۆزمەوە. ئەو ناوە هەمـووی ورد دەپشکنێ. هیـچی دەس ناکەوێ. پاش مـاوەیەکی زۆر ،
قاچاغچی و تووتن فرۆش لەو دیو دیبوویان. لاقێکیکە‌وتبوود ئەو لاوە.
بە تاقە لاقێک خۆی کردووە بەو دیودا. لەگەڵ گیای بەهار گەڕابۆوە.
(Y)
حـە‌مــە کــە‌تە‌ش ئاوامــان بۆ دە‌گـیێـرێتـە‌وە. ئـەو بانگـی بە گــوێمــدا دا و ناوەکــەمی گــۆڕی. لە پاش ئەو ئـیێـوارە شــووم و نـەگــبــەتە ، نـاوم گــۆڕا. ئێوارەیەکی درەنگی مـانـگی خـەرمـانـان بوو. خـەرمـانم سـوور کـردبوو. بە تەنێ، خـەریکی تایە داگــرتن بووم. ئـاورم کــردبۆوە، قــەردوێلّــە گــیــزەی دە‌ات. ڕێبـــوارێکی بـاڵا بەرزی باریکە ، لە دووردوە بەردو من ددە‌ات.
ﺯﻣـﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﺑﺮﯾﻦ ﭼێ، ﺳێ ﭼﻮﺍﺭ ﺟـﺎﺭﺍﻥ ﮔـﺎﺯﻡ ﮐـﺮﺩ. ﻭەﮎ ﺋﻪﻭەﯼ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﻪﻭﯾﺸـﻢ نەبێ وابوو. وەها لە مـاڵی فکر و خەیاڵ رۆچووبوو ، ئاگای لە مەحموودی بێ زەواد نەبوو. وەک ئەوەی لە عــاســمــان و شــتی وا بفــرێ. دەمــزانی غەریبە. قەتم لەو دەور و بەرانە نەدیبوو. خوڵکی چایەکم کرد.
دەم و چاوێکی ویشک و ڕەق. کەپۆیەکی قنج. چاوەکـانی ورد و ڕەش.
وەک چاوی ماری زیتەیان دەهات. دوو چام بە دووی یەکدا بۆ تێکرد. دڵم بە خەلەوخەرمان خۆش بوو. قەرزی کەسم لەسەر نەبوو. دەنگیشم، ئایش کاتێک قامان دەڵێم، گەپم پێ نادەن. خەڵکی دەڵێن ناخۆش نییە. یەک دوو قــامم بۆ گــوت. زانـیم مــاودیە‌کی زۆرد هە‌ڵـوددای شــتــێکـە. زۆر بە
غــە‌ریبی گــوتم. گــریاندم. بۆکـڕووزی هە‌ناســە‌ییم دددی. پاش ئاگــردانی
جـگەرەیەک بە بێ ئەوەی چاوم لێ بـکا وتی: «تـۆ بۆ؟» بێ وا غـــە‌ریبی ئاگا بـکەم، گوێیـە‌کی لە بندا خشت برِیم. کـە‌وا سووتاوە‌کە‌ی کـردە بۆسێ،
نایە سەر برینەکەم. گوێچکە بڕاوەکەشی خستە ناو قولی مستم. گوتی:
«بیبەوە بۆ ماڵێ. لە ناوەڕاستی ژوورەکەت، بە بزمار هەڵیواسە.»
ئیتر لەو کاتەوە، لەو ئێوارێیەوە کە بانگی بە گوێمدا دا ، بوومەتە حەمە کـە‌تە. خـە‌ڵکیش هەر وام پێ ددڵیێن. تاکــو نە‌ڵیّن حـە‌مــە کــە‌تـە ، کــەس نامناسێ.
رەزیەری ١٣٨١ · ٢٠٠٢ (
بە ساغی نەهێشـتۆتەوە. عـالەمی ڕۆوتاندۆتەوە. هەر ڕۆژە دەنێرێتە سەر کـەسـیێک، بۆ پووڵ. حـە‌وتوویە‌کـە کـردوویە‌تـە سـە‌رم، بۆ دووسـە‌ت تە‌ه‌ن.
ه‌راسی پێ هە‌ڵگرتووم. گـوتوویە‌تـی ئەگـەر نە‌یدە‌م، هەر دوو گـوێم خـشت
دەبڕێ. خـودا دەیزانێ تەنیـا سـەت تەنم هەیە. کـابرای ڕێبـوار گـوتیێ: «جـا ئەوە ڕاسـتـە» گـوتم بەڵێ. پرسـیـاری کـرد کێ ئەو ڕاسـپـاردەیەی پێ گــە‌یاندووم. گــوتم برالە ئەوە بە رِاســتــتــە. ئەو ســە‌گــبــابە لە کــەس ناپرینگێتەوە. هێندە چاو قـامیە ، باکی لە کەس نیییە. بە ڕۆژی ڕوون دێتە ناو ئاوایی. کـەسی نە‌ناردوود. خــۆی سێ جــار هاتێتە ســە‌رد. بە‌ربین‌گی پێگرتووم بۆ دووسەت تەن. ڕێبوار پرسی ئەو چەتەیە ناوی چییە. من گوتم ناوی ئەرچۆی قـوڕمسـاغە. ڕێبـوار گـوتی: «مەعلووم ئەرچۆ خۆی بوو داوای پووڵی لێ کــردی ؟ » گــوتم بەڵێ. بێ قــە‌زا بی. بۆ کــوێرم؟ وای دەنـاسم،
کەردار کەری خۆی وا ناناسێ.
کابرای رێبـوار بە هێمنی گوتی: «سەگی سەگباب خـۆتی. قـوڕمـسـا غ خۆتی. من ئەرچۆم» کەی من ئەوم دیوە. کەی وتوویەتی پووڵی دەمێ. هەر پێم وابوو شـۆخی دەکـا ، سـەر دەخـاتە سـە‌رم. هیچ وە قــە‌د و قــە‌ڵافـە‌تی نەدەچوو. دەستی برد بۆ بەر پشتێنەکەی. چاردەخۆرێکی دەرەیێنا ، خستییە سەریێ. چاوم بە لوولەی چاردەخێرەکەوە شەقیلەی دا. قەڵافەتییگەورە و ﮔەﻭﺭەﺗﺮ ﺩەﺑﻮﻭ. ﺑە ﺟﯚﺭێﮏ ﻟەﺑەﺭ ﭼﺎﻭﻡ ﺧەﺭﯾﮏ ﺑﻮﻭ ﺩﻭﻧﯿﺎﯼ ﭘﺮ ﺩەﮐﺮﺩ. ﮔﻮﺗﯽ دەزانێ دوو سەت قەنم هەیە. دەبێ بیـدەمێ ، ئەگینا هەر دوو گوێم خـشت دەبڕێ. هەرچی پاڕامەود و لالامەود. گووم خوارد ، کەڵکی نەبوو.
سەت تەنم لەناو پزووی پاتۆڵەکەم شاردبۆود، دامێ. گـوتم ئیـزنم بدا با ئەو گەغە بغرۆشم، سەت تەنەکەی دیشی دەدەمێ. دەستی برد بۆگیرفانی.
چەقــۆیەکی ســەرتاشی دەرهێنا. من وەک دار ویشـک هەڵگەڕابووم. ئەو لایەکی لە ئاتەکی کەواکەم بڕی، نایە سەر ئاورەکە. بە بێ ئەوەی بە خۆم پێکەنینی موسافییرێک بێ دەنگی ماشێنەکەی شکاند. گـوتی: «ئەوە سیـغـارەکـە‌شت کـیّـشـا ، ئەوجـار یـەک دوو بەندمـان گـوّرانی بۆ بـلێێ» ئەو بەتوندی قـسـەی کـابرای بەرچ داوە: «ئەمـڕۆ عـاسـیم. بە قـسـەی هیچ کــەس ناکــەم ، تەنانەت ئەگــە… بلّیێ نایلّــیێم. زۆر بێ دە‌مــاخـم ، هەمــوو دەمـارەکـانم گـیـراون، کـەس ورتەم لێ نابیـسـتێ. ئەمـرێ لە هەمـوو کـەس قەڵسم، تەنانەت لە خێشم. خۆشم زیادیم بە کۆڵ خۆمـەوە ، سەر مەخەنە سەرە». مــوسـافــیـرێکی کـە گـوتـی: «ها ! دەزانم ئەمــرۆ بـۆ مـە‌یوونەکـە‌ت تۆپیوە. ئەوە لەسەر ئەو شاییە دەریان کردووی»
ئەو وەک ئەوەی تازە بێـتــەوە ســەرهێش، ســەرنجــێـکی تەنیــشــتــیـدا ،
دایرەکەی هەڵگرت و نایە سەرکۆشی. گوتی: نا! بۆ خۆم ڕۆیشتم. تا ئەمڕۆ کـەس نە‌یتـوانیـوە لە شـایـیـدا لە ڕووبەڕووم بخـوێنێ. ئەوەی من ڕاو بنیێ هێشێتا لە دایکی خۆی نەبووە. سێ چوار لۆتی بەرقی هاتن. تازە خەتیان دابوو ، منیش بەزەییم پێیانداهات. شتێکیشم‌کۆکربۆوە، بۆیە شاییە‌کە‌م بۆ بەجێهێشتن. موسافیرێکی کە گوتی: ئەوانەی ئەمرۆ دەچنە سەر شایی جوان و جحێلێن. دەگەڵ مێد دەگەڕێن. چۆن بە هی وەک تۆ ڕازی دەبن. من دەزانم هەر ئەوان هاتوون دامەزراون، تۆیان وەددرناوە.
ئەو سەرێکی رِاوەشاند و گـوتی: هەی هۆ هەی هۆ! خۆتان دەشی برن و دەشی دوورن. ئەوانە کوا دەزانن گێرانی باڵیێن و شایی بگێرنێ چووزانن گـۆرانی چیـیـە. گـۆرانی ئەوانە لەبری ئەوەی ببـیّـتـە هێوی هێورکـردنە‌وە و حەسانەوەی مـیێشـک و دەروونی مرۆث، ئەوەنـدەی تر عاسـیان دەکـات و دەیانڕووشێنێ. ئەمانە تەنیا زرم و کوتیان هەیە و بەس. کەس لێیان حاڵی نابێ، کەلیمە نازانن، دەنگوسەدایان لە ژێر ئەو زرمە زرمە دەشارنەوە. کەم و کوورییان بە جرینگە جرینگی سازەکەیان قەرەبوو دەکەنەوە. گەڕی شایی بەکێش و هەرای ئەوانە تەنیا دەبێ ببێتە حەلوا و سێ جرتەکی. ئەوە بڕوای منە ، ئێوەش چۆنی حیسیێب دەکەن بیکەن، کەیفی خۆتانە .
# قە‌لە‌ندە‌ر
پێش بەڕۆحی گۆرانیی رەسەنی کوردی (حەسەن زیرەک)
ماشێن لە قەراخ ئاوایی وێستا. ئەو دە دوازدە گەزێک دوورتر لە ڕێگاکە دایرەیەکی لە بن باخـەڵی نـابوو دەهات و دەچوو. دوو سێ نەفـەر دابەزین. ئەو جگەرەیەکی داگیرساند. ماشێنەکە تۆزێک لێی چووە پێشـتر و لەبەر دەمی وێستا. ئەو خێرا خێرا مژی توندی لە جگەرەکەی دەدا و بە ناخیدا دەیبردە خـوارێ. شێفێر یاڵلای لێکرد و گوتی: وەرە سەرێ. ئەو یەکـجار ودرەز و پەشێو دیاری دەدا. نەیدەتوانی ساخ بێتـەوە ، سواری مـاشـیّن بێ یان هەر لەسەر جادە‌کە بوێستێ. هەمـوو مـوسـافـیـرە‌کان دە‌یاننـاسی. بۆیە
یەک یەک و دوو دوو هانیـان دا بۆ سـوار بوونی مـاشـیّنەکـە. بەنابەدڵیی ﺩەﺭﮐەﯼ ﮐﺮﺩەﻭە ﻭ ﺳەﺭﮐەﻭﺕ. ﺷﯚﻓـﯿێﺮ ﺩەﻧﮕﯽ ﺩﺍ ﺟﮕەﺭەﮐـەﯼ ﺑﮑﻮﮊێﻧێﺘەﻭە.
ئەویش خێرا هات بە گژیدا «کێ بە تۆی گوت بۆم ڕاگری؟ بەخوا تا قرتی لێ نەبرم فێی نادەم، ددنا ڕایگرە دادەبەزم»
لەبەر دە‌رک‌ه پشت لە شۆف‌یێر و ڕوو لە مـوسـاف‌یرە‌ک‌ان دانیشت. خـۆی
بەسەر ئەژنۆیدا چەماندەوە ، بەهەموو کەیفی خۆی مژی لە جگەرەکەی دەدا.
دوکەڵ و خەمەکانی بە ناخیدا دەبردە خوارێ، نێوچاوانە تاڵەکەی بە سێ چوار هێــلێی رِاست و چەپ کــە‌وتبــوونە ســەر یەک ، نـوێنـگەی خــە‌م و پەژارەیەکی گـەورە بوو ، مــووی رەشی لـە جـەســتــەدا نەمــابوو . ســمــیّــاڵــە بابریە‌کــە‌ی بەهۆی دوکــە‌ڵی جگە‌رد، ببــووە زدردێکی کــارە‌بایی. ددانە
ﺯەﺭﺩەﮐـﺎﻧـﯽ ﮐـەﻟێﻨﯿـﺎﻥ ﺗـێﮑەﻭﺗﺒــﻮﻭ. ﻟەﮔــەڵ ﺋەﻭەﯼ ﺗﻮﻭﺭە ﻭ ﺗﯚﺳﻦ ﺑﻮﻭ ، ﺯﻭﻭ دچلەوە.
دەگریم. گۆرانیم کردۆتە دەرکی هەڵڕشتنی کەفوکوڵی دەروون. هەموو کات ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﻢ ﺑﯚ ﺧﯚﻡ ﻭﺗﻮﻭە، ﺑﯚ ﻧﺎﺯێﻡ ﻭﺗﻮﻭە، ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺋﺎﻓﺮەﺗﯿێﮏ ﻟﻪ ﻧﺎﺯێﺩﺍ ﺩەﺑﯿﻨﻢ،
نازێش لە هەمـوو کـیـژێکی جـوان و دڵڕفـین. ئەویش دڵی دامێ. زۆرمـان یەکـتـر خـۆش دەویست، چەند جێ ژوانم دەگـەڵ کـرد ، حـە‌یف ئەو مـاوەیە هێندە کـورت و کەم بوو نەمزانی کەی هات و چۆن رۆیی. ناردمـە سەری،
کــەس نە‌مــا لە شــاردا نە‌یکە‌مــە تکاکــار. قــســە‌ی ئەوان هەر یەک بوو
( اکـە‌وش و کـلاش نابنە یۆڵداش) ) تۆ بـابە‌یە‌کی شـایـە‌ر و ئەویش کـچـە
سۆفی، یەکتر ناگرنەوە. گوتم هەرچییەکی ئێوە دەڵێن وا دەکەم، دەست لە هەمــوو شـتـیێک هەڵدەگـرم. دەبـە تۆبەکـار ، دەروێش، گـاور ، هەرچی ئـیّـوە ﺩەڵێن. ﮔﻮﺗﯿﺎﻥ ﺋێمە ﭼﯚﻥ ﺧﯚﻣﺎﻥ ﺩێنﯿﻨە ڕێزەﯼ ﺗﯚ.
ئیتر لەو کاتەوە بوومەتە بولبولی شەیدای نازێ، ڕۆژ تاکو ئێوارە، شەو تاکو بەیانی دەچریکێنم. ئەوینی من و نازێ ببووە بنێشـتە خێشکەی زاری خەڵکی شار و دێ، پیر و جحێل. ڕۆژێک لە قاوەخانە دانیشتبووم، حەمە و ئەحەی برای نازێش لەوێ بوون. خەڵک داوایان کرد گۆرانییان بۆ بڵێم،
منیش لە خـوام ددویسـت بیـانوویە‌کی وام وددە‌ست کـە‌وێ. قـســە‌ی دڵم بە
ﮔﻮێﯿﺎﻧﺪﺍ ﺑﭽﺮﭘێﻧﻢ، ﻟﻪ ﭘێﺷﺪﺍ ﺩەﻧﮕﻢ ﺋﺎﻭﺍ ﻫﻪڵﺒﺮﯼ:
وەی لە زاڵم، وەی لە زاڵم ئەوی دەبێتە باعیسی دوو دڵان ﺭﯙﮊﯼ ﻗﯿﺎﻣﻪﺗﯽ ، ﻟﻪﺳﻪﺭ ﭘﺮﺩﯼ ﺳﻪﺧﺮﻩﺗﻮڵڵﯾﻪ
دەرفەت نەبا لەبەر شەیتانی لەعینێ وەی لە زاڵم، وەی لە زاڵم ئەوی دەبێتە باعیسی دوو دڵان خێر لە ماڵ و مەنزڵی خۆی نەبینێ ردنج بەخەسار بێ سەری ساڵێ…
ﺯﯙﺭﯾﺎﻥ ﺳﻪﺭ ﺧـﺴـﺘﻪ ﺳـﻪﺭﯼ سـەدایان هەڵگوت، بەشکوو شــتــێـک بلّیێ، بەڵام بێ کــەڵک بوو. ئەو مـتـە‌قی لە خۆی بری، ئەژنۆی لە باودش گرت و سـەری پیێدا شۆرِ کردەوە.
چاوەکـانی بە قـووڵایی خـەمـەکـانیـدا چوونە خـوار. گـوێی دڵی بێ ڕاوێژی بیردودرییە‌کانی ڕاداشت ، بیردودری ڕابردوو ، کاتی لاوی. لە نیّودڕاسستی مەیدان دەچەقێ. کەواو پاتۆڵێکی ئیندیگۆی ڕەش ، کەوشی شبراو ، پێچی پرلۆنی سپی، گوڵ وردی سوور ، پشتێنی شەدەی لێ دەبێتە نەخش. لکی سۆرانی بەسـەر قـیۆڵیـدا دادەنووشـتـیێنێ، چەق دەبەسـتێ. بە دەنگی پر لە خرۆشیکوڕ و کیژ گەڕی زەماوەند دێنێتە جۆش. لەگەڵ تەواوبوونی هەر بەنـدێک دەســتـی ڕاســتــەی بەرز دەکــاتەوە، ددورێک بە ددوری خــۆیدا دەسووڕێ. بە سێ چوار کەس گۆرانی بۆ دەستێننەوە. حەوت شەو و حەوت ڕۆژ شایی دەگێڕێ، کەلیـمەی لێ تەواو نابێ. ئەوەی دەیلێ نایڵێـتەوە.
هەمــوو چاوەش و شـایـە‌رە‌كـان هە‌وڵـیـانە رِه‌گـە‌ڵ خـۆیانـی خـە‌ن. ســە‌روبنی
بەندەکان بەڕێکو پێکی دێنێتەوە. جوان و جحێلە. جارجاریش دێتە نێو گـە‌رِی شـایی. قـیت و قـیۆز و بـۆشناخـە ، دۆی دەبێ. چاو برِکـیێی دەگـەڵ دەکەن. هۆش و ئاگـای لێ دەبرێ. دەچێـتـە حـاڵەوە، وەک دەروێش جـە‌زبە
دیگرێ.
برینی کۆن دەم دەکەنەوە ، زووخاو و وەرهەم قـوڵپە قوڵپ لە دڵەوە کەلاو دەکات. جەستە و لەش دەئاژوێ. یاد و بیرەوەریکۆن،یادی پیرۆز. یادی ﺷﯿﺮﯾﻦ. ﯾﺎﺩێﮎ ﺑﺒێﺘﻪ ﻣﺎﯾﻪﯼ ﺩەﺭﺑﻪﺩەﺭﯼ ﻭ ﻗﻪﻟﻪﻧﺪەﺭﯼ، ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺟﺎﺭێﮏ ﻟﻪ
هیچ و نەبوونەوە بژییێنێتـە‌وە و بێنێتـەوە بوون. لە بوونە‌وە‌ش بە‌رێتـە‌وە بۆ ئەوپەڕی نەبوون. یادی ئەوین، یادی نازێ.
نازێ ئەو کـیـژە جـوان و دڵرفـیێنەیە وەک تەوار ، کـە‌وی دڵمی ڕاو کـرد.
پەڕوباڵی هەڵوەراند و لە پەلوپۆی خـست. لەو کـاتەوە کـە دیـومـە تەنیـا و تەنیا بۆ ئەوە گۆرانی دەڵێم و شایی دەگێڕم. لەگەڵ هەر پێکەنینێک بە دڵ 87 کەی دێتـە دەرێ. ئەگەر چاوی کەسێکی بە سـەرەوە بایە زیاتر هەسـتی بە لە‌مــپــە‌ری نێمـوانمان دەکــرد. دووبارە بۆکــروزی دڵی لە دووردوە بە دەم هە‌ناسە‌وە هەست پێ دەکرا. لە ماڵی ئەوان تەواو نزیک ببوومە‌وە، گوێم لە
دەنگی شکانی شتێک بوو. گوێم نەدایە . هاتە هەوایەکی تر…
پێم خۆشە لێرە بَرم، مەبادا برۆم لە لات لە بەر ئەو چاوەت دەمرم، دەگەڕێ وەک سانیەی سەعات دەست هەڵگری باڵات نیم ، تاکو لێم دا بای بەسات شەو و رۆژ بیست و چوارە ، بە دەقیقە و بە سەعات چاوەڕێی باڵای یارە، نازانم بۆچی نەهات یارم کە هاتە دەرێ، عالە‌م دەڵێ مانگ هەڵات
حەمە و ئەحە و عەلی ئامێزایان ڕژانە سەرم. خـوری شۆریانکردم و بە نیـوەگـیـانی بەجێـیـان هێشـتم. بێ سەروزمـان کـە‌وتبـووم، جارجـار بە حـاڵ دەمنووزاند. دەمەو بەیان بە چنگە کێکێ و گـاگـۆڵکێ خـۆم گـەیاندە سەر شەقام. یەک دوو نەفەر چاویان پێم کەوت، زۆریان هات و هاوار کرد. کێ وای لێ کـردووم، گوتم تکایە مـبە‌نە‌وە مـالێ، جارێ کـاتی ئەوە نیـیـە. دە
پازدە رۆژێک دەبوو لە مـــاڵێ ، دەرێ. بەهێی دۆستێکەوە زانیم لە تەنیشت ماڵی نازێ شاییە. خێرا ڕیشم تاشی و خۆم رِازاندەود. لەبەر ئاوێنەکــە تەمــاشــای خــۆم کــرد دەتگوت تازە لە دەست عیزرائیل هە‌لاتووم. بە شە‌لە‌شە‌ل خۆم کرد بە حەوشەی شاییدا. نازێ لەبەر هیوان مات و مە‌لوول دانیشتبوو ، سەیری داوەتی دەکرد. گۆنا سوورەکەی ﺯەﺭﺩﯼ ﭘﺎﯾﯿﺰﯼ ﻟێ ﻧﯿﺸـﺘﺒﻮﻭ. ﺗﺮﯾﻔﻪﺗﺮﯾﻔﯽ ﺟﺎﺭﺍﻥ ﻟﻪ ﭼﺎﻭەﮐﺎﻧـﯿﺪﺍ ﻧﻪﺩﻩﺑﯿﻨﺮﺍ.
بزە و خەندە شیرینە‌كە‌ی سەر لێوی تۆرابوو. كە چاوی بە من كەوت ڕەنگی هێندەی دیکە هە‌ڵبـزرکـا. لێموی کـرۆشت و خـۆی کـرد بە ژوورێدا. منیش ئاورم گرت. خۆم پێرانەگیرا. بێ ئەوەی کەس پێم بڵێ، تێمهەڵکرد…
دڵی دانیشتوانی قاوەخانەکەم هێنایە جۆش، هەمـوو هاودەردییان دەگەڵ من و چاویان لە حەمە و ئەحە دەکرد. ودک ئەوەی پێیان بلّیێن بە‌زە‌یی‌تان
بەو عــاشـقــە دڵ ســووتاوەدا بێت. بەڵام ئەوان خـۆیـان گـیێل دەکـرد و وەک دەگەڵ ئەوانیشم نەبێ وابوو ، پاشان گرژم کرد:
شاعیرێکی مسکینم، بۆ بەندان دانامێنم بۆیە کەوتمە سەر و پێت، بە زمانی خۆش بتدوێنم
لە تۆی کە‌ژاوە‌دا بێت، قەد لە قەدی دە‌هاڵێنم
بە زۆر بێ، یان بە خوایش، دێم لە باوکی دەستێنم بیست و دوو لانکی پێ بێ، هەمووی بۆ ڕادەژێنم وەک ماینێ شێخ خەزاڵێ، دەیبەم و دەیڕفێنم حەمە و ئەحە خۆیان پێ نەگیرا ، بە تووڕەیی وەدەرکەوتن. شەوێ ئاوری ئەوین هەڵیگرتم، بەرەو جێیژوان وەڕێکەوتم. مـاڵی نازێکەتبـووە قـەراخ ﺷﺎﺭ ، ﻟﻪ ﺩﻭﻭﺭﺩﻭﻩ ﺑﻪ ﺩﻩﻡ ﺷﻨﻪﯼ ﺑﺎﻭﻩ ﻧﻪﺭﻡ ﻧﻪﺭﻡ ﺗﯿﻢ ﻫﻪڵﮑﺮﺩ:
بەهار دێت و گوڵ دەڕوێت، گیانە تۆ سەرێکم لێ نادەیت سێو پێگەیی نەهاتی گیانە کە لیمۆت زەرد بوو وەرە نەخۆش کەوتم نەهاتی گیانە وادەی گیان کێشان وەرە دەنگم دەگەڵ تریفەی مانگەشەو تێکەڵ دەبوو. شێتانە سەری لە تاوێرە بەردەکانی مـاڵی نازێ دەکوتا ، تاکو ئەم لەمپەرد بەدقەواردیە لە مـابەینی ئێمە لابەرێ. بێگومان نازێش گوێی لە دەنگم دەبوو ، لە لایەکەوە هەستی بە نزیکی من و خۆی دەکرد. دەیزانی من بۆ ئەوە گـۆرانی دەچرم، دەروونی هە‌ڵقرچاوی هێور دەبۆوە. دەبوو بێتە حەوشە لەسەر دیواردوە پێم ڕاگە‌یە‌نێ بووە قەت ناتوانم لێکیان جیا بکەمەوە. تەنانەت خۆشم لێم تێک چووە،
نازێ گــۆرانیــیــە یـان گــۆرانی نـازێ. خــە‌ڵکـیش هەروا. زۆربەیان من بە
ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﯿﻪﻭﻩ ﺩﻩﻧﺎﺳﻦ، ﻫێﻧﺪێﮐﯿﺶﮐﻪ ﻣﻦ ﺩﻩﺑﯿﻨﻦ ﻭﻩﺑﯿﺮ ﮔﯚﺭﺍﻧﯽ ﺩﻩﮐﻪﻭﻧﻪﻭﻩ.
ﺯﯙﺭ ﺟﺎﺭ ﺑﯿﺮﻡ ﻟﻪﻭﻩ ﮐﺮﺩﯙﺗﻪﻭﻩ ﻫﻪﺭ ﭼﺎﮐﺘﺮ ﺑﻮﻭ ﻭﺍﯼ ﻟﯿﯿﻬﺎﺕ. ﺭەﻧﮕﻪ ﺋﻪﻭ ﺟﯚﺭﻩ کە شیاوی نازێ بێ نەمـتوانیبایە ژیانێکی خۆش و تێر و تەسەلی بۆ دابێن کەم. کێ دەڵێ نازێ ئێسـتـا بەخـتـە‌وەر نیـیـە. دەی مـە‌گین لەوە زیاتر چیم دوێ؟ دڵم دێتە جواب دەڵێ: خۆ تۆ خۆت نەتدیوە. کێ دەڵێ نازێ ئێسێتا بەخــتــە‌ودرە؟ کێ دەتوانێ ئەوە بســە‌لێنێ ئەگــەر هی تـۆ بایە بەخــتــە‌وەر نەدەبوو ؟ خـۆ تۆ بریارت دا ، دەست لە هەمـوو شت هەڵگری. ئەوەی ئەوان پێبێ هەڵوێست بگرێ، ببێتە هەموو شت.
ه‌گ کوێراییم دابێ. خۆ ئەوە نازێیە لە نێو ماشێنەکە دانیشتووە. چاوی
بریوەتە چاوم. ئەوە لە کـــەیەوە خـــەریکی چیـم؟ لە پڕ زرمـــەی دایرە و دەنگێکی بەسۆز و کەمێک گڕی نێرانە ، سەرنجی هەموو موسافیری نێو ماشێنەکەی بۆ لای خۆی ڕاکێش کرد…
هر ئە‌منم ئەو کەسەی، ژینی بۆ تۆ ماوە
حەز لە كەس ناكەم من قەت، تاكو دونيا ماوە هر تۆی قسەی عیشم، بە دڵ دە‌تپە‌رە‌ستم تۆی تەنیا تەکیەگای، شیعر و هەڵبەستم بە یادی دوو چاوت، وەڵا بێ مەی مەستم بە خوا بێ مەی مەستم…
بەبێ ئەوەی کــەس داوای گــۆرانی بـکات یەک لە دووی یەک دەیـگوت.
حـە‌زێکی زۆر نـادیار لە چاوە‌کـانیـیـە‌وە شـە‌پۆلی دددا ، چیـرۆکی ئەوین و خولیایی بە گوێدا دەچریاند ، سەر بە هۆردەی خەمێکی خەست و کۆنکە لە قوربانت بم چاوی چاوم لەسەر تۆزۆریان لێ داوم وام زانی خەڵات کراوم بۆ تۆرت کرد بۆ تۆریای ﮔﻮڵﻢ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﭼﯽ ﺗﯚﺭﯾﺎﯼ لەپر زرمەیەک لە بناگوێم هەستا ، بەرچاوم تاریک بوو ، سێ چوار کەس وەبنیان نام، هەر مست و شەق بوو وەک بارانە وێم دەکەوت. شایی شێوا.
ژنان بە زیق و هۆڕ خـۆیان کـرد بە ژوورێدا. خـەڵک بە زۆر لە بن چنگیـان دەرەیێنام. نەرِاندم، ئەی هاوار خـەڵکینە! خـۆ من رِقم لێی نـیـیـە ،خــۆشم ﺩەﻭێ، ﻟە ﻛﻮێ ﻭ ﻛەﻯ ﺧﯚﺷەﻭﯾﺴﺘﯽ ﺗﺎﻭﺍﻥ ﺑﻮﻭە. ﺟﮕە ﻟەﻭەﺵ ﺗﺎﻭﺍﻧﻢ ﻧﯿﯿە. بۆ دەمکوژن، ئەی هاوار! ئەگـەر بشـکوژرێم هەر خـۆشم ویسـتـووە و خـۆشم دەوێ. تەنیا بۆ ئەو دەژیم، ئەم دونیایەم لەبەر ئەو پێخۆشە. ئەحە و حەمە سیـمرٍ سیـمرٍ بۆم دەهاتن. دەیانگوت: ئەوە حەیات نیـیـە ، هەتیـوە حـیزە.
دەتکووژین. خەڵکەکەش ببوونە لەمپەر. بە قوونەشەڕ منیان بردە دەرێ.
ئیـتـر ئـەوە ئاخـر جـار بوو نازێم دیت. ئەگـەر دەمـزانی وا دەبێ، بشـیـان کــوشــتــایەم، لەو دەرک و بانە دوور نەدەکــەوقەوە. نازێ وەک بەردێک بکەوێتە ناو گۆمێکەوە، شرت و گوم بوو. دوای ماوەیەکی زۆر زانیم بەزۆر داویانە بە شـوو. بەڵام ئێسـتـاش بۆم ڕوون نەبۆوە چۆن و بە کێ و لەکـوێ.
قـە‌تیـشـم نەزانی. لەوە بەدوا من و دایرە‌كـە‌م بووینە قـە‌لە‌نددر. كـە‌وتیـنە
گەڕان، شار بە شار و دێ بە دێ. هەموو جێیەکی بە شوێندا دەپشکنم.
دەنگ هەڵدەبرم، نـازێ دێنمەوە بەر زەینم. قـسـەی بۆ دەکەم. باسی دووری و خەمەکاغی بۆ دەگێرمەوە. بۆم دەشنێتەوە ، دەڵێ: ئێمە هی یەکێن، هی یەکـبـوویـن و هەر دەگەینەوە بە یەک. جـار جـاریش بە نازەوە لـیّم دەتۆرێ،
ﮔﯚﺭﺍﻧﯽ ﺑﯚ ﺩەﭼﺮﻡ ، ﺋـﺎﺷﺘﯽ ﺩەﮐەﻣەﻭە. ﺑﯚ ﻣﻦ ﮔـﯚﺭﺍﻧﯽ ﻭ ﻧـﺎﺯێ ﻭەﮬﺎ ﺗﯿێﮑەڵاﻭ سەرکەش و تۆڕ ، لە چاویدا پەلی دەهاویشت و سمکۆلانی دەکرد. دوو سێ نەفەر دەستیان بە گیرفاندا کرد پووڵی بدەنێ، ئەو گوتی: «نا پێویست بە پووڵ ناکـات. ئەوڕۆ بۆ خـۆم بوو ، ئەمـرۆ هەمـووتـان مـیـوانی خـۆمن. هەڵی گرن بۆ جارێکی تر. »
بەفرانباری ١٣٧٦ (١٩٩٧/١)
ﺩەﺭﻭﻭﻧﯿﺪﺍ ﭘﯚﻧﮕﯽ ﺧﻮﺍﺭﺩﺑﯚﻭە ، ﺟﯿﻨﮕﻠێﯽ ﭘێ ﺩەﺩﺍ ﻭ ﺩەﯾﻬەﮊﺍﻧﺪ. ﺋێﺳﺘﺎ ﺑﻪﻫﯚﯼ سۆزی دەنگی گۆرانییەوە چەشنی کوێرەکانی بەهاران دەتەقییەوە.
ئەرێ وەی وەی وەی قیتیی گوارد جۆلانێ مەیلی جارانت کوانێ وەرە دەستم لە مل كە با عالە‌م پێ بزانێ ﮔﺮﺗﻢ ﺩﻭﻭ ﻣﺎﭼﻢ ﻟێ ﺳﻪﻧﺪ لە راستەی خیابانێ چون لە سەرم لازم بوو وەک ڕۆژووی ڕەمەزانێ لە نزیک شاری مـوسـافـیـرێیک هەرای کـرد کـاکی شـۆفـیێر لە تە‌نـیـشت ساردخانە بۆمان ڕاگرە ، دادە‌زین. ژن و پیاوێک و منداڵێکی چوار پێنج سالانە چوونە خوارێ. ئافرەتەكە تا ددست هە‌ڵێنی کەڵەگەت، سپی پێست و کێل گەردن. جووتێک گوارەی مەنگۆڵەدار ، پیرۆزەی شین پێوە لە گوێیدا بوو. خاڵێکی رِهش بە قەت تاقرِانییەک بەپەنا بەڵگی گوێیەوە لێی ببووە نەخش. چاو و برۆ ڕەش و کەوانی، پرچە ڕەشـە درێژەکـەی وەک دوو مـاری ڕەش لە ژێر لەچکەیەوە سـەری وەدەرنابوو. لە جـوانی خـودایی لە هیچ شتیێک بێ بەش نەبوو. ماشێنەکە کەوتەوە رێ. ئەو لەبەر خۆیەوە گوتی:
تۆ تەمـاشـات کـرد ، دەتـگوت لیـرەیە. تۆ بلّـیێی نازێ نەبێ! ؟. لەسـە‌رەخـۆ دایرەکەی لە پرێسـکەکەیەوە پێچا. گنجەکـانی نێبو چاوانی بە تەواوەتی ڕەوی بۆوە. لـچـە ئـە‌ســتــوور و گــۆشــتنەکــە‌ی هێندێک داچۆڕابـوو. ددانە
ﺯەﺭﺩەﮐـﺎﻧﯽ ﻭەﺩﯾﺎﺭ ﺧـﺴـﺘـﺒـﻮﻭ. ﺳـﻤـﯿـڵـە ﺑﺎﺑﺮﯾەﮐـەﯼ ﻫـەﺭ ﺑﺰەﯼ ﺩەﻫﺎﺕ. ﺯۆﺭ جـیێلّـتـر لە تەمـەنی دیاری ئەدا. حەز و هیـوایە‌کی بەرز وەک ئە‌سپـێکی دوو ســاڵێک ددبوو بـاوکی دابوویە ددست ئەم کــوێیرە. زۆر ئـاوایی دوور و نزیک گـە ڕابوون. داوای سـە رفـتـرە ، بە رات و خـە رمـان لـۆغـە یان کـردبوو ،
خەڵکیش بە گوێرەی توانای خۆیان لە زۆر زۆر و لە کەم کەمیان دابوونێ.
چاوسـاغـەکە ئەوەی بە تاقـیکردنە‌وە بۆ ڕوون ببـۆوە ، ئەگـەرکـو کە‌سـیێک ئەندامـیێکی هەسـتکردنی لەشی نقـوسـتـان بێ ، لەبری ئەم نـوقـسـتـانـیـیـە ئەندامێکی تری بەهێزتر دەبێ. کوێریشکە چاوی نەبوو ، گوێی زۆر سووک بوو. تەنانەت سـریـوەی بزووتنی گــەڵاشی دەژنەوی. ئـاوڕی دایەود، دیـتی پیاوێک دووسەت گەزێکیان لێ دوورە «هیچم بۆ بەدی ناکرێ مەلا ، لێمان ﺩﻭﻭﺭە» ﮐـﻮێﺭەﮐﻪ ﻟـﯿێﯽ ﺗﻮﻭڕە ﺩەﺑێ ﻭ ﭘێﯽ ﺩەڵێ ﮐـﻮێﺭﺍﯾﯽ ﺩﺍﺑێ، ﺧﯚﯼ ﮐـﻮێﺮە ئەو چی.
ﺩﻭﻭ ﻫﺎﻭﺭێ، ﺑـﻪ ﮐــﺎﻭەﺧــﯚ ڕێـﯿــﺎﻥ ﺩەﺑﺮﯼ. ﺩەﻧﮕﯽ ﮐــﻮﺗﻪ ﮐــﻮﺗﯽ ﮔــﯚﭼـﺎﻧﯽ کوێرەکە ، مێسیقایەکی سر بوو ، ئاگری دنیای لە جۆش و خرۆشی مندالانەی چاوساغـە‌کـە‌ی دادەمرکـاند. ئەمـە تەنیـا گـە‌مـە‌یە‌ک بوو جـارجـارە بە دزی کوێرەوە دەیکرد. چاوی نووقاند. دەیویست بزانێ کوێر چۆن بە بێ چاوسا غ بە ڕێدا دەڕوا. هەرەکی بوو بزانێ ئەگـەر ئەویش خێی کوێر بکات، گـوێی باشـتـر دەبیـسـتێ. هەست بە بوونی ئەو ڕێبوارە دەکـات. چاوی نووقـاند و ﮔﻮێ ﻗـﻮڵاﻍ ﺑﻮﻭ ، ﺑﻪڵاﻡ ﻫﻪﺭ ﭼﯿـﯿﻪﮐﯽ ﮐـﺮﺩ ، ﻫﯿـﭽﯽ ﻟﯽێ ﺣـﺎڵﯽ ﻧﻪﺑﻮﻭ. ﻟﻪﻧﺎﮐﺎﻭ کەوتنە ناو قوڵکێکەوە، دەمەو ڕوو کەوت بە عەرزیدا، کوێریش لە سەری تخـیێڵ بوو. بەشی ئەمـجـارەی، سێ چوار سـیـخـورمـە و جنێـوی تەڕ و دوو قەفە گۆچان بوو. بەرددەستی و سەر ئەژنێکانی دامـاڵکان، دەزوورانەوە.
ﮐﻮێﺭ ﺧﯚﯼ ﺩەﺗەﮐێﻨێ ﻭ ﭘﯿﺘﯽ ﺩەڵێ ، ﻫەﺗﯿﻮە ﺳەﮔﺒـﺎﺑە ، ﺋەﻭە ﺩﻭﻭﺑﺎﺭە ﺧەﺭﯾﮑﯽ کایە و گـەمـە بـووی، بۆیە لە رێیـە‌کـە لاتداوە. ئـا بزانە ئەو رێیبـوارە زۆری ماوە بانگاتێ، کێیە. چاوساغـە‌کە ئاوری دایەوە ، دیتی کابرا دەستی لە پشت خـۆیەوە هەڵپێکاوە، سەری داخسـتـووە بە هێوری بەرەو ئەوان دێتە پێـشــە‌وە. «مـەلا جلە‌كـانی بەری زۆر پاک و خـاوێنە ، لە خـەڵکی دێە‌ـات
## یلان
نووچ. نابێ نا! ئەمە کارێکە کەس نەبیستوو و کەس نەکردوو. جا چۆن وا دەبێ؟ با هەموو کەسـیش وا بڵـیّت. ئەگـەرکـو ئەم قـسـە‌یـە‌ش رِاست بێ و لەگـهۆ هەمـوو کەسـدا وابووبێ، خـۆ لەگـەڵ تۆ وا نەبووە. ناا نا قـە‌ت دڵم بەرایی ئەم کـارە نادات. من بۆ ئەوە بەم گـەرمـایە زەحـمـەتـی ئەم سـەفـەرە دوور و درێژەم خسـتۆتە بەرخۆم، خەڵکی بەم بەرگە نوێیەوە مـتـمـانەیەکی ﺯﯾﺎﺗﺮﻡ ﭘێﺑﮑﻪﻥ. ﻗﺴﻪﻡ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟێ ﻭەﺭﮔﺮﻥ. ﺑﻪڵﻡ ﺷﺘﯽ ﻭﺍ ﻧﻪﺑﻮﻭە ﻭ ﻧﺎﺷﺒێ. ﻟﻪ
ﺯﯙﺭ ﮐﯚﻧـﻪﻭە ﻟﻪ ﭘﯿﺮ ﻭ ﮔﻪﻭﺭە ﭘﯿﺎﻭﺍﻧﻪﻭە ﺋﻪﻡ ﻗـﺴﻪ ﻧﻪﺳـﺘﻪﻖ ﻭ ﺑﻪﮐﺎﮐﺎﻻﻧﻪﻣـﺎﻥ ﺑﯚ براوەتـە‌وە ،هـێنـدە و رێکـوپـێکـن، دەبێ بە ئـاوی زێبرِ
بنووسرێنەوە. مەگین خوا بۆ خێی بزانێ هەوەڵجار کێ و لە کوێدا بەکاری هێناون، پشـتاوپشت هاتوون، تا ئەمڕۆكە. لە هەموو سەردەمێكدا چەشنی یاسایەکی پیرۆز لە کاریان کردوون، ئیێسـتا چۆن دەکرێ چاو لە حـاندیان بنووقـیێنم، خێیان لێ نەبان کـەم. سـەیر کـە‌ن «سەرچاوەیەک کـە ئاوت لێ ﺧﻮﺍﺭﺩﺩﻭﻩ ، ﺑﻪﺭﺩﯼ ﺗﯿﯿﻤـﻪﻫﺎﻭﻩ» «ﮐﻪ ﻧﺎﻧﺖ ﺧﻮﺍﺭﺩ ، ﻧﺎﻧﺪێﻧﻪﮐﻪ ، ﻣﻪﺩﺭێﻧﻪ» ﺯﯙﺭ شتی ترکە دەتوانم بۆ نەکردنی ئەم کارە پشتیان پێ ببەستم. ها ! خوێنەری هێن اێیێن چیێن چیێن چیێن چیێن بیر دەکەنەوە، پێتان وایە هێندە گە‌وجم ڕدنگە
کاری وا بکەم. قەت شتی وا نەبووە و ناشکرێ.
کــوێر و چاوســاغــە‌کـە‌ی کـە مـێـرمنداڵێکی دە دوزادە ســاڵانە بوو ،تازە
خـــە‌ریـک بـوو گــوندە‌کـــە‌یان بەجێ دهێــشت. ه بە تەواوی دارودردخــتـە‌كــانـی بەر ئـاواییــان لێ نـەدیو نـە‌كــە‌وتـبــووِ ، کــوێرە‌كــە لە
چاوساغـە‌کە‌ی ڕادە‌خوڕێ: «ه‌تیوە بزانە ئە‌وە‌ک‌ێیە بە دوومـانە‌وە؟» ئەو خێریان بنووسێ و لە شەڕی شەیتانی لەعین بیانپارێزێ. غـەریبە پرسیاری کرد: «مەلا! تـۆ شەرع و حە‌دیس‌یش دەزانی؟» کـوێر وەلام دەداتەوە ، بەڵێ!
بەڵێ دەزانێ. قـورئانی بە تەفـسیـردود لە خزمەت مەلا سـادق، لە مزگەوتی سوور خەتم کـردووە. مـەلا سـادق فـە‌قـیّی زۆر بوون، کـە بۆ خـە‌قـی قـورئان
چۆتە خزمەتی ، ئەویش وەک فەقیێیان تا نۆرە دەرسی گەیوەتێ ، گوێی لێ ڕاگرتوود. شارەزایی لە حەدیس و شەرعیش هەیە. غەریبە دەڵێ ڕێگەیان ﺩﻭﻭﺭە ﻭ ڕێگەی ﺩﻭﻭﺭﯾﺶ ﺑـە قـسـە نەبێ نابڕێتەوە. ئەگـەر کـوێرەکـە ئیـزنی لەسەر بێ پرسیـارێکی لێبکات. کوێرەکە لە زوویەکەوە بە تەمـابوو ئەو پیـاوە خـیێـرێکی بداتێ. لە دەرفـە‌تـیێک دەگـە‌ڕا دڵی نەرم کـا و ئەوەی پێ بسـە‌لێنێ کە مـە‌لایە‌کی لایق و مـوسـتە‌حـە‌قـە ، لەسـەر هەمـوو کـەس فـە‌رِزە
خێری بداتێ. کوێرەکە ئەم قسەیەی پێ خێش بوو ، وتی لە خزمەتی دایە.
غەریبە «مەلا شەیتان بۆخراپە ؟» کوێرەکە بە سەرسووڕمانەوە پێی وت،
ئەی بێ قەزا بی. جا چۆن ئەوە نازانی! چونکە بێ ئەمری خوای تەبارەک و تەعـالای کـردووە. سـوجـدەی نەبردۆتە بەر حـە‌زرەتی ئـادەم ، خـواش تـۆقی نەحلەتی کردۆتە ملی. ئەشێ ئینسان هەمیشە لە خوای گەورە بپارێتەوە کە لە شەڕی شەیتان بیپارێزێ. کاری شەیتان کەڵکەڵە کردنی مرۆیە بۆکاری خراپ و گوناح. بەڵام ئێمە نابێ بکەوینە داوی و بە قسەی بکەین. چونکە بەرەو هەڵدێرمان دەبات، دوچاری ئاوری جەحەندەمان دەکات. «ئەی ئەگەر بێنمونی بێنمونی کـردین، چی ؟ » کـوێرەکـە دەڵێ جـا برالە شتی واکێ بیستوویەتی وکێ دیتوویە. کاری وا قەت نەبووە و قەتیش نابێ.
غەریبە بە کوێرەکەی وت دەزانێ ئەو بۆ ڕووی لەم ئاواییە کردووە ، خزم و کەسی لەوێ زۆرە، دەستەنگە. قەرزێکی لە سەرە. بەیانی وادەیەتی دەبێ بیداتەوە. نیشیەتی. دەستی بە هیچ کوێیەک رِانەگەیشـتووە ، بە ناچاری ڕووی کردۆتە ئێرە. لێرەش دەسبەتاڵ گەڕاوەتەوە. کوێرەکە «خوا ناهومێدت ناچێ، ددوڵەمەندە ، کەوشەکانی تازەیە ، ڕەنگە خێرێکیشـمان بداتێ» کوێر ئەم قــســە‌یـە‌ی بە کــە‌یفیێ بوو ، بزەیەکی تـالێی دە‌کــە‌وێتــە ســەر لـیێـو. بە
چاوساغەکەی دەڵێ ئافەرین، هەمیشە ئاوا ورد سەرنج بداتە شت. دەبێ کاغەز بە سپییەتی بخوێنێتەوە. دەگەنە سەرکانی و ئاوێک، چاوساغ بە کـوێرەکـە‌ی وت: «مـەلا تـوونیـمـە ، ئەمـپۆ زۆر گـە‌رمـە ، نەچینە سـەر ئەم کانییە ، چۆڕێک ئاو بخۆینەوە و بڕێکیش خۆمان فێنێک کەینەوە ، با ئەو پیاودش مانگاتێ» پاش قەدەرێک غەریبە دەگاتە حاندیان، ئەویش لادەدا ،
پاش سلاو و ماندوو نەبوونی دوو سێ شڵپ ئاو دەکا بە دەموچاویدا و دوو مــســتــیش دەخــواتەوە. ئـە‌وجــا سێ بە سێ بە پێی یەک وەرێ دەکــەون.
چاوسـاغـە‌كـە زۆری پێ خـۆش بوو لەم ڕێیـە‌دا هاوسە‌فـە‌رێکی تـریان هەیە ،
دەتوانێ لەگەڵی بدوێ و پرسیاری لێبکات. دنیا تاریک و بێدەنگی خۆی بشکێنێ، کـوێرە ، کـەم دوێ بوو ، جـارجـارەیەک لە نێـو ڕێدا پرسـیـارێکی لێدەکرد، تەنیا بە ئا یان نایەک قسەکەی دەبڕیەوە. لە کابرای پرسی خاڵە تۆش خەڵکی ئەم ئاواییەی. غەریبە وەڵامی داوە زوو خەڵکی ئێرە بووە ،
دەمێکە ماڵی چۆتە شار. کارێکی بووە ، بۆیە هاتۆتە ئێرە ، ئێستێ دەیەوێ بگەرێتـەوە بۆ شـار. لەسەرەخـۆ لە چاوسـاغەكە دەپرسێ، ئەی کـوڕی باش ئێوە بۆکوێ دەچن. کوێرەکە وەڵام دەداتەوە بۆ خێر هاتوونە ئێرە. گەرەکیانە ئەم دوو سێ ئاواییەی تریش بگەڕێن. بزانن خـوا چیـیان بە نـسـیب دەکـا .
غـەریبـە پیـاوێکی ڕدزاشـیـرین و جـوانـچـاک بوو ، لەبەر خـۆیەوە هەر ورتە
ورتی دهات، وا دیار بوو لەگەڵ خۆی کەوتۆتە ڕاوێژ. لە کوێرەکەی پرسی: «مەلا ئەمساڵ ویشکە ساڵە ، بەروبوو باش نییە ، کوا خەڵک خێر دەکەن؟»
ئەو پێی وایە وەرزێر لە خۆیدا چاوچنۆکە ، لە سیـاساڵێکی ئاوادا پێی وا نیییە دەستی بچێتە خێر و خێرات. کوێرەکە وەڵامی دایەوە ڕاست دەکا ،
ساڵەکەی خراپە ، خۆ قەرزیان لەسەر کەس نیییە ، هەر کەس لە هەمبانەی خۆی گوێز دەبژێرێ. بە گوێرەی تـوانا شتێکیان داونێ، مـاڵیـان ئاوا. خوا کـوێرەکـە بە دەنگێکی بەرز پێکەنی وتی: «بە خـوا سـەیرە! کـوڕە بـابم لە کاری خێر، یەک و دوو ناکرێ. ئەوە ڕەحمـانە ، بە قـسـەی بـکە» غـەریبـە دەست دەبا بۆگـیرفانی، پێنج قڕانەکەی دەردێنێ دەیدا بە کوێرەکە. دەڵێ ڕەنگە ئەوجـار ئاسـوودە بێ شەیتـان دەسـتی لە کـۆڵ کـاتەوە. چونکە تاقـە شاییەکی پێ نەماوە ئیتر بیداتێ. کوێرە پووڵەکە وەردەگرێ و دەیخاتە ناو ﮔﯿﺮﻓﺎﻧﯽ، ﺩەڵێ: «ﺧﻮﺍﮐەﺭﯾﯿﻪ ، ﺳەﺭﯼ ﺑێ ڕۆﺯﯼ ﻟﻪ ﮊێﺭ ﺧﺎﮎ ﺩﺍﯾﻪ» .
سێ هاوڕێ گـە‌یشـتبـوونە نیـوەی ڕێ، شیـو و دۆڵێ بوو ، پیـاو زدندە‌قی دەچوو. ورتە ورتی غـەریبە دەگەڵ سیرە سیرەی دەنگی سیسـرکە و کوتە ﮐﻮﺗﯽ ﮔﯚﭼﺎﻧﯽ ﻣﻪﻻ ﺋﺎﻭێﺘﻪ ﺩﻩﺑﻮﻭ . ﮐﻮێﺮﻩ ﺑﻪ ﭘێﮑﻪﻧﯿﻨﻪﻭﻩ ﭘﺮﺳﯿﺎﺭ ﺩﻩﮐﺎ : «ﻫﺎ !
برالە ، دەی شـە‌یتـان ئەوجـار دەڵێ چی!» ، «خـۆ تۆ خـۆت وتت پووڵم پێ نەماوە ،ئەوجار چمان دەدەیتێ؟» غەریبە وتی: مەلا چت لێ وەشارم. ئەوە دیســان ددمـێکە سـەری خـسـتـۆتە سـە‌رم، دەڵێ ئـەو مـە‌لایە کـوێر و هەژارە
«دەی دەی بە قـوربانت بم» هەمـوو کـەس خـیێری پێ دەکـا و مـوسـتـە‌حـە‌قـە
«ﺩەﯼ ﺩەﯼ ﻟە ﺳـەﺭﺕ ﮔەڕێم» قەت ﺩﺍﻧﺎﻣـێنێ و پێویســتﯽ بە پـووڵ نیـیـە ،
ئەوەی پووڵی پێیە لێی بستێنە ، ڕووتی کە. مەلا بە پەشۆکاوییەوە دەڵێ:
نا؛ نا؛ برالە بە قـسـەی نەکـا ، ئەوە شە‌یتـانە. دوچاری ئاگـری جـهە‌ندە‌می دەکات. غـەریبە دەست دەبا بۆ گیـرفـانی، گـوێزانێکی سـە‌رتاش دەردێنێ،
دەڵێ: برالە! بە خوا تا ئێرە بە قـسـەی کـردووە ، ئەمەشی بە قـسـە دەکـا و خۆی پیاوخراپ ناکات. خۆشت فتوات داوە ، چ رِهحمان بێ، چ شەیتان.
غەریبە دوو زللە و شەپێک دەسرەوێنێتە چاوساغـە‌کە ، ئەو دەزیقـیێنێ و مەلا بە‌جێدهێلێ. غـەریبە گوێزانە‌كە‌ی ددنێتە سەر ملی مەلا. لە‌سە‌ردخۆ دەست دەکــا بە نـاو گــیــرفــانـی باخــەڵی مــەلادا، ئەوجــار یەکــە یەکــە ﮔﯿﺮﻓﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ…
نەکـا» غــەریبـە لە درێژەی قــسـەکـانیـدا دەڵێ: لە چاو خـۆیەوە چاو لەوان دەکـات، رەنگە ئەوانیش وەک ئەو دەسبـەتاڵ گەرابێتنەوە، یان چی وایان پێ نەدابن، ئەگەرچی ئێستێ لەو کاتەدا خۆی لەوان زۆر موحتاجترە، ئەوە ماودیە‌كە شەیتان دنە‌ی دددا و دەڵێ: پێنج قران بدە بەو مەلایە. ئەو لە تۆ ه‌ژارترە، موستە‌حە‌قە. ئێستێ نازانێ بە قسسەی بکات یان نا. کوێرەکە
«بەڵێ! بەڵێ بە قــسـە‌ی بکە ،ئەوە رِهحـمــانە ، کــاری خـیێـر ، یەک و دووی ناوێ». غەریبە پێنج قڕان لە گیرفانی دەردێنێ و دەیدا بە کوێرەکە. ئەویش ﻭەﺭﯾﺪەﮔﺮێ ﻭ ﺩەﯾﺨﺎﺗە ﺗەﻧﮑەﯼ ﮔﯿﺮﻓﺎﻧﯽ.
سێ هاورێ لەسـە‌رەخـۆ بە پێی یەک ، دەرۆیشتن. غـەریبـە لەبەر خـۆیەوە هر ورت‌ه ورتی ددە‌ات. ک‌ـوێرد‌ک‌ه لێی ددپرسێ، برالە ئەوە لەبەر خـۆیەوە دەڵێ چی ؟ دەنگ هەڵێنێ با ئەوانیش گوێیان لێ بێ. غەریبە وتی: مەلا چت لێ بشـارمـە‌وە ، شەیتـان دەست لە یە‌خـە‌م ناکـاتە‌وە ، دیسـان دەڵێ ئەم مەلایە کوێر و هەژارە. بەو گەرمایە لە شارەوە بەم توڵفەوە بۆ خێر هاتۆتە ئێرە. ڕەنگە چی وایان پەیدا نەکردبێ. پێنج قـڕانی دیشی بدەیە. ئەویش دەڵێ بیست تەن قەرزدارە ، بەیانی وادەیەتی دەبێ بیداتەوە ، تاقە تەنێکی پێیە. کوێرەکە : «خوا گەورەیە. خۆی ئەڕحەمەڕڕاحمینە ، برالە بە قسیەی بکە. ئەوە ڕە‌حم‌انە» غـە‌ریب‌ه دەست دەبا بۆ گـیـرفـانی، تە‌ه‌نێک دەردێنێ دەیدا بە کوێرەکە و دەڵێ پێنج قڕانی بداتەوە. کوێرەکە دەست بە پووڵەکەدا دێنێ، پاش ئەوەی کــە لێی دڵنیــا دەبێ، دەیخــاتە تەنکەی گــیــرفــانی باخەڵی. لە گیرفانی پانتۆڵەکەی پێنج قڕانییەک دەردێنێ و ددیداتەوە بە غەریبە. پاش ماوەیەکی تر چاوساغەکەش گوێی لە ورتە ورتی هاوڕێکەیان دەبێ. کوێرەکە بە پێکەنینەوە دەپرسێ: «ها برالە ، دیسان چییە؟» غەریبە لەسەرەخـۆ دەڵێ: مـەلا چت لێ بشـارمـە‌وە، دیسـان شـە‌یتـانـە دەسـتی لێ هە‌ڵناگرێ. پێی دەڵێ تۆکارت بەو پێنج قرڕانە مسێگە‌ر نابێ، ئەو مەلایە
ه‌ژارە، ئەو پێنج قـــرانە‌شی بدەیە. بە‌شکو دە‌ردێک لەو ددوا بکات.
نا! نا! نابێ ، شـتی وا نەبووە و ناشبێ. ئەمـە کـارێکە کـەس نەکـردوو ،
کەس نەبیستوو. وا چاکە ئەمشەو بە بەرچاوی هەموویانەوە خۆم نەخۆش خەم، خێم بێنمە حاڵی جاو ، خۆ لەم کارە بپارێزم. دواتر کە لێیان پرسیم،
دەڵێم خۆم نەمتوانی. کەسێکم لەبری خۆم بەکرێ گرت…
پووشپەری ۱۳۷۸ (۱۹۹۹/۷)
## پیر ست
| 7 |
|--------------------------------------|
| 1 |
| 24 … |
| ئۆغـــر |
| ئەو پیـاوەی هاتبـوو لە بەهەشت ممرێ . |
| 40 . |
| ميوان |
| تەنیـا . |
| چاوەڕوانی |
| سەیتەرە |
| 72 . |
| 73 . |
| 85 . |
| 95 . |
| خەونەکانی ئیقلیمی با |
خەونەکانی زولەیخا
-
حكومەتی هەرێمی كوردستان وەزارەتی رۆشنبیری بەڕێوەبەرێتیی گشتیی رۆژنامەنووسیی و چاپ و باڵوکردنەوە بەڕێوەبەرێتیی چاپ و بڵوکردنەوەی سلێمانی
خون کانی زولە‌یعا بەرێوەبەرێتیی جاب و بلاوکردنەوەی سلێمانی
۲۰۰۹ سەرپەرشتیاری گشتیی مە‌مە‌د کوردۆ خەونەکانی زولەیخا ناوی نووسەر: ئەحمەدی مەلا بابەت: شیعر نەخشەسازیی: بەرگ و ناوەوە: ئەکرەم محەمەد پیتچنی: نووسەر ه‌لە‌چنی: کارزان عەبدوللا
–سەرپەرشتیاری کتیب: ئەکرەم محەمەد ئەمین تیراژ :۵۰۰ ژمارەی سپاردن: (۱۹۰۹)ی سالی ۲۰۰۹ی وەزارەتی رۆشنبیریی دراوەتێ چاپخانە: شقان
- نرخ: (۲۰۰۰) دینار بەڕێوەبەرێتی چاپ و بڵوکردنەوەی سڵیمانی ناونیشان: سلیمانی– گردی ئە‌ندازیاران ژمارەی تەلەفۆن ٣١٨٠٩٩٤
ﺧەﻭﻧەﮐﺎﻧﯽ ﺯﻭﻟەﯾﺨﺎ
شیعر ئەحەدی مەلا
## پێشەی قەسیدەی یەکەم
فیکرەیەکی سەرەتاییە، بەڵام شیعرییە لە مانا تایبەتییەکانیدا. سنوور لەنێوان ماددەو غەیرە مادە نامێنێت. بەرجـە‌سـتەکان دەچنـە قـە‌پێلغـی و
هـــە‌میـــشە‌ییـــە‌کانیـــدا، لـــە جـــە‌ژنـــە‌کـــانی خۆنوێکردنـە‌وە‌دان. هـەمـوو شـتێک مـافی رەوای خــۆی دەســتدەکــە‌وێــت لــە بر̧یــاردانی خــۆ نوێكردنـە‌وە‌و خـۆ بووژاندنـە‌وە‌و خـۆ دە‌رخـستن.
شی وەستاو جێگیر نامێنن، پێناسەکان ئینسان لە خەونەوە لـە دایکبووە. بـە واتایـە‌کی دی ئینـسان خـە‌ونـی مـاددە‌یـە. واتـە مـاددە لـە
حەوزەكانی خەونـەوە پـەیـدا دەبن، پاشان وردە وردە دەبنـە عـە‌قـڵ، دەبنـە هـە‌سـت و هـۆش،
دەبنە فیکرو سیستم، دەبنە رێکخـستن و پرۆژە،
دواجــار دەچنــەوە تاقـــەرِێگایـــەک ئـــەویـــش بەدیهێنانەوەی خەونە.
جێگۆڕکێ بە چەمکەکان دەکەن. لێرەوە شیعر سەرێكە لەنێوان سروشت و ئینساندا.
ئەم دروستكردنەوە بووژاندنەوەیە تەنها لەژێر زەبــری رووخاندنــدا دەتوانێــت خۆیمــان پــێ بناسێنێت.
قەسیدەی یەکەم ئەحمەدی مەلا Y
دیتەوە یادم ئەو پشکۆ خەمەی کە لەنێو چاوی پشیلەیەکدا دادەچۆڕی و بە تەنیـشت لەشمدا چۆڕەی دەهات. خـەمی بـۆ ئێمـە دەخـوارد کە ناتوانین وەکو وی بەسەر ستارەو دیوارەکاندا بـە تـە‌واویی و بـە سووکی بـازدە‌ین. پـشیلە نـە‌نکـە
ﮔﻪﻭﺭﻩﯼ ﭘﻪﺭﯾﯿﻪﮐﻪ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺧﻮﺍ ﺗﻮﺭﻩ ﺑﻮﻭ.
پــشیلە‌یــە‌کــی فارســی لـــە‌بـــە‌ر ســـێبە‌ری پەنجەرەیەکی داخراودا باوێشکی وەک ئێوارە
## خەونی ثاژەڵ
من زمانی ئاژەلان زیّتر فێربووم وەک لە زمانی فریشتە. ئەمەش پیرۆزی کردم بەقەد تێکرِای ئەو غوبارانەی کە لەسەر قژمان کۆدەبوونەوە کاتێک هەر بە کەیف پیاسە بە قەراغ دونیادا دەكەين.
ئاژەڵم بەقەد خۆم خۆشویـست، هـەر هوموویـانم لـە‌نێـو دڵـدا دە‌شـاردە‌وە. چ شـاردنە‌وە‌یـە‌کـە لـە
قوژبنەکانی دڵ!!
تمونە کاتی زولە یخا
هـە‌ڵگیرسـانی مــە‌شـخە‌ڵـە‌کــانی هــە‌زارمێـرد.
مۆسیقایە‌ک تابلۆ بە چرنووک دە‌دڕێ. دادڕانی ئاسمانێكی بێقـە‌بـارە‌یـە. دەنگێكی نوێیـە، گڵۆتكـە
گۆتک لەسەر هەست کرۆشک دەدات.
شەمشەمەكوێرەیـەكە بەقـەد پانتـایی شەو. لە ئاســۆکانەوە هــاژە دەکــات، شــاباڵ رەشــماڵی ﺭەﻭەﻧﺪەﻭ ﺳێبەﺭﯼ ﺋەﺳﺘﻮﻭﺭ ﺩﺭﻭﺳﺘﺪەﻛﺎﺕ.
راشـکا. باوێشک شـەوی گردکـردە‌وە‌و دیـواری تێــر خــەون کــرد. رۆحــی منــیش پــە‌روازە‌ی پـە‌روازان، وەكـو دوو شـاباڵ لــە هــیچ شــوێنێ ئۆقرەی نەدەگرت. ترنجایە نێو خوڕەوە، رۆچووە نێو رهە‌ه‌ن‌دەکانی وشـە‌وە. لـە پـشت شـتەکانـدا خەونێ بردییەوە.
## خەونی تابلۆیەکی رەش
مۆنۆکرۆمە. دە‌روازە‌یە‌کە قە‌پاڵ لە ئاسۆ دەدات.
دەزووڵەیەکی تاکبرە. شەوە. شەوێکی پێش
تحمونە کاتی زولە یخا
وەک شلەمەنییەکی روون، شەفاف، بێ بۆن، بێ ﺭەﻧﮓ، ﺳﺮﻭﺷﺘﯽ ﺋﺎﻭﯼ ﻫەﺑﻮﻭ، ﺋﺎﻭ ﻧەﺑﻮﻭ.
ئێمەی دانیشتووی مەملەکەتی نـوور، دەماندایـە شەققەی دەنگ و تێكەڵی سەدا دەبووین.
## خەكانى زولەیخا
قژم وەک تریفەی هەور، وەکو گوڵەگەنمی بەر پەنجەرە، وەک پەشتەماڵیکی نارنج راخستووە.
یوسفان دێن و کرنۆش بە عەدەم دەبەن.
## خەونی کۆترێ
دانیشتووی مەملەكەتی نـوور بـووین. بـە هـە‌زار تەرح دونیامان شیتەڵ دەکرد، بـە هـە‌زار تـە‌رح دونیـا وەکـو خـە‌ز، وەکـو سـۆلاڤەکـە‌ی بـەردەم ماڵان شۆڕ دەبووەوە. دونیا، ئاوێنەیەک بوو،
دەسـت بـۆ قــەبرغــە‌كــانم دەبــە‌م، دەســتم لــە
ئاڵۆزیی بەنەوشە گیر دەبێت.
دەسـت بـۆ رووخـسارم دەبـەم. دوو تونێـل لـە كەللەمەوە واقيان وڕماوە.
## خەونی مەیتێکی دی
هەرزەکار بووم، واتە حینجەی شیعرو تۆماوم بـەقـەد جـە‌سـتە شـۆڕ دەبـووەوە. ه‌اوسـێیە‌كـە‌م باسی ولاتی غوربە‌تی بۆ دەکردین، باسی
هحمەدی مەلا
یوسفان دوا نوێژی رەحەتبوون لـەبـەر سێبەری ﺯﻭﻭڵﻔــﻢ ﺩەﺑــﻪﺳــﺘﻦ. ﺭﺍﮐــﺸﺎﻭﻡ ﻭەﮐــﻮ ﻟــﻪﺯﺯەﺗــﻪ چەپکراوەکانی رۆژهەڵات.
## خەونی مەیتیک
جەستەیەکی راکشاو بە تەنیشتمەوە. دوو دڵۆپ بەنەوشە. رۆحم هەپروون هەپروون دەبێت.
فە‌قێكان شـە‌ویان لـەگەڵ ئـە‌جنـدە‌كانا بـە‌سـە‌ر دەبـردو لـە لێوار بیـرەکانـا ئـە‌لفییـە‌یـان ئـە‌زبـە‌ر دەکرد. واتە فەرامۆشیی هۆش!
بـاوکم هــات، کــە‌ڵــە‌گــە‌ت و چــە‌ناگــە‌ی لــە
ئـە‌سـتێرە‌یـە‌ک خـتم ببـوو و دیقـە‌تـم دا و لێی ترسام. یەکەم و دواجـار بـوو لـە بـاوکم بترسم.
هـە‌سـتم دەكـرد ژیێـر جوببـە‌كـە‌ی پــری لــە
ئــە‌جنــدە‌یــە‌وە‌و مــە‌لائیکــە‌ش لــە‌نێـو چــاوانی خەوتوون.
هونە‌رمە‌ندێكی دەكرد كە خەونی بە سە‌ربرِینی خۆیەوە بینیبوو، سە‌ربرێنی من بوو. تا لە ژیان ماوم جـە‌سـتە‌یـە‌کـم بـێ سـە‌رو سـە‌رێکـم بـێ جەستە، ئەمە رۆژهەڵاتی منە.
## خەونی باوک
لــە‌وکاتانــە‌ی کــە هیــشتا حــوجرە مــابوو، دوا گوێسانەکـانی دەهۆنییـە‌وە سـتارەکـانی وەکـو سەهۆڵی بەهار دەتوایەوە. ئەو شەوە بوو کە خەونی شیعر لـە‌ززە‌تێكـی رە‌زاقوورسـە! جـووتێ بـاڵی گرانـە.
رســتێ شــاپەڕی قوڕقوشــمین، وشــە‌ن وەکــو چەمۆڵە لە دەرگای دایک دەدات!
## خەونی حەکایەتەکان
هەموو سبە‌ینانێ کە لە خەو هەڵدەستم دە توێژ بەسەر لەشمەوەن.
خەونی کوشتن هەستم دەكرد میوە‌ی‌ه‌كی پێگە‌ی‌وم بۆ ئەوەی
قـە‌سـابە‌كـانی وڵات بـەر چـە‌قـۆم دە‌ن، كـە‌وڵـم ن، ،
ئەمووسیلەکەم بە پەنجەی تووتەوە هەڵکێشن و لە مـە‌یـدانی ماسـت بیفرۆشـن. هـە‌سـتم دەکـرد میـوەیـە‌کـی پێگـە‌یـوم بـۆ ئـەوەی گـە‌ورەتـرین
ﺷﺎﻋﯿﺮﯼ ﻫﻪﺭێﻣﻪﻛﻪﻡ ﺟﻮێﻧﻢ ﭘێﺑﺪﺍﺕ.
۹– ئاسۆیەکی تاڵە؛
۱۰ - بنمیچی ئاخرزەمانەو کۆتایی نایەت.
## دوا خەونی دوێنێ شەو
پیاوێک بوو کەڵەگەت دەڕۆیشت ملی لە درە‌ختێ گیربوو ئاوڕی نەدایەوە ۱ - ﺗﻮێﮊێﮐﯽ: ﭼﻪﺭﻣﯽ ﺗﯿﻤﺴﺎﺣﻪ ﺑﻪﺑێ ﻓﺮﻣێﺳﮏ؛
۲– ﺗﻮﯾﮋﯾﮑﯽ: ﮐﺎﮊە؛
٣- ﭼﻪﺭﻣﯽ ﺋﻪﮊﺩﻩﺭﯼ ﺳێ ﺳﻪﺭﻩ؛
۴- ﭼﻪﺭﭼﻪﻓێﮐﯽ ﺭﻩﺷﻪ ﻟﻪ ﻣﻞ ﺋﺎﺳﯚ ﮔﯿﺮﺑﻮﻭﻩ؛
۵- ﭘﯿﺘﯿﮑﻪ ﻭﻩﮎ ﻗﻮﻭﻻﺑێ ﻟﻪ ﺋﯚﻗﯿﺎﻧﻮﻭﺳﯽ ﺟﻪﺳﺘﻪ قة تيسە؛
۶– ﭘێﺳﺘﯽ ﺧﺎﮐﻪ ﺑﺮﯾﻨﯽ ﺋێﻮە؛
٧– تەمێكە لە دایكدەبێ نامرێ؛
٨- قــە‌رە‌وێڵـە‌یــە‌کـی دارینــە وەک کــە‌ســتە‌ک خوڵی لێدەبارێ؛
خەونی شاعیران ساحێبقرِان لەسەر پەشتەماڵێ دانیـشتبوو قڕانی دەژمـارد، قـرِان كـە‌وتـە پـە‌شـتە‌مـاڵ، قـرِه‌قـرێ کەوتەوە، قڕوقەپ تا پەسڵان. بـە رووتی وەک سەهۆل قراندنێكی تەواو.
پیـرەمێـرد گـە‌ڕایـە‌وە قـە‌لـە‌نـدە‌راوە، فـە‌قیــرو بـە‌لـە‌نگـاز، بێزیـان و بـە زووبـان. قـە‌ڵـە‌نگێ لـە
مشتی، خە‌رە‌ندێ لە پشتی. ئاوی دیجلە‌ش
ةحمەدى مەلا
هستی نە‌ستێ بوو تر سام خەکانی سبەینێ پرچی شەو لە دیوارەکان ئاڵا رەنگێ وەکو لاولاو لـە ریَگاکـانی حیجـاز هـە‌نـدە بـەردی بێکـە‌لکـی ژمـاردو هـە‌نـدە ئـەسـتێرەی بینـی پێـدە‌کـە‌نـین.
چـە‌نـد دارخورمایـە‌ک لـە مێرگێکـە‌وە شـیلەی مـــانگێكی ســـاردیان دەلێـــستەوە. بزمنژۆكـــێ راپـە‌ڕی، رێوییـە‌کی سـوور فرتـە‌ی کـرد، بـازێ دەسـووڕایەوە. کــەشــیدەیــەک راخــرا نــالی لــە حـە‌وشـە‌ی کـە‌عبـە حـە‌پـە‌سـا: دانـە‌وێڵـە‌ی بـۆ کۆتران رۆ دەکردو لە باخەڵی ژنێکی تـەقـسیمی خـەوی لێكـە‌وت. ٴئـە‌فانـدمز هـیچ بیـر ئاسـاری یۆختی !!
کــوێراو. دوو بڵیــسە چــاوانی تاریــک دەکــردو بـــە‌فرێکـــی تـــە‌نکـــیش کوێـــستانی ریـــشی ﺭەﺷﺪ ﮐﺮ ﺩەﻭە.
قەڵە‌شێ كەوتە خەونەكانم. مەستوورە مەست و لەچکی جەستەی وەک تاڤگەیەک شۆڕبووەو لـە‌نێـو درزی ئـاودا خـە‌ونـێ بردییـە‌وە. بــەرەو کەشکەڵانی فەلەک لەگەڵ نێرەپەری دایانە شەقەی باڵ و قە‌ڵە‌شی کەوتە جـە‌سـتە‌و نـوورێ
تحمونە کاتی زولە یخا
کــە‌شــتییە‌ک لــە‌ســە‌ر خــانووە‌کــان هــەمــوو پەنجەرەکانی کردبووەوەو پەشتەماڵی نارنجی کەوتبووە بەر کزرەبایـەک کە لە رۆژەـەڵاتی ﺩﻭﻭﺭەﻭە ﺩەﻫﺎﺕ. ﮊێﺭﻣﺎﻥ ﺋﺎﻭ ﻧﻪﺑﻮﻭ، ﺋﺎﻭێﻨﻪﯾﻪﮐﯽ ئەستوور راخرابوو و بابووج لە پێیەکان، پاژنە بەرزەکان وەکو دڵۆپـە ئاو لـە سـەری دەخـزین.
شتێک لە ژێرمانەوە کەوتبووە جووڵەو دەتوت رۆحی زارۆڵانە هەڵیگرتووین.
لە قە‌لە‌ندە‌رخانە‌كانە‌وە دە‌هاتینە‌وە، لەسەر شانی هە‌ن‌دێكمان دارە‌ه‌نجی‌ر شین ببوو. گ‌ه‌ڵاپ‌ان.
گـــە زبـــر وە پیـاوەئاینییـە‌کـان. مێـزەرەکانمـان هـە‌نـدە تونـد بەستبوو مێشكمان لە لووتەوە چۆڕەی دەهات.
کەسمان بۆنی دەریای پێوە نـە‌بـوو! ئێمـە وەکو دژە دەریا گەورە بووین. ئـەو رۆژەی دە‌ریام‌ان بینی، پەرکەممان گرت.
تحمونە کاتی زولە یخا
مەلێک کوتبووە دەس مـەلایـەک، مـەلابانگـدان بوو، فە‌قێكان كەوتبوونە مە‌لاتە‌قتە‌قێن.
## پێناسەکانی خەون
دەمێک کتێبە پەڕپەڕیـوەکانم هـەڵدەدایـەوە تـا بزانم تا کوێ بر̧ دەکات رەنگی زەرد. دەمێک کتیبە سپییە‌کانم هەڵدەدایەوە تا بزانم تا کوێ بر دەكات بێەودە‌یی. پیاسە‌م دەكردو تازە دوا ﺯﯾﮑﺮ ﮐﻪﻓﯽ ﺑﻪ ﻫﻪﻧﺪێﮐﻤﺎﻥ ﻫﻪڵﻬێﻧﺎﻭ ﻫﻪﻧﺪێﮐﻤﺎﻥ خـۆی دەگـە‌وزانـدە سـەر خۆڵـە تـە‌پانییـە‌کـە‌و ﺯەﺭﮔێ ﻫـﻪﺭﺩﻭﻭ ﮔﻮﻭﭘﯽ ﻭەﮐﻮ ﺷﯿـﺸەڵﺪﺍﻥ ﮐﻮﻥ کردبـوو. هـیچ نـە‌بـوو تـە‌نەـا خۆڵخـواردنێکی بـە
ئەنقەست: الە خۆڵن و دەگەڕێنەوە بۆ خۆڵ .
مەشخ مەشخوولی کردبووین و لەناو لەپمان مـە‌شـخە‌ڵان و لـە ئاسۆوە‌ش دەیـان مـە‌شـفە‌ن،
مەرمەڕی لووس و مەیتی خۆمانی لەسەر بوو.
بـە‌ژنـی بـەقـەد بـە‌ژنـی جـووتێ مـە‌مکی تـورتی کەژاڵ دەبوو.
ئا لەو زەمانە پێناسەیەکی شیعرم بینی لە دەمی شــاعیرێکی لای خۆمــان وەکــو کـــە‌ســـتەک هە‌یوانە‌کانی بێڵتـە‌پ دەکرد. پێناسـە‌یـە‌ک بـوو لەسەر تەنافەكان ساتمەی دەكردو تەق تەق دەكەوتە كۆشمان.
وتیان تۆ غەریبی ئەم حەوشەیەی:
رامكـرد. دەریـام دەسـنەكـەوت و بـە رچـەكـانی قەڵادزێدا تێپەڕیم. بە گوندەکانی چاخناوەندیدا غوسلی هەرزەکاریم بـە تـە‌پوتـۆزی کووچـە‌کانی شێخ عومـە‌رو چڵپـاوەکـانی گـە‌راجـی نـە‌هـزە شاهرەزای پێڵوە کچانەکەم بوون. لە مەرقەدی غــە‌وســی گــە‌یلانــی دە‌روێــشە شــیێتە‌کــانی
هیندوستانم بینی دوای نوێژی هەینی شینیی ئاسمانیان لـە دەور غـە‌زە‌ب کـۆدە‌کـردە‌وە. لـە
باخچـە‌کـانی زە‌ورا خـۆم بـەقـەد ئـە‌سـتێرە‌یـە‌ک هــە‌ڵواســـی و بــە‌شـــێک بــووم لـــە باخچــە
ه‌ڵواسراوە‌کان. هە‌ڵیانواسیم بەقەد ئازارێ
تحمونە کاتی زولە یخا
گوزەرم کرد. لە ماڵی ئاغا بێوڵاغەکە پەنیرم بە گیاوە خوارد. دەستم لە قەبرغەی بارگیرەکەیان کـە‌وت. دڵـی تـرپ تـرپ لێـی دەداو دەمـەو مەغریب، ئـەسـتێرەی مـانگی مـایس دەکـە‌وتنـە
قورگی شەوە. بـارگیر : تاقـە ئینـسانی دەڤەری لە نـاوزەنـگ قاچاخچییـەکان دەوریـان لێدام و هێلكە‌یان پێ دە‌فرۆشتم. سەرەتای ئاخرزە‌مان
بوو شۆڕش بە بەرد دە‌کراو ئاگرێک نەبوو ئـەو سێبەرانە بێە‌وێنێتەوە. بنچکەی گیای بهە‌ه‌ارم دەبینــی ئاشــنام نــەبــوون، لــە‌ســە‌ر خــانووە نزمـە‌كـانیش سـێبە‌ری كـە‌ڵـە‌گـە‌ت دە‌هـاتن و دەچوون، دەچوون و دەهاتن کتێبەکانی ماو یان ئـە‌زبـە‌ر دە‌كـردو رووبـارە‌كـانی چـین خۆیـان بۆ ساڵی دوو هەزار ئامادە دەکرد تا لهەی و لافاو مە!
پـیێش ئـەوەی سـواری بـم ئـاوڕێکی لێدامـە‌وە‌و هــە‌ڵمێكــی گــەرم لــە لووتییــە‌وە دە‌ردە‌هــات.
گەرمی دەکردمەوە.
بنێنەوە.
لەو تەختاییە، لەو دەشتە کاکی بـە کاکییـە، لـەو ﺯەﺭﺩﮐــﺴﺘﺎﻧﻪ ﮐــﻮﻭﺭەﮐــﺎﻧﯽ ﺯەﺭﺩەﺷــﺘﻢ ﺩەﺑﯿﻨــﯽ کووژابوونەوە. لافاوی شیوەسوور جوتیاری هێور دەکردەوە.
لـە نـاوزەنـگ نهێنییـە‌کـانم شـیتە‌ڵکـرد. پیـاوانم ناسی، مـە‌بـە‌سـتم سـمێڵلوولە‌كـانی قـەبیلـە. بـە
دزییەوە شەڕە لاقە مریـشکیان دەکردو بزنێکی کیوێش عاسی ببوو لەو رەهەندستانە.
شـەوی دووەم لای بزنـە‌کـان مامـە‌وە. شـیری ئەوانم خواردو ژاژیم تامکرد. شتێک بە بــە‌فرێكــی رەش بــە‌قــە‌د لووتكــە‌كانــە‌وە‌و لــە
ترۆپکەکانیش شەو پاڵی دەدایەوە شەو مێوانی ههمووان بوو. شـەوی مـانگی گ‌ـولان بـەقـەد سـە‌هـۆڵێکی دە‌سـکرد سـاردە. کـە‌رتــە بـە‌ردو ﮔﺎﺷﺎﺥ ﻭ ﻫﻪﺯﺍﺭﺍﻥ ﺗﻪﺭﺣﻪ ﮔﻮڵ ﻧﺎﻭﯾﺎﻧﻢ ﻧﻪﺩﻩﺯﺍﻧﯽ.
فەرەنگێكم لەلا بوو كەمۆكەیەک لەوەی مارفی نودەهیی گەورەتر بـوو. هـە‌مـوویم ئـە‌زبـە‌ر کرد.
نیـوەی وشــە‌کـانی دایکـم دەبـوون کچــە‌کــە‌ی گـــە‌رمـــایی: لـــە شـــێخ بزێنییـــە‌وە ئـــاودیوی ﺩەﺷﺘەﮐﺎﻧﯽ ﺳﺎﻟەﯾﯽ ﺑﺒﻮﻭﻥ.
شەوی سێیەم نەخەوتم و بیـرم لـەو دوو پارچـە ئاسـنە دەكـرد کـە ناویـان لێنـابوو چـە‌كـی نـوێی شۆڕش.
لێژ بوومەوە ئەوان سەردەكەوتن. مـن بۆ ناو قورگی شیعرو ئەوان بە دامێنی چیاو ناوی گوڵ و گیایـانی نـە‌دە‌زانـی. مـن خـەرەنـدی ئێـستام مارەدەکردو ئەوان شتی دیکە.
لەسەر سنووری بەینولمیلەل تازەترین پێناسەی شیعرم بۆ هات. شەڕواڵەکەم داکەندو لە پەنا مەڵاشـوومەوە مـا، لـە كووچـە‌كانی ژنێڤ زانـیم تامی ژەهر بوو بیناییمانی خڕکردۆتەوە.
لە واقیع وەكو مارمێلكە‌لە‌یە‌كی تینـوو ه‌ه‌ڵە‌اتم.
خــۆم دایــە دەســتی تراکتۆرێـک، ســی ســاڵ درەنگتر ببـووە گالێسکەیـەک و مناڵە ساواکەم یاریی پێدەکرد. تراکتۆرێکی لاستیک، هەر ئەو بـوو کــە بلَيّـسە‌کــانی شــە‌ستوســێ هــە‌ڵایــسا ه‌موومانی بەبێ باوک بۆ دە‌ربە‌دە‌ریی یـە‌کـە‌م گواستەوە.
تمونە کاتی زولە یخا
بـە دڵخۆشـیی هێڵـی سـنوورم لـە دوای خــۆم جێهێـشت و لــە کووچــە‌کــانی هۆشــمدا، دوا پێناسەی شیعرێ.
شەوی چوارەم لە ماڵی گوندیی‌ه‌ک، ل‌ه گوندی
'کانی زەرد ، لـە ژوورێکی بێ پـە‌نجـە‌رە، بنمـیچ نزم، بۆنی ژنێک دەهات خەریک بوو دەزا. من و هاوڕێیە‌کانم. پێشمەرگە کۆن‌ه‌کان و پیاوانی دوارِۆژ. حـە‌وتجـار بـە دەوری ماڵیـان خوولمـان خوار تا دەرگایان لێکردینەوە. پشتمان وەکو چــە‌پــە‌رێ خــۆم شــاردە‌وە. لــە پرِێكــدا هــاو –
رێیەکەم ئەوی پاشان بوو بـە گەورتـرین دزی شارە نوێیـەکـان، بـانگی دەکـردم. منـیش قاقـا،
بەندەخوێنـە‌كـە‌م بـە دەسـتەوەو دلَم خـۆش بـوو لەسـەر ئـەم سنوورە‌و بـە‌نـدە‌خـوێنێكی كوردی،
هی باووباپیرانم بە دە‌ستە‌وە‌یە‌و هاورێیەکی دزم بە ئاشكرا، بە دەنگێكی ساف و بێگەرد دەیوت ئەحمەدی مەلا.
ئوحودو حەدیسەکانی ئوفکیان پێوتین. پاسداری ﻣﻮﻭﻧـﻪﺭﻡ ﻭ ﺳﻮﻭﺗﻪﻣـﻪﻧـﯽ ﻧـﻪﻭﻩﯼ ﯾـﻪﻛـﻪﻡ ﺑـﻮﻭﻥ.
هەرزەکاری ئازەربایجان یەک لە دووی ئەوی دیکــە، بــە‌شــە‌رم و حــە‌یــاوە، بــە بــە‌ر‌گێکــی
خاکییـــە‌وە، لـــە دەوری ســـۆپە دادە‌نیـــشتن :
سـ
سووتەمەنییەکان. گەرای سی ساڵ دوایی.
شەوی شەشەم لە کووچەی عارەبان، بە لێسێ پاسێوە، لە چاوی رەشی جینسی ئێرانی رادەمام دوارۆژمــان کــوڕ کردبــوو بــۆ ئــەوەی بچینــە
ژوورەوە. یەکەم ئەسپێ کەوڵی کرۆشتم، یەکەم کۆرپە هاتە دونیا، یەکەم چای کاڵمان فڕ کرد.
سنوورەکانم وەکو دانەی تەزبیح دەژمارد: تاقە چەکی پیاوان.
شەوی پێنجەم لـە مـاڵی پاسدارێک، لـە دەوری سۆپەیـەکی شاهەنشایی، بـە ئـازەریی چیرۆکی پیرۆزمان دەهۆنییەوە. لە شەرەکانی بەدرو کرمانشایی خۆماڵی بوو. گوێم لـە یـە‌کـە‌م بـەرد بوو لە باڵكۆنی ئوتێلە‌كە‌مە‌وە دەهاتە زمان.
یەکەم شیعرم لەمەڕ بەرەکەتیی بەرد نووسی.
بەردی رەش و سپیم کۆ دەکردەوە.
وەکو مویموون بە قەد یەکەم داری سنەوبەردا هە‌لگژام و بە سمۆرە‌یان چواندم. یەکەم گویێزم بە دان شەق كرد، یەكەم دەسەسری منالیم چنگ کەوتەوە. یەکەم خەونم بـە زمـانی بێگانـە بینی.
و پاسـکیل سـوارەکـە‌ش هـەمـوو رۆژێ دەهاتـە
هە کیلۆیــە‌ک تریێــی کشمـــشێ پێبــوو، لــە‌ســە‌ر دەسەسڕە خەتخەتەكەی رایدەخست و بە تەنها دەنک دەنک تەنهایی دەخوارد.
خیابانــە‌کــانی تــاران مــە‌ڵبــە‌نــدیکی دی بــۆ پێناســە‌كـانی شــیعر. سـاڵی دوو هــە‌زارو بـۆنی گەنمی سووتاومان دەکرد. گوێم لـە سـە‌ربڕینی یەکەم گۆرانی بوو. گوێم لە یەکەم گۆرانی هەر ئەو دڵە بوو چەند ساڵێک دوای شارەزایی تــەواوی لــە‌گــە‌ڵ ئیــشراقدا پــە‌یــا کــرد. ئــەو ئیـشراقەی تـا رۆژی ئیمـرڕۆ شـاعیران لـەبـەر ﺧﻮﺭەﯼ ﺩﺍﺩەﻧﯿﺸﻦ ﻭ ﮔﻮێ ﺑﯚ ﻫﯿﭻ ﺭﺍﺩەﮔﺮﻥ.
، حمەدی مەلا
## ﺛﻴﺘﺮ ﺧﯚﻡ ﻧﻪﺩﻩﻧﺎﺳﯿﯿﻪﻭﻩ.
سەرتاپای چیرۆکەکانم بـە بـەرەواژی دەوتـەوە.
هەستمكرد ئەو گەنجینەیەی باوكم پێشكەشی کردم هی دایکم بوو، ئەوەی دایکمیش دە‌بوای‌ه
سەری بە ئاسمانەوە هەڵواسم و سەری لەسەر زەوی وەک گنـدۆرە بچـە‌قێنم و ئـا بـە‌مـە دڵم بەیەکجاریی کرایەوە.
هەستم دەكرد من یـە‌كێكی دیـم. رە‌نگبێ لـە
کووچـە‌کـانی پاریـسدا تووشی بـبم، رە‌نگبێ لـە
بــە‌رســە‌لۆنــە، یــا لــە‌بــە‌ر ســێبەری کۆشــکی ئەلحەمرا. تووشی دەهاتم و هەڵدەهات. لە ڤالێ لە دۆلە سە‌مە‌رییە‌كانی سوی‌سرا. لـە سـە‌لامانکا لـە بـەردەم کـۆنترین دانـشگای ئـە‌ورووپـا. لـە
ئاڤیلا تەپوتۆزی نەعلەکەی تێرێسم ناسییەوە.
لـە لامانچـا لـە تـە‌نیـشت پـە‌روانـە‌كـانی سـانچۆ مە‌تارە‌یە‌ک شەرابی فێنکم ه‌ه‌ڵقوڕان‌د. ل‌ه دەم حەوزی ناوەراست، هەر بە ئاوە پیرۆزە
## شەوی شەش شەوستانە.
تـــارانی دووکـــەڵ و پیـــسایی هـــەوا. تـــارانی رەشپۆش. تارانی دەمبۆش. تاران گرێیەکی نوێ لە قورِگی ئاخر زەمان.
ه‌ڵە‌اتم. هەڵاتن بۆ من ئیتر گە‌مـە‌یـە‌کـە. وەکو تەیرێ لەسەر تەناف تەنها بۆ ساتێ دەسرەوم.
لـــە خـــۆمیش هـــەڵـــدهەـــاتم و لـــە ســـیمای راستەقینەی خۆم دەگەڕام.
ریش تا دەهات درێژ دەبوو، عـە‌بـا تا دەهات ژن و دەدا. ﻣﯿﺤﺮﺍﺑﻪﮐﻪﯼ ﺑﺎﻭﮐﻤﻪﻭﻩ ﺑﻪ ﺭﻭﻭﺗﯽ ﻫﻪڵﻬﺎﺗﻢ.
## ﭼﻮﻭﺯﺍﻧﻢ ﻟﻪ ﮐﻮێ ﺑﻮﻭﻡ!!
ئیتر زەمەنی فێڵ هاتە پێشەوە. فێڵ لـە هاوڕێ بـە‌شــە‌رە‌فاکـانم نـا، فێـڵ لـە نووسـين و بـە‌هـا ئەزەلییەکان نا، فێڵ لە قەدەری قەبیلەو گۆڕی هۆزەکەم نا، فێڵ لە سیاسەتمەداران و بەچکەی کـــە‌ی گـــانج دە. شارسـتانییە‌تـی بـاکوور خۆیـان بـە ئـاوی سـوێر بـسمیل دەکـرد. خۆمـان بـە پۆخڵـە‌واتـی حـەوز شۆر د.
لە دێرە‌كە‌ی ئـە‌لم‌اگرۆ كە ئێستا مێوانخانە‌ی سێبەرە خۆم لە وەهمەكانی قـەبیلـە رزگارکرد.
چوومــە ســەر منــارە‌كــە‌ی بــۆنی گــە‌نــدە‌ڵیــی
وڵاتەکەم دەکرد.
ئافـاتێ ئاڵایـە‌کـی هـە‌ڵگرتبـوو بـە کۆڵانـە‌کانـدا دەسووڕایەوە.
## شەڵان بوو شەوی شەمشەمەکوێرە!!
ئیتــر لــەو شــە‌وە قــە‌ڵــە‌مــە دارینــە‌كــە‌م بــە
دەسـتەوەیـە. نالـەکـەی نـاوی دەیـهەـا چیرۆکی عــە‌نتیکــە‌ی بیــردە‌خــستمە‌وە. هـــە‌شـــت و حـە‌وتـە‌كـە‌ی سـەری سـە‌رئێشە‌ی مـوزمینی بـۆ قـە‌بیلــە‌كـە‌م نایــە‌وە. ئایــا ئــەوەی لــە‌نــاو دڵـی قەڵەمەکەمدایە پێڵاوی یەک سم لە ئاسنە ؟
ئایا پارچە ئاسنی ژێر پاژنەو کەوشە ؟ ئایا سەهۆڵبەندان نا. فێلێكم لە خۆ كرد! لە راستیدا من تـە‌نە‌ا هـەر بـە خـۆم دە‌وێرام. مـن بـە‌ری
هەموو ململانەکانی خۆمم.
ئەمەش گەوەرەترین شەرفە بۆ ئێوە.
شــە‌وی شــەش کۆتــایی نــە‌دە‌هــات و کۆتــایی نەهات. ئەمەش تەنها تەلیسمی کازێوە تەفسیر دەكات.
## قەڵە دارینەکەم فڕێدا…
هەموو قەڵەمەکانم فرێدا. مێشکم لەبەر هەتاو و گـرە تـە‌کانـد، لـە‌شــم بـە ئـاوی نـە‌زانـین و فە‌رامۆشکردن شۆرد، دڵم قاشقاش کرد. ئاوڕم نــە‌دایــە‌وە‌و دە جــار لــە رووبــارە‌كــە‌ی ئــارف پەریمەوە.
(ئـارڤ دەکـە‌ویّتـە شـاری ژنێـڤ بـە گـەڕەکی
کارووژدا تێدەپەڕێ. لەم دواساڵانە ناوم نابوو رووباری سیست. مەبەست رووبارە‌كە‌ی کەسێکەو دەناڵێنێ. ئایا کڕووزانەوەی ئەبەدی لێقەوماوانی بەر دەوارەکانە؟ ئایاو ئایا…
نالی ی چـە‌نـدین دە‌یـە بـوو مردبـوو، کـەس نـە‌یـدە‌زانـی گـۆڕە‌کـە‌شـی لـە چ گۆڕسـتانێکدایە.
کەس نەیدەزانی کەی و چۆن مردووە، کەس نەیدەزانی…لـەنێو نـەزانینـدا، حـەوتـەکـەی سـەر لامــە‌كــە‌ى وە‌كــو تیــرێ لــە جــە‌ه‌وە بــەرەو جـە‌هـە‌ننـە‌م دەچـوو، لـە جـە‌هـە‌ننـە‌مـە‌وە بـەرەو جەل
## پەڕینەوەی یەکەم
خۆم رووتکـردەوە وەکو سیاسـە‌ت. دەرپێیـە‌کـە‌م بە لقی دارێكەوە هەڵواسی كە ' یان پێدەگوت. شەرِواڵەو جەمەدانییەکەم دایـە دەم ئاوەکەو قەدەرێ ئاو راوەستا. جەزیریم بینی لە دەمئاو، تارات دەكات و دەستنوێژ هەڵدەگرێت و بە ناولە‌پ ئاو هەڵدەگرێت و هەردوو کوونە
هحمەدی مەلا
جـە‌ه‌ه‌ننـە‌مـە کـە مـردووان دەبێ لێیـدە‌ن بـۆ ئەوەی فەرامۆشیی لە زاکیرەیان مارە بکەن).
هر دە‌جارە‌كە‌ی شەو بوو. شانە‌شینی شاعیران بۆ ئەوەی بەرد هەڵدەن و مانگ هەپروون بە هـــە‌پـــرِوون کــە‌ن. مانــگ قـــوونی کچێکـــی ئـە‌ورووپییـە‌و دەیـان پـە‌ناه‌ـە‌نـدە بـە داوییـە‌وە
خۆیان هەڵدەواسن.
## پەڕینەوەکانی دی
شڵپ شلپ لە گوێی خەون تە‌مم کۆدە‌کردە‌وە‌و وشـە‌كانم پێ دە‌شۆرد. حـە‌رفێ تـە‌ریـق بـووەو دەیانیشیان بەقەد چڵە جهەلدا هەڵدەزنان...
## خەکان شۆڕش
تەقەیەک بە رێککەوت شوانێ دەیکات. گورگێ رادەچەڵەکێ: هاوڕێی ئەزەلی. سەگێ دەوەڕێ و
تمەدی مەلا
لووتی پر ئاو دەکات و فننێک دەکات ههموو کێمێشوەرەکێە لـە خـە‌و رادە‌چـە‌ڵـە‌کێنێ و شـیعر وەكو پژمين دەڕژێنە ئاوەوە. لە ئاومـدا، شـەختـە لـەسـەر شـانم کۆبوونـە‌وە. گـە‌یـشتمە ئـە‌وبـە‌ر…
بیرم دەکردەوە شتێک نـەمـابوو نـاوی خـەتـەرە بێت.
تریفەی مانگ تۆماوی زیوین کردووەو شمشاڵی لە پە‌یكە‌رێكی دارین پە‌خـشانە دەنگی، سەدای بە مرواری رەش دەنووسریتەوە.
پرسیارەکانم ئاراستەی مارمێلکە کـرد، ناولەپم نایە سەر شانی کەرە دێزێ، هەردوو گڵێنەکانم نوقم کردە سەر ف‌ه‌رووی پ‌شیلە‌ی‌ه‌ک، ب‌ه دوو پەنجـەی لـە‌رزۆک، بـە خـە‌تـی کـووفی لـەسـەر ﺩەﻧﻮﻭﮐﯽ ﮐﯚﺗﺮێ ﻧﻮﻭﺳﯿﻢ… ﺩﻭﻭﭘـﺸﮑێﮐﻢ ﺧـﺴﺘﻪ سەر پشتی دەستم و ختووکەی دلی دەدام.
دەبێتـە سـە‌گـوەڕ. تـە‌قـە‌یـە‌کـی دی لـە کوونـە
شــاخێ دەنگـــدەداتـــەوە...زایـــەڵـــە‌یـــە کـــە‌و ناگیرسـیێتەوە…وێرگـوڵ دەسـتی یـەک دەگـرن ﺯەﻣﺎﻭەﻧﺪ ﺑﯚ ﺧﺎﮐﯽ ﺳﻮﻭﺗﺎﻭ ﺩەﮐەﻥ.
## شۆڕشەکانی خەون
دەیـــان کتێـــب شـــانیان ک...
دەروازەیەک دەکرێتەوە... مانگ سکی ژنێکە،
تمونە کاتی زولە یخا
دەکردم و دەستێ بوو وەکو مـافوور لـە پێـشم راخرا؛ قـە‌د لـە‌وە‌و پێش باڵای خـۆم نـە‌بینیبوو،
هەستم دەكرد جاران، پشت كووڕ، بستە‌باڵا،
تامێــسكەی ســاڵان دەموچـــاوی کرۆژتبـــووم،
پــە‌نجــە‌كــانم چرۆیــان کردبــوو و قـــژم خــاو دەگەیشتەوە چۆکم و گەلێ شتی دیکەش…
کتیب: ئەو عاجباتییە‌ی کە میللە‌ت‌ه‌کە‌م بـە‌پێ دەچێتە سەری و بە نووخان برینـداری دەکات.
كتێبی خەون بوو كە باوكم هەموو لەگەڵ گورگێ لە یەک پێخەو نووستین. لـەبـەر سیێبەری ئـە‌سیێ شـیری بـزنم فڕکـرد. چوومـە کاژێ مارێکەوە دەمامکی ئەژدیهام نووساندە قـــە‌د رووخـــسارم و لـــە خیابانـــە چۆڵـــە کانـــا ه‌ڵیم.
حـە‌زیایـە‌ک قـووتی دەدام و گـوێم لـە نـە‌ڕڕە‌ی شێر دەبـوو، کـە‌رتـە هـە‌وری مـە‌یـوو هـاژەیـان دەهات و خەرەند دەیخواردمەوە.
کۆنترین کتیّبم کردەوە: باسی دەردەکانی
حونە کاتی زولە یخا
دادەخست و باوتۆز لـە پـە‌نجـە‌رە‌كانـە‌وە دەهاتـە
ژوورێ، پـــە‌ڕە‌ی کتێــب، ســـیپاڵ و کاغـــە‌زی نوشتە، پە‌رداخە ئاوێ، هەندێ سووتماک چاوی ئاسمانیان کوێر دەکردو جـارێکی دی سواری گوێدرێژەکان دەبووینـەوە لێقـەومـاوی بێئـاو لـە پاڵ بیرەکان دەخەوتین.
دەوەرانێ بـوو بـە بێ رابـردوو و بـە‌بێ ئاینـدە.
ئێستایەکی چەقیو، ئێستایەکی تۆقیو، ئێستایەک وەكو ئێستا چەقیوەتە دڵمان.
سەرلەبەیانیێ دەیکردەوە خەونی گەڕەک و شاری پێ لێکدەدایـە‌وە. باوکم دەیـوت: 'هـە‌نـدە نابات باهۆزێ هەڵدەکات. باهۆزێ لە باشوورەوە دێت. گەردەلوولی لمـە‌و چاوان کوێر دەکات. بــە‌ڵایــە‌کــە لــە‌نــاو چــاوی مێــژووەوە دەگاتــە
کۆلانەکانمان، مناڵمان رادەپسکێنێ، ژنـەکانمان بە بێوە‌ژنیی دەرگا بـە دەرگا دەڕۆن سواڵ لـە
تـاریکیی دەکـەن، زارۆڵانمـان هـە‌تیـو هـە‌تیـو ســە‌یــری ئاســمان دەکــەن و خــۆڵ دە‌بـارێ.
ه‌ه‌ندە‌ی نەدەبرد کتیّبە رەنگ زەردەکەی دوو، قـە‌تـارە‌مـان دە‌بـە‌سـت و چـە‌مۆڵـە‌یـە‌ک لـە
نیشتیمان و لە رە‌ه‌ندستانە‌کان‌دا قە‌سیدە‌مان دەهۆنییەوە…
لـە وڵاتـی لـە شووشـە دروسـتبوو، لـە سـهەـۆڵ ﺩﺭﻭﺳﺘﺒﻮﻭ، ﻟـﻪ ﮐﺮﯾـﺴﺘﺎڵﯽ ﻧﺎﺳﮏ ﻭەﮐﻮ ﺷﯿﻌﺮێ،
رەق وەکـو وشـە، بـە تـەمـای گـەڕانـە‌وە بـووین لەنێو زمانە‌كان و بـە تـەمـای زۆر شتی دیكـە
بـووین کــە ئــاوەزمــان بــە‌ســە‌ریــدا نــە‌شــکا.
دەچـەماینـەوە پێـستی خاکمـان دەکـردە بـەر…
قوولترين برين بوو بۆ ئێستا.
دڵمـان وەکـو شـاری لمــستان لــە‌نێـو بێژنگـی زەمەن، سۆلاڤێكە بێ رۆح دەڕژێتـە خـەرەنـدی عـە‌دە‌مـە‌وە. ئـا لـەو دە‌مـە‌وە دە‌رژێمـە‌وە سـەر کاغەز کە دەوری ئاواییەکانی دەدا... لە کوونی دیـوارە خۆڵینـە‌کانـدا، قـشپل و تـە‌پاڵـە هێمنیـی
دەداینێ و هـە‌سـتمان دەکـرد کـە دونیـا پانـە‌و ئــە‌ودیویــشی ئۆقیانووســە زومــە‌ڕە‌دییــە کانــە…
ئەودیو هەمیشە دەیحەپەساندین، ئەودیـو مێێ بوو دەلکایـە پاژنـە‌و قـژی سـیامان کانییـە‌کـانی دەزیواندو ئێمەش یەک لەدوای یەک، دوو منیش وەکو گوژاڵکێکی نەگەیو لە گەرمیان،
لەو دە‌شـتە پـرِ ئـە‌جنـدە‌یـە‌ی خـە‌وێكی قـورس بردمییە‌وە. شیوە‌کە‌ی نێوان زە‌ردک و یارمجـە، دەمێک وەکو رەقیم لە ئـە‌شـکەوتێ، دەمێ لـە ئوحود دەهاتمەوە، دەمێک سوورەتاکانی ئـە‌نفـالم ئـە‌زبـە‌ر دەكـرد نـە‌مـدە‌زانێ ئـەم شمـشێرە دوو فاقـە، فـاقێكی لـە پـشتم دەچـەقـێ و فاقـە‌كـە‌ی دیش لە دلم.
سەرەتـا كە گەیـشتمە ئـەو هـەوارەی كە نـاوم نابوو رەهەندستان، وامدەزانی رێگاکان فـرەن و ئاسۆکان هەمیشە وەک نارنجۆک شەق دەبەن و منـيش هـە‌میـشە بێـسوود، بێە‌ـوودە لـەسـەر پـە‌راوێنزی حاشـییە‌کـان سـە‌رخـە‌و دە‌شـکێنم.
سەرەتا هیچ شتێک لە ئارادا نـەبوو، تـە‌مێکم کردبوو مێزەرو کەوایەکی شۆڕم لـە‌بـە‌ردەکرد،
ه‌ه‌ر ب‌ه ک‌ه‌واک‌انی باپیرەم دەچوو، ئ‌ه‌وە‌ی ل‌ه
دەشتی دزەییانەوە لە باوڵێكی نابوو، لـە حـەسـار مە‌حە‌تە دەیکردە بەری.
لــە‌ســە‌ر رە‌شــمالە‌كــە‌م دە‌میــان نــابوو دەمــی داکوولا( أ ).
هـە‌نــدێ لــە عیــشق دە‌گــە‌یــشتم، مــە‌بــە‌ســتم سەرجەم غەزەلەکانی ئەودیوە. هەندێ ئیـشراق وەکو تامێسکە لێوی دەچووزاندمـە‌وە، دەمێس ﺩﻭﻭﻣﻪڵﯽ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﭘﺸﺘﻢ ﮐێﻣﯽ ﺩﻩﺭﮐﺮﺩﺑﻮﻭ.
لە‌حمە‌دي مەلا
دەمێـک غارغـارێنم دەکـردو لـە سـە‌ربانـە‌کـان غەنیمەم کۆ دەکردەوەو دەمبەشییەوە دەم با،
دەمێــک ئــاوی زەمــزەمــم بــە حاجیــان دەدا،
دەمێـک مـە‌تـارەکـە‌ی پـشتم بـە‌لا سـمتم شـۆڕ دەکـــردەوە. دەمێـــک گێلـــێ بـــووم لـــهێێـــر کەپرەکەمەوە سەیری دونیام دەکردو دونیا کە هەڵدەستێ دونیا شەوزەنگە لە مـشتی، دونیا رۆندکـە لـەسـەر دڵی، دونیـا گوڵێکـە بـە‌سـە‌ر تەوێڵی شۆڕبۆتەوە.
## خەکانی ئێمە
ئێمە بەچکەکانی توندوتیژین و بە نیانیی لەگەڵ دونیــا دەدوێــن و شــاعیرانە هیتـــران هــێمن دەكەينەوە توندوتيژن لە ناواخن. دڵمان بەقەد دەمێـک وامـدەزانـی ئـە‌بجـە‌دو هـە‌وەز مێـژووم دەخوێنێتەوە…
## خەونی حەبەلوول
لچی خۆڵ وەکو گەرمایی نێوهەنگڵی شازادە بۆ حــە‌بــە‌لــوول. چاوســيا، تاریــک هــە‌نییــە، لــوول دەخوات، شۆڕدەبێتەوە مەملەكەتی بـەختیـاریی،
قــووڵایی خــە‌ونــە‌کــانی ئینــسان، لــە‌وێ لێـی دەخەوێ تا زەنگی گزنگی یەکەم هەڵیدەسێنێ.
تحمونە کاتی زولە یخا
دەبینین. هـە‌سـتدەکـە‌یـن باڵامـان بـە‌رزەو گرێی قزممان هەيە.
بە كوردى دەخوێنینەوە. بە كوردى دەنووسین.
ﺯﻣﺎﻧﺎﻧﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪﻣﺎﻥ ﺧﯚﺵ ﺩﻩﻭێ.
## خەونی کوێلە
هر دە شابالم گریان گرت. بەربوومەوە. ورچ‌ه
گــە‌ورە‌کــە‌ی ئاســمانە‌کــان بــووم، لــە پرِیێکــدا گێژبووم و كەوتمە خوارەوە. بەسەر سک کـە‌سـتە‌کێ زلـە‌و هـەمـوو رۆژێ دەیـان جـوێن
هــە‌ناومــان دە‌ســووتێنێ· ئێمــە کــوردەکــانی
ئەودیونین، دیاریکردنێکی گەوج بۆ جوگرافیا.
نەزانین و شیعرو چیرۆک و فەلـسەفـە هـەر بـە
کاڵی قووت دەدەین. سـە‌لکـە گێزەرو قافیـە‌مـان
لـە‌لا یـە‌کـە. دەسـت بـە قـژ منـداڵا دە‌هێنـین و رقمان لە منداڵی خۆمانە، جەستەمان لە دە لاوە
درزی بـردووەو پێـی نــازانین. پێـدەکــەنــین و دلٰخۆشنین کە بیچمی خۆمان لە ئاویّنە
تحمونە کاتی زولە یخا
ژنێڤـە‌وە، لـە بـە‌رزاییـە‌كـانی لۆزانـە‌وە، لـە دەم ﺩەﺭﯾﺎﭼەﮐەﯼ ﺯﻭﺭﯾﺨەﻭە، ﻟەﺑەﺭﺩەﻡ ﺩﺍﻧﯿﺸﮕﺎﮐەﯼ سەلامانكاوە، لە قەد دیوارەكەی كەتێدرالەكەی میلانــە‌وە، لــە قــە‌رە‌باڵغییــە کــە‌ی کۆڵنــە‌وە، لــە
فرۆکـە‌خانـە‌کـە‌ی فرانکفۆرت و هـە‌ولێرە‌وە، لـە مــە‌ززە‌و قــە‌یــسرییە‌کــە‌ی دیمــە‌شــقە‌وە، لــە
جۆگەلەکانی تارانەوە لەسەر چەقۆ کوولەکانی بەغداوە، لەنێو مێزەرە رەشەكانی كووچـەكانـەوە دەنگێک دەداتەوەو کاسم دەکات…
دەخــشێم. ئاســمان قوڕاوییــە‌و نزیکــدەبێتــە‌وە.
لـەسـەر پـشت دە‌خـشێم. پـە‌نجـە کـانم بـە‌رە‌ڵا دەكەم.
هاوارێک دەکەم لە تـەواوی کێـشوە‌رە کۆنـە‌کـە دە‌نگـدە‌داتـە‌وە. لـە
گەوەکانی ئەلبـەوە، لـە پیرێنیـەوە، لـە دۆڵەکانی ژووراوە، لــە چیاکــانی غــە‌رناتــە‌وە، لــە کۆڵانــە
تـــە‌ســـكە‌كــانی تولـــە‌یتـــە‌لـــە‌وە، لـــە‌بـــە‌ردە‌م مزگەوتەکەی قوورتوبەوە، لە شارە کۆنەکەی قۆپچەیەک دەبینم رادەپسکێ،
گولێ دەپشکوێ،
کیسەڵێ دەبینم لە من گورجتر هەنگاو دەنێ،
لاشـە‌ی مردوویـە‌ک دەبیـنم خـە‌ون بـە منـەوە
دەبینێ،
لاشەكەی خۆم لە خەونی خۆمدا دەبینم،
دەیانجار کەرت بووە،
نێوچەوانی داغکراوە،
برۆکانی بە زۆر راکێشراون،
گوێم لە هاوارێک دەبێت لەسەر پردێ،
ه‌رچە‌ند دەكەم ناتوانم ئازاد بم.
گوڵێکی سیسبووەوە لە من شادترو ئازادترە،
بەردێکی لاتەریک دەبینم ئێرەیی پێ دەبەم،
چەوێک دەبینم لاسایی چاوی مار دەکاتەوە،
رۆشـناییەک دەبیـنم لـە درزی دیـوارێ رهەـا دەبێت و پیدەکەنێ،
دەختێ دەبینم زاکیرەی کەسکە،
کۆترێ دەبیـنم دەنـووکی لـە‌ژێر بـاڵی ئـە‌ویتـر شاردۆتەوە،
کچێک دەبینم پەنجەی شایەتمانی دەمژێ،
مە لا
## خەکانی ثیرۆتیک
وشـە‌ی جـە‌سـتە بـە‌نێـو لـە‌پمـدا دە‌چـە‌مێنـە‌وە‌و گـە‌ڵایـان دە‌گـرت. گـە‌ڵای تـە‌نـک سێکـسی دادەپۆشــی و هــهۆڵــە‌ی دەدا بــۆن. خــوڕەی دهەـات زایـەڵـە‌ی مـاچ، تریفـە هێـشوو بـوون دەکـە‌وتنـە سـەر جـە‌سـتە. بـست بـە‌بـستی ئـەو دونیایەیان دەلێستەوە. میوەی دەگرت درەخت،
هــە‌ڵــووژە‌ی دە‌گــرت بــە‌فــر، رە‌شــایی بــوون چرووسکانەوە قووتی دەدا.
گڤڤەی چییە!!!
مێشکی کاس کردووم.
هــە‌ڵـــدە‌ســـمە‌وە‌و بـــۆ ئـــەوەی دە‌جـــاری دی بكەومەوە.
دونیـای زمـان بـوو لـەسـەر زمـانم کـە‌ڵـە‌کـە‌ی ئەم چەند دێرە بۆ تۆ دەنووسم، ئەی شاعیری ﺭﯙﻣﺎﻧﺴﯽ، ﺋﻪﯼ ﻧﻪﮔﺒﻪﺗﯽ ﭼﻪﺭﺧﻪﮐﺎﻥ!
دەبەست.
هـە‌نـاراوێ جۆگـە‌لـە‌ی دە‌بـە‌سـت و روونـاکی سەفەری دەکرد. هەناراوێ جوگەی دەبەست و بــە تــە‌نیــشتم ژیــانی دە‌گــرت. دانــە دانــە‌م ه‌ڵدە‌گرت و دە‌متە‌قاندە بنمیچی مە‌ڵاشووم.
چــاوم دەچووقانــدو ئــەوجــا دونیــا دەکرایــەوە.
تاریکییەکی هێمن شاڵاوی بۆ دەبردم. درە‌ختێ بوو لە سینەمەوە دەردەپەڕی…
سنووری درەخت و من نەمابوو. دەست و گیا یەک شت بوون، لەژێر مەمکەکانمەوە زمانێ بـوو لـووس و شـێدار، لـەسـەر جـە‌سـتە‌م سێبەری دەگرت، سێبەری شهە‌وەتی یـەکەم.
دونیایـە‌ک بـوو شـە‌قـی دەبـردو حـە‌ز شـکۆفە‌ی دەکـرد، نـە‌مـامێ بـوو هـە‌ڵـدەگـژاو شـوێنگەڵای بـە‌ســە‌ر لـە‌شـمە‌وە جێـدە‌هێـشت، شـوێنگەڵای
رووناکی بوو و پەڵەیان دەگرت و چراخـانێ بـوو لەززەت.
تووشی شاگەشکەی چەوێ بـوو لـەنـاو چـاوان، شاگەشکەی ئاوێ بوو دەتریقایەوە، شاگەشکەی ه‌نارێ بوو لە حە‌ژمە‌تدا دە‌تە‌قی.
ماسیی زەمـانی زوو بـوون، لـە قـە‌راغ ئـاوەکـان باڵیان دەگرت. نزم بەسەر عـەرشـەکانی ئاودا باڵەفریان دەکردو مەغریبەکان ماڵئاوییان لێ دە کردن.
جووتە‌بالی ژنێ بوو کە نە‌یبوو لـە حـە‌سـارە‌کانی ئێمە. بەهاری جەژنەکان بوو. پیاوەبۆرەکان بە دەســتێكیان تووکــە‌بــە‌ریــان لوولــدەداو بــە
دەستێكیش سروودیان بۆ ژن دەوت، بە ﺯﺍﮐﯿﺮەﯼ ﺋەﻭ ﺷﯿﻦ ﺩەﭼﻮﻭەﻭە. ﻫـﻪﺭﺩﻭﻭ ﻣـﻪﻣﮑـﻪ
تورتـە‌كانم ماسی بوون و بۆنی ئاویان دەكرد،
ئاوی رەشی شـەو کـە تریفـە دە‌یخـواردە‌وە. دوو ماسـ
ﮔﻮێﭼﮑﻪﮐﺎﻧﻢ ﻧﻤﻪ ﺩﻩﺑﻮﻭﻥ. ﺭﻭﻭﻩﮐﯽ ﮐێﻭﯾﻢ ﻗﻮﻭﺕ ﺩەﺩﺍﻭ ﺗﺎﻣﯽ ﻗەﻭﺯەﻡ ﺩەﻛﺮﺩ.
جـووتێ ماسـی مانـدوو بـووم لـە‌نێـو ئـاوەکـانی لەززەت. گەزم دەكرد بە حەز.
دەســتێكیان تــووکی ســینەیــان لوولــدەداو بــە دەستێ سروودێ بۆ نیشتیمان.
ژنانمان تا میەرەجان بردو خۆمان کشاینەوە ژنانمان تا سەهۆڵبەندانی ئەورووپا بردو قفلّمان لە دە‌رپێیە‌کانیان دا ژنانمان تا دەریاچەکان بردو لە کاتی گەڕانەوە ماسی بوون.
پیاوان بوون ژنیان دەخستە سەر هەردوو لەپ و بەرزیان دەکردەوە بەرەو هەتاو. پیاوان بوون ژنیـان کـە‌ڵـە‌کـە دەکـردو دە‌سـپە‌رِیـان لـەسـەر نەگبەتیی لێدەدا.
ژنانمان كەوتنە دەست هیترانەوە،
غەریب غەریب لە کێشوەرەکانی باکوور غەمگین لە شەختەکانی بەهار رادەماین دەتوانەوە…
هێچ شتێک نەتوایەوە…
ئیرۆتیک سیحرێ بوو بێ ساحیر.
ژنانمان تا شاخ بردو جێيانمانهێشتن،
ژنێ بوو بە رێككەوت یـەک دوو مناڵ کەوتـە نێوانمان…
لە زاكيرە قووڵە‌كانیشم كچان لــە كــە‌نــارە‌كــانی وشــە ئــاگر بــە‌ردە‌دە‌نــە
رەشماڵەكەم.
ئاوێكی سازگاریش بە بەردەم كووچە‌كانمدا جۆگەلە دەکات.
چەند پێپەتییەک بەسەر شەختەی عومردا سەمادەكەن سەهۆڵبەندانی عەقڵ و بیابانی دڵ،
گەردوونی تەنهایی و گوڵەڕاخراوەکانی بەرباران..
منیش تەنها مامەوە:
دایکێ بوو نەمناسی میمکێ بوو دەتوت جوانە نەنکێ بوو لە زاکیرەی باوکم شتی دەوت خوشکێ بوو لە شەرما دوورکە‌وتینە‌وە
مە‌مكیان دە‌كردە مەل كەمەریانم لە كەمەر دەئاڵاند بازووم وەکو لاولاو ﻟﻮﻭﻟﺪەﺩﺍﻭ ﮔەﺭﺩەﻟﻮﻭﻟێ ﻗﻮﻭﺗێ ﺩەﺩﺍﯾﻦ.
لە حە‌وشە‌وە تا چیمە‌کانی ئۆبوو دو مۆند ا حەزەكانم وەكو فەرشێ راخست لــە پاوانــە‌كــانی مــە‌غریــب شــە‌رابــی ســە‌یــر دەخۆنەوە.
لەژێر دارستاندا لە سێبەرە دروستبووەکاندا مە‌مکیان دەدەنە بەر تیشکی پرتەقاڵ و رۆشانیی دەڕشێتەوە.
ه‌رزە‌کارە‌کانی ئەورووپا بوو لەسەر پاپلقەکانی بارەکان تا هێزم تیا بوو لێوەکانیانم دەگووشی پەنجەکانم وەکو قەفەز ژنـانم بینـی ئـالآی رەشـییان بـە دەسـتەوەیـە‌و لەسەر رێگاکان راکشاون و بەسەریانا بازدەدەن شیتانی جە‌هل.
ژنانم بینی لە دە‌رچە‌ی ئاگر پژێنێک‌ه‌وە دە‌سکێ گوڵیان بـە دە‌ستە‌وە‌و وەک چۆڕاوگە‌ی ئاگرین
هیشک بوونەتەوە.
ژنانم بینی تاک تاک لە ژوورە دیوار ئەستوورەکاندا، بە تەنها، لەسەر دۆشەكە رەقەكاندا، بیردەكەنەوە،
حمەدی حەل
عـە‌شـقی لـە‌ش بـوو گـڕی مێنژووە‌کـانم هێمور كردەوە.
ژنــانم بینــی وەکــو قــە‌تــارێکی رەش لوولیــان دەخـواردو تـە‌نەـا هـەر دوو چاویـان بـە‌دە‌رە‌وە؛
توێژێ کلی چـە‌ور چاویـانی هـە‌نـد رە‌شکردووە
هموو حەزی رۆژهەڵات گری دەگرت.
تحمونە کاتی زولە یخا
جـــرووكم هــەر هــە‌نــدێ بــوو. پییــاح رەش دەچـــوەوە بێزاریـــی، ســپی دەچـــوەوە حـــەزو غەمگین دیاربوو بەهار. تا توانیم قوڕم لە بەهار گرت. مـستێ قـوڕەڕەشی جـهەـەننـەم هـەردوو پێلاوە سەربازییەکەمیان قووت دا، مارێک بە تــە‌نیــشتمە‌وە زمــانێكی لــە رانــم دە‌ســووی،
ﺯﻣﺎﻧﻪﻛﻪﯼ ﺩﯼ ﭘێڵﻮﻭﯼ ﺩﻩﻟێﺴﯿﻤﻪﻭﻩ.
## ﺩەﻣﺮﺩﻡ ﻭ ﺩەﮊﯾﺎﻣەﻭە ﺩەﮊﯾﺎﻣەﻭەﻭ ﺩەﻣﺮﺩﻡ.
نازانم چەندێ نووستم، بەڵام دەزانم سمی وڵاغ بیر لـە رابـردوو، لـە رابروویـە‌كی وە‌همی، پـیێش ئەوەی ئادەم لە بەهەشت سیکتر کرێت.
ژنانم بینی لە حە‌مامە‌کان پشت یەک دە‌شۆن جەستە نوقمی كەفاوەو كەفاو نووقمی حەزن…
زۆر شتی دیکەم بینی…
## خەونی ئاوێنەو وڕێتە
نووقمی ئاوێنە بووم دوێنێ. نووستم وەکو جیـوە.
دەبریقامەوە. جوولەم لەخۆ بڕی. جرووكە دەگـە‌یـشتە کـە‌نـارەکـانی تـە‌نەـایی، ئاوازێـک عەوداڵ، تەمێک گوناح وەکو پەرچەم شەهوەتی دەشۆردمەوە.
ﻟﻪﻧێﻮ ﺯﻩﻣﻪﻧﻪﻛﺎﻥ ﯾﺎﺭﯾﻢ ﺑﻪ ﺧﯚﻡ ﺩﻩﻛﺮﺩ.
کە‌وتبوومـە دەست زمـان و یـاریی پێدە‌کـردم.
هەندێ دڵشادو زۆریش وریا.
وریاتر لە گیا هێمنتر لە بیر هیشکتر لە هەست بـە‌تـە‌نیـشت قـە‌برغـە‌م تێـدە‌پـە‌ڕی، رمێـک لـە
کوونـــە کــە‌پوومـــە‌وە دە‌رچووبـــوو، شمـــشێری
باووبـاپیرانم سـکمیان وەک گنـدۆرە هـەڵـدڕی.
قەتارەی مێروولە لە گوێمـەوە تا دەنگدانەوەی زەمین دەخـشان، قالۆنچـە‌یـە‌ک لـە دەور سـمتم خەونی بە تۆپە گووەوە دەبینی.
هتا نە‌خـە‌وتب‌ووم ئاگرێک لـە ه‌ه‌ناومـە‌وە بای جۆشدەدا، گۆرانییەک لە جەستەمەوە
حمەدی مەلا
ژن وەک پەنجەرە ﺭﻭﻭﺧﯚﺵ ﻭەﮎ ﻫﻪﮊﺍﺭ ماندوو وەک سیاسەت دڵدار وەک دیکتاتۆر غەمبار وەک کورد بێعار وەک عارەب شۆدار وەک فەرەنسی جووتیار وەک ئیسپانی قۆشمەچی وەک ئیتالی تاریک وەک سویسری ه‌ستیارتر لە کوێر غەمگینتر لە مانگ بە جورئەت وەک هەتاو تەنها وەک سێبەر خەوتوو وەک خرنووک شیاو وەک شەم بێتەمەن وەک پەپوولە بێگیان وەک پەری لاسار وەک هاورێ بێوەژن وەک وەفا رەش وەک سوێدی تەڕ وەک ئەهلی کهەف بێچارە وەک تورک مێزەر وەک ئەفغانی کەئیب وەک رووسی فةقیر وەک تیبتی دەوڵەمەند وەک هیندی شەپرێو وەک پاکستانی بێجێگا وەک بەدوو بێشکل وەک جیوە
حمەدی مەلا
دووگیان وەک بەلجیکی لاتەریک وەک پرتوغالی بەهەرا وەک مەغریبی شەڕانی وەک جەزائیری مولائیم وەک کابیلی سپی وەک سعوودی بێ پاسەپۆرت وەک سووری بێ وەتەن وەک لوبنانی بێ بیابان وەک توونسی سەوز وەک لیبی
تمونە کاتی زولە یخا
لـەنـاو چـاوی هــە‌تـاو ئــاوی خورادبــووە‌و پــڕ دەنووکی گڕبوو و شائەستێرە دەکەوتنـە کۆشم.
کۆرپەکەم تا حەلحەلەی ئاسمان بەرزکردەوەو ئەستێرەکەیم پێ نیـشاندا. ئـەسـتێرەکەی ئـەو وەکو هی قەبیلە نەبوو، ئەستێرەی ئـەو تـە‌ڕ بـوو وەک زاکیرەی مەریخ. پـەنجـەی شایەتمـانم بۆ ﺩﺭێﮊ ﮐﺮﺩﻭ ﺷﯿﻨﯿﯿﻪﮐﯽ ﻗﻪﺗﺮﺍﻧﯽ ﺑﺎﺭﯾﯿﻪ ﺳـﻪﺭﻣـﺎﻥ.
پەرچەمی کچەکەم تەڕبوو و خووناو رژایە سەر پـە‌نجـە‌کـانی پـێم. ئۆخژنێک لـە قـە‌برغـە‌م لـە
دیکبوو بیرم دەکردەوە.
دەنووستم لەنێو درزەکانی ئاوێنە کاتێکیش لە خەو هەڵسام عاشقی خۆم بوو پر بـە دونیـا بـاوەشـم بـۆ خـۆم کـردەوەو ئاوێنـە وەک برووسکە شەقی بردو مراواری باری…
## ساسەتی خەون
سەردەکەوت وەک مەلێکی باڵهەڵکێشراو. مەلی باڵهەڵكیشراو لە كاكێشانە‌وە دەهاتە خوارێ،
کـە‌مێـک غوبـاری ئـە‌زە‌لـی دە‌شـتی سـاڵە‌یـی هەڵگرن و هەواڵەی خودای کەن. ئـەو بـە‌یانییـە
ﺧﻮﺩﺍ ﺩﺭەﻧﮓ ﻟﻪ ﺧﻪﻭ ﻫﻪڵﺴﺎ، ﭼێﺷﺘﻪﻧﮕﺎﻭێ ﺑﻮﻭ،
تــە‌یمــومی بــە غوبــار کــردو کــە‌مێـک دامــاو لەبەرخۆیەوە وتی: ئەرێ بۆچی ئەم قەومەم لە ئازار دروستدەکردٴ؟؟
خەکانی دی خەونی دی زۆرن…
لە زۆر شتی هیچوپووچ بیرم دەکردەوە:
لە ئاخرشە‌ڕییە‌ک تووشی هۆز دەبوو.
## خەونی دایکم
کۆتایی بـەهار. فۆتـە سـپییە‌کـە‌ی سـەری وەکو پژدێنەکەی هۆکاشە شین دەچووەوە. گوندەکانی یارمجــە‌و قــە‌رە‌ســالم و تــوڵکی و برێـسپان و و کـــارێزو و ر ه‌مووشییە‌وە ئاواییەکانی زە‌ردک چە‌مانە‌وە‌و
حمەدی مەلا
هە ﺷﺎﻋﯿﺮەﮐﺎﻧﯽ ﺩﯾﮑﻪﻣﻦ.
ئەوانەی یەکترمان خۆشدەوێ و ناوێ…
ئـــە‌وانـــە‌ی شـــە‌ڕێکـــی ســـارد لـــە‌نێوانمانـــدا هڵگیرساوە..
ئەوانەی کە بە رەخنـەو نـەقیـزە بـە یـەک شـت دەزانن ئـە‌وانـە‌ی تائێـستا بـە زوولفـی وە‌فاییـە‌وە دێنـە
خوارێ ئەوانەی تەنها هـەر وشـە ریـز دەکەن و ناوی ﮔﻮڵەﮐﺎﻧﯽ ﺣﻪﻭﺷﻪﯼ ﺧﯚﯾﺎﻥ ﭘێ ﻧﺎﺯﺍﻧﻦ خەون زۆرن بۆ شاعیرکانی دی:
بۆ خانی ئاگرێکی لەنێوان لینگی زین جۆشدا بۆ جزیری ئاوێكی خەفیف، سوخمەو قەدیف لە بنيا زە‌ريف عە‌جيب بوو رەشماڵن بۆ تەمەنم بۆ رەفیق سابیر تونێلێ دیارەو رۆشنایی ئەبەدی بۆ فەرهاد پیرباڵ منم سوریالی تە‌یراوە
لە منارە‌ی چۆلییە‌وە دە‌ڕوانمە رۆژئاوا بۆ دلاوەر قەرەداغی رێگایەک هەمیشە غەمگینم دەکات
1:1 احمەدی مەلا
بۆ وەلی باران لە دڵم، باران لە دڵم کڕێوەی دەرێ و باران لە دڵم بۆ شێرکۆ بێکەس چیاو سەهۆڵ و پریاسکەی وشەم دەنێرمە ئەودیو هەمیشەو هەردەم بۆ لەتیف هەڵمەت پرچی کچەکانی بەغدا
11 خونە کاتی زولە یخا
هيچيش ديار نييە بۆ بریندارەکان خوێنێکی هیشکم هەمیشە لێوە دیارە
بۆ ئاوارەکان لەنێوان گوندو هەولێر بە ملێون خێرایی تیشک دە‌پێوم
111 ه‌حمە‌دي مەلا
بۆ هیوا قادر تا تەمەن ژوور هەڵدەکشێ حەزێكی نوێ لە دایكدەبێ بۆ بەختیار عەلی عە‌شقێک وەکو خەم دە‌مسووتێنێ بۆ غەمبارەکان تا دێت غەمبارترو غەمبارترو
11 خونە کاتی زولە یخا
رچەکانی نێوان من و ئەوان بە دەریاچەی زامەوە بەندە بۆ دەسبەتاڵەکان سەرقاڵم تا ماوم بۆ گەنجەکان چاو دەبڕنە ئەزموومی هیتران و
خۆشیان چششش…
11
بۆ بەجێماوەکان نە شەمەنەفەر دیارە نە هێڵی ئاسن بۆ دڵدارەکان لەوەتەی هەم لە دڵم دەگەڕێم نەمزانی ژنەکەم لەسەر رەفەی مەتبەغ دایناوە
10 ئەحمەدی مەلا
بۆ منداڵان ئاسمانێک بۆ کێڵان بۆ ئاسمان ه‌تیوی ئاخرزە‌مان قەسیدەی دووەم ٢٠٠٧-٢٠٠١
تحمونە کاتی زولە یخا
ئایا دەگەنەوە ئەوێ یا ئەوەتە لە کشانەوەیەکی ئەبەدیدا خۆیان وندەکەن؟
خـــە‌ونێكــی دیكــە‌یــە كــە لــە یــادە‌وە‌رییــە
خەونینەکانەوە لە دایکبووە، تێکـەڵی ئێستاکان دەبێت و لـە رابردوویـە‌كـە‌وە هاتووە كـە ئاسان نییــە دەســت بــە‌ســە‌ر مــە‌وداکانیــدا بگــرین.
چرکردنـە‌وە‌ی رەگەزە پە‌رت‌وبڵاوە‌کانی واقیعه،
ئەو واقیعەی خەریکە لە دایکدەبێت و لەباری دەبەن. لێرەوە نووسین هەوڵێكە بۆ سەرخـستنی پرۆژەیەک کە لە خودی خۆی گەورەترە، هەر
حمەدی مەلا
پزیسکەکانی مەنفا
## پێشە بۆ قەسیدەی دووەم
ناونیـشان هــیچ شــتێکمان پــێ ناڵێـت تــە‌نەــا وێنانــدنی چــە‌نــد تاڵــە پزیــسكێكە كــە لێـرەوە دەیانەوێت لەدایکبن. با ئەم پرسیارە بکەین:
11
هحمەدی مەلا
بۆیـە بـە‌سـە‌ر خۆیـدا دە‌شـکێتە‌وە‌و لـە واقیعێکی ﺩﯾﮑﻪﺩﺍ ﺟێﮔﯿﺮ ﺩﻩﺑێﺕ ﮐﻪ ﺋﻪﻭﯾﺶ ﺩﻩﻗﻪ.
مەنفا جوگرافیایەکی نوێ نییە، بەڵکو تەواوکەرو ﺩﺭێﮊﮐﺮﺍﻭەﯼ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷﻮێﻧﻪﮐﺎﻧﻪ ﮐﺎﺗێﮏ ﺧـﻪﻭﻧﯽ ئینسانەکان هەند تەسکدەکریّتـەوە کە رەگەزە ئینسانییەکانی خۆی لەدەستدەدات. نیـشتیمان و مەنفا دەبنە مورادیفی یەکتری.
دادوبێـدام بــو لــەو حــە‌مكــە شــتەی كــە لــە
ﺯﺍﮐﯿﺮەﻡ ﮐﯚﺩەﺑﻮﻭﻧەﻭە ﺋەﻭﺍﻧﯿﺶ ﻭەﮎ ﮊێﺭﺯەﻣﯿﻨـﻪ تەڕەکان نهۆمی خۆیان بە دەسەڵاتێکی پەنە‌ان رێنكدەخست.
خــە‌لقــی یــە‌کــە‌م مینــا گرێکـی جــە‌هــە‌ننــە‌مــی پاژنــە‌كـانی بــە‌رزدە‌كردینــە‌وە‌و تــا فێـرە فـرِین دەبــووین عاشــق و مــە‌عــشووق بــە پێخــواس خۆمان دەدایە دەم ئەو گەمییانەی کە لە ئاوی ســوێر دەگــە‌رِان و مــافوورە نارنجییــە‌کانیــان رادەخست بە ژێر هەورە زۆڵەکاندا دەفرِین.
دادو بێدادم بوو لەو شەربە ئاوانەی كە دەڕژانە سەرمان شەربەی یەکەم لە ئاسمانی دووەمـەوە دەڕژا هی سێیەم لە دەیەمەوەو ئا بەم شێوەیە تەبەقەکانی ئاسمان لەلایەن حەشاماتێک لە مـە‌لائیکـە‌ی پێخـواس دروسـتدە‌کران مـە‌لائیکـە
ئێشکگرەکانی خەلقی یەکەم ئەوانەی باڵیـان لە ئـاگرو شـاپەڕیـان لـە روونـاکی لـە چاوانیانـە‌وە ئاوێکی سازگار تێکەڵ بە نوور دەبوو.
بێدەسەڵاتـرین عاجبـاتین شـە‌ڕە تۆپـەڵ و شـە‌ڕە وشــە‌و پــە‌یڤــە‌کانیــان بــە‌قــە‌د تــە‌نافــە‌کانــدا هـە‌ڵــدە‌واســن پــە‌ڕە‌ســێلكە‌ی بێـویژدانیش بــە
دەنـــووک زاکیـــرەی بـــهەـــار دەبووژێنێتـــەوە قۆناغێک ئاوا دەبێت قۆناغێکی دی بەسەرمانا وەک قوڕقوشمی تواوە دەڕژێ.
هموو کارەساتەکان دە‌ژمێرین جوان جوان لە
ئـە‌رشـیڤە‌کـان هـە‌ڵیانـدە‌گـرین تـا دادوە‌رییـە
گەورەکە سازدەکرێت پیاوانی هۆزیش بە شیرینە‌کان دە‌لینگ مۆرو پەرچەم تاسەر گۆی مــە‌مــک شــە‌تــاوە‌ی دەدا گــرِو لــە‌ززە‌تێکــی پەنهانیش لـە دەور شمـشاڵە برۆنزییـە‌كان گرد دەبووەوە حەزێک لە بنارەکانی دونیاوە شاڵاوی دەهێناو هەموو شتێک دادەچۆڕی.
خەلقى قوڕو بەنیئادەم بوو سەرجـە‌م حـە‌واکان لـە بـانێژەکانـە‌وە سـە‌یـری خـوارەوەیـان دەکـرد شاعیرانی سەدەی بیستویە کەم کە وشە وەک پشقل لە دەمی گە‌ورە‌کانمان قل قل دەکەونە خوارێ دادگا داگیر دەکات.
خۆیان و بوخچەی ژێر هـە‌نگڵ ئامادە دەبن تا تامێسكەكانی سەر لێویان پیـشانی حـە‌شامەت بدەن.
ئـە‌سپـسوارە‌کان دە‌گـە‌ڕێنـە ژێر کـە‌پـرە‌کانیـان وشترســوارەکــان بــارە خوێیــە‌کانیــان لــە‌ســە‌ر تەپۆڵکە کان دادەنێن هەتاو بروسکە لێدەدات بەردە نایابەکان غل دەبنەوە.
ئەوانەی سواری با بوون لە دەور ئاخورەکان لە تەنیشت دادگا لەسەر چینچک دادەنیشن و منیش وێنە مـە‌زنـە‌كە‌م پێیـە وێنـە گەورەكەی ویژدانی هەموومانی تیا تۆمارکراوە عـە‌ورەتمـان لـە‌ژێـر هـیچ گـە‌ڵایـە‌ک جێـی نابێتـە‌وە شـەو داماندەپۆشێ و گزینگ نەقیزەمان لێدەدات
تەونەکاتی ژولەیخا
کـەسـیێک نـە‌بـوو ئـەم ئـاژاوە‌یـە بگـە‌ڕێنێتـە‌وە
سەرەتاکانی خۆی گرێیەک لە تاریکیی بدات.
حەشاماتی پێش دادگاكان وەكو گەرای سەر گـە‌ڵای دارتـوو زیادیـان دەکـردو شـەو پـە‌یتـا پەیتا سواریان دەبوو.
مەملەكەت لەسەر مێزە گەورەكە دادەنراو بە کێردی کرمانجـان راسـت و چـە‌پ شـە‌قیـان دەکرد شەقێک بۆ تۆ هەی پاشای پاشاکان مێزەرەکانیان لە کوونی لووتیانەوە چۆڕەی دێت کە بەهارێکی گزنگەجار کڕێوە دەبەستێ.
جەنگە کان کۆتاییان هاتبوو نەماندەزانی چ لە ئاشـتی بکـە‌یـن ئێمـەی فێربـووی شـە‌ڕە‌کـان قۆناغــەکانمــان لــە‌ســە‌ر چــۆک وەک گــوێزی کالیفۆرنیا دەشکاند چەک لەدەستەکان لەژێر عـە‌بـاو لـە‌ژێر مێنزە‌رو لـە‌ژێر شـە‌راوڵـە‌کـانی چاخەکانی ناوەند وەکو دومەڵان هەڵدەتۆقین و گوڵزارەکانی وەفایی لە چلچراکانی رۆنسارێ''–
هوە لــە‌گــە‌ڵ بڵچــە‌ی نــە‌زۆک دە‌گــە‌یــشتنە
ه‌یوانە‌کانی سەدەی بیست.
دادوبێدادمە لەم جۆگە‌لە‌یە‌ی کە تا دۆزیمانە‌وە
چۆڕە ئـاوەکـە‌ی باسی بـە‌ه‌ه‌ه‌لْمبـوونی خـۆی بۆ دەکـردین لـە‌شـکرمان تـە‌یـار دابـوو رمـە‌کـان ه‌مووی لە دارو قە‌ڵغانە‌کان سەرابی شەقێک بۆ تۆ ئەی بەچکەی سوڵتان شەقێک بۆ تـۆ ئـەی بـە‌چکـە‌کـانی سـە‌ڵاحـە‌دینـی ئـەم ﺯەﻣەﻧە ﺧﺰﯾﻮە ﺷەﻗێﮏ ﺑﯚ ﺗﯚ ﺋـﻪﯼ ﺗﻮﺗﻨﻔﺮﯙﺷـﺎﻧﯽ بناری قەرات شەقێک بۆ تۆ رۆڵەکانی ئازادی ئێوەی باوک و باپیر کوڕو کوڕزادە لـە پـشتی سەکۆکانەوە دێنە خوارێ و ناگەنە هیچ شوێنێ.
بێدادمە لە دەست رەگی نەگبەتی ئـەم نمامە جارێكی دی لە باخچە‌كانی نالی چوقە‌رە‌ناکات
تەونەکاتی زولەیخا
فوویان لـە ئـە‌جنـدە‌كان دەكردو خۆیان لـە‌ژیێر بــە‌ردو قایــە ســوورکانی رە‌حیمــاوا دە‌شــاردە‌وە
خەنجەر لە دەستەكان تازە پەردەی بووكێنی سـە‌رجـە‌م کانیـاوە‌کانیـان درِانـدبوو تـک تـک خـــوێنی زاوابوونیــان بـــۆ مێوانــان دەژمـــارد خوارافاتــە‌كــان لــە گیرفــانی مورادخانییــە‌كــان جێــان نـــە‌دە‌بــووە‌وە لــە‌گـــە‌ڵ چڵـــە‌نێر‌گـــز سەرەتاتکێیان لەگەڵ بەیان دەکرد هەتیـوەکانی چـە‌مچـە‌مـاڵ لـەسـەر جـادە خۆڵـە‌تـە‌پانییـە کـە
دەستیان بۆ شۆفێران راگرتبوو تا رەنگارەکان دەهاتن و لەسەر بازوویان دەنیشتنەوە.
ﺩﻭێﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻥ ﺑﻮﻭﻥ ﭘﮋﺩێﻧﻪ ﺷﯿﻨﻪﮐـﻪﯼ ﺋﺎﺳﻤﺎﻧﯿﺶ دەگـــەیــشتە بـــەردەرگـــای حـــەســـارەکـــان نـە‌وجـە‌وانـانیش بـە داڵغـە‌ی ئـە‌بـە‌دییـە‌وە دوای تابووتە ژەنگنەکان دەکەوتن و نە‌یانـدە‌زانی کێ دەبەنە گۆڕستان و ئیمرۆ خاتوون چەند زارۆکی بوو!
ه‌ه‌ن‌دێكیش لـە دەوری ئـاگرە ئـە‌زە‌لییـە‌كـە‌ی باوەگوڕگوڕ: هوو هوو هوو
تەونەکاتی زولەیخا
قەڵا كەشخەتر باڵابەرزتر لە هەیبەت سولتان قەیـسەرییـەکانی لەناو نارنجۆکێک دەشاردەوە داشـە‌کـانی ئـە‌زنیـف لـە‌وبـە‌رە‌وە دەمێـک بـوو تووشــی نــە‌زیــف هــاتبوون تــە‌لــە‌فۆنــە‌کــانی گیرفانیش ختووکەی سمێڵیان دەدا.
چ دادێكـم هـە‌ڵگیرسـاندبوو لـە گـۆرِه‌پـانی ئـەو ئۆردوگایـە‌ی کـە لـە گونـد گیـری دەخـوارد لـە
قەبرغەی تەڵبەندەکان ئاوارەکان کە ئـە‌وانـە‌ی دیـش کـە باروبارگـە‌یـان مێـوژ بـوو لــە‌ســە‌ر شۆســتە‌كــان لــە‌گــە‌ڵ ســێبە‌رە‌كــان دادەنیشتن وانەیان لەمەڕ دیموکراسی دەوتەوەو کۆمەڵگا مـە‌دەنییـە‌کان تازە لـە ئافاتی تـە‌زبێح قوتاریـان بـوو بـە‌سـە‌ر شـە‌فـە‌قـدا دە‌رِژانـە‌وە
هامـە‌رە‌کـانیش دوا ماڵئاواییـان لـە دوا تـە‌پڵـی زەیتـوون دەکـرد ئیـسعافەکـانی خـاچی سـوور برینی هۆماکانیان پێ ساڕێژ نەدەکرا. ئۆتۆمبێلـە بێ ئـهێمارەکان بـە تـە‌نیـشت دایکێکی زارۆک نەدیودا هاژەیان دەهات سێبەری شتێک لە نە دارسیغار بسمیل دەكرێت نە شەربەیەک شکۆفە دەدات نە بێستانی بۆنی شەمامە بۆنی پەپوولەی سلێمان دەکات نە کچۆڵەیەک لەناو پەردەی حەز حەوزی ئاگر جۆشدەدات نە مەقالەیەک عەشق دادەگیرسێنێ نـە مێخـە‌کێـک لـە جیـاتی دوو مـە‌مـک سـە‌وز دەبێت
16
دەگەڕانەوە رێكوڕاست بـەرەو دۆژی نیـشتیمان دەڕۆیشتن .
نە دارتەل دەمانناسێتەوە نە پەرەسێلكە دەگەرێتەوە نـە کانیـاو وەکی جـاران لـە بنیـا هـە‌ڵـدە‌لـە‌رزێ خوناو نە زخە لەبەر دەرگا یاریدەکات نە هاجەر تۆپەڵە كەرە دەهێنێ نە كوێخا عەباس بە خۆی و مێگەلەمەڕی لە قومە ئاوێ دەگەڕێ دەمێكبوو دادوبێدابووم لەو حەزانەی شكۆفەیان نەکرد بەرامبەر دەریا لەو کانیاوانەی تەنکتر لە فوستانی خـاتوون بـە‌ردێک لـە‌ژێریـا نـە‌دە‌هاتـە
جریوە قەڵبەزەکانی پێرەمێرد لە ئایتـە‌کانی گیر دەبـوون قـە‌لـە‌نـدەرخانـە‌كـان دەرگایـان لـەسـەر پشت و دارەڕایان قافیە.
دەمێكـــە دادوبێدادمـــە شـە‌ربـە‌یـە‌ک هـە‌ڵـدە‌گـرم تـا دوا سـتارەکـانی گەردوون و غلیدەکەمەوە تا دەڕژێن هەڵاڵەی نـە سـوخمە‌ی کیخمـە‌و قـە‌دیـف بـوّ مـاچێکی پەنگر ئاسا دادەڕێت نە کازێوە رۆندکی بەچەکان دەلێسێتەوە.
ئاوارە دەگەڕێتـەوە دوا پـشووەکانی گەورەتـرین چادری سەوزی بۆ هەڵدەدەن تا پەرچەمی شەو ه‌ه‌لْق‌اچێ ببۆ پ‌ه‌رژین‌ی ح‌ب‌ه‌زە‌ك‌انی تا چ‌اوبرِ
دەكات دەوارن تا چاو بڕ دەكات حەسرەت بە مەقەستی ئاخیرەت لەتلەتبوو.
تێبەربوونی شارستانییەکانەوە تا ئاشتبوونەوەی گشتی لە بە‌یداغ رە‌شە‌کانە‌وە تا خۆجـە‌ڵد کردن تا ئافاقی ئیشراق زمانمان لە گۆ دەچوون.
سەر بە بنەماڵەکانی جاجم بووین تەنها هەنگ زمانمـــان دە‌گـــە فێـــری شاردروستكردن دەبووین بەردو خشتی رۆحمان تێكەڵ بە هیچ دەكرد دڵشادبووین دڵشادبووین بەرامبەر بە ئاوێنەکان و میوانمان چەنـدین رۆژ گلدەدایە تا باسی دەرەتانی دەشت و دەریان دەروون و عــە‌تــری ئاســمانێک کــە دەمێکــە
لكاوەتە پاژنەمانەوە تا زیاتر خۆ بۆ خەڕەندەکان ئامادە دەکەین هەند زیاتر بەرز دەبینەوە تا دوا دڵـۆپ هـە‌ناسـە‌ی خـەم کـە لـەم شمـشاڵانە‌وە
ئۆغری خێر بێت ماڵئاوایمان لێدەکات…
من لە سە‌فە‌رە‌کان‌دا نیشتیمانە‌کە‌م دۆزییە‌وە‌و خۆشیمویـست، بــەڵام نــە‌بوومــە ئــەو عاشــقە
گـە‌لحۆیـە‌ی لـە پێداهـە‌ڵدانـە‌وە بـۆ پێداهـە‌ڵـدان ﺩﻭﻭﮔﺮﺩەﮐﺎﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺳﻪﮐﯚﯼ ﺗﺎﺯﻩﮔﻪﺭﯾﯽ ﺩﺍﻧێﻡ داڵغـە‌و بیرکردنـە‌وە‌یـە‌کـی تـە‌نـک و هـەنـدێ ﺷﯿﻌﺮﻭ ﮐﯚﻣﻪڵێ ﯾﺎﺩ ﺗێﮐﻪڵﯽ ﺭﯾﮑﻼﻣﻪ ﮔﻪﻭﺭﻩﮐﺎﻧﯽ قەد دیوارە رەشەکان دەبوون. لەو ژێرزەمینانە بیــری قــە‌ڵای کــە‌رکــووکم دەکــرد پیییــاح پێکـــدەچـــوون لێکچـــوونی پـــە‌رادۆکـــس. لـــە
ژێرزەمینی میترۆکان بۆ ئێمـەی مـە‌نفی شـە‌ڕو ئاشتییەکان، لە پاریسی شاری رووناکی و ئەوق هیچمان نەدەبینی تەنها بەر پێی خۆمان نەبێت دەگەراو دەیان تەرحە میوەی دەگرت غەریب بۆ ئەهلی مەملەكەت.
باخچـە‌کـە‌ی مـە‌نفـا وەک باخچـە‌کـە‌ی رۆلـە‌ی رۆتردام`° چەندین سفرەی لەسەر بوو. مێوەی غەریبم دەخواردو ئاوی هـهۆڵە‌م دەنۆشـت بـە جووتــە لــە‌ســە‌ر شۆســتە‌كــان لــە‌گــە‌ڵ کــازێوە
دەخەوتم و شەڕە تۆپەڵی شەوم دەکرد لـەگـەڵ بەیان. عەیامێ لە ژێرزەمینی میترۆکانی پاریس ûاماژەیە بۆ ئیراسمووس، سیمایەکی دیار لە سەردەمی راپەرینی ثە‌ورووپا
تحمونە کاتی زولە یخا
زەبـە‌لاحـە ئـە‌فـسانە‌ییـە جـوانترین شـوێن لـە
پاریس قوتە‌ی سەر بورجە تا بورجت لێوە دیار نەبێت) وتە بەناوبانگەکەی رۆماننووس–.
من دەمێک بوو نیشتیمانم دۆزیبووەوە. ئەوانەی دوای ئاهــە‌نگــە گــە‌ورە‌کــە گــە‌رِانــە‌وە نــە‌ک گەرِانەوە نیشتیمان بەڵکو لە نیشتیمان دەگەرِان نیـشتیمانی ئێمـە وەک سـە‌رابـە تـا بـە دوویـدا بچیت هەندە لێت دووردەکەوێتەوە.
تا پیـسایی بێرژێی ئـە‌ڵمـانی`` نـە‌تلیـسێنێنە‌وە.
جانتا لەشان حازر بۆ هەموو سەفەرێ باسی مەحموودی بایەزیدو بەرامبەر بە بورجی ئیڤل لــە ئــە‌ندێــشە‌ی فلــۆبێر ورد دە‌بووینــە‌وە: –
سـەدەی نـۆزدە‌ه‌م‌ـە، ئاسـن کــە‌شــخە‌تــرین
مـە‌تریـال بـۆ بیناسـازی، هـە‌ڕە‌مـە‌كـانی میـسر خەیاڵی فەرەنسییەکانی جۆشدەدات مێژوو لە پێشمانا ساتمەی دەکرد (ئای لەو ئاژەڵە سـە‌یـری راسـت و چـە‌پـم دەکـرد رێگـابوون و ئێــرەو ئَــە‌وێیــە‌كــان قــە‌برغــە‌ی یــە‌كتریــان دەکرۆشــت و مـــاوەکــان تێکـــەڵ دەبـــوون و ئاراسـتە‌کـان دە‌بوونـە مۆسـیقایە‌ک و ئاوازێـک بەرەو بەرزاییەکان بەرەو لووتکە سپییەکان…
بـە دوای مـن یکـی هـە‌پـروون بـە هـە‌پـروون رادەکەم…
حمەدی مەلا
نیـشتیمان قـە‌تیـسی پـە‌یـڤ بـوو دەمێک ئێـستا قەتیسی خۆیەتی.
دیوارێـک بــۆ گریــان و زێـدێک بــۆ خــاچ و حەوزێک بۆ تـە‌ه‌ارەت چزووی ئاگرێکیش بۆ دەستنوێژ شوێنێک بۆ کەشف و شەوێک بۆ فـە‌نـابوون'''. دە‌یانجـار بیـرم لـە‌وە دە‌کـردە‌وە‌و پریاسکەکەم هەڵگرم و بگەڕێمەوە، بەڵام کــە‌ڵــە‌گــە‌کــە‌ی ئۆســکۆدار ﮔﻮڵﺪﺍﺭﯼ ﻟـﻪﺳـﻪﺭ، ﺩﻩﺳـﮑێ ﮔـﻮڵێ ﮊﺍﮐﺎﻭ ﺩﻩﺧﺎﺗـﻪ
ر گلْکۆکـــە‌ی نـــالی و قـــە‌دە‌رێــک لـــە
گۆرِستانەکە دادەنیشێ و یـەک دوو سوورەتی کورت، بـە لـە‌ه‌جـە‌ی ئـە‌سـتە‌مبـولی، تێکـە‌ڵ بـە
ه‌نسک دەکات.
لە مەنفا ژنانم ناسی
ةحمەدى مەلا
لە مەنفا نیشتیمانە كەم دۆزییەوە
تــا دهەــات وەک چنــاڕێکی بــەرز هــە‌مـــوو سە‌رلـە‌یانییـە‌ک لـە پـێش ماڵە‌کـە‌مـدا دەرِوا،
تـــە‌مـــی گـــە‌ڕە‌کــی ئاکاســـیا'^ '، شـــە‌ختـــە‌ی لێــرەوارەکــانی ژووراڵڵ ''، دوکــەڵــی جــاددەی تراموەیەکە دەیانناسییەوە. بینیم وەکو بێوەژنە
10 1 خونە کاتی زولە یخا
تەنها نانی لادێی دەوروبەری ڤالێڵایە و پەنیری مانچا'''و کۆنەشەرابی بۆردۆ''' خۆراکی من بوون. لە كانییە‌ك‌ه‌ی ئ‌ه‌وب‌ه‌ری‌ش خۆم بسمیل دەکـرد. لــە حــە‌وشــە‌کــە‌ش، لــە ســە‌دە‌کــانی رابـ
دارخورمایەک و چەند بنجێکی یاسەمینی
'ناوچەیەکە لە ئیسپانیا
101 ه‌حمە‌دي مەلا
ئــەوانــەی ســە‌رســە‌ختــرن لــە نیــشتیمان و دڵـرەقتـرین کائینـات تـە‌نەـا لـە لـۆچی شـیعردا جێیان دەبووەوە.
*
` گەڕەکیکی کەکرکووک. یەکەم شیعرم تیا نووسی.
جم هات کاتێ بینم ئازادیی لەسەر کورسی ر ئیسراحەت، خۆی بە فە‌قێیانە
خونە کاتی زولە یخا
بەستۆتەوە. ترسێكم لەسەر نیشت. ئازادیم بینی بۆتە پە‌یكە‌رو پیاوە ماقووڵە‌کانی مە‌ملە‌کە‌ت لە
پاینـە‌وە سـە‌یـری دەکـەن و تاجـە گوڵینـە‌ی بـۆ هـە‌لـدە‌دە‌ن. دەیـان و سـەدان، بـە‌ڵکـو هـە‌زاران لـــە‌بـــە‌ر ســیێبە‌رە‌کــە‌ی قـــاوە‌ڵتیــان دەکــردو سامەستەكانیش لەبەر پێی دەڕشانەوە.
دانیشتم بەرامبەر بە ئاوێنەکان لـە رەنـگ و رێگـا ورد دەبوومـەوە، لـە رچـە‌ی بزنـان رامـام و گـوێم بـۆ شـە‌ققـە‌ی بـاڵی هـاقۆ هۀلۡخست لەگەڵ رستێ پە‌یڤدا ئاودیو ئاویێنە
بووم کردمە چە‌قە‌چە‌ق لەگەڵ ئەو مە‌عـدە‌نـە‌ی کـە لێـی دروسـتبووم تــۆزو غوبــارم لــە‌ســە‌ر سـە‌ڵتـە‌ی شـاعیرانی کلاسـیک تـە‌کانـد گـوێی ئەسپەچەمووشەکەی هەڵەتە دوورەکانم گرت.
لـە تــە‌لبــە‌نــدە‌كــانی شـۆڕش خــۆم رزگــارکردو حەشامات لەسەر دەریاچەی بەستوو دەمەیین.
جوولـە‌ی مـە‌یـو، ئـاوازی مـە‌یـو، میلـۆدی مـە‌یـو،
رەنگی مەیو، دەنگی مەیو…
پـە‌یکـە‌ری ئـازادیش رەق و هیـشک بـە‌رامبـە‌ر کامێراکـە. دەروێـشانی سـەدەی بیــستویەکــە‌م پــە‌ڕۆی ســە‌وزو ســپییان، پــە‌رچــە‌مــی زەردو بـە‌نـە‌وە‌شـییان پێـدا هـە‌ڵـدە‌واسـی…مـە‌زارێکـی مۆدێرن بۆ ئاشتبوونەوەی سەهۆڵ.
پەیکەری ئازادیی کتومت ببووە هوبەل.
بیرم لە ئازادییەک دەکردەوە لە ناوەندی دۆژدا دا بێت. سەکۆیەک بێت لە پەنگر، مینبـەرێک بێت لە ژیلەمێ، منارەیـەک بێت لە رووناکی.
بیرم لە سارتە‌ر دەكردەوە لە كاتی داگیرکردنی پاریس لەلایەن هیتلەرییەکانەوە: ئیێستا ئیێمـە ئازادین !!
دەریاچەی ئازادیم بینی بەستبووی، هەڵپەڕکیی ساردوسری لەسەر دەکرا، تا چاو بری دەکرد
حمەدی مەلا
منـیش دادوبێدادم بـوو لـە ئـە‌فغـانی میللـە‌ت،
هاوارێکی کـپ بـوو، وزە‌یـە‌کی چـە‌پکـراوە بـە
ﺩﺭﻭﺷﻤﯽ ﺩﯙﻻﺭ.
دادوبێدادم بوو لە دەست خۆم و بە ئاسپایی لـەسـەر سـەکۆی ئـەم جـهەـەننـەمـە ه‌لدە‌پە‌رم.
تیا هێزم تیایە لەبەر تریف‌ه‌ی مانگێکی برۆنزی ه‌ڵدە‌پە‌ڕم،
تا هێزم تیایە گۆرانی بۆ بێەوودەیی زەمەنـە‌کان ئاسمانی بێ زاکیرەش هەمووی تۆمار دەکات.
وەک ئاگرێکی چەمۆش هەڵدەپەڕم،
وەک ئاگرێکی دەستلێوەشاو هەڵدەپەڕم،
وەک پزیسکێکی شێت هەڵدەپەڕم،
ناحــە‌وێمــە‌وە لــە‌ســە‌ر ســە‌كــۆی ئــەم مــە‌نفــا پانوپۆڕەی کـە جێـی هـە‌موومـانی تیـا دەبێتـەوە، بـە‌شـی
ه‌مووان دەكات…
لەژێریدا دانیشتم.
ﺯﺳـﺘﺎﻥ ﺑـﻪ ﭘێـﺸﻤﺪﺍ ﺗێﭘـﻪڕﯼ: ﮐﺮێـﻮەﻭ ﭼﻠـﻮﻭﺭەﯼ کردە زەماوەند.
هاوینی قرچە سە‌روپۆتە‌ڵاکی نغـرۆ کردمـە نێو تەمی خۆڵاو.
بەهار بە لەشكرێكی گەوجەوە تێكیشكاندم،
پایز هات و هە‌ڵیوە‌راندم….
گەڕامەوە نێو باوەشی خاکی نەناسراو،
وەک مارمێلکــە دەیــان رۆژو دەیــان مانـــگ نووستم،
حمەدی مەلا
*
پزیسکە گیایەیەک بووم،
لە دۆزە‌خە‌وە دەگەرامەوە،
پینەی پویرگەتوار (٢٢) بەنێوچەوانم،
دەیان پینە لەشمی کرۆشتبوو.
تاڵە گرێک بووم،
لە سۆلاقە‌وە كە‌تبوومە خوارەوە،
رەحمم ئاو و ئاسۆكانم بڵێسە.
٢ ئەو ناوچەیەیە کە دەکەویتە نێوان دۆزەخ و بەهەشتم هەروەها جێی پاقژبوونەوەیە.
حمەدی مەلا
قـــوڕم جـــوی، تـــامی خـــۆلێکی ســـویێرم بـــە مەڵاشوومەوە جێهێشت،
چڵپاوی سەدە کۆنەکانم کردە دۆشەک،
لەنێو قوڕاودا خۆم دۆزییەوە….
وەک کەرتە هەتاو دەکەتە بەرپێی،
ه‌نگاوی دەنا،
بە تەنها،
دەیان کوێر دەستیان گرتبوو،
ئەهها…چ خەرەندێكمان لە پێشە،
چ دۆڵێکی هەزار بەهەزار پێشوازیمان لێدەکات…
لە مەنفا نیشتیمانە‌كە‌م دۆزییەوە،
بەرز لەسەر گردەكان سپی دەچووەوە،
مەشخەڵێک لە هەناوییەوە بڵێسەی دەدا،
بەڵام،
بە تەنها هەنسكى دەدا،
| خەونەکانی زوڵەیخا |
## هۆنراوە
◆
d ضوە سەردیب
◆
�
ئێلـ
سوارەی
## Ww.Gagesh.Com
كەریم دانشیار
« الضە‌وە بەردینە »
لە چەشنی گەرووی کەو ،
کەوی دۆمی یەخسیری زیندانی داری،
پری سەوزە ب‌ه‌ست‌ه‌ی خرۆشانی باری تەرەی باوەشی تاسەباری بناری شەپۆلى لـە گوێن خوێنى شەرمى كچانـە لـە سەر ڕوومـە‌تی مـانـی بـووکی ڕە‌زاسووک بەتینی بتاوێنێ ڕوانینی زاوا گەرمتر لـە پرشنگی تاوی بـە‌هـاری وەکوو نـە‌رمـە ه‌ه‌نگاوی لاوی بـەرەو ژوان لە جێ ژوانی زیندوو بە گیانی کچی جوان وەکوو گەرمە یاوی قەشەی دەستی تاراو لە بژوێنی دەریای بلوورینی بە‌روێ بە خوڕ خۆ بە دیواری کێوا ئـە‌دا ئـاو لـەگـەڵ گـاشـە بـە‌ردا سەر ئـە‌سوێ سـەر ئـە‌سوێ .
*
ئەڵێی دەنگی شمشاڵە ڕەشماڵی دۆڵی دڕیوە شەماڵی دە‌رە‌ی دوورە شاری پشووی بڕ لـە عـە‌تری بـەهاری کچی کورد بە بـلـوێری شووشی گەرووی زەرد و زۆڵی لە زە‌نوێری زێو ئاژنی سای زرینگانە‌وە‌ی شەو بە خور زەمزەمەی هەڵبریوە بە ئیعجازی ئەنگوستی پاکی موصەممەد شە‌تنی نوور بە رووی مانگی عە‌رزا کشاوە
ترووسكەی برووسكەی شەوی دەم بەهاری بە ه‌ه‌ورە
لە سەر عاسمانی زەوی ڕاخوشاوە .
لـە هـەر گـاز و رێبازێ وا گـازی ئـاوی ئـە‌گـاتێ نیازی ه‌ه‌زاران گ‌ه‌زیزە‌ی ب‌ه‌ن‌ازی وەدی دێ ئەبووژێتەوە داری چاکی بـە ودمی هـە‌نـاسەی شنەی نـە‌رمـە لاوێنـی دەم بـای ئـە‌خـاتـێ .
*
وەهايە :
کە کانی بە هیوا بەهارانـە لـووزەو ئـە‌بـە‌ستن بـەرەو شاری دەریا بەڵم داخی جەرگم لـە گـەڵ هـەر بـە‌ه‌ارێ کە ڕائەچڵەکن سەوزەڵنی لە خاکینە خەونی گرانا لـە دڵما خـەم و داخـی ئـەم دەردە سەوزە:
کە دەردی گرانی ههموو ڕێبوارێ وەنە‌وزە لـەبـەر نووری خۆرا گەڵێ کوێرەکانی شەوارەن ﺯﻧـﻪﯼ ﺩەﻡ ﺑـﻪ ﻫـﺎﻭﺍﺭﯼ ﻫـﺎﺭﯼ ﺩﺭۆﺯﻥ ﻫـﻪﺯﺍﺭﻥ کە تەسلیمی سیحر و تەلیسمی بنارن بەبێ هەوڵی هەڵدان و چارانی چارن بە هیوان بگرمێنێ ه‌ه‌وری بهە‌اری رەهابن لە زیندانی بە‌ردینی غارا .
کەچی ، وا کەوی و دەستەمۆی دەستەڵاتی ڕکەی دۆڵ و شێون لـەبـەر سامی ڕێ وا بـە‌زیو و تـە‌زیون لـە گـەڵ گۆچی کردن گزنگێ،
چەواشەن لە پێچی نزارا .
گەڵێ گۆڵە ڵەو چۆڵە یەخسیری خاکن بە ڕوویا گەڵ وەک چەمۆڵەی کڵۆڵی وەریون گەمارۆی زەڵی نێزە، وا تەنگی پێ هەڵچنیون،
کە بێ دەرفەتی پێکەنینن بە سەد بەرزگی زەردە ماسی لق و بۆپ و هـە‌ژگـەڵ وەها دەور و پشتی تەنیون کە بێ فرسەتی چاوەبڕکێ لە گەڵ عە‌ڕشی پاکن
هۆ هۆ شوانـە! بـە نـە‌غمـە‌ی تـە‌ڕ و پپاراوت بە بلوێری لـە خـەم و دە‌ردا سووتاوت بارووژێنە گیانی خەوتووی گەزیزەی هەرد بە سوارۆێک بـە حە‌یرانێک ، دامرکێنـە بڵێسەی دەرد
ئـەی کچی جوان ! ئـەی یـە‌زدانی داوێن پاکی دیلانێ بگێڕە بـە‌سە‌ر چوو دیلی و زەلیلی و خە‌مناک‌ی ئـەو هـە‌وریە‌ی لـە دەوری دارت بێچاوە
لە دەوری دەستت ه‌اڵێن‌ه بە دەم سووڕانی سەماوە
شایی دەگەڕێ لـهەدێ یان ﮔﯿﺎﻥ ﻫـﺎﺗـﯚﺗـﻪ ﺋـﺎﺳﯚﯼ ﮔـﻮێ ﯾـﺎﻥ دیلانـە لـە هـەموو مـاڵان پیرۆزبایی لـە هـاواڵن بەو زستانە دڵ بەهارە لە لە دوژمنان رێبە‌ندانـە
بۆ کورد وادەی گۆڤەندانـە .
قورینگ چلـە‌ی زستان دەبرن چاویان لـە کوردستان دەبرن بـە پۆل گوڵن لـە شـە‌تـاوان دەخەمڵێنن دەم چۆماوان بیستوومە لـە کۆنـە بیاوان سەرگوریشتەی خاوەن ناوان لە سە‌خلّه‌تا خۆشی دیارن ه‌ه‌ر زۆرە کوژەی زۆردارن نە‌زیل‌ه‌ی باپیران وایە
شەو بۆ مێردان وەک قەڵایە شەوەی شەو لـە‌شی کوشی بووین رێیبەندان رێگای تەنی بووین ﮔﯿﺎﻧﻤﺎﻥ ﺧﺎﺭﺍ ﺑـﻪ ﺩﻩﺭﺩ ﻭ ﺋێﺵ رێگای ئازادین گرتە یێش پاش چەن ساڵ لـە نـە‌ورۆز دووریمان هەڵبوو چرای جمەووریمان با بگێڕین زەماوەندێ با بۆتان بڵێم سەربـە‌ندێ ئەوجار چینی فەلا و کرێکار قەت ناڵێن خۆزگەمان بە پار دەری هاویت تۆوی دژی ڕەنجبەر بژی ، بژی، بژی
بەڵام ئەمرۆ کەر ساتێ دڵی دایکێ لـە كوردستان هـەڵ ئـە‌قرچێ بـە هـەر بۆمبـای سووتێنـە‌رێک، پێشمە‌رگـە‌یـە‌ک داری چاکێک دائـە‌قرچێ نەتكوتبایە لایەكی بیرم لای تۆیە مەگری و مەڵێ دەزگیرانت ڕەنجەڕۆیە بەو زارەی لـە زەردە زیزە بە ئـارامی کـە شێوەی دڵمـە‌ندی نێیـە
مـە‌ڵێ بـە‌س ئـەم گوفت و گۆیـە
تۆ لات وايە من نازانم سکاڵای دڵداری خۆشە بەڵم ئەمڕۆ من بەشێكی كوردستانم کیژی سەد براکوژراوی نیشتمانم تازەماسی تاسەباری دەستی تینووت ڕێی نیە بۆ دەریای سینەم هێندی خوا خۆشەویستی بەڵام من کیژێکی کوردم 1352 جەننەمە گڕی سینەم کۆرپەی لێو بەبار لە شە‌وقی ڕووی مانگ لە بژوێنی ئاو گوڵی سێوەڕە بـە زێو تەندراوە،
هناسەی ساردی کوریە‌ی لێو بـە‌بـار کە تاسەباری ڕووی مانگی دایکێ دیلی دەستی شەو هاوار ئـە‌كا : مانگ لـە هـە‌وری ڕەشی زوڵم و دزێوی گەر خۆ نەبوێری ڕۆژی ڕووناکی ئاوێتەی دیدار ڕەشایی شەو و ترووسکەی ستێر نابێ لـە ئـاسۆ
خێدێد ئێوە کێن؟ خێڵی درۆ گەلی دەم پڕ لـهەرا نیشتەجێی شاری بـە گرمـە و دووکـەڵ پێم بڵێن ئێوە چ کارەن ؟
ﭺ ﮐـﻪﺳﻦ ؟
ئێوە ئەی کرمی کتێب یاری غاری هۆدە بە گەرووی قاسپەکەری کەوتارێن جاری کام گوم بوو ئەدەن وا بەهەلّپە و بهە دەهۆ ؟
ئێوە :
میراتگری کام جێ لـە‌وە‌ڕن ؟
ئێوە، حاشارگری ڕووبەندی وشە بووکی بن تارای سوور ﺧﻮﺍ ﻧـﻪﻛـﺎ ﺑـﺎﯼ ﺑـﻪ ﺗـﻪﻭﮊﻣـﯽ ﻛﻮێﺳﺘـﺎﻥ لابـە‌رێ پەردە لـە سـەر بـاڵاتـان دەرکەوێ هەر دەکوژن دوورا دوور.
ئێوە :
کەی شێری چیان ؟
بەردەماوخۆری توڵە و گورگی گەڕن قاقڕە گیانە هەوای بەریشتێن شۆرەکاتێکە کوژەی خەڵفی دەست ﺯەﻟـﻜـﻪﻳـﻪ ﻛﯚڕەﻛـﻪﺗـﺎﻥ ﺋێوە ﺯەﻟـﻦ ه‌ه‌ر ب‌ه ب‌ای‌ه‌ک ئ‌ه‌گرێن بێ دە‌رب‌ه‌ست کام بـە‌یـان بـەر بـوو لـە بـەنـدی شـە‌وە زەنگ ؟
کام کولـە‌ی شۆڕ بـە نـە‌فـە‌ستان لاچوو ؟
مل بـە بـە‌رمووری وشەی ڕەنگاوڕەنگ !
کامە پێ کەوتە پیاسەی ڕێتان ؟
ئێستە وا گرمە لـە كێوان بەرزە مێش ئـە‌خـاتـە لـە‌شی گـا بـوولـە‌رزە
ئێوەن و ئێوەن و لۆکەی گوێتان بەسیەتی ،….. بەسیەتی 1347 واهات ........... وا چوو .
کچی بەیان
: من ئەڵێم پەپەولەیەک فڕی بە باڵی سەوز و سوورەوە
: من ئەڵێم گوڵێ بـە دەم شنەی شە‌ماڵـە‌وە بِزە‌ی بزووت تۆ ئەڵێی چ بوو پەپوولـە‌یـە‌ک فری یانە سوورە‌گوڵ ، زەردە کە‌وت‌ه لێوی ناسکی
من ئەڵێم :
هە ئـەمرۆ گـەر هـە‌تـاو کـە‌سیرە‌یـە نـەمـاوە ئـاگر و گری مێرگی ئاسمان بە سووتمانی ه‌ه‌وری لۆکەیی نـە‌زۆک یرِ لـە خـاڵ و قۆیـە‌نـە
جەنگەڵێ کە جێ ژوانی پۆلـە پێڕی باڕی بـە جێگە مۆڵی کەمتیار و گورگ و ڕێوی یە شۆڕەبی کە بۆتـە داری چاکی بێ نـە‌شە و شنـە
ﺯەﻟﮑـﻪ ﮔـﻪﺭ ﺗـﻪﯾـﺎﺭﯼ ﺗێﺭ ﻭ ﻗﯚﺷﻪﻧـﻪ
خۆشەویستەکەم ڵە پِهنَجَهرەی نیوەتاکی بوومەلێڵەوە چاوی من لـە دیمـە‌نی کچی بـە‌یـانـی یـە
لە حە‌نجە‌رە‌ی زە‌مانە‌وە
ﮔﻮێﻢ ﻟـﻪ ﺯﻩﻣﺰﻩﻣﻪﯼ ﺯﻭڵڵﯽ ﺧﯿﺰﻩ ﻭﺭﺩﻩﮐﺎﻧﻨﯽ ﮐﺎﻧﻨﯿﻪ.
باسی شەو مـە‌كـە نـە شـایـە‌ری شـە‌وم باسی خەو مـە‌كـە لـە لای هومێدێكـە‌وە فێرە سەر ڕە‌وم بەو دەمەت كە بۆنىى سەد بەهارى لێوە دێ بۆنی دەشتی بەختیاری باوەشی چیای، بە دەستی با بە گوڵ چناوی، لێوە دێ بۆنی سەرسەکۆی بە کاگڵی ، بە ئاوپژاوی، لێوە دێ پێم مەڵی کە داکەوم پێم مەڵێ کە ئاڵی زاڵی شەو، چاوی بێخەوی چڕە پێم مەڵێ نـە‌ه‌اتنـە‌وە ئـەوەی کـە چوون مـە‌گری بۆ خـە‌ساری بێ گـە‌رِانـە‌وە
ڕێگەمان دوور و سەخت و قاقڕە خۆشەویستەکەم ئێمە نوێنەری خەباتی ڕۆژهەڵات ڕۆژە‌ڵتی سووری ئاگرین فێر نەبووین بەزین و دابەزین ڕانە‌ه‌اتووە
چاوی قارەمانی کورد بە شەونمی گرین خۆشەویستەکەم لـە پە‌نـجـە‌رە‌ی نیوەتاکی بوومە‌لێێە‌وە
چاوی من لـە دیمەنی کچی بـە‌یانـی یـە
لە حە‌نجە‌رە‌ی زە‌مانە‌وە
ﮔﻮێﻡ ﻟـﻪ ﺯﻩﻣﺰﻩﻣـﻪﯼ ﺯﻭڵڵﯽ ﺧﯿﺰﻩ ﻭﺭﺩﻩﻛـﺎﻧـﯽ ﮐـﺎﻧـﯽ ﯾـﻪ .
1348 سروەی بەیانی تۆ وەکوو سروەی بەیانانی بەهاری تۆ لـە لـە‌شما گیانی سووکی نادیاری بۆ شەوی خۆشی و نەخۆشیم یادگاری ڕەمزی ئینتیزاری
بۆ کچە کوردێ دزەی نیگای ژێر تارای شەرم و ناز سەرنجی کێشام کیژی کرچ و کاڵ ئـەی پە‌ریزادە‌ی ئـە‌ویبە‌ڕی جوانی لـە‌وساوە کـە تۆ بازی نازی تۆ بۆ منی کلۆڵ ئە‌نێریتە ڕاو دڵ وەک دوو تەیێە‌ی سوارەی کوردی ﺟﻮﺍﻧﻮﻭﯼ ﻧـﻪﮔﯿﺮﺍﻭ مەیل ئـە‌خـاتـە بـاڵ ــ
بۆی کێوی شەوبۆ فەسڵی درەنگان تێریتە بیرم ﭽﺎﻭە ﮐﺎڵەﮐەﺕ ه‌ه‌سارە‌ك‌ه‌ی ڕۆژ بۆ ڕێبواری شەو یا خۆ قاسپەی کەو لـە دەم بـە‌یـانـا بۆ ه‌ه‌وارنشین، ه‌ه‌وارگ‌ه‌ی شاهۆ تێریتە بیرم کە ڕووی وتارت ئـە‌کـە‌یتـە لای من سروەی بـە‌یـانـی ، ئـازیز شنـە شن تێریتە بیرم
هاتەوە بیری ه‌ه‌ڵۆ ڕابوردووی
پاکی بووژانەوە یادی مردووی گوڵ کرا ڕایەخ و پایەندازم چەندە ئاژوا لـە‌شی کێو ئاوازم چەندە ڕوانیمە زەوی لـەو بـانـە کێو و دەشت لـەو سەرەوە چەند جوانە چەن چِكۆڵەن پەلـەوەر لـەو بـە‌رزە ئاخ کە چەن خوێری گرە ئەم عەرزە
چەندە ڕاوی کەو و کەوباڕم کرد ﺩﻭﮊﻣﻨـﯽ ﺗـﺎﻗﻤـﯽ ﺷﻤﻔـﺎﺭﻡ ﮐﺮﺩ کۆلکە زێڕینە وەکوو تاقی زەفەر ئاسمان بۆ منی بـە‌ست کـاتـی سـە‌فـە‌ر ﺼەﻭﺗـﻪﻭﺍﻧـﺎﻥ ﺑﻮﻭ ﻣـﻪﯾـﺎﻧـﯽ ﺷـﻪڕﯼ ﻣﻦ چەندە شۆراوە بە خوێن شاپەڕی من ئێستە بۆ وا ڕەبەن و داماوم من هـهێۆ چاو لـە دەمی قـاڵوم سا کـە ئـەو کـارە وەها ساکـارە
مە‌رگ‌ه میوانی گ‌ه‌دا و خونکارە
ه‌ه‌وری ئاسمان بێ خە‌ڵاتم باشە
یا لـە‌شم خـاشـە بكێشن بـاشـە
کوتی وا ژینی درێژ پێشکەشی خۆت ﮔﯚﺷﺘﯽ ﻣﻨﺪﺍﺭەﻭە ﺑﻮﻭ ﻫـﻪﺭ ﺑـﻪﺷﯽ ﺧﯚﺕ ژینی کوردت و بـە هـە‌ڵۆیی مردن نەک پەنا بۆ قـە‌لـی ڕوو ڕەش بردن لای هـە‌ڵۆی بـە‌رزە‌فڕی بـە‌رزە مژی چۆن بژی خۆشە نـە‌وەک چەندە بژی
| خەوە بەردینە |
دەفتەری یەکەم: ئاوازەکانی دڵی پێغەمبەر
خەكانی پەیامبەرێك جبران خەلیل جبران
ناونیشان : سلیمانی سمرمنای شفادی خلە‌ی‌چاپ‌و بلاوکردنەوەی رنجيرە
(0)
مولەوی - فەرمی سعید تەها کنییں
07701575067-07501128388 چولچرا Emilê diradiraSS�yahoo.com
http://www.facebook.com/chwarchra.chapxanai?ref=tn_tnmn
--
خەكانی پەیامبەرێك دەفتەری یەکەم: ئاوازەکانی دڵی پێغەمبەر جبران خەلیل جبران وەرگێڕ بۆ کوردی: جەلیل عەباسی r v "
ناونیشان:
نــاوی کتێــب: خەونــەکانی پەیامبــە‌رێك (عارفانــە و عاشقانەكانى جوبران خەلیل جوبران)
دەفتەری یەکەم: ئاوازەکانی دڵی پێغەمبەر نووسینی: جبران خەلیل جبران وەرگێڕ: جەلیل عەباسی پیتچنین و بەرگ: ئەدهەم عەباسی (ئەشا)
چاپ: یەکەم، ٢٠١٨ تبراژ: ۰۰۰
ژمارەسپاردنی ( ) ساڵی ۲۰۱۸ی پێدراوە .
تێبینیێ مافی لە چاپدانەوەی پارێزراوە بۆ وەرگێڕ.
--
دەفتەری یەکەمێ
ئاوازەکانی دڵی پێغەمبەر
.
:
من، رێبوارم.. من دەریاوانم هموو رۆژێك، كیشوە‌رێك لـە رۆصی خۆمدا دۆزمەوە.
*
بۆ تاهەتایە لەم لێوارانەدا هەنگاو دەنێم، لەناو لم و کەفی دەریادا.
شەپۆلێكی مەزن جێگە پێیەكانم پـاك دەكاتـە‌وە و (بـا)یش کەفەکـە دەسـرێتەوە، بـهۆم.. دەریـا و لێوارەکانی، هەر بەجاویدانی دەمێننەوە.
*
رۆژێکیان ناو دەستم پرِم کرد لە تەمومژ.. کاتـێ كردمە‌وە، تە‌مە‌كە ببوویە كرمێك.
ﺩﻭﻭﺑﺎﺭە ﺩەﺳﺘﻢ ﻗﻮﻭﺟﺎﻧﺪﻭ ﺳـﻪﺭﻟﻪﻧﻮێ ﮐﺮﺩﻣــﻪﻭە،
دیتم بالندەیە‌ك لەناو لەپی دە‌ستمدایە. .
دیســانەوە دەسـتم قوجانــد و كردمــە‌وە، لــەناو لەپمـــدا، پیاوێـــك، بـــە نیگایـــەكی ﺭﺍﻭەﺳﺘﺎﺑﻮﻭ ﻭ ﭼﺎﻭﯼ ﺑﺮﯾﺒﻮﻭﯾﻪ ﺳﻪﺭەﻭە .
کە جارێکیدی قووجاندم و کردمەوە، هیچم تیایدا نەبینی جگە لە تەمومژ، بەڵام ئاوازێك كەوتە گوێم،
بێئەندازە خۆش و دڵگیر.
.
هر دوێنێ بوو، خۆم بە توخمێك دەزانی كـە بـە
شێوەیەکی شێپرزو ناڕێبك بـە ئاسمـانی ژیانـە‌وە دەلەرزێت·· ئێستا دەزانم کـە مـن خـۆم ئاسمـانم و سەرجەم ژیـان بە توخمگـەلێكی مۆسـیقاییەوە لـە ناومدا دەخولێتەوە .
*
حبران خەلیل حببران ئەوان، لە بێداریی خۆیاندا پێمدەڵێن: " تۆ و ئەو جیهانــە‌ش کــە تیایـدا دەژی، دەنکــە لمێـك زیــاتر نیین.. دەنکە لمێك كە لێواری بێسـنووری پـاڵ دەریایەکی بێ بندا داکەوتووە".
*
تەنها یەکجار کڕ و بێدەنگ کـە‌وتووم… ئـەویش ئەوكاتە بوو كە يەكێك لێى پرسیم: "كێيت؟"
*
یەکەمین ئەندێشەی خواوەند (پەری)یەك بوو..
یەکەمین پەیڤی خواوەندیش (مرۆڤ)ێك
*
ه‌زاران ساڵ پێش ئەوەی با و دەریا، وش‌ه‌کان بخەنــە ســەرزارمان، ئێمــە بوونــەوەرێکی هــەژار و سەرگەردان بووینە٠ نووكە، چۆن دەتوانین بە وشـە‌گەلێك كـە دوێنـێ فێریان بووین، رابـردووی دوور و مێژینـە‌ی خۆمـان رافە بكە‌ين؟
*
کاتسێ کـە تـنۆ نـە‌بیت، مـن لەگـەڵ دڵـی خۆمـدا
غەریبم
*
=
ئەبولهۆل، تەنیا جارێك قسەی كرد، ئەو گوتی:
دەنكـــە لمێــك، ســـەرجەم بیابانـــە و ســـەرجەم بیابــانیش، واتــە دەنکــە لمێـك… ئێســتاش وەرن پێکەوە جارێکیدی بێدەنگی هەڵبژێرینێ "
مــن، قســە‌كە‌ی ئــە‌بولهۆلم بیســت… بــەڵام لــە
واتاکەی تێنەگەیشتم.
*
رۆژێكیان چاوم بڕییە ژنێك. .
لە سیمایدا هەرهەموو مناڵەکانیم بینین:
www
* [10] M. C.
ئەوانــەی لــە‌دایك ببـوون و ئەوانــە‌ش كــە هێشـتا نە‌هاتبوونە دنیا.
ژنێــك، چـــاوی تێبڕیم. لـــە ســـیمامدا موو
پێشینانمی بینیێ ئەوانەی کە پێش لەدایکبوونی ئەو، مردبوون.
*
ئێستا هەست بە کامەرانی دەکەم… بەڵام، چۆن هە‌ســـت بـــە کامـــە‌رانی بکـــە‌م، ئەگـــەر نە‌بمـــە
ه‌سارە‌یە‌ك، بوونەوەرە وشیار و زیندووە‌كان تێمدا بژین؟… ئایا ئەمە، ئامانجی هەموو مرۆڤێك نییە ؟
*
\therefore\phi_\sin\phi_\sin\phi_\leq\phi_\cos\phi_\leq\phi_\leq\phi_
من، دەنکە لمێکی وردم، کاتێ خواوەند خستمیە نــاو دەریاچــە‌وە ، ئــاوی دەریاچــە‌كەم بــە چــەند شەپۆلێکی بازنـەیی شـڵەژاند، کـاتێکیش گەیشـتمە بنی بنە‌وە، ئیدی ئارام و سوکناییم هات.
تۆ، بێدەنگیم بدەیە، من، شەو دێنمە هەژان.
*
ئەوكاتەی رۆح و جەستەم ئاشقی یەكـدی بـوون،
ﺩﻭﻭﺑﺎﺭە ﻟﻪﺩﺍﯾﮑﺒﻮﻭﻣﻪﻭﻩ.
پیاوێکم دەناسی، دووگوێی تیژی هەبوون، بەڵام لاڵ بـــوو، ئـــەو، زمـــانی خـــۆی لـــە جە‌نگــدا لـــە
دەستدابوو.
نووکە دەزانم ئەو پیاوە، پێش ئەوەی بگاتە ئەم بێدەنگییە مەزنـە الـە کامـە جەنگانـە‌دا بەشـداریی کردبـوو… خۆشـحاڵم بـە مردنـی… ئـەم جیهانـە بـق ه‌ـە‌ردووکمان، (مسن و ئسەو) بــە رێــژە‌ی پێویسیـت جێگای نییە .
*
*
ســـاڵیان و ســـە‌دە‌ها ، ئـــارام و بێخە‌بـــە‌ر لـــە
تێپەڕبوونی وەرزەکان، لە خاکی میسردا نووسـتم…
ئینجا هەتاو هێنامیە دنیا، هەستام و لە لێوارەکانی
(نیل)دا پیاسـە‌م کـرد. بـە رۆژ، گـۆرانیم دە‌گـوت و بەشەویش خەونم دەدی..،
ئێستا، هەتاو، بـە هـە‌زاران قاچـە‌وە بـە سـە‌رمدا دەڕوات تا دووبارە لـە خـاکی میسـردا بمضەوێنێ…
ئــا…ه، ئەمــە چ مە‌تە‌ڵێكــە… ه‌ــە‌تاوێك كــە منـــى کۆکردۆتـــە‌وە ، ناتوانـــێ بمپـــژێنێ · هێشـــتاش بەقامــەتێکی یاسـت وەســتاوم و بەهــەنگاوی پتــەو لەلێوارەكانی نیلدا ییاسە دەكەم.
*
وەبیرهێنانەوە، جۆرێکە لەدیدار،
لەبیرکردنیش جۆرێکە لەئازادی.
*
ئێمە تێپەڕ بوونی زەمـەن بـەپێوەری سـووڕانی هـەتاو دە‌پێـوین، ئـەوانیش بە‌دە‌زگایـە‌كی بچـووك کەلەگیرفانیاندایە . کەواتە پێم بڵێ، ئێمـە و ئـەوان چۆن دەتوانین لەیەك زەمەن و لەیەك شـوێندا پێـك بگەین و پێکەوە دیدار بکەین.
*
بۆئــە‌و کەســەی کەلەپەنجــە‌رەی کاکەشــانەوە دەڕوانێتـە خـوارەوە، ئیـدی بۆشـایی شـتێك نیەلـە نێوان زەمین و هەتاودا.
*
مۆڤایەتی، رووبارێکی ڕۆشناییە کەلە جاویدانیی رابردووەوە بۆتـە ڕێبـواری جاویـدانی و زینـدووێتی تاهەتایی.
*
ئایـا ئـبەو ڕۆحگەلـە‌ی کـە نیشـتەجێی بەرزاییـە
پیرۆزەکانن، بەغیلی نابەن بەدەرد و رەنج و ئازاری مۆڤانی سەرزەمین؟…
ئارەزووی هەندێ لەچێژەکان، بەشێکە لـەئازاری من.
*
ســەفەری شــارێکی پــیرۆزم دەکــرد، لــە‌رێگادا گەیشتمە زیارەتکەرێکی دیکە و لێمپرسیێ "ئایا ئەم رێگایە ڕێگای شـاری پێیۆزە ؟" ئـەو گـوتیێ "دوام کەوە، شەو رۆژێکی دیکە دەگەینە شاری پێیۆز" دوای کەوتم… شەوان و ڕۆژانێکـی زۆر تێپـە‌ڕبوون و ئێمە هێشتا هەر بەرێگاوە بووین.
ئەوەی کە جێی سەرسووڕمان بوو تووڕەییەکەی ئەو بوو لەمن، ئەویش چـونکە بەڕێگەیەکی هەڵەدا بردبوومی ·
*
ﺧﻮﺍﯾﻪ، ﭘێﺵ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﻛﻪﺭﻭێﺷﮑێﻙ ﺑﮑﻪﯾﺘﻪ ﻧێﭼﯿﺮﯼ من، من بكە‌رە نێچیری شێرێك.
*
مۆۆ هەرگیز ناگاتە بەرەبەیان، مەگـە‌ر لەرێگـە‌ی
(شەو)هوە.
خانووەکـە‌م پێمـدەڵێ (جـێم مەهێڵـە… چـونکە ﺭﺍﺑﺮﺩﻭﻭﺕ ﺗﯿﺎﻣﺪﺍ ﺳﻮﻭﮐﻨﺎﯼ ﮔﺮﺗﻮﻭﻩ).
جادە پێمدەڵێ (وەرە، شوێنی من بگرە و بـرۆ،
حونكە من هەمان ئايندەتم. )
منیش بە‌خانوو و بە‌جادەش دەڵێم: (من ڕابردوو و ئایندەیەکیشم نیەو ئەگەر لێـرە بمێنمـە‌وە، لـەم مانەوەیەمدا ڕۆیشـتنێك هەیە و ئەگەر بشـپۆم، لـە رۆیشــتنەكەمدا مانەوەیــەك).. هەرتــە‌نها ئەشــق و مەرگ دەتوانن هەموو شتێك بگۆین.
*
چـۆن دەتــوانم بــڕوای خـۆم بەعەدالــە‌تی ژیــان لەدەست بدەم؟، کاتێ دەبیـنم خـەونی ئەوانـەی وا بەســـەر دۆشــەکی ئاورێشــمینەوە دەنــوون، هــیچ
rî werde
خۆشـتر نیـە لـە‌هی ئە‌وکە‌سـانە‌ی کـە‌خاك و بـەردی ڕەق سەرین و پێخەفیانە .
*
ﺤﻪﻭﺗﺠﺎﺭ ﻟﻪڕﯚﺣﯽ ﺧﯚﻡ ﺑێﺯﺍﺭ ﺑﻮﻭﻡ:
جاری یەکەم، ئەو کاتە بووکە ئەو، خـۆی زەلیـل کرد بۆئەوەی بەرز ببێتەوە،
جـاری دووەم، کاتێـك بووكــە ئــەو، لەبەرانبــەر چاوی نابینایەکاندا جڕت و فرتی دەکرد،
جاری سێیەم، ئەو کاتە بوو کە ئـە‌ویان لـەنێوان هەڵبژاردنی دوو لایـەنی ئاسـان و ئاسـتە‌مدا کـردە سەرپشك، ئەو، لایەنی ئاسانی هەڵبژارد،
جـاری چـوارەم، کاتێـك بووکــە ئــەو، تووشــی هە دیترانیش تووشی هەڵە دەبن) خۆی پەڕاندەوە،
جاری پێنجەم، ئەو کاتە بـوو کەبـەهۆی لاوازی و کەمدەســەڵاتیەوە ســـەری داخســت کەچـــی ســـەر داخستنەکەی خۆی گەڕاندەوە بۆ هووشەی بەهێزی و بەدەســهۆتیی خــۆی، جــاری شەشــەم، ڕۆژێــك کەگاڵتەی بەدەمووچاوێکی ناشیرین کرد و نـە‌یزانی کەئەو دەموچاوە ناشیرینە یەکێکە لەدەمامکەکانی خۆی، جاری حەوتەمیش، ئەوکاتە بوو کەشیعرێکی بۆ پیاهەڵدان هۆنیەوە و ئەو پیاهەڵدانەشی وەکـوو فەزیلەتی خۆی پێناسە کرد.
*
تۆ (گوێ)یەك بدەرە من، منـیش گۆرانیـە‌كت بـۆ دەچڕم.
من لەمەر هەقیقەتی موتلە‌ق، هیچ نـازانم · بـەڵام دانـ
هە ڕۆحسووکی و خاکەساریەمدا دەبینرێتەوە.
*
خەرەنـدێكی یـەكجار بـەرز لــەنێوان ئاواتــە‌كانی مـــرۆڤ و ڕاســـتیەکاندایە ، تـــە‌نیا بـــهۆی حـــە‌ز و ئەشـــقەوەیە كـــەدەكرێ پردێیـــك خەرەندەوە ببەسترێت.
*
بەهەشت لەپشتەوەی دەرگـای ماڵەوەیـە ، بـەڵم من کلیلی دەرگاکەم ون کردووە .
*
تـۆ ، کـوێر و، منـیش کـە‌ڕولاڵ.. وەرە دەسـتی یەکدی بگرین تا بەمچەشنە لێکتر تێبگەین.
*
نرخ و بایەخی مرۆڤ بەو شتانەوە نیە کە‌هە‌یە‌تی،
بەڵکوو بەستراوە بەئارەزووەکانیەوە.
*
ه‌ندێكمان وەكوو مرە‌كە‌ب واین، هەندێك وە‌كـوو قاقەزین و هەندێكیشمان وەكوو پێنووسین.
*
ئەگەر لەبەر رەشێتیی هەنـدێ لەئێمـە‌ی مـرۆڤ نەبوایـە، هەندێكیـدی لڵ دەبـوون… ئەگـەر لەبـەر سـپێتیی هەندێكیشـمان نەبوایـە ، هەندێكیدیكـە‌ش کوێر دەبوون.
*
ئەقلێی ئێمە وەکوو ئیسفەنجە و دڵیشمان وەکـوو جۆبـارە، بێەـۆ نیـە کەهەنـدێ لە‌ئێمـە حەزدەکەین هە‌ڵمژین و حەز ناکەین بە جۆبارە‌کاندا برۆین.
*
کاتێ دڵت بۆ ئەو شتانە لێدەدا کە ناویـان نیـە… کاتـێ بـە‌بێ هـۆ خـە‌مبار دە‌بیـت، ئیـدی ئـەو کاتـە
وێرای هەر زیندەرێك نەشونما دەكەیت و ببەرەو ﺧﻮﺩﯼ ﺑﻪﺭﺯ ﻭ ﻫێﮊﺍﺕ ﺑڵﻨﺪ ﺩﻩﺑﯿﻪﻭﻩ.
*
كاتێ نیگایەك سەرخۆش و مەستت دەكات، ئـەوا وەسفی ئەو نیگایە، دەبێتە شەرابی ئاڵی تۆ.
*
تۆ شەراب دەنۆشی تا مەست و سەرخۆش بیت…
مـن دەینۆشـم تاسە‌رخۆشـی و مە‌سـتـی لە‌كە‌للە‌مـدا نەمێنێ !
*
کـــە‌تواری ئێمـــە خـــامۆش و بێدە‌نگـــە و درۆ و ناراستییەکەشمان دەمشڕ و زۆربڵێیە ·
*
کاتێ پیاڵکـە‌م بـە‌تاڵ بێبت وە‌ریـدە‌گرم… بـەڵم گەر نیوەی بەتاڵ بوو، ئەوا نارەزامەندیم لەمەی ئەو نیوە بەتاڵە دەردەبرم.
*
کــە‌تواری مرۆڤـــە‌کان، لـــەو شـــتە‌دا نیـــە کــە دەینـوێنن، بـەڵکوو لـەو شـتەدایە کەدەیشـارنەوە .
کەواتە گەر دەتەوێ بیانناسیت، گوێ مەدەیـە ئـەو شتەی کەدەیڵێنە هلێی بیینین و بیسیتنی ئـەوە بدە کە‌دە‌ری نابرن و پیشانی نادەن.
*
نیوەی ئەو شتەی کەدەیڵێم، بێ واتایە . بەڵام مـن ئــەو نیـوە بێواتایـە دەڵێم، تـابتوانم نیـوە پـپ واتاكەی دیکە بەگوێی تۆدا بچرپێنم
*
تــە‌نیایی مــن ئــەو کاتــە لــە‌دایکبوو، کە‌جــە‌ماوە‌ر ستایشی زۆربڵێیی و دەمشریە پـڕ هەڵەکانیان کـردم و فەزیلەت و پاکییە شاراوەکانیشیان سەرزەنشت کردم.
*
تەنانەت درۆكانیشتم خۆشدەوێن، نازەنین!
*
، گۆرانیبێـــژێکی کەگۆرانیـەکانی خـۆی لەڕێگـەی گـەرووی ئــەوەوە بچـریکێنێ، ئــەوا فە‌یلە‌ســووفێك دە‌دۆزێتــە‌وە تــا بەهۆی زمـانی ئـەوەوە هـزر و ئەندێشـە‌كانی خـۆی دەربرێت
*
کەتوار، شـتێکە کە هەمیشـە دەبێ بناسـرێت و دەركى پێبكرێت، بەڵام تـەنیا جاربـە‌جارێك بـە‌زاردا بێت.
*
دەنگی ئەو ژیانەی کە لەمندایە، ناگاتە گوێی ئەو ژیانەی کە لەتۆدایە، بەڵم، لەگەڵ ئەمەشـدا وەرە ؟
پێکە قسە بکەین تاهەست بەتەنیایی نەکەین.
*
کاتێ دوو ژن پێکەوە قسـە دەکەن، ئـەوە هـیچ ناڵێن، بەڵم كاتێ ژنێك بەتەنیا قسـە دەكـات، ئـەوا پەردە لەسەر هەموو ژیان هەڵدەداتەوە.
*
(بۆق)هکان دەنگێکی دلێرتریـان هەیـە لـە (گـا)،
بەڵام ئەوان ناتوانن جووت و گێرە بكەن و چەرخی بـژێوت هەڵســووڕێنن۰۰ ناشــتوانی لەپێســتەکەیان یێڵو دروست بکەیت.
*
ه‌رتە‌نیا مرۆڤی لاڵ بـە‌غیلی بـە‌پیاوێکی زۆربڵێ
دەبات.
*
ئەگەر زستان بڵیت: (بەهار لـە هـە‌ناوی مندایە)،
کێ بڕوای پێدەکات؟
*
هر تۆوێك كە دە‌یچێنین، تۆوی هبەمان شـە‌وق و حەزی خۆمانە .
ئەگـەر چـاوەکانت بکەیتــەوە و هــەر بەراســتی بینــی، ئــەوا ســیمای خــۆت لــە هــەموو ســیما و دەموویاوەکاندا دەبینیتەوە..
ئەگەر گـوێی خـۆت بكەیتـە‌وە وەسەر بەڕاسـتی ببیســتی، ئـــە‌وا دەنگـــی خـــۆت لـــە‌نێو هـــەموو دەنگەكاندا دەبیسیتەوە .
*
کەشف و دۆزینـە‌وەی هەقیقـە‌ت، پێویسـتیی بـە
ه‌ـە‌ردووکمان هیـە: ی‌ـە‌کێکمان بۆ دە‌ربرکردنسی و ئەویدیشمان بۆ تێگەیشتنی.
*
گەرچ ﺭﻭﻭﮐﺎﺭﻣﺎﻧــﺪﺍ ﺩەﺧﺮﯚﺷــێن، ﺑــﻪڵام قـــﻮﻭڵایی ئێمـــە
3.
همیشە خامۆش و بێدەنگە.
ﺯﯙﺭﺭﺑـــﻪﯼ ﺗﯿﯚﺭﯾـــﻪﮐﺎﻥ ﻭەﮐـــﻮﻭ ﭼﻮﺍﺭﭼـــێﻮەﯼ · ، ڕاسـتیەکان دەبیـنین، بـهۆم لەهەمانماڵـدا ئــەوان دەبنە بەربەستێكیش لەنێوان ئێمە و ڕاستیەكاندا.
*
ئەگەر لە دڵمدا خۆت بشاریتەوە، دۆزینەوەت زۆر ئاسـتەم نابێـت، بـەڵم ئەگـەر لـە قۆزاغـە‌ی خۆتـدا پــە‌نە‌ان ببیــت، گــەڕان بــۆ دۆزینــە‌وە‌ت کــارێکی بێسوود و بێەوودەیە .
*
ژن، دەتوانێ بـە تاقـە بزەیـە‌ك روخسـاری خـۆی دایۆشێت !
*
چەندە مەزن و شـە‌ریفە ئـەو دڵـە خـە‌مبارە‌ی،
کەوێرای دڵە شادەکانیدی گۆرانی دەچڕێت.
*
هموو ئە‌ژدیهای‌ه‌ك، خۆی بکوژێ خۆی دێنێت‌ه
ﺩﻭﻧﯿﺎ .
*
من، لەگەڵ هـەموو ئەوانـە‌دا کەبهەـە‌نگاوی پتـە‌و بەڕێكەوتوون، دەڕۆمە من هیچکات لەگەڵ ئەوانەی كە وشك وەستاون، ناوەستم و نامێنمەوە.
تۆ، زێیر بەو کەسە قەرزاری کە خزمەتت دەکات،
.
بەشێك لە دڵی خۆتی بدەرێ.
درەختــە‌كان، ئـەو شـیعرانە‌ن کـە زەوی، بەسـەر پەڕەی ئاسمانەوە نووسیونی… ئێمە، دەیانبڕینەوە و دەیانکەینە کاغەز تا قسە پووچەکانی خۆمانیان تێدا بنوسینەوە !
فكرى شاعير و كلكى دووپشـك هەرلەيـە‌ك خاكـدا سەریانهەڵداوە.. نا٠٠ ئێمە بێەوودە نەژیاوین٠٠ ئایـا ئەوان، قـە‌ڵیان لـە ئێسـك و پروسـكی ئێمـە بنیـات نەناوە؟!
*
ﺤﻪﺯﺩﻩﻛــﻪﯼ ﺷــﺖ ﺑﻨﻮﻭﺳــﯿﺖ؟.. ﻛﻪﻭﺍﺗـــﻪ ﺩﻩﺑــێ خاوەنی سێ بەهرە بی: ئاگایی و هونەر و سیحر..
ئاگایی و شارەزایی لە مۆسیقای وشەکان، هونـە‌ری بێ هونەری و سیحری خۆشویستنی خوێنە‌رە‌کانت.
*
ه‌سـت، ه‌میشــە گــۆرانی دە‌ڵێــت… ه‌یچــکات شە‌رح و ڕاقە ناكات.
*
ئەوان، پێنووسەکانی خۆیان بـە‌خوێنی ئێمـە پـڕ ﻛﺮﺩﻭﻭە ﻭ ﻭﺍﺵ ﺩەﺯﺍﻧﻦ ﺧﺎﻭەﻥ ﻫەﺳﺘﻦ.
ئەگــەر درەختێـك بیتوانیبــا ســەربردەی خــۆی بنوسێتەوە، بێگومان سەرگوزەشتەكەی لە مێژووی گەلێك دەچوو.
*
شیعر، دەربڕینی بیروڕا نیە، بـەڵکوو گۆرانییەکـە و لەزامێكی تـازەوە هەڵدەقوڵێت یـا لەگەروویـەكی شادەوە دێتەدەر.
*
وشەکان زەمەنیان نیە، ، کاتێ دەریـان دەبریـت یــانضود دەیاننوســـیتەوە، بــێ زەمەنیییەکـــەیان لە‌بیرمە‌كە .
*
شاعیر، یاشایەکی دەرکـراوە، بەســەر وێرانــە‌ی كۆشكەكەیەوە دانیشتوە و هەوڵی ئـەوە دەدات لـە
ﺯﯾﻬﻨﯽ ﺧﯚﯾﺪﺍ ﻭێﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﻟێ ﺑﮕﺮێﺕ.
شیعر، زادەی شــە‌وق و سە‌رمە‌ســتی و رەنــج و سەرسوڕمانە · ئەو كەسىەی خـاوەنی ئەمانـە نیـە ،
لەگەڵ شیعردا نامۆبیە .
*
گەڕانی شاعیر بۆ دۆزینەوەی دایك و سەرچـاوەی ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﻧﺎﺧﯽ ﺧﯚﯼ، ﮔﻪڕﺍﻧێﮑﯽ ﺑێﻬﻮﻭﺩﻩﯾﻪ.
*
ﺟﺎﺭێﻛﯿﺎﻥ ﺑﻪ ﺷﺎﻋﯿﺮێﻛﻢ ﮔﻮﺕ: (ﺋێﻣﻪ، ﺗﺎﺯﯾﻨﺪﻭﻭﯾﺖ نرخت نازانین) .. پێکـە‌نی و گـوتی: (وایـە.. مـردن،
همیشە پـە‌ردە‌کان لادە‌داتـە‌وە ﺧﻮﺍﺯﯾﯿـﺎﺭﯼ ﻧﺎﺳـﯿﻨـﯽ ﻣﻨــﯽ، ﺩەﺑـێ ﭘێـﺖ ﺑﻠـێـﻢ، ﮒە ڵێ لەوەی کە گوتوومە و نووسیومە، زۆرترم لەدڵدایە . .
2.
www من، لەئارەزووەكانمدا شتى زۆرترم هەیە لەوەی كە
تۆ بەدەستمەوە دەیبینی.
تەنانەت گەر لەقووڵایی بیابانیشدا بیت و گێرانی بۆ جوانی و چاکە و پاکی بڵێیت، بەو گۆرانیەت دڵی رۆر کەس دەڕفێنی.
شـــیعر، هـــەمان زاناییـــە کە‌ســـروودە‌کانی دڵ ئەڵێتەوە .
زانایی، هەمان شیعرە کەباسی ئاوەز دەکات..
ئەگەر بمانتوانیبـا گۆرانیـەکانی دڵ و پـەیڤـە‌کانی ئـاوەز، پێکـە‌وە بخەینــە ســەرزارمان و دەربڕیـان ین، و لەی خواوە دەحەساینەوە .
ئێمە، زۆر جار لایەلایە بۆ منداڵەکانمان دەکەین،
تا خۆمان بخەوێنین.
*
قسەكانی ئێمـە، ئـەو وردكە‌نانـە‌ن كەلـە سـفرە و ﺧﻮﺍﻧﯽ ﺩڵﻣﺎﻧﻪﻭﻩ ﺩﻩﯾﮋێﻧﻪ ﺳﻪﺭﺯﻩﻭﯼ.
*
هر بە تەنێ خـەمی گـەورە و دڵخۆشـیی گـەورە
دەتوانن پەی بەنرخی ڕاستی بەرن… گـەر دەتـەوێ ه‌وری باران‌اویی ئیلهام بە‌س‌ه‌رتدا ببارێت، دەبێ بەڕووتی لەبەر باران سەما بكەیت، یا خاچەكەت بە کۆڵ بگێڕی
*
چــۆن بــانگ دەکــەیت، ئەگــەر دەمــت پرپــێ لــە‌خواردن؟ چــۆن دەســتت بــە‌میە‌رە‌بانی بــەرز دەكەيتەوە، ئەگەر پڕبێ لەزێڕ؟.
*
قاچی شیعر، هەمیشە لەبەردی هزر دەگیرێ.
*
خوێنەری گەورە ئەو کەسەیە کە گۆرانیەکانی ناو بێدەنگیی ئێمە دەخوێنێتەوە.
*
هیچ ئارەزوویەك نیە نەیەتە دی.
*
بلیمـەتی و هە‌ڵکە‌وتـە‌یی، چـریکە‌ی قومریـە، کـە
لەگەڵ گەیشتنی بەهاردا دەبیسترێ.
*
تەنانــەت باڵـدارترین ڕۆصیش ناتوانــێ لەیاســا داسەپاوەکانی جەستە ، خۆی بدزێتەوە و هەڵبێت.
*
ئـەو گۆرانیـە‌ی کـە لـەدڵی دایکـدا دەمێنێتـەوە و دەربڕ ناکرێت، ڕۆژێ لەڕۆژان، دەڕژێتە ســەر لێـوی منداڵەکەی.
*
ئەشق، پەردەیەکە لەنێوان دوو ئەوینداردا.
*
تەنانەت شێتیش دڵ و گیانێکی مۆسیقایی هەیە،
هـەر ئە‌وە‌ندە‌یـە، ئـەو سـازێك دە‌ژە‌نـێ كـە تۆزێـك ناسازە .
*
هیچکات لەگەڵ (خود)ی دیکەمدا هاوڕا نـە‌بووم…
ه‌قیقە‌ت، شتێك بووە لەنێوان ئێمەدا.
*
لـەنێوان جە‌سـتە و ڕۆحـدا هـیچ ناكۆكیـە‌ك نیـە ،
مەگەر لەمێشکی ئەو کەسانەدا کەڕۆحیان نوستووە و جەستەیان ناسازە،
*
کاتــێ بگەیتــە قــوۆیی ژیــان، ئیــدی جــوانی لهەـــهەموو شــتێكدا دەبینیتـــەوە، تەنانـــەت لـــەو چاوانەشدا کەلە ئاستی جوانیدا کوێرن.
*
ئێمە، بـۆ ئـەوە دەژیین کـە جـوانی بدۆزینـەوە . .
ئەویدی هەر هەمووی، کات بەفیۆدانە .
*
تـۆ، تۆوێـك بچێنە، زەمـین گوڵێكـت پێشـكەش .. ،
ئاسمانیش دڵدارەکەت دەگەیەنێتە لات.
*
شەیتان، هەر ئەو ڕۆژە مرد كـە‌تۆ لـە‌دایكبوویت،
ئێستا ئیدی پێویست ناکات بۆ دیتنـی فریشـتەیەك بەدۆزەخدا تێپەڕیە
ئەگــەر دەتــەوێ ببیتـــە خاوەنــدار، نابــێ داوا
}}}
بكەیتە
*
*
جــوانترین جلوبــە‌رگی تــۆ دووراوی دە‌ســتێکی
دیکەن..
بەتامترین خۆراکەکانت بەسـەر خـوانی کەسـێکی دیکەوە دەخۆیت..
نـە‌رمترین پێخـە‌فت لـە‌ماڵی دیترانـدا دە‌سـتە‌بە‌ر دە‌كە‌بیت. .
دەپێمبڵـــێ: چــۆن خـــۆت لـــەدیتران جیـــاواز دەزانی؟ !
ئەقلێی تۆ و دڵی من ئەوکاتە پێکدێن، کە ئەقلێی تــۆ لــە‌ژمارە و ڕە‌قــە‌م و دڵــی منــیش لە‌تە‌مومــژ رزگاریان بووبێت.
*
ئێمــە، هییــکات لەیەکــدی تێناگــە‌ین، مە‌گــە‌ر ﺯﻣﺎﻧﻤﺎﻥ ﻛﻮﺭﺕ ﺑﻜﻪﯾﻨﻪﻭﻩ ﺑﯚ ﺳﻨﻮﻭﺭﯼ ﺤﻪﻭﺕ ﻭﺷﻪ.
*
ئەگەر دڵم نەشکێتە ئەی چۆن ئازاد دەبێت؟
*
ئەگەر پشـت بكەیتـە هـەتاو، ئـەوا بەتـەنیا هـەر سێبەرەکەی خۆت دەبینی.
*
ئەگەر سروشـت قەناعـەتی بكردبـا، ئیـدی هـیچ رووبارێـك بــەرەو دە‌ریــا بــە‌رێ نە‌دە‌كــە‌وت و هــیچ زسـتانێك نەدەگەیشـتە بــەهار… ئەگــەر سروشــت دەســت بــڵو نــەبووبا، ئایــا چــەند کــەس لەئێمــە دەمانتوانی لەهەوادا هەناسە بدەین؟ !
*
خەونەكانی پەیامبەرێك ئێمــە هــەموومان دە‌رۆزە كــە‌رێكین كــە لەبــەر دەرک دەچیـینە نــاوەوە، بەخششــێك لەدەســتی یــەزدان وەردەگـرین، لەگـەڵ ئەمەشـدا بـە‌غیلی بەیەکـدی دەبــە‌ین، ه‌ه‌ربۆیــە‌ش نــاتوانین وەکــوو پێویســت سویاسی یەزدان بکەین.
*
ناتوانی زۆرتـر لەئیشـتیای خـۆت بخۆیـت… لەتـە نانەكــە‌ی تــر، هــی كەســێكی دیكەیــە… لــە‌تێك لەنانەكەت هەڵگرە بۆ ئەو میوانەی ناوەخت و ناکاو دەگاتێ.
*
گــورگێکی دڕنــدە بــە بە‌رخۆلە‌یــە‌کی بچــکۆلە‌ی گوت: (تەشریف بهێنە ماڵمان و بەهاتنتان گەورە و سەرفرازمان بكە)..
بەرخۆلەکەش گوتیێ (هاتن بۆ ماڵی ئێوە بۆ مـن
4.
شانازی دەبـوو، ئەگـەر ماڵەکـەتان لـەناو سـکتاندا نەبوایە ! )
*
میوانەکەمم هەرلەبەر دەرگاکە ڕاگرت و پێمگوت:
(کاتێ کەدێیتە ماڵی من، پێڵوەکانت مەسرە ، بەڵم کەچیوویتە دەر ئەو کارە بکە).
*
دڵاوایی ئەوەنیە، شتێك بدەیتـە مـن كـە‌زۆر لـە‌تۆ پێی موحتاجترم، دڵوایی ئەوەیەکە شتێکم بدەیتێ کەخۆت پێویستت پێیەتی.
*
ســە‌راف (پــارە فرۆشــە‌كان)، هیچــكات نابنــە
باغەوانێكی چاك.
*
ئێمـە لــە (سـبە‌ینێ) قــە‌رز دە‌كـە‌ین تــا قــە‌رزی
(دوێنێ)ی پێ بدەینەوە .
*
كاتێ شتێك دەبەخشیت، ڕووی خۆت وەرگێرە،
نەوەك شەرمەزاریی وەرگرەكە ببینی.
*
جیـاوازی لــەنێوان دە‌وڵە‌مە‌نـدترین و هــە‌ژارترین كــەس، تــەنیا لــە‌ڕۆژێك برســێتی و كاتـــژمێرێك تینوێتیدایە .
*
فریوکـــار، گەرچـــی ردەکەوێت… ڵام سەرەنجام ڕۆحی خۆی دەکوژێ.
*
ﺯۆﺭﺟـﺎﺭ ﺷــﻪﯾﺘﺎﻥ ﻭ ﻓﺮﯾﺸـﺘﻪﮐﺎﻧﯿﺶ ﺩێﻧــﻪ ﺩﯾﺘــﻨﻢ،
بەڵام هەموو جارێك لێیان هەڵدێم…
www
كاتێ فریشتەیەك دێتە لام، نوێژەكەم هێندە درێژ دەكەمەوە تا ئەو ماندوو دەبێت و دەروات..
كـاتیێكیش شــە‌یتانێك دێتــە دیـدە‌نیم، تووشــی تاوانێكی گەورە دەبێتەوە، كەشـە‌رم دایـدەگرێت و ه‌ڵدێ.
*
كاتــێ داوای ماســی لەیــەكێك دەكــەیت و ئـــەو مارێکـــت دەداتـــێ، وایـــدانێ جگـــە لـــەو هیچیدیکەی بـۆ بەخشـین نیـە… پێشکەشـییەکەی بەنیشانەی دڵوایی ئەو بزانە.
*
گەرچی ئەم زیندانە زۆریش خراپ نیە، بـەڵم مـن ڕقـــم لـــەو دیوارە‌یــە کە‌کە‌وتۆتـــە نێــوان مـــن و ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯿﻪﯼ ﭘـڵﺩﻩ… ﻟﻪڵ ﺋﻪﻣﻪ سـە‌رکۆنە‌ی بنیاتنـە‌ری زینـدان و زیندانوانـە‌کانیش ناکەم تۆ، ئەو کاتە دڵوایت کە: لەو بکوژانە ببوری کە کەسـیان نەکوشـتووە، لــەو دزە ببـوری کەهیچـی نەدزیوە، لەو درۆزنە خۆش بیت کە هـیچ درۆیـە‌کی نــە‌رکردووە، گــەر واتکــرد، ئــەوا دەکــرێ بڵـێین
کەبەیاستی تۆ دڵوا و لێبووردەیت.
*
ئـەو کەسـەی بتـوانێ پەنجـەی بخاتـە سـەر ئـەو هێلێهێی كـە چـاك و خـراپ لێكجیـا بكاتـە‌وە ، ئـەوا دەتوانسێ گۆشسەی بەرماڵەکسەی خواوەنسد بگرێتسە دەستەوە .
*
کاتــێ دڵــت گڕکانێکــە ، ئیــدی چــۆن دەتـــوانی چـاوەڕێی ڕوانسی گوڵـە وەنەوشــە‌یەك بیـت لەبــەر دەرکەکەیدا.
*
داوم ()..
ه‌میشە‌یش لەدڵەوە پێکە‌نیوم و ڕۆیشتووم.
*
وەی بەحاڵی ئەو هـهێتوەی کە ڕۆڵی یاسـاوڵ و پاسەوان بگێرێت.
*
ئەگـــەر كەســـێك، دەســـتە پیســـەكانی خـــۆی بەجلــە‌كانی تــۆ ســڕییەوە، جلــە‌كانتی بــدەرێ..
لەوانەیە جارێکی دیکەش پێویستی پێیـان هـەبێت،
بەڵام بەدڵنیاییەوە تـۆ هیچـکات پێویسـتت پێیـان نابێت.
*
، هە‌ڵـــە‌کانی تـــۆم لە‌گـــە‌ورە‌یی نواندنـــە
دۆیینەکانت خۆشتر دەوێن، چونکە ڕاستەقینەن و لەهەڵەکانی خودی خۆم دەچن.
*
er e ژیان، سیێکە · شکۆدار و هەرگیز نەناسراو.
*
ﺯﯙﺭﺟﺎﺭ ﺗﺎﻭﺍﻧﮕﻪﻟێﻛﻢ ﺩﺍﻭﻧﻪﺗﻪ ﭘﺎﻝ ﺧﯚﻡ ﻛﻪ ﻫــﻪﺭﮔﯿﺰ ئەنجامم نـە‌داون… ئـەم کارە‌شـم تـەنیا و تـەنیا بـق
دڵخۆشیی هاوڕێ و هاونشینە چارە ڕەشەکەی خۆم کردووە ۰
*
ڕەنگە بەپێی ئەو زانیاریانەی لەمەڕ خۆت هەتـە ،
ســـەبارەت بــە‌دیترانیش داوەری بکــە‌یت.. باشـــە
پێمبڵێ: کامەمان تاوانبار و کامەمان بێتاوانین؟
*
دادگەر ئەو كەسەیە، بەشێك لـە‌باری تاوانـە‌كانی تۆ لە ئەستۆی خۆی بگرێت.
*
ه‌رتــە‌نیا گە‌مژە‌یــە‌ك و زانایــە‌ك دە‌تــوانن یاســا مۆفایەتیـە‌کان بشـکێنن… ئـەم دووانــە نــزیکترین کەسین بەئاستانی خواوەند.
*
تــەنها ئــەو کاتــە خێــرا و گورجوگــۆڵ دە‌بــی،
كەكەسێك راوت بنێ و بەدواتەوەبێ.
*
ﺧﻮﺍﯾﻪ، ﻣﻦ ﺩﻭﮊﻣﻨێﮑﻢ ﻧﯿﯿﻪ… ﺧﻮﺍﯾﻪ، ﺋﻪﮔﻪﺭ ﺑﺮﯾﺎﺭﻩ دوژمـــنـم هـــە‌بێت، تـــۆ خـــۆت بـــا هێــن و دەســهۆتەکەی لەگــەڵ هێــز و دەســهۆتی خۆمــدا بەرامبەر بێتێ حەز دەکەم لـەنێوان مـن و ئـە‌ودا،
هر تەنیا راستی سە‌ربکە‌وێت.
*
تۆیش و دوژمنەکەیشـت، هـە‌ردووکتان دەمـرن…
ﺯﺍﻧﯿﻨــﯽ ﺋــﻪ ﻡ ڕﺍﺳـﺘﯿﯿﻪﺵ ﺩﻩﺏێ ﺑﺒێﺗــﻪ ﻫﯚﻛﺎﺭێـﻚ ﺗــﺎ لەگەڵ دوژمنەكەشتدا دڵنەرم و میەرەبان بیت.
*
مۆۆ، لەوانەیە لـەکاتی بـەرگریکردن لـە خۆیـدا،
خۆی بکوژێت.
*
ئەگـەر ئـەوەی لەمـە‌ڕ چـاکە و خراپـە دەیڵـێن،
ههەمووی ڕاسـت بێـت، ئــەوا ژیــانی مــن تــاوانێکی ﺩﻭﻭﺭﻭﺩﺭێﮊ ﺑﻮﻭە .
*
بەزەیی، تەنیا نیوەی دادگەرییە .
*
لە‌سـە‌ردە‌مانی ڕابـردوودا، پیاوێـك هــەبوو كــە لــە
خاچیاندا، چونکە گە خـوێن شـیرین و دڵنـە‌رم و میەرەبان بوو۰۰ سەرت سووڕ دەمێنـێ گـەر بڵێم: دوێنـێ سـێجار چاوم پێکەوت، یەکەمجار، لـەپۆلیس دەپارایـەوە،
ئەو سۆزانییە بەر بدات، کە دەست گیری کردبوو…
جـــاری دووەم، لەگــەڵ بە‌رە‌ڵڵیە‌کــدا شـــە‌رابی دەضــواردەو، ســێیەمینیش، شـــەڕی لەگـــەڵ ﺯﺍﻧﺎﯾــﻪﮐﯽ ﺭﯾﺎﮐــﺎﺭﺩﺍ ﺩﻩﮐــﺮﺩ، ﻣــﻦ ﻫﻪﺭﺳــێ ﺟﺎﺭﻩﮐــﻪ روخساری ئەو لەخاچ دراوەم لەهەرسیێ کەسـە‌کەدا ناسیەوە ٠
*
تەنها كەسىێ سىتەمى لـە‌من كـرد، كـە‌من پێشـتر ستەمم لەبراكەی کردبوو.
*
ه‌ركات بینیـت پیاوێیك بـەرەو زینـدان پـە‌لكێش دەكەن، لەدڵی خۆتدا وای لێكبدەوە كە: (لەوانەیە ئـەو پیـاوە لە‌زینـدانێكی بچـووك بـەرەو زینـدانێكی گـەورە هە‌ڵـدێت)
بینی، لەدڵی خۆتـدا بڵـێ: (ڕەنگە ئـەو لـە شـتێكی خراپ و ناحەزتر هەڵبێت بەرەو سەرخۆشی).
*
مرۆڤێکـــی رمن، زۆر
لەسەرکەوتنی کابرایەکی بێ حەیا · *
زۆرجــار، کــاتی بــەرگریکردن لــە‌خۆم، بێــزاریم دەربڕیـوە… بــەڵام ئەگــەر بــەهێز بوومایــە ، ئــەوا هیچکات بێزاریم دەر نەدەبری.
حـە‌ندە گە‌مژە‌یـە ئـەو کەســەی کــە ئاگری یق و نەفرەت لە نیگایـدا هەڵدەکات، کەچی بزەیـەکیش دەخاتە سەر لێو.
تەنها ئەو كەسانە بەغیلیم پێدەبەن و ڕقیـان لـێم دەبێتــەوە، كەكــە‌مترن لــە‌خۆم، مــن، هیچــكات نەکەوتوومەتە بەر نـەفرەت و ئێرەیی هیچـکەس..
تەنها ئەو كەسـانەی كەلـە خـۆم بـەرزترن ستایشـم دەکەن یانخود گاڵتـە‌م پێدەکـە‌ن… مـن، هیچـکات
2.
لەكەس كەمتر نەبووم.
*
پێمـدەڵێیێ (تێـت ناگــە‌م)، بەمچەشــنەش پــتر لەشایســـتەییم ستایشـــم یت و لەڕادەبەدەر بچووك دەكەیتەوە.
*
چـە‌ندە بچـووك دەبم ئەگـەر، ژیـان زێـرِم پــی
بە خشێت و منیش زیو ببە خشمەوە .
*
سەرم سووی دەمێنـێ، تـۆ بـەزەییت بەکەسـێکی ئیفلیجدا دێتەوە، کەچی ئـەو کەسـە لـە‌بیر دەکەی کەزیەنێکی ئالوودەی هەیـە كەشـــياوی بـــە‌زەیی و زك پـــێ ســـووتانن نـــەك نابینایەکان.
کاتـیێ گەیشـتیتە قـوڵیی ژیـان، دەبینـی کـە نـە لــە‌تاوانباران بــە‌رزتریت و نــە‌ش لە‌پێغە‌مجــە‌رە‌كان نزمتری.
*
ژیرانەترین کار بۆ کەم ئەندامێك، هــەر ئەوەیەکـە
ﺩﺍﺭﻋﺎﺳﺎﮐﻪﯼ ﺑﻦ ﺑﺎڵﯽ ﻧﻪﮐێﺷێﺗﻪ ﺳﻪﺭ ﺩﻭﮊﻣﻨﻪﮐﻪﯾﺪﺍ.
*
رق و نـەفرەت مـردووە
C.
گۆری؟ !
*
ژیـــان (ریز)ێکـــی دوورودرێـــژە… کەنگاوەکانی خـاون، بـەرەو پـێش چـوونەکەی بەیەلــە تێـدەگات و لێـــى دەردەچــێ، (دەچــێتە دەرەوە) ئەوەش کە هەنگاوی توند و گورج و گـۆڵ دەنێــت، جووڵنـــە‌وە و ڕۆیشــتنەکەی بـــهێواش دەزانێت، ئەویش هەر لێی دەردەچێت.
*
ئەگەر شتێك بەناوی تاوان بوونی هەبێت، هەندێك لەئێمــە، بەگەڕانــەوە بـۆ ژیــانی ڕابــردوو و (پــێ)
خستنە جێگـە پێسی پێشـینانی خۆمـان، تووشـی دەبـین.. هەندێكیشـمان بـە ســە‌خت گـیری لە‌مـە‌ی جیلی ئایندەمان دوچاری دەبین.
*
مرۆڤـــى چــاك ئــەو كە‌ســە‌يە ، كــە‌خۆی لەگــەڵ سەرجەم پیاو خراپەكانی جیهانـدا وەك یـەك ســەیر دە کات.
*
موومان زینـــدانیین، هە‌نـــدێکمان لەزینـــدانێكی پەنجـــەرەدارداین و هەندێكیشـــمان لەزیندانی بێ پەنجەرەدا.
*
ئەگەر دانمان بەتاوانەکانماندا بنابایە بۆ یەکـدی،
ه‌رە‌موومان لە‌بچووکی و بێ نرخیی تاوانـە‌کانمان
b.
.
دەکەوتینە پێکەنینە ه‌بەروا کارە چاکەکانیشـمان هر گاڵتە جارانە‌ن.
*
ئێمـە، پــتر لــەوەی بــەرگری لە‌شایســتە‌ییە‌كانی خۆمان بکەین، پاڵپشتی لەتاوانەکانمان دەکەین.
*
مۆڤ بالاترە لەیاسا مرۆییەکان، ئەڵبەت تاكاتێك تووشی هە‌ڵە‌یە‌ك بێت لە‌پە‌یوە‌نـدی لەگەڵ هـەمان ئەو یاسا مرۆییانەدا، ئەوکاتە ئیدی نەباڵاترە لێیـان و نەش كەمتر و نزمتر.
*
دەوڵەت، پێكهاتنێكە لەنێوان من و تـۆدا… مـن و تۆش، زۆرجار هەڵە دەکەین.
*
* [16] A. A. K.
تـــاوان، نـــاوێكی دیكەیـــە بــۆ نیــاز، یـــانخود
.
نیشانەیەکە بۆ نەخۆشین.
ئایا تاوانێك هەیە گەورەتر بێت لـە‌بینینی تـاوانی دیتران ؟ !
*
ئـای… چـە‌ندە کە‌متـە‌ر خـەمی… حـە‌ز دەکـەیت مرۆڤـــە‌کان بـــە‌باڵی تـــۆ بفـــڕن، کە
(پەڕ)ێکیشـیان نادەیتـێ · بریـا بتتوانیبـا شـتێکی خۆت ببەخشی.
*
ئەگەر كەسێك پێت پێبكەنێ، تـۆ دەتـوانی لێبی بوری… بەڵام ئەگەر تۆ بەکەسسێك پێبكەنی، ئـەوا هرگیز ناتوانی لەخۆت ببوری.
ئەگەر كەسێك زامداری كردی،دەتـوانی زامەكەی خـۆت سـارێژ بکـە‌یت و لـە‌بیری بە‌ریتـە‌وە… بـەڵم
rî
ئەگەر تـیۆ کەسـێکت زامـدار کـرد، ئــەوا هیجـکات ناتوانی لەبیری بەریتەوە…
لەراســتیدا، مرۆڤەکانیــدی، خــودی خــۆتن کــە لەقاڵب و شێوازێكی دیكەدا خۆ دەنوێنن.
*
، بـــە‌ختی بووە (بە‌‌وە‌رە)
کەنەبووەتە بکوژ.
*
جارێكیان پیاوێك هاتە سەر سفرەكەم، نانەكەی ﺧﻮﺍﺭﺩﻡ ﻭ ﺷﻪﺭﺍﺑﻪﻛﻪﯼ ﺧﻮﺍﺭﺩﻣﻪﻭﻩ ﻭ ﭘـێﻡ ﭘێﻛـﻪﻧﯽ ﻭ لێیدا رۆیشت. .
رۆژێك دیتم هەمان ئەو كابرایە هاتۆتـە‌وە و داوای نـان و خـواردنم لێـدەكات، منـیش نەمدایـە ، كەچـی ﻓﺮﯾﺸﺘﻪﮐﺎﻥ ﭘێﻡ ﭘێﮑﻪﻧﯿﻦ!
*
مەزنێتیی مرۆڤ، بەدڵی ئارام و بێدەنگیی ئەوەوە بەستراوەتەوە، نەك بەزیەنی ئاڵۆز و زۆر بڵیییەوە.
*
ناوبانگ، سێبەری تاسەمەندییە کە لەبەر هەتاودا وەستاوە
*
ئــەوان زێڕوزیــو و ســە‌روە‌تە‌كە‌یان بە‌ڕوومانــدا دەدەن و ئێمـــەش دڵ و گیـــانی خۆمانیـــان بـــۆ دەکەینـــەوە، کەچـــی هێشـــتاش ئـــەوان خۆیـــان بەخاوەن ماڵ و، ئێمە بەمیوان دەزانن… پێمبڵێن…
ئایــا زێپوزیــو، لەبەرانبـــەر تیشـــکی روونـــاکی بەرەبەیاندا، هیچ ورشەیەکی هەیە ؟ !
*
حــە‌زدە‌كم، بچــووكترینی ئــەو مرۆڤانــە بم کــە
ئارەزووەکانیـان گـە‌ورەن، حـە‌ز ناکـە‌م گـەورەترین
کەس بم لەناو ئەوانەدا کە هیچ ئارەزوویەکیان نیە.
*
داوەریــی تــۆ لەســـەر دیــتران، نابــێ لـــەڕادەی زانیاریـت ســەبارەت بــە‌وان تێپــە‌ڕ بکــات… ئــای…
ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯾﯽ ﺗﯚﺵ ﺳﻪﺑﺎﺭﻩﺕ ﺑﻪﻣﺮﯚﭬﻪﮐﺎﻥ ﭼﻪﻧﺪﻩ ﮐﻪﻣﻪ !
*
ئێمە هەموومان بەرەو لوتکـەی ئارەزووەکانمان هە شتەکانت بدزێ،ئەوا کۆڵی خۆیی قوسـتر کـردووە…
پێویسیتە بـەزەییت پێدا بێتـەوە… هەڵکشـانەکەی ئاســـتەمتر دەبێـــت و بـــار و کۆڵـــە زیادەکـــە‌ی،
ه‌نگاوە‌کانی کورتتر و ڕێگاکە‌ی درێژتر دەکاتەوە..
ئەگــەر لەڕێـدا بینیـت کــە لــەژێر گوشــاری کۆڵــە قورســـە‌کە‌یدا چــە‌ماوە‌تە‌وە و توانـــای ڕۆیشــتنی نـە‌ماوە، یارمـە‌تیی بـدە… ئـەو یارمە‌تیدانـە گـوڕ و تینی نۆرترت پێدەبەخشێت.
*
گـوێم لەمــە‌وعیزەی هــیچ حاكمێـك نــەبووە بــۆ ﺤﻮﻛﻤﺪﺭﺍﻭەﻛﺎﻥ.
مۆڤی سەرائازا کەسێکە، کە بـە لێبـووردەیی و خۆڕاگرییەوە باری یەخسیرێك هەڵدەگرێت.
*
گــەران بە‌سروشــتدا، تاســە‌ی شــپرزە‌ییە بــق
ڕێکوێیێکیێ
.
*
تەنیایی، لافاوێکی ئارام و بێدەنگە، کە چڵوپۆپە وشکەکانی ئێمە دەشکێنێتەوە، بەڵام رەگەکانمان قـووڵتر و بـهێزتر دەكـات و دە‌یانگە‌یە‌نێتـە نـاخی ﺯﯾﻨﺪﻭﻭﯼ ﺯەﻭﯼ.
*
خەونەكانی پەیامبەرێك یۆژێکیــان لەگــەڵ ڕووبــاردا باســـی دەریامــان دەکــرد… جۆبارەکــە وایــدەزانی مــن کابرایــە‌کی خـە‌یالاتی و زۆر بڵـێم · ڕۆژێکـیش لەگـەڵ دە‌ریـادا باسی جۆبارم دەکـرد.. دەریـا وا تێگەیشـت کـە‌من سووكایەتی بەجۆبار دەکەم و بچوكی دەکەمەوە !
*
ئای.. چەندە چاوچنۆکە ، ئەو کەسـەی ستایشـی کان دە و جێڕجێڕكەكان لەبیر دەباتەوە.
*
زۆرجـار، نـرخ و بایەضە هەرەبەرچـاوەکانی ئـهەم جيهانــە ، هـــەمان نـــرخ و بايە‌خـــە ســـووك و بـــێ بایەخەکانی ئەو جیهانەکەی دیکەن.
*
ئەو شتەی کە قووڵە و ئەوەش کەبەرز و بڵنـدە،
هــەردووکیان لــهێڵێکی ڕاســتدا بــەرەو قــووڵایی
î werde werden de bi ser navçeya (Landkreis) Barband li herêma Barband li
یانخود بۆ بەرزاییەکان دەکشێنە تەنها شـتـی پـان ﻭﭘﯚڕ ﻭ ﺑﻪﺭﺑﻶﻭ ﺑﻪﺩﻩﻭﺭﯼ ﺧﯚﯾﺪﺍ ﺩﻩﺳﻮﻭڕێﺗﻪﻭﻩ.
*
ئەگەر چەمکەکانی قورسایی و رێژەیی نەبوونایە ،
لەبەرانبــەر شــە‌وپەڕەیەکدا بەئەنــدازەی هـــە‌تاو،
سەرمان سوور دە‌ما .
*
ﺯﺍﻧﺎﯾﻪﻙ ﻛﻪ ﻟﻪ ﻫێﺯﯼ ﺧﻪﯾﺎڵ ﺑێﺑﻪﺵ ﺑێﺕ، ﻭﻩﻛـﻮﻭ ئەوگۆشت فرۆشە وایەکە چاقۆیەکەی کول بـووە و تەرازووەکەشی ژەنگ گرتوویەتی.
*
كاتى تۆ گۆرانى بۆ برسییەك دەڵێیـت، ئـەو نـەك بەگوێ بەڵکو بەسکی خۆی گوێت بۆ دەگرێ.
*
مردن، هەرئەوەندە نزیکی پیرەمێردێکە، کە بـە منــداڵێكی تــازە لەدایکبوونزیکــە۰۰ ژیــانیش هــەر ئاوایە .
*
و ڕەوان ،
ﮔﯿﺎﻧﯿﺒﻪﮔﯿﺎﻧﯽ ﺑﻪ، ﺩﻩﻧﺎ ﺑێﺩﻩﻧﮓ ﺑﻪ، ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎﻭێﮐﯽ دراوسێمان لەگیانەڵڵادایە .
*
ﺯﯙﺭﺟﺎﺭ ﻟﻪﻭﺍﻧﻪﯾﻪ، ڕێﻭڕەﺳﻤﯽ ﻧﺎﺷﺘﻨﯽ ﺗﻪﺭﻣێﻙ ﻻﯼ مرۆڤەكان، ڕێوڕە‌سمی جێژن و زەماوەند و شاییە‌ك بێت لـە‌لای فریشـتە‌كان. دەبێ بە‌جۆرێكیدیكـە‌ش بروانین.
*
راســـتیەکی لـــە‌بیر کـــراو، لەوانەیـــە بمرێـــت و لەوەسىیەتنامەیەکدا حـە‌وت هــەزار ڕاسىتى بــە‌جێ بهێلێ تا لەیێورەسمی ناشتنەکەیدا بەکار ببرێن.
*
حببران خەلیل حببران لە راستیدا، ئێمە لەگەڵ خۆماندا دەدوێین.. بەڵم جاروبـار هێنـدە دەنـگ هەڵـدەبڕین کـە لەوانەیـە ﺩﯾﺘﺮﺍﻧﯿﺶ ﻗﺴﻪﮐﺎﻧﻤﺎﻥ ﺑﺒﯿﺴﻦ.
*
ئاشــكرا، ئــەو شــتە‌يە كە‌ه‌يچـكات نابینرێـت تــا کەسێکیدەکە بێت و بەئاسانی باسی بکـات و شـیی بكاتەوە .
*
گــەر ڕێگــای شــیریی کاکێشــان لــە‌خودی منــدا نەبووایە، چۆن دەمتوانی ئاوا بیبینم و بیناسمەوە ؟
*
، س ئەستێرەناس بم.
خەونەكانی پەیامبەرێك لەوانەیە مەبەستی پێناسەی دەریا بۆ (سەدەف)
مـــرواری بێــت، لەوانەیـــە مەبەســـتی ی ﺯەﻣەﻧﯿﺶ ﺑﯚ ﺧەڵوز، ﺋەڵماس بێت.
*
پنچ (رێخە)، خـۆی گوڵێکە کـە ئـاوڕ لـە‌ناوبانگ ناداتەوە ٠
*
سەرووتر لەجوانی، هیچ ئایین و زانسیتێك بـوونی نە
*
چی مرۆڤی مەزنم ناسیبێ، شتێك لەناخیدا بووە،
شـتێك كـە ئـە‌وی لـە شـكانە‌وە و شـیێتی و مـە‌رگ دە‌یاراست.
*
مۆڤی سەرازا ئەو کەسەیە کە نابێتـە ئـەرباب و ه‌رواش نابێتە کۆیلەی هیچکە‌س.
*
بڕوا ناکەم بەوەی کە مرۆڤ بوونەوەرێکی ساکار و ئاســایی بێـت… چــونکە دەبیــنم کــە ئــەو، هــە‌م تاوانبارەکان و هەم پێغەمبەرەکانیش دەکوژێت.
*
دانبەخۆدا گرتن، ئەشـقێكە و نەخۆشـى دەسـتى
فيز و دەمارە .
*
کرمـــە‌کان، دە‌بنـــە پە‌پولـــە
سووماوە، فیلـە‌كان بۆچی تە‌سـلیم دەبن (كـە‌وی دەبن) ؟
نـەبوونی هـاوڕایی لـەنێوان دوو فکـردا، لەوانەیـە
ه‌مان ڕێگەی قە‌دبڕی نێوانیان بێت.
*
مـن، ئاگریشـم و داری وشـکیش۰۰ نیـوەم، ئــەو
نیوەکەیدیم دەسوتێنێ.
*
ئێمە ه هەموومان تامەزرۆ و خوازیـاری گەیشـتنە لووتكـە‌ین · ئایـا ڕێگاكـە‌مان كـورت نە‌دە‌بوویـە‌وە،
ئەگەر، ڕابردوومان بەنەخشە و پلانـى ڕێگـا بزانیبـا نەك بە ڕێنوێن و چاوساغی ڕێ؟ !
*
بلیمەتی، ئەگەر هێندە لووت بەرز بوو کە ئیـدی نەگریا · گەر ئەوەندە وشك بوو كە ئیدی پێنەكەنی و ئەگەر هێنـدە دەمـارگیر بـوو کـە ئیـدی دیترانـی خۆشنەویست، ئەوە ئیدی بلیمـەتی و هەڵکەوتــەیی نييە ·
بێدەنگیی مرۆڤی بەرچاوتەسك و چاوچنۆك، گەلێ قەڕەباڵغ و پڕدەنگ و هات و هاوارە .
*
ئەگــەر خــۆم لێوڕێژکــە م لــەو شــتانە کــە تــۆ دەیانزانی، ئـەی ئیـدی چیم دەمێنێتـەوە بـۆ ئـەو شتانەی کە نایانزانی؟
*
مـن، بێـدەنگی لــە‌مرۆڤی زۆر بڵێـوە فێـر بــووم،
هێمنــی و لە‌ســە‌رخۆیی لــە مرۆڤــی کــە م تاقــە‌ت و نائارام و، دڵنەرمی و میەرەبانیش لـە‌مرۆڤی دڵپەق و بێ بەزەییەوە فێر بووم، كەچـی ســەیر لەوەدایـە
هیچ قەرزاری ئەو مامۆستایانە‌ش نیم.
x ه‌ـە‌رکاتێ گەیشـتیتە لووتکـەی زانس‌ـت، ئینجـا خـەریکی دە‌یتـە سـەرەتای ڕێگـای ئـە‌زموون و تاقیکردنەوە .
*
مۆڤی دەمـارگیر، قسـە‌كەرێكە وەك بـەرد، هـیچ نابیست.
*
زیادەیۆیی، هەقیقەتێکە، کە تووشی لاسـاری و بەدرەوشتی هاتووە.
*
ئەگەر تـە‌نها ئـەو شـتانە دەبینـی کـە ڕووناکـایی بۆتیــان ئاشــکرا دەکــات و گەرتـــەنها ئەوانـــەش دەبیسی کە کە دەنگێك بۆت دەربـرٍ دەکـات، ئـەوا ﻟﻪڕﺍﺳﺘﯿﺪﺍ ﺗﯚ، ﻧﻪ ﺩﻩﺑﯿﻨﯽ ﻭ ﻧﻪﺵ ﺩﻩﺑﯿﺴﺘﯽ !
*
دڵێهێنی و پێکەنین، پێکەوە کۆناکرێتەوە.
*
لای ، و پادشایەیەکە حکوومەت ناکات (حوکم ناکات) و ئەو
دەرۆزەکەرەیـە کــە دەســتی نیــاز بۆکــەس درێـژ ناكات.
.
*
ئـــەو شــە‌رمە‌ی کــە شکســت دە‌خـــوات، گــە لێ بەرێزترە لەو سـەرکەوتنەی کـە بـێ حـەیا و دەمـار
بەرزە
*
ه‌رکوێی زە‌ویـت پێخۆشـبوو، بیکێڵە… دڵنیابـە
خەزێنەیەك دەدۆزیتـە‌وە… بـەڵام دەبـێ بـە‌ئیمان و بڕوای پتەوی وەرزێرێکەوە، زەوییەکە بکێڵی.
رێوییەك كە ٢٠ ڕاوچی بە ٢٠ تاژییەوە بەدوایەوە بوون، دەیگوت:" ئاشکرایە کە ئـەوان دەمکـوژن…
بەڵام بڕوانە چەندە گەمژە و نەزانن… ئاخر، چ نـرخ و بایەخێکی دەبێ ئەگەر ٢٠ رێوی سـواری ٢٠ کـەر بن و لەگەڵ ٢٠ گورگدا راوی مرۆڤێك بنێن؟"
*
وە زیەنـــی ئێمە‌یە‌کـــە لەبەرانبـــەر و ﭼﻮﺍﺭﭼێﻮە ﺩەﺳﮑﺮﺩەﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚﻣﺎﻧﺪﺍ ﭽﯚﻙ ﺩﺍﺩەﺩﺍﺕ ﻭ تەسلیم دەبێ.. دەنا ڕۆحی ئێمە هیچکات بە چۆکدا نایەت و دەستەمۆ نابێت.
ژنێـك بەهەڵچـوونەوە باســى شــە‌ڕێكى دەكــرد و دەیگوت:"بەڵێ ئـەو شـە‌ڕە، شـە‌ڕێکی پـیێۆز بـوو،
ﮐﻮڕەﮐﻪﯼ ﻣﻦ ﻫﻪﺭﻟﻪﻭ ﺟﻪﻧﮕﻪﺩﺍ ﮐﻮﮊﺭﺍ".
*
بـە‌ژیانم گـوت: (حـە‌ز دە‌كـە‌م گـوێ لە‌قسـە‌كانی مەرگ بگرم)٠٠ ژیـان، تـۆزێ دەنگـی بـە‌رزتر کـردەوە و ئینجـا گوتی: (دەی گوێ بگرە… ئێسـتە ، ئـەوە مە‌رگـە
لەگەڵت دەدوێ) !
*
کاتێ سەرجەم هاوکێشەکانی ژیانت شیکار کـرد،
تاســە‌ی مــە‌رگ دەکـەی… چـونکە مــە‌رگ یە‌کێکـە
لەرەمزە هەرە گەورەکانی ژیانە
*
لــە‌دایکبوون و مــردن، دووشــێوازی دە‌ربــرین و نواندنی ئازایەتین.
*
ئــەوان پێمـدەڵێنێ (ئەگـەر خۆتــت ناســی، ئــەوا هموو مرۆڤە‌كانت ناسیوە)..
مــن پێیانــدەڵێمێ (ئەگــەر هــەموو مرۆڤــە‌کانتان ناسی، ئەوا شتێكتان لەمەر خۆتان زانیوە.)
*
برادەر، من و تۆ، لەگەل ژیاندا نامۆ دەبین… مـن و تـبۆ، لەگـەڵ یەکـدی نـامۆ دەبـین… مـن و تـبۆ،
تەنانەت لەگەڵ خودی خۆماندا نامۆ دەمێنینەوە…
مەگەر رۆژێك بگات كە تۆ قسىە بكـە‌یت و مـن گـوێ z بگرم، ڕۆژێك كە دەنگی تۆ، هەمان دەنگی من بێت،
ڕۆژێـك، كـە بە‌رانبـە‌ری تــق ڕاوە‌ســتام، وەك بلّێــی لەبەرانبەر ئاوێنەدا وەستاوم.
*
تــا خوازیــار و تـامــةزرؤی زؤرتــر بیـت، تةمةنت دريَذتر دةبيَت. *
بەهای ئەو کەسەی گوێ بۆ هەقیقـە‌ت رادەگـرێ،
هیچ کەمتر نیە لەوەی کە هەقیقەت دەردەبرێ.
*
مۆۆ، دوو بەش و دوولایـە‌نی هەیـە: بەشێك كـە
لەتاریکاییـدا وەســتاوە و لایــەنێکیش کــە لەبــەر تیشکی ڕووناکاییدایە .
*
پارێزکــاری راسـتەقینە ئەوکەســە‌یە کــە پشــت لــە‌دنیای پـرژوبڵو دەکـات و نــوقمی نــاو یــە‌کێتی
دەبێت·· هـیچ شـتێك نـاتوانێ بـیر و هۆشـی ئـاڵۆز بكـات و بیگۆڕێـت… ئاوهەـا كەسـێك لەزەریایـەكی یەکبوون و هاوئاهەنگیدا لە مەلەدایە .
*
دەشتێكی سەوز دەكەوێتە نێوان شاعیر و زانـا…
ئەگـەر زانـا پێیـدا بـروات، دەبێتـە بلیمـەت و گـەر شـــاعیریش پێیـــدا تێیپـــەڕ ، ئـــە‌وا دە‌گاتـــە
یێغەمبەرایەتیە
دۆینێ سەردانی بازارم کرد، هەندێ فەیلەسـووفم بینـی کـە کە‌للـە سـەری خۆیانیـان خسـتبووە نـاو ســـە‌بە‌تە و دە‌یانفرۆشـــتن، ه‌ـــە‌موویان پێکـــە‌وە
هاواریان دەکـرد: (.. ئەقڵانیەت دەفرۆشـین. هەی ئەقلآنيـــەت.)! هەژارینـــە ، ئـــەوان ناچـــار بــوون کەللەسەری خۆیـان بفرۆشـن تـا بتـوانن دڵیـان تێـر بكەن ! ٠ فەیلەسـووفێك بـە كەناسـێكی گـوتێ (زكـم پێـت دەسووتێ، ئیشەکەت سەخت و پیس و چەپەڵە)،
کەناسەکە گوتیێ (سووپاستان دەکەم بفەرموون ئەی کاری ئێوە چییە ؟)
فەیلەسسووفەکە لەوەڵمسدا گسوتیێ (مسن، کسار و کرداری زیەنیی مرۆڤ شیدەکەمەوە و لەمەی کردار و ئارەزووەکانی مرۆڤ بابەت دەخوێنمەوە)
کەناســە‌کە ، وەڵامــی فەیلەســووفەکەی بیســت،
بزەیــەکی هاتــێ و دووبــارە دەســتی کــردەوە بــە ﮔﺴﮑﺪﺍﻧﯽ ﺷﻪﻗﺎﻣﻪﮐﻪ ﻭ ﻟﻪﺑﻪﺭﺧﯚﯾﻪﻭﻩ ﮔﻮﺗﯽ: (ﺑﻪﺧﻮﺍ منیش زکم بە تۆ دەسوتێ کاکە ! )
*
هیچـ
پێداویسـتیەکان و جوانکاریەکانـدا دروسـت بکـات،
تــەنها پەرییـەکان توانــای ئــەم کارەیــان هەیــە…
پەرییـەکان، بوونـە‌وەرێکی زانــا و تێگەیشـتوون…
z
لەوانەیــە پەرییــەکان فکــری هەڵکەوتـــە و گەشــە کردووی ئێمە بن لەئاسماندا.
*
پاشــای ڕاســتەقینە ئــەو کەســەیەکە تـــەختی پاشــایەتیەکەی خــۆی لــەدڵی مرۆفێکــی هـــە‌ژاردا دەبینێتەوە .
*
دڵاوایـــی واتـــە بە‌خشــینی شــتێکی لـــەڕادەی توانابەدەر.
ویقـــاریش، واتـــە وەرگرتنـــی شـــتێك لـــە‌نیاز و پێویستی، کەمتر.
*
ئەوی ڕاستی بێت تۆ قەرزاری یەك كەس نیت، تۆ منەتباری هەمووانی.
*
هە لەگەڵ ئێمـە‌دا دەژیـن، دڵنیـام، ئێمـە هیچـكاممان نامانــە‌وێ و حــە‌ز ناکــە‌ین میوانــدارێکی دڵ ڕەق و بێبەزەیی بین.
*
تــەنها دوو شــت هە‌قیقــە‌تیان هەیــە: جــوانی و راستی… جوانی، لەدڵی ئەوینداراندایە و راسـتیش لەشان و باڵی ئەو کەسانەدایە کە زەوی دەکێڵن.
*
ئــەوان پێمــدەڵێن: (باڵــدارێك لــەناو دە‌ســتتدا باشترە لە دەیان باڵدار لەناو بێشە‌ڵانێکدا). .
من پێیاندەڵێمێ باڵندەیەك لە بێشـەڵن، تەنانـەت تاقــە (پـهێكیش لــە بێشـە‌ڵانێكدا، گــە‌لێ باشـترە لەدەیان باڵندەی ناو قەفەس.
*
ئەو پەرییەی کەبەدوایدا عەوداڵیت، هەمان ژیانە کـە بـاڵی گرتۆتــە‌وە
هناسەی ژیانە .
*
جــوانی، یەخســیرم دەکــات… جــوانیی زۆرتــر سەرازام دەكات.
جــوانی، لـــە‌دڵی تاســە‌مە‌ندی جوانێکــدا زۆرتــر دەدرەوشێتەوە تــا لەچــاوی كەسـێكدا كــە تــەنیا سەیری دەکات و دەیبینێ.
ستایشـــی ئـــەو کەســـە دە‌کـــە‌م کـــە فکـــر و بۆچوونەکانی لەگەڵمـدا دەخاتـە بـە‌رباس، شـانازی بەو كەسە دەكەم كە ڕۆحى لە بەرانبەر چاوى منـدا رووت دەکاتـە‌وە.. بـەڵم، ئـەی بۆچـی شـە‌رمە‌زارم لەبەرانبەری کەسێکدا کە خزمەتم دەکات؟
*
جاران، خزمـە‌تی پاشـاکان نیشـانەی گـەورەیی بوو، بـەڵام ئـەمڕۆ خزمـە‌تی هـە‌ژاران بە‌گـە‌ورە‌یی و مەزنێتی دەژمێردرێت.
x پەرییەکان، دەزانـن کـە زۆربـەی مرۆڤـە کـارا و لێهاتووەکـان، نـانی خۆیـان لـە ڕێی ئارەقـە‌ی نێو چاوی خەیاڵ پڵوکارانەوە دەستەبەر دەکەن.
*
شـعوور، زۆرجــار دەمامكێكــە ، ئەگــەر بیــدری،
لەپشـتەوەی، یـا بلیمەتیـە‌کی بێـدار دەردەکــەوێ یانضود زیرەکییەکی ریایی و درۆیین.
*
مۆفە ژیرەکان، بەژیرم دەزانـن و گەمێزەکانیش بە گەمژەم دادەنێن·· پێموایە هەردوو لایـان راسـت بن، چونکە بێگومـان هەرکـە‌س بەچـاوی خۆی مـن دەبینێ.
ه‌رتـە‌نیا ئـەو کەسـانە لـە نهێنیـەکانی دڵـی مـن
تێدەگەن، كە خۆیان نهێنیەكیان لەدڵدا بێت.
*
بـە‌ڵێ… نیروانایـە‌ك بـوونی هەیـە… نیروانــا واتــە
مۆڵدانی مەڕەکانت لەمۆڵگە و لەوەڕگەیەکی سـە‌وز و … خەوانـــدنی کۆرپەلەکـــە‌ت و هۆنینەوەی دوایین دێڕی شیعرەکانت.
*
ئـەو کەســەی کــە لە‌خۆشـیە‌کانی تــۆدا بە‌شــدار دەبێـت، كەچـى لەناخۆشـيەكانت هەڵـدێ، يـە‌كێك لەحەوت کلیلی دەرکەکانی بەهەشت وون دەکات.
*
ئیَمـة، شـادی و نـاشـادییةکـانی خؤمـان، ثـیَش تةجروبةكردنيان هةلَدةبذيَرين.
*
خەم، دیوارێکە و دەکەوێتە نێوان دوو باخەوە.
*
کاتێ شادی یا پەژارەکەت گەورە و گشتگیر بوو،
ئەوا جیهان لەبەر چاوت بێرەنگ دەبێتەوە .
*
ﺧﻮﺍﺳﺖ ﻭ ﺋﺎﺭەﺯﻭﻭ، ﻧﯿﻮەﯼ ﮊﯾﺎﻧـﻪ ﻭ ﺩڵﻤﺮﺩﻭﻭﯾـﯽ ﻭ خەمساردی و بێ موبالاتیش، نیوەی مەرگە .
*
تــاڵترین بەشــی پــە‌ژارە‌ی ئــە‌مڕۆمان، هــەمان وەبیرهێنانەوەی دڵخۆشیەکانی دوێنێمانە ·
*
ئەوان پێمدەڵێنێ (دەبێ لەنێوان چێژەکانی ئـە م جیهانــە و ئارامشــی ئــەو جیهانــە‌دا، یــەکێکیان ه‌ڵب‌ژێری)،
منیش پێیاندەڵێمێ (من، خۆشیەکانی ئەم جیهانە و ئارامشــی ئــەو جیهانــە‌ش، هــە‌ردووکیم پێکــەوە
هە شــیرین کەلامـــە ، تـــە‌نە‌ا یـــە‌ك پارچـــە شـــیعری هۆنیوەتــە‌وە · شــیعرێك، كــە ئــەم جیهانــە و ئــەو ﺩﻭﻧﯿﺎﯾﻪﯼ ﺩﯾﮑﻪﺵ ﺩﻩﺑﻨﻪ ﺩێﺭﻩﮐﺎﻧﯽ.
*
ئیمان، گوندێکی بچوکە لـە‌قولایی دەروونـدا، کـە
هیچکات کاروانی هزری ناگاتێ.
*
کـاتیێ گەیشـتیتە لووتکـەی کـامڵبوون، ئـارەزوو دەخوازیـت، بــەڵام تــەنها بــۆ ئــارەزوو… برســیت دەبێت، بەڵم تەنها بۆ برسـییەتی… تینـوو دەبی،
بەڵام تەنها بۆ تینوێتی.
*
تـۆ، کەنهێنیەکەت بـۆ (بـا) دەگێریتـە‌وە، ئیـدی بۆچــی گلــە‌یی لــە (بــا) دە‌کــە‌ی لەســەر ئــەوەی نهێنیە‌کانتی لەلای درە‌ختە‌کان درکاندووە.
*
گوڵە بەهارییەکان، هبەمان خەونـەکانی زسـتانن کەدەکەونە سەر سفرە و خوانی فریشتەکان.
*
ژووشـکێکی بۆگـە‌ن بـە گـوڵێکی سـووری گـوت:
(سەیرم کە چەندە جوان دەڕۆم·· تـۆ، نـەدەتوانی هــەنگاو بنێیـت و نــە‌ش دە‌تــوانی بەســەر زە‌ویــدا بخشێی·)
سوورەگوڵەکە پێی گوت: (ئا..ی، ئەی غـاردەری ﮔـﻮﺭﺝ ﻭ ﮔــﯚڵ، ﺗـﮑﺎﯾــﻪ ﻫﻪﺭﭼــﯽ ﺯﻭﻭﺗــﺮ ﻟێــﺮﻩ ﺩﻭﻭﺭ بكەوەرەوە) !
*
بەغیل، بەبێ ئەوەی خۆی بزانێت، ستایشـی مـن دە کات.
.
کیســە‌ڵە‌کان، پــتر و باشــتر لــە کە‌روێشــکە‌کان
شارەزای ڕێگەنە
*
زۆر ســەیرە ۰۰ بــێ بڕبڕە‌کــان، ســە‌خت تــرین و یتەوترین قاوغیان هەیە .
*
زۆربڵێیەکان هـۆش و بیریـان لـە هـە‌موان کزتـر و كـە‌مترە، ه‌میچ جیاوازییـە‌ك نیـە لـەنێوان مرۆفێكـی
نۆربڵێ و مرۆڤێکی دەڵڵدا.
*
چاوبەست (تەڕدەست)، تەنها ئەو کاتە سـەرنجی مـــن رادەکێشــێت، کــە نـــاتوانێ تۆپـــە‌کانی بـــە
ئاسمانەوە بگرێتەوە و لەدەستی بەردەبنەوە.
*
شوكرى خـوا بكـە ، کـە ناچـارنیت بـە ناوبـانگی باوكت یا سامانی مامتەوە بژیت..
شوكرى خسوا بكسە ، كسە هيچـكەس ناچـار نيـە بەناوبانگ و سامانی تۆوە بژی.. ژیانێك كە بـهێی ناوبــانگ و ســەروەت و ســامانی دیترانــە‌وە بێـت،
بەزەبوونی تێپەڕ دەبێت.
*
باوك و دایكم كوڕێكیان دەویست، بوونە خاوەنی كورێـك.. مـن دەمویسـت بـاوك و دایكـێكم هــەبێت،
بەدەریا و بەشەوەوە ئاوس بووم.
*
تۆ، خەونی دایکت بووی، ئـەو لەخـەو ڕاچـە‌نی و تۆی هێنایە دنیا… مرۆڤایەتی، لەخەونەکانی دایکی تۆدا شاردراوەتەوە .
*
ه‌ندێ لە‌منداڵە‌کانی ئێمـە، ه‌بۆی دڵخۆشـیمانن،
ه دە ه حە‌‌ت و یەشیمانیمان.
*
ئـەو کێـوە‌ی کـە لـە‌ژێر تـەم ومـژدا نووسـتووە،
تەپۆڵکە نیە… ئـەو داربەیوویـە‌ی کـە لـە‌ژێر بارانـدا وەستاوە، (دارە بی)یەکی گریاو نیە ·
*
کاتێ شەو دادێت و تـۆش داگـیراو و دڵتـە‌نگیت،
لەجێگاكەتدا راكشێ و تـۆش وەك ئـەو تاریـك بـە…
کـاتێکیش بـە‌یان ه‌ه‌ڵـدێت بـەڵام تـبۆ هێشـتا هـەر دڵتەنگیت، هەستەوە و بەڕۆژ بڵێ: (من هێشتا هـەر تاریك و داگیراوم).. ڕۆل گێڕان لەبەرانبەری شـەو و رۆژدا گەمژانەیـــە ، پێکە پێت پێدەکەنن.
*
سەیری ناکۆکی و ناتەبایی و دژبەری بکە ، قـووڵ و بڵند پێك نزیكترن لە ناونج بەهەردووكیان.
*
و ی وە‌کـــوو ئاوێنە‌‌کی لەبەرامبەرتدا وەسـتام، تـۆ سـەیری ناخمـت کـرد و ی خـــۆت بینیـــە‌وە… :
(خۆشمــدەوێی).. بــهۆم لەڕاســتیدا تــۆ ئەشــق و خۆشەویستیت، بۆ خۆت دەردەبری.
*
کـــاتـێ تـــە‌نیا بۆچــێژی خــۆت هاوســێیەکەت خۆشــدەوێ، ئیــدی ئـــەو ئە‌شــقە‌ت، فە‌زیلـــە‌ت و مەزنێتی نییە.
*
ئەو ئەشقەی کە هەردەم نـە‌قوڵێت و نەجۆشـێت،
سەرەنجام دەمرێت.
*
ناتوانی هاوکات گەنج بیت و لەمەڕ گە‌نجێتیە‌کە‌ی خۆشـیار و بـە‌ئاگا بیـت، چـونکە گـە‌نجێتی ﺯﯙﺭﺗﺮ ﺳﻪﺭﻗﺎڵﯽ ﮊﯾﺎﻧﻪ ﺗﺎ ﻭﺷﯿﺎﺭﯼ، ﻭﺷﯿﺎﺭﯾﺶ ﺯﯙﺭﺗـﺮ سەرقاڵی خۆیەتی تا ژیان.
*
هــەموو ســە‌دە‌یە‌ك جارێـك، عیســای ناســری،
ﻟﻪﺑﺎﺧێﻛﯽ ﻧﺰﯾﻚ ﻛێﻭﻩﻛﺎﻧﯽ ﻟﻮﺑﻨﺎﻧﺪﺍ ﭼﺎﻭﯼ ﺑﻪﻋﯿﺴـﺎﯼ مەسیحییەت دەکەوێ، ئەوان، ماوەیەکی دوورودرێژ پێکە قسە دەکەن و هبەموو جارێکیش، عیسیای ناسری بە عیسیای مەسیحییەت دەڵێ:"من و تـۆ،
هيچكات پێك نايەين! ".
*
دەکرێ لەبەر پەنجەرەی ژوورەکەتدا دابنیشیت و ســەیری ڕێبــوار و پیاســە‌کە‌ران بکــە‌ی.. دەکــرێ سەیری راهیبەیەك بكەیت لـە‌لای ڕاسـتەوە دێیت و سۆزانیەکیش ببینسی کسە لسەلای چـە پەوە دێـت…
دەشکرێ بەسادەیی لەبەر خۆتەوە بڵێیتێ (بیوانە، ئەو ڕاهیبە چەندە نەجیبە و ئەو سۆزانیەش چەندە نانەجیب).. بەڵام گەر چـاوت بقووجێنیـت و بـاش گـوێ بگـری، دەنگێـك دەبیســتی كەبــە ورتــە‌وە دەڵێت: ( لەو دووانە، یەكێك لە نوێژدا بەدوای منـدا دەگەڕێت و یەکێکیش لەدەرد و ڕەنج و مەینەتـدا…
منیش لەڕۆحی هەردووکیاندا، سـێبەرێك بـۆ ڕۆحـی خۆم دەدۆزمەوە .
*
ﺧﻮﺍ، ﮐﺎﺳﻪﯼ ﭼﺎﻭﯼ ﺑﻪﺭﭼﺎﻭ ﺑﺮﺳﯿﯿﻪﮐﺎﻥ ﭘﺮ ﺑﮑﺎﺕ.
*
مۆڤی مەزن، دوو دڵی هەیـە.. یـەکێکیان خـوێن دەرێژێت و ئەویدیش، لێدەبوورێت.
*
ئەگەر هاتوو یەکێك درۆیەکی کرد کە نە بۆ تـۆ و نە بۆ دیترانیش زیانی تێدا نـەبوو، باشـترە لـە‌باتی
2.
z توورە بوون، لەدڵی خۆتدا بڵێبی: مـاڵی ڕاسـتی لای ئــەو بچــووکە و جێــی خەونــە گــەورەکانی تێـدا نابێتـە‌وە، بۆیـە ناچـارە بـە‌جێی بهێلێیـت و بگـە‌ڕێ بەدوای ماڵێکی گەورەتردا.)
*
لەپشـتی هــەر دەرگایــە‌كی داخـراودا، نهێنییــە‌ك ﺤﻪﺷﺎﺭ ﺩﺭﺍﻭﻩ ﻛﻪ ﺤﻪﻭﺕ ﺟﺎﺭ ﻛﻠﯿﻞ ﺩﺭﺍﻭﻩ.
*
. .
چاوەڕوانی، سمی ئەسپی زەمەنە.
-
}}
چـ
پەنجەرەیـەکی نوێیـە لــەدیواری رووەو ڕۆژەــەڵاتی ژوورەکەتدا ؟ .
*
خەكانی پەیامبەرێك ﺧﻮﺍﻭەﻧﺪ، ﻟﻪﺗﯿﻨﻮێﺗﯿﻪ ﻣﻪﺯﻧﻪﻛﻪﯼ ﺧﯚﯾﺪﺍ، ﻣﻦ ﻭ ﺗـﯚ
}}
دەنۆشێ كە فرمێسك و شەونمێكین.
*
لەوانەیــە ئـــەو كەســـە لەبیركـــەیت كەلەگـــەڵی پێکەنیوی، بەڵام هەرگیز ئەو کەسە لەیاد ناکەی کە لەگەڵی گریاوی.
*
دەبێ شتێکی پیۆز و پاکژ لە (خوێ)دا هەبێت…
حوونكە خوێ، هەم لە‌فرمێسكە‌كانی ئێمەدا هەیە و ه‌میش لەئاوی دەریادا.
*
تۆ، هیچ نیت جگە لەبەشـێك لـە‌خودێتیی مـە‌زنی خۆت… دەمێك، كەنان دەخوات… دەستێكی كـوێر،
کەجامێکی ئاوی بۆ دوو لێوی تینوو گرتووە.
*
گەر تۆزێك لەخۆت و ڕەگەز و وڵاتەكەت سەرووتر بچی، ئەوا دەگەیتە یەزدان.
*
گــەر مــن لــە‌جێی تۆبــام، هـــیچ لــە ڕۆچــوونە
خوارەوەی ئاوی دەریا دڵتەنگ نەدەبووم…
،
کەشتیوانەکەشمان کارا و لێهاتووە، ئەوە زکی تۆیە بای کردووە ۰
*
ئـەو شـتە‌ی کـە خۆشمانـدە‌وێت و پێسی ناگـە‌ین، بەلامانەوە لەهەموو ئەو شـتانە خۆشەویسـتترە کـە لە‌لامانن.
*
گــەر ســواری هــە‌ورێك بوایــە‌یت، ئــەوا هــەرگیز سنووری نێـوان دوو وڵاتــت نــەدەبینی، سـنووری نێـوان دوو كێلگـە‌ش هـەر نـە‌دە‌بینرا
ناتوانی سواری هەور ببی.
*
ئەگەر دەسـتى بـەتاڵم بـەرەو خـەڵك رابكێشـم و ئەوان هیچم نـە‌دەنێ، ئـەوە نیشـانەی کەساسـی و توانەوەمە.. ئەگەریش دەسىتى پـرپم بۆلای خەڵك دێرێژ بكەم بەڵام كەسێك نەبێ شتێكم لێ وەربگرێت،
ئەوە دەبێتە هۆی نائومێدیم.
*
هموو پە‌ژارە‌كانم كۆكردنە‌وە و لە‌وە‌رزی پاییزدا لەباخچەی ماڵەکەمدا ناشتنم… بەهار هـات و زەوی بووژایەوە و گـوڵی وا لەباخچەکەمدا ڕووان، کـە لـە ه‌رچی گـوڵی دنیایـە جـوانتر بـوون۰ ه‌اوسـێکانم هاتنــە ســەیری گوڵــە جوانــە‌کان و پێیــان گــوتم:
(دەکرێ پیاوەتیمان لەگەڵ بکەیت و پاییزی دادێ،
تۆزێ لە تۆوی ئەم گوڵانەمان بۆ بگریت تا ئێمـە‌ش لە باخچە‌کانمان بیانچێنین؟)!
*
هونەر، هە‌نگاوێکە لە‌سروشتە‌وە بەرەو جیە‌انێکی
* [10] M. C.
بێ کۆتایی.
*
من، خوازیاری جاویدانیم… چونکە هـەر لـە‌ژیانی تایی و نە دەتوانم
نەنوســـراوەکانم و یری
.
نەکێشراوەکانی خۆم بکەن.
تابلۆیەکی هونەری، تەمێکە کە وەکوو وێنەیەکی کێشراوی لێهاتبێت.
*
تەنانەت ئەو دەستانەش تـاجی دڕکـاوی دەنێنـە سەر سەری مەسیح، لەو دەستانە باشترن کە هـیچ كارێك ناكەن.
پیۆزتـرین فرمێسـکەکانمان، هیچـکات ڕێگـە‌یان
\cdot\cdot_\lfloor_\rfloor_,
ناکەوێتە بەرچاومان.
*
هە ه‌رە‌موو دیلە‌كانی جیە‌ان.
*
ئەگـــەر بـــاپیری مەســـیح کـــە چـــی ، سەرسوڕمانێكی گەورە نەدەبوو؟.
ئــەوەی کــە بــە‌زمان دەرم نــە‌بریوە، لــە‌کردار و بەكردەوە دەیڵێم.
*
ئایــا خۆشەویســتیی مریــە‌م بــۆ مەســـیح، لــە
خۆشەویستی دایکی یەهوودا زۆرتر بوو؟.
*
مەسیح، سێ موعجیزەی هـەبوون کـە لـە کتێبـدا نەنوسراونێ یەکەم، ئـەویش مرۆڤێك بـووە هـە‌روەکوو مـن و تۆ..
دووەم، ئــەو مرۆڤێكــى ڕووخـۆش و قســـە‌خۆش بووە . .
ســێیەم، ئـــەو خــۆی دەیزانـــی کـــە شکســـت ﺧﻮﺍﺭﺩﻭﻭﯾﻪﮐﯽ ﺳﻪﺭﮐﻪﻭﺗﻮﻭﻩ.
*
بە فرمێسـكەكانم، شوشـهێی شـكاوی دڵـی خـەڵك پێکەوە دەلکێنمەوە و بەخەندەکانیشم خۆشحاڵیان دەکەم.
*
ئەی مەسیمی لـە خاچدراو، تۆیـان لـەدڵی منـدا لـە‌خاچ داوە، ئـەو بزمارانـە‌ی کـە ڕۆچـوونە‌تە نـاو دەستەکانی تۆ، دیواری دڵی منیان کـون کـردووە…
سبەی رۆژ، کاتـیێ غەریبەیـەك بـەلای (جۆلجۆتـا)دا تێپەڕ دەبێ، سەرنجی ئـەوە نـادات کـە لەوێـدا دوو خـوێن پژاونەتــە ســەر زەوی: خــوێنی دڵــی مــن و ﺧﻮێﻧﯽ ﺩەﺳﺘﻪ ﻧﺎﺯﺩﺍﺭەﮐﺎﻧﯽ ﺗﯚ.
*
کـــە شـــە‌ودادێ، گوڵـــە‌کان، گوڵپـــە‌ڕە‌کانیان یەکەیەکە دادەخەن و لەئامێزی ئەشـقدا دەنـوون…
کە سیێدەش هەڵدێ، چاو دەکەنەوە، پێدەکەنن و ه‌تاو ماچ دەكەن.
*
ڕەنگە ناوی کێوی پیرۆزت بیستبێت…
کێوی پێیۆز بـە‌رزترین کێوی جیهانـە… ئەگـەر بگەیتـە لووتکەکەی، هـیچ ئارەزوویـە‌کت نامێنـێ…
هر تە‌نە‌ا ئارەزووی ئەوە دەكەی بگە‌رێیتـە‌وە نـاو ﺷﯿﻮ ﻭ ﺩﯙڵەﮐﺎﻥ ﻭ ﺗێﮐەڵﯽ ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﻮەﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﺑﺒﯿﻪﻭە…
هر بۆیەشە ناویان لێناوە کێوی پیرۆز:
*
هە خۆتـان بـە تێرامـان لـە کـردەوەی هــەڵۆ بــە‌فێرۆ مەدەنە هـە‌روەکوو منداڵە‌کان بـن: دڵسـاف و بـێ خەوش و دەم بەیێكەنین.
*
ﺤﻪﻭﺕ ﺳﻪﺩﻩ ﻟﻪﻣﻪﻭ ﭘـێﺵ، ﺤـﻪﻭﺕ ﮐـﯚﺗﺮﯼ ﺳـﭽﯽ لەشـــیوێکی قووڵـــەوە باڵیـــان لوتكەیەکی بەرزی پڕ لەبەفر…
ﺤــﻪﻭﺕ ﭘﯿــﺎﻭﯾﺶ ﭼــﺎﻭﯾﺎﻥ ﺑﺮﯾﺒــﻮﻭﻩ ﮐﯚﺗﺮﻩﮐــﺎﻥ،
یەکێکیان گـوتیێ (مـن پەڵەیـەکی ڕەش بـە بـاڵی كۆتری حەوتەمەوە دەبینم).. ئەمڕۆكە، خەڵكی ئەو شـ
دەگێڕنەوەکە ڕۆژێ لەڕۆژان، لەوێوە بەرەو لوتكەی بەفرگرتووی ئەوکێوە بەرزە لەشەقەی باڵیاندا.
*
بـق پێشــە‌وە.. وە‌ســتان و مــاتلّبوون هــيچ ڕەوا نیـە · بـەرەو پێشە‌وە‌چـوون، هــەمان کاملّبوونــە،
لەبەرد و دڕکی ڕێگا مەترسن.
*
ئێـوە هەنــدێكتان، جیەــان لەچــاوی یەزدانــە‌وە دەبیـنن و نهێنیـەکانی ژیـانیش پـاش مـردن لـە‌ڕێی هزی مرۆییەوە تێدەگەن.. بەڵم باشتر وایە بیۆنـە نــاو دەرودەشــت و ســەیری هــە‌نگ بکــەن چــۆن بەدەوری گوڵێکی جوانـدا دەسـووڕێتەوە و شـیلەی لێدەمژێت…بڕوانن چۆن هەڵۆ بەئاسماندا دەفرێت و دەبەزێتە سەر نێجیرەکەی.
*
مۆڤێکی ژیر، گەر لـە‌ڕووی زانیـاری و ئاگاییـە‌وە داوەری نەکات، وەکوو ئـەو پێشـمەرگەیە وایـە کـە بەبێ چەك و تەقەمەنی چووبێتە شەڕ.
*
کاتیێ ئـە‌قلێ لە‌گـە‌ڵت دە‌دویێ، گـوێی بـۆ ڕادێـرە، ﺭﺯﮔﺎﺭﺕ ﺩەﺑێﺕ… ﻓێﺭﯼ ﻫﻮﻧﻪﺭﯼ ﮊﯾﺮﯼ ﺑﺒﻪ ، ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ
تـــە‌یار و پــپ چـــە‌ك دە‌بـــی… چـــوونكە یــەزدان،
رێنـوێنێكی لەئـە‌قڵ باشـتر و هاورێیـە‌كی لـە ئـە‌قلێ پـــاکتر و چـــە‌کێکی لـــە رگ بـــهێزتری بـــۆ نەناردوویت.
*
ئەو چرایەی بەدەستتەوەیە، هی تـۆ نییـە . ئـەو ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﻪﯼ ﮐﻪ ﺩﻩﯾﻠێﯾﯽ، ﻫـﯽ ﺩڵﯽ ﺗـﯚ ﻧﯿﯿـﻪ، ﭼـﻮﻧﮑﻪ تەنانەت گەر چراكەشـت بەدەسـتەوەیە، تـۆ خـۆت ﺧﻮﺩﯼ ﭼﺮﺍﯾﻪﮐﻪ ﻧﯿﺖ ﻭﮔﻪﺭ ﺗﻪﻧﺎﻧﻪﺕ ﺧﻮﺩﯼ ﺳـﺎﺯﯾﺶ بیت، ئەوا ساز ژە‌ن نیت.
*
و : ( بەپیاهەڵــدانی ستایشــکاران دڵضـۆش بــە و نـــە‌ش لەسەرزەنشتی لۆمەکاران خەمبارە)
*
درەختــە‌كان، لەبــە‌رە‌اردا جلــی گــە‌ڵا وچــرۆ لــە
بەردەکەن و بەبێ ئـەوەی گـوێ بـە‌یچ ستایشـێك بدەن، هاوینـان بەرەـەم و سـە‌مەر دەدەن، ئـەوان،
لــە‌وە‌رزی پــاییزدا گــە‌ڵکانیان دە‌وە‌رێـنن و بــەبێ ﮔﻮێﺩﺍﻧﻪ ﻫﯿﭻ ﻟﯚﻣﻪ ﻭ ﺳﻪﺭﺯﻩﻧﺸـﺘێﻙ، ﺯﺳـﺘﺎﻧﺎﻥ ﯾﻮﻭﺕ دەبنەوە .
*
بیابـان، بـۆ مـن وەکـوو پەیژەیەکـە و بەهۆیـە‌وە بەرە ئاسمان دەیۆم.
ئێسـتە ئیـدی لـە‌وە تێگەیشـتووم، کـە زەمـە‌نی کــورتی هــەر ئێســتاکە تێدایە . هەرلەم کاتـە کورتـە‌ی ئێسـتادا، سـە‌رجەم شتە خوازراوەکانی زەمان لەبەر دەستی تۆدان.
*
رۆحم، قسەی بۆ کردم و ڕایهێنام، هەر کاتێك ئەو نەناســـراوە بـــانگم بكـــات بـــۆ رێگـــە و پرمەترسییەکان، بڵێم (ئامـادەم)! . . پـێش ئـەوەی کە ڕۆحم فێری ئـەم ئامادەگییـە‌م بکـات، جگـە لـە
بانگی جارچییەکان، گوێم بۆ هیچ بـانگ و دەنگێـك ڕانەگرتووە و بیرم لە هیچ شتێكیدی، جگـە لـە‌ناز و بەختەوەری نەکردۆتەوە .
*
پەنجەكانم بوونەتـە جـۆرە تـەمێك كـە دەتـوانن بِيِۆنە ناو هـەر هـەموو شـتە بینراوە‌كـانی جیەـان و تێکەڵی سەرجەم شتە نەبینراوەکانیش بن، نووکە دەتوانم بۆنی خۆشی هەموو شتێك ببیستم و دڵم بە سەرجەم ئەو بۆنە خۆشانە بۆنخۆش بكەم.
*
ڕاشکاوانە دەیڵێم و بە وتەکانیشم دڵشـادم: بـیرو هزرەکانی ئێوە لـە شـوێنێکیدی، لـە‌دە‌رە‌وە‌ی ئـەم خەونەكانی پەیامبەرێك جیهانە بینراو و هەسیت پێکـراوەدان.. ئە‌وکە‌سیە‌ی یووناکــایی خۆشــدەوێ، هــە‌مانا دەبێتــە دڵــداری ﺭﻭﻭﻧﺎﮐﯽ.
*
و یۆحـــە‌ی کـــە ئێمـــە موومان بەهرەمەنـــدین، مەشـــخەڵێکی گـــڕە کـــە کڵپـــە دەسێنێت، پووش و پەڵش دەسووتێنێت و سیمای پـیرۆزی خواوەنـد و سـیمبولەکانی جـوانی و چـاکە وە ، ڕۆح
ﺭﻭﻭﺑﻪڕﻭﻭﺑﻮﻭﻧــﻪﻭﻩ ﻟــﻪ ﮔــﻪڵ ﻻﻓــﺎﻭﯼ ڕﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻧــﺪﺍ ڕۆشنتر و بەكڵپەتر دەبێت.
*
زانایی، چرایەکە، ژیان ڕۆشن و گەرم دەکاتـە‌وە،
ه‌مووان، لەم چرایە‌دا بەش و بە‌ه‌رە‌یە‌کیان هەیە.
*
ژیــان، ئـــەو شــتە‌یە کــە لە‌بــە‌رزایی ڕۆحـــە‌وە
* [16] A. A. K.
دە يبينين.
}_
من ئێوەم خۆشدەوێن· ئـەی خوشـك و برایـانم،
ه‌رکـــە‌س ه‌ـــە‌ن و ه‌ه‌رچـــی ه‌ـــە‌ن، بـــبن. مـــن،
خۆشمدەوێن.
*
ئێمـە، هــەموومان کوڕوکچی ڕۆحــی پیرۆزیــن…
ئێمـە، یە‌كسـان و بە‌رامبـە‌رین و هـە‌موومان لـە ئـاو وگڵێك دروست كراوین.
*
ئەو كەسەی كە تێت دەگات لەبرا نـزیكترە لێـت،
چــونکە هەنــدێجار دەبینـــى، تەنانــەت نــزیکترین ئەندامی خێزانەکەشت لێت ناگات و نرخت نازانێ.
*
یواڵـە‌تی ئێمـە… قسـە‌کانمان… کردە‌وە‌کانمـان،
هیچکاتێك لەخودی خۆمـان گەورەتر نـین، چـونکە ڕۆح مــاڵی ئێمەیــە چـاوەکانمان پەنجــەرەی ئــە م ماڵەن و قسەكانیشمان پۆستەچین.
*
فام و ئاوەز، هاوڕێی بـە‌وەفای ژیـانن و هیچـکات فریـوت نـادەن و چەواشـە‌ت ناکـە‌ن… ئـاوەز تـاجی سەرتە و فامیش گۆچانی دەسـتت · کاتـێ کەئەم ت بن، وا دە بە‌‌رجە‌م خەزێنەکانی جیهان ڕاگەیشتووە .
*
تەنهایی، کۆڵنێکە، کۆتاییەکەی دەگاتە خەم.
*
هە ئـەنجامی دەدات، لـە ڕۆشـنایی ڕۆژدا لەبـەر هـەتاو دەردەكەوێت و ئاشكرا دەبێ.
*
نهێنیـەکانی ه‌رە‌ـە‌موو خورماکـانی جیەـان هـەر لەسەرەتای خیلقەتەوە تا ئێستا، هەر هەموویان لە دڵی یێشەی یەك تاكە خورمای گەییودان.
*
یۆح، هەرگیز نامرێت، بەڵکوو هەمیشە و هەردەم گەشە دەكات و بەرزتر دەبێتەوە.
*
دەریا و تەم و شەونم هەریەکنە تا ئێستە جەند ﮔﻮڵﺕ ﺑﯿﻨﯿﻮﻥ ﮐﻪ ﻟﻪ ﺑﯚﻧﯽ ﺧﯚﺵ ﺑێﺑﻪﺵ ﺑﻦ؟.
*
ه‌قێقـە‌ت، خۆشە‌ویسـتییە‌كی پە‌نە‌انـە كـە ئێمـە
فێر دەکات: چۆن ڕۆژەکانمان بـە شـادمانی بەسـەر بەرین و چۆنیش ئەو شـادی و خۆشـییەمان لەگـەڵ ﺩﯾﺘﺮﺍﻧﺪﺍ ﺩﺍﺑﻪﺵ ﺑﮑﻪﯾﻦ.
*
ه‌رچی ه‌یە‌ونیە، بینراو و نە‌بینراو، ه‌ه‌رە‌ه‌مووی یەزدانیە و هیچیدی.
*
قەناعەت بەو شتە مەكە كاتییە و پاش ماوەیـەك دەمرێـتێ ئێـە‌و کەسێە‌ی کەبێە گۆزەیـە‌کی بـە‌تاڵ سەرچاوەی ژیان دەنۆشێت، ئـەوا بـە دوو گـۆزەی پرەوە ژیان بەجێدێڵێ.
.
*
مرۆڤ، ئێسیتا ئیدی دەزانیێ کـە بـەردی بناغـە‌ی خیلقەتە.. ئەو، ئێستە ئیدی لەبچوکی و هیچییەت تێپەڕیوە و پەردەی لەسەر چاوەکانی رۆحی خێی لاداوەتەوە.. ڕۆحی مرۆڤ، ئێستا ئیدی دەتوانێ ئەو نوسراوە بخوێنێتەوە کە هەورەکان بەسەر لاپەڕەی شـینی ئاسمانــە‌وە دە‌ینووســن و دە‌توانــیێ لــەوە
تێبگات کە شنە بەسەر ئـاوەوە نەخشـی دەکـات..
ئێستا دەبینم کە مرۆڤ، ئیدی بۆتە دۆست و هاوڕێی سەرجەم بوونەوەرەکانیتر.
بــا · زەوی، چـیی داومــە‌تیێ هــەر هــە‌موویم لێ بسێنێتەوە… من، مرۆڤ، هیچ کۆتاییەکم نیە…
*
زەوی، وەکوو بـووکێکی جـوان و ڕازاوەیـە، ئـەم بووکە، بۆپتر ڕازاندنەوەی خۆی، هیچ پێویستیەکی بە زێی وجوانکاریی داهێنراوی دەستی مرۆڤ نییە…
زەوی، بەســە‌وزایی دەشــتەکانەوە، لمــی لووســی لێواری دەریاکانەوە، تاش و بەردەکان و خەرەندی بە شکۆی کێوەکانەوە جوان و ڕازاوە و دڵگیرە.
*
ڕۆحمم، شـە‌رابێكی ڕۆحـانیی ڕژانـدە ناخمـە‌وە..
نووکە، پێکـی مـن، هـەمان شـە‌وق و تاسـە‌ی منـە،
شـە‌رابم، ئـەو خۆشە‌ویسـتیە‌یە کـە لـەناو دڵمدایـە ،
سەرخۆشـییەکەم، هــەمان تەنیاییمــە… مــن، لــە م تینوێتیــە ه‌میشــە‌ییە‌مدا دۆزیوەتەوە . | خەونەکانی پەیامبەرێک |
# خەڵک کێیە؟
gehê bi ة ناگاسین te-Aqambeh
وەرگێڕانی نەرسلان نەفراسیاو ناجی نەفراسیاو لومنى فين
# خەڵک کێیە؟
جۆرجیۆ ئاگامبین وەرگێڕانی:
ناجی ئەفراسیاو ئەرسەلان ئەفراسیاو
سەرچاوە:
https://www.medinaportal.com/agamben/
# خەڵک کێیە؟
پێشەرگێڕی عەرەبی ڕات چییە دەربارەی هێلەک زەردەکانی پاریس؟
خەیالبكە چەند جار ئەم پرسیارە هەروا بە ڕووتی کرابێت، کە ڕێک بە چەشنی هاندەرانی تۆبی بێ، پرسیارەکە لە خۆیدا وەلامەکەی هەڵگرتووە، ئامانجیشی نەک تێگەیشتن، بگرە سەلماندنی "ڕاستیی" هاندانەکەیەتی، ئامانجی شیکردنەوەیەکە لەسەر کۆمەلێک گریمانە و میتۆد وەستاوە کە هاندەر دروستدەکەن نەک ئەقلی ئازاد…
بەڵام مەسەلەكە ڕوونە كە چییە، مەسەلەكە ڕووبەڕووبوونەوەی خەڵكە لە دژی دەسەڵاتێک کە دژ بە بەرژەوەندییەکانی خەڵکە. مەسەلەکە شۆڕشی هەژارانە لە دژی سەرۆکێک کە لە واقیعدا "دۆستی دەوڵەمەندەکانە.."
ڕەنگە.. ئەم وەڵامە بەگشتی بە مانای ئەوە دێت چیدی ڕوونییەکەی جاران بەکەڵکی ئەوە نایەت تەفسیری ساتە ئالۆزەکانی [ئێستای] بێ بکرێت، هێندە ئالۆز بەرِادەیەک کە ئەوە دەخوازێت بە چەمکە جێگیر و چەقبەستووەکاندا بچینەوە. ئەوەتا پێکهاتەی هێلەک زەردەکان خۆیشیان راستەوخۆ لەسەر شاشەکان دادەرێژرێنەوە،
بزوتنەوەکەشیان بەردەوام گەشەدەکات، بۆیە ناتوانین بە لێدانی قەوانە کۆنەکان و گەرانەوە بۆ مانا و تێگەکۆنەکان لێیان تێبگەین.
ناکرێت چەمکەکانی پاریسی شۆڕشی فەرەنسی بەسەر پاریسی هێلەک زەردەکاندا برِين؛ ئەمە شتێكی ئاشكرا و بە‌لگە‌نە‌ویستە، بەلام بە‌لگە‌نە‌ویستی چارەسەر نییە بۆ ه‌ژاری و کورتیی ماناکان، بەلکو شتیکی کوشندەیە، وەکچۆن لە ئەزموونی شۆڕشەکان/ڕاپەڕینەکانی بەهاری عەرەبیدا کوشندەبوو، هێشتا بیرکردنەوە لەو ساتە گەورەیکە تێیدا خەڵک چووە دەرەوە بە لۆژیکێک کار دەکات، دەیکاتە میلۆدرامایەکی ئاسایی کە گریان و ئازارێکی خودئەوین دەخوازێت، پاشئەوەی ڕێگا بەرەو یۆتۆپیای کۆتاییە خۆشەکان لەدەستچوو…
ئەم پێشەکییە درێژتربوو لەوەی کە ویستمان لە پێش دەقەکەی فەیلەسوفی ئیتاڵی جۆرجیۆ ئاگامبین پێشکەشی بکەین، کە بە هەڵوەشاندنەوەی چەمکە جێگیر و چەقبەستووەکان بەناوبانگە... توانای ئەمکابرا لەوەدایە لە رێگەی چاوخشاندنەوە بە وردەکارییە بچوکەکاندا ڕێگای نوێ بۆ بیرکردنەوە لە ڕەها دەدۆزێتەوە.. ئەو خۆی وەک مێژوونووس بەمانا تەقلیدییەکەی نابینێت، بەڵکو کار لەسەر چەند مۆدێلێک لە مێژوو دەکات؛ ئەمەش کارێکی پێویستە بۆ وەها ساتێک کە پێویستی بە وروژاندنی پرسیارەگرنگ و لەبیرکراوەکانە.. لە رِاستیدا ئاسان نییەکتێبەکانی ئاگامبین وەک کتێبی مێژوویی هەژمار بکەین، بەڵکو تێکەڵەیەکن لە مێژوو و فەلسەفە و زانستەکانی زمان و یاسا.. لە رِاستیدا بۆیە پەنامان بۆ دەقێکی ئاگامبین برد، چونکە نامانە‌وێت بە
ئەقڵییەتێک کە لە وێستگە کۆنەکاندا گیریخواردووە و ونبووە، بیر لە جیهانێک بکەینەوە کە لە گۆراندایە، لە شارێک بکەینەوە کە چیتر وەک خۆی نەماوە.
ئێمە کە بیر لە ڕاپەڕینی "هێلەک زەردەکان"ی پاریس دەکەینەوە، ئاگامبین لەگەڵماندایە؛ ڕاپەڕینێک هەندێک وایدەبینن سەدایەکی دڕەنگوەختی دەرپەڕینی کەرتە گەورەکانی دانیشتوانی وڵانانی جیهانی عەرەبییە بۆ ڕاگەیاندنی دابڕان لەگەڵ جیلی کۆن و دەسەڵات.. لە کانێکدا هەندێکی تر پێیانوایە سەرەتای توندوتیژییەکی پێچەوانەیە لەدژی توندوتیژیی سیاسەتەکانی نیولیبراڵیزم.. کۆمەڵێک پرسیار دەبنە کەلکەلە بۆمان؛ سەرەتا دەپرسین کاریگەریی چەمکی خەڵک چییە لەسەر هەستکردن بە ملكەچیی هەمیشەیی بۆ دەسەڵاتێک کە گوایە بەناوی ئەوەوە قسە دەکات؟ ئینجا بۆچی ئەم چەمکە لە هەر شوێنێک ناوی بێت، ناوی بەستراوە بە بێنەوایی و نەهامەتییەوە؟ ئایا [چەمکی خەڵک] وەسفێکی خەیاڵییە یان حەقیقەتێکی سیاسی؟
جۆرجیۆ ئاگامبین لە ساڵی ١٩٤٢دا لە رۆما لەدایکبووە؛ فەیلەسوف و مێژوونووسێکی ئیتالییە، سالی ۱۹٦٥ لە زانکۆی رۆما دکتۆرای لە یاسادا بەدەستهێناوە. سەرپەرشتی وەرگێرانی کۆی بەرهەمەکانی واڵتەر بنیامینی لە ئەڵمانییەوە بۆ ئیتاڵی کردووە؛ ئەو کارەش نزیکەی ١٥ ساڵی خایاندووە، چونکە هەندێک لەو بەرهەمانە لە سەروەختی ژیانی بنیامین خۆیدا بلاونەبوونەتەوە. ناوبراو لە ئێستادا پرۆفیسۆری فەلسەفەی ئیستاتیکایە لە ڤینیسیا. هەندێک لە کتێبەکانی بریتیین لە "زمان و مەرگ"، "دۆخی ئاوارتە"، "هۆمۆ ساکە‌ر".
## جۆرجیۆ ئاگامبین
دەقەکەی ئاگامبین کە لە کتێبی "کۆمەڵگای داهاتوو"هوە وەرگیراوە:
هر رِافە‌کرنێک بۆ مانا سیاسییەکەی وشەی "خەڵک" پێویستە لە واقیعێکی تایبەتی زمانە ئەوروپییە نوێکانەوە سەرچاوە بگرێت کە لەوەدا خۆی دەبینێتەوە ئەم زاراوەیە ئاماژەیشە بۆ هەژار و بێدەرامەت و دوورخراوەکان. خودی زاراوەکە دەگەڕێتەوە بۆ سوبێکتی سیاسیی دامەزراو هەروەکچۆن دەگرێتەوە بۆ ئەو چینەی کە ئەگەر بەشێوەیەکی یاساییش نەبێت ئەوا بەشێوەیەکی پراکتیکی لە کایەی سیاسی دوورخراونەتەوە.
زاراوەی popoloی ئیتالی، و peupleی فەرەنسی، و puebloی ئیسپانی، سەرباری هاوەلکار و هاوەلناوەکانی وەک populaire، populaire، هاوشان لەگەڵ هەردوو زاراوەی لاتینیی کۆن popularis، کە هەموو ئەو زاراوانەیان لێوە وەرگیراوە، هەموویان وەکئەوەی لە زمانی فەرهەنگی سیاسیدا هاتوون، ئاماژەن بۆ کۆمەڵیک هاولاتی، وەک جەستەیەکی سیاسیی یەکگرتوو، وەک زاراوەی "گەلی
[ﺧﻪڵﮐﯽ] ﺋﯿﺘﺎڵﯽ" ﯾﺎﻥ giudice popolare، ﻭەﮐﭽﯚﻥ ﻟﻪﻡ ﮔﻮﺯﺍﺭﺍﻧﻪﺩﺍ ﺋﺎﻣﺎﮊەﯾﻪ ﺑﯚ ﭼﯿﻨﻪ خوارووەکان: (homme du people مرۆڤی سەر شەقام)، (rione popolare گەڕەکی چینی کرێکار)، (front populaire بەرەی میللی). تەنانەت زاراوە ئینگلیزییەکە کە ماناکەی جیاکارییەکی کەمتر لەخۆدەگرێت، هێشتا لە بەرامبەر دەوڵەمەند people و چینی ئەرستۆکراتدا مانای "گشتی"ی پاراستووە.
بەمشێوەیەش لە دەستووری ئەمریكیدا بەبێ جیاكاریی ئەمە دەخوێنینەوە "ئێمە، گەلی
[خەڵکی] ویلایەتە یەکگرتووەکان"، بەڵام کاتێک لینکۆڵن لە جێتیسبێرگ وتار دەدات و دەڵیێت "حوکمی خەڵک، لەلایەن خەڵکەوە، لەپێناو خەڵک"، دەبینین ئەم ﺩﻭﻭﺑﺎﺭەﮐﺮﺩﻧﻪﻭەﯾﻪ، ﺑﻪﺷێﻭەﯾﻪﮐﯽ ﺷﺎﺭﺍﻭە، ﺧﻪڵﮑێﮐﯽ ﺗﺮ ﺩﻩﺧﺎﺗﻪ ﺑﻪﺭﺍﻣﺒﻪﺭ ﺧﻪڵﮑﯽ ﯾﻪﮐﻪﻡ.
مەودای رِادیکاڵبوونەوەی ئەو تێوەگلانە کە تەنانەت لە کاتی شۆرِشی فەرەنسیدا پێیگەیشت (وانا ئەوکاتەی کە بنەمای سەروەریی خەڵک ڕاگەیەنرا) دەشێت لە ڕۆڵی یەکلاکەرەوەی هەستکردن بە هاوسۆزی بەرامبەر بەو خەڵکەی کە وەک چینێکی ﺩﻭﻭﺭﺧﺮﺍﻭە ﺳەﯾﺮﺩەﮐﺮﺍﻥ، ﺩﺭﮐﯽ ﭘێﺑﮑﺮێﺕ. ﻭەﮎ ﻫﺎﻧﺎ ﺋﺎﺭﻧێﺕ ﺩەڵێﺕ:
وشەکە خۆی لە مندالانی هاوسۆزییەوە لەدایکبووە، بۆتە هاومانایەکی کڵۆڵی و دەردەسەری؛ وەک ڕۆبسپیێر Robespierre دەیوت: "خەڵک، ثەو بەدبەخت و کڵۆلانەن کە چەپڵەم بۆ لێدەدەن"1. تەنانەت سیاس Sieyès، کە کەمترین ڕەمزی شۆڕشی سۆزدارییە و سەنگینترینیانە، دەیوت: "خەڵک بۆ هەمیشە و هەتاهەتایە، کڵۆڵ و بەشمەینەتە"².
ئەم دووماناییە، لە بەشی "شەش کتێبەکەی کۆمار"دا، لەلای ژان بۆدینیش دەیبینینەوە Etat ئەگەرچی بەمانایەکی جیاوازتر دەیبینینەوە– کە تیایدا پێناسەی دیموکراسی یان–
دەکێکە لەدەستەواژەکانی شۆڕشی popolo minuto دەکێکە لە دەستەواژەکانی شۆڕشی Populaire فەرەنسی کە دەکرێت بە 'خەڵکە ساکارەکان' وەرگێڕدرێت] ئەو کەسانەن کە واباشترە لە كایەی دەسەڵاتی سیاسی دووربخرێنەوە، لەکاتێكدا peuple en corps ئەوانەن کە ڕێپێدراون پەیڕەوی دەسەڵات بکەن.
تێوەگلانێكی ماناداری وەک ئەم جێگیربوون و بلاوبوونەوەیە، بە تەنها ڕێكەوت نییە:
رەنگدانەوەی تێوەگلانێکی خۆڕسکی سروشت و فرمانی چەمکی "خەڵک"ه لە سیاسەتە ڕۆژئاواییەکاندا. بە مانایەکی تر، وادیارە ئەوەی پێی دەڵیێن خەڵک لە واقیعدا سوبێكتێكى یەكگرتوو نییە، لە‌رینە‌وە‌ی دیالە‌كتیكیی نێوان دوو جە‌مسە‌ری بەرامبەر بە
یەکە: لەلایەک، "خەڵک people" وەک گشت و جەستەیەکی سیاسیی تەواوەتی،
لەلایەکی تریشەوە خەڵک people وەک کۆمەڵێکی لقدار و فرەیەکی پارچەپارچەی جەستە بەشخوراو و دوورخراوەكان. لەلایەكەوە چەمكێكی سەرتاسەری هەیە،
بانگەشەی لەخۆگرتنێکی تەواوەتی دەکات کە هیچ شتێک لە دەرەوەی خۆی ناهێڵێتەوە، لەلایەكی دیكەوە، چەمكی وەدەرنان هەیە كە هەموان دەزانن هیچ هیوایەکی پێ نییە. لەلایەک، دەولەتی سەرتاسەر کە لە کۆمەڵێک هاولاتیی ساز و هاوئاهەنگ و سە‌روە‌ر پێکهاتووە، لە لایەکی دیکەوە، دوورخستنەوەی بێنە‌وا و کلۆڵ و بەشخوراوەکان، چ لەگەڕەکی هەژارنشیندا، چ لەکەمبی دەستبەسەرگرتندا.
ڕێگایەک نییە بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەیەکی تاک و یەکانگیر کە زاراوەی "خەڵک" بچێتەوە سەری: وەک زۆربەی چەمکە سیاسییە بنەڕەتییەکان (وەک وشەی لەلای ئابڵ و فرۆید یان پەیوەندییە پلەبەندییەکانی دۆمۆ)، "خەڵک" Urworte دەستەواژەیەکی دوو جەمسەرە، ئاماژەیە بۆ بزووتنەوەیەکی دوولایەنە و پەیوەندییەکی تێکەلاوی نێوان دوو سنوور. بەڵام ئەمە بە مانای ئەوەش دێت، رێکخستنی مرۆفە‌کان لە قەوارەیەکی سیاسیدا، لە پەرتبوونێکی جە‌وهە‌رییە‌وە سە‌رچاوە‌دە‌گرێت.
لەڕێگەی زاراوەی "خەڵک"هوە دەتوانین ئاشنای ئەو چەمکاندنەش ببین کە پێشتر وەک کاتیگۆرییەکی یەکلاکەرەوە لە بونیادی سیاسیی ڕەسەندا پێناسەمان کرد: ژیانی ړﻭﻭﺗﯽ ﺧﻪڵﮏ، ﺑﻮﻭﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﯿﯽ ﺧﻪڵﮏ، ﺩﻭﻭﺭﺧﺴﺘﻨﻪﻭﻩ ﻭ ﺗێﮑﻪڵاﻭﮐﺮﺩﻥ، zewo ﻭ bios.
وشەی خەڵک هەمیشە لەناو خۆیدا پەرتبوونێکی بیۆ–سیاسیی جەوهەری هەڵگرتووە.
ئەو بەشەیە كە ناكرێت لەنێو ئەو گشتەدا دابنرێت كە بەشێكە لێی، وەكچۆن ئەو بەشەیەکە ناتوانێت سەر بەو گشتە بێت کە بەردەوام لەناو خۆیدایە.
لێرەوە ئەو پاراداکۆس و ئاستەنگیانەی کە وەها چەمکێک دەیانخاتەوە، بۆبینینی ڕۆڵ لەسەر شانۆی سیاسی هەموو جارێک بانگهێشت دەکرێت. ئەوەش ڕێک ئەو شتەیە کە هەمیشە لەگەڵ خۆیدا هاوشانە، وەکچۆن ئەو شتەیە کە دەبێت خۆی بەدیبێنێت؛
سەرچاوەی پوختی ئەو ناسنامەیە کە پێویستە لەسەری خۆی پاکژ بکات و بەردەوام بەهۆی دوورخستنەوە و زمان و خوێن و سنوورە جوگرافییەکانەوە پێناسە بکرێتەوە.
ئەو شتەیە کە لە دژەکەی خۆیدا ئەو جەوهەرە دەبینێتەوە کە خۆی نییەتی، ئیدی بەدیهاتنی لەگەڵ پووچەڵکردنەوە خۆیدا هاوشانە، بۆیە بۆئەوەی هەبێت، دەبێ هەمیشە لەڕێگەی دژەکەیەوە خۆی نەفی بکات. (لێرەوە ئاستەنگییە جۆرییەکانی تایبەت بە بزووتنەوەی کرێکار بەدەردەکەوێت، کە هەم ڕووی لە خەڵکە هەم ئامانجی پووچەڵکردنەوە سڕینەوەیەتی).
چەمکی خەڵک –کە بەردەوام وەک لیوایەکی خوێناویی بەرەنگاری و ئالای شەکاوەی شۆڕشەکان و بەرە میلییەکان ناو دەبرێت– بەردەوام پەرتبوونێکی لەناو خۆیدا ه‌لگرتووە کە زۆر جە‌وە‌ریترە لەوەی دۆست و دوژمن لەیەکدی جیادەکاتەوە،
شەڕێکی ناوخۆیی بەردەوام کە زیاتر لە هەر ململانێیەکی تر کار لەسەر پەرتکردنی ئەم چەمکە دەکات، هاوکات زیاتر لە هەر شوناسێکی دی پارێزگاریی لە یەکێتی و تۆکمەیی دەکات.
بەمجۆرەش ئەوەی مارکس ناوی دەنێت ململانێی چینایەتی –کە لە فیکری ئەودا پێگەیەکی چەق و سەنتراڵی هەیە، گەرچی هەرگیز پێناسەیەکی یەکانگیریشی نەداوەتە پاڵ– هیچ نییە جگە لەم جەنگە وێرانکەرەی کە هەموو خەڵک دابەش دەکات جەنگێک کە تەنها ئەو کاتە بە کۆتاییەکەی دەگات کە خەڵک لەگەڵ خەڵکەدا، لە کۆمەڵگایەکی ناچینایەتیدا یان لە خاوەندارێتیی هەزارەی مەسیحدا هاوشان و یەکانگیر دەبێت، تەنها ئەو کاتەی کە ئیدی خەڵک هیچ بوونێکی ڕاستەقینەی نامێنێت.
ئەگەر کارەکەش بەوشێوەیە بێت (ئەگەر چەمکی خەڵک لە ناو خۆیدا پەرتبوونێکی بێسیاسیی جەوهەری هەڵگرتبێت) ئەوکات دەتوانین سەرلەنوێ هەندێک لە لاپەرە یەکلاکەرەوەکانی مێژووی سەدەی بیست بخوێنینەوە. چونکە لەگەڵ ئەوەی بەردەوام ململانێ لە نێوان دوو خەڵکدا هەبووە، لە رِاستیدا ئەمرۆ ئەو ململانێ خێراییە‌کی زیاتر و یەکلاکەرەوە بەخۆوە دەبینێت. لە رۆمای کۆندا، ئەم پەرتبوونە ناوخۆییەی خەڵک،
دانپیانانێکی یاسایی وەرگرتبوو، ئەوەش لەڕێی دابەشکردنیان بەسەر populous و ﺪﺍ، ﺑﻪﺟﯚﺭێﮎ ﮐﻪ ﻫﻪﺭﯾﻪﮐﻪﯾﺎﻥ ﺩﺍﻣﻪﺯﺭﺍﻭﻩ ﻭ ﺩﺍﺩﻭﻩﺭﯼ ﺧﯚﯼ ﻫﻪﺑﻮﻭ - ﻭﻩﮐﭽﯚﻥ ﻟﻪ plebs سەدەکانی ناوەڕاستدا جیاکاریی نێوان پیشەوەر و بازرگانەکاندا هاوکاتبوو لەگەڵ جیاکاریی ورد و ڕوونی نێوان سەرجەم هونەر و پیشەکان. بەڵام هەر کە دەسەڵات بە خەڵک درا، لە شۆڕشی فەرەنسی بەولاوە، ئیدی "خەڵک" ئامادەییەکی ئاڵۆزی وەرگرت،
بۆ یەکەمجار هەژاری و دوورخستنەوە بە تەواوی مانا بوو بە ئابڕوچوونێکی نەخوازراو.
لە سەردەمی مۆدێرنیشدا، هەژاری و دوورخستنەوە نەک تەنها دەبنە دوو چەمکی کۆمەلایەتی بەلکو دەبنە دوو کاتیگۆریی سیاسیی بەرچاو. (ئابوورییگەرایی و
"سۆسیالیزم" کە وەک دیارە هەژموونیان بەسەر سیاسەتە نوێکاندا زالە، هەردووکیان مانایەکی سیاسی یان بیۆسیاسی لەخۆدەگرن) لەم رِوانگەشەوە، ئەم سەردەمەمان هیج نییە جگەلە هەولێکی میتۆدیی بێوچان بۆ لکاندنە‌وە و یە‌کخستنی ئەم پەرتبوونە
کە لەڕێی ڕیشەکێشکردنی خەڵکە دوورخراوەکانەوە خەڵک دابەش دەکات. ئەم هەوڵەش بەپێی ئامراز و ئاسۆی جیاواز، ڕاست و چەپ و بلۆکی سەرمایەداری و سۆسیالیستی لەخۆی کۆکردۆتەوە، کە سەرجەمیان لەپێناو دانانی پلانێک بۆ بەرهەمهێنانی یەک خەڵکی دابەشنەبوو کەوتوونەتە یەک بەرەوە. وەها پلانێک پلانێکی نەزۆکە و شکست لەچارەی نووسراوە، لەگەڵ ئەوەشدا لە هەموو ئەو وڵاتانەی پیشەسازی ڕووی تێکردوون کەمتازۆر پیادە کراوە. کاریگەریی گەورەی ئارەزووی گەشەسەندن لەم سەردەمەدا، بەهۆی یەکانگیری و هاوشانییەتی لەگەڵ ئەو پلانە بیۆسیاسییەی کە ئامانجی بەرهەمهێنانی خەڵکێکی یەکگرتووە.
لەژێر رِۆشنایی ئەمەدا، قڕکردنی جولەکە لە ئەڵمانیای نازیدا مانایەکی نوێی ڕیشەیی وەردەگرێت. هۆکاری ئەوەی ئەوان خەڵکێک بوون ڕازی نەبوون ئاوێتەی جەستەی سیاسیی نیشتیمانی ببن (لە رِاستیدا ئاوێتە‌کردنیان تەنها ئاوێتە‌بوونێکی ساختە
دەبوو)، لەبەرئەوە بوو جولەکە نوێنەری "خەڵک" بوون وەختەبوو ڕەمزە ﺯﯾﻨﺪﻭﻭەﮐﻪﺷﯽ ﺑﻦ، ڕەﻣﺰﯼ ﺋﻪﻭ ﮊﯾﺎﻧﻪ ڕﻭﻭﺗﻪﯼ ﮐﻪ ﻣﯚﺩێﺭﻧﻪ ﻟﻪﻧێﻮ ﺧﯚﯾﺪﺍ ﺩﻩﯾﺨﻮڵﻘێﻧێﺕ، ﮐﻪ
بە هیچ جۆرێک توانای تەحەمولکردنی بوونی خۆی نەماوە. کەواتە دەبێ لەو توڕەییە تێبگەین کە بەهۆیەوە خەڵمانیا –وشەی خەڵکی ئەڵمانیا Volk نواندنەوەی راستەقینەی چەمکی خەڵکە، وەک جەستەیەکی سیاسیی تەواوەتی– هەوڵیاندا بەتەواوەتی جولەکە لەناوبەرن، جولەکە وەک دوا وێستگەی ئەو ململانێ وێرانکەرەی کە خەڵک people و خەڵک people لەیەکدی جیادەکاتەوە.
بەم دوا چارەسەرە –کە قەرەج و ئەو ڕەگەزانەی دیکەشی لەخۆدەگرت کە بە هۆیەک لە هۆیە‌کان ئاویێتە نە‌دە‌بوون- نازیزم بێەودە و بەشێوەیەکی تە‌مومێاوی، هەوڵیدا مانای سیاسیی رۆژئاوا لەو خێوە ڕزگاربکات و خەڵکی ئەڵمانیا Volk بەرهەمبێنێت،
وەک خەڵکێک کە دواجار دەتوانێت پەرتبوونی بیۆسیاسیی ڕەسەن تێپەڕێنێت. (هەر لەبەر ئەمەش بوو كە سەركردە نازییەكان بەردەوام پێداگرییان لەوە دەكرد كە ئەوان بە قڕکردنی جولەکە و قەرەج کاریان لەپێناو گەلانی دیکەی ئە‌وروپییش کردووە).
وەک دارِشتنەوەیەک بۆ گریمانەکەی فرۆید دەربارەی پەیوەندیی نێوان ئید و ئیگۆ،
دەتوانین بلێین بیۆسیاسیی مۆدێرن لەسەر ئەم بنەما دامەزراوە: "لە هەر کوێ ژیانی رووت هەبوو، 'خەڵک' لەوێیە". بەمەرجێک دەتوانین ئەوەش سەربار بكەین و بلێین ئەم بنەما دارِشتنە پێچەوانەکەشی هەر رِاستە: "لە هەر کوێ 'خەڵک' هەبوو، ژیانی رووت لەوێیە".
بەمشێوەیەش، ئەو پەرتبوونەی کە پێیانوابوو بە قڕکردنی "خەڵک" (کە جولەکە ڕەمزی بوو) ساڕێژ بووە، دووبارە خۆی بەرهەمهێناوەتەوە، بەمەش هەموو خەڵکی ئەڵمانیای کردووە بە ژیانێکی پیرۆز کە ئامادە و قوربانیی مەرگە، بە جەستەیەکی بایۆلۆژی کە پێویستە تاهەتاهەتایە پاکژ بکرێتەوە (لەڕێگەی قڕکردنی شێتەکان و تووشبوانی نەخۆشییە بۆماوەییەکان). بەهەمان شێوە، گەرچی بە ڕێگایەکی جیاوازتر، پلانی سەرمایەداری–دیموکراسی بۆ قڕکردنی هەژاران لە ئەمرۆدا نەک تەنها خەڵکە دوورخراوەکانی لەناو خۆیدا بەرهەمهێناوەتەوە، بەڵکو کار لەسەر ئەوەش دەکات سەرجەم خەڵک و گەلانی جیهانی سێهەم بەرەو ژیانێکی ڕووت ببات. تەنها سیاسەتێک کە دەتوانێت پەرتبوونی بیۆسیاسیی جەوهەریی ڕۆژئاوا تیمار بکات، ئەو سیاسەتەیە کە دەتوانێت ئەم لەرینەوە ڕابگرێت و کۆتایی بەو شەڕە ناوخۆییە بێنێت کە خەڵک و گەلان و شارەکانی سەر زەویی دابەشکردووە. | خەڵک کێیە؟ |
رۆمان
# ﺧﻪﻭﻧﻪﻛﺎﻧﯽ ﻣﻪﺗﺮﺍﻥ
ﺯﺭﺍﺭ ﺳﻪﺭﺗﺎﺵ YY
ناوی کتیّب: خەونەکانی مەتران.
.
رۆماننووس: زرار سەرتاش.
.
پێداچوونەوەی ڕێنووسێ عەلی مستەفا .
.
پێداچوونەوەی دەقێ دڵشاد کاوانی.
.
نەخشەسازی ناوەوە: شاهین نەجمەدین .
.
نەخشەسازی بەرگێ ڕەهێل سەباح.
.
تيراژ: (۷۵۰) دانە .
\cdot
.
* [10] M. C. Gonzalez-Garcia, M. C. Gonzalez-Garcia, M.
ژمارەی سپاردن: لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی کتێبخانە ﮔﺸﺘﯿﯿﻪﮐﺎﻥ ﮊﻣﺎﺭەﯼ (۱۱)ﯼ ﺳﺎڵﯽ ۲۰۲٤ ﯼ ﭘێ ﺩﺭﺍﻭە.
یەکێ هەست دەكەم لە‌وماوە‌یە، گۆڕانکاریی‌ـە‌كی چـاوە‌ڕوان نـە‌كراو بـە ســەر ژیانمــدا هــاتووە. خــۆم وا دەبیــنم، دوو کە‌ســایە‌تی جيـاواز و دژ بـە يـە‌ک لە ناخمـدا خۆيـان حەشــار داوە. لە
کــازیوەی بەیانییــەوە، کە لە نــاو پێخەفەکــەم دێمــە دەرێ، شوێنی مانەوەم جێ دەهێڵم، وەک پیشەی هەمیشـە‌ییم تـا بە تەواوی تاریکی باڵ بە سـەر دەور و بـە‌رم دا نە‌کێشـێ، بە
کاری رۆژانەم خەریک دەبم، تا هەموو کارەکانم ئەنجام نەدەم ناگەرێمەوە بۆ هەوارەکەم. هەرکاتێک کاری ڕۆژانــەم کۆتــایی پێهات، بە مەبەستی حەسانەوە، دەگەرێمەوە ناو ئەشكەوتەكە.
دوای ئامـادەکردن و خــواردنی شــیوێکی ســادە، ئینجــا بــە مەبەستی شکاندنی سەرە خەوێک، روو دەکەمە ئـەو بەشـەی ناو ئەشكەوتەكە كـە تایبـە‌تم كـردووە بـۆ خــە‌وتن، هــەر بــە
هەمان ئەو بەرگـەی کارکردنــە‌وە لە ســەر تە‌ختــە بە‌ندە‌کــە‌م ڕادەکشێم. بە درێژایی ڕۆژ، بە بێئـەوەی هەسـت بـە مانـدوو بــوون بکــەم بە بــەردەوامی ســە‌رقاڵ دەبــم بە دابینکردنــی خۆراک و کـارکردن، یـان خــەریکی ڕاوم، کــات خێـرا دەڕوا،
خـــۆم لە بیرکـــردووە، کەســـێکی هـــێمن و لە ســـە‌رخۆم.
ڕاشکاوانەتر بڵێم، تا ئەو کاتانەی تاریکی باڵ بەســەر دۆڵــەکە دادەکێشێ، من خۆم وا دەبینم هەرگیز ئەو کەســەنیم، کە لە کاتی خەوتن و ڕاکشانمدا هـەم. کاتێـک دەمــە‌وێ بخــە‌وم و بەرلەوەی لە نــاو خەونــەکان نغــرۆبم، بە پێچەوانــەی هــەموو بوونەوەرەکان، کە لە کاتی خەوتنیاندا هەسـت بە ئاسـوودەیی دەکەن، هەرچی هێمنی و دان بە خۆداگرتن هەیە لە دەستی دەدەم. لە نــاو خەونەکانــدا دەبــم بە کەســێکی زۆر جیــاواز،
لەوەی کە هەم. هەرچی کەسـایەتییەکی شـەرِانگێزە، لە نـاو خودی خۆمدا دەیبینمەوە. بینینی ئەم هـەموو خەونــە زۆرە،
ژیانی لێ تاڵ کردووم، دووچاری خــە‌مۆکی کــردووم، ســەری لێشێواندووم. نازانم بۆ بەشی هــەرە زۆری شــە‌وەکان، خــەون وەک بەشێکی دانـەبراو لە ژیـانم دروســتبووە. هۆکـار چییـە شەوانە ئەو هەموو خەونە ترسناک و بێسەرو بەرانــە دەبیــنم.
ه‌رچە‌نــدە بە هــۆی کــاری رۆژانــە‌م و ســە‌رقاڵ بــوونم بە دابینکردنی پێداویستیەکانم، سوورانەوە و گـە‌ران بە نـاو ئـەم شاخ و داخە، زۆر ماندوو دەبم، بەڵام ئاسـوودەم. ئێـواران زوو دەگەرێمەوە کاولە ئاشەکەم، بەو خەیاڵەی پشوویەک بـدەم و سەرخەوێک بشکێنم. بەرلـەوەی دووچـاری ئـەم خەمۆکییـە بم، بە خۆشیە‌وە لە چاوەڕوانی شەودا بووم، هەر هیچ نەبێت پشــوویە‌ک بــدە‌م و تاوێــک بخــە‌وم و بحە‌ســێمە‌وە. بــەڵام ماوەیەکە وام لێهاتووە هەرگیز حــەزم لە هــاتنی شــە‌و نیــیە. ئێـواران و لــەو دەمانــە‌ی کە جریــوە جریــوی چۆلەکــە‌کان دەبیستم، خەریکن بـەرەو لانـە‌کانیان دەگەڕێنـە‌وە، ئێرەییـان پێدەبەم. لە كۆترە كیویلكـەكان رِادەمێـنم، كە دەیـانبینم بە سەر ئاســمانی دەڤەرەکــەدا دەســووڕێنەوە، بــەو هــەموو بــاڵ لێكدان و بـەرز بوونـە‌وە‌و دابە‌زینـە، خۆزگـە‌یان پێـدە‌خوازم.
شەکەت و ماندوو لە بـەردەم لانەکانیانـدا خــەریکی ســە‌مای ه‌ڵنیشتنە‌وە و گە‌رانە‌وە‌ن، کێچ دەکەوێتە کە‌وڵم. ئە‌ودە‌مە‌ی کە خۆر بە نیازە خۆی لە پشتی کێوەکانـەوە ئـاودیو بکـات و کاتی شــێوان نزیـک دەبێتــەوە، هەســت بە ترســێکی گــەورە دەکــەم. ســەرو ڕوخســارم بە تــەواوی تێکــدەچن، لــە ڕووی دەروونیەوە تێک دەشکێم. دوای نەمانی گمــەی کۆترەکـان و جریوە جریوی چۆلەکەکان، گە‌رِانـە‌وە بـۆ نــاو لانــە‌کانیان، بە بێدەنگی بە دەنووکەکانیان یـاری بە بـن باڵـە‌کانیان دەکـەن،
خۆیان لە گەردیلە نیشتوەکانی سەر پەڕەکان پاک دەکەنەوە.
منیش بێئەوەی خــۆم بگــرخێنم، وەک هەمیشــە ملــی ڕێگــا سەختەكە دەگرمەوە بەرو بە بێزارییەوە بەرەو كـاولە شـوێنی ئاکنجیبوونەکەم دەگەرێمەوە. هەمیشــە بە بــەردەوامی نــزای ئاوا نەبوونی خۆر و نەهاتنی شەو دەکەم .
ئەمانە هەر هەمووی ورێنەکردن و قســەکانی مــەتران بـوون.
لەنزیک ئاگردانەکەوە بەدەم ورێنەکردنەوە لە ئاگرەکە رِادەمـا،
لە گەڵ خۆیدا ئەم قسانەی دەکردن. ساڵانێکی زۆر بوو گـەر بەمەبەست بووبێ، یـان بەبـێ مەبەسـت، مـە‌تڕان بە ویســتی خۆی لە ئاواییەکەی دوور کەوتبووەوە. ئەم دوورکەوتنەوەشی هۆکاری تایبەت بە خۆی هەبوو، جگە لە خودی خۆی، هـیچ کەسێک سەری لەو ســەرهەڵگرتنەی دەرنــەدەکرد. خــۆی لە ئاوەدانی بە دوور گرتبوو، بە قەولی کورد گووتەنی:
هیچ هیوایەکی بەژیان نـەمابوو، بە تـەواوی دەسـتی لـە خـبۆ بـە‌ردابوو. وەک دێوانـان رە‌فتـاری دەکـرد، تـە‌رکی دونیـای کردبوو. رِه‌بە‌ن ئاسـا دە‌ژیـا، بـەو ژیانـە سـادە‌یە‌ی کە هـە‌ڵی بژاردبوو زۆر ڕازیبوو. هیچ کەســێک ناچـاری نــە‌کردبوو ئــەم برِیـارە سـە‌ختە بـدات. خــۆی بە ئــارەزوو و ویســتـی خــۆی ئەمجۆرە ژیانەی هەڵبژاردبوو. بڕیاری یـە‌کجارەکی دابـوو، کە روو لە چۆڵەوانی بکـات و پشــت لە‌ئـاوە‌دانی. لـە‌ورۆژە‌ی، کە
ئاواییەکەی بەجێەشتبوو، کاتێکی زۆری بـە سـەر داچووبـوو،
تەنانەت بۆ جارێكیش نەگەڕابووەوە بۆ ئاواییەكەی. خۆی بــەو ژیانەی ئەوێ رِاهاتبوو، لەگەڵ ئەو ژینگەیە تـەواو گونجـابوو.
ﺯﯙﺭﺟﺎﺭﺍﻧﯿﺶ ﻫﻪﺭ ﺧﯚﯼ ﺑﻪ ﺧﯚﯼ ﺩﻩﮔﻮﺕ:
وەرە مەتران پێكەنینت بەو حاڵـەی خــۆت نەیەت، لە چیـت کەم بوو، لە دێرە وەک پاشایان دەژیای. نەخــەمی نانــت بــوو نەخەمی هیچ. لە کاتێکـدا هــەموو پیــاوانی ئــاوایی ســە‌رقاڵی پەیداکردنی نانە ڕەقەیـەکی وشـکی هـە‌رزنبوون، بە کـە‌ماڵی سەنتەنەت لێی دانشتبووی، هیچ کێشەیەکت نەبوو. نە ژنـت هەبوو نە خودانی زارۆیان بووی، تا بە هـەر شــێوەیەک بێـت،
رەنج بدەی، پـاروە نانێکیـان بـنۆ پەیـدا بکـە‌ی. ئـەوەی مـن زانیومە، یان لە کەسانیتر بیستوومە، بەشی هــەرە زۆری ئــەو کەسانەی، کە بەر لەمن پەراگەندەو سەرگەردان بوون، یان بە هۆکاری شەرِوشۆرِ بووە، یا کێشەی کۆمەڵایـە‌تی و گــە‌رِان بە دوای بژێــوی ژیــانێکی باشــتر . هەندێکیشــیان لە ترســی بە چەکدارکردنی زۆرەملێ، ڕایانکردووەو ئاواییان بە جێهێشتووە.
تەنیا منم لەتاوی بزربوون و دیـار نـە‌مانی خۆشەویســتەکەم،
ئەم ژیانەم هەڵبژاردووە و پەڕاگەندەی چۆلەوانیان بووم.
ژیانی ئەو هیچ جیاوازی نـەبوو، بـە بـە‌راورد لەگــەڵ مرۆڤــە
سەرەتاییەکانی چاخی بەردین. تەنانەت ئـەو کەرسـتانەی بـۆ پێداویســتیەکانی ڕۆژانــە بەکــاری دەهێنــان، لە دارو بــە‌ردو ئێســکی گیانلەبــەرەکان دروســتی کردبــوون. بە تەواوی پشتی بەژیـانی خۆبژێـوی بەســتبوو، بــۆ دابینکردنــی پێداویســـتیەکانی وەک خــواردنو خواردنـــە‌وەش، تەنانـــەت جلوبەرگەکەشـ پێداویســتیەکانی لــەو ژینگەیــەی دەوروبــەری دابینــدەکرد.
خۆشی نەیدەزانی ئەو ماوەیە چەنـدبوو لـەم شـوێنە هـە‌واری خستبوو. هەنـدێجار تاكوتـە‌را ئـەو رێبوارانـە‌ی دە‌دیـتن، کە
لە ناو دۆڵە‌كە، سەر بـەرەو ژوور ســە‌ردە‌كە‌وتن و تێدە‌پـە‌رین،
یان بە پێچەوانەوە بەرەو دەوروبەری ئاوایی‌ـە‌کان دە‌گە‌رانـە‌وە،
لە سەر بیرە دەستکرد و پر لە ئاوە‌كە‌ی خـوار ئە‌شـكە‌وتە‌كە،
پشــوویەکی کورتیــان دەداو مــە‌تارە ئاوەکانیــان پــرِ لە ئــاو دەکـــردەوە. لە گـــەڵیان دەکەوتـــە گفتوگـــۆ، دەیدوانـــدن.
ه‌رچە‌نــدە بە ســـە‌رخۆی نـــە‌دە‌هێنا، وای پیشـــان نـــە‌دە‌دا مەبەســتیەتی هــەواڵێک دەربــارەی ئــاوایی بزانــێ، بــەڵام لە رِاســتَیدا بــەم شــێوەیە نــەبوو، حــەزی دەکــرد هــە‌رچی زووە
ه‌واڵێكی خوارەوەی دەست بكەوێ و بیزانێ. بە پە‌رۆشـیە‌وە
بە دوای دەنگ وباسی ئـاوایی دەگــە‌ڕا. بـۆ ئــەم مە‌بە‌ســتە‌ش چەنـدین پرســیاری هەمــەجۆری ڕووبــەڕووی ئــەم ڕێبوارانــە دەکردەوە کە دەیـدیتن. هەمیشــە بە تامەزرۆییــەوە ســەیری دەمی ئەو کەسانەی دەکرد، کە باسی ڕووداوەکانی ئاوەدانیـان بۆ دەکرد. حەزی دەکرد بزانێ لە ناو ئاوایی، یان لە خـوارەوە چی دەگوزەرێ. کاتێکیش یـە‌کێک لـەو رێبوارانـە دەربـارەی چۆنیـــەتی ئـــەو ژیـــانەو هۆکـــاری ئـــەو پەڕاگەندەبوونـــەی لێبپرسیبایە، یـان پرسـیاری ئـەوەی لێبکردایـە ئـەو ماوە‌یـە
چەندە، كە لەم شوێنە دەژی؟ ئەو خۆی بە شتێكیتر سەرقاڵ دەکرد، هەرگیز نەیدەویسـت وەڵام بداتـەوە، تـەنیا بە چەنـد وشەیەک پەیامەکەی دەگەیاند و دەیگوت:
دوو دەو یەک پێنجە لەم شوێنە دەژیـمِ، بە تـەواوی دەسـت بەرداری ژیانی ناو ئاوایی بووم. بە پێی ئەو وتەیەی ئـەو بـیێ،
دوو دەو یــە‌ک پێــنج ڕێــک دەکاتــە بیســت و پێــنج ســاڵ،
بیست و پێنج ساڵیش بەم شێوە تەمەن بەرێکردنە کەم نییە.
هـەر مــەتران بــو هەمیشــە وای دە‌گێرایــە‌وە چەنــد بــارەی
دەکردەوە دەیگوت:
کاتێــک ئــاواییم بەجێهێشــت هێشــتا ردێــنم بە تــەواوی نەهاتبوو، تازە خەتی سمێڵم دانابوو، هــە‌رزەکارێک بــووم بــێ ئەزموون، بە وتەی عامی بە قەوڵی خۆی گوتەنی:
هێشتا بە تەواوی سمێڵ و ڕدێنی گوگرە نە‌بووبوون. مرۆڤێک بوو هەرچەندە بەر لە پەڕاگەندەبوونی لە دێـرە ژیـابوو. بــەڵام سەختی ژیان دەلیڤـە‌ی بـۆ نەرەخسـاندبوو لە لای شەماشــە
کۆســە بە فــەرمی بچێتــە بــەر خوێنــدن و خــۆی فێــری خوێندنــە‌وە و نووســین بکــات، زانســتە ئاینیــە‌کان بخــوێنێ. وەنەبێت بە تەواوی هەر هیچی بەهیچ نــەکردبێ و کەســێکی ناشارەزاو نەخوێندەوار بوبێت و سـەری لە هــیچ شــتێک دەر نەچێت. ئەو چەند سـاڵەی کە لەدێـرە ژیـابوو، بەشــی هــەرە ﺯﯙﺭﯼ ﮊﯾﺎﻧﯽ ړۆﮊﺍﻧﻪﯼ ﻟﻪ ﺩێﺭﻩ ﻭ ﻟﻪﻡ ﺷﻮێﻧﻪ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﺑﺮﺩﺑـﻮﻭ، ﺑﻪ خۆشی بێت، یان بە ترشی لەو کاتانەی کــە خوێنــدکارە‌کانی دێرە بـە خوێتـدن خـە‌ریک بـوون، ئـەویش بـە ناچـاری بـە
دیاریانــە‌وە دادە‌نیشــت، لــەم دانیشــتنانە‌ی کــەمێک فێــری
خوێنـــدەواری بووبـــوو، بـــە تـــە‌واوی پیتـــە‌کانی لە یـــە‌کتر جیادەکردنەوە، سەرودەرێکی لێدەردەکرد، هەر ئەمە نــا، وردە ودە دەیتــوانی شــتێک بنووسـێ و بیخوێنێتــە‌وە. هــەروەها ه‌ندێک شتیشی لە بـارەی زانسـتیکانی ئاینـە‌وە دەزانـی و وەک شەماشەیەک لە ناو دێرە رەفتاری دەکـرد. بـەر لـەوەی ناوی مەتڕانی بە سەردا بچەسپێ، بەشێک لە خــەڵکی ئــاوایی بە شەماشە زۆرا ناویان دەهێنا هەر بەو ناوە بانگیـان دەکـرد.
بە تایبەتی لەو کاتانەی مـام قەشـە یـان شەماشـە بە هـۆی رقاڵبوونیان بە کـــارێکیتر، لە فە‌ربان، جێبەجێکردنی هەندێک لە ڕێوڕەسمە ئاینییەکانیان، ڕادەستی ئەو دەکرد، بەویان دەسپارد. بە تایبەتی لێدانی زەنگی کڵێسا،
تەراتیل خوێندن و نزاکردن، رێنمایکردن و پێش نـوێژکردن.
بەڵام ئەو سروشتی وا بوو خۆی لە هەموو کارێک وەر نەدەدا.
ئەو کارەی کە زۆر لێی دەترسا، هەرگیز بە لایـە‌وە نـەدەچوو،
کۆگای دانەوێڵە و خواردن بوو، خۆی لەو کارە نە دەگەیانـد و لێی نزیک نەدەبووەوە، چونکە کاری ئەژمارکردنی کەرستەکان بوو، لە ژمارە‌كان خۆی دە‌بووراند. لە ژمـاردنی سـالە‌كان و لە
بیرکــاری کۆلــە‌وار بــوو. ئــەو کاتانــەی لە بــە‌رو مە‌جلیســان دادەنیشت، هەمیشە خۆی بێدەنگ دەکرد، هەرگیز حەزی لە قســە کــردن نــەبوو، بە هــیچ شــێوەیەک قســە‌یە‌کی لە دەم نەدەهاتــە دەرەوە. تــا پرســیاریان ئاراســتە نــەکردبا وەڵامــی نەدەدایەوە دەنگی لێوە نەدەهات. خۆی وا پیشان نـەدەدا، کە کەمێک خوێندەواری هەیە، هـەر لـە زارۆییـە‌وە وا پـەروەردە کرابوو، بە پێچەوانەی ئەو منداڵە هاروهاجە بێ باوک و هە‌تیو کەوتوانە رەفتاری دەکرد خەسلەتی وابوو، کەسێکی هێمن و کەمدوو بوو، تا زۆریان لێنەکردبا قسەی نەدەکرد .
کاتێک ناچاریان دەکرد و بە زۆر دەیانهێنا گۆ، لێیان دەپرسی بۆ بێدەنگی و قسەیەک ناکەی؟ هیچ خۆی شــێلوو نــەدەکرد،
لە سەرخۆ بێ ئەوەی بشڵەژێ دەیگوت:
ئێوە زۆر سەیرن، باسی چیتـان بـۆ بکـەم؟ کــەمزان و زەیـن کۆرێکی وەک من چیتان بۆ بلێ .
ئەم بەم شێوەیە ڕاهاتبوو، ژمارەی سـاڵەکانی و جێهێلانـی لە ئاوایی دیاری بکات. لەو ڕۆژەوەی، کە لە ئاوایی دوورکەوتـەوە لە مالە هەمیشـە‌ییە‌کە‌ی کە دێـرەی گونـدبوو هاتـە دەرەوە،
هر لە سەرەتای بریاردانە‌ک‌ه‌ی بە مەبەستی مانـە‌وە‌ی لـەم چۆڵەوانیە، هەرزوو مشووری چاککردنو خۆشکردنی شوێنێکی بۆخۆی خواردبوو، ئەو لەوکاتەی بڕیاریدا ئـاوایی بــۆ هەمیشــە جێبەیلێ، کاتێکی لـە بـار و لە ناوەڕاسـتی وەرزی بـە‌هاربوو. ئەمەش بـۆ ئـەو کـاتێکی گونجـاو بـوو، لە هـەمان کاتیشـدا ماوەیەکی باشی لە بەردەستدا بوو، تا مشورێک یا خەمێک لە خۆی بخوا، بەر لەوەی وەرزی گەرما کۆتـایی پێبێـت، کـاتی بــارینی بــە‌فرو بــاوبۆران بێــت، کارە‌کــانی تــەواو بکــات و دەستەوەستێ، خۆی بۆ ڕووبەڕوو بوونـەوەی وەرزی سەرما ئامـادە بكـات. جگـە لە چـاككردنی شـوێنی مانـەوە،
ﺯەﺧﯿﺮەﯾەﮎ ﻟەﻭ ﮔﮋﻭﮔﯿﺎﻭ ﺧﯚﺭﺍﮐە ﻫەﻣە ﺟﻮﺭەﮐـﺎﻥ ﺑـﯚ ﻭەﺭﺯﯼ زستان پەیدا بکات و دابنێت․ زۆر بڕوای بەم پەندە هەبوو، کە دەڵێتە (بزن بۆ یەک شەویش بێت، شوێنەکەی خۆی خۆش دەکات). باش دەیزانی زستانی دەڤەرەکەی چەنــدە ســەختە. باشترین و سەڵامەتترین شوێنیش بـۆ ئـەوەی لێسی ئـاکنجی بێـت، دووربێــت لەکێشــمە کــێش‌و بگــرەو بــە‌ردە، دەبــوو جێگایــە‌ک دیــاری بکــات لاپەرگــە‌و بێکێشــە‌بێ، لە هــەمان کاتیشدا بۆ خۆپاراستن لە گیانـدارە درنـدەکان و هـەروەها لە سەرماو كەرمای هاوین و زستان پارێزراو بێت و شوێنێكی لە بّار بێت .
دوای بیرکردنەوەیەکی قووڵ و گەڕانێکی بێ ئەندازە بـە نـاو سروشتی ناوچەکەدا، هەرچەندە خۆی رۆڵەی دەڤــەرەکە بــوو،
بە هەموو دۆڵەکە ئاشنا بوو، بەڵام دوودڵ بوو لە هـە‌ڵبژاردنی شوێنەکە، دوای لێ وردبوونـە‌وەو بیرکردنەوەیـە‌کی زۆر، ئنجـا بەو راستییە گەیشت، لە بارترین شوێن کە دیاری کرد، ئـەم دۆڵە پڕ لە‌هە‌وراز و نشێوو سە‌ختە‌بوو. ڕێک کەوتبووە پشــتی دێرە و چەند سەد گوریسێک لە دێـرە دووربــوو . لە نــاو ئــەم دۆڵەشــدا ئــەم ئەشــكەوتەی دیــاری کردبــوو، کە کــەوتبووە لاپەڕگەیەکی دۆڵە پڕ لە جەنگەڵستانەکەی پشتی ئـاوایی. لە ه‌مان کاتیشـدا بە هـۆی ئـەو بیـرە دە‌سـتکردە‌وە دە‌یتـوانی ئاوێكی زۆر گل بداتـەوە، لە وەرزی هاوینـدا دووچـاری كـە‌م ئـاوی نــەبێت، بەشــی پێداویســتی ئــەو بکــات. هە‌ڵکە‌وتــە‌ی شوێنەکە وابوو لە سەرچاوەی ئاوەوە دووربوو هــیچ کانیاوێـک لەم شوێنە نەبوو . بۆ کاری کشتوکاڵیش زیاتر ئەم ڕووەکانـەی دەچاند کە دێمی بوون، ئەو شوێنەی کە دەستنیشـانی کـرد،
لێی بمێنێتەوە، ئـەو ئەوشـکەوتەبوو کە کـە‌وتوبووە ناوقـەدی تاقێکی بەرز و یەکجار سەخت، جگە لە تاکە ڕێگایەکی پڕ لە کەنــدو کۆســپ و هــە‌ورازێکی ســە‌خت، هــیچ ڕێگایــە‌کیتری نەبوو. وەک روانگەیەک وابـوو، بە سـەر هــەموو لایــە‌کی نــاو دۆڵەکەی دەڕوانی، هەر جووڵەیەک لە ناو دۆڵەکە بوونی هەبا، لە بە‌رچاوانی دیار بوو ئاگاداری دەبوو. تەنانەت ئـەو کاتانـە‌ی بیری ئاواییەکەی دەکرد، هـەر تـە‌نە‌ا کـە‌مێک بـەرەو پشــتی ئەشـــكەوتەكە ســـەركەوتبا، بـــە و گۆڕســتانەکەی دەبینــی. هــەر دوای دیــاریکردنی شـــوێنی مانەوەی، بلەزی لێکرد و سێو دووی لێنەکرد، بـە زووتـرین کات قــۆڵی لێەـەڵکردن، ئامادەکـاری کــرد تــا هــە‌رچی زووە دەســت بکــات بــە خۆشــکردنی شــوێنەکە و هەرچیــەک لــە پاشماوەی گیان لەبەرە کێویەکان هەیە فرێسی داتـە دەرەوە و شوێنەکە پاک بکاتـە‌وە، بـەڵام بیـری لـە‌وە کـردەوە بـەر لـە خاوێنکردنەوەی ناو ئەشکەوتەکە، هەموو کارەکـانی تـری وەلا نێ بیرە ئاوەکەی پاکبکاتەوە، دەیزانی گەر ئاوەکەش لە کاتی پاککردنەوەی بیرەکە کەم بکات هێشتا باران ماون تا ئەو بـرە ئاوەی بە هۆی زۆر بە کارهێنانەوە لە دەسـتی دەدات و کــەم دەکات، وەرزەکە لە بارەو هێشتا بارانی زۆر بەڕێوەن و بیرەکە بە ئاوی باران پر ئاو دەبنەوە. چونکە ئەو کوڕی دەڤەرەکە بوو چـاک دەیزانـی ئـەو هــە‌ویرە ئــاوی زۆری دەوێ. لە هــەمان کاتیشــدا بە هــۆی ســە‌ختی شــوێنە‌كە‌وە کــارکردن بە تــەنیا لەمجۆرە شوێنانە وا ئاسان نییە، پێویستی بە کاتە، کـارکردنی بـەردەوامی پێویســتە. نابێـت بە هــیچ شــێوەیەک تە‌مبــە‌ڵی لێبكات و خۆی بگرخێنێ. چەندە زوو دەسـت بـە كـاركردن بكات درەنگە زوو نییە. بە بلـەزی دەســتیكرد بە كــاركردن و لــەو کە‌رســتە ســە‌رە‌تاییانە‌ی لە دە‌وروبە‌رە‌کــە‌ی بە دەســتی خستبوون، ناو ئەشکەوتەکەی بە هۆی دروستکردنی دیوارێک لە قورو بەرد، بە ناوبری بە بەرد ه‌ـە‌ڵچنراو چەنــد شــوێنێکی لە ناو ئەشکەوتەکە لە یـەکتر جیاکردنــە‌وە. مــاڵێکی ســادە‌ی بۆخۆی پێکەوەنا، شوێنی ناندین و شوێنی خەوتنی دیاریکرد.
دوای دروســتکردنی دیوارەکــان لــە نــاو ئەشـــکەوتەکە، لە دەرەوەش ئاگردانێــک دروســتکرد بــۆ چێشــت لێنــان. لە ئامادەکردنی شوێنی مانەوەی هەر خۆی بە تەنیا نەبوو، دەبوو شوێنێکیشــی بــۆ پێڕۆکــەی چێکردبــا. هەرچەنــدە لــە بــەر سەختی شوێنی ئەشکەوتەکە بە هــیچ شــێوەیەک پێرۆکــەی نەدەگەیشتە نزیک شوێنی مانەوەکەی، بـەڵام رێیـک بەرانبــەر ئەشــکەوتەکە لە دامێنــی تاقەکــەی ئەوبــەر، ئەشــکەوتێکی بچووکتر هەبوو، لە بەردەم ئەم ئەشکەوتە بچـووکە کــوخێکی بــۆ پێرۆکــەی چێکــرد. لە ســەرەتاوە هەمیشــە بە پــارێزە‌وە
دەجووڵیەوە، هەوڵی دەدا خۆی لە بەر چـاوی ئـەو ڕێبوارانـە بشــارێتە‌وە، کە بە مەبەســتی ڕاوشــکار، یــان کۆکردنــە‌وە‌ی گژوگیای بەهارەو بڕینی دار بۆ خۆگەرم کردنەوە و بۆ چێشت لێنان، رِوویان لەم شوێنە دەکرد. بەر لەوەی لە ئەشــكەوتەكە بێتە دەرێ، هەستی خۆی تەواو رادەگرت تا بە تەواوی دڵنیـا نەبوایە لە نەبوونی هیچ کەسێک لە نـاو دۆلەکــە، لە شـوێنی مانەوەکەیدا نەدەهاتە دەرەوە. بە هـۆی تێپـەڕ بـوونی کـات،
تەواو لەم ژیانە ڕاهات، ئیتر پێویستی بەوە نەبوو خۆی لە بەر چاوان ون بکات، چیتر خۆی نەدەشاردەوە .
## دوو:
لەو ئێوارەیـە پاییزیـە، رِاکـردن بە دوای بزنـە کێوییـە‌ک، بە
دەست خستنی وەک نێچیرێکـی چـە‌ور و ڕاوکردنـی، تـەواو ماندووی کردبوو. دوای ڕاوکردنی نێچیرەکە و گەڕانەوەی بـۆ شــوێنی مانــەوەی، بــەر لــەوەی هـیچ ک‌ـارێکیتر بکـات، ئــەو نێرییەی کە ئەو ئێوارەیە کردبووی بە نێچیری، لە سەر شانی هێنایـە خــوارەوە. دوای کــە‌وڵکردن و ئینجــا شــەق و پــە‌ق کردنی گۆشتەکەی، بۆ لای ئاگردانەکە چوو، بە هۆی درەنـگ گەرانـە‌وەی هەســتی بــە‌وەکــرد کە ئــاگری نــاو کوانووەکــە‌ی دامرکاوەتەوە . بە دەگمەن بینیبووی ئاگر لەناو ئاگردان نەبێ.
ڕابوو چەند دار مازوویەکی قــەتکراوی لە ســەر گیشــە دارەکە هێنایە خوارێ و خستنیە سەر چیلکە‌دارە‌کانی ناو ئاگردانەکە،
کــەمێک پوشـــی وشـــکی خســـتە بــن چیلکــە‌و دارە‌کــان،
لە ، بە بەردەستێیەکە ئاگری لە پوشەکە بەرداو ئاگری دامرکاوی ناو ئاگردانەکەی داگیرساندەوە. دوای گڕگرتنی دارەکان لە بـەرڕا داری زیاتری خستنە ناو ئاگردانەکە، تا پە‌نگری زیـاتر لە نـاو ئاگردانــە‌کە هــە‌بن، بــۆ برژانــدنی گۆشــتە‌کە و ئامــادە‌کردنی شیوێکی چەور، بۆ ئێوارەیـە. دوای ئـەوەی قاوەڵتیـە‌کی چەوری خوارد تێـرو پربـوو لە خــواردنی گۆشــتی کێویەکــە.
چەند چایەکی چاککراو بە داری بڵالوکی تێکــەڵ بەهەنـدێک گژوگیــایتر خواردنــە‌وە. بە دەم باوە‌شــک کردنــەوە چەنــد نزایــە‌کی کــردن، چــوو بــەرەو ئــەو شــوێنەی کە لــە نــاو ئەشکەوتەکە، تەختە بەندێکی لە بەردی پان دروستکراوی بـۆ خــە‌وتن دروســتکردبوو . بە پیســتی خۆشــکراوی گیانــدارە
کێویەکان، شوێنی خەوتنی رِاخستبوو. هەرزوو خۆی خزاندە ناو جێگاکەی لێی ڕاکشا. هەندەی بڵێی یـەک و دوو نغــرۆی خەوێكی قووڵ بوو. ئای چ خەوێک، خـە‌وێک پـرِ لە خـەونی ناخۆش. خەون، خەونی بە خەونێكیتر دەسـپارد، خەونـەكان وەک زنجیرە بە یەکتر گرێدرابوون، تاو ناتاوێـک ڕادەجفـری،
حەزی دەکرد لەو خەوە بێـدار بێتــەوە، بــەڵام ئێوارەکــەی بە هۆی ئەو هەموو راکە‌یە‌ی بەدوای نێچیرە‌کە‌ی مانـدووی کردبوو. دەم نا دەمێـک بە ئاگـا دهەـات، بـەڵام نەیـدەتوانی چاوەکانی بکاتەوە، توانای هەسـتانەوەی نــەبوو خێـرا خــەوی لێدەكەوتەوە. ئەو هەمیشە وا راهـاتبوو شـەوانە زوو بخـە‌وێ،
بەیانیانیش بەر لە خۆر هەڵاتن لە خەو رِابێت. ئەم رِاهاتنــەی پەیوەندی بەژیانی ڕابـوردووی نـاو دێـرە هـە‌بوو. بـەڵام ئـەو بەیانیە کاتیک بە ئاگا هـات کـات زۆر درەنـگ بـوو، خــۆر بە
تاقی ئاسمانەوە بوو، نەیدەزانی نە بەهۆی خواردنــە چــەورەکە بووە نە ماندووبوونە‌کە‌ی دوێنێی. بەڵام دیسان لەو خە‌وتنە‌ی ئــەو شـــە‌وی، خـــە‌ون لە دوای خـــە‌ون بـــە‌رۆکی گرتبـــوو. خەونەکانی لەو شەوەدا کە بینیبووی لە سەرجەم خەونەکانی ڕابوردوو جیاوازتر بوون. خەونی پر لە ترس، بە هۆی بینینـی ئەو خەونانە، هەموو جەستەی کــەوتبووە بــن ئارەقــە، لەشــی داهێزرابــوو. خــۆی لە نــاو پێخەفەکــەی گرمۆڵــە کردبــوو،
نەیدەویســت لە نــاو جێگاکــەی بێتــە دەرەوە . ئــەو بەیانییــە هەستی بە دوودلی‌و بێزارییەکی لە ڕادە بەدەر دەکرد. هەر لە
شوێنی خەوتنەکەیـدا چەنـد جارێنک ئـەم لاو ئـەو لایکـرد،
چاوەکــانی هــە‌ڵگلۆفتن، ســەری بــۆ ئاســمان بــەرز کــردەوە،
ئەوەندە ماندوو دیاربوو شـە‌نگی هەســتانەوەی نــەبوو، بە دەم بێزاریەکی زۆرەوە هەردوو لەپی دەستی بە ڕوخساری داهێنـا،
بە تەواوی بێتاقـە‌ت بووبـوو . هـە‌رچۆنێک بێـت هێـزی دایـە بەرخۆ، ئـەو پیســتە خۆشـکراوەی بزنــە کێویــە‌ک کە خــۆی پێداپۆشــیبوو وەلا نــا هەســتایەوە. وەک پیشـــەی هـــەموو ڕۆژەکان یان لای ئەو ببوو بە خوویەک، بەر لە هەموو شتێک وەک ڕۆژانــی پێشــوو بــۆ لای ئــەو تابلۆیــە چــوو، کە لەلای رۆژهەڵاتەوە بە تاقەکە هەڵواســرابوو. بــەر لــەوەی بێتــە ئــەم شوێنە، ئەو تابلۆیە لەناو ئە‌شـكە‌وتە‌كە هـە‌بوو، بـەڵام تـە‌پ و تۆزی رۆژگار بـە تـەواوی دایپۆشـیبوو، خـاوێنی کردبـووە‌وە.
نەخشی سەر تابلۆكە وێنەی حەزرەتی مەسیح بوو، هەرچەندە نە مێژووی نەخشاندن و نە نـاوی ئەوکەســەی کە تابلۆکــەی نەخشاندبوو دیار نەبوو. بەڵام هەرکەسێک چـاوی بە تـابلۆکە کــە‌وتبا بـۆی دە‌ردە‌کــە‌وت کە ئــەو کەســەی کــە تابڵۆکــە‌ی کێشاوە، کەسێکی لێزان و شارەزا بە هونەری وێنەکێشـانبووە،
کە توانیویەتی وێنەی سەر تابلۆکە بەم جوانییـە بنەخشـیێنێ .
بەتەواوی لێی نزیک بووەوە ماچێکی لەتابلۆکە کـرد، وێنــەکە وێنــەی مە‌ســیحی پیــرۆز بــوو، ئە‌وســاتە‌ی نیشــان دەدا، کە
پەیامبەر عیسای مەزن لە خـاچ دەدرێ. ئینجـا بـۆ لای ئـەو کوپە پرِ لە هە‌نگوینە چـوو کــە بــە دەســتی خــۆی لــە تاقــە
بەرزەکەی پشتی ئەشکەوتەکە دەری هێنابوو لە ناو دەلاقـە‌کە داینابوو، بە کە‌وچکە لە دار درووستکراوە یەک دوو ک‌ـە‌وچکی
لە هە‌نگوینە‌كە خوارد. ئەو هەمیشە بە بێ جیاوازی لە هەموو وەرزەکانی ساڵدا حەزی لە ئاگر دەکرد، هەرگیز نەیدەهێشـت نە ئاگری ناو ئاگردانەکە، نە مۆمە داگیرسـاوەکان بکوژێنــەوە . ه‌رچە‌نــدە مــەتڕان بە ئــایین مە‌ســـیحی بـــوو، بـــەڵام لە
زەردەشتیەک زیاتر ئاگری بە پیـرۆز دەزانـی، هەمیشــە وەک پیرێکــی زەردەشــتیان ئــارەزووی دەکــرد بە دیــار ئــاگرەوە دابنیشــێ، یــان بەدەوری ئــاگر بســووڕێتەوە. هــیچ کاتێــک ماڵەکەی مەتران و شوێنی مانەوەکەی بێ ئاگر نەبوو. کاتێک بە دیار ئاگرەوە دادەنیشت، هەستی بە خۆشیەکی زۆر دەکرد،
لە رِووی دەروونیەوە تەواو ئارام دەبووەوە. دەیگوت :
نەمانی ئاگر و دامرکاندنەوەو کوژانەوەی بە واتای نەمانی ژیان دێت. هەرکاتێکیش درکی بەوە کردبا ئاگری نـاو ئاگردانـەکە دامرکاوەتــەوە، مۆمــەکان کوژاونەتــەوە، بــە پــەلە خــۆی لە کوانوەکە نزیک دەکردەوەو بە فوو ئـەم وردە پولـووە کـە‌مێک گەرمی تێماوانەی ژێر خۆڵەمێشــەکەی دەگەشـاندنەوە. دوای گەشــاندنەوەو ســەر لــەنوێ گڕکردنــەوەیان دارو چیلکــە‌ی دەخستەوە ناو ئاگردانەکە و دایدەگیرساندنەوە. ئەو مۆمانــەی لە بەردەم تابلۆکە بە تـەواوی تافابوونـە‌وە و سـووتابوون، لای دەبـردن شـوێنەکەی پـاک دەکـردەوە مـۆمیتری دەخســتنە شــوێنی و دای دەگیرسـاندنەوە، ئــەو مۆمانــە هــەر هــەمووی دەستكردى خۆی بوون، لە چەوری جەستەی ئـهەم نێچیرانـە درووستی کردبوون، کە راوی کردبوون. ئەو بە‌یانیــە زیـاتر لە
جاران لەو بەردە گەورەیەی بەردەم تابلۆکە نزیک بـووەوە، بە مەبەستی داگیرساندنەوەی مۆمەکان چیلکە دارێکی باریـک و وشــكى بە دەســـتەوە گــرت، بــە ئــاگرى نــاو ئاگردانــەكە دایگیرساند، سەر لەنوێ مۆمە کوژاوەکانی پێ داگیرسـاندنەوە،
دوای ئەوەی لە بەردەم تابلۆکە کەمێک چەمایەوە، دەستی بە نزاکــردن کــرد و لە پــەروەردگار پارایــە‌وە، داوای مانــە‌وە و پارێزراو بوونی سارای لێکرد. هەر خۆی بە خۆی گوت:
نازانم بۆ ئەوەندە لە خەمی سارا دام، تـوۆ بڵێـی ئـەویش وەک من ئاسا منی هەر لە خەیاڵ مابێتە‌وە، نزام بۆ نەکات؟ یا منی لە یاد نەکردبێ؟ لەوانەشە ئێستا گەر لە ژیاندا مابێ بۆ خــۆی چوبێتە ناو ژیانی تایبەتی خۆیی و شووی کردبێ، کسێ نـاڵێ ئێستا خاوەنی چەند منداڵێک نییە؟
بە پەنجەکانی دەستی وێنەی خاچی لە سەر سینگی خــۆی کێشا. ئینجا فوویەکی لە هەرچوار لای خۆی کرد، تابلۆکــەی بە جێهێشت. بۆ لای ئەو چیلە بە بەرد هەڵچنراوەی بـەردەم ئەشکەوتەکە چـوو، کە سـاڵانێک بـوو کردبـووی بە هــە‌واری خۆی .
لەو بەرزاییەوە سەیرێکی لای خوارەوەی کرد، جگە لەو ڕێیـە هیچ رێگایەکیتر نەبوو تا لە ئەشکەوتەکە بێتە خوارەوە. تـەنیا یەک تاکە ڕێگای هەبوو بـۆ چوونـە دەرەوە، لە پشــتی چــیلە بـــە‌ردە‌کە کـــە‌مێک وە‌ســـتا، ســـە‌یرێکی لای وەی ئەشکەوتەکەی کرد، دیسان وێنــەی خــاچی لەســەر ســینگی کێشایەوە و هاواری مریەمی پاکیزەی کرد. چەنـدین وێمردی یەک لە دوای یەکی خوێندن و لە بەر خۆیەوە گوتی :
خوایە بە گەورەیی خـۆت نزاکــەم لێـوەر بگــرە، ئــەم خەونــە ناخۆشانەم بۆ پێچەوانە بکەوە و بە خێبری بگێبڕی. مێشـکی ئالۆز بووبوو، بیری دەکردەوەو دەیگوت:
بینینی ئەو هەموو خەونانە بێ هۆ نییە، هەستی شەشەم وای نیشان دەدا، کەڵکەلـە‌ی سـە‌فەرێکی لە سـەر دایە، هێزێکـی شاراوە لە ناخیدا پەنگی خواردبووەوە، ناچـاری دەکـرد چیتـر خۆی دوا نەخات و سەفەرێک بەرەو خوارەوە ئـە‌نجام بـدات.
چیتر بەرگەی نەدەگرت خۆی بگرخێنێ و ئەم گەڕانەوەیە بـۆ ئـاوایی دوا بخـات، بیــری لــەوە دەکــردەوە گــەر بــۆ چەنــد ڕۆژێکیش بێت، سەردانێکی ئاوایی بکاتەوە، لە كەلی شــەیتان بێتە خوارێ. بە لایەوە یەقین بوو، کە لە خوارەوە کارەساتێک رووی دابێـت. دیســان گەرایــەوە نــاو ئەشــکەوتەکە، هــەموو شــوێنەکانی نــاو ئەشــکەوتەکەی بە ســە‌رکردنەوە، هــەر لە شـوێنی خەوتنەکـە‌ی تـا دەگاتـە ناندینەکـە. نەیـدەزانی بـۆ ئەوەندە بە تامەزرۆییەوە لە هەموو شتێکی دەڕوانی، بەڵام ئەو شتەی کە نەیدەتوان بە سانایی دەســتبەرداری بێـت تابڵۆکــە بوو، لە تابلۆكە نزیک بووەوە، بە دەستەكانی هەرچی تۆزی لە سەر نیشتوو هەیە سریەوە. نـاو لەپـە تۆزاویەکــەی بە دەم و چــاوی داهێنــا، لە لــوتی نزیــک کــردەوە، بــۆنی کــرد و ه‌ناسە‌یە‌کی قووڵی هەڵکێشا، ماچێکیتری لە تـابلۆکە کـرد و گەرایــەوە شــوێنی خەوتنەکــەی، خورجییەکــە، کە بەپشــت سەریەوە هەڵواسرابوو، هێنایە خـوارەوەو لە ســینگە لە دیـوار داکــوتراوەی کــردەوە، هەرچییــەک بــۆ ســەفەر گرنــگ بــوو، خستییە ناوی، بە ملی وە‌کرد، بۆ لای چیلە‌بە‌ردە‌کە گەڕایەوە.
بە هـــەر شـــێوەیەک بێـــت بە پلیکان‌ـــە بە ب‌ـــە‌ردی پ‌ـــان هــە‌ڵچنراوە‌کانی بــەردەم ئەشــکەوتەکە، بــەو بــاریکە رێیــە
پێچاوپێچە هاتە خوارەوە. بەڵام زۆر بە وریایی ڕێی دەکرد، لە ه‌نــدێک شــوێن بە قونە‌خشــکە دەڕۆیــی، دەیزانــی گــەر بە
ژیری و ئاگایی سەر بەرەو خوار نەبێتەوە، بە هێمنــی هــەنگاو نەنێ، هەر هەڵەیەک رِووبـدات، لـەم بەرزاییـە هەڵـدەدێرێ و ﺩﻭﻭﭼﺎﺭﯼ ﻣﺮﺩﻧێﮐﯽ ﭼﺎﻭەڕﻭﺍﻥ ﻧﻪﮐﺮﺍﻭ ﺩەﺑێﺗﻪﻭە، ﺩەﻣـﺮێ، ﯾـﺎﻥ گەر بەخت یـاوەری بێـت، خـۆی بە جەســتەیەکی تێکشــکاو دەبینێتــەوە. بــە هــۆی ئــەو بارانــە زۆرەی کە ڕۆژی پێشــوو بـاریبوو، پلیکانــە بە‌ردینیــە‌کان ئەوەنــدە لــووس بووبــوون،
خووسیان کردبوو، وەک هەسانیان لێهاتبوو. هەر چۆنێک بێت سەر بەرەوخوار بووەوە، بە بێ كێشە خۆی گەیاندە خــوارەوە.
دابەزین بۆ کەسێکی وەک مەتڕان زۆر ئاسایی بوو، چونکە ئەو کـوری شـاخ بـوو، شـارەزاییەکی باشـی هــەبوو لە چۆنیــە‌تی هــە‌ڵزنان و دابــە‌زین بــە ســەر لوتکــە و شــاخە‌کاندا. بــەڵام هەمیشــە تــا دڵنیــا نــە‌با و بــە‌رچاوی رِۆن نە‌بوایــە هــەنگاوی هــە‌ڵناهێنا. خــۆی بە کەســێکی شــارە‌زاو خــودان ئــە‌زموون دەزانــی، چــاک دەیزانــی چــۆن چــۆنی بە ڕێــوە بــڕوا. هــەر لەتەمەنی زارۆیی لە گـەڵ هاوتەمەنـەکانی خۆیـدا رۆژانـە بـۆ یاری کردن و کات بە سە‌ربردن، یان بە مەبەستی کـارکردن و کۆکردنەوەی چیلکەو داربرین و هێنـانی گژوگیـای بـە‌هارە بەتـــەلان و گردەکــانی پشـــتی ئـــاوایی هەڵدەگـــەڕان، بـــەو سەركەوتن و دابەزینانە راهاتبوو .
بە گەیشتنی بە پانتایەکەی دامێنی ئەشکەوتەکە هەســتی بە ئاسوودەیی کرد. زوومی چاوەکانی خستە سەر تاقە بەرزەکــە،
سەیرێکی ئەشکەوتەکەی کـردەوە، هەسـتەکانی وای پیشـان دەدا و پێشبینیەکەی وای دەردەخست جارێکیتر ئەو شـوێنە نابینێتەوە. چەند جارێک سییەکانی تـهێی کـردن لهەـە‌وای پاک و بەتاڵی کردنەوە. ئینجا بە پەنجەکانی هەردوو دەستی،
چاوەکانی هەڵگلۆفین، سەیرێکی هەرچوار دەوری خۆی کرد .
بەم بەیانیە لە هەموو لایەکەوە هـاژە و دەنگـی سـولاوکەکان دەهات، بە هۆی ئەو بارانە زۆرەی، کە ڕۆژی پێشـوو بـاریبوو،
بە بن بەردو لوتكەی شاخە‌کانە‌وە دەهاتە خوارەوە، جوانیە‌کی
سیحراوی بە سروشتی شوێنەکە و دارو بەردی ناو دۆڵە‌کـە و تاقەکانی دەوروبەری بەخشیبوو. هاژەی سوڵاوکی پاشـماوەی ئــاوی بارانــە‌كە لە ئــاوازی لاوکێكــی بــە ســۆز دە‌چــوو، لە
رابوردوودا هەرگیز ئەم دۆڵەی وا بەم جوانییـە نــە‌بینیبوو. بە تایبەتی ئەم هەڵفرین و هەڵنیشتنەوە و دەنگی گمەی کـۆترە کێویەکان و قاسپەی کەوەکان، هەروەها بە هۆی بەرکـە‌وتنی تیشکی خۆر بەو بەردو تاقە بەرزانـە جـوانترین و ڕازاوەتـرین دیمەنی بەو شوێنە بەخشیبوو. هەر هەموو دۆڵەکەی کردبـوو بە بەهەشت ئاسا، ڕەنگی تـاق و بـە‌ردەکانی دەوروبـە‌ری نـاو دۆڵەکە بریسکە‌یان دەدا، ببـوون بە یــە‌ک پارچـە کریســتاڵ. پەلکەزێڕینە وەک کەوانی دەوری دەروازەیەکی داخراو خــۆی ﺩەﻧﻮﺍﻧﺪ، ﺑﺎڵﯽ ﺑﻪ ﺳﻪﺭ ﺋﻪﻭ ﻻﻭ ﺋﻪﻡ ﻻﯼ ﺩﯙڵەﮐﻪ ﮐێﺸﺎﺑﻮﻭ .
دوای ئەوەی گەیشتە سەر ئەو بیرە ئاوە لە شاخ داتاشــراوەی،
کە بەدەســتو پــاچی مــرۆڤ هەڵکۆڵــدرابوو، بــۆ مەبەســتی گلدانەوەی ئاوی بەفرو باران بە کـار دهەـات، تـە‌ژی ببـوو لە ئاو. تەماشایەکی ناو بیرەکەی کرد لە دوو لاوە بە هـۆی ئـەو ئــاوەی لە پاشــماوەی بارانەکــەوە بــە هــۆی ئــەو جۆگــە‌لە بچووکانەی لە لای سەرەوە ڕێڕەوی بۆ کرابوو، دەڕژایە نـاوی،
ئاوێکی زۆری لە بەر دەڕۆیی .
مەتران لەوەندیە لە مەچەک ئالاوەکانی کردنەوە، وەک چـۆن مــرۆڤ لــە کــاتی نــوێژکردن و نــزا کردنــدا کرنــوش دەبـات،
بەوشێوەیە خۆی چەماندەوە، هەردوو کڵاوەی چۆکی خســتنە سەر تاتە بەردەکەی بەردەم بیرەکە، سەری سمکی پێکانی لە زەوی گیرکــرد، هــەردوو لــە‌پی دەســتی لە یــەکتر نزیــک کردنەوە، تا بە تەواوی شێوەی جامێکی فافۆنیان وە‌رگــرت، لە ئـاوی بیـرەکە چەنـد گۆڵمــە ئـاوێکی بە دەموچـاوی داکــرد، ساردی ئـاوەکە جەسـتەی تەزانـد، دەمـی لە ئـاوەکە نزیـک کردەوە بێنی پێوە نا، تا بە تەواوی تینویەتی نەشکا، تێر تێبر نەیخواردەوە، سەری بەرز نەکردەوە.
دوای شوشــتنی دەم و چــاو و ئــاو خواردنــە‌وە، هــەر پێــنج پەنجەکانی دەستی ڕاستی بردن بۆ ناو ڕدێنــە ئاڵۆزەکــە و بــە دەستی چەپی مــووە تێکئاڵاوەکــانی قــژی خــاو دەکردنــەوە،
سەیرێکی ئاسمانی کرد، لێوەکانی جوڵانـدن، لە بیـرەکە دوور کەوتەوە، بە خێرایی بە تاقەکەی بەرانبەر ئەشکەوتەکە هەڵزنا،
تا خۆی بگەینێتـە ئـەو پەناگایـە‌ی، لە بـەردەم ئەشـکەوتەکە کـۆلیتێکی لـە قـوڕو بـەرد دروسـتکردبوو، هە‌ورە‌بانە‌کـە‌ی بە
گژوگیا داپۆشیبوو، خۆرەبـانی کردبـوو، کردبـووی بە شـوێنی حەوانــەوە بــۆ پێرۆکــە و هــەر لــەم شــوێنە بەســتبوویەوە، ئالیکیشی بۆ لەم شوێنە دانابوو . کاتێک گەیشتە لای پێرۆکە،
زینی خستە سەر پشتی، ئەو پەتەی بە مەبەستی بەستنەوەی پێرۆکە لە سنگەکەی ئاڵاندبوو کردیەوە. وەک سوار چـاکێکی بە ئەزموون خۆی هەڵدایە سەر پشتی ئە‌سپە‌کە‌ی، جلّه‌وی بۆ شل کرد، بـەو بـاریکە رێیـە‌ی نـاو دۆڵـە‌کە بـەرەو ئـاوە‌دانی هاتــە خــوارەوە و شــۆڕ بــووەوە. هــەر چەنــدە رێگــاکە زۆر سەختبوو، بە پیادەییش ڕێکردنی تێدا ئەستەم بوو، چ جـای بە پێرۆ. بـەڵام هـەم خــۆیی و هــە‌م پێرۆکــەی ئــە‌زموونێکی چاکیان هەبوو لە چۆنیـە‌تی ڕێکـردن بە ڕێگـا سـە‌ختەکاندا.
هر چەندە ئەو بەیانییە جگـە لـەو دوو کـە‌وچکە هە‌نگوینـە
هیچ قاوەڵتیەکیتری نەکردبوو، چێشتی نەخواردبوو. بـەڵام بە هیچ شێوەیەک هەستی بە برسیەتی نەدەکرد، بە هـۆی ئـەو خەونەی کە لە شەودا بینیبووی، بە تەواوی بێزار بووبوو، دڵی ﺯﯙﺭ ﭘﺮﺑﻮﻭ، ﺋﺎﺭەﺯﻭﻭﯼ ﺑﯚ ﺧﻮﺍﺭﺩﻥ ﻧﻪﺩﻩﭼﻮﻭ .
هەستی بە بـوونی کارەساتێک دەکـرد، ترس‌ـێکی گـەورە لە
ناخیدا پەنگی خواردبـووەوە، نەیـدەزانی ئـەم ترســە لە کــوێ سەرچاوەی گرتووە.
بیری لە رِابوردووی خۆی دەکردەوە لە بەر خۆیــە‌وە ورێنــە‌ی دەکرد و گوتی:
چەندە كەللەڕەق و خۆبـەزل زان و بـیێ ئـە‌زموون بـووین، لە نەزانین و بەدحاڵی بوونمان و هەڵـە تێگەیشـتنمان لە ژیـان،
خۆمان بە سوارچاکێکی لێزان دەزانی. تـا زیـاتر لە ئـاوە‌دانی
نزیک دەبـووەوە، بیرکردنـە‌وەکانی پـە‌رش و بڵاوتـر دەبـوون.
پێکەنینی بە حاڵی خۆیی و هاو ئاواییەکانی دەهات، زیاتر ڕوو دەچووە ناو خەیاڵات، ئینجا گوتی:
چەنــدە نــەزان بــووین هــەر لە دەســتپێكی یەكــەم هــەنگاو ه‌ڵێنانماندا سەر چیغ چووین، بەرلەوەی ساتمە‌یە‌ک بکـەین
لە سەر پشتی پێرۆکانمان گلاین و هــە‌رزوو کــەوتین. وامــان دەزانی مەعریفە دەبێت بە فریاد ڕەسمان، وای چەندە کاڵفـام بووین، کات زۆر درەنگ کەوت و درەنـگ تێگەیشــتین، لــەم نیشتیمانە، گەر هێزو پـارەت نـەبوو، بە قـە‌ولی ئـازاد خە‌مـە
گوتەنی، هەموو شتێک لە کۆتاییدا یەکسـان دەبـێ بە هـیچ،
نەنزاو پارِانەوە، نە نوێژ کــردن و بــە ڕۆژی بوونمــان بــۆ ئــەم کاتەی لە ژیان ماوین، فلسێکی قەلپ ناهێنێ، دەبێت هــەموو بیرکردنەوەمان بۆ ئەو جیهانەکەیتری شاراوە لێگەڕێین. وا بیر بكەینەوە خۆمان بدەینــە دەســتی قــەدەرێكی ون، ســەرجەم خەونەكانمان لە بار دەچن.
زۆر لە سەرخۆ ڕێی دەکرد، بە تەواوی جلەوی پێڕۆکەی شـل نەکردبوو، مەترسی لە هەڵدێرانی خــۆیی و پێڕۆکــەی هــەبوو،
جگە لەوەش هەر وەک ئەوە وابوو حەز نـە‌کات زوو بگـات بە
ئاوەدانی .
تا زیاتر لە ئەشکەوتەکە دوور دەکەوتەوە و لە ئاوەدانی نزیـک دەبووەوە، ترپەی لێدانی دڵی خێراتر دەبوو. چەندین ساڵ بوو بەم شێوەیە لە ئاوەدانی نزیک نەببووەوە، وەک کەسێکی نامۆ بـەم شــوێنە هە‌ڵســوکە‌وتی دەکــرد. بە چــوار دەوری خــۆی دەڕوانی، بە بێ ئـەوەی هـیچ هـە‌واڵێکی خـوارەوەی زانیبـێ،
پێشبینی ڕوودانی کارەساتێکی دەکرد. هەڵوەستەیەکی کـرد،
لە شوێنە‌كە‌ی خۆیدا لە پشــتی بـە‌ردە گە‌ورە‌كــە‌ی تەنیشــت ڕێگاکــەدا، جڵــە‌وی ســەر ملــی پێڕۆکــەی توونــد کــرد و وەستاندی . گوتی:
هـە‌موومان بە بـیێ جیـاوازی بـەرەو خە‌زانـە تەمـەن هـە‌نگاو دەنێین. سەری خۆی بەرەو ئاسمان بەرز کـردەوە، تەماشـای ئەو پەڵە هەورە چڕانەی کرد، کە لە لای بادینانەوە بەرەو ئەم لایە دەهاتن. لە بەرزاییەکەوە ســەیرێکی نــاو گۆرِســتانەکەی کرد، هەناسەیەکی قــوۆی هەڵکێشــا، ورتەیــەکی لێـوە هــات، خۆشـی نـە‌یزانی چـی دەڵـیێ. دیسـان لـە هــەموو ئــاوایی و گۆرستانەکە رامایەوە، گوتی:
هر بەتـەنیا لـەم سـە‌فە‌رە‌ی نە‌گە‌رانـە‌وە‌یە‌دا داد پـە‌روە‌ری دەبینم. لەو كاتانەی دەگــەین بــە دوا وێســتگەی تەمــەن، لە گۆشەی پەناگایەکی ئارامەوە، بە دەم رِامـانێ لە ئاواییـە‌وە، لە سەمای هەڵوەرینی گەڵاکان دەڕوانین. گەڵاکانیش هاوشێوەی بوونــە‌وە‌رە‌کان دە‌گــە‌ن بە دوا وێســتگەی ژیــان و لە ســەر ترۆپکی دارەکانەوە سەر بـەرەو خــوار شــۆڕ دەبنــە‌وە، ســیس دەبن و هەڵدەوەرێن، بەڵام بە ئەشـقەوە خۆیـان بــۆ ژیـانێکی تازە ئامادە دەکەنــەوە. لە چــاوەڕوانی داهاتوویــەکی ســەوزتر،
چرۆ دەردەکەنەوە و خۆیان نۆژەن دەکەنەوە. مەتران خەریک بوو سۆی بێتـەوە هەرچەنـدە هـەوڵی دەدا لە شــتێک حـاڵی
بێت، بە بێ وەستان لە بەر خۆیەوە قسەی دەکرد، گوێبیستی دەنگی خۆی نەدەبوو، دەیگوت:
دەزانمو لام یەقینە کارەسـاتێک بەرێوەیــە! نــەدەنگی زەنگــی دێرە دێ، نەگوێبیستی سەدای بانگدانین لە ســەر هــەورەبانی مزگەوت. هیچ جوولەیـە‌کیش لـە بـەردەم و نـاو حەوشـە‌ی کەنیشتەکە نابیندرێت. جگە لـەوەی ماوەیـەکی زۆرە ئـاگری ناو کوانووەکەی ئاتەشگەکە دامرکاوەتەوە، هیچ تروسـکاییەک لە ئاتە‌شگە بوونی نییە، لە دوورەوە زۆر زۆر دوور گوێبیســتی دەنگێكی ناشاز دەبین، لەپێكەنین دەچێـت، بــەڵام پێكــەنین نییە، ئەمە گریانە گریان بە قاقا سواغ دراوە .
ئای خودای من چەنـدە بەختـە‌وەرن ئەوانـەی بـەر لە ئێمـە
کەشـکۆلی سـەفەری نەگەرانـە‌وەیان کـردە کــۆڵ و لە ماڵـە
گۆڕستانەکاندا بە ئارامی لێی ڕاکشاون. سەختی ژیـان فێـری ﺯﯙﺭ ﺷﺘﯽ ﮐﺮﺩﺑﻮﻭ، ﻟﻪ ﺗﻪﯾﺮێﮐﯽ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﺩﯾﺘﻪ ﺩﻩﭼﻮﻭ، ﻣﺮﯙﭬێﮐﯽ ﺑﻪ
ئەزموون، ئەو ئاواییەی کە بەنیاز بوو بۆی بگەڕێتەوە، هەرگیز بە خەیاڵی دانەدەهات بـەم شــێوەیە وێـران بــووبێ. داری بە سەردەوە نەمابوو. هەموو ئەو شتانەی، كە ئەو دەگەیشـت پێی، یان لە دوورەوە دەیبینی بە لایـە‌وە نـامۆ بـوون. چـاک دەیزانی ئێستا بەشـی هـەرە زۆری هاوتەمەنـەکانی لـە ژیـان نەماون، هەندێكیشیان بەر شاڵاوی سەفەربەلک كەوتبوون، بە زۆرەملــێ ڕاپێچــی بــەرەکانی جــە‌نگ کرابــوون، ســەریان تیاچووبوو. بە لاتانە‌وە سەیر نەبێت، کە مەتران دەیگوت:
ئای لەو کارەساتە، نە ئاوایەکەی جارانە و نە کەسەکان کەســانی پێشــوون. مــن بە هــەموو شــتێکی ئێــرە نــامۆم و سەرجەم ئاواییش بە من نامۆ، گەر منیش نەناسنەوە ناحـە‌ق نـین، سـاڵانێکی زۆرە ئێبرەم جێهێشـتووە. تـەنیا جـارێکیش نەگەرامەوە ئەم ئاواییە، بەڵکو لــە کــاتی خۆشــی و ناخۆشــی،
تەنانــەت لە پرســەو ئاهەنگەکانیشــیان بەشــداریم نــەکردن.
منێک سالانێکی زۆر بێ ئاگا بووم، نەمدەزانی لەو ئاوایەی من چـی گــوزەراوە، شــەڕ چ کارەســاتێکی خولقانــدووە. کاتێـک سەیری ناو ئـاوایی دەکـرد، ئەوەنـدەیتر، ترسـی لێدەنیشـت.
نەیدەزانی ئاواییەکەی بۆ وای بە سەر هاتووە. هەر ئاوایی نـا،
بەڵكو بێدەنگی باڵی بە سەر هەموو دەڤەرەكە كێشــابوو . لــەم بێجووڵەییەدا سەری سورمابوو. هەرچەندی دەیهێنا و دەیبـرد سەری لەو بـازارە دەرنـەدەچوو. تەنانـەت ئەشـقیاكانیش ون ، بە بە نە‌دە‌‌وتن و سەروسۆراغیان نەبوو. کەچی لەو ڕۆژگـار و لــەو ســەردەمیدا چیاکان پربوون لـەو یاخیانـە‌ی کە ئامـادە نـە‌بوون ملکـە‌چی داخوازییـــە‌کانی جەندرمــەکانی دەوڵــەتی عوســـمانی بـــبن،
ئاواییـە‌کانیان بـە جێهێشـتبوو، دەسـتبەرداری مـاڵ و حـاڵی خۆیـان بووبـوون، ڕوویـان لە لوتکــە و کێـوە ســە‌ختە‌کانی دەوروبەریان کردبوو، ببوون بە دەستەی چەکــدار و لە دەڤەرەکە دەسوڕانەوە. خــەڵکی ڕەشـۆکی بە ئەشــقیا ناویـان دەبردن، حکومـە‌تیش بە دزو جـە‌ردە و هەڵگـە‌راوە نـاوزەدی دەکردن. ئەم ئەشقییایانە دابەش ببـوون بە ســەر دووبــەرەدا، بەرەی یەکەمیان ئەم سەرهەڵگرتن و ڕوو لەکێوان کردنـە‌یان کردبــووە بیانوویــە‌ک و بۆیــان ببــوو بە کاســبی، خــەریکی کۆکردنەوەو پارە پەیداکردن بوون لە ڕێگای ڕاوە ڕووتیەوە، بە دزیکردن سەرقاڵبوون. دەسـتەی دووەمیـان بریتـی بـوون لە کەســانێکی یــاخی، کە هــەرگیز ئامــادە نــەبوون ملکــەچی داخوازیەکانی داگیرکەران ببن، بە ناچـاری ژیـانی ڕووکردنـە کەژو کێوانیان هەڵبژاردبوو، بە لایانەوە ئەم جۆرە ژیانـە وەک نیمچە شۆرشێک وابوو .
ئەم یاخیانە زۆرجاران بە مەبەستی هێنانی پێداویستیەکانیان،
یان بۆ سەرانە وەرگرتن لـەو کەسـانەی لە دەســەڵات نزیـک بوون، دەچوونەوە ناو ئاواییەکان، لە ســەر رێگاکـان بۆســەیان دادەنایـــەوە، ڕێیــان لە کاروانچییـــەکان دەگـــرت، ڕووتیـــان دەکردنــەوە و دەســتیان بــە ســەر ســەرجەم کەلوپەلــەکان دادەگرت. گەلێک جارانیش کەلوپەلـەکانیان هــەر بە خــودی کاروانچیــە‌کان دە‌فرۆشــتنە‌وە. زۆرجــارانیش هــەردوو دەســتە
جیاوازەکان لە گەڵ یەکتر دووچاری شــەڕ دەبوونــەوە، زیــانی گەورە بەر هەردوو لایان دەکەوت. بەشێکی زۆر لەم یاخیانـە لە کاتی گە‌رانە‌وە‌یاندا بەلای مەتران رەت دەبوون. هەندێک
لەم چەکدارانە هاوڕێ و هاوتەمــەنی مــەتران بــوون. کاتێـک ئــە‌ویان دەبینــی، لە‌هــە‌والیان دە‌پرســی، کــەمێک لای ئــەو دەمانــەوە و پشــوویەکی کورتیــان دەداو دەحەســانەوە ئینجــا دەڕۆیشــتن· زۆرجــار هەنــدێک لــەو کەلوپەلانــەیان دەدا بە مەتران، بەڵام بە بیانووی جۆراو جۆر ڕەتی دەکردەوە هەرگیز ئامادە نەبوو لێیـان وەربگـرێ. هەمیشــە ئـەو ئەشـقیایانە بـۆ گەیشتنەوەیان بۆ بێشەکانی خۆیان بـۆ هـە‌وارو پەناگـە‌کانیان بەم دۆڵە تێدەپەڕین، چونکە بـە لایانـە‌وە رێگایـە‌كی لە بـارو هروەها کورترین ڕێگا بوو بۆ گەیشتنەوە بۆ بێشـە‌کانیان. کە
دەیبینین لە دەمی ئەوانەوە سەربوردەو هـە‌واڵی جۆراوجـۆری وەدەســـت دەکـــەوتن و دەیبیســـتن، دەیزانـــی لە ئـــاوایی و دەوروبەری چی دەگوزەرێ ٠ بەڵام هەرگیز پێشبینی ئەوەی نەکردبوو، کە هێزێـک خــۆی بەئایندار بزانـیێ و ســە‌رۆکەکەی خــۆی بە گــە‌ورەو ســە‌روەرو خەلیفەی هەموو بـاوەڕداران دابنــێ. لە پـەنای ئـە‌وو لە ژێـر دەسەلاتی ئەودا ئەو هەموو کوشتن و ڕاوە ڕووتیەو تاڵانکارییە ئـە‌نجام بــدرێ. چەنــدە لە ئــاوایی نزیــک دە‌بــووە‌وە، زیــاتر ه‌راسان دەبوو. هەستی بە کارەساتێک دەکـرد، هە‌سـتە‌کان وایان نیشان دەدا، کە لـەو خــوارەوە ڕووداوی زۆر ڕویانــداوە،
یان رِوودەدەن. بۆنێک دەخزایە ناو لوتی لە بـۆنی سـووتان و بۆنی خوێن دەچوو .
تا دەهات لە ئاوەدانی نزیک و نزیکتر دە‌بوە‌وە، بە بێ ویســتی خـۆی جلــە‌وی پێرۆکــەی تونــدتر دەکــرد، بــەو مە‌بە‌ســتە‌ی خۆشبەزیەکەی کـە‌متر بکاتـە‌وە. هــەرگیز بـاوەری نــەدەکرد وابەزوویی بگـات بە پشــتی ئاوایەکــە. لــەپردا خــۆی لەســەر پانتایەکەی سەر گردەکەی پشتی دێرەی ئاوایی دیتەوە، ئـەو زەویە تەختەی کە کەوتبووە لای سەرەوەی دێرە، ئەم شوێنە لە رابـوردوودا خــەڵکی ئــاوایی وەک شــوێنی هــەڵاوێرکردنی بــە‌روبوومی کشــتوکالی بــە‌کاردە‌هێنا، کردبوویـان بە شــوێنی
جۆخینەکانیان .
بەڵام ئەوەی لە هەموو شتــێكەوە زیـاتر ســەرنجی ڕاکێشــاو مایەی هەڵوەستە لە سەرکردن بوو، بینینی ئەو سەگە بوو کە پاشــماوەی قوربــانی دوای شــەڕ بــوو، یــە‌کێک لە قاچــە‌کانی لەدەست دابوو، بۆ نەگبەتی مابووەوە، تـا زیـاتر تـاڵاوی ژیـان بنۆشێ. هێشتا بەرداشی جەنگ بە تەواوی نـە‌یە‌اری بـوو، بە
ساغی مابووەوە. برسیەتی هێزی لێبریبوو، نە توانای حــە‌پینی هەبوو، نە هێزی جووڵە. کاتێـک چـاوی بە مـەتران کـە‌وت،
هـیچ خـیۆی تێیـک نـە‌دا، بە ســیلە‌ی چاوەکــانی لە مـە‌ترانی دەڕوانی، جگە لە نووزەیەکی کەم، هیچ کاردانەوەیەکی نەبوو.
ه‌وڵیدا هە‌ستێتە‌وە ویستی هە‌سـتێتە‌وە خـۆی بخاتـە سـەر پەلەکانی، بەڵام نەیتوانی، چـونکە بە دەســتی جەندرمــەکانی تورک، لەو کاتەیـدا ویسـتبووی بــەرگری لە مێگــەلە مــەڕو بزنەکانی خاوەنەکەی بکات، رێگری بکات لە بەتاڵان بردنیان،
بە گوللە دەستڕێژی لێكرابوو قـاچێكی پەڕێنـدرابوو. بە ســەر تەنیشتیەوە داکــەوت و بــۆ دواجــار چاوەکــانی هەڵهێنانــەوەو سـە‌یرێکیتری کـردەوە، چاوەکـانی داخســتن و بــۆ هەمیشــە
ماڵئاوایی لەمەترانو ئاوایەکەی کرد.
مەتران بە بینینی ئەم دیمەنە چاوەکانی ئاویان تێزا، بـە دیـار لاشــە‌كە كــە‌مێک نوشــتایە‌وە، بــەڵام هــەر زوو لــەم کــارەی پاشگەز بووەوە، خۆی قیـت کــردەوە. لــووت بــە‌رزی‌و مــرۆڤ بوونی، ڕێگایان پێ نــە‌دا، بـە تــەواوی خــۆی بگە‌یێنێتــە لای لاشەکە، لەباوەشی بگرێ و بیلاوێنێتەوە، بە کوڵ بۆی بگری.
ه‌ناسە‌یە‌کی قووڵی هەڵکێشا، کە نەیدەویست، یـان نــەیتوانی لەســـەرخۆ و بە بێــدەنگـــی خـــۆی بگەیێنێتـــە لای ســـەگە مردووەکە، بە هێمنی بچرپێنێ بە گوێیدا، پێنی بڵنێ ئـەوەی لەم نیشتیمانەدا بێڕێزی بەرانبەر دەکرێ، هەر مرۆڤەکان نین،
بـــەڵکو گیاندارانیشـــن، بە ئـــاهی مڕۆڤـــە‌کان گرفتـــارن و دەسووتێن. سڵی لەو کەسانە دەکردەوە، کە زۆر لە مێژبوو لە ماڵە گۆرستانەکە لێی ڕاکشابوون و ئاوێتــەی خــەوێکی بێـدار نەبوونــەوە بوبــوون، نــە‌بادا بــەو کــارەی بــزانن، دووچــاری شەزاری ببێت. بە بینینی ئـەو دیمەنـە‌و لە بێهەڵوێســتی خــۆی، هــەموو جەســتەی کــەوتبووە ژێــر ئارەقــە. خۆشــی نەیدەزانی ئەو ئارەقە کردنـە‌ی ئــی گــە‌رمای وەرزە، یــان ئــی شەرمەزاری. هەر بە خۆشی لەوە تێگەیی بەخۆی گوت:
ئارەقە کردنەکە ئی شەرمەزار بوونیەتی، بـەو وەرزە باراناویـە‌و گەرمابوون، کوجا مەرحەبا. جڵەوی سەر ملی پێڕۆکەی زیـاتر توند کرد، وەستاندی، دەلیڤـە‌ی ئـەوەی بـۆ نەهێشــتەوە، کە بتوانێ هیچ جووڵە‌یە‌کیتر بکات، لە شـوێنی خـۆی بجـووڵێ.
مەتران لــە بیــری چووبـوو ئــەو ئێســتا ئــەو کــوڕە گەنجــەی سالانیّک پێش ئێستا نییە. تەمەنی بـەرەو هە‌ڵکشـان چـووە،
دەمێكە موەكان، بەفر ئاسا سەرو ڕوخىساریان داپۆشیوە .
بە دیتنی پەرژینە، یان چیلەی بە بـەرد هـە‌ڵچنراوی دەوری دێرەکەو بینینی کێلە باڵکانی پشتی گۆڕەکانی گۆڕسـتانەکە،
رۆندک لە چاوەکانی هاتنە خوارەوە، لەوە دڵنیا بوو وا خەریکە
دەگات بە ئاوایی. ئیتر لەوە زیاتر بەرگەی نــەگرت، نــەیتوانی هر لە سەر پشتی پێـرۆکە بمێنێتـە‌وە، جلـە‌وی سـەر ملـی
پێرۆکــەی زۆر تونــدتر کــرد، لە شــوێنی خــۆی وە‌ســتاندی.
دەلیڤەی ئەوەی بۆ نەهێشتەوە هیچ هەنگاوێكیتر بنێ. بەبیێ ئەوەی بزانێ نیازی چی هەیە، دان بەخۆدا بگرێ. خــۆی لــە سەر پشتی پێرۆکە هەڵدایە خوارەوە. گەر خۆی بە قەدی دار تاوکەکە نەگرتبایەوە، دەم و دەم بەر زەوی دەکەوت، دوچاری شکانی قاچی، یان دەستی دەبوو ئازاری بەردەکەوت .
تا دەهات خێرایی لێدانی دڵی زیادی دەکرد، هەناسەی تـەواو سوار بووبوو، هەر بەوەستانەوە پشتی خـۆی لە قــەدی دارەکە گیرکـــرد، رِووی خــۆی دایــە ئــاوەدانی. بە ســـەر لە نـــوێ بینینــە‌وە‌ی زێدە‌کــە‌ی وەک رێژنــە‌ی بــاران ئــاو لە هــەردوو چاوەکانی دەهاتە خوارەوە، بە هاتنە خوارەوەی رۆندکەکان بە سەر كوڵمە بە سەرما سووتاوەكانى، مەتران هەستى بەوە كرد کوڵمـــە‌کانی دە‌زورێنـــە‌وە. دەمێــک بـــوو لە ئـــاوایی دوور کەوتبووەوە، بەر لە ڕۆیشتنی لە گوندەکەی هەرگیز وەک ئەو رۆژە ئاواییەکەی وا بە جوانی نەبینیبوو. بە تامەزرۆیی بە هەر چواردەوری خۆی دەڕوانی، بەڵام نەیدەزانی ئەو ئاواییــەی، کە بەرِواڵەت وا جــوان خــۆی دەنــوێنێ لە نــاوەوە وێــران بــووە.
گۆڕستانی جووەکان و گەڕەکی کانی خمان و چـاکی خــەجو لاس و دەنگــارە و گــردی زەیتــونی خســتنە بــەر زوومـــی چاوەکانی .
ئەوەی بە لای مەتڕانەوە سەیربوو، هەر چەندی لە ناو ئـاوایی دەڕوانی وەک ئاشی ئاو لێبراو خوی دەنواند، هیچ جووڵەیەک تێدا نەبوو . تەنانەت هیچ دووکــەڵێکیش لە دووکەڵکێشــە‌کانی ســەر ه‌ــە‌ورە بانــە‌كان بــەرز نــە‌دە‌بووە‌وە، نــەبوونی هــیچ جوولە‌یە‌ک، بەرز نە‌بوونە‌وە‌و بە بە‌دینە‌کردنی دووکەڵ لە سەر ئاسمانی گوندەکەی، گومانەکانی زیاتر دەبوون، ئــەو شــوێنەی ئەو لێی وەستابوو، بەر لە سەرهەڵگرتنیو ڕۆیشتنی لە ئاوایی،
هەمیشــە پــرِ جووڵــە‌ترین شــوێنبووە. جمــە‌ی دە‌هــات لە
رێبواران، بە تایبەتی ئەوکەسانەی بە مەبەستی دار هێنان بـۆ چیــا دەچــوون، ئــەو شــوێنەی ئــەو لێــی وەســتابوو وەک ﺭﻭﺍﻧﮕﻪﯾﻪﮎ ﻭﺍﺑﻮﻭ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺋﺎﻭﺍﯾﯽ ﺩﻩﺭﻭﺍﻧﯽ.
لە ناکــاو ســەری هــە‌ڵبری، بە‌بــێ ویســتی خــۆی زوومــی چاوەکانی زۆر دووریان ڕوانی، کەوتنە سەر گـەڕەکی قـەڵاتی کــاولان. چ بینینێـک؟ بە بینینــی ئــەم شــوێنە هــەر زوو ﺯﻧﺠﯿﺮەﯼ ﺧەﯾﺎڵﯽ ﺑﯚ ﺭﺍﺑﺮﺩﻭﻭ ﮔەﺭﺍﯾﻪﻭە، ﻫەﻣﻮﻭ ﺭﺍﺑﺮﺩﻭﻭﯼ ﺧﯚﯼ وەک فلیمێکی سـینەمایی هاتـەوە بـە‌رچاوان. یادگاریـە‌کانی سەردەمی زارۆیی و گەنجی وەبیر هاتنەوە. لە سەرجەم وەبیر هاتنە‌وە‌کان هیچیـان وەک هاتنـە‌وە بـە‌رچاوانی وێنــەی ئــەم کیژە مە‌سیحیە‌ی قەڵاتی کاولان بە سۆ نـەبوو . گە‌ڕانــە‌وە بـۆ دواوەو وەبیرهاتنەوەی چ شۆخێک، بەو هەموو کاتە زۆرەی بە سەر روداوەكە تێپەریوە، بـەڵام نـە‌یتوانیوە بـۆ چركەیـە‌کیش لە یادی بکات. ئەو کیژە لە شۆخ و شەنگی خانزادێک بوو بۆ خۆی. تاقانەی حەوت برا، کچە شازادە، نموونەی لە هیچ ماڵە میرێک نەبوو. هەموو ئەو رۆژانەی وە بیرهاتنەوە، چۆن چۆنی هـەموو بە‌یانییـە‌ک بـەر لە هــە‌ڵاتنی خــۆر، بە مەبەســتی لە
دوورەوە بینینی سارا، دەچـووە نـاو باغچەکـە‌ی نزیـک مـاڵی ساراخان، خــۆی لــە پشــتی تانۆکە‌کــە‌وە دە‌شــاردە‌وە، بــەو هیوایەی دەڵیڤەیەکی بۆ برەخسێ، بەڵکو لە نزیکەوە بیدوێنێ،
یــان بیبینـــێ. چــاودێری ســـەری کۆڵانە‌کـــە‌ی دەکــرد بە
شێوەیەک خۆی لەگەڵ قیسپ و شواڕکەکاندا جووت دەکـرد،
هرگیز نە‌یدە‌هێشت هـیچ کەسـێک بە نە‌ێن‌ـی ئـەو کـارەی بزانێ .
بێ ئاگا، بە بێ ویستی خۆی دەنگی بەرز کردەوە. بە خــەیاڵ گەرایــەوە ئــەو ســەردەمان و ســارای هاتــەوە پــێش چــاوان گۆزەیەکی لە سەر شانەو تاوس ئاسـا، بە لەنجــە و لار بــەرەو کانی دەچێت .
مەتران سارای لە دڵەوە خۆشدەویست، هـەردەم بیـری لـە‌وە دەکردەوە، ئەو ڕۆژ ببینێ لەگەڵ سارا بە یەکەوەو لە باوەشـی یەکتر لە ژێر بنمیچی کوخێکـدا دەســت لــە مڵانێـی یــەکتر بکــەنو تێـر تێـر یە‌کــدی ڕاموســن و بە ئــارەزوی خۆیــان حــە‌زە‌کانیان دابمرکێننــە‌وە، چــارە‌نووس وەک دوو هاوســە‌ر کۆیان بکاتەوە. بەڵام چاک دەیزانـی ئـەوەی ئـەو ئـاواتی بـۆ دەخــوازێ، جگــە لە خــە‌وبینێكی كــورت مــە‌وداو مایــە‌پووچ،
هيچيتر نييە .
لــەو ســاتەدا جگــە لە ســارا هــیچ شــتێكیتری بە خە‌یاڵــدا نەدەهات، لە پڕ دەنگێک لە ڕووچوون بە ناو خــەوێکی قــووڵ بێداری کردەوە. ئەو دەنگە، دەنگی زەنگی دێرە نەبوو، سەدای لاوکێک بوو ئـە‌وی لـە شـوێنی خـۆی راچلە‌کانـد. لاوکێـک هرگیز لە پێشوتر گوێی لێنە‌بووبوو .
دەهێ،هێ،هێ،هێنەما،نەما،نەما،نەما، نــەما نــەما، خێلیــدۆ مدوری مە لەزگرێ، یۆ،یۆ، ئاختنە‌ما، بـەرێ مــە لــەزگری ب دارە….
نەما خێلیدۆ سوبەیە، ل من نایێ دەنگێ بایێ، بەژنا خێلیـدی ڕەزگۆ کەکێ بەردە کاکێ نوری سوارێ نــەبوو،
رەش روحانەكەتا ب تایێ، بـلا كـولا حەلـە‌بێ بكـە‌وێت مـاڵا
ل ســە‌رێ مە‌یــدانێ جۆتــە‌كە
دەمانچان دابوو ل بەژنێ خێلیدی ڕەزگۆ کەکێ کەکێ نـوری سوارێ بەڵێ حەیفێ من کوشتنێ ڕەزگـبۆ نینــە،
بەڵێ حەیفێ من دێ چەفتەکانی خێلیدی دانــە دەســتێ وان دەلالان برنە شارێ ئەرزە ڕۆمێ بەلێ من زانی، بـرا بزانەدانـە سەدو بیست کاورێ دەم بەخـاڵێ، نـهەما نـهەما خێلیـدۆ مدورێ مە لەزگرێ. نەما بـەرێ مــە لــەزگری ب دارێ دری، وەسیێ خێلیدی ڕەزگۆ ل سەرێ مەیدانێ دەنڕێ بـلا کـوڵی حەلەبێ بكـە‌وێت ل مــالا عــەلی خــان، خــانێ حەیــدەران ل سەرێ مەیدانێ چوتـە‌كە دەبامـان دابـوو ل بــە‌ژنێ خێلیــدێ ڕەزگۆكەكێ نــوری ســوارێ دەلــۆ نیگــارێ، بەلێحــە‌یفێ مــن کوشتنی واغایێ گـران نینــە، حە‌یفـیێ مــن دێ جە‌فتــە‌کانی خێلیــدۆ رەزگــۆ دانــە دەســت وان دەلالان، برنــە شــارێ ئەرۆمێ دان ب سەدوبیست كاوڕی جەو نەبڕین، نەما نەما نەما خێلیدۆ مدورێ مە لەزگرێ---چان نییە،
تا بە تەواوی سەدای دەنگەكە نە‌برا، ئـەو لـە شـوێنی خــۆی نەجووڵا. هەموو بیرکردنەوە خەیاڵی کەوتە سەر ئەو لاوکــە،
سەری لێ ئاڵۆز بووبوو. بەر لەوەی ئـاوایی جێبێلـیێ، هـەرگیز دەنگێکــی وای بــەرگوێ نەکــەوتبوو، بە تایبــەتی بە لایــەوە سەدای لاوكەكە لە ناو چـوار دیـواری دێـرە بــەرز دەبـووەوە.
دەنگ نە دەنگی شەماشە خۆشناو بوو نە دەنگی دێوانە ئێلیـا،
ئەو نەیدەزانی لە ناو ئاوایی چی دەگوزەرێ. ئاگادار نــەبوو کە لە‌شــکری عــروس هــاتووە تــا شــاری ڕوانــدزێ و ڕوســە‌کان سەرتاپای ئەو دەڤەرەیان داگیرکردووە .
بەر لەوەی ئاوایی بە جێبێڵێ هەرگیز بە سەدای دەنگێکـی وا ئاشنا نەبووبوو. دوای ئەوەی گەرایەوە ناو ئاوایی، ئینجا زانـی،
کە ئەو لاوکەی ئەو بیستی دەنگەکە دەنگـی کـاوێس ئاغایـە،
لەگەڵ نەورۆزە فەندی ڕواندزی ئاوارەی گوندەکەی ئەو بوون.
کاوێس ئاغا کراوە بە بەرپرسی کۆگای دانەوێڵە. دێرەی گونـد کــراوە بە کۆگــا. بە بیســتنی ئـــەم لاوکە ســـەرجەم برینـــە کۆنەکانی کوڵانەوە. مەتڕان ئەو ڕۆژانـە‌ی وەبیـر هاتنـە‌وە، کە لە گەڵ سـارا ڕۆژانــە گــەر لە دوورە‌وە‌ش بێـت، بە جووڵــە‌ی چـاوو جەســتە بــەڵێنی خۆشەویســتییان بــۆ یــەکتر دووپـات دەکردەوە.
بە خەیاڵ گەرایەوە ئەو ڕۆژەی هەواڵی ون بوون و ڕۆیشتن و دیار نەمانی خانەوادەی سارای بیست. بە یەکجاری ونبوونیان لە ئاوایی و هەرگیز نە‌گە‌رانە‌وە‌یان، برینێکـی قـووڵی لە سـەر دڵی مەتڕان دروستکرد، تا لەژیان ماوە سارێژبوونی بۆ نابێـت.
لە دوای ئەم رِوداوە مەتران لە رِووی دەروونییەوە بە تـەواوی تێکچوو بـوو، نەیـدەتوانی بـوۆ سـاتێکیش سـارا لـە بیرخــۆی باتەوە. هەمیشە وێنەی ئەوی لــە بــەر چــاوان ون نــەدەبوو.
وەبیری هاتەوە ئەو شەوەی لەگەڵ خۆشەویستەکەی لە پشت تانۆکەی بـە‌رماڵیان بـە شــێوەیەک خزابوونــە نــاو باوەشــی یەکتر، زۆر ئاستەم بوو لە یەکدی جیـا بکرێنــەوە. لــە پـر بە بیستنی هاتو هاوار و دەنگە دەنگی مۆشـیّی بـرای سـارا، لە باوەشــی یــەکتر هاتنــە دەرەوە، بە بلــە‌زی لــە یــەکتر دوور کەوتنەوە. لە ترسی ئاشکرابوونیان و زانینی مۆشێ بەو سەین و بەینەی نێوانیـان، بـە پـە‌لە سـارا بەسـەر دارە بەســتەکەی تانۆکە بازیـدا و خــۆی هەڵدایـە نــاو حەوشــەی ماڵەکــەی خۆیان، لە مەتڕان دوور کەوتەوە. بە ئەســپایی و بە پـارێزەوە بەبێ ئەوەی هیچ کەســێک هەســت بــەوە بکــات، کەســارا لە دەرەوەی ماڵەکەی لە گــەڵ مــەتڕان لە ژوان بــووە، لــە ســەر پەنجــەی پێکــانی دەڕۆیــی تــا خــۆی کــرد بــە نــاو ژووری نووسـتن و خــۆی خزانــدە نــاو پێخەفەکــەی. مــە‌ترانیش بە
خێرایی لە دەوروبەری ماڵی سارا دوور کەوتـەوە، وای نـە‌کرد مۆشێ و براکانیتری سارا هەستی پێ بکەن، بە ڕاکردن سـەر بــەرەو ژوور بــووەوە. ئــەو شــە‌وە شــە‌وێک بــوو لە شــە‌وە
ساردەکانی زستان، مانگ لە پشتی هەورە ڕەشەکانەوە خــۆی حەشار دابوو، تاریکی باڵی بەســەر ئــاوایی کێشــابوو، جگــە لە خشیە‌ی هەڵوەرینی گەڵاکان، گەڕەک وەک ئاشی ئـاو لێبــڕاو وابوو، هیچ کەسێک لە دەرەوە نەبوو. دوای ڕاکە ڕاک‌و بینــە‌و بەردەیەکی زۆر بە هەر شـێوەیەک بێـت لـە شــوێنەکە دوور کەوتەوە، بە کۆلانە تەنگ و تاریکەکەی ماڵـە جووەکـان رەت بــوو، خــۆی گەیانــدەوە دێـرە و بــە پــە خــۆیکرد بــە نــاو ژوورەکــەی. شــپرزەیی پێـوە دیــار بــوو، شــلەژابوو، ســەری لێشێوابوو. لە جیاتی ئەوەی بەرەو شوێنی حەوانــەوەی خــۆی بچێت، خـۆی کـرد بە ژووری قەشـەی دێـرەکەدا. بە بیــری هاتەوە ئەو شەوە قەشە لەوێ نییە، چەند ڕۆژێک بوو لەگـەڵ ڕیـش ســپیانی ئـاوایی چووبـوون بــۆ گونــدی هەرمۆتــە، تـا بەشداری بکەن لەڕێوڕەسمی ئـاڵوگۆڕکردنی قەشـەی دێـرەی ه‌رمۆتە. لەكاتی ئەو هەموو سـە‌ینوبە‌ینە، پە‌رینــە‌وە‌و پـازدان بەسەر دارەبەستان، كەوتنە نـاو جۆگــەلەئاوەكان هــەر لــەبنی پێکانیەوە تا تەوقی سەری هەمووی قـوڕاوی ببـوون. سـەری لێتێكچووبوو، دەشیزانی جگە لەو بەرگــەی لەبەریــەتی، هــیچ بەرگێكیتری نییـە. لـەناو دێـرەدا دەسـوورایەوە هـەوڵی دەدا بەهەر جۆرێک بێت مشوری پەیـداکردنو دۆزینــەوەی کۆنــە بەرگێكێتر بخوا، لەوە دەترسا كەسێک ئەوی بینیبێ، بە هۆی بەرگەکەیــەوە بناســرێتەوە. هــەوڵی دەدا بەزوتـــرین کــات بەرگێک بدۆزێتەوە، تا خۆی بگۆڕێ، گــەر بەدواشــی داهــاتن،
بە هۆی ئەم بــەرگ گۆرینــەوە نەیناســنەوە. گــەر ئەویشــیان بینــی، خــۆی بکــات بە خــە‌وتوو، گومــان لــە ســەر خــۆی برەوێنێتەوە. بەڵام بەو شەوە نە بـە‌رگێكی شەماشـە نە هـیچ بەرگێكی مام قەشەی نەدۆزیەوە، بە ناو ژوورەكەدا گەرا هـیچ بــە‌رگێکی وای لێنــە‌بوو، تــەنیا تــاکە بــە‌رێگێک، کە لــەناو ژوورەکــەی مــام قەشــە، کە بەدیــوارەکە لە تەنیشــت تــابلۆی مریەمی پاک هەڵواسرابوو بەرگی مە‌ترانێک بـوو، کە دەمێـک بوو لەم شــوێنە بــوو زۆر كــۆن بووبــوو . بە بینینــی بەرگــەکە ئاهێكی هاتەوە بەر، وەک ئـەوە وابـوو هـە‌نگوینی لە کە‌ڵێنـە
داران دۆزیبێتەوە. ئەم بەرگەش بەرگی مـە‌تڕانێک بـوو، لـەو بەرگە زیاتر چیتری بەدی نەکرد. خێرا جلەکانی لە بەر خۆی داکەندن، بەرگەکەی مەترانی کردە بـە‌رخۆی. لە دەرەوە بـوو بە هەرایەک سەگ خـاوەنی خـنۆی نەدەناسـیەوە. نەیـدەزانی ئەوە چییە لە دەرەوەی دێرە رِوو دەدات، هەر ئەوەنـدە حـاڵی دەبوو، چەندین کەس بە یەکەوە هاواریان دەکرد دز بوو، دزە،
دز، چووە ناو حەرەمی دێرە. بە بیستنی چــووە نــاو دێـرە بە تەواوی بێ هیوا بوو . لە ترسی ئاشکرابوونی هەموو جەسـتەی شەڵاڵی ئارەقە بووبوو، وەک بی ناو ئـاوێ دەلـەرزی. لـە بـەر خۆیەوە دەیگوت:
خوایە فریام بکەوە، ئەوە چ ڕۆژێکی ڕەشە دووچاری بـووم؟ بە ملی شکاوم بە دەستی خــۆم، خــۆم دووچــاری ئــەو کێشــە‌یە کرد، وای لەم ژوانە، چ گۆبە‌ندێکە توشم هات. مریەمی پـاک بە هانام وەرە، جگە لەتۆ کەسێکیتر شک نابەم. بە تایبەتی بۆ کەسێکی وەک من بێ مـاڵو حـاڵ بـیێ دایـک‌و بـاوک، بـیێ پشتو پەنا، گەر بزانرێ ئەو كەسە من بووم لەڭــەڵ سـارا لە ژوان بــووم، ئــابڕووی ســەد ســاڵە‌م دەچێــت. خــۆ ناشــکرێ تاوانێک بە سەر خۆم بسەپێنم، بڵێم بۆ دزیکردن نـەچووم، لە ژوانێ بووم. ئـەو کاتـە عـوزرم لە قـە‌بیحاتان خراپتـر دەبـێ،
کێشــاراش دروســتدەکەم بــەم کارەشــم ئەگــەر ڕووبەڕووی کوشتنیش نەبمەوە، گەر لە ئاوایش دەرم نەکــەن،
شوێنی مانەوەم لە دەست دەدەم، یان دەکەومە دەســتی ئــەو جەندرمە خوا نەناسـانە، دەمخەنــە زینــدانێ، لەگــەڵ لێـدانێ کەولم دەکـەن، پێسـتم دەبەنـە دەباغخـانێ. گـەر نەکەومـە
زیندانیش، لە ناو دێرە دەرم دەكەن، قوڕم بەسەر دەبێ · بـێ ماڵ و حاڵ دەمێنمەوە دەکەومە ناو کوچە و کۆڵانان .
ﺯﯙﺭ ﺩەﺗﺮﺳﺎﻡ ﺑێﻧﻪ ﻧﺎﻭ ﺩێﺭە، ﻣﻦ ﺑﻪﻡ ﺷێﻮەﯾﻪ ﺑﺒﯿـﻨﻦ. ﺑﺮﯾﺎﺭﻣــﺪﺍ بەر لەوەی کار لە کار بترازێ، خــەمێک لە خــۆم بخــۆم و بە هر جۆرێـک بێـت لــەو شــوێنە دوور بكە‌ومــە‌وە. بە تــرس‌و لەرزەوە لە كونى دەڵاقەكە نزیک بوومــەوە، بە ئەســپایی ئــەو کەڵ و پەلە بێ کەڵکانـە‌م وەلا نـان کە لـە کــونی دەلاقەکــە
ئاخنرابوون. لەکونی دەڵاقـە‌کە هاتمـە درەوە، بـۆ لای پشــتی دێرە چووم· زۆریش دەترسام لەم خۆ حەشاردان و رِاکە رِاک و بەرگ گۆرینەم و هاتنە دەرەوەم لە دێرە، سەرکەوتوو نەبم، ریسەکەم لێببێتـە‌وە بە خـوری. لـە سـەر پەنجـەی پێکـانم دەرۆیشــتم، وردە وردە خــۆم لە شــورەکەی پشــتەوەی دێـرە نزیک کردەوە، بە هـەر شـێوەیەک بێـت بـە سـەر دیـوارەکە کەرچەندە زۆر بەرزیش بوو. بەم تاریکە شەوە بە هیچ شێوەیەک لای خــوارەوەی دیوارەکــەم لێـدیار نــەبوو. بــەڵام گومانم لە بەرزی شوێنەکە نـەبوو. کاتێـک هەســتم رِاگــرت،
دەنگە دەنگەکە تـەواو نزیـک بۆتـە‌وە، وا خـەریکە دێنــە نــاو حەوشەی دێرە، هیچ ڕیگایەکیترم لە بـەردەم نــەما، جگــە لە بەســەر كــەوتن و بــازدانم بــۆ دیــوی دەرەوەی دێــرە. هــەر چۆنێکی بێت، چاوەکانی خۆم نوقانـدن نـاوی خــوام لێهێنـاو هــاواری مریــەمی پیــرۆزم کــرد، لە ماوەیــەکی زۆر کورتــدا هـە‌رچی نــزا هــەبوو بە ســەر زارم داهــاتن و خــۆم هە‌ڵدایــە
خـــوارەوە. چ جــۆرە خۆهەڵــدانێک؟ وەک ئـــە‌وە وابـــوو لە پێشبڕکێی وەرزشـی بـم. لـە کـاتی خـیۆ هەڵدانمـدا بـە‌خت ئەوەندە یاوەرم بوو، هەرگیز بڕوام نەدەکرد وا بەو سەلامەتییە دەربــازم ببــێ، هــیچ شــوێنێکم ئــازاری پێنــە‌گاو نەشــکێ.
هەستمكرد ئەو شوێنەی کە کەوتمە سەری، شوێنێکی نــە‌رم بوو، هیچ ئازارێکم بەر نەکەوت، بە هـۆی بۆنە‌کـە‌وە کە بـۆنی پاشماوەی ئاژەلان بوو، بۆم ئاشکرا بوو زانیم ئەو شـوێنەی کە کەوتمە سەری، سەر گوفەکەکــەی پشــتی دێـرە بـووە. دوای ئەوەی هەستامەوە، یەکــەم کــارم، بە دەســتەکانم ئــەو ریخــە شل و شێدارە لە جەستەی خۆم دابماڵم و لە خۆم بكەمــەوە.
لـەو پاشـماوەی ئـاوی بـارانێ کە لـەناو چالێـک کۆببـووە‌وە،
جەستەی خۆم پاک کردەوە. هەستم بە ماندوویەتییەکی زۆر دەکرد دەستەکانم تەزی بوون، هەناسەم تەواو سوار بووبوو، تا دهەـات خێرایـی لێـدانی دڵــم زیـادی دەکــرد. بریارمــدا بە زووتـــرین کــات ئــەو شــوێنە جێبــێڵم و دوور بكە‌ومـــە‌وە،
ڕووبــە‌رە‌وخوار شــۆڕ بوومــەوە، ڕووی خــۆم دایــە گــەڕەکە
موسـلّمان نشــینە‌کە‌ی خــەجو لاس. بە نــاو کۆلانــە تەنگــە
بــەرەکانی گەڕەکــەکە بە خێرایــی ڕێــم کـــرد، بە وریــایی دەرۆیشــتم زۆر دەترســام کەســێک لــەو گــەڕەکە بمبینــێ و گومانی شتی خراپم لێبکات. هێشــتا نەمــدەزانی چارەنووسـم بـە چــی دەگــات، ئینجــا دووچــاری کێشــە‌یە‌کیتر ببمــە‌وە،
ریسەکەم لێببێتەوە بە خوری‌و ئاشکرا ببم. ســەرم لێشــێوابوو نەمدەزانی بۆ کامە لا بــڕۆم. هــە‌رچۆنێکی بێـت هێــزم دایــە
بەرخۆم و سەر لەنوێ سەر بـە‌رەوژوور بوومـە‌وە، بە تەلانـە‌كە ه‌ڵگە‌رامە‌وە. خۆم گەیاندەوە پشتی شوورە بە‌رزە‌کە و لە بـەر تاریکی شـە‌وە‌کە چەنـد هـە‌نگاوێک پـبێش خــۆم نــەدەبینی.
کاتیک دەسـتم گەیشـت بە شـوورە‌کە، دەســتم بــە دیــواری شوورەکە گرت و بەماتـەمات بـە‌بن دیـواری دێـرە ڕۆیشــتم،
کــەمێک لە دێـرە دوور کە‌وتمــە‌وە ســەر بــەرەو خــوار شــۆرِ
بوومەوە، خۆم گەیاندەوە ناو کۆڵانە تەسک و تریسکەکانی نـاو ماڵە جووەکان، کە کەوتبووە لای خوارەوەی دێـرە. شــەوێکی ئەوەندە تاریک بوو، زۆر بە زەحمەت بەر پێی خـۆم دەبینــی.
تیشکی ڕووناکی هچ قەندیلێک لە ناو ماڵەکان بەدی نەدەکرا.
خەم دایگرتبووم ئەژنۆکانم دەلەرزین. لە بـێ هەســتی و بـێ جوولە‌یی گەڕەکە سەرم سوڕمابوو
شــە‌وە جــە‌ژنی کــە‌پرە شــینە‌ی جووە‌کانــە. کاتێـک ئــەم مەراســیمەم بیــر هاتــەوە ئینجــا هۆکــاری ئــەم چۆلیــە‌ی گەڕەکەکــەم بــۆ دەرکــەوت، کە ئێوارەکــەی بــەر لــەوەی بە گــەڕەکی کــاوڵان شــۆڕ ببمــە‌وە شــلیمۆنی هــاوڕێم بینــی، تورەگەیەکی پڕ لە میوەی هەمــە جــۆری لــە دەســتبوو پێـی گوتم :
جەژنی کەپرە شینەیە. ئەو شەوە سەرجەم ئەو ماڵە جووانەی کە لە ئاوایەکە بوون، لەگەڵ جووەکانی گوندەکانی بەرەکــە و بالیسان و ماوەران هەمووی هاتبوون بۆ ئەم ئاواییــەی ئێمــە،
لەماڵی مام روفایل کۆ ببوونـە‌وە، بـۆ ئەنجامـدانی رێوڕەسـمی ئاینی، بۆ پیرۆزکردنی جەژنی کەپرە شینە سەرقاڵ بـوون. بە هیچ شێوەیەک ئاگـادار نـە‌بوون لە دەرەوە چـی دەگـوزەرێ.
کەســێک بەدەرەوە نــەبوو، لە هــزری خۆمــدا وام بە خــەیاڵ داهات گووتم:
دیارە ئەو گــەڕەکە بە هـۆی ڕێوڕەســمەکەوە بــێ ئاگــان لــەو ه‌راو هۆریایە‌ی، کە‌لە‌ئە‌و دیوی گردەکە هەیـە. وام بە‌چـاک
زانی هــە‌رچی زووە لــەم شــوێنە‌ش دوور بكە‌ومــە‌وە. دەنگــی ترپــە‌ی دڵــم لەگــەڵ دەنگــی تــە‌ڕاتیلی ئیســرائیلی مــالمی جووەکان تێکەڵ بەیەک ببوون · ئـۆقرەم لێبڕابـوو، بەتـە‌واوی تەنگــە‌تاو بووبــووم، بەناچــاری ئــەو ڕێگایــە‌م گرتـــە بــەر،
کەیگەیاندم بەرێگا سەرەکیەکەی ناو ئاوایی. هەر زوو خــۆم لەبەردەم كۆشكى قەشە دیتەوە، لەوێوەش پەڕیمەوە ئەوبەری رێگاکە، بەتەنیشت داڵانەکەی کـورە ئاسـنگەریەکەی حەمــەد عەلی ئاسنگەر سە‌رکــە‌وتم، بە تێپــە‌ر بــوونم بەلای کورەکــە،
هێشتا گەرمی پاشماوەی ئاگرەکــەی نــاو کــورەو خۆلــەمێشو پولوەکان، گەرمی ڕۆژی ڕابووردوویـان هـەر مـابوو، بە نزیـک بوونەوەم لەم شوێنە تینی گەرمی كورەم بۆ هات، بـەو تینـی گەرمییە هەســتم بە ئاســوودەیی كــرد. ویســتم لــەو شــوێنە کەمێک خۆم بگرخێنم، بە گــەرمی کورەکــە، کــەمێک خــۆم گەرم بكەمـە‌وە، هـەر هــیچ نــەبێ بەرگــە تــە‌ربووەکە وشــک
بكەمەوە. هەر خۆم بە خۆم گوت:
گەوجە ئەوە خــەریکی چیـت؟ بە نیــازی ڕیســەکە لە خــۆت بكەیەوە بە خوری، كەی كاتی خــۆ گــەرم كردنەوەیــە. خــۆم نەگرخاند، زوو لەو شوێنە دوور كەوتمەوە. خۆم گەیاندەوە ناو ئەو مالانەی کە کەوتبوونە دامێنی گۆڕستانی مەسیحییەکان.
لەو هەموو رِاكردنەدا تەواو بێزارو ماندوو بووبووم، هێزم لەبـەر بڕابــوو، چیتــر هێــزی ڕاکــردنم نــەمابوو، هەناســە بــڕکێم پێکەوتبوو. بەتایبەت ئەو پێڵوە لەچـەرمی گـا دروسـتکراوە، ئەوەنــدەیتر بە هــۆی تــە‌ڕبوونیو ئــەو هــەموو قــوڕەی پێـی نووسابوو مانـدووی کردبـووم. لـەو کاتـە‌ی بەدوای شـوێنێک دەگەڕام نەختێک ماندوویەتیم بحەسێنمەوەو هەم خۆمی تێدا بشارمەوە. بۆ خۆ دەربازکردن، لەو گێژاوەی کەتێی کــەوتووم،
بۆ خۆ شاردنەوەم، باشترین شوێن، کە دەستنیشانم کرد، بـن داڵانەکەی ماڵی دێوانە یەڵـدا بـوو. بەلای منــەوە لە بـارترین شوێن بوو. چونكە هەڵكەوتەی ئەو ماڵە لاپەرِ بوو، لە هـەمان کاتیشدا ئەو کەسێکی ڕەبەنو دێوانە بوو، نە ژنـی هــەبوو نــە منداڵ، لەڕووی دەڕوونیشەوە كەسێكی نەخۆش بوو، بە تـەنیا لــەو شــوێنە دە‌ژیـا. هــیچ کەســێک شــکی بــۆ ئــەو شــوێنە
نەدەچوو. بە گەیشتنم بە بن داڵانەکە، دوای ئەوەی هەســتی خۆم ڕاگرت، دڵنیا بووم دێوانە خەوتووە. بە بێ چرپە چوومــە ناو داڵانەکــە. ژێـر هــە‌یوانی مــاڵی دێوانــە بە ڕۆژی ڕوونــاک تاریک بوو، دەبێ بە شەو چۆن بووبێت؟ ئەوەندە شتی کۆنەی تێدابوو، گەر شوێنێكی وا جـە‌نجاڵو پـبڕ لە كەلووپـە‌ل بوایـە،
خەڵكی ئاوایی ئەو شوێنەیان وا وەسف دەکرد، دەیانگوت:
دەڵێی ماڵی دێوانە یەڵدایە سەری مارو مێروی تێدایـە. خـێم لەو شوێنە دیتەوە هەستم بە ئارامی کرد. بە هێواشی چوومە پشتی گیشە دارەکان خۆم شاردەوە، هەناسەم لە خۆم بریبوو.
بەڵام تا دەهات دەنگە دەنگەکە زیاتر دەبوو. مــن لــەو بڕوایــە
دانەبووم ئەم هــە‌ویرە ئــاوی زۆری بــوێ، کێشــمە کێشــمەکە دێیێی لێدەکەن. منیش دەلیڤەی ئەوەم بۆ دەرەخسـێ ســەر بــەرەو ژوور ببمەوە، بۆ لای دێرە بزڤرمــە‌وە. لــەم ئاســتە‌نگە رزگــارم بێـــت، بە زووتـــرین کـــات خـــۆم حەوانەوەكــەم. چەنــد كــۆلكە دارێكــى كَــەورە بخەمــە نــاو ئاگردانەکەو هەر هیچ نەبێ کەمێک جەستەی سرِبووم گــەرم بكەمــەوە. بەبلــەزی ئــەو بەرگــەی كە كردومەتــە بــەر خــۆم دایکەنم .
ه‌یە‌وو هەیەوو، ئـاش لە‌خــە‌یالێک‌و ئاشــە‌وان لە‌خــە‌یالێکیتر.
منی بێ ئاگـا لـە زۆر شـت، وام دەزانـی ئـەو بـەزم و هـە‌راو هۆریایە هەر هەمووی بۆ منە، منێکی بێ ئاگـا بـەو ســە‌ین و بەینــە، نەمــدەزانی ماڵبــاتی ســارا بەدوای کــورِی میرەســەن هاتوون و لەو دەگەرێن، کە ماوەیەک بوو بە دڵ ئاشقی سـارا بوو هەمیشە بە دوایەوە بوو بـەو نیـازەی دڵـی نــە‌رم بێـت،
گێچێکـــردووە. لە نــە‌زانین و نەشــارەزایی و کـــە‌م ئەزموونیم، خەریک بوو هەموو شتێک لە سەر خۆم بکــەم بە ماڵ. نەمدەزانی ئەو شەوەی، کەمــن و ســارا لە ژوان بــووین،
کــوڕی میرەســەنیش بە دوای بــای حەزەکانیــەوە کــەوتووەو ویستویەتی بە هەر شــێوەیەک بێـت، خــۆی لە ســارا نزیـک بکاتەوە، هەر هیچ نـەبێت یـەک دوو قســەی لەگــەڵ بکــات،
بەلكو دڵی نەرم بێو ڕازی بكـات. هاتۆتـە گـەڕەكی قـەڵات،
چاودێری هاتنە دەرەوەی سـارای کـردووە. لە دەوری ماڵیـان ســوراوەتەوە. براکــانی ســارا بە بــەردەوامی لەچــاودێریکردنی کوڕی میــر بـوون، کاتێـک ســارا بە بیــانوی ســە‌رئاوکردن لە
ماڵەکەی هاتۆتە دەرەوە بۆ لای من هاتووە، ئەو ژوانەی من و سارا زۆری خایاندووە، بە هۆی دواکەوتنی سـارا لە ســەر ئــاو براکانی لەوە دەترسن دووچاری کێشـەیەک بـووبێ، بەدوایـدا هاتبوون، بێ ئەوەی من و سارا لەناو باغەکەی پشــتی ماڵیـان بینن، کـوری میـر، کە دە‌زانـێ براکـانی سـارا لە دە‌رە‌وە‌ن‌و بەدوای کەسێک دەگەرێن، وا تێگەیی هەستیان بە بوونی ئەو کردووە لە دەوری ماڵەکەیان، بە پەلە رِایکردبوو، لە شــوێنەکە دوور كەوتبووەوە. لەو تاریكە شەوە موشێ تارماییەكی بـەدی کرد، کە بە‌راکردن لە دە‌وروب‌ه‌ری مالە‌ک‌ـە‌یان دوور کەوتـەوە،
گومانی بۆ ئەوە چوو، کە ئەو تارماییە جگە لەکوڕی میرەسەن کەســێکیتر نییــە، کاتێــک موشــێ کــوڕی میــر دەبینــێ،
هە‌سـتدە‌کات چـاودێری دەکـەن، را دەکـات، راویـان نـابوو.
ئەوەنـدە تەنگــە تاویـان کردبــوو، لە جیــاتی بــەرەو گــەڕەکی میرەسەنی ئێزیدی نشــین شـۆرِ بێتــەوە، ســەری لێشــێوابوو،
ئەویش بە هەمان ئەو شوێنە ڕایکردبوو، کە من بۆی هـاتووم. خۆی کردبوو بە گەڕەکی کانی خمانی جووەکان. لە هەمووی سەیرتر ئەوەی، کە منی زیاتر تەنگەتاوو هەراسان کردبوو، ئەو تارماییە بوو، کە بەدوای مندا رایدەکرد. هەرچی توانام هەبوو خســتمە کــار، بە خێرایــە‌کی زۆر ڕامکــرد، ئەوەنــدە مانــدوو بووبووم خەریک بوو دڵم بوەســتێ، تــاو نــا تــاوێ ئــاوڕێکم لە دوای خــۆم دەدایــە‌وە ئــەو تارماییــە وەک ســێبەر لــێم جیــا نەدەبووەوە. زیاتر هێزم دایە خۆمو خێراتر رِامکـرد، تـا تـەواو لێی دوورکەوتمەوە. لەو ڕاکردنـە مـن لـەو بـاو خۆشــتربووم،
ه‌رزە‌یە‌کی تازە پێگە‌یشتووو باریکە‌ڵـە بـووم، وەک بـە‌رزە‌کی
بانــان بــۆی دەرچــووم. بــەڵام کــورە میــر پێچەوانــەی مــن کەسێکی گۆشتن بوو لەم ڕاکە ڕاکەیە نەگەیشت بە منە زۆر لەپێش ئەودا گەیشتمەوە بەو شــوێنە، كە بەنیــاز بــووم بــۆی بچم․ خۆم لە بەرچاوان ون کرد. مـن وام دەزانــی ئـەوەی بە
دوای منەوە دێت، هەنگاو، هەنگاو بە دوای منە‌وە‌یە، مۆشــێی برای سارایە. هەرگیز بیـرم بـۆ کـوڕی میـر نـەدەچوو. هـەر ئەمەش بووبووە هۆکاری تێکچوونی ژوانەکەمان. نازانم بۆ سارا هرگیز ئەوەی لای من باس نەکردبوو، پـێم بڵـێ ماوە‌یـە‌کە
کوڕی میر گێچەڵی پێـدەکاتو ڕێـی پێـدەگرێ، دێتـە ســەر ڕێگای، داوای پەیوەنـدی خۆشەویســتی لێـدەکات . لەوانەشــە سارا نەیویستبێ من ئەوە بزانم، نەبادا بە هۆی ســەرگەرمی و سەرەڕۆیی، خۆم دووچاری گۆبەندێک بکەم .
ئەم هەویرە ئاوێکی زۆری ویست، بەشی زۆری خەڵکی ئاوایی بەو شەوە درەنگە بەدوای هاواری مـاڵی سـارا هـاتبوون، بـێ ئەوەی بزانن چ باسـە، هەرکەسـە‌و لـە رِاســتەخۆ شــە‌کرێکی دەشکاند. بەشێک لەو خــەڵکە بــێ ئــەوەی بــزانن لە نــاو ئـاوایی چـی ڕوویـداوە، بە دوای دەنگـە دەنگـە‌کە هـاتبوون.
بەشێكیشیان هەرزوو هۆكاری ئەو بـە‌زم‌و ڕەزمـە‌یان زانیبـوو،
بەڵام هیچ شتێکیان لە سەر ناسنامەی کابرای ئاشقی بــە نــاو دزو شوێنەکەی نەدەزانی، تا بـە‌یانی هــەر بە دەرەوە مانـەوە.
ئەوان چەندە دوادەکەوتن رِیسەکەی مــن زیـاتر دەبـووەوە بە خوری، لەوە دەترسام ڕووناکی دابێ من بەم شێوەیە ببین‌و لە داڵانەکە بمدۆزنــەوە. بەشــێکی زۆری کــون و کەلەبەرەکــانی ئاواییان پشـکنی، بـەڵام هـیچ سـۆراغێکی کابرایـان نـە‌زانی.
منیش تەواو خۆم کردبوو بە ماری سربوو، بە هیچ شــێوەیەک نەدەجووڵام، هەناسەم لە خۆم بڕیبوو، لە ترسی ئاشکرا بـوونم هیچ جووڵە‌یە‌کم نەدەکرد. لە پر گوێبیســتی دەنگێـک بـووم هر زوو خاوەنی دە‌نگە‌کە‌م ناسیەوە زانـیم دەنگـی شەماشـە
شمعونە بە دەنگێكی بەرز دەیگوت:
خزمانی ئاوایی سوپاسی هەمووتان دەکەین، ئەوەی لە تواناتان دابوو بەو شەوە ساردو سرە کردتـان، هــیچ کەســێک درێغــی نەکرد، لەوەی کە ماندووبوون، کاتی ئەوەیە هەر کەسەو بەرەو ماڵی خۆی بچێتەوە، یان بگەرێتەوە سەر کاری خــۆی. دیـارە ئەو کابرا دزە کەسێکی شارەزا بووە، گەر شارەزا نەبووبێ بــەو ئاواییە چۆن توانی وا بە سانایی خۆی لـە‌بن چنگمـان ڕزگـار بکاتو وەک بەرزەکی بانـان بـۆی دەربچـێ. شـوێن نـەما بە دوای نەگەرێین، نازانین ئاسمان هەڵیکێشا، یان زەوی قـووتی دا، خۆی ونکرد. بەو چەند قســەیەی شەماشــە خــەریک بــوو شـوێنەکە وردە چـۆڵ دەکــرا، بەشــی زۆریــان بڵاوەیـان لێكرد. ئەگەر بڵاوەیان نەكردبا، ئاستەنگی بەردەم دەربازبوونی من زەحمەتر دەبوو .
کاتێک ئـەوان پە‌رتـە‌یان لێکـرد، ئیتـر ئە‌گـە‌رە‌کانی بـەردەم ئاشکرا نەبوونی من و بینیـنم لە لایـەن ئـەو کەسـانەوە بـەو دەبەركردنەی بەرگی مەتڕان كەمتر بوونەوە، هەرچەنــدە ئــەو شــوێنەی مــن خــۆم لێحەشــار دابــوو جێگایــە‌كی لە بــارو سەلامەت بوو، بێ کێشە بوو، لــەو بڕوایــە دانــەبووم کەســێک شی بۆ ئەو شوێنە بچێـت، خــۆم لێشــاردبێتەوە. چــاوەڕوانی ئەوەم دەکرد تا شوێنەکە بە تەواوی چۆڵ بێـت، منــیش لــەو پەناگەیــە بێمــە دەرێ نــەجاتم ببــێ. بــەڵام بە پێچەوانــەی پێشبینیەکەی من. هەندێک کەسی بێ شۆل ئامـادە نــەبوون وا بە سانایی بـرٍۆن هـەر مابوونـە‌وە‌و نە‌دە‌رٍۆیشــتن، حــە‌زیان دەکرد، تا دوا خاڵی کۆتایی فیلمەکە هەر بمێننەوە، بزانن ئەو فیلمـــە بە کـــوێ دە‌گـــا. دیتنـــە‌وە‌ی م
گۆبەندێكیتری بە دواوەوە بێچەوانـەی ئــەوەی، كە مــن بیرم لێکردبووە، هەرگیز باوەڕم نەدەکرد ئـەوە رِووبـدات کە ڕوویدا، کاتیک گەنجێک نازانم چۆن و بۆ چ مەبەستێک هاتە بن داڵانەکە و پشتی گیشە دارەکە، گەر سەر چیغ نــەچووبم لەوانەیە تەنگە تاو بووبێ، بـۆ مەبەســتی خــۆ بــە تاڵکردنــەوە هاتبێتە ئەم جێیە. ئەو نە‌علە‌تیە هە‌رکە‌منی بینی، بە بینینی من هەتڕەشی چوو، ویستی بگەڕێتەوە دواوە، بەڵام وا دیاربوو زۆر ترسابوو. بە دەنگێكی گـەورە قیژانـدی، پـرٍ بە گــەرووی هــاواری مریــەمی پیــرۆزی کــرد، لــە کــاتی گە‌ڕانــە‌وە‌دا،
سەرسمكێكی داو بە سەر پشــتدا كــەوت. بــەو قیژەیــە، ئــەو چەند کەسەی مابوونەوە هەر هەموویان ڕوویان بۆ لای ئێمـە وەرگێڕا، بە ڕاکردن بۆ ئەو شوێنە هاتن، کە کابرای لێبەسـەر پشتداکەوتبوو. هەرزوو گەیشتن بە بن داڵانەکە، دوای ئەوەی لە کابرا نزیک بوونەوە هەڵیان ساندە‌وە، هۆکـاری قیژە‌کـە‌یان لێپرسی، لە ترسان زمـانی شـکابوو دەمـی تە‌تە‌ڵـە‌ی دەکـرد،
توانای قسە‌کردنی نەبوو، بە سەر ئاماژە‌یـە‌کی بــۆ شــوێنە‌کە‌ی من کرد. کەسێک بەقەندیلە داگیرساوەکەی دەستی بــۆ ئــەو شوێنە هات، کە خۆم تێدا حە‌شـار دابـوو، بە هـنۆی رِوونـاکی قەندیلەکــە، منیــان لـــەم شـــوێنە بینـــی، کە خـــۆم تێیــدا شاردبووەوە. ئیتر دەلیڤەی زیاترم بۆ نەمایەوە ناچـار بـووم بە هر شێوەیەک بێت لەم جێگایە بێمە دەرەوە. لە ناو داڵانەکە لە پشتی گیشەدارە بەسـەر یــە‌ک کە‌ڵە‌کــە‌بووە‌کان، بە شــە‌لە شە‌لی هاتمە دەرەوە، بە تەواوی خۆم گۆت کردبـوو، هـەرگیز بیرم بۆ ئەوە نەدەچوو، یان پێشبینی ئـە‌وەم نــە‌كردبـوو، لــەم تاریکە شەوە کەسێک رِوو لەم شوێنە بکـات بمدۆزنـە‌وە. وام لێكدایەوە گەر بەم شێوەیە بمبیـنن بـە‌زەییان پێمدادێتـە‌وە .
î l دوای هاتنە دەرەوەم کاتێک منیان بەم شێوەیەو لە ه‌بە‌مووی سـە‌یرتر بە بــە‌رگی مــەتران بینــی، بە‌شــێکیان لــێم هاتنــە
پێشەنیاز بەنیاز بوون ئـازارم بـدەن. هەندێكیشـیان هـەر زوو منیان ناسییەوە بەو حاڵـەی مــن تێیکــە‌وتوبووم پێدەکــە‌نین.
یەکێکیش هەر لە خۆرا وەک ئەوەی باوک کوشتەی ئەو بـم،
بە دەنگێكی ناشاز هاتە دەنگو گوتی:
خزمینە بۆچی ڕاوەستاون؟ چاوەڕوانی چی دەکەن، پەلبەستی بكەن ئەوە دزەكە خۆیەتی .
کاتیک لیّم هاتە پێشەوە تەواو لـیێم نزیـک بـووەوە. بە هـیۆی تیشکی رِووناکی قەندیلەکە رِووخساریم بینی و ناسیمەوە، کە ئەوە ئەبراهامە، کاتێک منی بینیوە هەرزوو زانیویەتی منم، بە دەرفەتی زانیوە دووچاری کێشەم بکات. دەمێک بوو بە دوای دەرفەتێكی وا دەگەڕا، كە كۆنە ڕقی خۆی بەسەرمدا بڕێـژێ.
مەرامەكەی هاتە دی. ئەوەی بە باشترین دەرفـە‌ت زانـی، كە منی وا بە زەلیلی بینی تۆڵەی خۆی بکاتەوە. ئـە‌براهام تـاکە
کەسێک بـوو بـەو سـە‌ین و بەینـە‌ی نێـوانی مــن و سـارای دەزانی. هەرگیز ئەوەی نەدەشاردەوە، کە ئیرەییم پێ دەبـات .
ئەویش لە دڵەوە ئاشقی سارا بووبوو، حەزی دەکرد پەیوەندی لەگەڵ دروسـتبكات. بـەڵام سـارا هـەرگیز ڕووی نـە‌دەدایێ،
کەیفی پێ نەدەهات، بەڵام ئەو نهێنیەی پاراستبوو لای کەس نەیدەدرکاند. وەنەبێ پاراستنی نهێنیەکە لە بەر چـاوی کـاڵی من بووبێ، لە بەر ئەوە نە‌یدە‌درکانـد نــە‌بادا ســارا لێـی بەرق دابچێ و بە تەواوی فەرامۆش و پشتگوێی بخــاو بـیێ هیــوای بكات. ئەو رۆژە باشترین دەلیڤە بوو بۆ ئەوەی تۆڵـەی خــۆی بكاتەوە، بەو ئاشكرا بوونـەم، بە تـاوانی دزی كردنــەوە ریســوا بکرێم، سارا منی لە پێش چاوان ڕەش بێت، ئەو بـە مـورادی خۆی بگات و هیوایەک بۆ ئەو بگەرێتەوە. مـن هەمیشـە وام مەزندە دەکرد، کە لــەو ئاواییــەدا هــیچ کەســێک وەک خــۆم نادۆزمەوە لە چارەڕەشی، بەڵام لە هەموو ژیانمدا، ئەمجارەیان خۆم بە كەسێكى بە بەخت بینیەوە، بـە‌خت یـاوەرم بـوو، بە هۆی ئەو دەنگە دەنگە زۆرەوە، دێوانە یەڵـدا، کە لەماڵەکــەی نووستبوو، ئەم هەرایەی بەردەم ماڵەکەی، ئەویان لە خــەو بە ئاگا هێنا، بە چـاوی خە‌واڵوویـە‌وە هاتـە دەرێ. لە سـەرەتاوە
نەیــدەزانی لە بــەردەم ماڵەکــەی ئــەودا چــی دەگــوزەرێ.
سەیرێکی خەڵکەکەی کرد، کە لەو هەرایە تێگەیی و زانـی چ باسە، ئەوانەی لە بەردەم ماڵی ئـە‌ون بـە دوای مــن هـاتوون،
ئینجا رووی بەلای مندا وەرگێرا، کاتیێـک منــی بـەم شــێوەیە بینی، بە بێ ئەوەی هیچ قســەیەک بکـات، بزانـێ لە بـەردەم ماڵەکەی چ ڕودەدات، من بۆچی خۆم لەو شوێنە حەشارداوە،
هاتە پێشەوە خۆی هەڵدایە ناو کێشـە‌کە‌و داکــۆکی لێکــردم. دێوانە منی باش دەناسی، دەیزانی کەسێکم بێ زیان، هەرگیز لە ناو ئاوایی کێشەم نەبووە. گەر دێرە نـە‌بێ هـیچ شــوێنێکم
نییە بۆی بچم، منی وەک چۆلەکەیەکی سەرما بردەڵەی بـەر چنگی پشـیلە‌یە‌کی برسـی بینــی، بـە‌زە‌یی پــێم هاتــەوە. بە
حەشامەتەکەی گوت:
ئـەوە چییـە بــەم بە‌یانیــە زووە بــەر دە‌رگاتــان لێگرتــووم؟ وا دەورەتان لەو بەستەزمانە داوە، بە چ حەقێک هێرش دەکەنـە سەر ماڵی من؟ ئەو کابرایە بە قسەی من هاتۆتــە ئێـرە، مــن بانگم کردووە تاکو ئەم گیشە دارانــەم بـۆ ڕێکێبخاتــەوە. خــۆ کوێر نەبوون نابینن چۆن داڵانـە‌کە خــەریکە وێـران دەبێ و کاولبووە، هەمووی بـە سـە‌ریە‌کدا کـە‌وتووە. دارو چیلکــە‌کان پەرش و بلاو بوون، شــوێنێکی زۆریــان گرتــووە شــوێنێک بە بەتاڵی نەماوەتەوە، تاکو بتـوانم لێـی بجووڵێمــەوە. ئیتــر ئــەو چەنــد قســەیەی دێوانــە بــەس بــوون بــۆ هێورکردنــەوەی خەڵکە، چەند جارێک کۆخی، کەمێک گەرووی پاککردەوە،
لەسەرخۆ هاتەگۆ، گوتی:
ئـەم ژارۆیــە‌تان بــۆ وا تەنگــە تــاو کــردووە‌و دە‌ورە‌تــان داوە؟
بەستەزمانە هاتووە هاوكاری من بكـات، لەوانــە لــێم بپرســن ئەگەر نیازێکی خراپی نەبێ ئەو بەرگە پیرۆزەی لە دێرە بـوو،
بۆ دەبەر ئەو دایـە؟ راســتە هــەمووتان چـاک دەزانــن و ئــەو بەرگەتان لە ناو دێرە بینیوە، ئـەو بەرگـە بـە‌رگی مـە‌ترانێكی نەناسراوە، بۆ پیرۆزی لە دێرە دانـدراوە، سـاڵنێکە پـارێزراوە.
ئەو لە هیچ و خۆرایی نەیکردۆتـە بـە‌رخۆی، لە ناچـاری ئـەو بەرگەی پۆشیوە. خەتای من بوو، گەر جگە لــەو بەرگــەی وا دەیبینن دەبەرم دایە، هیچ بەرگێکیترم هەبوایە بەرگی خـۆم دەدا پێی، من ئەو بەرگەم لە دێرە بۆ هێنا، تا بیکاتە بەرخۆی بۆ ئەوەی سەرمای نەبێت. چونكە ئەو بەرگـەی، كە دەبـە‌ری دابـوو، كە بـە‌هۆی خلیسـككردنە‌وە كەوتـە خــوارەوە بــۆ نــاو چاڵێک، هەموو لەشی قوڕاوی و تەڕ بووبـوو، ئـەم بەرگـە‌م لە دێرە بۆ هێنا تاکو سەرمای نەبێت. بروایان بەو قسانەی دێوانە کرد، دەیانزانی دێوانە کەسێکی سەر ڕاست و دۆغرییە، پیاوی ئەوە نییە درۆیان لەگەڵ بکات. بە هۆی ئەو چەنـد قســەیەی کردی، رِووخساری سوور هە‌ڵگە‌رِابوو، هەرگیز رِانـە‌هاتبوو درۆ بکات. ئەوجارەیان لە پێنـاوی ڕزگـارکردنی کەسـێک کە بـێ ویستی خۆی دووچاری کێشەیەک بووە، ناچار بوو درۆ بکات.
هەموو جەستەی ئارەقەی کردبوو، بەڵام باکی پێ نەبوو. ئـەو چەنــد قســەیەی دێوانــە بــەس بــوون بــۆ ئــەوەی بــەردەمی
ماڵەکەی جێبهێلنو پەرتەی لێبکەن. هەر هەموویان بڵاوەیان کرد، لەو جێیە دوور کەوتنەوە. کاتێـک دەوروبــەری خــۆم بە چۆڵی بینی، هەناسەیەکم هاتەوە بـەر، زۆر سوپاسـی دێوانـە‌م کرد، پێم گوت:
تۆ نەبای تووشی گۆبەندێکیان دەکردم، بە سەلامەتی ڕزگـارم نەدەبوو. دێوانە بە هیچ شێوەیەک وەڵامی نەدامـەوە، هـەر بە تەنیا زەردەخەنەیـەکی بـۆ کـردم، هەرچەنـدە بە هـۆی ئـەو بەرگرییەی، کە لە منی کرد هیچ ورتەیەکی لێوە نـە‌هات، بە هیچ شێوەیەک لێی نەپرسیم بۆچی هاتوومە بۆ ئـەو شـوێنە. بە چاوەکانی هێمایەکی بۆ کردم، کە ئـەو شـوێنە جێبەـێڵم،
بەر لەوەی مــن بــڕۆم ئــەو گەڕایــەوە نــاو ژوورەکــەی خــۆی،
دەرگاکەی لە سەر خۆ گارە دایەوە.
تازە هیچ چارەیـە‌کم لەبـەردەم نــە‌مابووەوە، هــەر دەبــوو بــەو بەرگەی دەبەرم دایە بە ناو ئاوایی و بە بەرچاویان بڕۆمەوە بۆ ناو دێرە، بە بەرزایەکە هەڵزنێم .
ودە وردە نـــاو ئـــاوایی ڕوونـــاک دە‌بـــووە‌وە، تـــازە هـــیچ چارەیەکیترم لە بەردەم نـەما، دەبـوو ئـەو شــوێنە جێبەــێلم،
بەرەو دێرە بزڤرمەوە. ناوی خوام لێهێنا، بەرەو دێرە گەرامەوە، بۆ گەڕانەوەش دەبا هەر بەناو گەڕەکەکە تێپەڕم. کاتێـک بــە ناو ئاوایی بە بەرچاوی خەڵکەکە تێپە‌ریم، ئـەو کەسـانەی کە لەدەرەوە بوون بە تامەزرۆییەوە تەماشایان دەکردم، منیان بەو شێوەیە بینی، هەندێكیان بەزەییان بەو حاڵەی من دەهاتـەوە،
ئـی واش هـەبوون لە ژێـر لێوانـە‌وە بزە‌یـان دە‌هـاتێ و پـێم پێدەکـــەنین، بە گاڵتـــەوە دەیــانگوت وا مـــەتران هـــات. بە ناوهێنانی مەتران فەرمـوو فـە‌رموویان لێـدە‌كردم. ئیتــر لــەو رۆژەوە لە ناو ئاوایی ناوم گۆرا سەرجەمیان بە مەتران بانگیان دەکردم. من لەگەڵ ئەم ناوە تازەیـەم راهـاتم، تەنانـەت وای لێهات ناوە راستیەکەی خۆم بە یەکجاری فەرامۆشکرد، بـووم بە مەتران. من لە رابووردوو باسم لەوە كـرد، جگـە لە دێـرە هیچ شوێنێکم نەبوو . دێرە بۆ من ببوو بە ماڵی هە‌میشە‌یم، بۆ ئەوەی خانە خوێیەکی ڕەزاگران نەبم، دەبوو ڕۆژانــە کــەمێک کاتی خۆم بۆ ئیشوکاری دێرە تەرخان بکـەم، شـان بە شـانی ئــەو کەســانەی خزمــە‌تی دێرە‌یــان دەکــرد، منـــیش قــۆڵم
لێهەڵدەماڵی زۆر لەوان زیاتر کارم دەکردو هاوکاریم دەکردن.
ئەو کارانەی کە دەمکــردن بریتــی بــوون لەگێسـک لێـدان و پاککردنەوە، بان گێـڕان، سـواندە کوتانـە‌وە، دار هێنــان و دار قەد کردن، جگە لە پاراستنی ئەو کەلو پەلانەی لـەناو دێـرە هەبوون پاسە‌وانیم لێدە‌کردن ﺯﯙﺭ ﺭێﺯﯾﺎﻥ ﻟێﺩەﮔﺮﺗﻢ ﺗﻪﻧﺎﻧﻪﺕ ﺳێ ﺟﻪﻣﻪﯼ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﻪﮐﻪﺷــﻢ ﻟﻪ
کۆڵ ببووەوە، ئەوان چ خواردنێکیان بۆ خۆیـان ئامـادە کردبـا بەشی منیان لێدەدا. لەو سەردەمیدا ئـەو كەســە‌ی جــە‌مێک
نانــە هــە‌رزن و جــۆی دە‌ســتکە‌وتبایە شــایانە دە‌ژیــا. هــیچ کێشەیەکم نەبوو لەڕووی خواردنەوە، دەتوانم بڵـێم لەزۆربــەی ئەو مالانە باشتر بووم کە لەئاوایی دەژیان. بەشی هەرە زۆری بەزگێگ تێرو بەسەد زگ برسی. بۆ من تەنیا شتێک، کەلێی بێبەش بووم، وەک جاران نەمدەتوانی بە ئارەزووی خۆم بە ناو ئاوایی بسورێمەوە هەرچیەک مەبەستم بـێ بیکــەم، تێکــەڵی کۆری شەوانەی هاو تەمەنەکانم بم. هـەروەها نـابوو بە هـیچ شێوەیەک تخـونی خواردنـە‌وە کحولییـە‌کان بکـە‌وم، چـونکە لەگـــەڵ یاســـاو رێســـای کەنیســـە یـــەکیان نەدەگرتـــەوە،
نەدەگونجان. سەرباری ئەوەی یـەکێکیتر لـەو شــتانەی دەبـا پێ بگەڕابوومایەوە نـاو دێـرە، ئـەرکێکیتریش دەبـوا لەمەڕاســیمە ئاینیەکانیش بەژدار بام، هەروەها نـاوە نـاوە وانـە‌ی ئاینیشــم دەخوێنـــد. شــە‌وان دەبوایــە زۆر زوو بخـــە‌وم، بــۆ ئــەوەی لەبەیانیان زوو بێـدار ببمــە‌وە. هــەموو رۆژێکــیش بــەر لــەو کەسانەی ئەهلی دین و نوێژکردنبوون، بەر لەوەی بێنە دێـرە بۆ نوێژکردن، بەر لە لێدانی زەنگی دێرە، لە نـاو پێخەفەکــەم دەهاتمــە دەرەوە، خــۆم ئامــادە دەکــرد، بوجگورەکــانم کــۆ دەکردنــەوە، لە پەنایــەکی لاپــەڕ دامــدەنان، حــەزم نــەدەکرد بارگرانی بم بەسەر هیچ کەسێ. کەسێکی شـە‌رمن بـووم، بە
بلــە‌زی لــە شــوێنی خە‌وتنە‌كــە‌م دوور دە‌كە‌وتمــە‌وە‌و چــۆڵم
دەکرد، دوای ئەنجامدانی ئەرکەکەم، کە نــوێژکردن بــوو. بــۆ منێک کە نووستنو خواردن و مانەوەم لەو شوێنە بـوو، نـاکرا کەم تەرخەمی بکەم لەو ئەرکە ئاینییە، دوای جێبــەجێکردنی ئەرکەکــە، لە دێــرە دەهاتمــە دەرێ. هــەروەها نەمدەویســت هرگیز رِه‌فتارو هە‌ڵســوکە‌وتە‌کانم بـبن، بە مایــە‌ی نیگــە‌رانی لای شەماشەو قەشەی دێـرە. گــەر بە هـۆی ســەرپێچییەک،
یان کـارێکی نـە‌گونجاو لـەو شـوێنە دە‌رکرابـام، دڵنیـا بـووم کەسێک نەبوو بمگرێتە خۆی، گەر ئەو شوێنەم لە دەست دابا هیچ شوێنێکیترم دەست نەدەکەوت تێیدا بســە‌کنم. وەنــەبێ بە ئارەزووی خۆم ئەو شـوێنەم هـە‌ڵبژاردبێ بـۆ ئەوەی تێیـدا بژیم، بەڵکو ئەو مانەوەیەم لەوێ، مانەوەی ناچاری بـوو، جگـە لە دێرە هیچ شوێنێکیترم شک نەدەبرد لێنی بـژیم. دێنرە بە
ماڵی خودا دادەندراو ماڵی خوداش بۆ هەموو بەندەیەک وەک یەک بوو . تـا تەمـە‌نم زیـاتر هەڵدەکشـا حـە‌زی دابینکردنـی شوێنێک، یان ماڵیکی تایبەت بە خۆم زیـاتر دەبـوو، دەمێـک بوو دەرکم بەوە کردبوو مشوری پەیداکردنی جێگایەک بخۆم.
بەڵام هەیەوو بۆم نەدەچووە سەر، وەک هەر تـاکێکی ئـاوایی ئاواتم بوو ماڵێکی گەرموگوڕو تایبەت بە خۆم هەبێ، لانەیەک لە لاپەڕگەیەکی ئاوایی بۆ خۆم چێبکە‌م. بەڵام ئـەوە بــۆ مــن
نەدەگونجا، دیارە چارەنووسی من وابوو دەبا بەم شێوەیە بـام،
کە هەبووم. نەتوانم خۆم لەو ژیانەی ئەوێ نەجات بدەم.
سێ:
من كەسـێكى بەلـە‌نگازو هـەژار بـووم، جگـە لە خــۆم هــيچ کەســێکم نــەبوو سەرپەرشــتیم بکــات. هەرزەیــەکی لانــەوازو بێكەس، هێشـتا تەمـە‌نم ئەوەنـدە بـاڵای نـە‌كردبوو، كۆسـت لە دوای کۆسـت لە بـەردەم ژیـانم قیـت دە‌بوونـە‌وە، رۆژگـار نەیهێشت بکەومە سەر پێکانی خۆم، هــەر ڕۆژەو ڕووبــەڕووی کارەساتێک دەبوومەوە. کارەسـات لە دوای کارەسـات، سـە‌رم لێشێوابوو نەمـدەزانی بە دوای کامـە کـارم ڕابکـەم، بە هـیچ کامێکیان رِانەدەگەیشــتم، هێشــتا بە تەمــەن بچــووک بــووم،
ڕاست و چەپی خۆم لێک جیا نـەدەکردەوە، نـە شـارازایم لە
پـە‌روە‌ردە‌کردنـی ڕەزو بـاغ هـە‌بوو، نــە سـە‌رودە‌رم لە کــاری ئاژەڵداری دەردەکرد، تەنانەت بە کــەڵکی شــوانی و گــاوانی و سەپانیش نەدەهاتم. منداڵێکی لەڕولاواز، بێ هێنز، برسـیەتی شەنگی لێبریبووم، بە زگێگ تێرو بە سـەد زگ برسـی. لـەو سەردەمەی ناو ئـەو هــەموو شــە‌رِوو شــۆرِو کاولکارییــە‌ی، کە لەشكرى عوسمانییەكان بە سەر ناوچەكەیان داهێنـابوو، قـات و قڕی بوو، جگە لەو وشکە ساڵی‌و بـیێ بـارانییە‌ش ســە‌ربار و بنبــار. زۆر جــاران كەســانی برســـیم دەدیــتن داوای نانیــان دەکرد، نان دەست نەدەکـەوت، زۆربـەی خەڵکــەکە لەترسـی زیندانیکردن، یـان کوشــتن بێـدەنگیان هــە‌ڵبژاردبوو، کــڵاوی خۆیان گرتبوو با نەیبات. تاکە کەسێک لە ئاوایی دەنگی لێوە دەهات و باکی بەهیچ شتێک نەبوو، تەنیا دێوانە یاقۆ بـوو. بە هــۆی ئــەو چــاو نە‌ترســانە‌یە‌وە، لەلایــەن هــەموو ئــاوایی خۆشەویست بوو، بەڵام رەفتارەکـانی شــێتانە بــوو، بە دێوانــە بانگیان دەکرد. بەڵام یاقۆ نەیدەتوانی لە ئاست ئەو ژیانـە پـرِ لە چە‌رمە‌سە‌رییە‌ی ه‌ـە‌ژارانی نیش‌ـتیمانە‌کە‌ی بێـدەنگ بـێ.
کاتێک، کە هاوگوندیان و خەڵکی دەڤەرەکەی بەم شـێوەیە و بەم برسیەتییە دەبینی، دڵی ژانی دەکرد. کابرایەکی ڕەبەن و کەم دەرامەت بوو، نەیدەتوانی هاوکاری لێقـە‌وماوەکان بکـات،
هیچ دە‌سە‌لاتێکی نەبوو، بەڵام نەیدەتوانی بێ هەڵوێست بێ و بێ دەنگی هەڵبژێرێ، کاتێک گوێبیســتی ئــەو پەنــدە بوایــە،
شێت و هار دەبوو، بە تووندترین شـــێوە بەرپـــەرچی ئـــەو کەســـانەی دەدایـــەوە، کە هـــیچ ه‌ڵوێستێکیان نەبوو
نـەدەکرا، ڕۆژانـە بە بـەردەوامی بە نـاو ئـاوایی دەسـووڕایەوە،
لــە بــەردەمی دێـرە لــە نــاو حەوشــەی مزگــەوت، لــە ســەر ه‌ورە‌بانی ئاتە‌شگە‌كە، لە ناو كە‌نێشتە‌كە، لە ناو مـالان و لـە
هــەموو شــوێنێکدا دە‌بینــدراو لــە هــیچ شــوێنێک ئــۆقرە‌ی نەدەگرت، بە دەنگی بەرز هاواری دەکرد دەیگوت:
ئەوەی دەیبینن لێلێیە، هێشتا لۆ لۆ مـاوە، هەمیشـە وشـە‌ی نانی لە سەر زاران بوو، بە بەردەوامی دوو بارەو سێ بـارەو دە بارەی دەکردەوە، هەرگیز سڵی لەمردن نـەدەکردەوە، بە پێـی توانای خۆی بە بەردەوامی هاوکاری کەسانی نوداری دەکرد،
دڵی دەدانەوە دەیگوت :
نان، نان، لـە كـوێی؟ كەسـە‌كەم لـەو وشـكەتییە چ شـوێنێ نەماوە لەم ئاواییە بە دوای نان دەگەرێی، بۆ نازانی لێرە کـەر بکــە‌وێ ددانــی دە‌شــکێ. ئێمــە‌ی ئــادە‌میزاد درنــدە‌ترین بوونەوەری سەر ئەو هەسارەیەن. لە پێناوی تێرکردنی ورگـی خۆمان هەر بەوەندە نەوەستاین، وا خــەریکە گیانــدارانیتر قــرِ
دەکەین، دەستمان بۆ خواردن و دانەوێڵە و ئـالیکی ئـەوانیش بردووە. ئینجا ڕووی لە ئاسمان دەکرد، دەیان وشــە‌ی لــە زار دەهاتنـــە دەرەوە، ئـــەوەی زۆر لێسێی نزیـــک نەبوایـــە لێسێی تێنەدەگەیشت، دێوانە چـی دەڵـیێ. بە دەنگـی بـەرز هـاواری دەکرد، چوو، ئەخۆن چــوو، ئــەوەی بردیـان بردیـان، ئــەوەی پێیان نەبردرا سووتاندیان، یان وەک چێشتی شێتانیان لێکرد،
خستیانە بەر دەمی پێڕۆکانیان
بیرێک لە حاڵی خۆتان بکەنەوە، تا ئێمە لـە سـەر داواکردنـی مافە‌كانمان بێدەنگ بین، خراپترمان بە سەردێ. لەو دە‌قـە‌رە
هیچ پەیـدا نـابێ، لێـرە نـان کەوتۆتـە قــورگی شــێری. ئــەم نەهامەتییــە بەشــی هــەرە زۆری خــەڵکی ئاوایەکــەی ئێمــە،
بە تایبەتی و سەرجەم دەڤەرەکەی بەگشــتی گرتبــووەوە. بــە تایبەت بۆ منێکی بێ بنەوان. نە دایـک نـە بـاوک، نـە بـراو خوشک، نە مامو خاڵ، نە خزم و کەس، وەرە بیهێننــە پــێش چاوی خۆتان، دەبێ بۆ کەسێکی وەک من چۆن ژیانێکی پـڕ لە چەرمەسەری بووبێ. ژیانێک بڕوا ناکەم لەم ئاواییە‌دا ژیانی هیچ کەسێک هاوشێوەی ژیانی من بووبێ. هەر چەندە بەشی ه‌رە زۆری ئاوایی بە هیچ شێوەیەک کە‌متە‌رخە‌م نـە‌بوون لە
دەستگیرۆی من. هەر یەکەیان بە پێی توانای خۆی دەسـتی هاریکاری بۆ درێژ دەکردم. بەڵام خۆ ژیانی ئەوانیش گــەلێک لە من باشتر نەبوو، لە رِۆژگارێک دابـوون هــەر هــە‌موویان بە
دەست نەداریەوە دەیانناڵاند. هەر بابایە لە خــەمی تێرکردنـی ورگی خۆی بـوو، شـە‌ر هـەموو شــتێکی لێـوێران کردبـوون. دەڤەرەکە بە گشتی دووچـاری کارەسـات ببـووەوە، جگـە لە برسـییەتی، چەنـدین نەخۆشـی کوشـندە رِووی لە ناوچــەکە کردبوو. دەنـگ و باســی بـڵاو بوونــەوەی نەخۆشــی تــاعوون،
هموو کەسێکی دووچاری ترس کردبـووە‌وە. ڕۆژانـە هـە‌واڵی ناخۆشمان دەبیست، هەواڵ، هەر هەواڵی هەڵوەرانی ئازیزانمان بوو · ڕۆژ نەبوو چەندین هەواڵی دڵتەزێن و نەمان‌و لــە‌ناوچونی دەیان خانەوادە نەبیستین .
## چوار :
لەو ماوەیەدا ئەوەی زۆر هەراسانی کردبووم و لێمی دەترسـام، جگە لەو هــەموو خەونــە ترســناکانەی، کە بە بــەردەوامی لە کاتی خەوتن دەمبینین هیچیتر نەبوو. خەون بۆ مـن بووبـوو بە کابوسێک، نا، نا، دێوەزمەیەک بوو تێکەڵ بە خــوێنی مــن بووبـوو، هەميشــە بە دوامــەوە بــوو هــەرگیز نە‌یدە‌هێشــت ه‌ناســە‌یە‌ک بە ئاسـوودەیی هــە‌ڵمژم. هــەر کاتێـک ســەرم
دەخســتە ســەر ســەرینەکەم بــەو خەیاڵــەی ســەرە خــەوێک بشکێنم و پشوویەک بدەم، وەک مارێکی بێ مۆلەت خۆی لە گەردنم دەئاڵنـد، هەناسـەی تــەنگ دەکــردم. بە بــەردەوامی دەوری دابووم، وەک ســێبەرێکی نارێـک و لــە خــۆم نــەچوو،
یەخەی گرتبووم و بەرۆکی بەرنەدەدام. خەونەکان لە هـەموو شتێک دەچوون، تەنیا خەون نەبێ. وام لێهاتبوو مەگەر خــەو تــەواو هە‌راســانی نــە‌كردبام و تینـــی بــۆ نــە‌هێنابام، ســەرم نەدەکردە سەر سەرین و نەدەخەوتم. زۆربەی شەوەکان هـەر بە دانیشتنەوە بە دەم باوەشـک کردنــەوە، کەروێشــکە خــەوم دەکرد، سەرخەوێکم دەشکاند. ماوەیەک بوو بە هۆی بینینـی ئــەم هــەموو خەونــە نە‌علە‌تیانــە‌وە، ژیــانم لێتــاڵ بووبــوو،
خەیاڵەکانم لێپەرش و بـڵاو بووبـوون، بـۆم کـنۆ نەدەکرانـە‌وە.
هزرم، بیرکردنە‌وە‌م، هە‌ڵس‌و کەوتم، وەک سەرو ڕیشم ئـاڵۆزو تێکــە‌لاو بــوون، بــۆم خــاو ناکرێنــە‌وە. لــەو ســە‌روبە‌ندە‌دا مـوچرکێکی سـارد بە نـاو هە‌ناومـدا گــوزەری کــرد، هــەموو جەستەی تەزاندم. لـەو چركەسـاتە نـازانم بــۆ خــەیاڵ منــی گەراندەوە بەر ئاگردان و کۆنە هەوارو ماڵەکەی خۆم. هەرچی و رزەییم،
یادگارییەکانم ڕاپێچی گەڕانەوە بـەرەو ڕابـووردووی دەکـردم.
ﺯﭬﺮﯾﻨﻪﻭﻩ ﺑﯚ ﺳﻪﺭﺩﻩﻣﺎﻧﯽ ﺯﺍﺭﯙﯾﯽ، ﯾﺎﺭﯾﮑﺮﺩﻧﯽ ﺳﻪﺭ ﮔﻮﻓﻪﮐــﻪﮐﺎﻥ،
خـــۆ هەڵدانـــە نـــاو گۆماوەکـــان و شـــکاندنی باغچەکان و دزینــی فــەریکە میــوەی پێنەگەیشــتوو، میــوەی بەجێماوی ناو ڕەز و باغەکان،بە خاپەرۆک کۆکردنەوەی گـوێز و هـــە‌نار
ه‌رچییـە‌ک لــە ڕابـووردوو ڕویـدابوو هــە‌موویم بە قســەکانی دایکی خوالێخۆشبووم، بـە بیـر دەهاتنـەوە، وەبیـر هاتنـە‌وەو ه‌ڵڕشــتنی ڕۆندکــە‌کان، نــاو دەمــی تــەواو ســوێر کردبــووم.
گێمێوەی ئـەو ســە‌ربردانە لــەو کاتانــەی کە دایکــم بــۆی دەگێرامەوە، دەیگوت:
کــورِی خــۆم، دەوەســـتا چــیلکە دارەکــەی دەســتی دەنــاو ئاگردانەکە وەردەدا، ئاگری نــاو ئاگردانەکــەی خــۆش دەکــرد،
تاوێک بێدەنگ دەبوو دەیویست قسەیەک بکات، سەری بـەرز ،
قســە‌کردنە‌کە‌ی بــە نیــوە چلّــی جێدە‌هێشــت ودە‌بــری و نەیدەکرد، رادەوەستا. هەناسەیەکی قووڵی هەڵدەکێشا، نەرمــە کۆخەیـە‌کی دەکـرد، نوزەیـە‌کی لێوەدهەـات، ئـەوە گێرانــە‌وە نەبوو، لە ئاخافتنی ئاسایی نـەدەچوو، نـازانم لاوک بـوو، یـان حە‌یران، پێکەنین بوو، یان سە‌ردولکە‌و گری‌یان. ســەری منــی دەخستە سەر رِانی، بە دەستە شەقار شەقار بووەكـانی، پرچــە ئالۆزەکەی منی خاو دەکردەوەو دەستی پێدا دەهێنا، شـانەی دەکــرد دایــدەهێنا. دیســان کۆخەیـــەکیتری دەکـــردەوە و گــەرووی خــۆی ســەر لــە نــوێ خــاوێن دە‌كــردە‌وە، مــن بە
پەرۆشیەوە چاوەڕوان بـووم، تـا زووە گوێبیســتی گێڕانــەوەی چیرۆکە بێ کۆتاو لە بن نە‌هاتووە‌کانی دایکم بم، لـە ســە‌رخۆ دەیگوت:
جەرگی دایە نازانم لە کوێ دەسـت پێبکـهەم، کامــە چیــرۆک بگێرمـە‌وە؟ هـەر هـە‌موویان پـرن لە ناخۆشـی. حە‌وسـە‌لە‌ی
گێڕانەوەم نییە، وای بە بـاش دەزانـم لێـرەوە بیبڕمــەوە و لە کـورتی بەجێیبەـێلم، بـەڵام ئــەو حــە‌زەی مــن بــۆ بیســتنی چیرۆکەکان و دڵ نەشکاندنم وای دەکرد بەردەوام بێـت. لـە سەرخۆ دەیگوت:
ئەوەندە دەزانم هەر لەو رۆژەی فامم کردووە راست و چــەپی خۆم لە یەکتر جیا کردۆتەوە. تا ئـەو کاتـە‌ی لەگـەڵ بـاوکی ڕەحمــەتیت ژیــانی هاوســەریمان پێـک هێنــا، ژیانمــان هــەر هەمووی کۆلەمەرگی بوو، بە ناو ژیان بوو، ئێمە لە شـوێنێکی دوورەوە، لە بەشێكیتری ئەو نیشتیمانە لەت لەت كراوەوە، لە باکورەوە ئاوارەی ئێـرە بـووین. جـەنگ بــوو، جــە‌نگ هــەموو شتێکی لێبردین، ماڵو ڕەزو مەزراکانی لێسووتاندین. زۆرێـک لە ئازیزانمـــان کە‌وتنـــە بـــە‌ری نێـــزە‌ی داگیرکـــە‌رە
تورکەکان و کوژران. لەوەتەی هەین تاڵاوی نەهامەتییـەکانی کاتی شەڕەکان و دوای کۆتایی هاتنی جەنگەکان دەچێـژین.
لە پێناوی بە دە‌ستهێنانی ژیانێکی باشتر، رزگار بوونمان لـەو ئاگرە، هەر یەکەمان بە لایەکەوە داکەت، پەرتــەوازە بــووین و لەگەڵ ئازیزانمان لێک دابڕاین. ئێمەی ئەرمــەن وەک ئـاردی ناو درِكانمان لێهاتووە، خۆمـان بـۆ كــۆ ناكرێتــە‌وە. لە ترسـی ڕەشبگیری و کوشتن، ڕامانکرد، ئەوەی هـە‌مانبوو بـەر تـاڵان کەوت و لە دەستمان دا. برسییەتی تەنگی پێهەڵچنین، ڕاکـە راکــە‌ی نــان پە‌یــدا کردنمــان بــوو. ســە‌رگە‌ردان بــووین بە
مەبەســتی وەدەسـت هێنــانی ژیــانێکی ئاســودە تــر . بــەڵام لێرەشەوە نان هەر قـاتی بـوو، گرانـی بـاڵی بە سـەر هـەموو دەڤـە‌رەکە کێشـابوو، نـان بە زەحمـە‌ت وە چنـگ دەکـە‌وت،
دانەوێڵە زۆر کەم بووبوو، قات و قڕییـە‌کی وابـوو هەرکەسـە‌و ڕاکە ڕاکــەی خــۆ دەربــازکردنی بــوو لە برســییەتی، ژیانێــک مەمرەو بژی، بە تایبەتی بۆ هەژارەکان. ئاوایی جگە لە چەنـد ماڵێکی میرو بەگزادەکانی لێدەرچێ، ئەوانیتر هەر هـە‌موومان وەک یـــەک وابـــووین. هـــیچ کامێکمـــان جەمـــە نـــانێکی ه‌رزنیشیان چەنگ نەدەکـەوت. مـاڵ لـە خـوۆرا نـەبوو، ئـەو داگیرکەرە بە ناو موسـڵمانەی عوسمانیانیشـی هاتنــە ســەرو بوون بە بار بە سە‌رە‌كە. بێجگە لـەو هـەموو قـە‌تل و عامەی، کە دەیانکرد. هەرکەسێکیش دەستی چەکی بگرتایـە راپێچی شەرگەکانیان دەکرد، بە ناوی بــەرگریکردن لە ئــاین.
بە سەدان كەس چارەنووسیان نادیـارو ئەوانــەی گەڕانــەوەش پەککەوتەو نیوە ئینســان بــوون. لــەو ئاواییــەی ئێمــە دەیــان کـەس لە برسـان مـردن، ئـەوەی بـووە هۆکــار تــا لە ســەر پێکانمان بوەستین و بمێنینەوە وەستاین، بە هۆی پێدانی ئەو بڕە خۆراکە کەمەوە بوو، کە خــەڵکی خێرخــواز لەمزگــەوت و دێرەو كەنیشتەوە بە بێ جیاوازی بە سەر خــەڵكانی نــەداریان دابەش دەکرد. ئـەو ماڵانـە چەنـدە بەختــە‌وەر بــوون ئەگــەر جـــە‌مێکی لـــە تێـــری، نـــانی جـــۆ تێکـــەڵ بە هـــە‌رزنیان دەسـتبكەوتایە و خواردبایـان. ناندینــەکان خــاڵی بووبـوون و ئاگری ناو ئاگردانــە‌کان خــامۆش· زۆر چیرۆکــی جــە‌رگبڕمان دەبیسـتن، لـە زۆر شـوێن کەسـی وا هـە‌بووە دەسـتبەرداری جگەر گۆشەکانی بووە، یان لە پێناوی لـە‌تێک نـان زارۆکـانی فرۆشتوون، تـا لە مـردن ڕزگاریـان بکـات. خانـەوادەی واش هەبوون سەری خۆیان هەڵگرت و بب‌ب‌رای بب‌ب‌رای نە‌گە‌ڕانـە‌وە،
تاکو ئێستا چارەنووسیان بە شاراوەیی مایەوە .
ئێمەش لـەو نەهامـە‌تی‌و چەرمەسـە‌ریانە بێبــە‌ش نــە‌بووین،
بەشـــێک بـــووین لـــەو خەڵکانـــەی بە دەســـت هەژاریـــەوە دەیانناڵاند. دایکم بۆی گێڕامەوەو بۆی باس کردم. دەیگوت:
لــە پێنــاو رزگــارکردنی ئێمــە لــەو برســیە‌تیە، باوکــت بــۆ وەدەستهێنانی چـەنگێک دانەوێڵـە. لەڭــەڵ چەنــد پیـاوێکی ئاوایی رێگای هات و نەهات دە‌گرنە‌بـە‌ر، دەچـن بـۆ کـاروان.
سەرمان لێشێوابوو، نەمان دەزانی بەچ شێوەیەک خۆمان لـەو برسیەتییە نەجات بدەین. ئەوکاتە وا باوبوو، لە هەر شوێنێک
زانیبایانە دانەوێڵەو خواردنی لێبەچنگ دەکەوێ بۆ ئەو شوێنە دەکەوتنـــە ڕێ. بەشـــێکیان بـــەرەو ڕۆژەـــەڵات دەچـــوون،
ه‌ندێكیشیان بەرەو دەشتی قە‌راج و كە‌ندێناوە، یان دوورتـر.
خــەڵکی ئاواییە‌کــە‌ی ئێمــەش وەک ســەرجەم ئاواییــە‌کانی دەوروبــە‌ر، برســییەتی تــە‌نگی پێە‌ــە‌ڵچنیبوون · خــۆراک بە
سانایی دەست نەدەکەوت، نەک هەر دەســتنەدەکەوت بــەڵکو کەم کەس هـە‌بوو پـارەی هـە‌بێ خـۆراک و دانەوێڵـە‌ی پـێ بکرێ، بەشی هەرەزۆری سەوداکان بە ئاڵوگۆڕکردنی کاڵکـان بوون. گەر کەسانێکیش هەبووبن خودان پارە بووبن، حاڵیـان لە ئێمەمانان باشتر نـەبوو. چـونكە ناوچـەی ئێمــە لـە رووی چاندنو تۆکردنی دانەوێڵە هەژار بوو، زیاتر سەرقاڵی ئاژەڵداری و داچاندنی ڕەزو باغ بوون. لەوانەیـە ئێمــە لــە زۆر شــوێنیتر باشتر بـووبین، بـە هــۆی ئـەم هــەموو رِه‌زو باغــە‌ی هــەبوو.
دەڤەرێ مە بە بەروبوومی میوە بە ناوبانگ بوو، گەنمەو جۆ زۆر کەم بوو، ئەو زەویانەی دەشکران بە دانەوێڵە بەروبومەکەی بۆ ئێمە مانان نـەبوو، هـەر بەشـی ماڵـە خواپێـداوەکان و ئاغـاو بەگزادەکانی دەکرد. خەڵکی ئاوایی ناچار بـوون ڕاکە ڕاکــەی پەیداکردنی بڕێکی کەم لە دانەوێڵـە، رێگـای هـات و نـهەهات بگرنە بەر. ئەو بە‌روبوومە کشتوکاڵیانە‌ی هەیانبوو وەک مێـوژ،
دۆشاوو ترێ و جۆرەکـانیتر، بە کـاروان دەیـانبرد بـۆ شـوێنە دوورە دەســـتەکانی وەک ناوچـــەی و و کەندێناوە، هەندێک جاریش شـوێنی زۆر دوورتــر . بەگــەنم و جـۆو دانەوێڵــەیتر دەیانگۆڕیــەوە، بــۆ ئــەو دەشــتە کــاکی بە کاکیەی خوارەوە دەچوون ماوەیەکی زۆریـان پـێ دەچـوو تـا دەگەڕانــەوە. بە تایبــەت گــەر بــۆ هێنــانی خــوێ چوبــان پێویستییان بە کـاتی زیـاتر بـوو . دایکــم بە گێرانـە‌وە‌ی ئـەو سەربردانە هەناسـەی تــەنگ دەبـوو، دەســتەکانی دەلــەرزین،
هە‌ستمدە‌کرد ڕووخساری خەریکە تێکـدە‌چێت، یـە‌کێک لـەو چێرۆکانەی دایکم بۆی گێڕامەوە، گوتی:
کوڕی خۆم باوکی تۆ لە پێناوی دابینکردنیی بژێـوی ژیـانی ئێمــە مانــدووبوونی زۆری دیــت. رەنجــی زۆری کێشــا. لە سەفەرێک لەو هـەموو سـە‌فەرانەی کە دەیکـردن لە کـاروان دادەبڕێ، هیچ کەسێک چارەنووسی نـازانێ، تـا ئەمڕۆکەشـی لەگــەڵ دابــێ بە ونــی‌و بە گۆڕغــەریبی دەمێنێتــەوە. مــن لــە ســەر ڕانــی دایکــم خــەوم لێکــە‌وتووە، داخــۆ چە‌نــدین چیرۆکیتری نەبیستراوی بۆ باس کردووم، بە هۆی خەوتنــەوە لە لایەکی ئەم مێشکە بچووک‌ـە‌ی خـۆم تۆم‌ـارم نـە‌کردوون‌و نەمنووسینەتەوە .
دایک تا لەژیاندا بوو، هەمیشە چاوی لە سەر دەرگا بـوو بـەو هیوایەی رۆژێک باوکم لە بەر دەرگا ببینێ گەراوەتەوە، بـەڵام ئەم چاوەرِوانییە بێ کۆتاو ناخەپەژێن بـوو. مــەترِان دیمــەنی ئـــەوان ڕۆژانـــی وە‌بیرهاتنـــە‌وە، لە هە‌مانکاتیشـــدا وە‌بیـــری دەهاتـەوە، کە چ دایکێکـی میەرەبـانی هــەبووە، بــۆوی هــە‌م دایک و هــە‌م بــاوک، نەیدەهێشـت هــەرگیز هەســت بە بــێ باوکی بکات. پاروی لە دەمی خۆی دە‌ردە‌هێنـا ئـە‌یکردە نـاو دەمی ئەو، مـەتران جگـە لـەوەی لە خانەوادەیـە‌كی ه‌ـە‌ژارو کەمدەرامەت بوو، هەر لە تەمەنی زارۆییەوە تالاوی بێ باوکی نۆشی، هەرچەندە بە هۆی دایـکە میەرەبانەکەیــەوە زۆر کــەم هەستی بە هە‌تیوبوونی خۆی دەکرد. بەڵام ئەمـەش بـۆ ئـەو تاسەر نەمایەوە، قــەدەر وایکــرد زۆری پێنــەچوو ئــەمجارەیان دایکیشی بـەرەو سـەفەری نە‌گە‌رانـە‌وە بنـە‌و بارگـە‌ی تێکنـا مەترانی بە تەنیا جێهێشـت. دیـارە دەبـوو چارەنووسـی بـەم شێوەیە بێت، کە بوو. ڕۆژگـار وایکـرد تـاڵاوی بـێ دایکـیش بچێیەک هەچەرمەسەری و نەگبەتییەکانی ژیـان بەشی ئەو بن. بۆ بابایـە‌کی وەک مـە‌تڕان تەنانـەت نـەیتوانی وەک بەشی زۆری گەنجانی ئاوایی، کەسێک بۆ خۆی دیـاری بکات، تا لە داهاتوودا ژیانی هاوسەری لەگـەڵ پێکبهێنـێ. لە
هـە‌ڵبژاردن‌و دیـاری کردنـی دڵخوازە‌کە‌شـی بـە‌خت یـاوەری نەبوو. ئەو لە بـرێ ئـەوەی کیژێـک دەستنیشـان بکـات، کە هاوکوفی خۆی بێت، لەگەڵ ئاستی چینایـە‌تی خانەوادەکـە‌ی یەک بگرنەوە، هەر هیچ نـە‌بێ لە یـەکتر نزیـک بـن. بـەڵام دەمێکە گوتویانـە خۆشویســتن و خۆشەویســتی بــە دەســتی مرۆڤ نییە، گــەلێک جــاران ئــەم خۆشە‌ویســتییە دەگــات بە ئاســتـی دژە بــاو و هــەموو ســنوورە‌کان دە‌بــە‌زێنێ . چــە‌رخی گەردوون بۆ ئەو بە پێچەوانە گەڕایەوە. لەو هــەموو کیژانــەی ئـاوایی، تــەنیا دڵــی کــەوتبووە ســەر کیژێـک، کە لــە‌رِووی چینایەتیەوە لەگەڵ خانەوادەکەی ئەودا جیاوازیان ئاســمان و ڕێسمان بوو. ئەو سارای دیـاری کردبـوو، دڵـی کەوتـە سـەر سارای کیژە شۆخ و شــەنگ و جــوان و ســەنگینەکەی کچــە تاقانەکەی پیاو ماقوڵ و گەورە و ڕیش سپی گەڕەکی قەڵات.
ئەو گەڕەکەی کە جوانییەکەی سـارا ســەری خــواردو کــرا بە وێرانەیەک. دوای ڕووداوی کوشتنی کـوری میرەسـە‌ن نـاوی گۆڕدرا بوو بە گەڕەکی کاولان. خۆشەویستەکەی یەکێک بوو لە کیژە هەرە شۆخ و شە‌نگە‌کانی ئاوایی، لەگەڵ سارا کەوتـە
دوی خۆشەویستی. بەڵام لە ڕووی چینایەتی دوو کەسایەتی زۆر لە یەکتر جیاواز بـوون. سـارا بە پێچەوانـەی مـە‌تڕان لە خانەوادەیەکی دەستڕۆیشتوو، هەبوو بوون، خــاوەن کۆشـک و تەلار، جگە لە هەبوونی زەوی و زارێکی بێ ئەندازە، خـودانی پەزێکی زۆریش بوون. هەندێک جار خۆی بە خۆی دەگوت:
خـــە‌می هـــە‌رە کَــە‌ورە‌ی مـــن ئە‌وە‌یـــە لـــەم ئە‌زموونـــە‌ی خۆشەویستی سەرکەوتوو نەبم، هەموو ریسەکەم لێببێتەوە بە خوری. کە بیری لێدەکەمەوە زۆر دەترسم ئـەو ڕەنجـە‌ی کە داومە بەرهەمی نەبێ، من و سارا بۆ یەکتر نەبین و بە یـەک نەگەین، وەک دوو ئاشـقی بە مـوراد نەگـە‌یو ببینــە بنیشــتە خۆشەی سەرزاران و بکەوینــە ســەر دەمـی بــەیت خوانــان و ه‌وێنی لە دایک بوونی لاوک‌و حە‌یرانان. نازانم گەر ئەو رۆژە
بێت بڕیاری دەستنیشانکردنی بـدەم خــوازبێنی بکــەم، دەبـێ بنەماڵەکەیان بە کابرایەکی وەک من ڕازی ببن کچی خۆیـان بدەن بە کەسێکی لاتی وەک من؟ گریمان بـەو داوایـە ڕازی بوون، ئایە من چ جگم هەن پێی بچمە جگانێ؟ ئەمانــە هــەر هەمووی ئە‌گـە‌رن ژیانەی دەهات، هەم بەزەیی بە خۆی دەهاتەوە. زۆر جارانیش سوپاسی پەردگاری دەکرد دەیگوت :
باش نییە ئێستا شوێنێکی گەرم و لە بارم هەیە بۆ حەوانەوە.
سەیرێکی ئاسمانی دەکرد بە خۆشـی نەیـدەزانی چ بەرنامـەو پلانێکی هەیە بۆ داهاتوو، دەیان پرسیاری لــە خــودی خــۆی دەکرد، بەڵام هیچ وەڵامێکـی دروسـتی دەســت نەدەکــەوت،
تاکو باوەرٍ بە خۆی بێنێ. هەر ئەوەی بۆ دەمایەوە دەیگوت:
ئەگــەر لــە دوای لــە دەســتدانی دایکــمم، پــەروەردگار فریــاد رەسێكی وەک مەتڕان ئەدای شێری بۆ نەناردبام و خۆی لـیێم نەکردبا بە خودان، دەستی هاریکاری بـۆ درێـژ نــەکردبام، لە دێرە ئەم شوێنەیان پێنەدابام، لە نـاوی بـژیم، چـیم دەکـرد.
جگە لـەو شـوێنە هــیچ جێگایـە‌کم شــک نـە‌دە‌بردو دەســتم نەدەکەوت تێیدا بحەوێتەوە. چونکە دوای مردنـی دایکـی، لە بێ ئەزموونی خۆی لە کارکردنو ناشارەزا لە بەرێکردنی کاری ناو ماڵ، بە هەڵەیەکی خۆی لە کاتی ئامادەکردنی فراوینێـک، پشتگوێ خستنی ئاگر لە ناو ئاگردانێ، بەشێکی هــەرە زۆری ماڵەکەی بە خانووەکەشەوە کە ئەوەی وەک میــرات لــە دوای مردنی باوک و دایکی بۆی مـابووەوە، هـەر هـەمووی ئـاگری گــرتو ســووتا، پــە‌رە‌تیرێکی بــۆ نە‌مایــە‌وە. دوای ڕووداوی ئاگرەکە مەتران بێ شوێن مـابووەوە، هــەر شــە‌وێ لە ماڵێـک دەخەوت، وای لێهاتبوو هەر شەوێكیان سەر بە ماڵێكی ئاوایی بكات، لێی بخەوێو بمێنێتەوە، ئەمەش بـۆ ئــەو ســانا نــەبوو بیری دەکردەوە بەم شێوە ژیانکردنە، تا سەر بەردەوام نابێـت .
تا ئەو کاتەی مەتڕانی گەورە ئەدای شێر بەزەیی پێ دێتــەوە،
بۆ مانەوەو دابینکردنی شوێنێک بۆ خەوتن، رِادەســتی قەشــە جوبرائیلی دەکات. ئاستەنگەکانی ژیان فێری کردبوو هەمیشە دووری دەڕووانی. بەڵام قەدەری ئـەو وابـوو نـەدەبوو سـاتێک ئۆخەی لە ژیان بکات، کەمێک خۆشی ببینـیێو بحەســێتەوە .
دیسان خەمیتر یەخەی گرتەوە. ئەو جارەیـان هـەر بە تـەنیا خەونەکان نەبوون بیریـان ئـالۆز کردبـوو، دوای ئـەم هــەموو دابرانەی لە ئاوایی، خەیاڵی گەڕانەوە بەرەو ڕابوردووشی هاتـە ســـەر . بە خـــە‌یاڵ هـــەر وەک رِابـــوردوو، بـــۆ سەرەخەوێک گەڕابووەوە بۆ دێرە.
لەو خەیاڵەیدا لە ناو دێرە لە گۆشەیەکی ژوورە گەورەکەدا بە تەنیا لێی ڕاکشابوو. هەر چەندی دەیهێناو دەیبرد بە درێژایی ئەو شەوە بۆ ساتێكیش خەوی لێنەكەوت، شـە‌وێكی درێـژ و بێ کۆتا، بڕانەوەی بۆ نەبوو، لە ناو پێخەفەکەی هــەر چنگلـی دەدا ئەم لاو ئەولای دەکرد، ئەم خۆ هــە‌رگێڕو وەرگێڕکردنــە
هــیچ ســوودێکی نــەبوو . ڕامــان و ســە‌یرکردن و ژمــاردنی شەمشەمە كــوێرە هەڵواســراوەكان بە بنمیچــی دێــرە دادیــان نەدا، کاتی لێنەدەڕۆیی، خەو لە چاوانی تۆرابوو . بە ناچاری لە ناو پێخەفەکەی هاتە دەرێ، بۆ لای ڕۆژهەڵاتی ژوورەکە چوو،
لە پەنجەرەکە نزیک بووەوە، ئەو پارچـە پیس‌ـتە خۆشـکراوەی
بە مەبەستی گێرانەوەی هەوای سـارد لە پەنجـە‌رەکە درابـوو وەلای نــا، بە لابردنــی پارچــە پیســتەکە لــە ســەر دەلاقــە
بە پەنجەرە کراوەکە، هەوایەکی ساردی بەر ڕووخسار کــەوت.
تەماشای دەرەوەی کرد، دڵنیا بووەوە بە هۆی بە دیار کەوتنی ﺯەﺭﺩەﯼ ﭘﺸﺖ ﮐێﻭەﮐﺎﻧەﻭە، ﺑﯚﯼ ﺩەﺭﮐەﻭﺕ ﻭ ﺯﺍﻧﯽ ﮐﺎﺗﯽ ﻧﻮێژﯼ بەیانییە، کاتی لێـدانی زەنگــی ئاگادارکردنــەوە و دیــاریکردنی وادەی نوێژە. بەڵام بە لایەوە زۆر سەیربوو، جـاران ئەگــەر لە خەویش بە ئاگا نـە‌هاتبا، بەدەنـگ و سـە‌ڵاکردنەکەی فـە‌قێ ڕەش، کە لە سەر هەورەبانی مزگەوتی گەورەی گونـد بـانگی دەدا، بە ئاگا دەهات. بەڵام ئەم بەیانییــە گوێبیســتی دەنگــی فــە‌قێ رِه‌شــی بانــگ دەر نــەبوو . شەماشــە رِۆژی پێشــوو لە
ســەفەر گــە‌رِابووە‌وە، ماوەیــەک بــوو گە‌شــتی کردبــوو بــۆ مەزارگــەکانی دەشــتی موسـڵ، بە گشــتی و مەزارگــەی مــار مەربێن بە تایبەتی. بە هۆی ئــەو پرخــە زۆرەی کە ئــە‌یکرد،
لــەوە تێگە‌یشــت کە زۆر مانــدووە، لە ســوچێکی ژوورە‌کــە‌دا نغرۆی ناو خەوێکی قووڵ بووبوو. هەرچەنـدە شەماشــە وەک ئەو بێ ماڵ نەبوو، خەڵكی ئاواییەكە بوو . ماڵەكەشــیان چەنــد سەد مەترێک لە دێرە دوور بوو. هەندێک جاران بـۆ خۆشـی خۆی، یان بە مەبەستی نزاکردن و خوێندنەوەی کتێبی پیرۆز لە دێرە دەمایەوە. بۆ لای ئەو شوێنە چوو، کە شەماشــە لێـی خەوتبوو، لێی نزیک بووەوە ویستی بە ئاگای بێنێو ئاگـاداری بكاتەوە لەوەی كە كات درەنگە، كـاتی لێـدانی زەنگۆڵەكەیـە .
بەڵام هەرزوو لەو بیرۆکەیـە پەشـێمان بـووەوە . وای بە بـاش زانی لە خەوی نەکات، خۆی بەو کارە هەستێ، ئـەو بەیانییـە خۆی لە جیاتی شەماشە زەنگەکە لێبـدات، واز لە شــەماشــە بێدانی لێدانی زەنگەکە بیری لـە‌وە دەکـردەوە لەوانەیـە
زۆری پێنەچێت، هەر هیچ نەبێت بەشێک لە خــەڵکی ئــاوایی بە مەبەستی نزاکردن و نوێژکردنـە‌وە رِوو لە دێـرە بکــەن، بە گردەکە هـە‌ڵزنێن، بـەرەو دێـرە بـیێن. بـەڵام بە پێچەوانـەی بیرکردنەوەکــە‌ی، کــاتێکی زۆر تێپــە‌ڕیبوو بــە ســەر لێـدانی زەنگوڵەکە، هیچ کەســێک بـە دیـار نەکـەوت. ئـەو بەیانییـە
جیاوازتر لە سەرجەم رۆژە‌کانیتر، دێرە وەک ئاشی ئـاو لێبـراو وا بوو، نە دەنگێک نە جووڵەیەک، نە پێخوســتی مــام قەشــە
بوونی هەبوو، نە لە خەو هە‌ستان‌و کۆخە کۆخی شەماشە، نـە بە دیار کەوتنی نزا خوێنــە بە ســاڵچووەکانو پاڕانــەوەیان لە پەروەردگار، نە بەرزبوونەوەی سەداو هاواری قەشــەی دێوانــە .
جگــە لە دەنگـــی هە‌ناســـە‌یی‌و لێدانیترپـــە‌ی دڵـــی، هـــیچ دەنگێكێتری نەدەبیست، لـەو بێدەنگییـە‌ی ئـەو بەیانییـە زۆر دەترسا واقی وڕمابوو. خەڵکی ئاوایی، نە دەنگیـان هـە‌بوو نـە
ڕەنگ. مەتران خۆی وەک لاشـە‌یەکی مـردوو دەهاتــە پـیێش چــاو، ســەری بــە‌رزکردە‌وە لە بە‌رزایە‌کــە‌وە ســەیرێکی رێـزە ماڵەکانی خوار گۆڕستانی کرد، هاوار ئەوە چییە دەیبینێ؟ بەم بەیانیە خۆ هێشتا خێرو شـە‌رِ دابـەش نـە‌كراوە، ئـەو هـەموو جەندرمەیــە چیییــە بــە نــاو ئــاوایی و بە ســەربانەکانەوە بــڵاو بوونەتەوە. ترسێكی گــەورەی لێنیشــتَبوو، ویســتی هــەر لــەو کاتەدا لەو گەرِانەوەیە بۆ ناو ئاوایی پەشــێمان ببێتــە‌وە، ســەر بەرەو ژوور بگەرێتەوە ئەشكەوتە هەوارەكەی. هێشتا كابووسی ئەو خەونە بەرینەدابوو، لێوەکانی زەرد هەڵگەرابوون، گــەرووی وشک بووبوو، خەریک بوو تینویەتی بیخنکێنێ. هــەر چەنــدە هاواری دەکرد خۆشی گوێی لە دەنگی خۆی نەدەبوو، نـوزەی لێبرابوو، توانای هاوارکردن و نزا کردنیشی نەبوو، لەو کاتە‌و لە
پردا کۆترێک چەند مەترێک دوور لە ئەو، باڵەکانی لێکدان لە شەقەی باڵی دا، کە نێرە کتکێک خـۆی لێمـەڵاس دابـوو بە نیاز بوو بیکات بە نێچیرێکی چەور زگی برسی خۆی پێ تێبر بکـات. ئـەو کــۆترە بە‌ســتە‌زمانە کاتێـک چـاوی بە کتکـە‌کە
کەترسان خۆی بە دەمو چـاوی مـەتران داداو بـەرەو ئاسمان بەرز بووەوە. بە هۆی ئەم خۆ مەڵاس دانەی کتکەکە و ترسانی کۆترەکە و هەڵفڕینی، ئەویان لــەو ڕووچونــە‌ی نــاو خەیاڵان و کەروێشکە خەوەکە بە ئاگا هێنایەوە. لە ســەرەتاوە زۆر ترسا، بە بینینی کۆتر و کتکەکە هێمن بـووەوە، تێگـە‌یی کە چ باسە . بە حالّی خۆی پێکەنی.
دیـارە هــە‌ڵفرینی کــۆترە کێویەکــە، نەیهێشــت لــەوە زیــاتر قووڵبێتــە‌وە و ڕۆبچێتــە نــاو خە‌یاڵــە‌کانی، بگە‌ڕێتــە‌وە بــۆ ڕابووردوو، بەو هەڵفڕینەی زنجیرەی بیرەوەریەکانی لێپچڕاند.
پێنجێ ماوەیەک بوو سەری لێشێوابوو، وای لێهاتبوو هەمیشــە سـڵی لە خەو دەكردەوە، بە بەردەوامی خۆی بە كـارکردن ســە‌رقاڵ دەکرد. جاری وا هەبوو گیشــە دارە بــە ســەر یــە‌ک کەلــە‌کە بووەکەی ناو حەوشەی دێرەی بۆ چەندین جار لە ســەریەکتر لادەبردن و دایدەنانەوە. دەهاتەوە ناو حوجرەکە، هەر چەنــدە خوێندەوارییـە‌کی وای نــەبوو، بــەڵام بــە هــۆی ئــەو هــەموو مانەوەیــەی لە دێــرە کــەمێک فێــری خوێنــدەواری بووبــوو،
دەیتوانی پیتەکان لە یەکتر بـداو شــتێک لـەو پەرتووکانــە‌ی لە ناو دە‌لاقـە‌كە دانـدرابوون بخوێنێتـە‌وە. تـەنیا بـۆ ئـەوەی خەوی خۆی بڕەوێنێتەوە. ئەو هەموو کارانەی دەکردن تـەنیا لە ترسی خەو لێکە‌وتن و بینینی خەونەکانی بـوو. ماوە‌یـە‌ک بــوو بە بــەردەوامی خــەونی بــە هــەموو شــتێکە‌وە دەبینــی،
خەونــەکانی هەمــەجۆر بــوون، خــەوبینین بــە ســە‌رلە نــوێ گەرانەوەی باوکی، بە لەتە نانێکی گەرم، بە دۆزینەوەی سـارا،
بە بوونی ماڵێک بۆخۆی. دوای ئەوەی بریاریدا بـەرەو ئـاوایی شۆر بێتەوە، کاتێک گەیشتە ناو ئاوایی یەکەم شوێن کە پێـی گەیشت، خۆی لە بـەردەم ماڵـە کـۆن و بەکـە‌لاوە بووەکـە‌ی سەردەمی منــداڵی بینیــەوە، هەرچەنــدە جگــە لە پاشــماوەی خـــۆڵ و خاشــاک و چەنــد کەڵــەکە بــەردێک، هیچیتـــری لێنەمابووەوە. لە ناو خۆڵ و خاشاكەكە هەر لە سەر زەوی، بە چوار مەشقی لێیی دانشـیت، گـەر جـاران تـەنیا خانوەکـەی ئــەوان بە هــۆی ســووتانە‌وە ببــوو بە کــە‌لاوە، بــەڵام ئێســتا چەندین خـانووی هاوشـێوەی خانوەکـەی بینــی، کە جـەنگ کردبـوونی بە وێرانــە. بە دەســتەکانی خــۆڵ و خاشــاکە‌کە‌ی ه‌رگێڕو وەرگێڕ دەكرد، ناو لەپی دەستی پڕ کرد لە خــۆڵ و خاشاک و لە لوتی نزیک کردەوە، تێـر بە دڵـی خــۆی بـۆنی کرد. بە هیچ شێوەیەک دەستبەرداری ئـەو شـوێنە نـەدەبوو،
حەزی نەدەکرد لەوێ بــرِوا، ئــاواتی ئــەوەی دەخواســت لــەم شوێنەدا خەوێکی هەمیشـە‌یی میـوانی بێیـت هـەرگیز بێیـدار نەبێتــەوە . لــەو ســاتەدا هەرچیــەک هەیــە لە یادگاریــەکانی رابوردوو، بـە خۆشـیو ناخۆشـییە‌کانیە‌وە، وەبیـر دەهاتنـەوە.
کاتێکیش ویستی بـەردەم کـە‌لاوە وێرانبووە‌کـە‌ی ماڵە‌کـە‌یان جێبهێنێدە هێنێدە هێنێدە بێە‌رخۆ، نـەیتوانی لـەم شــوێنە دوور بكە‌وێتــە‌وە، قە‌ڵــە‌می دە‌ســتو پێــی شــکابوون،
دیمەنی ئەو ڕۆژانەی هاتەوە یاد، کە دوای کۆستە گەورەکەی مردنــی بــاوکی خوالێخۆشــبووی، ئــەوەی هــەرگیز بیــری لێنەدەکردەوە، کۆستێک، یـان ڕووداوێکیتـر بـوو. کارەسـاتی ئەمجارەیان، کۆستێکی زۆر گەورەتر لە کۆستەکەی پێشـووتر،
مردنی دایکی بوو، دایک. دوای ئەوەی کە برِیـاری دابـوو بـۆ هەمیشە گوندە‌كە‌ی جێبهێڵـێ جـارێكیتر بـۆی نە‌گە‌رێتـە‌وە،
بــرٍوای نـــە‌دە‌کرد کە ئـــە‌وە خۆیـــە‌تی گە‌ڕاوە‌تـــە‌وە. لـــەم گەڕانەوەیەشدا یەکەم شوێن لە ئاوایی کە پێی دەگات، خــۆی لە بـەردەم کــە‌لاوە بــە ســەر یــە‌ک داتە‌‌پیوە‌کــە‌ی ئــەو ماڵــە
ببینێتـە‌وە، کە تێیـدا لە دایـک بووبـوو. لــەو ڕۆژەی ئــاوایی جێهێشتبوو، هەرگیز نەڕدێنی تراشیبوو نە پرچی چاککردبوو.
بەو ڕیشــە درێـژە و بــەو پرچــە زۆرەوە لە كەســێكی شــێت‌و دێوانــە دەچــو . هــیچ کەســێک لە خــەڵکی ئــاوایی ئــە‌ویان نەدەناسییەوە. لەو ڕۆژگاریشـدا ئەوەنـدە خــەڵکی غــەوارە زۆر بووبوون، بە گوندو شارەکاندا بـڵاو ببوونـە‌وە، هــیچ کەســێک هزری بۆ ئەوە نەدەچوو کە مەتڕان بێتو گەڕابێتەوە. لە کاتی شۆڕبوونەوە بەرەو ناو ئاوایی، ســواری ســەر پشــتی پێڕۆکــەی نــەبوو، حــەزی دەکــرد بە هــە‌نگاوە‌کانی زەوی ژێــر پێکــانی ه‌ڵگێڕ وەرگێڕ بکات، جلەوی ملـی پێڕۆکـە‌ی بە دە‌ســتە‌وە
گرتبوو، لە سەرخۆ بە دوای خۆیـدا ڕایدە‌کێشـا. بـۆنی خـاک کاســی کردبــوو، بە تە‌نیشــتی کوپــە شــە‌ڕابە تــۆز لــە ســەر نیشتووەکانی بەردەم ماڵەکان تێدەپەڕی، بە بێ ئەوەی بزانـێ کوپەکان خاڵین یا تەژین لە شەڕاب، بـە بـێ دەم بـۆ بـردن بۆی و جامێکی لێهەڵچۆڕێنێ بـۆنی شــە‌ڕاب تــەواو مە‌ســتی کردبــوو . نـــە‌ختێک پێیـــە‌کانی ســـووک کـــردن، ئـــە‌وجارە
پێچەوانەی ڕابوردوو هێزێکی شاراوە پەلکێشی ناو ئاوایی کرد.
یەکــەم شــوێن کە گەیشــت پێـی و چــاوی پێکــەوت، ماڵــە کۆنەکەی خۆی بـوو، ئـەو شـوێنەی کە یەکـەم جـار چـاوی لێهەڵهێنابوو. ئەو خـانووەی كە بـەر لە‌پە‌رِاگە‌نـدە بـوون و لە
دەســـتدانی بــاوکو دایکـــی هـــەموو یادگارییـــە خـــۆشو ناخۆشەکانی تێدا تۆمار کردبوون. بـەڵام ئـەمجارەیان ڕۆژگـار گەراندبوویەوە بۆ چ ماڵێک؟ ماڵ چ ماڵ جگـە لەوێرانەیـە‌ک، هیچی بەسەر هیچەوە نەمابوو. لە پاشماوەی خۆڵو خاشـاک
زیاتر هیچی لێنە‌بوو. بەبێ ویستی خۆی رۆندک لە چاوەکانی دەهاتنە خوارەوە، لە بەردەم ماڵە بە كەلاوە بووەكەی دەســتی لەئەژنۆیان وەرینا، زۆر بەگوڕ گریا، تا بە تـەواوی کـورەی گـپ گرتوی ناو هەناوی دانەمرکاندەوە، وازی لە گریان نەهێنا، لەو شوێنە نەڕۆیی ئەو نەهامەتییانەی ئەو، زیاتر لەو کاتەدا دەستیپێکرد، کاتێـک لە ناو ئاوایی دەنگۆی ئەوە بـلاو بـووەوە، خانـەوادەی سـارای
تاقانەی حەوت برایـان تۆڵـەی ئـەو گێچەڵانـە‌ی، کە کـوڕی میرەسەن بە سارای کردووە کردۆتەوە، کوڕی میرەسەن بـنزە هــیچ کەســێک چارەنووسـی نــازانێ . ماڵبــاتی ســاراش پــاش ئەنجامدانی ئەو کارە دەست بـە‌رداری مـاڵو مـوڵکی خۆیـان بـوون، لە ئـاوایی رۆیشـتوون بــۆ شــوێنێکی نادیـار کۆچیـان کردووە. چەندین چیرۆکی هەمـەجۆر دەربـارەی ئـەو ڕووداوە باس دەکران، هەر یەکەو بۆخـۆی چیرۆکێکـی هەڵدەبەسـت.
بەڵام لە سەرجەم ئەو دەنـگ و دۆیانـەی کە لــە نــاو ئــاوایی باســیان لێـوە دەکــرا، ئــەو گێرانەوەیــەی خالــە‌ت شــۆنێ لە هەموویان زیاتر لە رِاستیە‌وە نزیک بوون. خالــە‌ت شــۆنێ لــە
ســەر ســە‌رچاوە ئاوە‌کــە‌ی کــانی خمــان بــۆ ژنــانی ئــاوایی باسکردبوو، گوتبووی: کـوڕی میـر بە دەسـتی براکـانی سـارا کــوژراوە، ئــەم تۆڵــە کردنە‌وە‌یــە‌ش بە پلانێکــی نەخشــە بــۆ دارێژراوبووە، کارەکە لێزانانە ئەنجام دراوە. تـا چەنــد رۆژێـک مــالْی میرەســەن پێیــان نــە‌زانیوە کە کوڕە‌کــە‌یان کــوژراوە .
براکانی سارا دوای ئەوەی بۆیان دەردەکەوێ کە ئـەم هـەموو ئاگادارکردنەوە چاوسورکردنەوەیان، بێ سوود دەبـیێ، کــوڕی میرەسەن بە هیچ شێوەیەک ئامادە نابێ دەسـتبەرداری سـارا بێت رۆژ لەدوای ڕۆژ گێچەڵەکانی زیاتر دەبن، سارا بە هـیچ شێوەیەک ئامادە نابێ دڵی خۆی بۆ کوڕی میر بکاتەوە، خۆی ڕادەست بكات، بەڵێنی خۆشەویستی پێبـدات. ناچـار دەبێـت باوک و براکانی لەو سەین‌و بەینە ئاگـادار بکاتـە‌وە. سـارا لە دڵەوە مەتڕانی خۆش دەویست بە هیچ شــێوەیەک حــەزی لە چـارەی کـوڕی میـر نـەبوو. دوای ئـەوەی براکـانی ڕاوێـژ بە باوکیان دەکـەن. سـە‌رئەنجام دەگـە‌ن بـە‌وەی کە نـە‌یانتوانی ڕێگـــری لە میرکـــوڕ بکـــە‌ن، جگـــە لە چارەیــەکیتریان نییــە، دوا بڕیــاری خۆیــان دەدەن. بە ســارا رادەگەیێنن گەر ئەمجارەیان کورەکەی میرەسەن هاتەوە سەر ڕێگای، بیدوێنێ، بە مەبەسـتی هەڵخەڵەتانـدنی ڕووی خــۆی بداتێ و شوێنێک بۆ ژوان دیاری بکات.
سارا بۆ ڕۆژی دوایی بە پێی ئـەو پلانـە‌ی کە براکـانی بۆیـان دانابوو، هەمووی وەک خۆی جێبەجێ دەکات. کاتێک لەگەڵ کیژانی ئاوایی بەرەو کـانی دەچـوون، هەمیشــە لە پشــتەوەی کچەکانی ئاوایی دەرۆیـی، چـاوی بە هـەر چـوار لای خــۆی دەگێڕا، دەیزانی کوڕە میر هەر دەردەکــەوێ، هــەرگیز ئامـادە نییە دەسـتبەرداری ئـەو کـارە بێـت. بـەڵام ئـەو رِۆژە هــیچ دەنگ و باسێكی نەبوو. سارا تەواو بێ ئومێـد بـوو لە هـاتنی کوڕەکە، خەریک بوو دەگەیشتنە سەرکانی، لــە پــڕ لە پــەنای تانۆکەکەوە چاوی بە کـوڕە کــەوت. کــوڕی میرەســەن وەک نێرکەکاردی لە بەردەمی قیت بووەوە. سـارا نــەختێک خــۆی گرخاند، هەنگاوەکانی سستکردن، خۆی لە کیژەکـان دابرانـد بە بێ ئەوەی هەستی پێبكەن. کیژانی ئاوایی مەودایەک لـەو دوور ، بە دەم وە گۆزەکەی لـە ســەر شــانی هێنایــە خــوارەوە، بە نازێکــە‌وە لە کــوڕەی ڕوانــی، وای نیشــاندا، کە مانــدوو بــووە. لە قــەراغی جۆگەلە ئاوەکە لە سەر بەردێکی پان و گەورە لێی دانیشـت.
ه‌ردوو قاچی خستنە ناو ئاوە‌كە‌و بە‌پە‌نجە‌كانی پێی گە‌مــە‌ی بە ئــاوە‌كە دەكــرد قاچــە‌كانی بە خێرایــی دە‌جووڵاندنــە‌وە،
چاوەکانیشی هەر لە سەر کوڕی میر بوو لە چـاوەڕوانی ئـەوە دابوو کە کاردانەوەی ببینێ. کــوڕ میــر کاتێـک ســارای بــەو شێوەیە بینی لە خۆشیاندا خەریک بـوو بـاڵ بگـرێ و بـەرەو ئاسمان بفرێ. بە شێنەیی بەرەو لای سارا چوو، بە هــە‌رچوار لای خۆی دەرِوانی نەبادا کەسێک بیانبینێ . سارا لە سەر ئەو بەردە هەستایەوە، کە لەسەری دانیشتبوو چەند شاقاوێک بـۆ لای ئەو چوو زیاتر خۆی لە کورە میر نزیـک کـردەوە، کـورە
هرگیز بەو کارەی ئەو ڕۆژەی سارا باوری نـەدەکرد لـە بـەر خۆیەوە گوتی: نازانم ئـەوەی دەیبیـنم خەونـە یـان رِاســتی؟
گوێبیستی لێدانی ترپەی دڵبی دەبـوو. ئەوەنـدە لێبی نزیـک بووەوە ئەو هەناسەیەی کە لەدەمی سارا دەهاتـە دەرێ بـەر ﺭﻭﺧﺴﺎﺭﯼ ﺩەﮐەﻭﺕ .
دەمێک بوو چاوەڕوانی دەرفەتێکی وای دەکرد، هەرگیز بڕوای بە چاوەکانی خۆی نەدەکرد. ئەو دڵنیـا بـوو لە جوانییـە بـێ وێنەکەی سارا، بەڵام هەرگیز بۆی نەرەخسابوو وا لەم نزیکییە بیبینــێ · بــەم لێکنزیــک بینینــە‌وە تــەواو شــێت‌و هــار بــوو،
نەیـدەتوانی لە ئاســتی بینینــی ئــەو شــۆخەوە دان بە خــۆدا بگرێ. سارا چاوێکی موگناتیس ئاسای هەبوو، هەمیشــە وەک هەرکــە‌وان پـرِ لــە ئــاو بــوو، نــە‌ک کە‌نجــە‌کان بــەڵکو پیــرە
پیاوەکانیشی ئاشق بەخـۆی دەکـرد. کاتێـک بـەو جوانییـە‌وە سارای لە نزیکەوە بینی، لـەو نهێنییـە تێنە‌دە‌گـە‌یی بـۆ لـەو هموو کوڕە شۆخ و شـە‌نگە‌ی ئـاوایی، سـارا مـە‌ترانی کـوڕە
هــەژار و بێکە‌ســە‌کە‌ی ئــاوایی دە‌ستنیشـــان کـــردووە. بە
دەنگێکی نـزم پێسی گـموت: قـەدری زێسڕ لای زێرنگـرە، گـمەر پەیمانم پێ بدەی شووم پێبكەی، سەرتاپای باڵات لە ئالتوون دەگرم، دەتکەم بە خاتوونی ماڵی میر . دەســتی بــۆ درێژکــرد ویستی ڕایکێشێو لە باوەشی بکاو لە ســەر ئــەو ســە‌ڕە ڕێیــە
لای بباو بیبات بۆ پەناگایەک، تێر بە دڵـی خــۆی ڕایموسێو ماچی بکات. بەڵام سارا زۆر لەو بە ئاگاتر بوو، بەنازکردنەکەی ئاگری لە ناخی میر کوڕ بەردەدا. چەند هەنگاوێک گەڕایـەوە پشتەوە، نەیهێشت کوڕە میر زیاتر لێی نزیـک ببێتـە‌وە، لـەو سەرە رێیە ئەوەی مەبەستییەتی بیکات. بە بیـانووی ئــەوەی نەبادا كەسـێک بـەم شــێوەیە لــەم شــوێنە بیــانبینێ، بە دەم مەکرکردنەوە چەند وشەیەکی پێ گـوت، کـوڕە میـر دیسـان لێی نزیک بووەوە، مرخی لێخۆشـکردبوو، هـەر هـبیچ نـەبێت ماچێکی کوڵمە رەنگ هەناریەکـەی بکـات. سـارا هـە‌رزوو لە نیـازی گەیشـت، پـاڵێکی سـە‌بری پێبوە نـا لــە خــۆی دوور خستەوە .
بــە پــەلە ئـەو پە‌یامــە‌ی کە بــۆی هــاتبوو بە کــوری میــری راگەیاند. دوای دیاریکردنی کاتو شـوێنی ژوان، کـوڕی میـر بـەم چەنــد قســە‌یە نەیـدەزانی لە خۆشــیدا چــی بکــات، بە دیاریەوە وەستابوو، هـەر لە نـوکی پەنجەکانیــەوە تــا تــەوقی سەری لێی ڕاما. سـارا بە بـیێ ئـەوەی خــۆی شــپرزە بکـات،
نەیهێشت کوڕە میر لێی بکەوێتە گومانەوە، بە نـازەوە گــۆزە ئاوەکەی خســتەوە ســەر شــانی و بەپــەلە لە شــوێنەکە دوور کەوتەوە، بە بێ ئەوەی بهێلێ کچەکان هەستی پێ بکەن، کە لەگەڵ کوڕی میــر یــە‌کتریان بینیــوە، خــۆی گەیانــدەوە لای ئەوان .
## ش: شەش
مەتران ماوەیەک بوو، نەیدەتوانی لە هیچ شوێنێ ئۆقرە بگرێ،
ه‌رچە‌ندە هەوڵی دەدا خۆی ئارام بکاتەوە، بە دەســت خــۆی نەبوو، کردبووی بە خوی رۆژانەی، سەری بە هەموو کوچــە و کۆڵانەکانی ئاوایەکەیـدا ئـە‌کرد. هـەموو شـوێنێکی بـە سـەر دەکردەوە، هەر لە مزگەوتی گــەورەوە تــا دەگــات بە دێـرە و کەنیشــتی جـووان، ســەرجەم مەزارگــەکان، هــیچ شــوێنێکی فەرامۆش نەدەکرد. ئەوەی بە لایەوە ســەیر بــوو ئــەو هــەموو مەزارگە هاوبەشە بوو، کە بەبێ جیاوازی پەیڕەوکــەرانی ئاینــە جیا جیاکان سـە‌ردانیان دەکـردن و هـەر هـە‌موویان بە ئـی خۆیان دەزانی. هەر چەند دەیهێناو دەیبرد، سەری لەو بـازارە دەرنەدەچوو، دووچاری شۆکێک ببوو نەیدەتوانی وا بە ئاسانی وەڵامێکی دروستی دەستکەوێ، جگە لەوەی کە لێی ڕادەمـاو بیری لێدەکردەوە دەگەیشت بە راستییەک دەیگوت :
ئەو مەزارگانە مانای جودا خوازی نازانن. بەمەبەستی نزاکردن سەردانی هەموو شوێنە پیرۆزەکانی دەکرد، بە لایـە‌وە گرنـگ نەبوو ئــەو كەسـانەی لە نــاو گۆڕەكانــدان كــێن و ســەر بەچ ئاینێک، یان پەیرەوکەرانی کامە مەزهەبن. کاتێـک لە پشــتی گلكۆكانیانەوە دەست لە سەر سینگ دەوەســتا، لای وابــوو بە چ زمانێک قسە بکات مردووەکـان لێـی تێدەگــەن. بەلایــە‌وە گرنگ نەبوو ئــەو گــۆڕەی ســەردانی دەکــات کەســی نزیکــی خۆیەتی، یان هەر لە بنەچەدا نایناسێ، هــەرگیز گــوێی بــەوە نەدەدا مردووەکە، لە کام پایەی کۆمەڵایەتییە، یان سەر بە چ ئاینێکە. تەواو لە کێلە باڵابەرزەکەی لای ســەرەوەی گـۆڕەکە نزیک دەکەوتـە‌وە، دەســتی چــەپی دەخســتە ســەر لایــە‌کی کێلەکەو بە دەستی ڕاستی وێنـەی خــاچی لە ســەر ســینگی دەکێشا. کەمێک خۆی دەچەماندەوە، لێوەکـانی دەجووڵانـدن نزای دەکردن و ئینجیلی پیـرۆزی دەخوێنـدەوە. خۆشـی لـە خۆی تێنەدەگەیی چی دەڵـێ، بـەڵام بەوپـە‌ڕی بـاوەڕ بـە‌خۆ بوونەوە دەیزانی مردووەکان گوێبیستی پارانــەوەکانی ئــەون و لە نزاکانی دەگەن. جار جارەش کڕنوش‌ی دەبرد، دەپارایـەوە
سەری بۆ ئاسمان بەرزدەکردەوە، ئەم هەموو کارانەی دەکردن بەو نیازەوە بوو، تا نزاکانی وەرگرن هەواڵێکی سارا بزانـێ. لـە بـارەی دەنگوباسـی سـاراو بنەماڵەکــەی هــیچ ســەرەداوێکی دەست نەدەکەوت. لە هـەر شـوێنێک هەرکەسـێکی بـە‌رچاو کەوتبا، بێ گوێدانە هیچ شتێک، پرسـیاری لێـدەکردن. لێـی دەپرسین گەر هەواڵێک دەزانـن دەربـارەی خانـەوادەی سـارا پێی بڵێنێ یان بینیبای یەک دوو کەس دەوریـان لـە یـەکتر داوە خەریکی قسەکردنن، هــەردوو گوێیــەکانی خــۆی قــوڵغ دەکردن، بەڵکو هەواڵێک لە دەمـی ئەوانـە‌وە ببیســتێ. دوای ڕاکردن‌و دیار نەمانی خانەوادەی سارا، وەک شێتانی لێهاتبوو،
نە گوێبیستی هەواڵێک دەبوو نە هیچی دەربارەیـان دەزانـی.
بەڵام ئەو هەرگیز نەیدەتوانی دەستبەرداری ئەو شـوێنە، یـان ئەو گەڕەكە بێت، بەر لەون بوونیـان ماڵەكـە‌یان لـە‌وێ بـوو.
دەیان چیرۆکی هەڵبەستراوی کەوتنـە بـەر گــوێ، هەنـدێک کەس دەیانگوت :
خانـــە‌وادە‌ی ســـارا لە‌هە‌رمۆتـــە‌ی کۆیـــە گیرســـاونە‌تە‌وە‌و بەشێكیشــیان لایــان وابــوو زۆر دوورتــر ڕۆیشــتوون. بــەڵام هــەرگیز وە‌لامێكــی رِاســتی دەســت نە‌كــە‌وت. مــەتڕان بە
بەردەوامی هەروەکو ڕابردوو لــە ســەر کــاری ڕۆژانــە‌ی خــۆی بەردەوام بوو، بەلایەوە گرنگ نەبوو چۆن چۆنی لە ناو ئـاوایی باسی دەکرێـت. ئـەو کاتانـە‌ی دیـاری کردبـووو دەیزانـی چ ساتێک سارا لە گەڵ کچانی ئاوایی دەهاتە ســەر کانییەکــەی سەرووی گەڕەکەیان. بەپەلە بەناو کوچەو کۆڵانــەکانی نــاو ئاوایی سەر بەرەو خوار شۆڕ دەبووەوە، ئەوەندە بە بلەزی ڕێی دەکرد، تاکو دەگەیشتە شوێنی مەبەست. لە ناو بـیێ ئاگاییـدا نغرۆ ببوو، قسەی لەگـەڵ هـیچ کەســێک نـەدەکرد. بـە بـیێ دواکەوتن بۆ لای گەڕەکی قەڵاتی کـاولان دەرۆیشـت. تـا بە ﺯﻭﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎﺕ ﺧﯚﯼ ﺑﮕﻪﯾﻨێﺘﻪ ﺷﻮێﻧێﮑﯽ ﻻﭘـﻪڕﯼ ﮔﻪڕﻩﮐﻪﮐـﻪ ﻭ خــۆی لە پەناگایــەک حەشــار بــدات. هــەر هــیچ نــەبێت لە دوورەوە چاوی بە سارا بكەوێت بە دیتنی، دڵی ئـاو بخواتـە‌وە ئاسوودە بێت .
ئـەو ئێوارەیـە نـە سـارا نـە هــیچ یـە کێک لە کیژانــی گونــد سەروســۆراغیان دیــار نـــەبوو . تەنانـــەت دەنگـــی حەپـــەی سەگەکانی ناو ئاوایش نەدەهات. ئەوەندە چاوەڕوانی دەکرد تا تەواو بێزار دەبوو، چیتر حەوسەی نەدەما. دواجارا بـیێ هیـوا لە بەدیار نە‌کە‌وتنی سارا تەواو بێ ئومێد بوو، بڕیاریدا کۆتایی بەو چاوەڕوانییە بێنێت، بە هەر بیانویەک بێت خــۆی لــە نــاو ماڵەکان نزیک بکاتەوە. بچێتە ناو گەڕەکەکە، بەڵکو هەواڵێکی دەست بکـە‌وێ، شـتێک دەربـارەی وە دیارنەکـە‌وتنی سـاراو کیزانی گوند بزانێ .
بە گەیشتنی بۆ ناو گەڕەکی قەڵا حەپەسـا، وەک ئـەوە وابـوو جامە ئاوێكی ساردی بـە سـەر جەســتە دابكــرێ، قاچـە‌كانی دەلەرزین، لێوەکانی خۆی دەکرۆشتن. بۆنی سوتاو هەناسـەی تەنگ کردبوو، بە ئاستەم هەناســەی بـۆ دەدرایەوە. دووکــەڵ چاوەکانی دەزووراندنەوە، هیچ خانویەک بە پێوە نەمابوو، هەر هەموو ماڵەكان بەهۆی سووتانە‌وە دارِمـابوون‌و بەســەر یە‌كــدا داتەپیبوون. نە خشپەی مارێک نە جووڵەی مێروولەیەک، نـە حەپـــەی ســـەگێک نـــەدەهات، تەنانـــەت دەنگـــی هـــاژەی ڕووبارەکـــەی دامێنـــی وەک ڕۆژانـــی پێشـــوو نەدەبیســترا، بۆقــە‌كان لە پـازدان بە ســەر بــە‌ردە بازە‌كانــدا کەوتبوون، قیڕەیـان نـەدەهات. لە هــیچ مــاڵێکی گەڕەکــەکە هــیچ رووناکیــە‌ک بــە‌دی نــە‌دە‌کرا. قە‌ندیلــە‌کان خــامۆش بووبوون، یان خامۆش کرابوون. وەک سەرخۆشان بـە‌ناو تـولە رێگاکانەوە گوزەری دەکرد، سەرەسمکی دەبرد، دەکـە‌وت‌و بە بلەزی هەڵدەستایەوە. سەری بە هەموو کــون و کەلەبــەرێکی گەرەکە داگرت، لە بەر خۆیـە‌وە چەنـدین جـار پرسـیاری لە هەموو شتێک دەکرد دە‌یپرسی و دەیگوت:
ئەوە چییە ڕوویداوە؟ بە بینینی ئەو دیمەنە سەری لێشێوابوو،
نە هاواری مریەمی پاک، نە کێشانی خـاچ لە ســەر ســینگی،
نەبوونە فریادڕەس بۆی، بە هانایەوە نەهاتن. هـاواری دەکـرد دەیگوت:
خودایە ئەوە چی ڕوویـداوە ئـەوەی کە دەیبیـنم خەونـە، یـا راستییە؟ لەگەڵ نـاخی خۆیـدا قســەی دەکـرد، دەســتی بـۆ چاوەکانی دەبرد، دەیگوت:
هاوارە، ڕەبەن بۆیا، یوحەنای پیرۆز، مار یاقوب، مار دێرو مـار گۆرگیس، مەزارگەی باوو بـاپیران، بەهانـام وەرن. پـە‌لاماری دارو بەردی دەدا، هەر چ شتێک لە ناو گەڕەکــەکە بە سـاغی مابووە، بەر سووتان نە‌کـە‌وتبوو، نـە‌بووبوو بە‌رە‌ژوو، هانـای بـۆ دەبرد، رایدەتەکانـد دەسـتی لێـدەدا، دەیدوانـد، پرســیاری لە پەرژینەکان، لە دارو بەردی گــەڕەکە بەسـۆتماک بووەکــە، لە ئاگردانە بێ ئاگرەکان، لە شاتان‌و شاتوەکان، لەو هەموو گــۆزە بە جێماو خاڵی لە شەڕاب. پرسیاری لە هەرچی شتێک لـەم شوێنە هەبوو دەکرد. هەرچەندە مرۆڤێکی لە سەرخۆو هـێمن بوو، کەسـیێکی شــیێت نــەبوو، بــەڵام وەک دێوانــان رەفتــاری دەکرد. کەسێک لەو گــەڕەکە نــەمابوو، بە هانایــەوە بچێـت و دەستی هاریکاری بۆ درێـژ بکــات و دڵنــە‌وایی بکــاو هێـوری بکاتەوە، ڕاستی ڕووداوەکەی پێ بڵێ و بۆی ڕوونبکاتەوە. هەر بە تەنیا خۆی بوو دڵی خۆی دەدایـەوە، پرسـیاری لـە خــۆی دەکرد، چـاوەڕوانی ئـەوەی نـەدەکرد وەڵامـی پرسـیارەکە لە خــودی خــۆی وەربگرێتــە‌وە، لە ناخــە‌وە ورەی داتــە‌پیبوو،
دەیگوت:
بڵیی ئەوەی دەیبینم خەونێک نەبێ؟ ئەمەش یەکێک نــەبێ لەو خەونانەی ماوەیەکە وەک کابوس یەخەیان گرتووم. دەی ئەو بێدەنگیەتان لە چییە؟ بۆ بێ وەڵامن؟ بۆ پێم نـاڵێن دەی بڵین ئەوەی تۆ دەیبینیت جگە لە خەونێک هیچیتر نییە؟
عیسای مەزن لەو کابووسە ڕزگارم بکــە، لــەو خــەون بینینــە شێتانەیە بێدارم بكەوە .
خۆ ئەو کوڕی ناو گێژاوان بوو، لە ژیانیدا زۆر ســە‌ین‌و بــە‌ین‌ی دیتبوون، بەشی هەرە زۆری ژیانی پربوو لە کۆڵە‌مە‌رگی، هـەر لەو كاتـە‌ى ڕەش‌و سـپی لـە یـە‌كتر جیاكردۆتـە‌وە، هـەرگیز ئۆخەی نەکردووە. دەیان کێشەی جۆراو جۆری توش هاتوون،
نەهامەتی زۆری بینیون، خۆی زۆرجاران بە خۆی دەگوت:
من تە‌یری باران دیتە‌م، بەڵام هەرگیز وەک ئـەو رۆژە بـاری دەروونی بەم شێوەیە تێک نەچووبوو. بووبوو بە کەسێکی بـێ وەو دارِوخاو، خەریک بوو ناخی دەسووتا، ڕۆژێـک لە ڕۆژان بیری لەوە نەدەکردەوە، وا بـەم شــێوەیە خــۆی ببینــێ، بــەم لاوازییە بە سانایی خۆی بدا بە دەستان و تێک بشکێ .
لە لایەک خەمی دیار نەمانی سارا، لـە لایە‌کـە‌یتری، خـەمی سووتان و بە کاول بوونی گەڕەکی قەڵات. ئەو گە‌ڕە‌ک‌ـە‌ی بـە
لای مەتران بەشێک بوو لە باغی بەهەشـت، یـە‌کێک بـوو لە شوێنە هەرە خۆشەکان، نەک بە بینینی ناو گە‌رە‌کە‌کە، بەڵکو بە بیستنی ناویشی شاگەشکە دەبـوو، دڵـی دەکرایـە‌وە. ئـەو ڕۆژەش، کە قەڵاتی بەم شێوە وێرانبووە دەبینێ، چـۆن شــێت نابێ .؟ دیمەنی کاول بوونی قەڵات، شێت و هاری کردبـوو لە ناخەوە وێرانی دەکردو دەیسووتاند.
هیچ چارەیەکی نەبوو، لە ئاست ئـەو کارەسـاتەی، کە بەسـەر گەڕەکە هاتبوو، جەرگی ژانی دەکرد. وەک کەســێکی بـێ دەسەڵات ماوەیەک دەستە و ئەژنۆ لە سەر ئەو زەویە ئـاو بـە سەر وەربوو و شێدارو تەڕەدا، لە دیمەنی خـانووە سـووتاوو بە کەلاوە بووەکان ڕاما، چ ڕامانێـکا هــەرگیز لە ڕابــووردوو وای بە سەر نەهاتبوو . چاوەکانی تەژی رۆندک بووبـوون، جگـە لە بەتاڵكردنەوەی ناخی بە سیخناغ بووی، بە گریان نەبا بە هیچ شتێکیتر ئەو ئاگرەی لە نـاخی دابـوو دانەدەمرکایـە‌وە. دۆش دامــابوو، قە‌ڵــە‌می دەســت و پێــی شــکابوون. بەشــێک لە
پشتبەندە لە كەمەر ئاڵوەكەی كردەوە. بە لیچکـی چیتــەکە وەک دەستەسڕێک ڕۆندکەکانی ســەر ڕووخســاری ســڕینەوە.
هەستایەوە سـە‌رپێكانی، سـەر لـە نـوێ لە دیمـە‌نی كـە‌لاوە سووتاوەکان رامایەوە. ئەو گــەرەکە بــۆ ئــەو وەک موگنــاتیس وابوو، توند گرتبووی، قاچەکانی لە زەویەکە گیربووبوون، لێـی نەدەبووەوە. لەو کاتە لاوکی پیرە پاییزێ و ی بەبیر هاتنەوە، نـە‌ک هــەر وەبیــری هاتنــەوە، بــەڵکو ســە‌دای لاوکەکە لەن او گوێکانی ئەزرینگایەوە. دەنگی لاوک بێـژەکە رێک لە دەنگی شـە‌ماشـە خۆشـناو دەچـوو. لــە بە‌رخۆیـە‌وە
دەیگوت:
نا، نا ئەو دەنگە دەنگی شە‌ماشە‌یە، جگە لە ئەو، دەنگی هیچ کەسێکیتر نییە. پێدەچێ ئەوەی من دەیبیـنم و دەیبیســتم،
خەون بێ. هـەر خـلۆی بـە خـلۆی دەگوتـە‌وە و دڵـی خـلۆی دەدایەوە دەیگوت:
گەر شتێک رِوویدابێ شەماشە چـۆن دەتـوانێ لاوک بچـرێ؟
بەڵێ ئەوە سەدای لاوکی شەماشە خۆشناوە، لە ناو دۆڵەکــەی نێـوان هــەردوو گۆرســتانە‌کە‌ی گــردی دێـرە و گۆرســتانی جووەکــان، بە بــاڵای کــەپکی کایســا و هــە‌واری خــانزادێ ه‌ڵدە‌زنێ مەتران بە خەیاڵ زۆر زۆر گەڕابووەوە بۆ ڕابردوو، دیمەنی ئەو رستە لە پەت دروستکراوانە‌ی دەهاتەوە بەرچاوان، کە خوریـە
بە خم رەنـگ كراوانـە‌ی دەســتی كیژانــی تــاس بــە ســەری جووەکانی بە ســەر هەڵواســرابوو. لە پەتــە بەرِســتەکراوەکانی دەڕوانــی، کە ئــەموو خوریــە بە خــم ڕەنــگ کراوانــەی لە سەر هە‌ڵواسرابوون. تا زیاتر لە ئاوایی ڕادەمـا، زێـدە‌تر ڕوو دەچووەوە ناو بیرەوەریەکانی ڕابـوردوو. بــەو وەبیــر هاتنەوانــە ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺧﻪﻡ ﺩﺍﯾﺪﻩﮔﺮﺕ ﻭ ﻧﺎﺧﯽ ﺩﻩﺳﻮﻭﺗﺎﻧﺪ. ﺑﻪﺭﮔﻪﯼ ﺋﻪﻭ ﻫﻪﻣﻮﻭ خەمەی نەدەگرت، گوتی:
بۆ منی ڕووچوو بە ناو ساڵانەوە، بـەو ڕدێنـی ســپیەوە جــوان نییە وەک هەرزەیەک ڕەفتار بکەم و بیر بکەمەوە. گەر ئێستا بەشێت و دێوانەم نەزانن، سەر لـە نـوێ هـەمان تەشـیەکەی جاران دەرێسمەوە، دەگەرێمـە‌وە ســەرەتای ئــەو رۆژانــەی کە لەگەڵ سارا لێک دابڕاین و ببڕای ببڕای یەکترمان نەبینیەوە،
لە دەستم دە‌رچووو لێم ون بوو. پر بە گــەرووی خــۆم هــاوار دەکەم و دەقیژێنم، دەبمەوە بە کورە هەرزەکارەکـە‌ی جـاران، سڵ هیچ شتێک ناکەمەوە. هەرچی شەرمە وەلای دەنـێم،
بە دەنگێكــی بــەرز هــاوار دەكــهەم و دەڵــیێم ئــە‌ی شــۆخە نازدارەکــە‌ی هــەموو خەونەکانم، بە هــەمان شــێوەی شەماشە خۆشناوەکەی ئەڤیندارو دێوانــەی ئــاوایی، بــە ســەر گـردو تە‌پۆلکــە‌کانی هــەر چــوار دەوری گونــدی هە‌ڵـدە‌زنێم، تاوێـک لــە ئێـوارەی ئاوایەکــەم رادەمێـنم، دەســتم دەخەمــە بناگوێکانم، لاوکەکەی پیرە پاییزێ دەچڕمەوە. پڕ بە گــەرووم هاوار دەكەم دەڵێم، (پاییزە لە من دیسانێ پاییزە لە مــن، لە
منی وێرانە ماڵ، لە منـی پەڕاگەنـدەی دەشـت و دەرو چیـاو چۆلان، وای لە منـیێ هـای لە منـیێ لە منـی سـە‌رگە‌ردان و ڕووت و ڕەجاڵ)
لــەو دە‌مە‌یــدا ئــەوەی وەبیــر هاتــەوە، کە دوای رِۆیشــتنی خانەوادەی ساراو دیار نـە‌مانیان، چـۆن چــۆنی وەک شــێت و هاری لێە‌اتبوو، بە تایبـەتی دوای ئـەوەی لە مـام سـە‌ورۆی
بیستبوو، کە لاشەی کوری میرە‌سە‌نیان بە سـووتاوی لــە نــاو تەندورەکەی ماڵی سارا دۆزیوەتەوە. تێگەیشـت کە تـازە کـار لەکار ترازاوە، بۆ وی ئاستەمە جارێکیتر سارای خۆشەویســتی بینێتەوە .
تا دەهات تیشکی خۆر زیاتر بەرەو هەڵکشان دەچوو، خەریک بوو خـیۆی ئـاودیوی پشـتی کێوەکـان بکـات، کـات درەنـگ دەکەوت، چیتر حەوسەڵەی مانەوەی نەما، بە دڵێکی شــکاو و بەڕووخسارێكی غەمگینەوە، پشتی لە كـاولە قەڵاتـە‌كە كـرد،
هر چەندە هێزی ڕە‌وکردنی نەمابوو
دەیگوت:
وا چــاکە تــازووە ئــەم وێرانە‌یــە جێبەــێلم. هێــدی هێــدی هێــدی هەنگاوی هـەڵهێنان و لە گە‌ڕە‌کـە‌کە بـە کاوڵبووە‌وە‌کـە دوور کەوتەوە، سەر بەرەو ژوور بۆ لای دێرە زڤڕییەوە.
دوای گەیشــتنەوەی بە دێـرە، هەرچەنــدی هێنــای و بــردی، ئۆقرەی نەدەگرت، دەیان شتی سەیرو ســەمەرەی بە مێشـک داهاتن، بۆ خۆ رِزگارکردن لەو بارە دەروونییەی، کە دووچاری بووبوو، چەندین بیرۆکەی جیا جیای بە مێشک داهاتن، هـەر لە خۆكوشتنەوە تا دەگات بە سەر هەڵگرتن و خۆ ون كردن،
ﺩﻭﺍ ﺟﺎﺭ ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ﺋﻪﻭ ﺑﺮﯾﺎﺭﻩ ﻟﻪﻭﻩ ﮔﻪﯾﺸﺖ، ﺑﻪ ﺧﯚﯼ ﮔﻮﺕ:
مەترانە شێت ئیتر مانەوەت لەو ئاواییە بــە بــێ بــوونی ســارا،
جگە لە گـهەمژەیی، هــیچ مانایـە‌کیتری نییــە. هــەر رۆژێـک ژیانکردن لەم شـوێنە مردنێکـە. هەمیشـە سـارای لـە پـیێش چــاوان بــوو، لــە هــەموو شــتێکی ئاواییــدا وێنــەی ســارای دەبینیەوە، نەیدەتوانی بۆ چرکەیەکیش لە یادی بکـات. ئیتـر بە ناچاری بڕیارە قورسەکەی دا، بە بێ دوودڵی بە بێ ئەوەی بزانێ داهاتووی چۆن دەبێ، لە ئێوارەیەکی مانگی گوڵان، نـە شەماشەو نە قەشەی دێرە و نە ئـەو رەبەنانـەی کە لـەڭــەڵی دەژیان ئاگادار بکاتەوە، بوجگوڕەکانی خۆی پێچایەوە، ڕێگـای هــات و نــە‌هاتی بــەرەو چارە‌نووســێکی نادیــار گرتــە بــە‌رو شــوێنێکی نزیـک ئاوایەکــەی دیــاریکرد تــاکو بە بــەردەوامی سارای لە هزردا بمێنێتەوەو سیمای ئەوی لێون نــەبێ، ســەر بەرەو ژوور بە بەرزایەکەی پشتی دێرە هەڵزنا، خۆی گەیانـدە ئەم دۆڵە پر لە كەند و لەند و سەختە، بە یەكجاری لە ئاوایی دوور کەوتەوە، ســەری خــۆی هــەڵگرت. خۆشــی نەیــدەزانی چارەنووس دەیگەینێ بە چـی و بــەرەو چ شــوێنێک دەچـیێ. هرگیز هەستی بە دوودڵی نەدەکرد بـەم سـەر هە‌ڵگرتنـە‌ی،
بەڵکو بە بێچەوانەوە هەسـتی بەئـارامی دەکـرد. خـۆی وەک پاڵەوانێک دەهاتە پێش چـاوان، کە لە پێنـاوی خۆشەویســتی قوربانی داوەو بە کێوان کەوتووە. تـا ئـەو کاتـە‌ی هەڵکشـانی تەمەن بە تـەواوی هێنـزی لێنــە‌بڕی و مانــدووی نــە‌كرد، بـۆ ئاوایەکەی زێدی لە دایکبوونی نەگەرایەوە .
## خەوت:
لەو دوا شەوەی ئەو هەموو خەونە ناخۆشانەی کە مــەترانی بە تەواوەتی هەراسان کردبوو، بە هۆی پێشـبینی و لێکدانـە‌وەی خەونەکانەوە، بۆ بەیانییەکــەی هەگبــەی ســەفەری کردبــووە ملیو دەستبەرداری ژیانی ناو ئەشکەوت و چۆلەوانی ببوو، لــە کەلی شەیتان هاتبووە خوارەوەو بڕیاری دابـوو، بە یــەکجاری ژیانێکی تازە هەڵبژێرێ، نـاوی خــوای لێهێنـابوو، گــە‌رابووەوە ئاوایەکەی. وەکو جارانی هەرزەیی، تاکە شوێنێک، کە دیـاری کردبوو بۆی بگەرێتەوە، بیکات بە ماڵی هەمیشــەیی، جگــە لە کلێساکەی ئاوایی هــیچ شــوێنێکیتری شـک نــەدەبرد. سـەر لە نوێ گەرایەوە دێرە، هەر لە هەمان ئـەو حوجرە‌یـە دە‌ژیـا،
دوای ئەم هەموو ساڵە کە بە‌جێیهێشتبوو. دوای ئــەو هــەموو تەمەنەی، کە لە چۆڵەوانی و لە ناو ئەشـکەوتەکاندا بـە سـەر برد، جگە لە دێرە زیاتر هیچ شـوێنێکیتری شــک نــەدەبرد و هیچ مالێکی نەبوو تیایدا بژیت. وەنەبێت لـە لایـەن خــەڵکی ئاوایی پشتگوێ خرابێت، بە پێچەوانەوە دانیشتوانی ئاوایەکەی ﺯﯙﺭﯾﺎﻥ ﻟﯿﭩﺪﻩﮐﺮﺩ ﮐﻪﻻﯼ ﺋﻪﻭﺍﻥ ﻧﺎﻥ ﺑﺨﻮﺍﻭ ﺑﺨﻪﻭێ ﻭ ﺑﻤێﻧﯿﭩﺘﻪﻭﻩ،
ئەوان نموونەی جوانیو میوان دۆستی بـوون. بـەڵام مــەتڕان وای بە باش دەزانی بەو پیریە‌تیــە‌وە گونجــاو نییــە ببێـت بە
بارگرانی بەســەر ئــاوایی. گونجــاوترین شــوێن دێرەیــە تێیــدا بمێنێتەوە. چـونكە دوای ئـەم هـەموو تەمەنـە زۆرەی كە لە چۆڵە بە سەری بردبـوو، تـازە بـۆ مـەتران ئاسـان نــەبوو،
کــە‌لاوە بــە ســەر یــە‌ک داتە پیوە‌کــە‌ی ڕابــووردووی نــۆژە‌ن بکاتەوە. نۆژەن کردنـەوەی خــانووە ســووتاوەکە پێویســتی بە دەستمایە بوو تاکو بتوانێ تێیدا بژیت، ئەویش تاکە قڕوشێکی نەبوو. کاتێک لە ژیانو گوزەرانی خزمانی ئاواییەکەی ڕادەمـا،
بیری لە چۆنیەتی گوزەرانیان دەکردەوە، لـە‌وە تێدە‌گـە‌یی کە
زۆربەیان لە ڕووی بژێوی ژیانەوە نـەدارن، جـەنگ دووچـاری نەهامەتی و ماڵوێرانی کردوون، هەرچیی هەیانبوو بـەر تـاڵان کەوتبوون، یان سووتێندرابوون. هــەروەها دوای ئــەم هــەموو ماوەیەی، کە لە ئاوایی دابرابـوو، بـۆ مــەتران ئەوەنــدە ئاســان نەبوو جارێكیتر بتوانێ تێكەڵ بە خەڵكەكەی ببێتەوە. بەشـی ه‌رە زۆری هاوتەمەنەکانی لە ژیـان نــە‌مابوون، یـان ســەری
خۆیـان هـە‌ڵگرتبوو. لە هـەمان کاتیشـدا دوای ئــەم هــەموو تەمەنە بۆ مەتڕان ئاستەم بوو بتوانێ ماڵێک بۆ خۆی پێکـە‌وە بنێ، بۆی نەدەگونجا سەر لە نــوێ بــەو تەمەنــە خــۆی لــەناو مـــاڵیکی نـــوێ ببینێتـــە‌وە هاوسەرگیریشەوە، پێـی وابـوو تـازە کــار لەکــار ترازابـوو، زۆر درەنگ کەوتبوو، کە بیر لە پێکهێنـانی ژیـانی هاوسـەرگیری بکاتەوە. لەو ڕۆژەی کە سارا بە ناچـاری لەگــەڵ خێزانەکــەی ئاوایی بە جێهێشتو ون بوو، مەتڕان دوا بریاری خۆیدا، ئیتـر هرگیز بیر لە ژن هێنان نەکاتەوە، بڕیاری دا وەک ڕە‌بـە‌نێک
بژی، هەرگیز دوای سارا دڵی بە هیچ کچێکیتر نەدەکرایـە‌وە،
ئامادە نەبوو ژیانی هاوسەری لەگەڵ کەسێکیتر پێـک بێنـیێ.
کچێک لە ناو ئاوایی دەستنیشان بکات، بیکات بە هاوسـە‌ری خــۆی. کاتێـک لــە‌ملاو لــە‌ولا باســی ژن هێنانیــان لەگــەڵ دەکردەوە، جگە لــە ســەر بادانێـک و بێـدەنگ بــوونی، هــیچ وەڵامێكی نــەبوو. ئــەو دۆســت و هاورێیانــەی و هەنــدێک لە خــەڵکی ئــاوایی ســەریان دەخســتە ســەر ســەری و زۆریــان لێدەکرد، تا ناچار بێت کەسێک دیاری بکـات، ژیـانێکی نـوێ دەست پێ بكاتەوە، پێیان دەگوت:
کاتی ئەوە هاتووە خەمێک لە خۆت بخۆی، بەم جـۆرە ژیـان بەرێكردنە تا سەر نابێت، چوویتە ناو تەمەنەوە، تۆ نــە یەكــەم کەسی نە دوا کەس دەبیت کە بەخۆشەویســتەکەت نەڭــەی،
پێویستە بیرێک لە ژیانی خــۆت بکەیتــەوە، هــەرەیچ نــەبێت وەک بەشی هەرە زۆری ئێمە مانان ماڵێک بۆ خــۆت دابنێـی،
وەک مرۆڤ بنەوانێکت هەبێت. بەڵام ئەو گاڵتەی بەو قسـانە دەهات، دەیگوت:
نازانم بۆ بەم شێوەیە سەر دەخەنە سەر سەرم ؟ پێتـان وایـە ئەو دڵە بچووکەی من جگە لەو کەسەی کە هەر لە سەرەتای گەنجیەتیمەوە بوو بە بەشێکی دانەبراو لە ژیانم، هەر بە هۆی ئـەوەوە دووچـاری ئـەم هــەموو نەهامەتییــە بــووم، جێگــای کەسێکیتری تێـدا دەبێتـەوە؟ یـان بە کاڵتــە‌وە رِووی دەمـی دەکردە ئەو کەسانەی کە داوایـان لێـدەکرد ژن بێنـێ، پێـی دەگوتن:
بۆ نازانن من مەترانم، هیچ کاتێک بینیوتانە یـان بیســتوتانە قەشە یان مەتڕان هاوسەرگیری بکات. بەم وەڵام دانەوەیـەی کۆتایی بە هەموو شتێک دەهێنا. بەلایەوە ژیانکردن لە دێـرە لە جێگاکانیتر باشترو بێ منەت تر بوو. هەمیشە لای زۆربەی خەڵکی مزگەوت و دێرەو کەنیشت و سەرجەم مەزارگاکان بە ماڵی خـودا دادەنـدران و پـە‌ناگای لێقـە‌وماوان بـوون. بـەڵام ئـەمجارەیان دێـرە وەک ڕابـوردوو قــە‌رە‌باڵغ نــەبوو، جمــە‌ی نـەدەهات لــەو کەســانەی کە بە بــەردەوامی ه‌اموشــۆی ئــەم شوێنەیان دەکرد. جەنگ بەشــێکی زۆری ئاوایەکــەی وێـران کردبوو. هـەروەها جگـە لە شـە‌ر هۆکـاریتریش هـەبوون، کە ئاواییەکەی بەم شێوەیە بە چۆڵ ببینـیێ. بـە هـۆی شــە‌ڕەوە بەشـێکی زۆری خــەڵکی ئــاوایی خانووەکانیــان ســووتابوون و توانای سەر لە نوێ دروستکردنەوە، یـان نـۆژەن کردنـە‌وەیان نەبوو، لە کاتی جەنگ و دوای کۆتایی هاتنی، بەشێکی زۆری خــەڵکی ئــاوایی لە ترســی شــەڕ، یــان ســەر لــە نــوێ ســەر ه‌ڵدانە‌وە‌ی جەنگ، نەبادا ببن بە سـووتە‌مە‌نی، بە مەبەســتی
دابین کردنی ژیانێکی باشتر، بۆ شوێنی جیا جیا، یان بۆ شارە گەورەکان کۆچیان کردبوو. دێرە جگە لە شەماشەیەک و دوو پاکیزە هیچ کەسێکیتری لێنە‌بوو
لە شوێنێ قە‌شە‌یە‌کی بۆ دەهات بـۆ ئەنجامـدانی ڕێوڕە‌سـمی ئاینی .
هەميشە لە بيركردنە‌وە دابوو، جگە لە خەونەكان، كە ژیانیـان لێتاڵ كردبوو، خۆشی هەمیشە بە خەیاڵ پـە‌رش‌و بـڵاو بـوو،
سّى لە سێبە‌رى خۆشى دەكردەوە، بە گومانـە‌وە لـە هـەموو شتێكی دەڕوانی. بە ناو ئەو شوێنە تێپــەڕی، ســەیرێكی كــرد بە بیری هاتەوە پێش ئەوەی ئاوایی جێبێڵـێ، هەمیشــە ئــەو شوێنە جمە‌ی دەهات لە رِه‌شماڵی ئەو ماڵـە قە‌رە‌جانـە‌ی، کە
لـــەو وەرزەدا هـــە‌واریان دە‌خســـت، هـــەر دە‌ســـتە‌یە‌ک بە
پیشەیەک، یان کارێکی تایبـەت بـە خۆیـان ســە‌رقاڵ بـوون.
ه‌ندێک لەو ماڵە قە‌رە‌جانە بە ژە‌نینی ئـامێرە مۆزیکیـە‌کان و بەشێكیشیان بە ئاسنگەریو دارتاشـیو پیشــەی جیــا جیــاوە خــەریک بــوون و چەنــد مــالێکیش بە‌ددان ســازی. کاتێـک ئەوانی لەم شـوێنە نـە‌بینی، هــە‌رزوو لــەوە گەیشــت جــە‌نگ ئەوانیشی بلاوە پێکردووە. هێدی هێدی بە بــن ســێبەری دار ورەکان و ســـپیدارە شـــاتانەکاندا نگاوی ه‌ڵدهێنان، هەموو جەستەی داهێزرابوو، هە‌ڵکشانی تەمــەنی پێوە دیـار بـوو. هەرچەنـدە وەرزی هـاوین بـوو، بـەڵام بـڵاو بوونــەوەی ئــەم هــەموو ئــاوە بە لێـواری پە‌رژینــە بە درک داپۆشڕاوەکان، بە هۆی چڕو پڕی گـهۆکان و بـەر نەکـە‌وتنی تیشــکی خــۆر بە زەوی، بــوونی ئــەم هــەموو ئــاوە لــە نــاو جۆگەلەکان، مرۆڤ هەستی بە فێنکی دەکـرد. بـەو ئێوارەیـە
شنەی بایەک، سپیدارە شـاتانەکان و شـە‌نگەبییە جوانـە‌کانی خستبوونە سەما. سە‌ڕە‌ڕای بوونی ئەم سروشتە دلّرفێنە، ئـەم هموو هە‌ڵبە‌زو دابە‌زینە‌ی سمۆرە‌کان. مەتران هـیچ کاتێـک
ئەوەندەی ئـهە رۆژە دڵـی تـهەنگ نـهەبوو، هەســتی بەبێـزاری دەکـرد. تەنانــەت کاتێـک لــەژێر ســێبەری شــاتووەوەکانەوە تێدەپەڕی، هەرچی شتێک هەبوو لـەو دەوروبـە‌رە فەرامۆشـی کردبوون، گوێی بە ئاوازە پر جۆشو خرۆشە‌کانی شـالورانیش نەدەدا. بە لایــەوە گرنــگ نــەبوو لە دەوروبــەری ئــەودا چــی دەگوزەرێ. دوای ئەم هەموو ساڵە، دیسان بینینەوەی سارا لە کەللەی دابوو، هەموو بیرکردنــەوە و خــەیاڵی هــەر لای ســارا بوو . هیچ شتێک ئەوەندەی زانینی هەواڵێک دەربارەی سارا،
بە لایەوە گرنگ نەبوو. دوای ئەو کارەساتە، کە ئەو و سـارای لە یــەکتر دوور خســتنە‌وە، بە تــەواوی دەســتی لە خـــۆی بەردابوو، بە هیچ شــتێکی ژیـان، دڵـی نەدەکرایــەوە، هــەموو هە‌ستە‌کانی مردبوون. دوای دانیشتن و مانە‌وە‌یـە‌کی زۆر لـە
جێی کۆنە ژوانگەکـە‌ی، ئیتـر بـیێ هیـوا بووبـوو . نە‌رێبـوارێ نەشوانێ نەجوتیارێ بـەو کـاولە هـە‌وارە تێنەپـە‌ری. لــە بــەر خۆیەوە کەوتە وڕێنەکردن گوتی:
وا چاکە چیتر کاتی خـۆم بـەم چاوەڕوانییـە بـێ ئەنجامـە بە فیڕۆ نەدەم، کۆتایی بەو چاوەڕوانییە بێنم، هەرچی زووە خـۆم بگەیێنمەوە هەوارە بە كاول بووەكەم، ماڵە ساردو سرەكەم.
بۆ ئەوەی زوو بگاتەوە دێرە، نزیکترین ڕێگا، کە دیـاری کـرد،
ئەو کۆڵانە باریکەی کانی شێخ سەید بوو، چـونکە رێگایـەکی قەدبڕ بوو بۆ زوو گەیشتنەوەی بە دێرە. کاتێک لە ســەر ئــەو جۆگـــەلە ئـــاوە پە‌ڕییـــە‌وە، کە ســـەرجەم ئـــەو ئـــاوە‌ی لە
سەرچاوەکەی بێترمـە هەڵـدەقووڵا، بـەم شـوێنە تێدەپـە‌ری.
دوای پەرینـــەوە لە جۆگـــەلە ئاوەکـــە، خـــۆیکرد بە کۆڵنـــە تەنگەبەرەکــە، بە بــن ســێبەری دار گــوێز و دار تووەکــان، ئەوەندەی پێ نــەچوو گەیشــتە ســەر کــانی شــێخ ســەید، بە هاتنی لە قـەڵاتی کاولانـە‌وە تـا ئـەو شـوێنە مانـدوو بووبـوو،
چونکە رێگایەکی پـر لە هـە‌ورازو پێچـاوپێچ و سـە‌خت بـوو.
رێكۆدن بە ناو ئەم هەموو كۆلانە پر لە كەندو كۆسپە، بە نـاو ئەم هەموو درک و داڵە و جەنگڵستانە بۆ کەسێکی بە تەمەن ئاسان نەبوو. هەستی بە تێنویەتی کـرد، لـەو شـوێنە نزیـک بووەوە، کە ئاوەکەی لێهەڵدەقووڵا، هەردوو قاچەکانی خستنە سەر ئەو بەردە گەورەیـەی، كە لــەناو كانییــەكە بــوو، ئینجــا خۆی چەماندەوە، بە هـەردوو لــە‌پی دەســتی، چەنــد کۆلمــە
ئـاوێکی بەدەم و چـاوی داکــرد، هەســتی بە ســاردبوونەوەی جەستەی کرد. بە بنی گلێنە شکاوێکەوە کە لە سەر کانیەکە بوو، تێر تێر ئاوی خواردەوە. ویستی بـەر لـەوەی بگەڕیتـە‌وە دێرە، لە سەر تاتە بەردەکەی دامێنی کانیــەکە کــەمێک لێـی ڕاکشێ و سـەرە خـە‌وێک بشـکێنێ و پشـویە‌ک بـدات. بـەر لەوەی پێڵاوە چەرمەگاکــەی دابکــەنێ، بە بیســتنی دەنگێـک ڕاجفری. کاتیک سەری خۆی بۆ لای ئەو شوێنە وەرگێڕا، کە دەنگەكەی لێوە هات، بەلایـە‌وە سـەیر بـوو، كە بـەو هــەموو گۆرانەی بە سەری هاتووە، بەو سەروریشە درێژەوە، کەســێک لەم شوێنە دەیناسـێتەوە، بـە نـاوی مــەتران بـانگی دەکـات.
توشی شۆک بوو، لە سەرەتاوە بە هـیچ ش‌ـیّوە‌یە‌ک نـەیتوانی وەڵامـ
سەروو سیمای کابرای ڕوانی، لێبی ورد بـووەوە، بە دەنگێکـی بەرز هاواری کرد، فەق فە، فەقێ میرزا، نەیتوانی لـە‌وە زیـاتر خۆی بگـرێ، هـە‌ردووکیان بە ڕاکـردن بـەرەو پیـری یـەکتر چـ ماوەیەک لە باوەشی یەکتر مانەوە، هـییچ یـەکێکیان جگـە لە رۆندک باراندن و گریان، هەندێک جاریش پێکەنین هیچیـان پێ نەدەگوترا. دوای ئەوەی لە ئامێزی یـەکتر هاتنـە دەرەوە،
زمانیــان کرایــە‌وە و دەســـتی یــە‌کتریان گرتبـــوو لە تاتــە
بەردەکــە‌ی دامێنــی کــانی نزیــک بوونــەوە. لە رِوخســاری ه‌ردووکیانە‌وە ئەوە بەدی دەکرا دوای ئەم هـەموو دابرانـە و یەکتر نەبینینــەوە، ئــەوە چ رێکــەوتێکی ســەیرە ئــەمرۆ لــەم شوێنە بە دیداری یەکتر شاد بوونــەوە. هــەردووکیان گــۆڕانی ﺯﯙﺭﯾﺎﻥ ﺑﻪ ﺳــﻪﺭ ﻫــﺎﺗﺒﻮﻭ، ﺳﻪﺭﻭړﯾﺸــﯽ ﻫــﻪﺭﺩﻭﻭﮐﯿﺎﻥ ﺑﻪ ﻫــﯚﯼ سپی بوونیانەوە بەفری بە سەردا بـاریبوو. ڕۆژگـار هێمێزی لە ه‌رودوکیان بڕیب‌ـوو. بـەڵام بە هـۆی س‌ـە‌ختیە‌کانی ژیـان و ئــە‌رکی ســە‌ختی بە خــودانکردنی زارۆکــانی، تەمــەن زیــاتر ﺯەﻓەﺭﯼ ﺑﻪ ﻣﯿﺮﺯﺍ ﺑﺮﺩﺑﻮﻭ. ﺩﻭﺍﯼ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﻪﮐﯽ ﺯﯙﺭ، ﺑﺎﺳﮑﺮﺩﻥ ﻭ گەڕانەوە بۆ ژیانی زارۆیی و هەرزەییان، زۆر قســە مــابوون بـۆ کردن. بەڵام هەرزوو مـەتران هەســتی بـە‌وە کــرد کە میــرزا بەتاڵوکەیە و کاری زۆری هەن، دەبێت درێژدادڕی نــەکات، لە گێرانەوەی بە ســەرهاتەکانی ڕابردوویـان. چیتــر درێـژەی بە قسە‌کان نەدا، وا دیار بوو میرزا نۆبە‌تە ئاوی بوو، میراوی گوند ئەو کاتەی بۆ دیاری کردبـوو، تـا باغچەکــەی ســەراو بکــات،
پەلەی بوو، بەر لەوەی بگاتە ناو باغچەکەی، ڕێبڕەوی ئـاوەکە پاک بکاتەوە، ماڵئاوایی کردو ڕوو بەرەوخوار شۆڕ بـووەوە، بـۆ ناو باغچەکان و مەترانی لە سەر کانی جێهێشت .
دوای رۆیشــتنی میــرزا فــە‌قێ، دیســان مــەتران نغــرۆی نــاو خــە‌یالان بــووەوە، بە بینینــە‌وە‌ی میــرزا، دەیــان یادگــاری سەردەمی منداڵیو هەرزەیی ڕابووردووو کۆنی بە بیرهاتنــەوە.
قاچــە‌كانی دەلــەرزین، هەســتی بە ماندوویــە‌تی کــرد، چیتــر نەیتوانی خۆی لە سەر پێکانی ڕابگرێ. لە سـەر هـەمان ئـەو تاتە بەردە رِاکشـا، کە بەتاتـە بـەردی شـاقووڵی بــەگی ســەر لەشکری میری سۆران ناسرابوو . قووڵی بەگ لەو کاتانــەی کە لە رِاوشكار دە‌گە‌رِایە‌وە لـە سـەری رِادە‌كشـا و پشـووی دەدا.
مــەتران ئــەو رِۆژە لە گــە ران بــە نــاو کــون و کە‌لە‌بــە‌رە‌کانی گەڕەکی قەڵاتی کاولان تەواو ماندوو بووبـوو، دوای ڕۆیشــتنی فەقێ میرزا لـە سـەر تاتـە بـە‌ردەکە راکشـا تـا ماندوویـە‌تی بحەسێنێتەوە. بەردێكی گەورەی كردە سەرین و خستیە ژێبر سەری. هەر چەندە ئەو هەمیشە سـڵی لـە خــەو دەکــردەوە،
ڕقی هەرەی لە خەو بوو. تا خەو بە تەواوی تینــی بـۆ نەهێنابا نەدەخەوت. لە ترسی ئەو هەموو خەونە ناخۆشـانەی کە دەیدیتن، خۆی لە خەوتن دەپاراست. بـەڵام پێچەوانـەی ڕۆژانی ڕابووردوو، ئەو ئێوارەیە هیچ ترسێکی لە خەون بینــین نەبوو، بەڵكو حەزی دەكرد تا زووە خەوی لێبكەوێ، بە یـادی جارانی هەرزەیی سەرخەوێک لەو شوێنە بشکێنێ .
لەو رۆژەدا ئەوەندەی بەناو قەڵاتە کـاول بـووەکە بسـوڕێتەوە،
سەر بە هەموو كونە كەلەبەرێكی ناو ماڵـە‌كان بكـات، تـەواو ماندوو بووبوو. هەر لە گەڵ ڕاکشانی لە ســەر تاتــە بەردەکــە،
هەندەی بڵێی یەک و دوو کەوتە ناو خەوێکی قووڵەوە. خەون دیســانەوە خــەون، چ خــەونێک . لــە خــەونی ئــەو ڕۆژەیــدا گەڕابووەوە سەردەمی زارۆییو هەرزەیی، دوای بەڕێکردنی ئەم هموو تەمەنەی کە بە بێکەسی و بە هە‌تیوی بەڕێی کردبوو،
کەســێک گەڕایــەوە نــاو ژیانــە تایبەتیەکــەی، کە زۆر زوو لە سۆزی ئەم کەسە بێ بەش بووبـوو، بـاوک بـوو بـە‌آێ بـاوک، کەســـێکی بینیــەوە دەســتی بگرێــت و ســۆزی بە ســـە‌ردا ببارێنێت. بەو پیریەتییەوە خەون ئەوی زڤڕاندەوە ســەردەمی زارۆیی. بـاوکی خــۆی بینـی، وا لە گە‌ڵیــە‌تی و لە‌پاشــتە‌ڵن،
لەناو ڕەزەكەیاندا خــەریكی بــن مێـو كــردن و ڕەز كــێلان و نۆژەنکردنەوەی چیلەبەردە داروخاوەکانـە. ئـەویش لــە نزیـک ئەوەوە خــەریکی یــاری کردنــە، یــاریکردن بــەو هــەموو دارو بەردەی دەوروبەری و بەتوڵە مێـوە بڕاوەکــان و بە کەســتەکە خۆرەکانی دوای کێلانـی زەویو بـەو خـرە بەردانـە‌وە خـانوو دروســتدەکات. خــۆی بینیــەوە هــەر وەکــو جــاران، لــە بــن سێبەری دار باویەکان و هەرمێ لاسوورەکاندا، دێتو دەچـێ.
بە مەبەســتی هێنــانی چــەپکە گــوڵە حاجیلەیــەک بــە ســەر چیلەی رەزەکەوە سەردەکەوێ. لە پـر سـاتمەیەکی کـرد، لە ترسانا پر بە زاری قیژاندی و بە هاوارەوە بانگی بـاوکی کـرد.
تا بە هانایـە‌وە بچێـت، لە کەوتنــە خــوارەوە ڕزگــاری بکــات.
باوکی بینی بە بلەزی بۆ لای ئەو رادە‌کات، تا زوو بگات پێبی و نەهێڵێ بكەوێت. لەو خەونەی دا مەتران دەستی بۆ بـاوکی دێژ کردبوو، هەردوو دەســتەکانی خســتبوونە نــاو دەســتی و ئەوەندە تووند گرتبـووی، لـەو کاتـە هاوارێـک لـەم خـە‌وەی بێدارکردەوە، کە چاوەکـانی کردنــەوە تارماییــەک بــە ســەر سەریەوە بوو، ئەو دەستەی کە تووند تووند گرتبووی، دەستی باوکی نەبوو، بەڵکو دەســتەکانی خــۆی بــوون لە شــڵوارەکەی داودۆی جــووی گیــر کردبــوون، بــە هــەموو هێــزی خــۆی رِایدەکێشا. بەم رِاکێشانە خــەریک بــوو داودۆ لەگــەڵ خــۆی پەلکێشی ناو کانیاوەکە بکـات. بــەڵام داودۆ لە ترسـانا زراوی چوو بوو، نەیدەزانی ئەمـە چییـە لـەو کاتـە‌دا دەگـوزەرێ، لە
ترسی گیانی خۆی و نەکەوتنە ناو ئـاوەوە، بە هـەموو هێـزی دەستی بەو قیسپە دارەی ناو پەرژینەکە گرتبوو، خەریک بوو سەرجەم پەرژینەکە لە شـوێنی خــۆی هەڵتــەکێنێ. کاتێـک مەتران بە تەواوی بێدار بووەوە، خۆی بەم شــێوەیە بینــی کە دەستی لەشڵوارەکەی داودۆ گیر کردووە خــەریکە بە تــەواوی لە بەری دابمالێ. داودۆ لە سەرەتاوە وای زانی مــەتران بـاری دەروونی تێکچووە، هەوڵیدەدا بە هـە‌رجۆرێک بێـت خــۆی لە چنگی مەتران رِزگار بکات. دوای ئەوەی لە باسەکە تێگــەیی کــەمێک هێـور بــووەوە، هەناســەیەکی هاتــەوە بــەر، بــەڵام ئـە‌ژنۆکانی هـەر دە‌لـە‌رزین، ڕووخسـاری سـوور هە‌لگـە‌ڕابوو،
ه‌ردووکیان بە یەکتر پێکەنین. مەتڕان داودۆی جووی بـاش دەناســی، جگــە لــەوەی هاوتەمــەنی خــۆی بــوو، لە هــەمان کاتیشدا گەڕەکی جووەکـان لە ماڵەکـەی ئـەوان نزیـک بـوو،
هەمیشە پێکەوە یاریان دەکـرد. داودۆ وەک خــۆی ئاســا بـێ باوک بوو، لە ناوئاوایی بە ناوی دایکیـە‌وە بانگیـان دەکـرد، بە
داودۆی نازە جوو دەناســرا. دایکــی داودۆ لە کــاری دەســتی،
ژنێکی یەکجار دەست ڕەنگین بوو، بە تایبەتی لە موو ڕسـتن و ڕەنگکردنـی خــوری بە خــم. بــەو کارانــەی بژێــوی ژیــانی خۆیی و زارۆکـانی دابـین دەکـرد. جگـە لە کـاری ر̧سـتن و خمكردن، سـەری لە کـاری جـۆلایش دە‌ردە‌چـوو، جـاجم و بــە‌رماڵ و گــەلێک کــە‌ل و پــە‌لی دی بــۆ خــەڵکی ئــاوایی دروستدەکردن. تەنانەت بەرهەمی کارەکانیشی بۆ دەوروبەری گوندەکەیی و شارەکانیش دەنارد و سـاغی دەکردنـە‌وە. هـەر لەزارۆیـــەوە داودۆ هەمیشـــە لە بەردەســـتی دایکـــی کـــاری دەکرد و هاوکاری دەکرد. لە دایکیەوە فێری کـاری جـۆڵایی بوو، دوای گەورە بوون و پێکهێنانی ژیانی هاوسەری، کـاری جـۆلای کــرد بە پیشــە‌یە‌کی هەمیشــەیی و لــەم پیشــە‌یە‌ی ناوبانگێکی زۆری دەرکردبوو .
دوای ئــەوەی مــەتران دەســتەکانی لە قــاچی داودۆ کــردەوە،
داودۆ ئەوەندە ترسـابوو، ڕووخسـاری سـوور هەڵگـە‌ڕابوو . بـۆ ئەوەی نەختێک ئەم ترسـە لـە خــۆی بڕەوێنێتـە‌وە، چــوو لە سەروچاوەی ئاوەکــە، دەمو چــاوی شوشــتن و چەنــد کۆڵمــە ئــاوێكی خــواردەوە، گەڕایــەوە لای مــەتڕان و هــەردووکیان ئەوەندە بەو حاڵەی خۆیـان پێکـە‌نین، تـا مانـدووبوون. دوای ماوەیەک دانیشتن و باس کردن لە ژیـانی ڕابردوویـان، سـەر بەرەو ژوور بۆ ناو ئاوایی گەڕانەوە .
## هشت:
مەتران هەرگیز نەیدەتوانی دەست بـە‌رداری سـارا ببـیێ و لە خــەیاڵی خــۆی بیســرێتە‌وە. هــەر کاتێـک بیســتبای لە هەر شوێنێک ماڵێکی غەوارە هەیە، کەشکۆڵەکەی دەخستە ملی و بەرەو ئەم هەوارە دەکەوتە رێ. بەڵام ســەرەرای ئــەو هــەموو سەفەرکردنانەی، هەموو جارێـک بە هەناســە ســاردی‌و رەنــج بە خەسار دەگەڕایەوە. دەربارەی سارا هیچ هـە‌واڵێکی تـازەی دەست نەدەکەوت. گەر کەسێکیش لە ئـاوایی لێسی بپرسـیبا هیچ هە‌واڵیکت دە‌ستکە‌وت؟ وەک فیشـە‌کە شــێتە بــە رووی دەتەقیەوە، هەرچی وشەی ناشیرینە ئاراستەی دەکرد. بـەڵام هـەر زوو پە‌شــیمان دەبـووەوە، داوای لێبـوردنی لە کە‌سـە‌کە
دەکرد، دەستی دەکرد بە گریـان، بە هـەڵچوون و جوێنــدان،
ناخی بە سیغناخ بووی ئـارام دەکـردەوە. خـەڵکی ئـاوایی بە
ورە‌و بچە‌وکـــە‌وە شـــارە‌زای بووبـــوون، توڕە‌بـــوون و جوێندانەكانی ئەویان بە هەند وەرنـەدەگرت. بە ئومێـدەوە لە ژیـانی دەڕوانـی، لە گــەڕان بــەدوای ســارا مانــدوو نــەدەبوو،
همیشە دەیگوت: گەر تەمــەن بــوارم بــدات و نــە‌مرم، هـەر دەیدۆزمەوە. لەو هەموو سەفەرکردنەی بە مەبەســتی گــەران بەدوای دۆزینەوەی خۆشەویستەکەی بێزار نەدەبوو. بە هـۆی ئەو بە دواگەڕانە، بەشی هەرە زۆری خەڵکی ئاوایی بەشێتیان دادەنا، تا وای لێهات ناوی مەتران پێشگرێکیشی خرایە سـەر،
بوو بە دێوانە مەتران.
سەمجارەی بۆ شوێنێکی زۆر دووربـوو، ئەوەنـدەی بە ڕێگاوە بڕوا، تەواو ماندوو بووبوو. خەریک بوو شەوی لێبەسەر دابێ، هیچ ئاوایە‌کیش لەم نزیکانە نەبوو، دۆش دامابوو بیـری دەکردەوە وای بە باش زانی بەردەوام بێت لە ڕۆیشتن، هـەر هــیچ نــەبێت هۆبە‌یــە‌کی کۆچــە‌ریان، یــان گونــدێکی لاپــەڕ بدۆزێتەوە، ئەو شەوە لەوێ بە ســەر ببــات، ڕۆژی لێبكــاتەوەو لێـی بمینێتـە‌وە . بــەڵام هێـزی ڕۆیشــتنی نــەمابوو . ســەری ه‌ڵبری گردۆکە‌یە‌کی لە بە‌رانبە‌ری دیار بوو، بە ه‌یۆی چ‌ـری
دارەکانی، لەوە تێگەیی کە گۆڕستانە. هەمیشە گۆڕســتانەکان پر دارترین شوێنن، دەیزانی ڕۆژهەڵاتییەکان مردوو پەرســتن،
گۆڕستان لای ئەوان پیرۆزە، لە چاوەکانیان زیـاتر ئـە‌یپارێزن،
هیچ کەسێک زاتی ئـەوە ناکـات دەسـت بـۆ دارەکـانی ببـاو بیانبرێتەوە. لە كەسانی بە تەمــەنی ئاوایەكــەی بیســتَبوو، كە گۆڕســتان پــارێزراوترین شــوێنە، ئەگەر مــرۆڤ لە چۆڵــە‌وانی مایەوە، ڕووی تێبکات و لێی بمێنێتەوە. هەڵوەستەیەکی کـرد گوێکانی خۆی قولاغ کردن، بە هەر چوار لای خۆی دەڕوانی،
نە جووڵەی گیاندارێک، نە هەســتی مرۆڤێـک نــەبوو. بەشــی هـەرە زۆری ژیـانی لە دە‌شـتو دەرو چیـاو چــۆلان بە سـەر بردبوو، ترس لای ئـەو هـیچ واتایە‌یـە‌کی نـەبوو. بـەڵام ئـەو ئێوارەیــە ترســێکی زۆری لا دروســت بووبــوو، بە خۆشــی نەیدەزانی هۆکاری بوونی ئـەم ترسـە لەچییـە‌وە سـەرچاوەی گرتووە. هیچ چارەیـە‌کیتری نــە‌بــوو جگــە لە مانــەوەی لــەم شوێنە. هێزی دایـە بـە‌رخۆی، بـە هــەر شــێوەیەک بێـت بە
گردەکە هەڵزنا. هەرچەندە ماندوویەتی تەنگی پێ هەڵچنیبوو،
کاتێـک گەیشــتە نــاو گۆڕســتانەکە، تــاریکی بــاڵی بــە ســەر گۆڕستانەکە کێشابوو، ڕاست و چەپی خۆی نەدەبینی. بە هەر شێوەیەک بێت لە بن دار بەڕوویەکی گەورە هەواری خسـت.
بە دەستو پێکانی شوێنی پاڵکەوتنەکەی پاک کردەوە، نـاوی خوای لێهێنا و هەندێک نزای کردن و لێی ڕاکشا.
کاتێک خەبەری بووەوە، دونیـا بە تـەواوی ڕوونـاک ببـووەوە.
هەموو شتێكی ناو گۆڕستانە‌كە‌ی دەبینـی. لە شـوێنی خــۆی
هەســتایەوە، بــەرەو قــولایی نــاو گۆڕســتانەکە هــەنگاوی ه‌ڵهێنان، بە لایەوە سەیر بوو هیچ کێڵێک بە پێـوە نــەمابوو،
هر هـەمووی ش‌ـێوێندرابوون و ش‌ـکابوون. لـەم ش‌ـێواندنە و شکاندنە‌ی کێلە‌کان، دووچاری شۆک بوو، بڕوای بە چاوەکانی نەدەکرد، نەیدەزانی ئەوەی دەیبینێ خەونە یان رِاستییە. لــە لای ســەرەوەی گۆرســتانە‌کە ســەرنجی خســتە ســەر تــاکە
گۆرێک، بە تەنیا مابووەوە، کە دەست بۆ کێلەکەی نــەبردرابێ و نەشکابێ. بە ڕاکردن بۆ لای گۆڕەکە چوو، خــۆی گەیانـدە پشتی کێڵەکە، بە بینینی نیشانەی خاچ و چەنـد دێرێـک کە بەڕێنووسی ئارامی نووسرابوو، واقی وڕما. هەرگیز نەیبیسـتبوو کە هــاو ئاینیــەکانی لــەم شــوێنە ژیــابن. ســەیرێکی ئــەو نووسینانەی کرد کە لەپشتی کێڵەکە هەبوون، بــەڵام لــە بــەر هۆکاری پیسبوون و تۆز لەسەر نیشتنی، بۆی نەخوێندرانەوە.
لەوەندیە لە مەچەک ئاڵاوەکــەی کــردەوە، پشــتی کێڵەکــەی خـــاوێنكردەوە تـــا بتـــوانێ نووســـراوەکە بخوێنێتـــە‌وە. دوای خوێندنەوەی یەکەم وشە، چەنـد هــەنگاوێک هاتــە پشــتەوە،
ﺩەﺳﺘەﺳﺮﯼ ﺑەﺭ ﭘﺸﺘﺒەﻧﺪەﮐەﯼ ﺩەﺭﻫێﻧﺎ، ﭼﺎﻭەﮐﺎﻧﯽ ﺳـﺮﯾﻨەﻭە.
سـەر لە‌نـوێ لە کێڵـە‌کە نزیـک بـووەوە، زوومـی چاوەکــانی خستنە سەر نووسینە‌كە تـا بە‌جـوانی بیبینــێ و نووســینە‌كە بخوێنێتەوە. لەم چۆڵەوانییە بە هەموو هێنزی خـنۆی هـاواری کرد سارا، سسس سارا، خۆی بەسەر گۆڕەکە دادا، بەر لەوەی کێڵە ئامێز بگرێ، بوو بەلاشەیەکی سارد و سـڕ لەگــەڵ گۆرەکە رِاکشا و بورایەوە .
نۆ :
کاتێــک چاوەکــانی هــهێنان، وەک لاشــە‌یە‌کی مـــردووی لێهاتبوو، بە ئاسـتەم خــۆی پـیێ دە‌جووڵایــە‌وە و گە‌وزێكیــدا،
خۆی لە گڵکۆکە دوورخستەوە، نەیدەزانی ئەو ماوەیــە چەنــدە لە هۆش خۆی چووە. سە‌یریکی گۆرەکە‌ی کردەوە، دیسان لە
پرمژنی گریانی دایەوە. تا گلپەی ئاگری ناو ناخی بە سـیغناخ بــووی بە تــەواوی دانە‌مرکانــدە‌وە بێـدەنگ نــە‌بووە‌وە. دوای
خوێندنەوەی نووسـراوی سـەر کێلە‌کـە، ئـەو ڕاسـتییە‌ی بـۆ ئاشکرا بوو، کە ئیتر ئەم گەڕان و سوڕانە هیچ سوودێکی نییە،
دۆزینــەوەی ســارا لای ئــەو ببــوو بە بڵقــی ســەر ئــاو، جگــە
لەخەونێک هیچیتر نا .
دوای ئــەوەی بــە هــۆی نووســراوە‌کە‌ی ســەر کێلــە‌کە بــۆی
دەرکەوت، کە ئەو کەسەی بە درێژایی ئەم هــەموو ســاڵە بــە دوای دۆزینەوەی سەرگەردان بووە، بێ ئاگا لــەوەی ســاڵنێک بوو لە ژیـان نـەمابوو، بـەرەو جیەـانی فـە‌نا بـوون ســەفەری
کردبوو. ئیتر مانەوەی بە دیار گۆڕێکی بێ نـاز، لەنـاو وێرانـە گۆڕستانێک بـیێ سـوودە. بە هەناسـە سـاردی بـەرەو وێرانـە
ه‌وارە‌كە‌ی گەرایەوە.
ماوەیــەک بــوو، ببــوو بەدێوانەیــەکی بێچــارە، رۆژانــە بە نــاو کۆڵانەکانی ئاوایی دەگـە‌را، جگـە لە وێرانـە‌یـە‌ک هیچیتـری بـە‌رچاو نەدەکــەوت. هــیچ ماڵیّـک لــەناو ئــاوایی نــە‌مابوون.
سەرجەم خانووەکان بە هۆی شەڕەوە وێران بووبوون، تەنانەت دێرەو مزگەوتەکەی ئاوایی جگە لە پاشماوەی چەند کەڵـەکە بەردێک هێچیتـری لێنـە‌مابووەوە . کاتێـک بێـدار بـووەوە لــە
خۆی ڕوانی، خۆی بینی جگە لە کەللەسەرێکی بـیێ لاشــە لە ناوەراســـتی ئەشـــکەوتەکە هـــیچ بەشـــێک لە جەســـتەی نەمابووەوە. سەیرێکی جەستە لــەت لــەت کراوەکــەی خــۆی کرد، کە بـە هـەموو لایە‌کـدا بلاوبووە‌تـە‌وە‌و شـە‌نگی ئـەوەی نەماوە لە یەکتریان نزیک بکاتەوە، بـە یەکـە‌وەیان بلکێنـێ و کۆیان بکاتەوە، وا بڵاو بوونەتەوە بۆی کۆ ناکرێتــەوە. کاتێـک زانی ئەوەی کە بینیویەتی تەنیا خــەون بــووە خــەون، بە دەم پێکەنینێکــەوە چــاوە خــەواڵووەکانی ســەر کەللەســەرە بــێ لاشەكەی بە هیوای خەون بینینێكیتر داخستنەوە.
## بەرهەمە بلاوکراوەو بلاونەکراوەکانی نووسەر
۱/ هەڵچوونێک لەتەمەندا ۱۹۹۱ ۲/ هەڵچوونێک لەئاوێنەدا ٢٠٠٤ ۲/ هەڵچوونێک لەهەواری خاڵی خەرەجان٢٠١٨ ٤/ هەڵچوونێک لەکۆچی باراندا ٢٠١٨ ه/ لەپاییزدا هەڵچوونێک ۲۰۱۹ ٦/ ڕۆمانی ژەنگ ٢٠٢١ ۷/ فاتە هەڵۆ ۲۰۲۲
/ رۆمانی شێت ۲۰۲۳ ثەو بەرهەمانەی تاكوو ثێستا دەستنووسن چاپ نەكراون.
/ شـــکانەوە لـــەخودی دا، بیســـت .
دەستنووس ۲/ خەونێک لەسێبەری باران،دەستنووس
/ سەمای خەزان دەستنووس ٤/ هەوارە قەرەج دەستنووس
## پێشكەشە:
بە ری ، بە جگە‌‌کانم، بە موو هاوشــاریە‌کانم، کە لە رۆژگارێکــدا ئــەم شــارەی مــن شــاری بە یەکەوە ژیان و یەکتر قبـووڵکردن و شـوێنی کۆکـە‌رەوەی جیاوازەکـان بـووە، شـارێک لە ســەردەمانی زوو، پێچەوانــەی ئەمێۆ، مانای جودا خوازی نەزانیوە .
## سوپاس نامە:
نازانم بە چ زمانێک سوپاسـی یـە‌کە یە‌کـە‌ی ئـەو هاورێیانـە بکەم، کە هەریەکەیان بە جۆرێک هاوکارم بوونــە بـۆ بەچـاپ گەیاندنی ئەم ڕۆمانەم. بە تایبەتی کاک ی هاوشاریم، وەک هەمیشە پشتیوان و هاوکارم بـووە،
لە بەچـاپ گە‌یانـدنی کتێبــە‌کانم. دیســان و ســەر لــە نــوێ ئەمجارەشــیان تێچــووی چــاپکردنی ڕۆمــانی ی خستە ئەستۆی خۆی .
هە هاوکارو پشتیوان و هاندە‌رم بوون بۆ نووســینی ئــەم ڕۆمانــە.
هر لە دەستپێکی نووسین تـا دەگاتـە دیزاینـە‌ری بـە‌رګ و ناوەوە، یا هەڵەچنی و پێداچوونەوە بە ڕێنووس و بە دەقەکــە،
کە لە لاپەڕەی دەستپێکدا ئاماژەم بە ناوەکانیان کردووە. | خەونەکانی مەتڕان |
# خەڵكە دەسەڵات
خەڵكە دەسەڵت نوسەر: جەبار سابیر بابەت: ستوونی رۆژنامەوانی تایپ‌و هە‌ڵە‌بڕی: نوسەر نەخشەسازی‌و بەرگ: نوسەر چاپ: یەکەم چاپ دوو هەزارو حەفت چا پخانە: یاد تیراژ: هەزار دانە ﮊﻣﺎﺭەﯼ ﺳﭙﺎﺭﺩﻧﯽ( ) ﻭەﺯﺍﺭەﺗﯽ ﺭۆﺷﻨﺒﯿﺮﯼ ﭘێﺩﺭﺍﻭە.
جەبار سابیر ستوونی رۆژنامەوانی سێمانی بەهاری دوو هەزراو حەفت دوو دیمەن کابرا هەر لەسەر کورسییەکەی خۆیبە‌وە‌و بە‌ساردێکە‌وە: فەرموو کاکبە چیت دەوێ.؟ مـن دە‌ڵێسێ بِـە‌ڵیێ تـوۆ! ئـا وە‌ڵـلا هـاتووم بـزانم دامەزراندنێك یاخود هەر كارێك هەبێت بیكەمو برێك پارەم بدەیتێ ئێ، ئێ تێگەیشتم یانی هاتووی ئێمە داتمەزرێذینو پارەت بدەینێ بۆ چی چییە پارە بدەینە تۆ، چیت پێدەکرێ بیکەی بۆ ئێمە. گەورەم وەڵــڵ خــۆمن دەرچــووی کۆلیــژی هیــنم، ئــە‌رەوەڵڵ کۆلیــژی هــین، شوێنەوار، چەند ساڵە تەواوم کردووەو ئێوەیش بەڵێن دەدەنو هەر داشم نامەزرێنن برۆ دەرەوە هەتیوە ….. ئاخر تۆ چیت داتمەزرێنم بەکەڵکی چیدێی، چی لەو بڕوانامە بێ کەڵکەی تۆبکەم گەر ئەم وڵاتە ﺷﻮێﻧﻪﻭﺍﺭﯼ ﺗێﺩﺍﺑﻮﺍﯾﻪ ﺋێﻣﻪ ﺩﻩﻣﺎﻧﻐﺮﯙﺷﺖ ﺤﯚﻥ ﻟێﺩﻩﮔﻪﺭﺍﯾﻦ ﺗـﯚ ﮐـﺎﺭﯼ لەسبەر بكەی جبارێكیتر نەیەیتەوە بەم شوێنەدا. ئا خر گەورەم من ماڵو مناڵم بەسەردا کەوتووەو ژیانم ناگوزەرێ بەو جۆرە؟ کەیفی خۆتە کێ وتی ژن بێنەو مناڵ بخەرەوە. یەعنی ئەم وڵاتە شوێنێکی ﺗێﺩﺍﻧﯿﯿﻪ ﻣﻦ ﻛﺎﺭﯼ ﺗێﺩﺍ ﺑﻜﻪﻡﻭ ﺑﺮێﻙ ﭘﺎﺭﻩ ﻭەﺭﮔﺮﻡ.؟ ﻧﻪﺧێﺮ!
کابرا لەسەر کورسییەکەی هەڵدەستێو زۆر بەدەموپلێکی گەرموو ﮔﻮﺭﻩﻭﻩ ﺑﻪﺭﻩﻭﻩ ﭘﯿﺮﯼ ﺩﻩﭼێﺕ ﻓﻪﺭﻣﻮﻭ ﻛﭽﯽ ﺟﻮﺍﻥ ﻓﻪﺭﻣﻮﻭ ﺧﯚ ﻣﻦ ﯾـﻪﻙ ه‌فتە‌یە چاوەرێی تۆ دەکەمو موباشە‌رە‌شم لۆکردووی، ئەوە بۆ چی
وا دواکــە‌وتی، فــە‌رموو دانیــشە بــزانم چــیدە‌کە‌ی خــۆ بــە‌نیازنی دەوامەكەت بگوازیتەوە بۆ لای فلانە كەس.؟ نەخێر قوربان من لێرە دەوام دەکەم ببەڵم ئبەم حیەند رۆژە لەگبەلێخباوەن خانووەکەمانبدا ﮔﺮﻓﺘێﮐﻤـﺎﻥ ﻫـﻪﺑﻮﻭ، ﺑـﻪﻧﯿﺎﺯﻩ ﺩﻩﺭﻣـﺎﻥ ﮐـﺎﺕ ﻟﻪﺧﺎﻧﻮﻭﻩﮎﻪﯼ ﺑـﯚ ﺧـﺎﻧﻮﻭ ﮔـەڕاین. ئـیێ ئـیێ تێگەیـشتم یـانی دەتـەوێ بڵێـی ئێمـەیش کرێـچین،
جائەوە چییە ئێستا بەیەك تەلیفۆن خانوویەكت بۆ دابین دەكەم
# تەنیا بۆ باوکم کەخەمی ئەم وڵاتە ریشی سپیکرد
4
## بی تووتنی
کابرا بانگبە‌وازی بۆ وە‌رگبرتنی پاسەوانی تایببە‌تی کردبوو بۆیبە
ئەوانەی هاتبوون کۆیکردنەوەو کەوتە تاقیکردنەوەیان، وتى کوڕینە من تەنیا یبەك پرسیار ئاراسیتە‌ی هەمووتان دەكەم، گبەر زانیتسان‌و وەڵامێكـی باشتان دایبەوە ئەوا وەك یاسەوانی بـاوەریێكراوو نمـرە یسە‌کی خسۆم حسسابتان بــۆ دەکــەم. هــەموو چ‌ــاوە‌رێبوون کسابرا پرسیارەکەی لەسیەر مێیژووی کسوردو شۆڕشەکانو سیەرکردەکانی کوردبێـت، بۆیـە گـوێ قسوڵغ بەدیارییـەوە دانیـشتن. وتـسی کوڕینــە یرسیارەکەم بەسیتتر دەکەمەوە ئەویش ئەمەیە (من بیێ تىووتنم بیێ تـووتن.؟)ئـيتر ئێبوە تـا هەفتەیـە‌كی تـر مۆڵبەتتان هەیـە وەڵامەکەیم بۆبێننەوەو منیش رەزامەندی لەسبەر راسستیو دروستی وەڵامەکەتان دربرم‌و دە‌تان کەمە پاسەوانی تایبەتی خۆم.
دوای هەفتەیەك (نێ) كەس لە(دە) كەسەكەی بەییر بانگەوازەكەی کابراوە چووبوونو گوێیان بۆ پرسیارەکەی راگرتبوو هەریەکەیان وەڵامى خىۆى هێنـابۆوەو کـابراش بەدیاریانبەوە دانیبشت. ئـادەی کوڕینە بابزانم چیتان کردووە.؟ یەکەمییان یەك فەردە تووتنی خستە بەردەم کابراو وتىى گەورەم ئەمە تووتىنى سامسۆنە، دەرەجە یەکەو لەباشیدا وێنەی نییە، کابرا ئەسڵەن سەیریشی نەکرد. دووەمیان یەك کارتۆن جگەرەی مارلبۆرۆی ئەسڵی هێنابوو لەو جۆرەی پاکەتەکەی وەك گونكبە هسەویر لەدەسستەكانتدا ئەپلیـشێنەوەو جگسەرەكانیش ناشکێن، وتی گەورەم ئەمە لەوانەیە کە خاوەن کۆمیانیاکانی ئاسیاو سانا دەیکێشن! بۆنەکەی ئەوەنـدە خۆشـە لەموعەتـە‌ری فەرەنـسی ﮔﻪﻟێﻙ ﻧﺎﯾﺎﺑﺘﺮﻩ. ﻛﺎﺑﺮﺍ ﺧﻮێﻥ ﮔﺮﺗﯽ ﻫێﻧﺪﻩ ﭘﻪﺳﺖ ﺑﻮﻭ ﺑﻪڵﻡ ﺳﻪﺭ ﺧﯚﯼ سبەی بحینە ناوی‌و ه‌ه‌قی کرێکە‌شتان نەبێت ئەوەیان خۆم دابیخی
دەكەم. بەڵم بەمەرجێك چاوێكت لێمان بێت. بەڕاست تێ دەرچووی كوێ بویت لەچ بەشێك وەك بەرپرس دات نێم؟ وەڵلا من دەرچووی هیج شوێنێك نیمو هەر خوێندە‌واریشم نییە، بەڵم هەر بەخێزان ئاوا رێك پۆشو تە ڕ پۆشین جا وەڵلا گەر وابێت ئەوا دەتىوانم دایكتو ئەوانیتریش بەسەر کەمەوە هەر لەماڵەوە دانیشنو من مووچەیان لێ دەبرمەوە، بەڵم هێندە هەیە مانگی جارێك دووجار یائەوان بێن بۆلام یا خود من سەر دانێكتان بكەم ئەوەش بۆ ئەوەی خەڵك بزانێیت ئێوە
کێنو کێتان لەیشتە.
بەمجۆرە کوڕە بەدڵشکاویو بێزاری لەفەرمانگەکە دوور کەوتەوەوە یسەك ملیسۆن ناشسوكری كسردو كسچە‌ش بە‌شسادومانی ئسەو پسە‌ری رەحەتییەوە دوای دوو کاتیژمێر فەرمانگەکەی بەجێهێشتو کاکی بەڕێوەبەریش تاسەر شەقامەکە لەگەڵی رۆیییو بەشێفێرەکەی خۆی وت ئـەم كـچە ناسـكو نـازدارەم تـا بـەردەرگای خۆیـان بـۆ بگە‌یە‌نـە‌و بەهیچ جۆرێك چاو لەچاوی نەبڕیو سەیری بەژنو بالای نەكەیت.
سـبە‌یش بـرێ ماڵە‌کـە‌یان لەگـەڵ بگـوێزە‌رە‌وە‌و نـانی نیوە‌ڕۆشـیان
بۆبەرەوە.
*لەژمارە(30)ی رۆژنامەی رۆژین لەڕۆژی2006/4/9بۆوبۆتەوە.
درز وریابن سەرکردەکانی کورد وریابن، پشوونە‌دەن وەك ئەو پشودانەی کاتی مذالی، مامۆستای سەرەتایی دەیوت وریابن،
پشووبەن، ئەزانی لەچی وریابن لەوەی خەریکە درزێکی هێندەی بەژنو باڵی خۆتان دەکەوێتە نێوان ئێوەو خەڵکەوە تەنانەت بەخەڵکی خۆتانو خاوەن شەهیدە کانیشتانەوە. زۆر وریابن ئێستا ه‌رکە‌سێك لە‌ه‌ر فە‌رمانگە‌و دامە‌زراوە‌یە‌كدا کاری بۆ رایینە‌كرێت‌و دەسی دەسی پێبکرێت قسەیەکی مزر ئاراستەی ئێوە دەکات، دوو چۆڵەکە لەسەر درەختی حەوشەی ماڵێك شەڕە دەنووك كەن كابانی ماڵ دووعا لەئێوە دەکات، چوون دەزانێ میوانی دێتو روو زەرد دەبێت لە‌بە‌ردە‌میداو ناتوانێ وەك یێویست خزمەتی بكات حونكە لەسایەی ئێوەوەیە کەغازنییە چێشتو چای پێلێنێ. هەر کەسێکی ناو بازار شتومەكو سەوزەو میوەی بەنرخی گران پێبغرۆشنەوە سنگ لەئێوە دەكوتێ چونكە ئێوە بەرتان بۆ خەڵك بەرەڵكردووەو لەكەس نایرسنە‌وە‌و مەسئولە نامە‌سئولە‌كانیشتان خۆیان بەو ویژدانە خاوێنەی خۆیانەوە کەهەر لەجرجی تۆپیو دەچێ کۆنترۆڵی بازارەکانیان کردووە.
ببورن بیرم چوو ئەوەی دروستبووە درز نییبەو دە‌لاقە‌یە، هێندەی ئسەو دە‌لاقە‌ی‌سە دەبێـت كە‌لسە‌نێوان ئێسوە‌و ئیسبراه‌یم حە‌عغە‌ری‌سدا ﺩﺭﻭﺳﺘﺒﺒﻮﻩﻭ ﻟﯿﺐﯼ ﻗﺒﻮڵﻨﺎﻛﻪﻥ ﺗﺎﭼﻮﺍﺭ ﺳﺎﻟﯿﺘﺮ ﺳﻪﺭﯙﻙ ﻭﻩﺯﯾﺒﺮﺍﻥ ﺑێﺖﻭ پارەو پولی ئەم ولاتە دروێنەکات. ئەزانن بۆ چونکە پیاوەکانی ئێوە لێناگەڕێن خەڵك لەبازگەی تاسڵوجەوە بتڵێك غاز بۆ ماڵەكەی خۆی نەهێناو وتی سێهەمو چوارەمو پێنجەمو شەشەمو حەوتەمیش هیچ با هەشتەمو نۆیەم وەڵمە‌کانیان پێشانبدەن.؟ هەردووکیان مە‌رێکی قە‌نە‌ویان هێنابوو وتیان گەورەم ئەمە باشترین مە‌ری ئاواییە‌كە‌مانە
بۆتۆمـان هێنـاوە، کـابرا لە‌یە‌سـتیدا نەیـدەزانی حِـیب‌کات قیژانـدی سسە‌گبابینە وادە‌زانسین لە‌برسسا مسردوین و دە‌سسالە گۆشستمان
نەخواردووە، مەڕم بۆچییە.
کاتێك كابرا چاوی بۆ دەیەم كێراو لەبری ئەو كچێكی وەك مانگەشەو بەیێوە وەستابوو نەوت تا کییە هاتە قسەو وتسی قوربان من وەڵامی فلانە کەسم، یاخود باشترە بلیێم من لەبری ئەو هاتووم ئەو دواتبر خێق‌ه خزمەتت. کابرا زانسی دە‌ی‌ه‌م ک‌ه‌س لەفیکەو یرسیارەکەی ئەم گەیشتووە، نەراندی بەسبەر نۆکەسبەکەی تسردا، كەربابینسە ئێسوە دەماختسان لەسسەردا نییسە، ئسەوەی مسن داوامكردووە لێتان ئەم جۆرە تووتنەیە ئیتر چی لەتوتنی سامسۆنو جگەرەی مارلبۆرۆو مە‌ری قەڵەو کەم. بێتـووتنی مـن ئە‌مـە‌ی نـەك ئەوەی ئێیوە ئەقلقان بۆی چبوە، ئەو کەسە شایانی ئەوەیە ببێتە پاسەوانی تایبەتی من نەك ئەوانەی تووتنی سامسۆنو مارلبۆرۆم بۆ دیْنن
*لەژمارە(145)ی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە2006/4/2بۆوبۆتەوە.
ئێوەدایەو کاتتان بەدەستەوە ماوە خۆمەتی خەڵککەن، گبەرنا ئەوا دەبێت وریای خۆتان بن ئیتر خەڵك ژیانی دەوێت ئە‌مما ژیان.
| *(113 l)ی |
|--------------------------------------------------------------------------------------------|
| 2006/4/4بۆوبۆتەوە. |
بێنێو پێیـدەڵیێن بـرۆ بـە‌گران بیکـرە، لەبـەر ئەوە دروسـتبووە کـە
هە سەدانی تسریش لبەخانوو دەردەکسرێنو کەسسیش نییسە دادیسان بپرسێتو گرفتەکەیان بۆ چارەسەر بکات. ئەو کاتە ئەو دەلاقە گەورەیە دروستبوو مەسئولتان هەیە لەم شاری سلێمانی هەڵمەتو قوربانییە‌دا نزیکەی بیست خانووی پانو پۆڕو سیێ چوار نهۆمی‌و یەك دوو باڵەخانەی باڵ بەرێی بەڕادان داوە. ئێیوە ئاگاتان لێذییە مەسیئولەکانتان چەندە وێنـەی ئێوەییان تـهۆخو تـاڵکردووە لەبـەر ڃاوی خەڵك، ئاخر ئەو مەسئولانە هەرحییەك بكەن لەژێر دەسەڵتی ئێبوەدا دەیکەنو ئەم خەڵکەیان بەو فەلاکەتبە ببردووەو دوورنییە ئەوەی لەهەڵەبجە رویدا لەهەر شارێکی ئەم کوردستانە رووبداتەوەو ئەوساش عاقیبەتی ئێوەش باش نابێت.
مەسیئولەکانی ئێبوە خبەڵکیان ناچارکردووە لەکبەلار دامبەزراوەی ﺤﻜﻮﻣﯽ ﺑﺴﻮﺗێﻨﯽﻭ ﻟﻪﺋﺎﻛﺮێ ﮔﺮ ﻟﻪﺑﻪﻧﺰﯾﻨﺨﺎﻧﻪﯼ ﭘﺮ ﻟﻪﺑﻪﻧﺰﯾﻦ ﺑﻪﺭﺑﺪﺍﺕ کە خاوەنە دزەکەی وتبووی تێیدا نەماوەو دواتر کەگریان پێیۆەنابوو وەك قەرسسیلی بسەهار كۆپسەو بڵێسسەی ئاسمسانی رونساككردبۆوە،
لەهەلەبجەش پیۆزتـرین سمبولـی خۆیـان بەو دەردەبرد کەبیذیمان.
تکایـە واتێمە‌گـە‌ن ئە‌وانـە هـەمووی دەسـتی تێکـدە‌رو ئـاژاوە‌گێڕی ولاتانی دراوسێی لەیشت بێت. نەخێر ئەوانەی ئەو کارەیان کردووە هسەمووی خـە‌لکی دڵـسێزی ئـبەم ولاتـبەنو بە‌ریرسسی نابـبە‌ریرس وایلێکردوون ئاوا داخ لەدلانە یـە‌لاماری ئـەو شوێنانەبدەن. هەر ئـەو خەڵکەبوون بە بانگەوازەکەی دەنگىی گبەلى کوردسىتان لەتسەواوی ﻛﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﺪﺍ ﺋﻪ ﺑﻪﻋﺴﻪ ﺩﺭﻩﻧﺪﻩﯾﻪﯾﺎﻥ ﻭﻩﻙ ﭘﯚڕﯼ ﺧﻮﺭﺍﻭ ﻟێﻜﯩﺮﺩﻭ ﭼﻨﮓ
لەسەر شان راویاننا. تىۆبڵێی ئەو خەڵکەی دوێنێ، ئەمڕۆ بووبێتنە داردەستی بێگانەو وەك شێتو هار پەلامار بەرنە سەر ئەو دەزگاو دامەزراوانسە.؟ هەڵببەت نسەخێر. كەوایبە ئێستا تۆیەكبە لەسباحەی سەعاتێك كارەبامان هەبووە. قورسە ئەوە لەبیركەین كەئێوەش بۆ راگرتنی دڵی ئێمە مۆلیدەی بچووتان نەکڕیوە تاوەك ئێمە بەدەستییەوە نەناڵێنن.
ئێمە پێمان خۆشە کەئێوەی ماندوو مردوو بەدەست کوردایەتیو بازرگانییەوە لەسەر جەستەی هەلابووی ئێمە گەرەکی (فیرعە‌ون‌و ئە‌خناتوون)و شەقامی (شانزە‌لیزی) دروستدە‌كە‌ن، ئێمە
فەخری پێوە دەکەین کە مناڵە بەنازەکانی ئێوە دەبینین لەسەر شەقامەکان سووکایەتی بەهەرچی مروروو یاساکانی هاتوچۆی دنیایە دەکەن. بۆ ئەوەش زۆر قەرزارباری ئێوەین کە کەمترین مووچە دەدەنە فەڕاشە کارگوزاری فەرمانگەکانە زۆرترین مووچەش بۆ خەڵکە جاهیلو نەزانەکانی خۆتان، ئێمە دەزانین بۆیە وادەکە چوونکە گەر فەراشێك مووچەکەی زۆربێت یا ژن دەھێنێ یاپیاو دەکوژێت، ئێوەش دەتانەوێ فرە ژنی نەهێلنو تاوانیش کەمکەنەوە.
ئەوانە هەموو دەسكەوتنو لەسایەی ئێوەوە هاتوونەتە دی ئیتر بۆچی مەمنونتان نەبین.
ئێمە لەلوتكەی شادومانیداین كەئێوە سالانە دنیایە سەرانەو کەرانەو زەریبانەو گومرگانەو زۆرشتی تریش لەئێمە دەسەننو کەسیش نازانیێ لەو (سەری رەشو قەلاچۆلانە) چی بەسەر دێو چۆن خەرج دەكرێت، ئێمە پێمانخۆشە كەمووچەی هەموو ئەم وۆاتە بەسەرکردایەتی‌و بن کردایەتی‌و سکرتێرو سەرۆکی گشتیشتانەوە لەبەغدادوە دێتو کەچی سامانی ئەم خەڵکەش دەکەنە نەسرییەی خۆتانو بەرپرستان‌و ئەوانیش شەوانە دەیدەنە سۆزانی‌و لەشفرۆشو دەڵانە بەرێزەکانیانە ئێمە حەزدەکەین ئێوە رەحەت بن چونکە بەعس سی ساڵ ئەو خەڵکەی پێ رەحەت نەکرا، کەچی ئێمە ئێوەمان رەحەت كردووە.
*لەژمارە(13)ی رۆژنامەی ئاوێنە لەڕۆژی سیێ شەممە2006/4/بۆوبۆتەوە.
## کەورەیی ئێوەو بچووکی ئێمە
ئێمەی رەشو روتو جاشو خۆفرۆشی ئەم وڵاتە زۆر سوپاسی ئێوەی پێشمەرگەی کۆنو نیشتمان پەروەر دەکەین کە واقان لێكردووینو ئەوەندەتان بچووك كردوینەتەوە كەشەوانە وەك بۆ کەمینی دوژمن دەرچین بەتانییەك هەڵدەگرینو تابەیانی لەسەر کوشنی سەیارەو لەسەرەی بانزین وەرنەگرتندا بوەستین ئێمە مەمنونی ئەو لوتفە گەورەیەی ئێوەین کە بەهەوڵو هیمەتی ئێوە مامەڵەیەکمان بەدوو مانگو هەندێك جار سێ مانگیش بۆ راییدەکرێت، ئێمە زۆر بەختەوەرین کە ئێوەی گەورە هەموو کارەکان دەکەنو بەرهەمی هەموو کارەکانیش دەخۆنو لەبری ئێمەیش دەیکەن. ئێمە ئەو هەموو ماندوو بوونو مەشەقەتەی ئێوەمان چۆن بێردەحێت کە نەتان هێشت گورگ بمانخواتو دەرخواردی رێویتان داین.
ئێمە تەشەكوری ئێوەی بەڕێز دەكەین كە واتان لێكردووین ئێشکگریین بەدیار هاتنەوەی ئاوەوەو دواتر مۆلیدە بۆری بۆ ه‌ڵکە‌ین‌و بە موزە‌خە‌یە‌کە‌وە ئاو سە‌رخە‌ین بۆ نهۆمی دووەم، چونکە
ئێمە هەموومان لەسایەی ئێوەوە بووینەتە کرێچی لەنهۆمی دووەم.
ئێمە مەمنونین كە چەند ساڵێك جارێ ئێمەتان بیر دەكەوێتەوەو کەرمان دەکەن بۆ ئەوەی پەنجەتان بۆ لەمەرەکەب هەڵکێشێن، ئێمە چۆن بیرمان دەچێتەوە کە ئێوە نانی دەمی خۆتان دە‌گرنە‌وە‌و لەبری
بیدەنە ئێمە دەیدەنە براعەرەبەکانی سامەڕاو سەرپردی ئەلائیمە.
ئێمە چۆن لەیادی دەکەین کە دنیا بۆتە چراخانو لەهەندێك وڵاتی دنیادا ئەسلەن شەو نییە ئەوەندە رووناکە، کەچی ئێمەیش شەوی حكومەتەی ئێمەیش ئەوەیە كە لەهیچ شتێكدا لەیەك نەین ئیلا لەناوەرۆكیاندا كەكتومت یەكن، بۆیە ئەمان لێرە ناویانناوە گەڕەكی فیرعەونەكان یاخود(فیرعەون) ئاوا، كەچی لەمەشدا كۆك نینو ئەوان هاتوون گەڕەکێکی هاوشێوەی ئەم فیرعەون ئاوایەی سلێمانیان بنیاتناوە نرخی یەك خانوو لەسەر رووبەرێكی هەزار مەتری گەیشتۆتە هەشت سەد دەفتەر دۆلار. ئەمەش وەك مونافەسەیەك بۆ ئەم خانووەی فیرعەون ئاواکەی سلێمانی کەهێشتا تەواو نەبووەو وەك عەرزی خزمەتمكردن سەدو بیستو حەفت دەفتەر دۆلاری تێچووە(127). مارکس دەڵێ سەروەتو سامانیش ئەوەندەی هەژاری بەڵی بۆ خاوەنەکەی هەیە، هەر بۆیە ئەمەش بەڵیە بۆ گیانی ئەم فیرعەونانەی کە‌ه‌میشە سێ ترومبێل پاسەوانی نەخوێندەوار بەشوێنیانەوەیەو وەك ئێمەی عەوام ناتوانن بەكەماڵی تاقەتەوە رۆژ تائێوارە لەسەر ئەم شەقامانەی ئەم شارە پیاسە بکەن.
بەڵم من پێشنیارێك دەكەم جا شارەوانی گوێم لێدەگرێ یاخود ﺯﻣﺎﻧﺬﺍﺳﺎﻥ ﺋﻪﻭﯾﺶ ﺋﻪﻭﻩﯾﻪ ئەحمەد ماهیری وەزیری دەرەوەی میسر بۆی هەیە شکاتمان لێبكاتو لەسەر باوانە فیرعەونییەکانی هەلباتێ، حونكە باوانی ئەوان شارستانییەتێکی زۆر گەورەیان بۆ نەوەکانیان جێهێشتووە بەڵم ئەم فیرعەونانەی ئێمە تەنیا جەهالەت بەرهەم دێنن‌و شەرو ئاژاوە بۆ نەوەکانی دواییان بەجێدەهێڵن لەبەر ئەوە پێم باشە ناوەکەی لەفیرعەون ئاواوە بگۆڕنە دەفتەر ئاوا واتا دەفتەرە دۆلار ئاوەدانی کردۆتەوە.
*لەژمارە(271)ی رۆژنامەی هاوڵاتی لەڕۆژی 2006/4/26بڵاوبۆتەوە.
وڵاتەكەت بناسە
## گەڕەکی فیرعەونەکان
ئەم ناوچەیە کە بەگەڕەکی فیرعەونەکان ناسراوەو دەکەوێتە گەڕەکی ئاشتی بەرامبەر پارکی ئازادی ئێستاو حامییەی سەردەمی بەعس، رێك لەتەنیشت گەڕەكی ماڵە ئەمنەكانی بەعسەوە، شوێنێكی بەهەشت ئاسایە، خانووی تێدایە خاوەنەکەیشی نازانێت حەند ﮊﻭﻭﺭەﻭ ﭼﯽﻭ ﭼﯽ ﺗێﺩﺍﯾﻪﻭ ﺋﻪﺳﻠﻪﻥ ﻧﺎﺷﺰﺍﻧﯽ̈ ﺗێﭼﻮﻭﻧﻪﮐﻪﯼ ﭼﻪﻧﺪﻩﻭ لەحەوسەڵەی هیچ ئاڵەتێکی ژمێریاریشدا نییە ئەو حسابەی بۆ لێكبدرێتەوەو بزانێت ئەو پارەیە چۆن پەیدا كراوەو لەسەر خوێنێ کێ یەیداکراوە. تەنانەت دەڵێن مەسئولێك خەریکی دروستکردنی خانوویەکە تائێستا کەهیچی دیارنییە سەدو بیستو حەفت دەفتەر دۆلاری تێچووە، ئێمەو مانانی گەمژەو نەزانیش لەبەر ئەوەی پێشمەرگایەتیمان نەکردو گرِمان لەبەفر بەرنەدا رەنگە تادەگەینە سەردەمی دەفتەر، ئەوان کتێبو قامووس دانێن بۆ ژماردنی دۆلاری نەعلەتی. فیرعەونەکانی میسر ئەوەندە جاهیلو نەزان بوون تەرمەکانی خۆیان مۆمیا دەکرد، کەچی فیرعەونەکانی کورد تەواوی بالای بەرزی خانووە‌کانیان مۆمیا دەکەنو دیانناوە بۆ نەوە دوای نەوەیان بمێنێتەوە.
بەهۆی ئەم بارودۆخە بازرگانی ئامێزەی کوردستانەوە ناوی زۆر ناوچەو گوندیش گۆڕانیان بەسەردا هاتووەو لەهەولێر گەڕەكێك هەیە یێیدەڵێن دۆلاراوا واتا دۆلار ئاوەدانی كردۆتەوە وەك حیۆن شاری نەینەوا(نین) ئاوەدانی کردۆتەوە، سروشتی ئەم دوو حزبو بەچرپە دەیـوت تـۆ بڵێسی کـیێ مردبـیێو دیـسانەوە تیرۆرسـتەکان کوێیـان ﮔﺮﺗﯿﺒﻪﺭﺩﺍﺑﯿﺖ.
کاکی شۆفێر ئەوەندە گوێی لەو کابرا دەنگ ناسازەو نوزەڵەیە راگرتبوو ﮔﻮێﯽ ﺑﻪﻫﺎﻭﺍﺭﯼ ﺳﻪﺭﻧﺸﯿﻨﻪﮐﺎﻥ ﻧﻪﺩﻩﺩﺍ ﺑـﯚ ﺩﺍﺑـﻪﺯﯾﻦ، ﺑﯚﯾـﻪ ﺩﻩﺑﻮﻭ ﭘـﺮ ﺑﻪﺩﻧﯿﺎ هاوارکە‌یت، ئینجا کاکی شۆفێر سەد مەتر لەشوێنی دیاریکراوی تێ دوور دەكەوتـبەوە دەوەسـتاو بـە توڕەییـەوە وەك ئـەوەی گیـانی ئـبەم خەڵکـە لەدەستی ئەودابێتو هائێستا ناتۆزێكی تر هەموومان دەكوژێت، ئەیوت ئسە‌رێ زمانــت نییــە زووتــر ئاگادارمکــە‌یت کــە جــە‌نابی ناموبارە‌کــت دادەبـهێت. رادیـۆ بـەردەوام بـوو باسـی رۆژی حەشــرو عـە‌زابی قــە‌برو قیامەتی دەکرد، بەجۆرێك مرۆڤی دەگەیاندە خەیاڵێك كە ئەسبڵەن رۆژێك لەرۆژان لە‌شـوێنێك نەژیاوە پێی بڵـیێن سەر زەویو ئە‌مـە‌ی ئێمـەی لـێیێن
ﺩﯙﺯەﺧەﻛﯩەﻯ ﺧـﻮﺩﺍﻯ ﮔﻪﻭﺭەﯾـﻪ، ﺷﻪﻙ ﺋـﻪﻡ ﺯەﻭﯾﯿـﻪﻯ ﺧـﺎﻧﻮﻭﻯ ﻛﺮێـﻰ ﺗێـﺪﺍ دەست ناکبەوێت. واتـدەزانی رۆژی حبسابەو دەبو بـیر لەوەکەیتـە‌وە کبەچ رۆژێك بەپێچەوانەی ویستی خوداوە جوڵاویتەوەو چەندت نەزەری حەرام‌و ماچی حە‌ڵاڵکردووە.
بەرلەی بگەمە شوێنی دابەزینی خۆم بینیم سەرنشینەکان هەمووی دابەزیونو تەنیا ماوم، لەترسا وەخت بوو لەپەنجەرەی پاسەكەوە خۆم ه‌ڵدە‌مە خـوارەوە، بە‌پە‌لـە دابـە‌زیم‌و نـە‌موێرا دەموچـاوی کـاکی شـۆفێر بەتەواوی ببینم
## تەڵقین و یاسینی ناو پاس
بەشێكى زۆرى ژیبانى ئەم خەڵكەی ئێمە لـەناو پاسدا دەگـوزەرێو شۆفێری پاسیش ئەسلەن حساب بۆ ئەوەناکات ئەو بەیانییە تێ لەگەڵ ماڵە خەزورانت شەڕت بووە، یان خانمی یەکەمی ماڵەکەت ژەمی بەیانی نـە‌داویتێ، یـاخود بایعە‌کـە‌تان شـە‌کرو رۆنسی لسێ دزیـوی، هە‌ریە‌کـە‌و لەئاوازێكەو یان دەنگی تەسجیلو رادیۆكەی بەرز دەکاتەوە، یاخود هۆڕن ﺯۆر لێدەداتو ئیتر بەهەر شێوەیەك بێت دەیەوێ هەستت برینداركاتو ه‌ودای خبە‌یالّت بپ‌چرێنێو ناچاری داب‌ه‌زینت کساتو نە‌فسە‌رێکی تسر ه‌ڵگرێت. بروانە ئەم کورتە چیرۆکە.
سەرمای ئەو بەیانییە مرۆقی لەگۆ دەخست، وێستگەی پاسەکە جممەی دەهات، بەهەر شێوەیەك بێبت سبەركەوتیێن، كباكی شێفێر نبازانم رقسی لـە‌گرانی جۆلێـت هە‌سـتابوو یـاخود ئـیتر هسەر حـە‌زی لێیبـوو هێنسدە‌ی عەشرەتەكەی (حوسنی موبارەك)ی بێ جێگرو رێگری سەرۆك كۆماری میسری قیبتی ریشی پێوەبوو. مرۆف ترسی لێدەنیشت، تۆ بڵێی ئەم پیاوە خۆی نەکێیشێ بەتڕومبێیکی تـرداو سـەری خۆیـشیو ئێمەیش نـە‌کات بـــە‌قوردا، چـــونکە ئـــە رۆژانـــە وەو تە‌قینـــە‌وە گـــە‌ورە
تیرۆرستییەکانی شارەکانی بەغدادو بەعقوبە گیانی سەدان کەسیان لەبیێ تاوان دروو بۆوەو مرۆلا دەبوو بترسێت رادیۆی پێکـرد نازانم هـی کـام ﺤﺰﺏﻭ ﮔﺮﻫﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ ﺑﻮﻭ، ﮐﻪﺳێﮐﯽ ﺩﻩﻧﮓ ﻧﺎﺳﺎﺯﯼ ﻧﻮﺯﻩڵﻪ، ﺑێﻬﯚ ﺩﻩﮔﺮﯾﺎﻭ دەکـروزاو داوای لـە‌خودا دەکـرد بیبەخـشێت، دیـاربو زۆر تاوانبـاربوو،
چـونکە کۆتــایی بەیارانــەوەی گریانەکــەی نــەدەهێناو تــا گەیــشتە ســەر مەسەلەی تە‌ڵقین‌و یاسین‌و ئیتر سەرنشینەکان کەوتنە مقق مقو
مزگەوتە یان پاسە؟ ئەمە رۆژی حەشیرە یاخود رۆژێکی ئاسایی؟ هەبوو
*لەژمارە(29) رۆژین لەڕۆژی یەك شەممە2006/3/26بۆوبۆتەوە.
پرکێشی ئەوەی نەکرد بلیێت ئەرێ بەڕاسست ئێمە ئەنفالکراین.؟ ئەی کەئەنفالکراین بۆچی یادێکمان لەو ئەنفالکردنە نەکردەوە.؟
وابریسارە دانیسشتنی داهساتووی سسەدام لەسبەر مە‌سبە‌لە‌ی ئسە‌نفال‌و جینۆسایدکردنی کورد بێت، کەلەدوای دوجێلەوە گەورەترین کارەساتێکی مرۆییە کەراستەوخۆ سەدامی دیکتاتۆرو یاریدەدەرەکانی ئەنجامیانداوە.
ئەم دادگاییکردنە یەکشتمان لادروستدەکات ئەویش ئەوەیە تۆبلێی بۆچی کورد خۆی بێدەنگ بێت لەو کارەساتەو لەبەغدادیش لەسەر ئەو کارەساتە ئەنجامدەرانی دادگاییـدەکرێنێ ؟ ئەوەی کە یـادی ئەنفال نەکرایـە‌وە بـۆ ئەوەدەگەڕێتەوە كەسەركردایەتی كەرد باش لەوە تێگەیشتوون كە چیتر خبەلك رازی نییسە بە‌شیعرو پە‌خسشانو وتساری بێسسە‌روبە‌ر یادە‌كسانی بكرێنەوە، چونكە خەڵك ئیتر ژیانی دەوێت نەك شیعرۆكەو پەخشانی بێ مانا، خەڵك نانی دەوێت نەك ریبز بەستنی سەركردەكان بۆ خوێندنەوەی وتارۆكبە، خبەلك گبوزەرانی دەوێبت نبەك مۆنۆمێنبتو پۆستو پلەوپایبە لەبەغدادی نقومبوو لەخوێندا.
یاد نەکردنەوەی ئەنفال مانای شەرمەزاری سەرکردرایەتی کورد لەئاست کەسە کاری ئەنفالەکانە تەواوی خەڵکی کوردییشدا، شەرمەزاری لەهوەی كە دوای پـازدە سـالْ دەسە‌لاتو حكومەتی كبوردی هـیچ خزمە‌تیّك بـەم خەڵکبە مانىدووە نىەکراوە، شىەرمەزارى لىەوەی کبە هەرچسی سسەروەت و سامانی سە‌رکردە‌کانە بەسەری ئە‌نفالو هەلەبجە دە‌ستکە‌وتووە‌و ئێستا ﺭﻭﻭﯾﺎﻥ ﻧﯿﯿﻪ ﺑﭽﻨﻪﻭﻩ ﺑﻪﺭﺩﻩﻣﯽ ﺧﻪڵﻚ..
*لەژمارە(146)ی رۆژنامەی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە 2006/4/16بۆلۆوبۆتەوە.
## ئەرێ ئێمە ئەنفالكراین؟
جوولە‌كە نە‌دە‌بونە خاوەن دەوڵەتی ئیسرائیل‌و زاڵم بەسەر عەرەبەوە
گـەر هیتلـە‌ری دیکتـاتۆرو خسوێن رێبژ لە‌هۆلۆکۆسیت‌و ئاشیێوتزدا پێبنج ملیـۆنی لـیْ نە‌سوتاندنایە‌و جینۆسایدی نە‌کردنایبە، ب‌ه‌لام ئەوانی جـوو هاتنو ئەو کارەساتە‌یان کردە خالی وە‌رچە‌رخانو هە‌ستانە‌وە لە‌دیرۆکی
خۆیانداو لەوێوە کاریان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێکی سە‌ربە‌خۆکردو وەك دەشبینین ئێسیتا ئێە‌و دەوڵە‌تێە لە‌خە‌م رە‌خسیوە‌و زۆر ببە‌هێزە‌و ولاتبانی عەرەبو ناوچە‌کە‌و جیە‌انیش حسابی تایدە‌تی بۆدە‌کە‌ن. ههموو ئەوەش
بۆ کارەساتی هۆلۆکۆستو ئاشێوتز دەگەرێتەوە. ئێمەیش هەمان شێوەی جوولەکــە بەدرێــژایی مێــژوومان هــەوڵی هەســتانەوەو دامەزرانـــدنی قەوارەیسەکمان داوەو زروفسە مێژووییەکسە یارمەتیسدەرمان نسەبووە، بسەو قۆناغـەی گـە‌لی جووشـدا تێیسەڕیتینو وەك ئـەوان نـە‌مانتوانی سسوودی لێوەرگرین.
بەکورتی دەکرێ بڵیێین دوای هەژدە ساڵ لەئەنفالکردێمان چیمان لەو كارەسـاتە دەسـت كـە‌وتووەو تاچـە‌ندێك توانیومانـە بەسـوودی خۆمـان
كاری بێســنین، چـــونكە جووە‌كـــان دوای ســـیێ لە‌جینۆسـایدکردنیان سـوودیان وە‌رگـرتو دە‌ولسە‌تیان دامە‌زرانسد، بـە‌لام ئێمەی کەرد سیێ ساڵ دوای کارەساتەکە بوینە خاوەنی دووحکومەتو پەڕلەمانو زۆرتىرین دۆستو پـشتیوان لەسبەر ئاسىتی دنیـا كەچى وەك دەبیینین کارەسیاتەکانمان لسەبیری خۆمسان بردۆتسەوە. ئەمسیاڵ ببەهۆی ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐـﻪﯼ ﻫﻪﻟﻪﺑﺠـﻪﻭﻩ ﯾـﺎﺩﯼ ﺋـﻪﻭ ﮐﺎﺭﻩﺳـﺎﺗﻪﯼ ﻧـﺎﻭ ﺩﯾﺮﯙﮐـﯽ ﺋێﻣـﻪ ﺯێﺭ بەخامۆشیو دوور لەهەر جۆرە گوزراشتو نارەزاییەك تێپـەڕیو كەسیش کەئێوەی کردۆتە مۆتەکە بەسەر گیانی خەڵکەوە ناماقووڵی واناکەم ئێوە لەسبەر حصسابی مـن دە‌وڵە‌مە‌تنـدتر بـن. باشــە گــەر حكومـە‌تێك بەراســتی ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﯽ ﺧﻪڵﻙ ﺑێﺕﻭ ﺧﺰﻣﻪﺗﯽ ﺧﻪڵﻙ ﺑﻜﺎﺕ ﺩﻩﺑﯽێ ﻭﺍﺑﻜﺎﺕ، ﯾﺎﺧﻮﺩ ﺩﻩﺑێﺕ خۆی خەڵك بەکرێ گرێو چیمەنتۆ بۆ خەڵك بێنێت. بەڵام ئیتر بەختی ئەم میللەتە وایەو خێر لەحکومەتەکەی خۆیشی نابینێت.
باسی گەندەڵی دەکەنو دەڵـیێن، بەجدی دەمانەوێ گەندەڵی نەمێنێ کەچی مامەڵەیەکت بەچوار مانگ لەفەرمانگەیەکدا بۆ راییناکەن، چوار مانگە کارێکم لەوەزارەتێکەو دەمەوێ وەزیرەکەی ببینم کەچی هەر رۆژەو بەبیانوویەکەوە ئەو ئاواتە گەورەیەم نایەتەدی‌و ناهیڵن لەبینینی کاکی وەزیر بەهرەمەندبم، تاڕۆژێك تووڕەبوومو بەكاكی سكرتێرم وت چاوەكەم بەوەزیر بلیێ گەر بچوومایە بۆ دیداری خودای میەرەبان ئێستا دەمبینی‌و بەهەشىتەكەم مسۆگەر دەكىرد. بىەڵام نسازانم ئىەم وەزیىرەی ئێبوە بۆچىى ئەوەندە تەنك دەردەكەوێتو خۆی پێشانی رەعییەتەكەی نادات.؟ كاكی سکرتێریش زۆر بەیێمنی وتی وەڵلا برامنیش وەکو تۆ تامەزرۆی بینیینی کاکی وەزیرمو جارەهیە بەدوو هەفتەیش نایدینم، ئیتر حکومەتی کوردی باسیری عەجەم بخواتو زورنای عارەبی بژەنێت چونکە ئێستا لەسایەی ئەم حكومەتەوە هەمووشتێكمان لەولاتی عەجەمانەوە بۆدێت، لەم ماوەیەدا بتلّیّـیك ئــاوم بــیـنی لێـی نوســاریوو مێـدیئین ئــە‌ڵمانیا بــەڵام کارگە‌کــە‌ی لە‌بە‌غـدادە! بە‌غـدادێك بـەو هـبەموو كاولییـە‌ی خۆیـە‌وە بتوانێـت لقێكــی کۆمپانییایـە‌کی ئـاوی کـانزایی لە‌ئـە‌ڵمانیاوە بهێنێتـە ئێبرە کـە چی دوو ﺤﮑﻮﻣـﻪﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﯾﻤـﺎﻥ ﻫﻪﯾـﻪ ﻧـﺎﺗﻮﺍﻧﻦ ﺋﻪﻭﻩﺑﮑـﻪﻥ ﻟﻪﮐﺎﺗﯿﮑـﺪﺍ ﺑﺎﻭﻩﺭﺩﺍﺭﻩﮎﺎﻧﯽ ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﺑﻪﻭ ﺋﺎﻭﯼ ﮐﺎﻧﺰﺍﯾﯿﻪ ﺩﻩﺳﺘﻨﻮێﮊﯾﺶ ﻫﻪڵﺩﻩﮔﺮﻥ.
*لەژمارە(11 l)ی رۆژنامەی پارێزگاران لەڕۆژی2006/4/17 بۆوبۆتەوە.
## چیمەنتۆو شتی تر
ﺤﮑﻮﻣﻪﺕ ﺩﻩڵﯽ ﻣﻦ ﺯﻩﻭﯼﻭ ﭘێﺷﯿﻨﻪﯼ ﺧﺎﻧﻮﻭﻡ ﺩﺍﻭﻩﺗﻨﻪ ﻫﺎﻭﻻﺗﻨﯿـﺎﻥ ﺋﯩﯿﺘﺮ خەڵك بۆچى نارازییەو لەخۆشیدا هارنابێت، بەڵام هـەر ئـەو حكومەتـە
کارێکی وات پێدەکات نەك هەر لەچیمەنتۆ وەرنەگرتن پەشیمان ببیتەوە بەڵكو ئەسىڵەن واز لـە‌خانووكردن بـێنیو بـچیت لـەو دەشـبتی عەربەتـە
دەوارێكی لێهەلدەیتو بۆخۆت سولحی عەشایەری ئەو ناوچەیە بکەیت.
لەسایەی ئەم حکومەتەوە عەشایەرەکانی ئەم وڵاتەش دانوویان پێکەوە ناكوڵێت پێبدانی چەند تەنێك چیمەنتۆ ئەویش دوای سباڵیێك لەتـەواو بـوونی خانووەکەت ئەوەنـدەی بـاری شـانی خەڵك قورسـدەکاتو نرخـی حیمەنتۆ لەبازارەكاندا بەرز دەكاتەوە ئەوەندە یارمەتییدەری خەڵك نییە،
ئاخر خەڵكێك بۆ وەرگرتنی ئەوەبرە چیمەنتۆیە یەك ساڵو نیو هاتووچۆی کارگەی چیمەنتۆکەی سەرچنار بکاتو دواتر لەبازاڕدا بەگران بیکڕێتەوە،
ئیتر ئەبێت سوودی چی لەو چیمەنتۆیە وەرگرێت؟ باشە حکومەت کە‌دە‌ڵێ خزمەتی خەڵك دە‌كیە‌م ناكرێـت ه‌ب‌ر لە‌گ‌ه‌ڵ دە‌س‌تیێكردنی خانووە‌كیە‌دا ﺤﻴﻤﻪﻧﺘﯚ ﻛﻪ ﺑﺪﺍﺗﻪ ﺧﻪڵﻚ.؟ ﻫﻪڵﺐﺕ ﺩﻩﻛﺮێﺕ ﺑﻪڵﻡ ﺧﯩﯚ ﺋﻪﺑێﺕ ﺳﻪﺭﻭﻩﺗﯽ
کابرای خاوەن کۆمپانیای بەکرێ گبرتنی چیمەونتۆکەش هەندێك زیاتر کات لەسەر حسابی ئێمە.
سالی پار خاوەن کۆرمپانیایەك بەحکومەتی هەرێمی وتبوو گەر رێگەم دەدەن دەچم لەئێرانەوە چیمەنتۆ دەهێنمو وادەكەم لەسبەر خەڵك نزیكەی شەش سەد دینار بكەوێت بەمەرجێك ئێوە گومرگو سەرانەم لێوەرنەگرن،
کەچی حکومەت لـە‌بری دەسیتی ماچیکاتو مـە‌منونی باوکیـشی بێـت وتبووی وەڵلا كبەناوی وەڵڵیبە ئێمە بۆهەر تبەنێك چینمەنتۆ پێنج سبەد دینـار گسومرگ لـە‌تۆ دە‌سـە‌نین، کسابراش وتبـووی وە‌نـالا بـەو وە‌للایـبە‌ی کەس لەوتیمە بە(10) دە هەزار دیاریکراوە، ماوەی پێنج رۆژ بەردەوام بوو، واتا ئەو دکتۆرە بەڕێوەبەرە بە‌ڕێزو نیشتمان پە‌روە‌رە، منە‌وە‌رە(950)
ه‌زار دیناری عێراقی نوێی خستە تەنکەی گێرفانە قوڵووبێبنە‌کە‌یە‌وە.
جگەلەوەش هاوسەرەكەشم كە هەر دكتۆرەو لەگەڵ خۆماندابووە لەو رۆژانەدا لەگەڵ جەنابی بەڕێوەبەردا نانیان خواردووە وتی هەموو ژەمێك ﭼەﻧﺪ ﻧەﻓەﺭێﻙ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﯽ ﺳەﻓەﺭﯾﯿﺎﻥ ﺑﯚ ﺧﯚﯾﺎﻥﻭ ﻣﺎڵﻭ ﻣﻨﺎﻟﯿﺎﻥ ﺑﺮﺩﯙﺗﻪﻭە.
ﺩﻭﺍﺗﺮﯾﺶ ﺑﻪﻛﺎﮐﯽ ﭼێﺷﺘﺨﺎﻧﻪﯼ ﻭﺗﺒﻮﻭ ﻟﻪﻛﯚﺗﺎﯾﯿﺪﺍ ﺤﺴﺎﺑﻪﻛﻪ ﺑﮑﻪﺭﻩ ﺩﻭﻭ کەرتەوە بۆ ئەوەی هەر تیمەو پارەی خۆی بداتو جەنابیشی دیسانەوە پارەیەکی زۆری چنگ کەوت.
جاگوێبگرن ئەم پیاوەش هاوشێوەی تەواوی بەپرسەکانی کورد تێیرخواردنی بۆنییە، بۆیە بۆئەوەی گۆڕەپانەکەی بۆ چۆڵ بێت رۆژانە دەفتەری ئیمزاکەی لەمنو هاوسەرەکەم دەشاردەوەو تا گەیشتە ئەوەی بەیشتگیری قائیملقام ئێمەیان هەر یەکەو بەلایەکدا هەڵداو جەنابیشی قائیمامی لەپشتەو ئیتر حکومەتیش باهەر بالۆرەی گەندەڵی بژەنیێو بانگەشەی دیموکراسیو ماق بەشەر بداتە بەگوێی خەڵکی کەڕو لاڵدا.
شتێك ماوە بیڵێم هەر كاتێك باسی ئەو دزیو فزییەی بەڕێوەبەرمان لەبەردەم خۆیدا بکردایە یەکسەر دەیوت جەنابی عالی قائیملمقامیش
ئاگای لەهەموو شتێكە، لێرەدا كۆتایی بەگێرانەوەی كابرا هاتو مذیش تەنیا هێندەم هەیە لەگەڵ (شێرکۆ بێکەس) بڵیێم گەر بۆم دەکرا خوام دادەگرتە سەر زەوی تاپێی بڵیم دۆزەخ ئەوەتا لێرەیەو بەهەشتیش لێرە دێتە دی
*لەژمارە()رۆژنامەی هاوڵاتی لەڕۆژی چوار شەممە 2006/5/3بڵاوبۆتەوە.
## گوێ لەم چیرۆگە بگرە
کابرا هەر لەتەلەفزیۆندا بینیبوی وایزانیبو بەڕاستی ئەم ولاتە لەدوای رۆیشتنی ئەمو لەسەر دەستی حکومەتی هەرێم بووەتە بەهەشتی سەر ﺯەﻭﯼﻭ ﺋﯿﺘﺮ ﻧەﮐەﺱ ﮐەﺱ ﺩەﭼەﻭﺳێﺫێﺗەﻭەﻭ ﻧەﮐەﺱ ﺯﺍﺕ ﺩەﮐﺎﺕ ﻣﺎڧ کەس بخوات، بۆیە خۆیی‌و خێزانی لەیەك دوو رۆژدا بارگەو بنەیان لە‌ئە‌وروپاوە بەرەو کوردستانی ئازادو دیموکرات تێکنا. هەر بەگەیشتنەوەیان لەفەرمانگەی دروستی ئاژەڵ دامەزران، دوای ماوەیەك بۆیان دەرکەوت بەڕیوەبەرەکەیان ئاستی زانستی زۆر لەخوار خۆیانەوەیە،
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﺑﻪﻣﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﮐﻮﺗﺎﻧﯽ ﺭﻩﺷﻪ ﻭﻻﺥ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﺑﻨﺎﺭﯼ ﮐﯚﺳﺮﻩﺕ ﺩﻩﯾﺎﻧﺬێﺭﻥ بەڵم خەڵکی گوند وڵخەکانیان ئامادەناکەنو ئەمانیش ئیمزای ئەنجومەن وەردەگرن بۆ ئەوەی پێشانی بەڕێوەبەرەکەیانی بدەن تابزانێ کە لەو گوندە هیچ مانگاو گوێرەکەیەك نەکوتراوە، بەڵام لەکۆتاییدا بۆیان دەرکەوت کە کاکی بەڕێوەبەر بەناوی کوتانی رەشەولاخەوەو بەسەری گەشتە زانستییەكەی ئەمان سێ لیتر دەرمانی كوتانی نوسیوە، هەر لیترێك بە(50)دۆلارە واتا جەنابی (150)دۆلاری بەسەری ئەمان کردۆتە ﮔﯿﺮﻓﺎﻧﯿﯿﻪﻭﻩ.
بائیتر کاکی هەندەرانی حۆی بدوێت: چیتان عە‌رزکە‌م، لە‌هە‌لمە‌تی بنە‌برکردنی نەخۆشی ئە‌نفلۆنزای باڵندە‌دا سیڵ تیممان یێکهێنا بۆ لەناوبردنی پەلەوەرەکان، بەپێی داوای قائیمامو ئەو نامەیەی ئاراستەمان كرا، دەبوو هەر تيمێك لە‌پزیشكێكو چەند كارمە‌ندو یێکبێت کەلە(23)کەس تێیەرنەکات، بەڵام جەنابی بەرێوەبەر لیستێکی(40) ناوی بۆ تیمەکەی خۆی ئامادە کرد واتا(17)ناوی زیادەی نوسیوە کەدواتر پارەی هەموویان لوشدەدات، ئافەرم. کرێی رۆژانەی یەك ژیانێکی تەندروستانە بژی‌و کاوبۆی تەسك لەپێکاتو زنجیر بکاتە ملیو سەکسوکێك بهێلێتەوەو هۆقەیەك جێلێ لەقژی بداتو لەگەڵ کچێکی ناسكو نازداردا لە‌پاركە بێ چاودێرو پۆلیسە نە‌خوێندە‌واركاندا پیاسەیەك بکاتو ژوانێکی رۆمانسی بەسەر بەرێتو گەر ئارەزووی جوۆ ماچێکیش بكات. ئەم نەوەیە بۆ مەرگی مەسئولی پیرو پە‌ککە‌وتە ناگری‌و نایەوێ لەپێناوی نیشتمانێكدا خۆی رووتو برسیكات كەدواتر هەندێك بێ مێشك بەرهەمەكەی بیننەوە.
ئەم نەوەیە چەپڵە بۆ قسەی زلی سەرکردەکان لێنادات کە شەوانە بەموناسەبەو بێ موناسەبە هەر دەیرێسن، ئەم نەوەیە خۆل `ناكرێتە چاوی‌و چیرۆکەکانی کوردایەتی حەماسی ناجوڵینن. ئەم نەوەیە ﺤﮑﻮﻣﻪﺗێﮑﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﻧﺎﻭێﺕ ﮐﻪ ﮊﯾﺎﻧﯽ ﺑﯚ ﺩﺍﺑﯿﻦ ﻧﻪﮐﺎﺕ، ﺤﮑﻮﻣﻪﺗێﮑﯽ ﻧﺎﻭێﺕ غازو نەوتو بەنزینی بەگران پێبغرۆشێتەو شەوو رۆژی دوو کاتژمێر کارەبای بداتێ حکومەتێکی ناوێت نەتوانێ دوو هۆدەو هەیوانێکی بەنرخێکی هەرزان بۆ بگرێت. ئەم نەوەیە لەپرسەو ئاهەنگەکاندا لەبەر مەسئولەکان هەڵناسێت، ناحیێتە کۆرو کۆبوونەوەکانیانەوە، گێرفانی بەهەوێی حزبەکان گۆوناکاتو دەنگ بۆ هەڵبژاردنو پرۆتۆکۆڵە بازرگانییەکانیان ناداتو خۆی بەخەڵکی وڵاتێك نازانیێ کەشوێنی ژیانو ﺧەﻭﺗﻨﻨﯽ ﺑﯚ ﺩەﺳﺘەﺑەﺭ ﻧەﮐﺎﺕ. ﺑەﻗەﻭﻟﯽ ﮐﺎﺑﺮﺍﯼ ﻟﻮﺑﻨﺎﻧﯽ ﺋەﻡ ﻧەﻭەﯾە ﺗەﻧﯿﺎ پێلۆوەكانی دەیبەستێتەوە بەنیشتمانەوەو وەك بەرپرسە حزبی‌و ﺤﻜﻮﻣﻴﻴﻪﻛﺎﻧﻤﺎﻥ ﻟﻪﺧﻪﻣﯽ ﺧﯚﯾﺪﺍﯾﻪ ﻧﻪﻙ ﻟﻪﺧﻪﻣﯽ ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻥ.
*لەژمارە(31)ی رۆژنامەی رۆژین لەڕۆژییەك شەممە2006/4/23بۆوبۆتەوە.
## نەوەی نوی
نەوەی نوێ لەکورتترین پێناسەیدا مانای ئەوەی لەنەوەی پێشخۆی نەچێت، باوەڕی بەزۆرینەی ئەو بەهاو نەریتانە نەبێت كەپێشتر باوەڕیان پێی هەبووە، مانای ئەوەی بیکاتو پیرەکان لەبەرکەی بخۆن. مانای ئەوەی ئەوان شەیدبن لەپێناوی كەركوكداو یەكێتیو پارتیش كەركوك بکەنە دوولەتی یەکسانەوە. نەوەی نوێی کورد نەوەی سەردەمی ئینتەرنێتو مۆبایلە، نەوەیەكە وەكانی پێشتر حەوت بازار بەشوێن فیلمی ئیغرادا ناگەڕێت تا لەودیو دەرگای داخراوی ژوورەکانی ماڵەوە بەقاجاخ سەیری بكات. ئەم نەوەیە لەسەنتەرەکانی ئینتەرنیێتدا حاوی بەدنیا هەڵهێناوەو لەڕێگەی چاتەوە هاوڕێیەتی دروست دەکات، ئەم نەوەیە دژی كۆنترۆڵو سزایەو خۆی بەكوڕی دایكو باوكێكی كلاسیك نازانێت. ئەم نەوەیە چاودێری ژیانی کەس ناکاتو ناشییەوێ چاودێری بکرێت، ئەم نەوەیە گوێ بەحیکایەتەکانی رابردووناداتو قارەمانێی لای ئەم گرتنی کەپڵێکی جوانو ماچکردنێتی نەك گرتنی نۆزدە رەبییەو دوو مة ڕ سرییە.
ئەم نەوەیە ئەوروپای بینیوەو سواری شەمەندۆفێرو فڕۆکە بووەو لەئاوی دەریادا مەلەی کردووەو بەمەلەی مەلەوانگە پیسو پۆخڵەکانی ئەم ولاتە رازینابێت، سە‌تە‌لایتو کە‌نالە رووتو قووتە‌کانی بینیوەو حییتر چاوەڕێی ئەوەناکات کەناڵە لۆکاڵییەکانی خۆمان دوای حیکایەتی دەبارە بووەوەو بێسەروبنی سەرکردەکان ئینجا فیلمێکی زۆر بێ مانا ببینێو دواتریش لەکاتی ماحیێکدا زرم لەیەلەیەلیدا کەناڵەکە بکوژێننەوە.! ئەم نەوەیە گرفتی نییە کوردستان لەمەترسیدایە یاخود عێراق، گرفتی ئەوەیە ﺯﯙﺭ ﻓﺎﺳـﺪﻭ ﭘـڕ ﻟـﻪﺩﺯﻭ ﺟـﻪﺭﺩﻩ ﺑﻜﻪﻧـﻪﻭﻩ ﺑﻪﯾـﻪﻙﻭ ﯾـﻪﻙ ﻭﻩﺯﯾـﺮ ﻟﻪﺳـﻪﺭﺩﺯﯼﻭ قومارکردن لەسێدارە بدەن.
هێشتا لەكوێتانە با تەواو خەڵك پرِ بێت لێتان ئەوسا پێتان دەڵیێ كێ بەكرێگیراوەو كـیێش خزمەت گـوزاری ئـەم وڵاتـە، رۆژێیك دێیت بەهاواری خەڵ بێ ورگ هەڵدڕینی ئێوە خەبەرتان بێتەوەو هەرچی خواردووتانبە لێتـان دەر بێنێتـەوە. ئەوەنـدە بـوغرا بـوون ئامـادە‌نین گـوێ لە‌تـە‌لیفۆن‌و سكالای خەڵكی رەشیو رووت بگیرن، ئەوخەڵكەی رۆژانێیك لەگوندەكاندا باشترینو نەرمترین بەتانیو لێفەی لەسبەر خۆیو ماڵو مناڵی لادەبردوو دەیدا بەسەر ئێوەدا. ئێوە ناتانەوێ خزمەتی خەڵك كەن، گەرنا یەك ساڵ واز لەمووچـە‌و نەســرییەو ئـەم لاو لای خۆتــان بێـنن هــەموو کوردســتان لە‌باشترین دۆخی ئابووریدا دەژی، ئەو هەموو زە‌ریبە‌و گومرگو سە‌رانە‌یە
لەخەڵك وەردەگرنو خەڵكیش تائێستا لێینە‌پرسیون ئە‌ری ئێوە ئەو هەموو پارەیە بۆ کوێدەبەنو چۆن خەرجیدەکەن، چونکە هەرچی موچەو پارەیەك بۆ ئاوەدانی ئەم وڵتە دێت لەبەغدادەوە دێتو ئێیوەش ئامادەنین دەست لەزەریبەو گومرگی خۆتان هەڵگرن، بەڵم رەنگە ئەو رۆژە نزیك بێت خەڵك دەستان لەبندا ببڕێتەوەو دەرسی هەموو ئەوانەش دابدات كبە بەنیازە ئەم خەڵكە بچەوسێنێتەوە.
*لەژمارە()ی رۆژنامەی بەرگری لەئایاری 2006بۆوبۆتەود.
## ئێوە بەنیازن كەی خزمەتی خەڵك بكەنێ
نزیکەی پازدە ساڵە حکومەتی کوردی هەیەو جگەلە سەروەتو سامانو گـومرگـی نــاوخۆو ئــەو ســەرانە‌یە‌ی حکومــە‌ت لە‌خــە‌ڵکی دە‌سـە‌نێت لــە
ئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپاشەوە بەسەدان ملیۆن دۆلار وەك كۆمەك دراوەتە ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﯽ ﻛﻮﺭﺩﯼﻭ ﻛﻪﭼﯽ ﺭﯙﮊ ﺑﻪﺭﯙﮊ ﺧﻪﻟﻚ ﺑێﺯﺍﺭﺗﯩﺮ ﺩﻩﺑێﺕ ﻟﻪﺤﻜﻮﻣﻪﺕﻭ ئیــدارەی کــوردی‌و ئێـستا خــەڵك نــەك هــەر بــاوەڕی بەکوردایــە‌تی‌و ﺩﺭﻭﺷﻤﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷﯚﺭﺵ ﻧﻪﻣﺎﻭﻩ ﺑـﻪڵﮑﻮ ﺋﯿﻨﺘﻤـﺎﯼ ﺑـﯚ ﮐﻮﺭﺩﺳـﺘﺎﻧﯿﺶ ﻧﻪﻣﺎﻭﻩ.
پازدە سالە ئێوە پازدە هەزار جار بە‌ڵێنتان بە‌خە‌ڵکدا خزمەتی بکەنو لەدەمی خۆتبانی بگرنەوەو بیکەنە دەمی خەڵکەوە کەچی ئێوە خاوەنی بەڵینەکانتان نەبوونو نەك هەر خزمەتتان نەکرد بەڵکو خەریکە سواری كۆڵی خەڵك دەبنو بەزیندویی بمانخەنە چاڵەوە.
لەئێستاشدا كەخەڵك جامی سەبرو تەصەموولی لێبی دەڕژێو دەیبەوێ ﺤﺴﺎﺏ ﻟﻪﮔـﻪڵ ﺋێـﻮﻩ ﯾﻪﻛﻼﯾﯿﮑﺎﺗـﻪﻭﻩ، ﺋێـﻮﻩ ﭘێﻤـﺎﻥ ﺩﻩڵــێن ﮔێﺮﻩﺷـێوێنﻮ بەكرێگێراوی ئێرانو دەستی دەرەكی لەكاتێكبدا ئێمەیشو ئێوەیش چاك دەزانـین کـیێ بـە‌کرێگیراوەو کـیێش دەسـتی دەرەکـی، بـە‌کرێگیراو ئەوانـە‌ن کەداوای ماق خۆیان دەکەن یاخود ئەوانەی کەماق ئەم خەڵکە ماندووە دەخسۆنو كولانـە مریـشكێكیش بەهاوڵاتییـەكی قوربانیــدەری هەڵەبجـە رەوانابیننو پەیتا پەیتا وەفدی ئەوروییی دەهێننە هەلەبجبە بۆ ئەوەی پارەی پێ پەیدا کەن؟ بەکرێگێراو خەڵکێکی سادەو ساکارە کەدەیەوێت ژیبانێکی زۆر سبادە ببژی یبان ئەوانبەی لەسبەر خبوێنی ئێمبە لەگبەڕەکی فیرعەوەنەکان کۆشکی هەور بر بنیات دەنیێن؟ بەکرێگیراو ئێمەین یـان ئەوانەی نیو سەدەیە شەڕی کوژی دەکەنو ئامادەنین دوو ئیدارەی خەڵكى وامان هەیە هێشتا یەك مایكرۆگرام لەمێشكى بەكار نەهاتووە یەکسەر دێتو ئەم وڵاتە بەکرێ لەحکومەتی هەرێم وەردەگرێتو ئەوسا خەڵك لەبری رقی لەحكومەتو بەرپرسەكانی بێت رقی لەیابانو جۆنی شیۆ کیۆزۆمی‌و جاکی شان‌و لینجۆی ساڵی شەستەکان دەبێتەوە.
كۆمەڵگە چۆن بۆگەن نابێت كاتێك نەحكومەت دەیەوێ خەڵك بەئاراستەیەکی باشدا بەرێت نە بەرپەرسەکانی، هەموو خەریکی گیرفان پرکردنو ورگ زلکردنن ئیتر لەو لایشەوە هەم شێخ دەبێتە نێربازو تەور وەشێن هەم ژن دەستی دەچێتە مناڵی دراوسێکەی.
لەهەفتەی رابردودا باوكێك كورەكەی خۆی لەشیرین خەودا كوشت،
رەنگە ئەو كورە خەونى بەجوانترین دیناوە بینی بێت بەڵام رەوانەی ئەو دنیایان کرد، چیۆکی کوشتنی ئەم کورە لە‌وێوە‌دە‌ست پێدەکات کاتێك ﺤﻪﺯﯼ ﻟﻪﻛﭽێﻙ ﺑﻮﻭﻩﻭ ﺑﺮﺍﯼ ﻛﭽﻪﻛﻪ ﻟﻪﮔﻪڵﯿﺪﺍ ﺑﯿﻨﯿﻮێﺘﯽ، ﺩﻭﺍﺗﺮ ﻫﻪﺭﻩﺷﻪﯼ لێکردووە، کاتێکیش باوکی کوڕە بەم بەزمە دەزانێت خۆی ئەقلی ﺤﻪﻛﯿﻤﺎﻧﻪﻯ ﺩﻩﺧﺎﺗﻪ ﻛﺎﺭﻭ ﻛﻮﺭﻩﻛﻪﻯ ﺩﻩﻛﻮﮊێﺕ ﺋﻪﻣﻪ ﺑﻪﺧﺎﺗﺮﻯ ﺋﻪﻭﻩﻯ ﻟﻪﮔﻪﻝ
'ماڵی کچەدا نەکەونە دوژمنایەتیو کێشەی عەشرەتگەرییەوەو هەرلێرەداو لەناو جێگەی نوستندا كۆتایی بەگرفتە ئاڵۆزەکە بێنێ كەڕەنگە لەکێشەی عەرەب ئیسرائیل گرنگنگتر بووبێت. ئەمانە هەمووی بە‌آگە‌ی بۆگە‌نبوون‌و دارِزانی ئەم کۆمەڵگەیە دەخەنە روو، کۆمە‌ڵگە‌یە‌ك مناڵ بکوژێو ژن
بكوژێو لەسەر پاروویەك گژوگیا چواردە مانگا لەلەوەڕبخاتو لەسەر ﺤﻪﺯﻛﺮﺩﻥ ﻟﻪﻛﭽێﻙ ﻛﻮڕێﻙ ﻟﻪﺧﻪﻭﻛﺎﺕﻭ ﻭﻩﻙ ﻛﺎﺭﻩ ﻛﯚﺭﭘﻪ ﺳﻪﺭﯾﺒﺮێ ﻫﻪڵﺒﻪﺕ کۆمەڵگەیەکی بۆگەنە.
*لەژمارە(115ی رۆژنامەی پارێزگاران لەڕۆژی دوو شەممە 2006/5/1 بۆوبۆتەوە.
## ئەم کۆمەڵکەیە بۆگەنی کردووە
لێرەدا مەبەستم كۆمەڵگەیە نەك (كۆمەڵەگا) كە یەكێك لەسەركردەكانی کورد لەوتارێکیدا وتبووی ئەم کۆمەڵە (گا)یەی کوردستان بەرەو پێشەوە دەڕوات، یەکێ نەزانێ ئەم پیاوە (ئەنتۆنیۆ گرامشی) ئیتالییە، دیارە بەرەو پێشەوە دەڕوات چونكە جەنابی مەبەستی کۆمەڵەگاكەی ناوچەی
(تانجەرۆ)ی نزیك دژبانییەكی عەربەت بووە كە ساڵنە بەشی هەموو کوردستان قە‌یماغ بەرهەم دێنن بۆ بەرچایی مەسئولە برسییە‌کانی ئێمە.
ئەم کۆمەڵگەیە لەسەر رێگەی بۆگەن بوونێکی ئیقلیمگیرە کەڕەنگە دواجار ئەو بۆگەنە هەموومان كوێركات، ئەگەر بۆگەن بوون نەبێت چۆن ژنێك بەو هموو میەرە‌بانییە‌ی خۆیەوە جورئەت دەکات مناڵێکی سێ ساڵو نیو بەدەستو پەنجەی خۆی بخنکێنێ، ئەمە بۆگەن بوون نییە، دەستت بچێتە خوێنی دراوسێیەکی خۆت ئیتر بەهەر بیانوویەکەوە بێت لەکاتێکدا ئەو دراوسێیەت مناڵێك بێت كەهێشتا تەواو فێری قسەنەبووبێو رەنگە خوێنو مردنی نە‌بینیبێت ؟ ئەمە بۆگەن بوون نییە شێخ نێربازبێتو دوای نێربازییەكەیشی خەڵك پارچە پارچە بكات.؟ ئەمە بۆگەنبوون نییە كەسێك دەرچووی کۆلێژی زانستی سیاسی بێتو نامەی ماستەرەکەی لەسەر مافی مرۆلاً بێت لەكوردستانداو دواتر بچێتە گروپەكەی شێخ زاناوەو خەڵك لەت لەتكات . ؟
لەم ماوەیەشدا لەو دەشتی شارە‌زورە پیاوێکی روناکبیری سەر بەحزبێت كەبینی بووی كۆمەڵێك مانگا چوونەتە ناو پەڵە گەنمەكەیەوە یەکسەر نەیکردبووە نامەردیو حەفتاو پێنجی میل هێنابۆوەو وای زانیبو یەك لەشكر كۆماندۆی بەعسی لەبەرامبەرە پیایاندا رشاندبووی چواردە مانگای کردبووە قوربانی عەقلی خاوی خۆی، تۆسە‌یرکە یابان بزانێت بنەماڵەیەکی ناسراوو خانە‌دانو وە‌جاخ زادەی هەبێت ئەوە هەر زۆرباشە.
چونکە ئەوانە هەمووی بۆتێ دەبنە پاڵپیشتو لەهەر کبوێ بتەوێ زەویت دەدەنسێو تەنىدەرت بێ دەردەچێننو پـڕۆژەی سەقەتی پـڕ لـەپارەی ئـەم ﺨ و ئاوەت دەخەنە بەردەست، وەك چۆن بانكى رافیدەین چوار ساڵ بۆ ﺯەﻭﯾﯿﺒەﻙ ﮔـﻪﺭﺍﻥ ﻟەﺳـﻪﺭ ﺷـﻪﻗﺎﻣﯽ ﺳـﺎﻟﻢ ﺑﯿﮑﻪﻧـﻪ ﺑﯿﻨـﺎﯼ ﺑﺎﻧﮑﻪﻛـﻪﯾﺎﻥ ﻛﻪﭼـﯽ نە‌یاندانی‌ق وتیان نییە، بەلام زە‌ویان لەسەر هەمان شەقامو لە‌ناوجە‌رگ‌ه‌ی ﺷﺎﺭﺩﺍ ﺩﺍﻭەﺗﻪ ﺑﺮﺍﺩەﺭێﻙ ﺑﻪﺤﺴﺎﺏ ﭘێﺷﻤﻪﺭﮔﻪﯼ ﻛﯚﻧﻪﻭ ﺋێﺳﺘﺎ ﺋﻪﻭﯾﺶ ﺗﻪﻧﯿﺎ ژێر زەمینەکەی داوەتە بانکی رافیدەین بە(55)وەرقەی سەد دۆلاری برۆ بەخێرهاتی حكومەت، دیموكراسیو خزمەتكردنی خبەڵك هـە‌روادەبێت،
لەدنیادا بووە بانكی حكومی كرێچی خەڵكێك بێت كە تەنیا چەند ساڵێك پێشمەرگایەتییەکی بێوەی کردووە.؟
رێگەیەکی تری بوون بەسەرمایەدار دەنگە واتا وەك بولبول بۆ حزبو رۆڵــە‌كانی حــزب بخــوێنێ زە‌كـە‌ریا لــە‌پێش هە‌ڵبژاردنە‌كانــدا لە‌هــە‌ولێر ئاه‌ه‌نگییکی گیێڕا لـە‌پڕ لە‌گە‌رم‌ه‌ی گیۆرانی سبە‌قە‌تکردندا هاواری دەکرد دەنگ بدە بە(حەفسەدو سی بیرتان نەچێت) زەکەریا خۆی لەگێلی دەدات ﮔـﻪﺭﻧﺎ ﺩﻩﺯﺍﻧـﯽێ ﮐﻪﺋـﻪ ﺩﻭﻭ ﺤﺰﺑـﻪ ﺋـﻪﻡ ﻣﯿﻠﻠﻪﺗـﻪﯾﺎﻥ ﺗﻮﺷـﯽ ﺋـﺎڵۆﺵﻭ ﮔـﻮﻟـﯽ کردووە بەسیاسەتە سەقەتەکانی خۆیان بەڵام ئەوباش دەزانیێ حەفسەدو سی پـارەی خیستۆتە بـە‌ردەم‌و زەوی داوەتسێو ئـەویش دەیكاتـە (پـاك سیتی)و دواتسر ه‌ب‌ر ش‌ووقە‌یە‌کی بەدوو سبەد ه‌بە‌زار دۆلار دە‌فرۆشیێت،
بۆئەوەی دەوڵەمەند بیت دەبێت رۆژێك لەڕۆژان گۆرانیت وتـبیێ، هەرنەبیێ نووزەیەك بەگەروتا هاتبێتبە ضوار، بەڵام بەهەڵە تێنەكەوی لەمەشیاندا دیـسانەوە پێویـستت بە‌مە‌سبئول‌و ئاغـاو سەرۆك عە‌شـیرە‌ت هبەر دەبێـت چـونكە لەبنەرەتـدا حكومەتەكــەمان حكومــەتـى ئاغــاو كوێخــاو ســەرۆك عە‌شیرە‌تە.
*لەژمارە(147)ی رۆژنامەی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە 2006/4/30بۆوبۆتەوە.
## رێکەکانی دەوڵەمەندبوون
پـێش راپــە‌رین شــاری ســلێمانی تــەنیا دوو ســە‌رمایە‌داری تێـدابوو ئەوانیش (فوئادی شێخ حەسەنو فایەقی كۆڵەك) بوون ئەو دوو بەرێزە سەروەتەكەیان نەدەگەییشتە ملیۆنێبك دینسارو هیەموو خبەڵكیش چیاوی لەسەریان بوو دەیانوت ئەو دوو دەوڵەمەندە بە‌ع‌سیان لەپشتەو بەعس دەوڵەمەنىدى كىردوون، بەكورتى خەڵك دەیىوت ئەوانە بەعىسىن. راپىەڕین هاتو ئـەو دووە ناویـان لـە‌كودی تـە‌ڕوبڕو كە‌سكیـشدا نـە‌ماو لەشـوێنی ئەوانە بەپشتى پارتىو یەکێتى هەزاران خەڵکى ترى سەد قاتى ئەوان دەوڵەمەندتر پەیدابوون. سبەروەتی ئەودووانە بەکاسبی پەیدابوو، بەڵم سەروەتی مەسئولەکانی ئێمە لەهیچەوە پەیدابوو تەنیا هێندە هەیە چەند ساڵیێك پێسشمەرگەبوون لێسرەوە دەگەینسە ئسەوەی بۆسێین رێگسەکانی دەوڵەمەندبوون چینو لەکوێوە بۆی دەچین.؟ ئێستا دنیا گۆڕاوەو پێویست بەوە ناكات خۆتو ماڵو مناڵت بخەیتە فەلاكەتەوەو سەروەت كۆكەیتەوە تەنیا هێندە بەسە پێشمەرگە بووبیت، گەر پێشمەرگەش نەبوویت باوکت پێشمەرگە بووبێت، گەر ئەوەش هەرنییە باوكت یاخود خۆت بەهەرجۆرو بۆ هەرمەبەستێك تفەنگت كردبێتە شان ئیتر بەجاشێتی یاخود بەباشێتی گرنگ ئەوەیە تۆ بەر لەراپەڕین تفەنگێکت بەشانەوە بووبێت.
دەكــرێ بڵــێین رۆژێـك لسەڕۆژان تەقــە‌ت كردبێـت ئــیتر لەســە‌نگەری پێباشمەرگایەتیدا بسووە یـا لەرەبییـەی سسەربازیو جاشـێتیدا بسووە، یـا لە‌دژی‌و رێگریبدا بـووە، یباخود لە‌زە‌ماوە‌نـدو بۆنـە حکومییبە‌كانی پـیێش راپەڕینــدا بــووە گــرنگ ئەوەیــە تەقــە‌ت کردبێــتو بزانـــی چــۆن پەنجــە
بەپەلەپیتەكەدا دەنێیە رێگەیەكی تـری دەوڵەمەندبوون ئەوەیە خزمێكت مەسئول بێت، جاگەر مەسئولی گەورەبێت بۆتۆ باشترە، گەر ئەوەش نەبوو خزمێكــی تــرت ئاغــا، یــاخود ســەرۆك عە‌شــیرە‌ت بێـت، گــەر باوكــت سەندیکایەکی پڕلەجاسووسو ئەندامی خۆیان دامەنراندووەو وایان کردووە دەبێت بۆچوونە سەرئاوو خەوتن لەگەڵ ژنی خۆشتدا پرس بەوان بکەیت، دواجار هەموو ئەوانەش رژێمێکی تۆتالیتاری دیکتاتۆری هاوشێوەی سەدامو حكومەتە ستالینییەکانی سەردەمی شەری سارد بەرهەم دێنیێو ئەوسا لەسەر دەستی حکومەتی کوردی ئەنفال دەکرێین نەك حكومەتێكى عەرەبى یاخود عەجەمىو توركى. باشە لێرەدا كىێ شایانی لێپێچینەوەو دادگاییکردنە ئەوانەی سەروەتو سامانی ئەم خەڵكە بەفیرۆدەدەنو شایانو رایانی پێوە دەكەن یاخود ئەوانە ستونێك یان وتارۆكەیەك لەرۆژنامەیەكدا بۆودەكەنەوەو باس لەگەندەڵی بەریرسێك دەکەن.؟ دەبێ کێ دادگاییکرێت ئەوانەی سی ساڵە بەناوی کوردایەتییەوە كورد دەكوژن یاخود ئەوانەی پازدە ساڵە بەناوی حكومە‌تكردنە‌وە خەڵك دەڕووتێننەوە؟ یان ئەوانەی ستونێك یان نوسینێك لە رۆژنامەیەكدا بڵو دەکەنەوە؟ بەراست گەر بڕیارە بەو دادگا مەتاتییەی رۆژنامەنوسی پێدادگاییدەکەن لێپێچینەوە لەخەڵك بکەن دەبا دادگاییەکە هەموو کوردستان بگرێتەوەو سەرەتاش لەفەرماندەی بەرەکانی جەنگی کورد کوژییەوە دەستیێبکرێت تادەگاتە سەر وەزیرە قومارچیو بەڕێوەبەرە گشتییە گەندەڵەکانی حکومەتی کوردی، ئەوسا ساغدەبێتەوە کێ ئەم ولاتەی خۆشدە‌وێو کێش رقی لێیە‌تی‌و کێش دەیەوێ بەناوی دیموکراسیو بازاری ئازادو کەرتی تایبەتەوە گەورەترین درۆ لەگەڵ ئەم خەڵکە لەزەلکاو جێماوەدا بِکات.
*لەژمارە(32)ی رۆژنانەی رۆژین لەڕۆژی دووشەممە 2006/5/8 بلاوبۆتەوە.
## کێ شایانی دادگاییکردنە؟
پازدە ساڵە بەناوی حکومەتی کوردیو کوردایەتیو نیشتمان پەروەرییەوە خەڵکی کورد دەڕوتێننەوەو وەك مێشولەی مەلاریا خوێنمان دەمژنو تائێستاش نەیانتوانیوە بیوکترین یێداویستی ئەم خەڵکە دابینكەنو كەجی شەوانەش لەشاشەی تیقییەكانەوە یەك دنیا منەت بەسەر خەڵكدا دەكەنو دەڵێن ئێمە ئێوەمان لەڕۆژە رەشەكاندا پاراست! کەچی لەسەروەختی ئەنفالیشدا هەر ئەوان نەیانهێشت ئەو خەڵکە گوندەکان حِوْلَکە‌نو روو لەشارەکان کە‌نو لەدەستی رەشی بەعس رزگاریان بێتو لەنوگرە سەلمانو عەرعەر بەزیندویی نەکرێنە چالەوە.
پازدە سالە هەرچی گومرگو سەرانەی ئەم ولاتەیە دەچیتە گیرفانە قوڵەکانی ئەمانی نیشتمان پەروەرو خاوەن حکومەتەوەو کەسیش لێی نەپرسیون ئەرێ ئێوە ئەو پارەیە چیلێدەکەنو وەك دەشیخۆن لانیکەم شەری لەسەر مەكەن.! یازدە ساڵە ئەمانە ناوجەرگی ئەم خەڵكەیان رەشكردۆتەوەو هەر سالەو بەبیانوویەكو هەر مانگەو بەدەردێكەوە دەیتلێننەوەو وایلێدەکەن گەندەڵیو فەسادی تابینەقاقا رۆچووی ئەمانی بیرچێتەوەو حسابیان لەگەڵ نەكات. ئەمانە ساڵێك مریشكی كڵو لارو ساڵێك غازی ملباریكی ئێرانیو ساڵێك بەنزینی پرِ لەئاوی وەك جەلی بەخەڵك دەفرۆشنەوەو بەهەموو شێوەیەك زوڵم لەخەڵك دەكەنو شەوانە تاریکی بەسەر تەواوی کوردستاندا پەخش دەکەنو تەنیا کاتی هەواڵە پڕ لەدرۆو دەلەسەكانیان كارەبای خەڵك دەدەنەوە.
پازدە سالە بەناوی دیموکراسییە‌تو حکومە‌تکردنە‌وە دە‌ستتان وەرداوەتە بچوكترین كاروباری ئینسانو بۆهەر پیشەو كارێك ئالێرە تێدەگەین کەبۆچی دەسەڵات بایەخ بەگەنجەکان نادات، حونکە بەشە زۆرەکەی گەنجی ئێمە لەڕێکخراوەکانی خوێندکارانو قوتابیانو ئیتر باقی رێکخراوەکانی تردا کە دەسەڵت لەژێر ناوی تردا دروستیکردوون کۆبوونەتەوە لەموناسەبە یادەکانی حزبو سەرکردە کۆچکردوەکانیاندا دەیان هێننە سەر شەقامەکانو باس لەشەهامەتی دەسەڵات دەکەن، بۆیە دەسەڵاتیش بەو جۆرە رەفتار دەکاتو زۆر بێباکە لەبێکاریو بێبەشی گەنج.
لێرەیشەوە گەنجی ئێمە حسابی بۆ ناکرێتو دەبێت دوو ساڵ چاوەڕوانی خانوویەکی زۆر بچووكو بیێ بچوكترین كەسەری ماڵ بكات تا دەزگیرانەکەی دەگوازێتەوەو دەبێتە خاوەن ماڵو میوان. تائەو کاتەی گەنجی ئێمەش دوای حزبەکانو شەهیدەکانیان کەوێتو ببێتە چەپڵەلێدەری سەرکردەکان هیچی بۆ ناکرێتو هیچیش فێرنابێتو هەموو ژیانی یەکسان دەبێت بەسفر.
## خەمەكانی کەنج
ماوەیەکە قسەی زۆر لەسەر گەنج دەکرێت، گەنج لەلایەن دەسەڵتەوە حسابی بۆ ناکرێتو پەراوێز خراوە، گەنج بێکارەو لەدوای دەرچوونی لەزانكۆو پەیمانگاو شوێنەکانی تر دانامەزرێتو گەنج لەم وڵاتەدا ژیانێکی پڕ چەرمە سەرییانە دەژی‌و زۆر قسەیتریش. بەڵام ئەم قسانە بۆکیێ دەکرێتو کیێ ئامادەیە گۆێ لەقسەگەلێکی لەوبابەتە بگرێتو بەشوێن چارەسەریدا بگەڕێت بۆیێ ئەم قسانەی كەوەك رەخنەیەك گەنج ئاراستەی دەسەڵاتە بەرپرسانی کوردی دەکات، چەندە دەسەڵات تێیدا تاوانبارە هێندەش گەنج خۆی تاوانبارە تێیدا، یان دروستتر دەکرێ بلێین چەند دەسەڵات بەرپرسە لە پەراوێز خستنی گەنجو لێنەپرسینەوەی دەمێندەش گەنج خۆی بەرپرسە لەو پەراوێز خستنو حساب بۆ نەکردنە.
گەنج کێیەو دەبێت چیبکاتو چی بۆبکرێت. ئەمە ئەو پرسیارەیە دەکرێت گەنجانی ئێمە لەخۆیانی بکەنێ گەنج لەڕووی بایلۆژییەوە ئەو قۆناغەی ژیانی مرۆقە بەنێرو مێوە کە زۆرترین وزەی ژیانی تێدایەو دەكرێت خۆی لەسەر بنیات بنێ، گەنج دەبێت وەك تاكێك خۆی ﺩﺭﻭﺳﺘﮑﺎﺕﻭ ﺩﯾﺴﺎﻥ ﺑﻪﭘێﯼ ﻗﻪﺑﺎﺭﻩﻭ ﺗﻮﺍﻧﺎﯼ ﺧﯚﯼ ﺧﺰﻣﻪﺗێﮐﯽ ﻫﻪﺭ ﭼﻪﻧﺪ بیوکیش بێت بەولاتەکەی بگەیەنێت، دواتر دەبێت ولاتیش یاخود دەوڵەتیش خزمەتی گەنج بکاتو هەرنەبێت سەرەتاییترین مافەکانی بۆ دابیذکا ت.
بەڵم لەم وڵاتەی ئێمەدا گەنج بۆتە دووبەش بەشێكی زۆری لەخزمەتی ئەو دەسەڵاتەدایە کە هۆی سەرەکی بەدبەختییەکانییەتیو بەشە بچوکەیشی لەبەر پەڕاگەندەیی‌و لێکترازانی خۆی هیچی بۆ ناکرێت،
بەناو سەربەخۆو ئەهلییەکانی حزبەکاندا جێگەی خۆی کردۆتەوە هەر کوری ئەو حزبەیەو ناتوانێ لەبریارو یاساو رێسای پیرەکان دەرچێتو شتێك بكات بەگشتی گوزارشت بێت لەخولیاكانی خۆیی خزمەتێك بێت بەكۆمەڵگە. كاتێكیش كەگەج خاوەنی خۆی نەبیێو كوڕی حزبێك بێت ه‌لبە‌ت ئێرادە‌ی نییەو ناتوانێ توانای خۆی بخاتە کار لەهیچ بوارێکی
ژیاندا، کوا ئەو داهێنانو دەستکەوتانەی ئەو رێکخراوە گەنجو ﺧﻮێﻧﺪﮐﺎﺭﯼﻭ ﻗﻮﺗﺎﺑﯿﯿﺎﻧﻪﯼ ﮐﻪﺳﻪﺭ ﺑﻪﺤﺰﺑﻪﮐﺎﻧﻦﻭ ﻫﻪﺯﺍﺭﺍﻥ ﮔﻪﻧﺠﯿﺎﻥ ﻟﻪﺧﯚﯾﺎﻥ
کۆکردۆتەوە.؟ کام گەنج توانیوێتی لەو رێکخراوانەوە ببیێتە کەسێکی چالاكو راوەستاو لەبەرامبەر سیاسەتی خوارو خێچی حزبەكانی کوردستان. ؟
بۆیە دەکرێ بڵێین گەنج کاتێك گەنجەو دەتوانێ تواناکانی بخاتە کارو ئیرادەی بەهێزبێت کەخۆی خاوەنی خۆی بێتو نەبێتە یاشکۆی ئەم ﺤﺰﺏ، ﺋﻪﻭ ﺣﺰﺏ، ﻛﺎﺗێﻙ ﺩەﺗﻮﺍﻧﯽێ ﺑﺎﻧﮕﻪﺷﻪﯼ ﺤﺰﻣﻪﺗﻜﺮﺩﻧﯽ ﻛﯚﻣﻪڵﮕﻪﻭ ﺗﻮێﮊەﮐﻪﯼ ﺧﯚﯼ ﺑﮑﺎﺕ ﮐﻪﺗﻪﻭﺍﻭ ﺳﻪﺭﺑﻪﺧﯚ ﺑێﺕﻭ ﺋﯿﺮﺍﺩﻩﯼ ﺑﻪﺩﻩﺳﺖ ﺧﯚﯾﻪﻭﻩ
بێت نەك كوری حزب بێتو لەسەر بنەمای ماستاوكردنو خزمایەتی مەسئولێك لەحزبێك یاخود رێكخراوێكی هاوشێوەی رێكخراوە بێكارەكانی ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﺪﺍ ﺷﻮێﻧێﮐﯽ ﺑﻪﺭﮐﻪﻭﺗﺒێﺕ.
*لەژمارە(6)ی گۆڤاری گەنج لەنیسانی 2006بۆوبۆتەوە.
## گەنجە ئیرادە
کەباسی گەنج دەکرێت یەکسەر ئێرادە دێتە بەرچاو، واتا گەنج بەو پێیەی تونای جەستەیی زۆرەو هێشتا لەهەڕەتی تەمەندایە ئیرادەی زۆر بەهێزە. دەتوانیێ زۆر کاربکات کەخەڵکی بەتەمەنو بەساڵچوو بۆی ناکرێت، دەتوانێ رێڕەوی مێژوو وەرسوڕێنێ، شۆڕشەکان هەڵگێرسێنێو رابەرایەتییان بکات، هەموو سەرکردەکانی دنیا لەتەمەنی گەنجییەوە دەستیان داوەتە خەباتو بوونەتە ئەوەی ئەمرێ نەك سەركردایەتی وڵاتێك بەڵكو زۆر جار سەركردایەتی جیهانێك بكەن. هەموو سەركردەو بەرپرسەکانی ئەمڕۆی کوردستان سەرەتا لەگەنجییەوە دەستیان پێستاش کەگەیشتونەتە دەسەڵتو تەمەنیان بەرەو سەر رۆییوە باوەڕیان بەتوانای گەنج نەماوەو پەراوێزیان خستووە. بەڵم هەمان ئەو سەرکردەو بەرپرسانەی ئێمە باوەڕیان بەوە ماوەو داکۆکیشی لێدەکەن ئەو گەنجەی كەمنداڵی خۆیانە دەسەڵاتی هەبێتو بەپرسیاری شوێنێك جا حزبی بێت یان حكومی بگرێتە ئەستۆی، ماوەیەك لەمەوبەرو لەكاتی ه‌ڵبژاردنە‌كاندا ئەندام مە‌كتە‌ب سیاسی لایە‌نێك وتبووی دەبێت كورە‌كە‌م بۆبکەنە ئەندام پەڕلەمانی عێراق لەبەغداد گەرنا بەشداری هەڵبژاردن ناكەم.
گەنجی ئێمە بێئێرادەکراوەو سەرکز ماوەتەوە لەبەردەم هەر زوڵمو ﺯۆرێکی بەرێرسە پێرەکاندا، نە شوێنێکی بۆ ماوەتەوە کاتەکانی تێدا بەسەر بەرێت، نەدەتوانێ بەپاسپۆرتێكەوە بچێتە وڵاتێكی ترو، نەدەتوانیێ لەناو خۆی کوردستانو عێراقیشدا بەتەواوی بگەڕێتو هەر نەبێت ئەم جوگرافیا نەعلەتییە شارەزابێت. ئەوەیشی کەلەناو رێکخراوو دامەزراوە خەڵكدا بچێنێت. چەند مانگێك پێش ئێستاش لەناوچەی (بان مەقان)ی كەركوك خەڵك بینیبوی كە كۆیتەرەكانی ئەمریكا فەردەیان فرێداوەتە ﺧﻮﺍﺭێﻭ ﺩﻭﺍﯾﯽ ﺩەﺭﮐﻪﻭﺗﻮﻭە ﺗﻪﻗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺑﻮﻭە ﺑﯚ ﺗﯿﺮێﺭﺳﺘﻪﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﻫﻪڵﺪﺍﻭەﻭ كــاتێكيش خـەڵك حوونە‌تە‌سـە‌ر شــوێنەكە بینیویانــە دە‌بـلێ كابینە‌يـە‌ك باریکردووەو لێیداوە رۆییوەو نەش هێڵراوە خەڵك لەڕاستییەكان بزانێت‌و ﺩﻭﻭ ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﯾﺶ ﺭﻭﻭﻧﮑﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯾﺎﻥ ﻧﻪﺩﺍﯾﻪ ﺧﻪڵﻚ.
دیسانەوە دەکرێ بپرسێن ئەرێ بەڕاست لەگەرمەی شەڕەکانی ناوخۆدا بۆ رۆژێك نەمان بیست گێراوێكی یەكێتی یاخود پارتی لەناو زیندانەكانی ئەو دوو حزبە هەڵبێت.؟ بۆ نەمانبیست زیندانێك بروخێتو گیراوەكانی راکـە‌ن؟ بـۆ نە‌مانبیـست لـەکاتی گواسـتنەوەی گـیراوی لایـەنی نـە‌یاردا ﺤﺰﯾﻪﮐﻪﯼ ﺗﺮ ﺑﭽﻨﻪ ﺳﻪﺭ ﺭێﮔﻪﯾﺎﻥ ﮔﯿﺮﺍﻭﻩﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﺋﺎﺯﺍﺩﮐﻪﻥ ﮔﻮﻣﺎﻥﻭ ﭘﺮﺳﯿﺎﺭﯾﺘﺮ ﻟﻪﻭﻩﯼ ﮐﻪﺭﺍﮐﺮﺩﻥﻭ ﺩﻩﺭﺑﺎﺯﺑﻮﻭﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﭘێﻨﺞ ﺗﯿﺮﯙﺭﺳﺘﻪ
لەو قە‌لا سەختە بیێ مە‌لامە‌ت نییەو خەڵکیش هە‌قی خۆیبەتی بترسێت‌و بشیرسێت چونکە ئەم خەڵکە ئەوەندەی گرفتو خەم کەمنییە ئەوەیشی بێتەسەرو شەو بەئیسراحەت خەوی لێنەکەوێت.
*لەژمارە(148)ی رۆژنامەی رۆژی گەل لەڕۆژی یەکشەممە 2006/5/14 بۆوبۆتەوە.
## ئەوماستە مووەکی تێدایە
لــەم رۆژانــەی پێـشوودا هــە‌واڵێكی ترســذاكو لەهە‌مانكاتــدا ســە‌یرو سەمەرە بۆوبۆوە، ئەویش راکردنی پێنچ ریش گۆرەوی تیرۆرست لەقەڵی پر لە‌بە‌ڵی (سوسێ)وە، ئییتر ضود‌ا دە‌یزانیێ بەرەو کبوێ چوون‌و ئێیستا لەكوێ سە‌رویێو چای دیـشلە‌مە نۆشی گیـان دەكەن. واتـا پێنج لـەو تاوانبارانسەی ناوە‌راسستو باشسوری عێراقییسان هێناوە‌تسە زە‌لزە‌لسە‌و کردویانەتـە دۆزەخ لــەو قەڵسـە‌خت‌و عاسـییەی دەســتکردی دیکتــاتۆر هە ئەوەندەشی لەژێر خاكدایە، ئەمەش ئەوەمان بۆ دەردەخات كە راكردن‌و ه‌ڵاتن لەو قەڵایە ئەوەندە کارێکی دژوارە کەئیتر بواری بیرلێکردنە‌وە‌ی ه‌رنییە. بەڵم کە ه‌واڵێکی لەو جۆرە راماندە‌چڵکێنێ دەبێت بپرسێن ئەو تیرۆرستانە حۆن هەڵاتن؟ لەکاتێکدا جگەلەو هەموو یێشمەرگە یاسەوانە سەدان سەربازو تانکی ئەمریکی پاسەوانی قەڵکەنو دەوری قەڵکەش هەر ه‌مووی بە‌تە‌لی درکاوی گیراوە.
لێرەوە گومان دەکرێت کەئەو تێرۆرستانە چاو ساغێکیان هەبووە وەکبی
(برێی ئەم ماستە مووەکی تێدابێت) چونکە هەر لەم رۆژانەدا لەناحییەی
(ببەنی سبە‌عدی) بە‌عقوب‌ـە‌ش لبە‌كاتی گواسـتنەوەی سسی‌و شبە‌ش(36) تییۆرستدا کە هێزەکانی پۆلیسی عێراق گرتبوونی حەفت(7) تیێرستیان توانیان خۆیان دەربازکەنو بچنەوە ناوتیرۆرستەکانی تر کەهاتبوونە سەر رێگــهێی هێزەکــانی ئــە‌مریکا. تــۆبڵێی ئــە‌مریکا نە‌یــە‌وێ ئــارامی ئــەم ناوچەیەش بشێوێنێو خەمی نەوتو غازو تەواوی شتەكانیتر لەبیر خەڵك بەرێتەوە خەمی تیرۆرستانمان بەسەرا بداتو ترسێکی گبەورە لەدڵی دەکرێ پێیبڵێین دڵی سلێمانی بۆگەنیکردووە. دواترگەر بۆتکراو بۆگەنی ئـەو زێرابـە بە‌ریـدای بـەرەو فلكـە‌ی ئاسیكە‌كە سـە‌رکە‌وە‌و لـە‌وێوە بـرێرە
کۆڵانەکانی بەردەمو یشتو یێشەوەی ئامادەیی سەلاحەدینی کورانو ئەو ﺤﻪﺯﺍﺭﻩﺗﻪ ﮔﻪﻭﺭﻩﯾﺒﻪﯼ ﺋﻪﻡ ﺷﺎﺭﯼ ﺳﻠێﻣﺎﻧﯿﯿﻪ ﺑﺒﯿﻨﺒﻪ، ﺩﻭﻭ ﺳﺎڵ ﺯﯾـﺎﺗﺮﻩ ﺋﻪﻭ کۆڵنە تە‌بە‌قە هێلکە ئاسایانە‌یان لە‌رە‌گە‌وە هە‌ڵوە‌شاندووە بەمەبەستی قیرو چیمەنتۆکردنی کەچی تائێستا نەچیوونەتەوە بەلایـداو لـەم شەوانەشـدا عومدەی مانچستەرم بینی دەیوت بەحکومەتی هەرێم بڵیێ شارەکەی ئێمە لەریزی دەسبتە خوشکەکانی سبێمانیدا لابەرێت چیونکە ئەو کۆڵانانەی کسانی ئاسسکان سسە‌نتە‌ری شسارن‌و دوورن لە‌هسە‌ر ئساوە‌دانی‌و دەست پیاهێنانێكو ئەو خە‌لكە‌ش بە‌زسبتان قوڕوچلپاوو بە‌هاویذیش تەپوتۆز ه‌راسانی کردوون.
دیسان گوێبگرەی ببینە لەم رۆژانەدا لەبەردەم ماڵی سەرۆکی حومەتەوە تێدەپەڕیتم بینیم ماڵیکی ئەوبەریان نازانم بۆری ئماوبوو یباخود شتیتر بەدرێبێژایی بیست مەترێت چاڵیان بـۆ هەڵکەنـدبوو خبەریکیبوون، نیـو کاتێمێرم پێنەچوو لەوسەر گەرامەوە بۆرییەکەیشیان دانابوو خەریکی چیمەنتۆ کردنەوەی چاڵەکە بوون، تۆ سەریرکە کۆڵنەکانی کانی ئاسیکان رۆژانە سبەدان کەسی یێدا رە‌تدە‌بنو دوو سالە کاولبووە، بەردەم مالی سەرۆکی حکومەتیش تەنیا ئۆتێمبێلی پێدا دەڕواتو مومکین نیییە بۆ ماوەی یەك كاتژمێریش حاڵێك لەوناوەدا جێگەی بێتەوە.
سلاولە‌شــاری سسلیمانی و لە‌دە‌ستە‌خوشــكە‌كانی و لــەو هــەموو پــیس‌و پۆخلیو چالیو چۆلییەی تێیدایە.
*لەژمارە(16 1)رۆژنامەی پارێژناران لەڕۆژی پێنچ شەممە 2006/5/18 بۆوبۆتەوە.
## سلێمانی دەستەخوشکی پیسو پۆخڵی
ماوەیەکی زۆرە هەرجارەو دەبیستین کەسبلێمانی بۆتبە دەستەخوشکی شارێكی ئسەمریكی یساخود ئسەوروپی، ماوەیسەك دەستەخسشكی شساری نیویۆرك بوو، ماوەیەکیتر دەستە خوشکی شاری مانچستەری بەریتانی،
ئـیتر بە‌مـشێوە‌یە هەرچـی شـاری ئـاوە‌دان‌و پێـشکە‌وتوو جـوانی ولاتـانی دنیایە بوونە دەستەخوشکی ئەم شاری سلێمانییەی کەلەکاتێمێر یەکی شەرایا تاریکی دایدەیۆشێتو لەچیلەی هاویندا بۆ تۆزێت هەوای فێنێكو قومێك ئاوی سارد كوێراییت دادێبت. بِهۆم رەنگبە ئێمە لە‌مانای یشتی دێرەکانی ئەو هەواڵە کەللە تەزێنە نەگەیشتبین حِونکە یێدەحێت ئەو دەستە خوشکییەی شاری سلێمانیو شارە جوانەکانی دنیا بەشیری قوتوو بێتو ئەو شێرە‌ش لە‌نێدۆ ئە‌سڵە فە‌رە‌نسییە‌كە نە‌حێت، گەرنا دەبوو ئەو خوشكە تەریۆشە جوانیۆشانەی وڵاتانی ئەمریكاو ئەورویا هەندێك شارستانییە‌تو روناکیو پێشکەوتنو خاوێنیان بەشی سبلێمانی دابا ، بۆئەوەی ئێستا ئێمە لەپەنای گلەییکردن لەوانەوە باسی پۆخلی ئەم شارە نەکەین، جاگوێبگرەو بخوێنەرەوە.
ئێواران لەشەقامی مەولەوی پیاسەیەکی لامسەرلایی بکەو کەگەیشتیتە سەر پردەكە لەبەردەم سەمونخانەكە تۆزێك ئەملاتر زۆر وریابە بۆ ئەوەی نەكەویتە ئەو چاڵە زێرابەی كەوەك كانی بەهار لەسەر قیرەكە تەقیوەو ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪﺩﻭﻭﺳﺎﻟﻪ ﻭﺍﯾﻪﻭ ﺭﯚﮊێﮑﯿﺶ ﺋﻪﻭﺍﻧﻪﯼ ﮐﻪﺑﺎﺳﯩﯽ ﺩﻩﺳﺘﻪ ﺧﻮﺷﮑﻪﮐﺎﻧﯽ
سلێمانی دەکەن نەچوونە سەریو چاکی بکەن، جائەوەشت بێرنەچێت لوتت بگریت چونکە بۆنی سەگی تۆپیوی لێدێت، ئەمە ناوجە‌رگە‌ی شارەو بیانخەنە بەهەشتێكەوە، چوون دەزانن دراوسێیەتی هەژارو نـەدار هـەر گرفتو دەردو بەڵی لێدەکەوێتەوە؟ پاشان ئەوەی (نـاز سـیتی)و (پـاك سیتی)یەکەی شـاری هـە‌ولێرو سـلێمانی کـبەگوایا دەڵـیێن خاوەنەکـبەی ﺯەکەریای گۆرانیبێژە، بەڵم دوو پرۆژەی پارتیو یەکێتییەو، هێشتا تەواو نەبووە نرخسی ه‌ب‌ر شـوقە‌یە‌کی گەیشتۆتە بیست دەفتەر دۆلار. ئـەوەی کۆمپانیای نەوزادیش بۆهەر شوقەیەکی سیێ دەفتەر دۆلاری تیێدەچێت‌و دەبێت لەماوەی ساڵێكە شەش مانگیشدا یارەكەی دابین كەیت، جا توخوا كەسێك لبەماوەی سباڵێكو شەش مانگىدا سسێ دەفتىەر دۆلاری قبەرز بـۆ بدرێتـە‌وە بە‌دانی‌شتنی ئـەم ولاتـە دۆزەخ ئاسـایە رازی دەبێت: کـەدەبێت
بەتەباخی نەوت چێشت لێبنێی‌و تا سەرو پێیەکت بۆ دەکوڵیێنێ هەزار ناشوكریت توشدەكات، ئەمە حیییە وەڵلا غازنییە، بۆ نیییە؟ حکومەتی كـوردی دە‌یزانـیێ، ئێسوە كـە‌ناتوانن ژیـان بـۆ خـەڵك دابـین كـەن لانیكـە‌م منەتیـشمان بەسبەردا مەكسەن؟ یسەك سساڵی رێكسە ئێسوە باسسی شسوقە دابەشـكردن دەكـەن، كـاتێكیش هاتـە سـە‌رئەوەی دابەشـیكەن نرخێكتـان لەســەر دانساوە کــە تــەنیا خــەڵکی ســە‌رمایە‌دارو چــینی بە‌رپرســان‌و مناڵەکانیان دەتوانن دەرەقەتی بێن.
ئەوەشمان بیرنەچێت گـرفتی ئەم خەڵکبە تەنیا شـوقە نییە ئەوەنـدەی ژیسانێکی ئینسانییانەی دەویێت، ژیانێیك كەتێیـدا پیەکی لەسبەر هسیچ نەكەوێت، وەك چۆن بەرپرسەكانو زۆرێك لەكارمەندە باڵكانی حكومەت لەلایەن حكومەتەوە ئەو ژیانەیان بۆیان دابینكراوە.
*لەژمارە(33)ی رۆژنامەی رۆژین لەڕۆژی یەك شەممە2006/6/18بلاوبۆتەوە.
## سوپاس بۆ ئەو هەموو شوقەیە
ه‌قە ئیتر لەمەودوا گبە‌نجی ئەم ولاتە لەبری هوتافدان دژی حکومەتو باسکردنی گەندەڵییەکانی، هوتاف بۆ دڵسۆزی حکومەت بکێشنو بەشانو بـاڵی کـارو بـارە باشەکانیدا هەڵبـدەن بـۆ ئاوەدانکردنـەوەی ئـەم وڵتـە‌و خزمـە‌تکردنی گـە‌نج‌و پـیرو مذـاڵی، ئـەی ئە‌وە‌نییـە هـە‌زاران شــوقە‌یان لەڕاپەڕینۆ زێرینۆكو قەزاو نا حییەكانی دەوروبەری سلێمانیو شارەكانی تـردا دروسـتكردووەو بـە‌نیازن وەك ناوسـاجی بیـستو حـە‌فتی رەمـە‌زان بەسەر گەنجە تـازە هاوسەرگراتووەکاندا دابەشیکەنو گەردنی خۆیـشیو باوكيـشى ئـازاد كـەن. ئە‌وە‌نییبە لە‌ه‌ولێری پایتـە‌خت هبەزاران خـانوو بالە‌خانە‌یان لبەناو شاری خە‌ونبە‌كانو نازسبیتیو چەند شـوێنێکتریش دروسـتـكردووەو بە‌تـە‌مان بیدە‌نـە ئێمـەی گــە‌وج بدسورن(گــە‌نج)و لـبە‌كۆڵ بۆڵی خانوومان کەنەوەو چیتر لەرەزالەتـدا نەژین. لـەکاتی نوسینی ئەم چەند دێڕە‌دابووم کەچی برادەرێکم وتـی کۆڕە ئە‌وە‌تۆ وڕێنە
دەکەی شوقە دابەشکردنیو چیو خزمەتی چی ! وتم بۆ چی؟ وتسی ئەیتۆ بەهەموو عەقلَتەوە بروا دەكەی ئەم حكومەتە خزمەتی خەڵك بكاتو هەروا لـەـخۆرایی شـووقە بداتـە هاولاتیـانێ کـاکی خـۆم ئـەو شـووقانە نرخــی ه‌ردانە‌ی‌ه‌کیان لەسەر رووبە‌رێکی شە‌سبت مەتری ببە سبێ دە‌فتبە‌رو نی‌بو دۆلارە واتا سێ سەدو پەنجا وەرەقەی سەد دۆلاری.
ﺩﻭﺍﺗــﺮ ﯾــﻪﻙ ﺷــﺘﺖ ﭘێﺑڵـێﻡ ﺋــﻪﻭەﯼ ﺷــﺎﺭﯼ ﺧﻪﻭﻧــﻪﻛﺎﻥ ﺑﻪﻗــﻪﻭﻟﯽ ئێرانییەكان ئەسڵەن بۆت نییە خەونیشی پێوە ببینی نەك تێیدا دانیشی،
چـــونکە ئـــە‌وە لە‌ســـە‌رە‌تاوە بـــۆ بـــە‌ریرس‌و خە‌لکـــە رمایە‌دارە‌کە
دروستكراوەو بۆئەوەیە لەناو خەلكى هەژارو رەشوڕووتدا دەریانبێذن‌و ئەمە بِـۆ فلانە كبەس، تۆچیت ئبەم تڕومبیلە جوانەت پێبێت دەبێ.ت مەسئولەكەی ئێمە یەكەم كەسبێت لەكوردستاندا ئەم ترومبیلەی هەبێت،
ئای رەحمەت لەعودەی کوری دیکتاتۆرو گۆڕەکەی پڕبێت لەنور، خۆ ئسەویش هسەر وایسدەکردو بسەو جسۆرە خسەڵکی ئیهانسە دەکسرد. کساکی ه‌نــدە‌رانیش نــە‌یکردبووە نامسە‌ردیو پسە‌نای بۆمە‌ســئولێکی دەســت رۆیشتووی ئەملا هێنابوو گورج چووبوو بەهانایەوەو لێیان سەندبوونەوە چونکە وتبویان شەڕی یەکێتیو پارتی دروستدەکەینەوە گەربێتو ئەو تپومبیلەمان نەدەنەوە. بەرپرسێكی تر هەیە زۆر تامەزرۆی جگەرەو قاوەو مەشروبە بەجۆرێك هەموو مانگێك زیاتر لەنیو دەفتەر دۆلار خەرجی ئەو توڕەهاتانەیەتی، یەکێکی تر هەیە هیوایەتی دیدارو چاوپێکەوتنی تییڤیو رۆژنامەگەرییەو پارەئەداتە بێژەری هەر بەرنامەیەکی سیاسی بۆ ئەوەی ئەوەنـدە قـسەبکاتو بێیـسێت مێـشکی ســەری کــاکی بێیـژەرو ئێمــە‌ی ﮔﻮێﮔﺮﯾﺶ ﺑﻪﺭﺩﺍﺗﻪﻭﻩ.
مەسئولێكی تیر دەناسم لەم شاری سلێمانییەوە ناردوێتی لەتوركیاوە کەوانتەرێکی بۆ بێت، تۆبڵێی ئەو کەوانتەرە چی بێت لەتورکیاوە بێت بێ ئێرە؟ رەنگە هی ماڵی سوڵتان سلێمانی قانونی بێتو تورکەکان بیانەوێت ئەو میراتەی خەلافەتی عوسمانیش لەوڵاتەکەیاندا نەهێڵن، یاخود ئەشێت كەوانتەرەكەی ئەتاتورك بێتو سەركردەكانی ئەمرۆی دەوڵـەتی تـورك چاویان بەرایی نەدات بیبینن بۆیە دەیفرۆشنەوە، ئەزانن بۆچی ئەم قسانە دەكەم چونكە نرخى ئەو كەوانتەرە ئەوەندە خەیاڵییە كەئینسان كەردەبێت بەدەست لێكدانەوەو بێكردنەوە لەنرخەكەی، چونكە بەچوار دەفتەر دۆلار کەوانتەریان بۆ کابرای بەرپرس کڕیوەو گەیاندویانەتە سلێمانی.
## هوایەتی مەسئولەکان
كاتی خبۆیو لەشۆڕشی سەردەمی شاخدا لەمێرگەپان یەكێك لە‌مە‌سیئولە‌كان هیوای‌بە‌تی ش‌فنتی س‌اردبووە، ب‌بە‌جۆرێك ش‌بە‌یدای ببووە
پێـشمەرگەی لەســەر شــووتی ســارد پرچنێـوکردووە، ئەگێیڕنــە‌وە ئــەو مەسبئولە وتـوێتی ئـەو شـووتییە ئەكەمە ئاوەكەوە گـە‌رهاتوو لەسباردیدا نەتىەقىو شبەققەی نبەهات ئبەوا دەبێبت ئبەو پێبشمەرگەیەی هێنساوێتی دارکارییەکی باشبکرێت یەکێکی تریان لەکاتی خەوتنی پێشمەرگەکانیدا دووپشکی دەکردە ژێر بەتانییەکەیەوەو بەدیارییەوە دەوەستاو چەپڵەی لێدەداو دەیـوت ئەرەوەڵلا پێوەیـدا، ئەرەوەڵلا پێوەیـدا، تادووپـشکی رق ه‌س‌تاو دە‌یب‌شتە سب‌ه‌ر گۆشتی روتو نب‌ه‌رمی پێشمەرگەی قارەمانو چێزەی لێهەڵدەسێتان و لەشێیرین خسەو رایدەپسەڕان. مەسێئولێکی دوای راپەڕینو خەباتی سەرشەقامی قیری پانیش دەزانم هیوایەتی کۆمپانیایە،
یەکێکی تـر هیوایەتی کـچی جوانـە‌و لهەـەر فەرمانگەیـە‌ك یـەك دوانێکـی ه‌یە‌و یبەك تـۆڕی فراوانسی خبستۆتە گەڕ بۆ كۆكردنە‌وە‌ی كچی جـوان‌و جووت بوون لە‌گە‌آیاندا، ئەم مەسئولە پێیوایە جاران باوی گرتنی رە‌بایە‌و فەوجو مقەڕسرییەو شتی لەو بابەتەبوو ئێستاش سەردەمی گرتن مەمکی تورتو رەقو دەست لەملانێی زۆرتـرین ژنو کچی بەژن زراقە، بەجۆرێك وەك هارونە رەشید بۆ سەركەوتن بەپلیكانەدا دەیەوێت دەست بەمەمكەوە بگرێت.
مەسئولێكی تر دەزانم هیوایەتی ترومبیلە تەنانەت لەم ماوەیەی پێشوودا هاولاتییە‌ك لە‌ئە‌وروپاوە تسازە‌ترین مسۆدیلی تڕومبیلی هێنساوە
کەچی ئەو پیاوەکانی ناردووە لەئیبراهیم خەلیل لێیان سەندووەو وتویانە
*لەژمارە(149)یرۆژنامەی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە 2006/5/28 بۆوبۆتەوە.
بەترومبێلەکەی برێنە بەردەم بارەگای خوداو پێی بڵێی خودا ئێمە ئینسان نـە‌بووین ئـاوا لاوازو بێدە‌سـە‌لاتتکردینو بـە‌ودە‌ردە‌مان ئە‌بـە‌یت، کەچـی دەنگـهە ناســكەكەی كـچەكەی ئاســیا دەڵــیێ ببــورە باڵنــسەكەت بەشــی حیکایەتەکەت ناکبات، شبەق هاندەکەت دەکێیشی بەدیوارەکەدا. ئەتبەوێ لە‌داخانا برۆی بۆماڵی باوکت، لە‌پە‌لە‌پە‌لی‌و بێیزاری خۆتا مامە‌لە لەگەلێ کاکی شۆفێردا ناکەیت کەچی لەبەردەم ماڵی باوکت دەڵیێ (سیێ هەزار)
خەریکیە لەپێستەکەی خۆتدەچیتە دەرەوەو جنێسویکی مسزر ئاراسستەی یەکەمێن کورد دەکەیت کەئەو هەموو مەسئولە دزو درۆزنو بێویژدانەی بۆئەم کوردە خستۆتەوە،
دەچیتە ماڵسێ باوکست دوای سسڵوکردن چیاوت بەرۆژنامەیبەك دەكـە‌وێت، رییۆرتاژێبك لەلاپـە‌رە شەشـدا سـە‌رنجت رادەكێبَشێ نسەوت فرۆشێك دەڵی لەماڵی مەسئولێكی سەربەحزبی دەسەڵاتداردا (دە)بەرمیل نسەوتم كڕێسوە، یەكسەمجاریش نییسە بیكسرم بسەڵكو هسەردوو رۆژجارێسك
(دە)بەرمیل لەومەسئولە دەکرم، جاران پێشمەرگە تەقلەی بەفیل لێئەدا بەڵام ئێبستا تەقلبە بەنێو ببەنزینو ببایعی خبەڵك لێبدەدەن، خبەیاڵ دەتباتەوە برادەرێك كارەبەدەسێكى بەرێى حكومەتى هەربێنەیە، وتىى وەڵ ئــەو ئۆردووگــا سـە‌كەنیانەی بــە‌نیازن لەســیتەكو زڕگــوێزو تــابین ﺩﺭﻭﺳﺘﯿﮑﻪﻥﻭ ﺋﻪﺯﻣﻪﯼ ﺳﻪﻛﻪﻧﯽ ﭘێﻧﻪﻫێڵ، ﺩﺍﺑﻪﺷﯿﺸﮑﺮﺍﯼ ﺗﺎﻗﻪ ﯾﻪﻙ ﺧێﺯﺍﻧﺴﯽ كرێچی بەرینەكەوتو تەنانەت یـەك لەو كەسانە بەریرسێكە كەشوقەی بەرکەوتووە وتبـووی نامـهێ جـا(سـیتەك) کـە‌ی شـوێنی بنیادەمە لێسی دانیشێت، ئای لەعنەت لەوەی کەجوگرافیای ئەم کوردستانە نەگبەتەی دۆزییـە‌وە، بۆتـبە کـبە لۆپیــوو هەرچــی قـبە‌لو داڵـبە تێیبــە‌ربوون‌و ئێسکەشی دەکڕێننەوە. لەپڕ کارەبای ماڵێ باوکیشت دەبڕێو خەوێکی ـــۆش دەتباتسەوە، تسۆش بویتسە مەسسئولو بەشسوێن نسەوت فرۆشـێكدا دەگەڕێی رۆژی بیست بەرمیل نەوتت بۆ بفرۆشێت.
## چیرۆکی شەو و رۆژێک
دەمـت خواردەبێبت ئەوەنـدە دەكرِوزێیتـەوەو دەلاڵێیتـەوە، هـە‌زار ﺩﻭﻭﻋـﺎﻭ ﻧﺰﺍﺩەﻛـﻪﯼ ﺑـﻪڵﮑﻢ ﺋﻪﻣﻪﺧﻮﺍﯾـﻪ ﮐـﻮﺭﺩ ﺷـﺘێﮑﯽ ﺑﻪﺷـﺘێﮑﺒﺒﯽێ، ﺋﻪﭼـﯽ دەسـنوێژ دەگریـتو دەتـە‌وهێ پـەنجا رکـات نوێبۆ بـۆ سـە‌رکەوتنی کـورد بۆخودای خۆت بکەیت، لەپر ئاوە‌کە‌ت چۆڕبر دەبێ، بە‌لوعە‌کە جڕتێکت بۆلێدەدات و دەسێدەکات بەقرخوەوڕو، ئـیتر دەبێبت بـە‌دیار هاتنـە‌وەی ئاوەوە رەشایی چاوت بێتە دەرەوە، هەرئەکروزێیتەوە بەڵکم ئەمە خوایە ئاومـان بێتـەوە…! دوای تۆزێبَك خـە‌یالێ دە‌تباتـە‌وە جاحكومـە‌تی كـوردی نە‌توانیێ ئـاو بۆخە‌ڵکە‌ی دابینکـات ئـیتر حیـی لە‌حکومە‌تو دە‌وڵـە‌تو تــە‌رە‌ماش‌و تە‌رە‌ســاز بکــەم
سەتەلایتەكەوە خۆت سەرقاڵكەیتو تۆڵـەی ئەوبیێ ئاوییە لەوكەیتـەوە،
ئەوەنىدەی دەگۆڕیبتە شـتێکت دەسىتناکەوێ ببەری دڵـت بگـرێ، لـە‌پڕ بەمەرامی خێو دەگەیتو كـچێكی ناسىك دەیـەوێ خۆیبگـوێو لەگـەڵ کوڕێکـدا خەتضەتێنبکات، زرم پێت وایـە ئـەم دنیایـە بیابـانێکی رەشـەو ئەسبڵەن واهەسبتدەكەیت چاوهەرنییە، دەروازەیەك لەجەسبتەی ئینساندا نییە دەرەوەی خێی لێوە‌ببینێ تومە‌س حکومەتی هە‌رێمە‌و بە‌وشە‌وە
کارەبای (تێبڕیـوین) ببـورە لێیبڕیـوین ئەمبە بـە‌خاتری ئـەوەی بەوشـە‌وە شیتانی نەبیت.
بڕانی ئاوو قڕانی کارەبا بەخەیاڵ دەتباتەوە سەردەمی بەردو دەتەوێێ چنگ بەبەردێکی تیژدا بکەیتو ورگـی خۆتی پێبـدڕیو نەهێڵی تـە‌یموری لـــە‌نگ بە‌شمــشێرێك رادا، كە‌چِ مۆبایلـــە ناموبارە‌كە‌كـــە‌ت دێبەدەسێتتەوە دێیتبەوە سبەردەمی شارسێتانیو رووناکی مۆبایلەکەت ه‌ندێك دڵت دەداتەوەو دەتەوێ زەنگ بۆ كوڕە‌كە‌ی پورت لێببە‌یت‌و بێت پەنجە كـێش) بینیـنم نــەك ئــەو چــاڵی‌و چــۆڵی‌و تــەپوتۆزەی دووكــان چاکنەکراوەتەوەو شەقامەکەی قیرتاو نەکراوە بەڵکو لەساڵی پار خراوترە،
رەنگە ئەمەش لەبەر ئەو پەندە كوردییە بێت كەدەڵێ ساڵ بەساڵ خۆزگەم بەپار. باشە حکومەت بیانووی بۆ هەر ناوچەو شارو شارۆچکەیەکی تری كوردسـتان هـبّیتو بِلّیّـت پارەمـان بەدەسـتەوە نییـە بـقّ چـاککردنی گرفتەکانی هەق نییەو بیانیان پێنیە بۆ سەیرانگای دووکان وابڵیێن، باشە میوانێکی بیانی بێتە ئەوێو ببێتە میوانی کۆشکەکەی سەرکۆمارو بەو تەپوتۆزو خۆڵەدا بروات دواتر چی بەئێوە دەڵێت.؟
ئەو هەموو پارەیەی ساڵنە بەسەیرنگای دووکان پەیدادەکرێت بەشی ئاوەدانكردنەوەی دووسەد شوێنی وەك دووكان ناكات؟ ئەو پارەو پولە دەچێتە گیرفانی کێوەو کێ دەیخوات، رەوایە شەقامێکی نییو کیۆلۆمەتری بەدووساڵ قیرتاو نەکرێت.؟ تباوانی ئەو خەڵکە حیییە ئەو هەموو قیورو چڵیاوەی زستانانو ئەو حەمکە تـەیوتۆزەی هاوینـان قبوڵکـەن.؟ تـەنیا لەبەرهێندەی حكومەتەكەمان ساوایەو لەشێر نەبرایتەوە.؟ یاخود شتیترەو ئێمەی نەفام نایزانین. !؟
## سیرانگای دووکان
پار ئەم وەختبە سەردانێکی شاری قە‌ڵادزەم کیردوو ئەو شارە کەمخزمەتو رەنگ زەردەم بەچاوی خۆم بینی، کەهێندەی پێش دەرگەی ماڵە مەسئولێك كاری بۆنەكراوە. شاری قەڵدزە یەكەین قورباتنی دەستی رژێمی بەعس بوو، هەڵبەت چوون بۆ ئەو شارە بەدووکاندا تێدەپەڕێت،
سەیرانگای دووکبان، ئەو شوێنەی سبالانە بەهۆی دروستکردنی کارەباو ناردنی ئاوی خورادن بۆ سبێمانی‌و سبەروەتی ماسیو بەهۆی خەڵکی لەشار بێیزارو گەشتیارەوە چەندین ملیۆن دۆلاری ئەمریکی بۆحکومەتی ه‌ه‌رێمی کوردسیتان‌و گیرفانە قووڵە‌کانی بە‌رێرسان بە‌رە‌ه‌م دە‌هێذێیت‌و خۆشـی لەتـبەپوو تـوۆزدا خنکـاوەو قـوڕو چـڵپاوی زسـتانان هەراسـانی کـــردووە. کە‌بە‌ســـە‌نتە‌ری ســـە‌یرانگای دووکانـــدا تێپیـــە‌ریتم شـــە‌قامە
سەرەکییەکەم بـینی لەرەگسەوە هەڵکەنـدرابوو ئەوەنـدەی حیـالێ تێـدابوو لە‌ژمارە‌ی بەرپرسو وەزیرەکانی کورد زیاتر، شەقامەکە کتومت تە‌بە‌قی هێلکەی قاز. چەندین ئۆتىۆمبیلی شارەوانیشم بیینی خەریکی تێیکدانی ﺯﯾــﺎﺗﺮﯼ ﺑــﻮﻭﻥ، ﺩڵﺴﻢ ﺧﯚﺷــﺒﻮﻭ ﻭﺗﻢ ﺗــﯚﺑﻠﯿێﯽ ﺑــﻪﻭﺧێﺭﺍﯾﯽﻭ ﮔﺮﻭﺗﯿﯿﻨــﻪﯼ ه‌ڵیدە‌کـە‌نن‌و تێکـی دەدەن بەهمان شـە‌وق‌و زە‌وقیـشە‌وە چـاکیبکە‌ن‌و قیرتاوی بکەنەوە؟
ساڵێك تێپەڕی‌و گرویی شێخ زانا ئاشکرابوو، خەڵكی كەلار راپەڕیتنو،
خەڵکی ئاکرێ بەنزینخانەیەکیان گرِتێبەرداو، خەڵکی دووکانیش داوای گێۆرینی قائیمقامیان کـردو، خەڵکی هەڵەبجەش مەزارەکەیان سـووتاند.
کەچی من لەهەمان وەضتی ساڵی پاردا لەبەد بەختی حکومەتی هەرێم بەسەیرانگای دووکاندا تێپەڕیتم بۆشاری کۆیەی خاوەن زانکۆو (کولێرەی
*لەژمارە(111)ی رۆژنامەی پارێزگاران لەڕۆژی هەینی 2006/6/9بڵوبۆتەوە.
خەڵکی ئێمە لەوەتەی هەیە بەشوێن ئەوەییە لەڕادیۆکانەوە هەواڵێکی دەســت كــە‌وێت كــە میحنەتــە‌كانی لــە‌كۆڵ كاتــە‌وە، لــە‌رادیۆی ســبیراوە هێناوێتی تاگەیشتۆتە سەر نوێترین رادیۆکانی ئەمرۆ، لەڕادیۆی شاخەوە هێنــاوێتیو وەك دەبیــنین ئــەمرۆش لــەناو شــارەكاندا بیــست تاســـی وێیێیێیێیێ هەیەو کەچی خەڵکەکەی ئێمە هێشتا ئەو هەواڵەی هەر دەست نەکەوتووە کۆتایی بەنەهامەتییەکانی بێنێ. ئەم خەڵکبە لەوەتەی دروستبووە بەشىوێن دوو هێدەی ئاساییدا دەگەڕێت تیایدا بسرەوێت‌و گـوێی لەبۆڵـە‌بۆڵی خـاوەن خـانوو نـەبێت، کەچـی دوای دروسـتکردنی ه‌زاران خانووبە‌رە‌و بینای بەرزی چەند نهۆمی هێشتا ئەم خەڵکەی ئێمە
هر دە‌گە‌رێت‌و پێشناچێت بۆ چەندین ساڵیتر ئەو ئاواتەی بێتەدی.
ئەوە تەمەنی ژیانی ئیسنانە لەم وڵاتو کۆمەڵگەیەدا، کەلەهەر لایەکەوە لێکی بدەیتەوەو سەیریکەیت نە پـشوودانی تێدایە نەهەناسەو شادمانی ئیتر خەڵك چۆن باوەڕی بەبەهاو مەسەلە نییشتمانیو مرۆییەكان بمێنێت كەژیان تەنیا بۆ ئەوانەیە تەنیا بۆ ورگو غەریزەكانیان دەژینو خەڵکی تریش بۆ دۆزەخ.
*لەژمارە(18 1)ی رێژنامەی پارێژگاتران لەپێژی چوار شەممە 2006/6/21 بۆویۆتەوە.
## ژیانی ئینسان لێرە
تەمەنی ئینسان چییە؟ زۆر بڕوات دەگاتە سەد ساڵ ئەویش لەشەست بەدواوە گلۆڵەی دەکەوێتە لێژیو توانای هیبچی نامێنێتو دەرزییەکەی دەشكێتو چاوەڕێی روحممو بەزەیی دەوەرو بەرەكەییەتی بەتایبەت لبەم ولاتە یەلویۆشکاوەی خۆماندا کەگەنجەکەیشی هاوشێوەی ییرەکەی هەر بێدەسەڵتو لاوازە لەبەردەم مەسەلەکانی ژیاندا. ماوەی سیو پینج ساڵ چاوەڕێی روخانی (سەدام حسێن)مانکرد، ماوەی سیو پێینج ساڵ شۆڕش لسەدوای شسۆڕش هـە‌ڵمان گیرسـاندوو کەچـی رۆژ بـە‌ڕۆژ بـاری شـانمان قورستربوو، تەمبەنمان نیموەی رۆی لەگسەڵ زۆرداریو سبە‌گو سبە‌گبابی سەدامە دارودەوسىتەکەی، نیوەکەی تىری تەمەنیشمان لەگەڵ حکومەتی کــوردی‌و شــە‌ری براکــوژی‌و مە‌ســئولی دزو درۆزنــدا بــە‌رێکردو بــرێ بەخێرهاتی.
لەساڵی نەوەدو یەکەوە نیوەی تەمەنی ئەم خەڵکە راکردن بووە بەشوێن نەوتو سەرەگرتن بووە لەبەردەم بەنزینخانەكاندا بۆ وەرگرتنی بیست لیتر بەنزینی پـڕ لـەئاوی رەبولعالـەمین، ئـەم خەڵکـە رۆنـی پـڕ لـەپیو پەتاتـەی ﺧﻮﺍﺭﺩﻭ، ﺋـﺎﺭﺩﯼ ﭘـڕ ﻟـﻪﻧﯚﻙﻭ ﮔﻪﻧﻤﻪﺷـﺎﻣﯽ ﺧﻮﺍﺭﺩﻭ، ﮔﯚﺷـﺘﯽ ﻛـﻪﺭﻭ ﺳـﻪﮔﯽ تۆپیویان بەگۆشتی گوێرەکەو گۆشتی داڵە کەرخۆرەیان بەگۆشتی مریشك ییێ فرۆشتەوەو بەردەوام لەئاودەستی ماڵەکانیاندا خۆیان دەشۆنێ، ئسێ باشە تەمەن چیتری لێمایەوە کەبەکەڵکی ژیان بێت.ێ تەنیا ئەوەندە نەبێت كەچەند جارێك بەقسەی لوس خەڵەتاندنیانو بەرەو سندوقەكانی دەنگدان بردیـانن و لەسبەر شەقامەكان بەهۆی ئەنجامـە بەناو سبە‌رکە‌وتووە‌كانە‌وە
ه‌ڵیان پە‌ڕاندن.
داپلۆسێنەری بەعسدا ئەم ولاتەیان جێهێشتووە. شەڕی ناوخۆ ژیانی لەخەڵك هە‌راسانكردبوو بۆیە تە‌عە‌و هەزارانی وەكو ئەو ئەم ولاتەیان كردە
عەلاگەیەکی دەبڵەوەو سەری خۆیان هەلگرتو هەیانە لەوێ ناوی مناڵەکەیشی بەکوردی نەناوە. لەئێستاشدا رەوێکی تری لەسەرخۆ لەداخی گرانیو بێسەرو بەری ئەم وڵاتەو نەبوونی خانوو شوێنی نیشتەجێبوون دەستی پێکردۆتەوەو وابڕوا بەرپرسو سەرکردەکانیش دەڕۆنەوە چونکە ئیتر کەس نابێت حوکمی بکەنو سووتەمەنی بەگران پێبغرۆشنەوەو لەژێر باری زۆرداریو كەڵەگایی خۆیاندا بیچەوسێننەوەو خۆیانی بەسەردا رابدەن.
کۆمەڵگە نییە لەدنیادا هێندەی ئەم کۆمەڵگەیەی ئێمە خاوبێت،
هەموو ئەمەش حكومەتی كوردی وایكردووە، ئاخر حكومە‌تیّك بە‌تە‌نگ ژیانی خەڵکەوە نەیاتو ژیانێکی شایستە بۆ ئینسان دابین نەکات هەڵبەت کۆمەڵگە بەم جۆرە خاودەبێتەوە. حكومەتێك چوار بەرپرسی زیرەكو چوار وەزیری تەکنۆکراتی نەبێت، حاڵی لەمە باشتر نابێت، پازدە ساڵە ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﻤﺎﻥ ﻫﻪﯾﻪﻭ ﺗﺎﺋێﺳﺘﺎ ﯾﻪﻙ ﻭﻩﺯﯾﺮﻭ ﺑﻪﺭﯾﺮﺱ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺩﺯﯼﻭ ﮔﻪﻧﺪﻩڵﯽ
دادگایی نەکراونو لەپۆستەکانیان رووتنەکراونەوە، تۆبلێی دزیو ﮔﻪﻧﺪﻩڵﯽ ﻟﻪﻡ ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﻪﺩﺍ ﻧﻪﺑێﺕ.؟ ﻫﻪڵﺒﻪﺕ ﺋﻪﻭﻩ ﭘﺮﺳﯿﺎﺭێﮐﯽ ﺯﯚﺭ ﮔێێﻻﻧﻪﯾﻪﻮ ه‌ردوو سە‌رکردە‌کە‌ش باشیدە‌زانن، ئیتر نازانم خۆیان بێئاگا دەکەن یاخود پێیان وایە کە وانیان ترۆکرد ئیتر کە سیتیریان دەست ناکە وێت کاریان بۆ بکات.
*لەژمارە(150)ی رۆژنامەی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەمە 2006/6/11بۆریۆتەوە.
تـ
تەعە پێی وابوو کەپێڵوی تازەی کری‌و لەپێیکرد ئیتر لەڕاکردندا خێرادەبێتو کەس نایگرێتەوە، ئەو سادەو ساکار بیری دەکردەوەو دواجار بەو سادەو ساکارییە‌ی خۆیشی گەیشتە ئەورویا، بەڵم دواتر لەوێ تێگەیشت كەئینسان هەر حییەك بكات هەر لەشوێنی خۆی دەمێنێتەوە دواجار مەرگ دەیباتەوە. تەعە نمونەی کۆمەڵگە شێواوەکەی خۆیبوو ئەو کۆمەڵگەیەی لەوەختی روخانی سەدامدا پێیوابوو ئیتر دنیا دەبێتە (شامی كاپوور) ببورە شامی شەریفو كورد لەبری دەوڵەتێك ﺤﻪﻭﺗﯽ ﺑﯚ ﺩﺭﻭﺳﺘﺪﻩﺑێﺕ. ﺑﻪڵﻡ ﺋێﺳﺘﺎ ﻛﯚﻣﻪڵﮕﻪﯼ ﻛﻮﺭﺩﯾﺶ ﻭﻩﻙ ﺗﻪﻋﻪ تێگەیشتووە نەك هەر دەوڵەت دیارنییە بەڵكو بارودۆخمان لەجاران گەلێك خرایترە‌و یێموایە سەردەمی سەدام خەڵك زۆر باشتر دەژیا، لە‌چیمان کەمبوو ئەو نەوتی دەناردو ئەمان دەیاندزیو ئەو خۆراکی بایعەکەی دەناردو ئەمان دەیاندزی، ئەو غازی دەناردو ئەمان لەهوانە دەیانشاردەوە.
سەدام دوژمنی خوێنەخۆری کوردو بەشەرییەت بوو بەگشتی، بۆیە ﺯﻭﻟﻤﻪﻛﻪﯼ ﺋﻪﻭ ﺑﺰﻭﻭﺗﻨﯽ ﺗﯿﺪﺍﺩﺭﻭﺳﺖ ﺩﻩﻛﺮﺩﯼﻭ ﻫﺎﻧﯽ ﺩﻩﺩﺍﯼ ﻛﻪﻭﻩﻙ ﺷﺎﺥ بەنیشتمانەکەتەوە بنوسێیو هەرگیز نەتوانی جێی بێلی، بەڵام زوڵمەکەی ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩ ﻫﻪﻡ ﺑﺰﻭﻭﺗﻨﺖ ﺗﯿﺪﺍﺩﻩﮐﻮﮊێﺕ ﻫﻪﻡ ﻭﺍﺕ ﻟﯿﮉﻩﮐﺎﺕ ﺩﻭﺍﯼ قسەکەی ماغۆتی رەحمەتی کەویت کەدەیوت تەنیا یێڵوەکانم بەنیشتمانمەوە دەبەستێتەوە.
وەك بینیمان ئەوەی لەیەك مانگی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی کوردیدا ولاتی بە‌جێدهێشتو نیشتمانەکەی دەکردە جانتایە‌کە‌وە‌و هەتا دەیتوانی رایدەکرد نەلەئاوی ئیجە دەترسا نەلەڕەقبونەوەی ناو بەفری سنورەکان، هێندەی هەموو ئەو کەسانەیە کەلەماوەی دەسەڵاتی رەشو ئێمە دەزانین سەردەمی بەعس لەسەدا پێنجی میزانییەی بۆ هەموو عێراق خەرج دەکردوو خەڵکیش زۆر تێروپرِبوو، بەڵم بەقەولی خۆتان بەعس ئازادی خەڵکی زەوت کردبوو. ئەدی ئێوە لەسەدا حەقدەی داهاتی عێراقتان بەدەستەوەنییەو ئەو هەموو گومرگەش لەخەڵك وەردەگرنو پشتی بنیادەم دە‌شکێنن بەزەریبەو کەچی وەك دەبینن خەلك ئێستا لەهەموو كات یەرێشانترە بەدەست ناعەدالەتی ئێوەوەو لەهەموو كات موحتاجترە بۆ سوتەمەنیو کارەباو ئاوو تەواوی پێداویستییە‌کانی ژیانو سەرباری ئەوەش (دە)یان خێزان هەڵوەشاونەتەوەو زۆریتریش بەرەو ه‌ڵوە‌شانە‌وە دەچن ئە‌مە‌چییە لەم سەردەمەدا خانوو نییە خەڵك تێیدا دانیشێت. دیسانەوە بەقەولی خۆتان ئێوە ئازادیتان داوەتە خەڵكو زۆد لە‌بە‌عس باشترن، گەلی برا من بەناوی خەلکەوە گەر رێگەم بدەن پێتان دەڵێم هەموو ئازادییەكانی ئێمە بۆخۆتان، بەڵم ئەو ژیانەمان بۆ فەراهەم کەن کەبۆخۆتانو کوڕو کچو خزمو ناسیاوەکانتان دابینکردووە.
ئەوەشتان بیر نەچێت من حەز بەبەبینینی سەركردەیەك ناكەم كەلەخەمی خەڵكەیدا نەبێت، بەڵم گەر رۆژێك دەگەیشتمە بەردەمتان لێم دەیرسین بەڕێزان ئێوە بەتەمای چیێو کەیدەتانەوێ خزمەتی ئێمەی خەڵکی کورد بكەن.
*لەژمارە(151)ی رۆژنامەی رۆژی گەل لەپۆژی یەك شەممە2006/6/25 بۆوبۆتەوە.
## ئێوە بەتەمای چین؟
دەمێکە بۆتە خولیام کەتاقە پرسیارێکی زۆر سادەو ساکار لەسەرکردایەتی کورد بکەم بەتایبەت ئەوانەی حکومەتیان بەدەستەوەیەو هێندەی هەموو کیشوەری ئە‌فریقا پارەو پولیان هەیە. پرسیارەکە زۆد سادەیە، وەك ئەو برنچو شلە سادەیەی كرێكارێكی داماو رۆژ تائێوارەی پێ بەڕێدەكات، سادە وەك ئەو ترِومبیلانەی ئێوە سواری دەبنو، سادە وەك ژیانی سادەو ساکاری هەموو کویو کچەکانی خۆتان. بەرێزان پرسیارەکەم ئەوەیە ئێوە دەتانەوێ کەی خزمەتی خەڵك بکەنو چۆن خزمەتى بكەن.؟ باشە پازدە ساڵ زۆرنییە بۆ ئەوەی حكومەتێك ئاسىتى خزمەتو دڵسۆزی بۆ خەڵكو جەماوەرەكەی دەربرێتو یێشانمان بدات چەندە دڵسۆزو خزمەتگوزارییانە؟ باشە پازدە ساڵ زۆرنییە بۆ ئەوەی ئێوە بتوانن ژێرخانی ئابووری وڵات چاککەنو چانیو چۆڵیو تاسەو ماسە‌و هەناسە لە‌شە‌قامە‌كانی ئەم وڵاتە ببرن.؟
باشە ئێوە دەتانەوێ كەی تۆڕەكانی كارەباو ئاوو تەلیفۆناتی ئەم ولاتە وەك جاران لێبكەنەوە؟ ئێوە تاكەی بەنیازن لە‌چلە‌ی هاوین‌و چلەی زستاندا كارەباو ئاو لەخەڵك ببِین.؟ ئێوە بەنیازن كەی خەڵك لەكۆڵ بۆڵی خاوەن خانوو کەنەوە؟ بەنیازن کەی ئەو ئۆردووە سەربازییەی خۆتان لەشارەکانەوە بەرنە دەشتەکانێ بەنیازن کەی سووتەمەنی بەهەرزان بۆ خەڵك دابینكەنو چیتر بەگران پێی نەفرۆشنەوە؟ بەنیازن كەی واز لە‌بازارو بازرگانیتان بێننو دەست لە‌گومرگو سە‌رانە‌تان هەڵگرن لەسەر خەڵكە چونكە هەموومان دەزانین ئەو پارەیەی بەزەریبەو گومرگو سەرانە لەخەلكى وەردەگرن ناچێتەوە گیرفانو خزمەتى خەلكو خۆتان بۆتێرکردنی ئارەزوەکانتان بەکاری دێنن.
ئبەوان لەمەڕ یەكگرتنبەوەی حكومبەتی هبەرێم رازایبەوەو تائێستا یبەك وشە‌یان لـەو قبسانە جێبە‌جێنـە‌کردووە. دەیـان جـار لە‌کە‌نانّـە لۆکـانی و ئاسماذییەکانیانەوە بەدەنگو رەنگ سوێندی شەرەفیان بۆ خەڵك خوارد كەرێكدەكەونو یبەك حكومبەت پێكـدێنن، سبەدان جبار مەراسـیمیان بـۆ ﺳﺎﺯﺩﺍﻭ ﺨﻪﻟﮑﯽ ﻧﺎﻭﺧﯚﻭ ﺑﯿﺎﻧﯿﺸﯿﺎﻥ ﺑﯚ ﺩﺍﻭەﺗﮑﺮﺩﻭ ﮐﻪﭼﯽ ﺩﺭﯚﯾﺎﻥ ﻓﻪﺭﻣﻮﻭ.
دواجاریش ک کێشەکانی نێوانیان لەبەر خاتری ئێمە چارەسەرکردووە، کەچی لەبواری کرداریبدا تائێستا هیچ لەمەسەلەکان نەگۆراوەو دیارنییبە. ئەوەی کەئەم ﮔﻮﻣﺎﻧـﻪﺵ ﺩﻩﮐﺎﺗـﻪ ﯾـﻪﻗﯿﻨێﮑﯽ ﺗــﻪﻭﺍﻭ ﺩﺍﻧﺴﺎﻧﯽ ﺋــﻪﻭ ﮊﻣــﺎﺭﻩ ﺯۆﺭﻩﯼ ﻭﻩﺯﯾــﺮﻩ
لە‌كابینسە یە‌كگرتووە‌كسە‌دا كە‌هێنسدە‌ی هسەموو ولاتسین چسین وە‌زیرمسان
هیـە(42)وە‌زریـر بـیۆ سـیێ شـاری زۆر بـچووكو نزیکـەی چـوار ملیـیۆن دانیبشتوان. ئەمبەش ئە‌وە‌دە‌گە‌یبە‌نێ ئەوەنـدە ه‌بە‌وڵی رازیکردنسی یبە‌کتر دەدەن نیو ئەوەندە هەوڵی رازیکردنی خەڵکی کورد نادەن، دواتبر خەڵك چـی لەحکومـەتی یـەکگرتووە ئـەو هـەموو وەزیـرە بکـات کەبهەـەموویان ناتوانن بتلّیّك غـازی بـاش بـقّ یـەك مـالْ دابینكـە‌ن. لە‌كاتێكـدا مووچەی وەزیرێك مانگی لانیكەم نیو دەفتەر دۆلارە.
*لەژمارە(98)ی رۆژنمەی بەرگری لەمایسی 2006دا بۆوبۆتەوە.
## کەر درۆو دزی مەستی دەکردن
ماوەیـەکی زۆرە بـیر لـە‌دێرە شـیعرێکی (خیـام) دەکەمـەوە کەبـە‌ر لـە
سەدان ساڵ وتىوێتى، لەكاتێكدا كەیێدەحیێت كۆمەڵگەو خەڵكەو یادشاو ئیمپراتۆرو دەسەڵاتداران زۆر لەئێستا پـاکترو ئاشتیخوازترو مرۆڤدۆستتر بووبن. (گەر درۆو دزی مەستی دەکردن/ مەردێکم دەویست بلێت وشیارم)
لەوەختێكدا كەڕەنگە ئینسان هێشتا فێری دزیو درۆكردنی لەم چەشنەی ئێستا نەبووبێت ئەو دێپەی خییام بۆ ئەمڕۆو بێ ئەم کۆمەڵگەیەو ئەم ﺤﮑﻮﻣﻪﺕﻭ ﺩﻩﺳﺒﻪڵﺗﻪﯼ ﺋێﻣـﻪ ﺗـﻪﻭﺍﻭ ﺭﺍﺳﯩﺘﻪﻭ ﮔـﻪﺭ ﺑﻪﻗﺴﻪﮐﻪﯼ ﺧﯿـﺎﻡ ﺑﻮﺍﯾـﻪ
ئێستا زۆر خۆشـدەبوو، حِـونكە، كـبەس هێنـدەی بەریرسـە حكـبومی‌و حزبییە‌كانی ئەم ولاتـە‌ی ئێمە درۆناکاتو سبە‌نعە‌تکارێكی کارامە نییە
لەدرۆكردنیدا، درۆكردنێكسی زۆر بێئابرووانە، كبەهیچ سسنورو لەمچبەرێك لەبەردەم درۆکردنەکەیدا ناهێڵێتەوە. ئەوکاتیش هەموویانمان دەبـینی لەسـەر شـە‌قامە‌كان لە‌نگـە‌ریان تێكدە‌چـوو رۆژانـە دەیـان ئۆتومبێلیـان وەردەگەرای دەیانیشیان خۆیان دەکێشا بەدیوارو شۆستەی عەموودەکانی سەرشەقامەكاندا .
لە‌سسالی نسە‌وە‌دو چسوارو لسەو وە‌ختسە‌وە‌ی شسە‌ری کسورد کوژیسان لە‌شاخە‌كانە‌وە هێنایبە ناوشارە‌كانە‌وە سبە‌دانجار گوێمان لێبیوو بە‌ڵینیان بەم خەڵكەدا كەئیتر شەری كورد كوژی ناكەنەوەو خزمەتی ئەم خەڵكە دەکەن. بەڵام درۆیانکرد، لەساڵی نەوەدو شەشەوە کە حکومەتیان کردۆتە ﺩﻭﻭ ﮐﺴﻪﺭﺗﯽ ﻧﺎﯾﻪﮐـﺴﺎﻧﻪﻭﻩﻭ ﺧــﻪڵﮑﯽ ﮐﻮﺭﺩﯾــﺎﻥ ﺗﻮﻭﺷــﯽ ﺩﻩﯾــﺎﻥ ﮔـــﺮﻓﻨﺘﯽ ئابووریو سیاسیو کۆمەڵیەتی کردووە تائێستا سەدانجار رایانگەیاند کەدەبنە بنیبادەمو جیاوازییەکانیان حیارەسەر دەکەن، دەیانو سەدانجار مانشێتی رۆژنامەکانی کوردستانی نوێو خەباتو برایەتی بەقسەکانی یەك مانگی تەواوی پیۆەچێت یەكێكی تریان دەڵیێ جارێكیان زۆرم برسی بور چوومە زەرەعاتی گوند نشینێكەوە بینیم چەند فەردەیەك خەیاری داناوە منیش پرم پیاکرد یەك فەردە خەیارم بردو خواردم، کاکی بەرپرس ئە كات یەك فەردە خەیاری هەژارێكی خواردووە كەدەبێت بەچ رەزالەتێك ئەو فەردە خەیارەی بەرهەمهێنابێو تاكەی بۆی گەڕابێتو نەیزانیبێت کە ئەم بەریرسە بەرێزە خواردوێتی، ئەو کات فەردەیە خەیارو ئەمرۆش چەند فەردەیەك دۆلار، ئەمانە هەر بەفەردە فێرن. بژی بیرەوەری.
لەبێرەوەری بەرپرسێكی تردا کەئەسلەن خوێندەواری نییە باس لە‌وە‌دە‌كات کە فلانە ژن حە‌ندە قارەمان بووە لە‌شارە‌وە بەردەوام هاوکاری
پێشمەرگەی کردووەو پێشمەرگەش چەندە رێزیان لێیگرتووە، کەچی دوای بۆوبونەوەی بێرەوەریوەکانی، ژنە لێی هاتە دەنگو ئابروی تکاندو ئەوەندە شەرمەزاریكرد كابرا چووە سەر پلێتو گەر یەك زەررە شعوری ه‌بوایە دەبور بچوایە‌تە‌وە ئەو شوێنەی کاتی خۆی پێشمە‌رگایە‌تی تێدا کردووە، بەڵام ئەم جارەیان بەدێوانەیی نەك بەپێشمەرگایەتی. بەداخەوە ئەمانە ئەوەندە وشەو ناوی پێشمەرگەیان ناشێرینۆ دوزێو کردووە دەبێت بۆئەوەی تۆزێك حورمەت بۆ ئەو هەموو شەهیدو پێشمەرگە قارەمانە بگێپینەوە کەئێستا دانیشتوونو سەروەتی ئەم خەڵکەیان بۆ خۆیان زەوت نەكردووە، بۆ وشەیەك بگەڕێنو بەباڵی ئەو تێكۆشەرانەدا بیبرینو لەمەو ﺩﻭﺍ ﺑﻪﻭ ﻧﺎﻭەﯼ ﺗﺮەﻭە ﺑﺎﻧﮕﯿﺎﻥ ﻛﻪﯾﻦ ﻧﻪﻙ ﺑﻪﻧﺎﻭﯼ ﯾێﺷﻤﻪﺭﮔﻪﻭە.
*لەژمارە(99)ی رۆژنامەی بەرگری لەتەمموزی 2006 بۆوبۆتەوە.
## یادەوەری‌و مادەوەری
لەیەکێ لەژمارەکانی سیخورمەدا نوسرابوو بیرە وەرییوەکان واتا ئەو بیرانە‌ی وەریون، جائە‌مە بۆ گاڵتەجاڕی بە‌کارهاتووە‌و بەو مانای ئەوەی بیرەوەری دە‌نوسێتە‌وە، بیرەکانی وەریون. ئەم جۆرە لە‌نوسین لەدنیادا ﺯۆرترین بایەخی پێدەدرێتو زۆرترین خوێنەری لەدەوری خۆی كۆكردۆتەوە. كەچی وەك باقی شتەكانی ترمان لێرە ئەم نوسینەش بۆتە گاڵتەجارو پەندی زەمانە لای بەرپرسەکانی کورد، ئەوەی خوێنەدواریش نییەو هەری لەبر ناکاتەوە ئێستا جانتایەكی دیبلۆماسی هەڵدەگرێو یەك دەرێەن قەڵەم جاق پاركەری شیفەری جاران دەخاتە گیرفانییەوەو بەشەوو بەڕۆژ دەرگا لەسەر میوانو موڕاجیع دادەخاتو دەڵێ سەرقاڵی نوسینەوەی بێرەوەرییەكانمم، كەلێی دەپرسن بۆ هێندە تەنك دەردەكەوی دەڵێ وەڵڵ چیبڵێم خەریکی نوسینەوەی یادەوەریەکانی سەردەمی خەباتی شاخم دەڵێم بەشکم نەوەی نوێ سوودێکی لێوەرگرێت، کەچی نەوەی نوێش كاتێك لەلای كتێب فرۆشەكان بیرەوەریوەكانی ئەو دەبینن یەك جڕتی بۆ دەكێشن. نەوەی نوێ بیرەوەری ئێوەی لۆچییە كەلێوان لێوە ﻟﻪﺷﻪﺭﯼ ﺑﺮﺍﮐﻮﮊﯼﻭ ﭼﺎڵ ﻫﻪﻟﮑﻪﻧﺪﻥ ﺑﯚﯾﻪﮐﺘﺮﯼ.
بیرەوەری یە‌کێکم خوێندەوە باسی ئە‌وە‌دە‌کات چۆن لەکاتی برسێتیو تینوێتیدا داویانە بەسەر خەڵکی گوندە هەژارەکانداو بەزۆری زۆرداری نانو ئاویان لێسەندونو کەچی ئێستاش لەسەردەمی شارو خەباتی شەقامی قیری پاندا خۆیان لەو خەڵکە هەژارنشینەی گوندەکان دەبوێرن‌و بەسکرتێرە نازدارەکەی دەڵێ گەر ئەو جامانە بەسەرو عەبارەشە پیسو چڵێکنانە هاتن بڵێ گەورەم چووە بۆ هەندەران بۆ چارەسەری نەخۆشیو بەرزیانکردەوە تەسبلیم بوون، ئاخرگەرماو بێکارەبایی حەشرێکی بەم خەڵکە کرد دەبوو بۆ بەیانی چوار جار حکومەت بروخایا کەچی بەرد هاتە دەنگو خەڵك نەهاتە دەنگ. تۆبڵێی ئەم خەڵكە دووعای رەشی لێكرابێت یـان هێـشتا رۆمانـسییە‌تی خـەمی لە‌دە‌سـت حیـوونی دە‌سـتکە‌وتە‌کانی رایە‌ڕێن‌و ملەوری سەدام بە‌رینە‌داوە. بەڵام لەپر برادەرێك زە‌نگ‌بی بۆدام‌و وتی ئەوە لە‌كوێی؟ لە‌كە‌لار ! زوو وەرەوە واخە‌ڵك لەسلێمانی خەریكە بۆ چۆڕێ کارەبا حکومەت دەڕوخێنێ شەو کاتێژمێر نێۆو نیو گەیشتمەوە سلێمانی وەك سباڵنی هەشتاكان سبلێمانی رێك لەشووشەیەكی مەرصەر دەچوو یبا خود لەخەرمانێك مرواری‌و با بلاویكردبێتبەوە. ئاوهایبە هێزی خەڵك ، دەتوانیێ كارەبای بەردەوام لەحكومەت وەرگرێتو تۆربایینەكانیش هیچیان لێنە‌یات. بالێرە‌دا یبەك پرسیاری سادە لەحكومەتو عە‌قلّه پ‌برِ
ﺤﻴﻜﻤﻪ ﺗـﻪﻛﺎﻧﻰ ﺑﻜـﻪﻳﻦ ﺋﺎﻳـﺎ ﻫـﻪﺭ ﺋـﻪﻭ ﻛﺎﺭﻩﺑﺎﻳـﻪ ﻧـﻪﺑﻮﻭ ﻛﻪﺷـﻪﻭﻯ ﻳێـﺸﻮﻭ لە‌ئێوارە‌وە تابەیانی دوو سبە‌عاتی تە‌واوتان بۆ خەڵك دابین نەكرد، بەڵم ئەوشەوی دواتر تابەیانی‌و کاتژمێر دە هەبوو. ئەم ماستە موی تێدایە یان گـوریس؟؟ ئەمبە سـووكایەتییە بـەم خەڵکبە نـە‌كارەبا عـە‌یبی هەیـبە و نەســووتەمەنی قاتییــەو نــەوڵات بەدەســت قەیرانــەوە دەنــاڵێنێ وڵات بەدەست حكومەتی بێدەربەستو بەرپرسی دزو وەزیری نەخوێنـدەوارەوە دەناڵێنێو خودای گەورەش دادی ناپرسێت.
بەڵم رەنگە ئیتر خەڵك خەفڵەت بەریدابێتو لەمەودوا ژیانێكی بوێت وەك ژیانی بەرپرسەكانی كورد، وەك ژیانی خاوەن شكۆكانی سەری رەشە قەڵچۆلان، وەك ژیانی ئەو پێشمەرگە كۆنانەی خۆیان بیرچۆتەوەو ﮔﻮﺯەﺭﻧﺎﻣەﯾﻪﮐﯽ ﺋﻪﻭﺭﻭﭘﯿﯿﺎﻥ ﭘێﯾﺒﻪﻭ ﭘـﺎﺯﺩە ﺳـﺎڵە ﮐﺎﺭەﺑـﺎﻭ ﺋﺎﻭﯾـﺎﻥ ﻧﻪﺑﺮﺍﻭەﻭ گەرماو سبەرما لێینەداونو رۆژێیك بۆ بەنزینو نەوت وەرگرتن لەسبەرەدا نەوەسىتاون ژیانمان دەوێبت ژیان ئەی ئەوانەی ژیانتان لێکردوینەتبە دۆزەخ، کاتی ئەوە هاتووە ئێمە ژیان لەئێوە بکەینە دۆزەخ؟
*لەژمارە(102 l)ی رۆرژنامەی بەرگری لە ئەیلولی 2006 بۆوبۆتەوە.
کارەبا ماوەی حِهند ساڵێکە حِاودێری یەکشت دەکەم ئەویش ئەوەیە کەهەر کاتێك حکومەت بریاری حیاککردنی شتێك بدات خرایی دەکات (بەزمانێكی بـازاری خاسـبی مە‌كـبە بـا خراو نـە‌وێت)ئەمــەش بــق هۆكارگــە‌لێكی زۆر دەگەڕێتێە‌وە لەوانبە حكومبەت كـادری تـە‌كنیكی نییبە، خـەمی خـە‌ڵكی نەكردۆتە خەمی خۆی، ناشییەوێ یەك دینار لەو پارەو پولە بلۆككراوانەی ﺤﻜﻮﻣﻪﺕﻭ ﺣﺰﺏ ﺑﯚ ﺧﻪڵﻙﻭ ﮔﺮﻓﺖﻪﻛﺎﻧﯽ ﺧﻪڵﻙ ﺑﻪﻓﯿﺮﯙﺑـﺪﺍﺕ. ﺑﻪڵﻡ ﺩﻩﻛﺮێ پرسیارێکیش بکەم باشە بۆچی لەبۆنەکانداو بەتایبەت لەیەکی شەشی یادی یبەکێتی نیشتمانیدا کارەبا چ عەیبی نییبە.؟ دواتیر دەبوو بەقەولی ﺤﮑﻮﻣﻪﺕ ﻟـﻪﺩﻭﺍﯼ ﯾـﻪﮐﯽ ﺷﻪﺷﻪﻭﻩ ﮐﺎﺭﻩﺑﺎ ﺭﯚﮊﺍﻧـﻪ ﺷﺎﺯﺩﻩ ﮐﺎﺗـﮋﻣێﺭ ﻫـﻪﺑێﺕ بەڵام چەند رۆژێك بەردەوام بوو ئیتر لەپێش یەكی شەش كەمتریش بۆوە، ئەمە بۆ وایە دیارە بێدەنگی‌و سەلامەت ویستی خەڵك وایکردووە، گەرنا دەبوو ئێستا هەرچی بەریرسو وەزیرو گزیری ئەم حكومەتو ولاتەیبە لەلایـەن خە‌لکـە‌وە شـاربە‌دە‌رو ولات بـە‌دە‌رکرانایا پەڕلەمانو چلو حەوت وەزیـرو نزیکەی پـەنجا شەست بریکـارو زیـاتر لەدوو ه‌ه‌زار مودیرعامو ه‌ه‌زاران مە‌كتە‌ب سیاسیو سە‌رکردایە‌تی‌و زۆر کەڵەگای تـریش، مەبەسـتم کەڵەگاکەی (قـادر سەرچیناری) هـاورێم نییە مەبەستم ئەو كەڵەگایانەیە كە سواری سەری ئەم خەڵکە بوون. كەچی بەهەموویان ناتوانن کارەبای سێ شار دابین کەن، ئەی باشە بۆ نارۆنو لەكۆڵ ئەم خەڵكەبنەوە.
شەوی بیـستو هەشت لەسەر بیـستو نـۆی شەشە لەشـکری گـەرما بەپاڵپشتی لەشکری دژە کارەبای حکومەتی هەرێم هێرشێکی وای کردە سەر ئەم شارە خبەڵك هەمووی تبە سىلیم بوو تبەواوی فانیلەی عەلاگەو جلــە‌كانی ژێرە‌ویــان کردبە‌دارێكسە‌وە‌و لە‌بە‌رامبِــە‌ر ئسەو دوو لە‌شسكرە‌دا چلو حەوت وەزیرو دەیان جێگرو رێگری وەزیرو سبەدان بە‌رێوە‌ب‌ه‌ری
گشتی هەیە.
ئەم کابینەی یێنجە قسە زۆر دەکاتو کردەوەی زۆرکەمە، ئەم کابینەی یێنجە رقىی لەضەڵکی هەژارەو شاری خەونەکان دروستدەکات، وەزیـرو بەڕێوەبەرە گشتییەکان بەهەمان مووچەی خۆیانەوە خانەنشین دەکات. ئەم كابیە‌ی پێنجە وەك ژمارە پێنج خرە‌و زەحمەتە لە‌بازنە‌كە‌ی خۆی زیاتر بینێ، واتا هەر ئەو کۆمەڵە بەرپرسو وەزیرو خەڵکە دەربارییە دەبینێ کەبەدەوەرییەوەن. کەئەم لیستەم بۆ برادەرە پۆلیسەکەم خوێندەوە، لەو کاتـبەدا وتیـان بابـچینە لای بە‌رێوە‌بـە‌ر ئـبە‌مڕۆ دوا رۆژی دە‌وامییـە‌تی‌و ماڵئاوایی دەکات. چوینە ژورەکەی بەڕێوەبەرو دوای قسەباسێکی کورت گەردنی یبەکترمان ئازادکردو ئیتر وەك هەمیشە بیبسی و پاقلاوە هاتەوە مەیسدان، ئەویسشمان خسواردو ماڵئساوا، كەچیسوومەوە خسوارەوە هساورێ پۆلیسەکەم وەستابوو وەختبوو دەمی ئاوی دەکرد بۆ پاقلاوەیەك کەچی بۆیسان نسەیێنابوو، بەرلسەوەی قسسەبکەم وتسی وەڵڵاهسی ئسەمجارەش تسۆ راستەكەیت خبۆ ئەو هەموو پاقلاوەو بیبسیییەیان خبوارد یبەك دانەیان بۆمن نەهێنایە خوارەوە، وتم ئەی چۆن تێ شایانی ئەوەی، چونکە کاری تۆ تەنیا موناقەشەکردنی بێمانای خەڵکەو بەرگری کردنە لەوانەی خوێنـت وەك شەربەتی مێوژ بەبیێ قەسەب دەمژن.
*لەژمارە(119 1)ی رۆژنامەی پارێزگاران لەڕۆژی چوارشەممە2006/7/5بۆوبۆتەوە
## کابینەی پێنجەم
پۆلیـــسێکی هەیـــە زۆر دڵـــسۆزی تی رێم‌و دەستكەوتەكانی رایەرینە، هەمیشە كەمن رەخنە دەگرمە سوكە گللەییەك دەکەم ئـەو دەڵـیێ تـیۆ ناهـە‌قی دەکـە‌یت‌و راسـت نـاڵێی، باغـازو نـە‌وت‌و بەنزینو کارەباو ئاویش نەبێت گرنگ ئەوەیە حکومەتەکە هی خۆمانە.! راسـتە‌كات حكومـە‌ت لە‌سە‌موو ئسەو شـبتانە گسرنگترە كە‌ئسە‌مرێ خسەڵك بەدەستییەوە دەناڵێنن، چونکە حکومەت خۆی هۆکاری نەبوونی هەموو ئەوشتانەیە. ئەم برادەرە پۆلیسەم سی ساڵە هەر پۆلیسەو روتبەکەی بەرز نەبۆچی وایە.؟ ئیێ دیارە نەخزمی پێشمەرگەی کۆنو بەرپرسەو نەکوێی دیاری بنەمانەیەکی دیاری لەوێینەی ئاغاو کوێخایە، گەر بریاربێیت جەولەی تری شەڕی ناوخۆ هەڵگێرسێ من دڵنیام ئەو پۆلیسەش راپێچ دەكەنو لەكەیكى حەمەد ئاغا دەیكەنە قوربانى یەك گوللە، بۆ كەم كورى ه‌ژاری لەو شێوە‌یە‌یان کردە قوربانی گوللە.
ئەم یۆلیسەی هاورێم ماوەیەکە چێکی داداوە بۆ قسەو گللەییەکانی منو دە‌لسێ تسۆ راسستە‌كە‌یت ئەم کابینسە‌ی پێنجە زۆر فاشیلە.! چونکە تائێبستا هیــچی دیــار نییسەو هەرچسی فەرمانگسەو وەزارەتو بــە‌رێوە بەڕێتییەكانە دوولەتی كسردوونو یبەكلاییان ناكاتبەوە. فاشییە چونکە ه‌رقـــسە‌دە‌کات‌و جێبـــە‌جێیناکات. بۆیـــە نا لیـــسستی تایبەتمەندییە باشەکانی کابینەی پێنجی بۆ بنوسم بەڵکو ئەمە خوایبە شیفای بدات. ئەم کابینەی پێنجە وەك دوا مۆدێلی مۆنیکاو پاترۆڵ سە‌قف سلایدە، ئەوەندە شوێنە‌كە‌ی خۆشە هەتاهەتایە هە‌ژارێك رێی‌ی تێناكە‌وێت،
ئەم كابینەی یێنجە وەك قانع دەفەرموێ ئاوی حەیاتە. ئەم كابینەی یێنجە وائەزانم دوێنێ بوو، ساڵی هەشتاو حەوتو هەشتاو هەشتی سەدەی رابردوو دواتریش رۆژانە لەشەقامی مەولەوییەوە برۆیشتمایە بەردەوام لەئاست بازاری سەعە تاکۆیی(سەعید تەها کۆیی) دەبوو (جەمال رینگۆ) هر ببینم، ئەو هەمیشە چلَکن‌و پیسو پۆخڵو مێش تێوروکاو، بە‌حال
چاوێكی دەیبینیو بەگۆچانێكەوە لەسەر شۆستەكە تەخت لێیدەكەوتو بۆگەنی ئەوەندە ئیقلیم گیربوو رۆژە رێیەك دەڕۆی، جارجاریش كەتوڕە دەبوو جنێوێکی مزری دەدا. دەیانوت جەمال رینگۆ پیاوانی بەعس‌و تەوارییە کوردەکانی ئەودەمی سلێمانی کەخۆیان بەگوندە دەزانیو ئەمرێیش هەندێکیان لەجاران باشتر دەخۆنو خۆیان رادەدەن چاویان کوێرکردووە، بۆیە زۆرجار دەمبینی میکزەمینییەکی تەواوری یاخود ئەمنەكان لەئاستی دەوەستانو دەیانوت رینگۆ (جەلال تالەبانی) کێیە.؟
ئەویش گورج دەی فەرموو تالەبانی ئەم چاوەمە! ئاماژەی بۆچاوی راستی دەکر.! دیسان دەیان پرسی رینگۆ (مەسعود بەرزانی) کێیە.؟ بەرزانی ئەم چاوەی تریانمە! ئاماژەی بەچاوی چەپی دەکر! منی مناڵ بۆیەکەمجار ناوی بارزانیم لەدەمی ئەو پیاوەوە بیست. رینگۆ ئەوکات لەهەموومان کوردترو نەترس تربوو، بۆیە پڕبە‌دە‌می هاواری دەکرد لە(هینی… دایکی)
ه‌مووتان بەم پێشمەرگە لەئێوە پیاوترە.!
رایەرین هاتو پیشمەرگە تێکەڵی خەڵکی شاربوونەوەو ئەو تەواریو ئەمنو جاشو گەندە بەعسییە کوردانەش بونە قارەمانی گەلو شۆڕشو رینگۆش دەنگو رەنگی نەماو تەواوبوو، ئیتر خەڵکیش بەپێچەوانەی رینگۆوە کەلەبەرچاوی بەعس خۆشەویستی بۆ پێشمەرگە دەردەبڕی لەهەوای ئازادیو دوور لەچاوی بەعس بەشانو بالای پێشمەرگەو
## جەمال رینگۆ
سەرکردەکانیاندا هەڵداو، دواتریش هەموومان نائومێدو دلشکاو گەراینەوە بەردەم خەمەینەتییەکانی خۆمانو کەسیش لەدادمان نا پرسیت ماوەی چەند مانگێکە رینگۆ لەهەمان شوێنی سالانی هەشتادا دەبینرێتو هەندێكجار كەدەگەمە بەردەمی وادەزانم هەر زەمانی بەعسەو چاو بۆ ئەمنو تەواورییەکان دەگێرم، رینگۆ هەروەکو جاران، بۆگەن‌و پیسو پۆخڵو چڵکن، بۆتە هێلانەی مێشو مە‌گە‌زو لەسەر جنێودانە‌کانی
بەردەوامە، بەڵم ئەوەی دەبینرێ ئەوەیە كەڕینگۆش وەك ئێمە بۆی دەرکەوتووە خەمی خۆمان هەر بەکۆڵی خۆمانەوەیە بۆیە ئێستا ناوی بەعسى بیرچۆتەوەو جنێو بەكوردو سەرکردەکانی دەداتو سەرباری ئەوەش چاوەکەی تریش ناوەتە بانی‌و ئێستا کوێرو سەرگەردان دێتو دەچێتو كەس لە‌حاڵی ناپرسێت. دەكرێ بپرسین بۆچی حکومەتی هەرێم شێتخانەیەك ناكاتەوە بۆ كۆكردنەوەو لەخۆگرتنی ئەم جۆرە مرۆقانەی کەکۆمەڵگە لەپەراوێزی ناونو بەرەو شێتی بردوون؟ باشە دروستکردنی شێتخانەیەكو خەرجی مانگانەی هێندە زۆرە وا كارێكی لەوجۆرە ناكەن.؟
ﮊﮊﻣﺎﺭەﯼ ﺷێﺘەﮐﺎﻥ ﻫێﻨﺪەﯼ ﮊﻣﺎﺭەﯼ ﺋەﻧﺪﺍﻡ ﻣەﮐﺘەﺏ ﺳﯿﺎﺳﯽﻭ ﺳەﺭﮐﺮﺩﺍﯾﻪﺗﯽ بچوکترین حزب نابێت، بۆچی کۆیان ناکەنەوەو خزمەتێکی مرۆقانەیان بکەن؟ ئەوەشمان بیرنەچێت کەجەستەی ئەو مرۆقانە بۆتە لانەی بەکتریاو قایرۆسی زیان بەخش. دواتر ئەوە چارەنوسێکە دور نییە سەرکردەکانی ئەم وڵاتەش رۆژێك لەڕۆژان بەو دەردەبچن.
*لەژمارە(28)ی رۆژنامەی ئاوێنە لەڕۆژی2006/7/18 بۆوبۆتەوە.
کارەبامان بۆ دابینکات دەیسوتێنێنین، ئێ راستەکەن گەر فەرمانگەی کارەبا بێیت دەبیێ کارەبای تێیدابێتو گـەر واش نییـە دایخەنو برێنـە ماڵـە‌وە.
ئەمبەش وەك نارەزاییبەك ئـە‌گین، ئـەوان لـە‌وە تێدەگـە‌ن ئـەو فەرمانگەیبە تاوانبــار نییــە بــەڵکو ئــەوەی تە‌سە‌کوم بەســەر فە‌رمانگە‌کــە‌وە دەکــات تاوانبارە، بەلام خۆ چوار قورنە هیچ دامە‌زراوە‌یە‌كی حزبی وەك مە‌لبە‌ندو لقی لێذییە تابە‌سە‌ر بە‌ریرسە‌كانیدا بیتە‌پێنن بۆیە پەلاماری ئاسینە‌واڵە‌یان داوە وەك كابرا دەیوت.
بەڵم ئەمە تاسەر بۆ حکومەتو حزبیی کـوردی دەچێتە سـەر لـە‌بری وەڵامدانبەوەی داخوازی خبەڵك بیانگرێبتو بیانخاتبە ئاسایبشە باسبتیل ئاساكانی خۆیبەوە.؟ ئایبا دەكرێبت هسەموو داواكردنسی مافێبك ببەخوێنو ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯽ ﮐﺮﺩﻥﻭ ﺗێﻬﻪڵﺩﺍﻥ ﺩﻭﺍﯼ ﺑێﺕ
ئایـا رەوایـە وەڵمێکـی شـیاوی خەڵك نادەنـەوە بـۆ چارەسـە‌رکردنی بـیێ کارەباو بێ ئاوی‌و بێ سووتەمەنیی‌و بەرهەمەکانی.؟ ئێوە بەنیازن تاهەزار ساڵیتر حـوكمی ئێمـەی رەشـۆك بكـە‌ن‌و لـە‌تینوێتی‌و لەگـە‌رماو سـە‌رمادا غەرقمانكەن ؟ ئێوە لەوە تێناگەن كەرۆژێك دێت وەك هەزاران دیكتاتۆرو سەرکردەو بەرپرسی ملەوڕی گەلو نەتەوەکانی تیر ماڵەکانتان لێبکرێتە دۆزەخە بۆتان بکرێتە گۆڕستان.
*لەژمارە(152)ی رۆژنامەی رۆژی گەل لەڕۆژی یەکشەممە2006/7/9بۆلاویۆتەوە.
## چوار (کۆشە)قورنە
رۆژی پێنج شەمە شەشی ئەم مانگە چوومە رانییە بۆ گێرانیی کۆڕێك، لە‌پاسـە‌كە‌دا پیـاوێكی گـە‌دە‌و گییپـاڵ زل كەوتـە جنێـودان‌و ســوکایە‌تی پێکـــردن بـــەو هاوڵتییــهەسەژارو بێــدەرەتانو بـــیێ ئـــاوو کارەبـــاو سووتەمەنییانەی کەهەفتەی رابردوو لەچوار قوڕنە هەلیان کوتایە سەر فەرمانگەی کارەباو ویستیان داخی بەرپرسی دێو درۆزنو بیێ کارەبایی بەو ئامێرانە برێژنو گری تێبەردەن. كابرا ئەیوت كاكی برا ئاسبنە واڵەو عامودی رەقو تەق چیبکات کەکارەبا نییە، پازدە ساڵە ئەم وڵاتە گەورە دەبێتو کارەبا هەر کارەباکەی جارانە، راستەکات پازدە ساڵە گیرفانی ﺤﮑﻮﻣﻪﺕﻭ ﺣﺰﺏﻭ ﺩﺯﻭ ﺟﻪﺭﺩﻩﮐﺎﻧﯽ ﭘﺎﺭﻩﯼ ﺋﻪﻡ ﻭﻻﺗﻪﯼ ﺗﯿﺪﻩﭼﯿﺖﻭ ﮐﻪﭼﯽ کارەباکەش هەر وەکو خۆیبەتی، ئاو هبەر وەکو خۆیبەتی، سووتەمەنی ه‌رنییە. کابرای زلە‌ش ه‌ه‌ر بەرگری لە‌حکومە‌ت دەکردو دەیوت دەستی ﺤﮑﻮﻣﺴﻪﺕ ﺧﯚﺷــﺒێﺕ ﺋﺴﻪﻭ ﭘــﺎﺯﺩﻩ ﮔﻪﻧﺠــﻪﯼ ﮔﺮﺗـــﻮﻭﻩ، ﭼـــﻮﻧﮑﻪ ﺋﻪﻭﺍﻧﺴﻪﻭ بەعــسییەکان جیاوازییــان نییــە، لای ئــەمیش ئــەوەی داوای مــافێکی سەرەتایی خۆی بکات بەبەعسی حساب دەکرێت.
راستی رووداوەكە ئەوەیبە كەلەسبەرەتای ئەم مانگبەدا كۆمبەڵیێك گبەنچ ﻟﻪﺩﺍﺧﯽ ﺑﯽ ﮐﺎﺭﻩﺑﺎﯾﯽﻭ ﮔﻪﺭﻣﺎﯼ ﺋﻪﻡ ﺩﯙﺯﻩﺧﯽ ﻫﺎﻭﯾﻨﻪﻭ ﻟـﻪﺩﺍﺧﯽ ﺋﻪﻭﻩﺵ ﮐﻪ ﺤﻜﻮﻣﻪﺕ ﺭێﻙ ﻟﻪﻛﺎﺗﮋﻣێﺭ ﺤﻪﻭﺗﯽ ﺋێﻮﺍﺭﻩﻭ ﯾـﺎﺯﺩﻩﯼ ﺷﻪﻭ ﻛـﻪ ﺩﻭﻭ ﻛـﺎﺕ ﺑـﻮﻭﻥ بۆ پێشاندانی یارییبەکانی جیە‌انی ئەمیساڵ کارەببای دەببری‌و ه‌نبدێك جار تا كارەبا دەهاتە بیرت دە‌حیۆوە كە هاندە‌ری كویێ بوییت‌و چەپڵەت بـۆ کـیێ لێبداوە. ئەو گەنجانەی چـوار گۆشە(قوڕنـە) چـوونەتە بسەردەم فەرمانگسەی کارەبساو وتویانسە فەرمانگەیــەکی کارەبسا نسەتوانیێ پۆزیری‌و بەڕێوەبەری گشتی وەردەگرنو خۆیان بەسەر ئەم خەڵكەدا رائەدەن هەرگیز تەمەنی حكومەتی بەعس نەدەگەیشتە سیو پێنچ ساڵو ئە‌نفالو هەڵەبجەش روویان نەدەدا.
ﺩﻭﺍﺟﺎﺭ ﭘﺮﯚﮊﻩ ﺧێﺭﺧﻮﺍﺯﯾﯿﻪﮐﻪﯼ ﮐﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯼ ﻧﻪﻭﺯﺍﺩ ﺟﻮﺍﻧﻪﻣﻪﺭﮔﺒﻮﻭ ﻓﻪﺷﻪﻟﯽ هێناو بووە قوربانی حكومەتە ساواكە‌ی هەرێمو پێشمەرگە كۆنە‌كانی کوردستان، ئەمەش لە‌بە‌ردوو هۆی سەرەکی یەکەمیان ئەوەیە کە‌لە‌سە‌رە‌تاوە
ﻭﺗﻤﺎﻥ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﭘﺎﺭەﯼ ﺯەﻭﯾﯿەﮐﺎﻥ ﺩەﮐەﻥ ﺩﻭﻭەﻣﯿﺎﻥ ﺋەﻭەﯾە ﮐە ﺩەڵێﻥ ﮔﻮﺍﯾﺎ یەکێتی نیشتمانی خاوەن حکومەتی هەرێم داوای پێنج سەد خانووی کردووە بۆ پێشمەرگە کۆنەکانی، کەچی برادەرێکم هەیە پێشمەرگەی کۆنە دەڵێ ساڵێك پێش راپەڕین هەمو حزبە كوردستانییەكان خاوەنی حەفت سەد پێشمەرگە بوونو گەر سەدام كوەیتی نەگرتایە زۆربەی وازیان لەپێشمەرگایەتی دەهێنا . لێرەوە تێدەگەین ئەم حکومەت نەقازانجی خەڵکی دەوێت نەئیسراحەتو ئارامی بۆ خەڵك، حكومەت دەیەوێ خەڵك لەڕەزالەتو سەرگەردانیدا بێت تاهەمیشە پاروویەکی چەوربن بۆ ئامانچو مەبەسەتەكانى، بەتایبەت بۆ چەكداركردنیان، خەڵك تێرپرو خانووی خۆی ه‌بێت حكومە‌یت هەرێمێکی بۆچییە کە‌بۆتە بار بە‌سە‌رێیە‌وە.
*لەژمارە(120 ا)ی رۆژنامەی پارێزگاران لەپۆژی چوار شەممە 2006/7/19بۆویۆتەوە.
## کۆمپانیای نەوزاد
نزیکەی شەش مانگ دەبێت کرێنشێنو بێخانەو لانەکانی ئەم شارە ئاهێکیان بەبەردا هاتۆتەوە، ئەویش بەهۆی هەوڵەکانی کۆمپانیای
(نەوزاد)هوە بۆ دروستكردنى پێنج هەزار خانوو بەبڕە پارەیەكى كەمو بەقیستی نزیکەی دووساڵ. ئەم هەوڵەی کۆمپانیای نەوازاد راستە بۆ قازانجەو بازرگانی پێدەکات بەڵم لەئەمرۆی ئەم وڵاتەدا هێندەی غەزای بەدر خێرەو پاداشتی دەدرێتەوە. چونکە بەقەولی خۆی واتا خاوەنی کۆمپانیاکە هر خانوویەك هەزار دۆلاری قازانج تێدایە بۆ ئەو واتا دە وە‌رە‌قە. خەڵك زێر مەمنون بوو، فۆڕم پڕکرایەوەو حکومەتیش بۆ ئەوەی تۆزێ رەزای تالی خۆی لەبەر چاوی خەڵك شیرین كاتەوە سەرەتا زۆر بەشانو باڵیا هەڵیانداو وتیان هاوکاری هەموو دە‌وڵە‌مە‌ندو پارە‌دارێك دەكەین کاری لەو جۆرە
بكات. بەڵام دواتر دەركەوت درۆیان فەرموو، نەك هاوكاریان نەكرد بەڵكو ﺭێگریشیان بۆ دروستکرد.
حكومەت سەرەتا برِیاریدا زەوییەكەی بەبەلاش بدات، بەڵم دواتر پاشگەزبۆتەوەو داوای پارە دەكات وەك ئەو زەوییە لەو شاخو كێوەی پێشمەرگایەتیان لێکردووە بەکۆڵ هێنابێتیان بۆیە داوای پارەیەکی زۆر دەکەن لەخودی کۆمپانیاکەو ئەویش دەڵێ گەر پارەی زەوییەکە بدەم ئەو كات دەبێت لەسەر خەڵك گرانی كەمو دواتر كەسیش بەو پارە زۆرە خانووی
ناویّت. سەرەتا بڕیاربوو حزبو حکومەت دەست وە‌رنە‌دە‌نە کارەکە
بۆئەوەی ئەمجارە تەنیا خەڵکی موستەهەق سوود مەندبێت بەڵام دواتر هەر ﺤﺰﯾﻪﻭ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﺑﻪﺷﯽ ﺧﯚﯼ ﮐﺮﺩ ﺑﯚ ﭘێﺷﻤﻪﺭﮔﻪ ﮐﯚﻧﻪﮐﺎﻧﯽ، ﺑﺎﺷﻪ ﭘێﺷﻤﻪﺭﮔﻪﯼ كۆن بوو بەچی هەر نەبڕایەوە، باشە كورد ئەوەندەی پێشمەرگە هەبوو؟
بێگومان کورد ئەوەندەی پێشمەرگە هەبووایە کەئێستا زەویو خانوو ئێستا لەوە تێگەیشتین چینو توێژ کێیە کەسەرکردەکانی کورد گوێی لێدەگرن، کاتی ئەوە هاتووە بزانین تاچەند گوێ بەقسەکانی ئەواندەدرێت،
هر بە‌رۆیشتنە دە‌رە‌یان لە‌هۆڵە‌کە ئەوانەی ئەو حین‌و توێژانە‌یان بردۆتە بەردەم سەرۆکی فەرماندە خەڵتێکی باش دەکرێن لەیاداشتی ئەوەی کبە سەرۆکیان بریندارنەکردووەو کەس پرسیارێکی ناخۆشی بەڕوی سەرۆکدا نسەداوە. سسە‌رۆكیش زۆر مورتا حسە‌و دە‌لێست بەراسستی وەك رۆژنامسە‌و راگەیاندنەکانی خۆمان دەڵمێن ئەو خەڵکە گێمرە شێوێنن کە لەکەلارو ئاکرێو هەڵەبجە رایەریتن و بانزینخانەو فەرمانگەی حکومی‌و مەزارەکەی هە دەستی دەرەكین. ئێستا كاتی ئەوە هاتییە یەك پرسیار بكەین؟ ئەرێ بەراست مومكینە سەركردەكانی كورد نەزانن گىرفتی ئەو خەلكە چییە؟
تــۆبلێی ئاگایــان لــە‌بێ کارە‌بــایی‌و بــیێ ئــاوی‌و بــیێ نــە‌وت‌و بــە‌نزینی‌و هموو(بێكانی) تـر نەبێت؟ تـۆبڵێی ئەوە نەزانن كە‌ماڵە بەرپرسێك هەیـە (نسۆزدە) ســپلیتی بەماڵەکەیــدا بــڵو کردۆتـــەوەو ئـــاو دەستەکەیــشی بەریکەوتووە، کەچی ماڵیش هەیە نەك هەر ئامرازی فێنککەرەوەی نییە بەڵكو جار هەیە بەدوو شەو لەبەر چراو بەتاریکی نانەکەیان دەخۆن. بڵێی ئاگایـان لــەوە نــەبێت کــە بە‌رپرســێك مانگانــە چــەند دە‌فتــە‌ر دۆلار بــۆ
(مێبازی)و بەزمو رەزمی خۆی بەفیرۆ دەداتو فەرمانبەرێکی داماویش کە دەرچووی زانکۆیە مانگی سەدو پەنجاو حەوت هەزاری بەبریاری ئەمریکا بۆ بۆدراوەتەوە نەك خێری باوكی حكومەتی هەرێم. ئیتر بۆچی زەحمەت دەکێشن گوێ لەو چینو توێژانە دەگرن.
## ئێوە نازانن چیمان دەوێ.؟
ماوە، ماوە سەركردەكانى كورد دەكەونە خۆیانە بەناوشارەكانە وەك راگەیاندنەکانی خۆیبان دەڵیێن بەناو چیێو توێبژەکانی کۆمەڵنی خەڵکدا دەگەرێنو بەناو گوێیان لێدەگرن، تابزانن خەڵك گرفتو كێشەكانی حییەو چـۆن دەکــرێ بۆیــان چارەســەرکەن کهەــەرگیز نایکــەن جــارێ دەبێـت لە‌سە‌رتاوە لەو چەمکی چینو توێژە تێبگەین کەئەوان لەگەڵیدا دادە‌نیشن‌و ﮔﻮێ ﻟﻪﺳﻜﺎڵﻛﺎﻧﯿﺎﻥ ﺩﻩﮔﺮﻥ، (ﺋﻪﻣﻪ ﮔﻪﺭ ﺑﺮﯾﺎﺭﺑێﺕ ﭼﯿﻦ ﺗﻮێێﮊ ﭼﻪﻣﻚ ﺑێﺖ)
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﺑێﯾﻨﻪ ﺳﻪﺭ ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺋﻪﻭ ﭼﯿﻦﻭ ﺗﻮێﮊﻩ ﮐـێێﻭ ﺗﺎﭼﻪﻧﺪ ﭼﺎﺭﻩﺳﻪﺭﯼ ﮔﺮﻓﺖﻭ ﮐێﺷەﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﻟﯚﺩەﮐـﻪﻥ. ﺋـﻪﻭ ﭼﯿﻦﻭ ﺗﻮێـﮋەﯼ ﺳـﻪﺭﮐﺮﺩەﮐﺎﻧﯽ ﺋێﻣـﻪ لەگەڵیدا دادەنیشن گوێیان لێدەگرن کۆمەڵە خەڵکێکن یان سەر بەخۆیانن یـاخود پێـوەدەبن و دەچـن گوێیـان لێـدەگرن، بـەر لـبەوەی بـشگەنە لای سەركردەی بەرێز كۆمەڵیك خەڵكی ماستاو چیو سەر بەحزیەكان هەندێك ئامۆژگاریـان دەکـەن تـا لـە‌وێ شـتێك نـە‌ڵێن سـە‌رکردە تورەبێـتو دواتــر لێپێچینەوەو لێپرسینەوە لەگەڵ بەرپرسانی لىقو مەڵبەندەکاندا بکرێتو نانجراوبن، دەبێت پرسیارو رەخنە زۆركەم ئاراستەی سەرۆك بكرێتو زۆر بەئەتەكێتیش قسەبكرێت دەبێ هەمیشە ئەوە بوترێت كەخەڵك تێروپرەو کۆلانەکان پـرِن لـە‌پاشماوەی خواردنو سەگو پـشیلەکانی ئـەم وڵاتـە‌ش رۆژی سبەد جار سوپاسی کوردایبەتی دەکەن کەئبەو نیعمەتبەی بەسبەردا باراندون. نابێت بوترێت خەڵك بێ ئاوو كارەبایەو چوار شەو بۆ بیست لیتر بەنزین لەبەردەم بانزینخانەکاندا دەوەستن نابێت باسى ئەوەبکەن کە خەڵکێکی ئاسایی چوار تاپێنج دەوامو پیشەی هەیە بەخاتری ئەوەی سەری مانگ کرێی خانووەکەی پێبدرێت.
هەمان بێمنە‌تییان بەرامبەر خەڵك هەیە. ئەو خوێن زایە چاوی‌و قژی وەك تەلی درِکاوی لێهاتو وەختبو پەڕکەم لێیبدات، کاکە ئەوە ئەوپەڕی بێوێدانییە، تۆ سەیرکە ئایا هەرگیز نەت بینیوە پیاوێکی مەشروب خۆرو قومارچی کورێکی زۆرباشو بەڕێزی هەبێت؟ یاخود قەت نەتبینیوە پیاوێکی زۆرباشو بەقەدرو حورمەتو نوێژکەر کوڕێکی زۆر سەرسەریو بێ حورمەتو لاسارو قومارچیو فیعلچی هەبێت؟ ها ئەمانەت نەبینیوە؟
ئێ حكومەتیش هەروایە وەك خێزانێك چۆن كوری باشو كچی باشیان هیە، ه‌مان شێوە کوری خراپو کچی خراپیشیان هەیە. ئەی تۆ ئەتەوێ هموو كارمە‌ندە‌و وە‌زیرە‌كانی حكومەت هەمان ئاستیان هەبێتو وەك یەك باشو خراپبن. ئەوە دەست ناکەوێت بابم، هەرگیز دەستناکەوێت، بۆی مەگەرێ گەر بۆمان هات خۆم تەلیفۆنت لۆ دەکەمەوە. ئەم بەبێ ئەمێدی وتی: ئیێ ئیێ ئەم حکومە‌تە‌و کاربە‌دە‌ستە‌کانی خەڵکی لەم بابە‌تە‌یان هەیە
بۆیە هەمیشە بڕوبیانوویان پێیە بۆ کەموکوڕیو گەندەڵییەکانیان..
بەرێزان ئەم قسانەی سەرەوە گفتۆگۆی نێوان پیاوێکی ئاسایی‌و پیاوێکی ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﺒﻮﻭ ﻟﻪﭘﺎﺳێﻜﯽ ﻫێڵﯽ ﺳﻪﺭﭼﻨﺎﺭﺩﺍ، ﺑﯚﯾﻪ ﻛﺎﺗێﻚ ﭘﺎﺳﻪﻛﻪ ﮔﻪﯾﺸﺘﻪ ﺋﻪﻭ وێستگەیەی پیاوە ئاساییەکە دەیوست، هاواریکرد دابەزین هەیە دابەزین.
*لەژمارە(156 ا)ی رۆژی گەل لەڕۆژی یەکشەممە 2006/9/3بۆوبۆتەوە.
گفتو گۆ ئەم وتی: باشە پازدە ساڵە ئەم حکومەتە هەر دەڵێ ساوامە گەورە نابێت، بەبروای تۆ کاتی ئەوە نەهاتووە لەشیری بجِینەوەو بینێرینە مەکتەبێ؟ ئەو وتى کاکە بەر لەهەر شتێك یازدە ساڵ نابێت، بەڵکو سێ ساڵە چونکە لەدوای رووخانی حکومەتی بەعسەوە ئێمە بووینەتە
ﺤﻜﻮﻣﻪﺕ، ﺩﻭﺍﺗﺮﻳﺶ ﺋﻪﻡ ﺣﻜﻮﻣﻪﺗﻪ ﻭﻩﻙ ﻣﺎڵێﻙ ﻭﺍﯾﻪ، ﺗﯚ ﺑﺮﻭﺍﻧﻪ ﻣﺎڵێﻙ لەسەرچنارەوە بەرەو عەربەت بگوێزەرەوە حەتمەن پەرداخ دەشکێ،
سەلاجە غازى تێدا نامێنێ، مریشك هێلكەی لەباردەچێت، ئیتر بەم شێوەیە ماڵ گواستنەوە هەمیشە بەبێ زەرەرو زیان تێیەڕ نابێتو ناگاتە شوێنی خۆی ئەیچۆن ئێمەیش لە(زەڵێو قاسمە رەش)هوە ماڵمان بارکردووە بۆ سلێمانیو دواتر بۆ بەغدادیش ئیتر ئەتەوێ هیچ نەشکیێو کەموکوری لەهاوردنی ماڵەکەدا هیچ نەبێت، ئەوە خەیاڵە بابم خەیاڵ، ئێمە ه‌روا حكومە‌تیمان یێدە‌كرێت هر وە‌ختێك لەئێمە باشترت دیتەوە جوابم لێبگێڕەوە. تۆزێ گەروی پاککردەوەو دیسانەوە بەردەوام بوو، جائەوەشت بیرنەچێت ئێمە خاوەنی یەك رووبار خوێنی شەهیدانین، بەزۆر خۆمان بەسەر ئەم میللەتەدا نەسەپاندووە، نەت بینی ئەو خەڵکە چۆن بۆمان ه‌ڵدە‌یە‌رن‌و دەنگمان بۆ دەدەن؟
ئەم وتى: ئاستى سەرۆکى حکومەت چۆن بێت ئاستى کارمەندێکى پلە نزمی حکومەتەکەیشی هەروا دەبێت، بەواتای دەبێت باشی‌و خزمەتگوزاری حکومەتو سەرۆکەکەی لەکارمەندو خەڵکە ئاساییەکەشدا رەنگبداتەوە، بەڵم وەك دەبینی ئەم حكومەتە كارمەندێكی پلە نزم‌و سەرۆكو ئەنجومەنی وەزیرانەكەیشی هەمان هەستی بەپرسیارێتیو میوانەکانت دەکەیتو باسی دەستکەوتەکانی حکومەتی یەکگرتوویان لێۆ دەكەیت لەپر كارەباكبەت لێبدەبرِنۆ تایبەك سبەعات و نییوی رێبَك بـۆت ه‌لذاکە‌نە‌وە، یان لەكاتێكبدا سەیری یارییە‌كانی جامی جیانیت دەکرد،
یاخود فیلمێکی زۆر رۆمانسی یالە بەردەم گۆڵە‌کە یاخود لەگەرمەی ماچو دەســتیبازی هــەر دوو عاشــق‌و مەعــشوقەکەدا زرمــە‌ت لێهەڵدەســتێنن‌و شەوکوێرت دەکـەن. دەسـتکەوتێکی زۆر گرنگسی حکومـەتی یـە‌کگرتوو ئەوەیبە كەئیتر خەڵك دانامەزرێو ببۆ هبەر ه‌بەوڵێكی دامەزراندن دەبێت چـوارجار بـچییە هـە‌ولێرو بێیتـە‌وە‌و دواجــار بێیزار دە‌بێیت‌و نە‌علـبە‌ت ﻟﻪﺩﺍﻣﻪﺯﺭﺍﻧﺪﻥ ﻣﻮﻭﭼﻪﯼ ﻣﺎﻧﮕﺎﻧﻪﺵ ﺩﻩﻛﻪﯾﺖ.
دەستكەوتى هەرە گرنگە پربایەخى ئەم حكومەتە ئەو هەموو وەزیبرە چا پوکو چالاکە‌یە، چلو حەفت وەزیر تۆ بروانە دەبێت چی بۆ ئەم خە‌لکە
بکەند چەند دڵسۆز بن، حکومەتەکەی کۆماری گەلی چین کەرابەرایەتی ملیارێكو پێنچ سەد ملیۆن ئینسان دەكات هێندەی ئێمە وەزیری نییەو هێندەی ئێمەیش حاڵی خراپ نییە. سەرباری ئەوەش لەمانگی رابردوودا هر وە‌زیرێكو یەك مۆنیكاو یەك دنیا دەفتەر دۆلاریان دراوەتێ، بەخاتری ئەوەی شبتێك نەڵێن لەدژی حكومەتی یەكگرتوو نەچنە بەرەی گەلەوە.
ناکرێ ئێمە خۆمان هیلاککەین بۆ ژماردنی دەستکەوتەکانی حکومەتی یەکگرتوو، بۆیبە دەکبرێ بەڕێزت دوای خوێندنەوەی ئبەم بابەتبە خبۆت ماندووكەیتو بحیت دەستكەوتەكانی حكومەتی یەكگرتوو بژمێریت.
## دەستكەوتەكانی حكومەتی یەكڭرتوو
ﺭەﻧﮕە ئەم حکومەتە یەکگرتووەی کەدوای چەندین ساڵ دوولەتی یەکی ﮔﺮﺗﯚﺗـﻪﻭﻩ ﺩﻩﺳﯩﺘﻜﻪﻭﺕﻭ ﺑﻪﺭﻫﻪﻣﯽ ﺯﯚﺭﯼ ﻫﻪﺑێﺕ، ﭼﻮﻧﻜﻪ ﺧﻮێﻥ ﯾـﻪﻙ ﺩﻧﯿـﺎ گەنجی خواردەوە لەشەڕی ناوخۆدا، بەڵم دەبێیت ئێمە هێندەی حەزرەتی ئەیوب سـە‌برو تە‌صە‌مولمان ه‌بێت تـا ئـەو هبەموو بەرەهمی یە‌کگرتن‌ه
بەچاوی خۆمان ببینینو لەبەرەكەی بخۆین. دەبێت ئێمە وەك كابرایەكی تەوێنےەو بیسارەیی حسەوت سساڵ بسەدیار دارگسوێنی بساڵی حکومــە‌تی یەکگرتووی کوردییەوە دانییشێن تادێتە بەرە‌ه‌م‌و هەنـدێك گوێزمـان بـۆ دەگرێ بەڵم دەكرێ هەروا بەسەرێیوە هەندێك لەو بەرهەمو دەستكەوتانە بژمێرین کەتائێستا دیاریانداوەو دەبینرێنو دەکرێت جێگەی باس بێت،
ئەی ئەوە حكومەتی ئێمە نییە هەلبەت دەبێت بەشانو بالاشیدا هەلبدەین.
یەکەم دەستکەوتی حکومەتی هەرێم گرانبوونی نەوتە بەم چلەی هاوینە بەجۆرێم بەرمیلی بۆتە سبەد دۆلار، لەم ماوەیەشدا کابرایەکی کەرکوکی بەدەنگی بەرز وتسی (ئۆخەی) وتم چی بووە خالە؟ وتسی وەڵبڵا ئەخیرەن لەشاری سلێمانی دوو بەرمیل نەونم کری یەکی بەسبەدو چل هەزار، خۆ دوومانگە لەكەركوك دەگەرێم دەستم ناكەوێت، شەرمەزارییە بۆ شۆڕشی كورد، خەڵكى كەركوك دێتە سلێمانى بۆ كرِینى نەوت. دەستكەوتێكى تــری ئەوەیــە کــە‌دە‌بێت دوو شــە‌وو دوو ڕۆژ بــۆ بیــست لــیتر بــە‌نزین بوەستیتو دواجار کابرای بەنزینخانەش دەڵیێ وەڵڵا نەماوە.
یەکێ تىر لەدەسىتكەوتەکانى حکو مەتى یەکگرتوو برینى کارەباکەی ئەدیـسۆنە لەکوشـندەی گـبەرمای شـبەوو رۆژدا، بـۆ نمونـبە تـبۆ لەماڵـە‌وە دانیـشتووی لەبـەر هـبە‌ریـدە یـا گـبە‌ر هـە‌بوو ســپلێت قـسە بـقّ
*لەژمارە(100) رۆژنامەی بەرگری لەتەمموزی 2006 بۆوبۆتەوە.
هیوا دارمان نەكەنو دواتیر هەر قسە بێتو قسەی رۆتیش وەك (ئەحمەد موختــار) فە‌رموویــە‌تی ناچــێتە گیرفانــە‌وە. ئەمــەش لەبــەر ئــەوەی یــەك سەركردەی كورد ئامادەنییە یەك ساڵ لەمویەو نەسرییەو ئەملاولاكانی خۆشبێتو یارەکەی بێ خەڵك دابێن کات، خەڵك ئەوە باشدەزانیێ کە سەركردەمان هەیە ئەوەندە دەستبڵوە مانگانە خەرجییەكەی دەگاتە یەك ملیۆن دۆلارو هیچیشی بۆ ئەم خەڵکە خەرج ناکرێت.
گــرفتی نیــشتە‌جێبوونو تــەواوی گرفتــە‌كانی تــریش بە‌راگە‌یانسدن‌و وتارێکی سەرپێیانە چارەسەر نابن تائەو کاتەی ئێوە بەڕاسستی نەکەونە خزمەتی ئەم خەڵکەوەو ئەوەی لەبارەگاو میواندارییەکانتانو ئەوانەشیی کە بۆ حەماقەتەکانی حنزبو ڵـڵای لوبنـانی دەنێبرن نەیخەنـە خزمەتی خەڵكەوە، حزبوڵلایەك تیرۆرست بۆ عێراق دەنێرێو رقیی دنیای لەكوردو مەسەلە رە‌واکبە‌ی‌و فیدراڵییبە پێشنیارکراوە کە‌شیە‌تی کەچی ئێدوە‌ش پارەی بۆ دەنێرن. بۆ؟ دیارە بۆ رازیکردنی دڵی عەرەبەو عەرەبیش گاڵتەی تەواوی بەو دۆستایەتییە کورد نایات.
## ئەزمەی سەکەن‌و ئەزمەی سەرکردەکان
ﺩﻭﺍﯼ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺳﻪﺭﯙﮐﯽ ﻫﻪﺭێﻣﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﻫﺎﺗﻪ ﺳﻠێﻣﺎﻧﯽﻭ ﯾـﻪﻙ ﻫﻪﻓﺘـﻪﯼ لەکاتی زێسێینی خسۆی تسە‌رخانکرد بسۆ چسێنو توێسێە ماسستاو چسی‌و لێخۆرەكانی یەكێتیو پارتی لەشاری سلێمانیو یەك دنیا بەڵێنو پەیمانی لە‌كردن نەهاتووی بە‌خە‌ڵكدا، سەرۆك گەرایەوە ه‌ه‌ولێرو لە‌گۆڤاری گوڵندا یەکێك لەوتارە زێرینەکانی دابەزیو لەوێدا بەخەتی رەشو درشتو وەك عینـوان قبە‌رعی نوسـرابوو (دەبێبت تایبەك سـاڵی تـر خبە‌ڵكێك نبە‌مێنێت كەلبەخانووی خراپسدا بسژی) ئەمبە قسسەی سسەرۆك بارزانییسەو بۆیسەش گـــە‌ورە‌كراوە تادە‌رکــە‌وێت کە‌ســـە‌رۆك حِــە‌ند حِدییــە لـــە‌كارکردن‌و بەتەنگەوەچوونی خەڵکی ئەم ولاتە. رەنگە تائێرە ئاسایی بێت چونکە سەرکردەکانی ئێمیە بـەردەوام قیسە دەکـە‌نو هەرقـسەدەکەنو بـبۆ تاقـە
ﺠﺎﺭێﻛﯿﺶ ﻗﺴﻪﻛﺎﻥ ﻧﺎﺧﻪﻧﻪ ﺑﻮﺍﺭﯼ ﭘﺮﺍﻛﺘﯿﻜﯿﻪﻭﻩ، ﭼﻮﻧﻜﻪ ﺧﻪﻧﻚ ﺑﻪﺧﺎﻧﻮﯼ ﺧﺮﺍﭘﯿﺶ ﺭﺍﺯﯾﯿﻪﻭ ﺋێﻮە ﻟـﯚﯼ ﻧﺎﮐﻪﻥ. ﻟێﺮەﻭە ﻗﺴﻪﯼ ﭘﯿـﺎﻭێﮑﯽ ﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﻡ ﺑﯿﺮ دەكەوێتەوە گەر بەهەڵەدا نەچووبم، ئەو پیاوە دەڵێت (مرۆۆ بریتیی نییە لەو قسانەی دەیانکات بەڵکو بریتییە لە کردەوەکانی)
من دڵذیام نەك تایبەك ساڵی تر بەڵکو تایبەك سەدەی ترو تائبە‌و کاتەی پارتیو یـە‌کێتی وەك دوو حزبـی بە‌یـە‌ك نـامۆ و بە‌خـە‌ڵك نـامۆ ئـەم وڵاتـە
بەڕیوەبەرنە حکومەت بـۆ خۆیبان قۆرخکەن نەگرفتی نیبشتە جێبـوون چارەسەر دەکرێت نە تەواوی گرفتەکانی تـرو ئەوەش روونەلام کە رۆژ بەرۆژ خەڵك توڕەتر دەبێت لەو دووحزبە، چونكە نەكارەبا هەیە نەئاو هەیە نەشـوێنی دانیـشتن، نـە‌ئارامی‌و دڵذیـای‌و بـە‌كورتی ژیـان هەرنییـە، ئـیتر تەسریحی لەو شێوەیەش یەك پول ناكات، ئییتر ئێمە لۆكە لەگوێچکەمان دەخنین بۆ ئەوەی گوێمان لەو هەموو بەڵێنە زۆرەی ئێوە نەبێت تالانیکەم
*لەژمارە(121)ی رۆژنامەی پارێزگاران لەڕۆژی شەممە 2006/8/5 بۆوبۆتەوە.
ئەو دنیای کات. گەر من حکومەت بام لەبری چلو حەوت وەزیر چلو ﺤــﻪﻭﺕ ﻫــﻪﺯﺍﺭ ﻭﻩﺯﯾــﺮﻡ ﺩﺍﺩﻩﻧــﺎ ﭘﺎﺩﺍﺷــﺘﯽ ﻫــﻪﻣﻮﻭ ﻓﻪﻭﺟــﻪ ﺧﻪﻓﯿﻔــﻪﻭ مستەشارو تىەواوریو رەفیبق حزبییەكانیش بدەمەوە چونكە ئەوان زۆر کورد پەروەر بوون گوناهە پلەی وەزیری یاخود مدیر عامییان نەدرێتێ.
گەر من حكومەت بام زۆر شتیتریشم دەكرد بەڵام ئەوەی وەك ئەولەویاتی كارەكانم دەمكرد ئەوە دەبوو كە هەموو شەوێك دوو پۆلیسم بۆ هەر ماڵێك دەناردو یەکی تێلایەکم دەدانێو دەمووت هەموو ئەندامانی خێزانەکانیان دارکارییبکەن تا خەویان لێدەکەوێت، ئەوەندەم ئەم تێڵکارییە دووبارە دەکردەوە تا لەوە تێبگەم جامی سەبری ئەم خەڵکە کەی پر دەبێتو کەی لێم یاخی دەبێتو راوم دەنێتەوە بۆ ئەو شوێنەی لێوەی هاتووم، دواتىر شتێكی تریشم دەكر هەموو بەیانیانێك رێگەم بەهەموو پیاوانی ئەم وڵاتە ﺩەﮔﺮﺕﻭ ﭘێﻡ ﺩەﻭﺗﻦ ﻭەﺭﻥ ﺑﺰﺍﻧﻢ ﺋەﻣﺸەﻭ ﭼەﻧﺪﺗﺎﻥ ﻛﺮﺩﻭﻭە ﺑﺎﺟەﻛەﻯ ﺑﺪەﻥ!
ﭽﻮﻧﮑﻪ ﺋێﻮە ﻟﻪﺳـﺎﯾﻪﯼ ﺩﻩﺳﻪڵﺕﻭ ﺩڵﺬﯾـﺎﯾﯽ ﻣﻪﻣﻠﻪﮎﻪﺗﯽ ﺋێﻤـﻪﺩﺍ ﺋﻪﻭﻩﻧـﺪﻩ
دەپەڕن بوونەتە كەروێشك.
*لەژمارە(154 ا)رۆژی گەل لەرۆژی یەك شەممە2006/8/6بۆوبۆتەوە.
## گەر من حكومەت بام
گەر من حكومەت بام ئالەم حِلەی هاوینەدا هەر كەسێك حِوار بەتانیو ﺩﻭﻭ ﻟێﻔـﻪﻡ ﺩﻩﺩﺍﯾـﻪﻭ ﭘـێﻡ ﺩﻩﻭﺕ ﺩﻩﺑـێ ﺷـﻪﻭ ﺑﯿـﺪﻩﯼ ﺑﻪﺧﯚﺗﺎ ﺗـﺎ ﺑﯚﻥ ﮐـﺮﻭﺯﺕ ئاسمان یرکات، حِونکە ئێمە لەسەردەمی یێشمە‌رگایە‌تیدا گەرمای زۆرمان ﯿﻪﺷﺘﻮﻭﻩ ﺑﯚﺋﻪﻭﻩﯼ ﺋێﻮﻩﺵ ﻟﻪﻭﻩ ﺗێﺑﮕﻪﻥ ﮐﻪ ﺋێﻣﻪ ﺋێﺳﺘﺎ ﺑﯚﭼﯽ ﺋﻪﻭﻩﻧﺪﻩ ئەخۆینۆ حساب بۆ خەڵك ناكەین. گەر من حكومەت بام بەم حِلەی هاوینە بۆیەك چركە‌ش كارەباو ئاوم نە‌دە‌دایە خەڵك چونكە ئێمە لەو شاخو كێوانە
نە‌کارە‌بامان هەبوو نە‌ئاوی بە‌لوعە. گەر من حکومەت بام نەم دە‌یشت هیچ شێفێرێك بەوەسستانی سسێ شسەو لەبسەردەم بانزینخانەكانسدا بسەنزین وەرگرێتو دەبوو یەك مانگ خەڵكم بۆ بیست لیتر بانزین بوەستاندایە.
ئەمەش لەبەر ئەوەی شانی خەڵك هەڵیدەگرێتو قبوڵی دەكات، حونكە من ماڵە مەسئلێك دەزانم لەو دیو ئەزمرەوە یەك كۆشكی گەورەی بنیاتناوەو یەك محاویلەی تایبەتی كارەبایان بۆ داناوە.
گەر من حكومەت بام لەكوشندەی سەرمای زستاندا یبەك لـیتر نـە‌وتم دەگەیانىدە سەد دۆلار، تاخەڵك لەسىەرماندا رەق بێتىەوەو بىچێتە گىۆڕی ئەژدادییەوە، گەر من حكومەت بام هەموو ساڵێك سێ تا چوار هەڵبێژاردنم دەكىرد تاخەڵك وەك مێگەلە مەڕو رەشىە وڵخ دوای بۆڕە بۆڕی كەنانە تەلەفزیۆنییەکانمان کەون بۆ دەنگدانی هەڵبێژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاو دواتریش هەر شارە‌وانییە‌کە‌ی ساڵی دوو هەزار ئەم شارە پرِکات لە‌چاڵی‌و چـۆڵی· گـەر مـن حكومـە‌ت بـام یـەك كیلـۆ گۆشـتی حـە‌یوان‌و مریـشکم
دەگەیاندە بیست دۆلارو بیتاقەی دوکتۆریشم دەگەیاندە یەنجا دۆلار بۆ ئەوەی خەڵك لەبێ گۆشتیدا شەو كوێر بێتو یەكسەر نەخۆشیش رەوانەی گەر چاوی بەرژەوەندی ببینێ ئەوەی لەسلێمانی کۆبۆوەو هاتە سەر شەقامەكان سێ چوار هەزار گەنج دەبوون، ئەو گەنجانەی بێمنەتن لەکوردایەتیو ژیانی شایان بەگەنجانەی خۆیان دەوێت، دواتر ئەوەشمان بیرنەحیێت ئەوانە نوێنەری هاوارەکانی خەڵکی شاربوون لەدەست دزی مەسئولەكانو نەبوونی كارەباو ئاوو سوتەمەنیو خانوویەك كە رازو نیازەکانی ئینسان وەشێرێ. ئەوەی گرنگە لێرەدا بزانرێو هەستی پێبکرێ ئەیە کە سەرکردایەتی کورد خۆی نەبان کردووەو نایەوێت لەو یرسیارە سادەیەی ئەم خەڵکە تێبگات کەئیتر لەتەحەموولدا نەماوە رێز لەقارەمانەكانی دوێنیێو دزو جەردەكانی ئەمرۆبگرێت، خەڵك چی لەپێشمەرگەیەك بكات كە تادوێنێ سنگی بەگوللەوە دەناو ئەمرێش سنگی ناوە بەسەروەتو سامانی ئەم میللەتەوەو شاپانو راپانی پێوە دەكاتە ئامادەنییە یەك قروش بۆ خەڵك خەرج كات، حكومەت ناتوانیێ سوتەمەنی بەگران بكڕێتو بەهەرزان بیداتەوە خەڵك؟ حكومەت ناتوانیێ لەبری تونێلۆ کۆپتە‌ری کشتوکاڵی (10) وێستگەی کارەبایی دوو سەد میگاواتی بۆ هەموو کوردستان بکرێتاً حکومەت ناتوانیێ لەهەر ﮔﻪﺭﻩﻛێكﻭ ﺑﯿﺮێكﯽ ﺋﯿﺮﺗﯿﻮﺍﺯﯼ ﻟێﺑﺪﺍﻭ ﺋﺎﻭﯼ ﭘﺎﻙ ﺑﯚ ﺧﻪڵﻚ ﺩﺍﺑﯿﻦ ﮐﺎﺕ.؟
ه‌ڵبە‌ت دەتوانیێ بەڵم بۆ نایکات دەبێت هەر دوو سەرکردەی گەورە
ﻭەڵامی ئەم یرسیارە بدەنەوەو منیش دەچم بەلای کاری خۆمەوە.
*لەژمارە(122)ی رۆژنامەی پارێزگاران لەرۆژی شەممە2006/8/16بڵوبۆتەوە.
## ئێمە مەغۆلین یان حکومەت؟
ماوەیەکە زنجیرەیەك خۆییشاندان شارۆییکەکانی کوردستانی ﮔﺮﺗﯚﺗﻪﻭﻩﻭ ﻭﻩﻙ ﺩﻩﺯﺍﻧﯿﻦ ﺭﯚﮊﯼ ﯾﻪﻙ ﺷﻪﻣﻤﻪ ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯿﺶ ﻫﺎﺗﻪ سەرشەقامەكانو وەك ئەو شارۆچكانە هاواری لەبێدادیو نەبوونی پێداویستییە سەرەتاییەكانی ژیان كردو دواتر نەك هەر گوێیان لێنەگێرا بەڵکو سێ کۆستەریان لێپڕکردنو بەرەو باستیلەکەی (کانی گۆمە)یان بردن. ئەوەی هەست پێدەکرا نارێکوپێکی بەخۆپیشاندانەکەوە دیاربوو، واتا بێبەرنامەبوو وەك چۆن حكومەت بێبەرنامەیەو هیچی بەسەر هیچەوە نییە، بەرنامە لەگەڵ حکومە‌تێکدا تاووتوێدە‌کرێت کەخۆی خاوەنی بەرنامە بێت، هەربۆیە ئاساییە خۆییشاندانەکانی ئێمەی بێبەش لەهەر پێداویستییەکی سەرەتایی ژیان بێبەرنامەو نارێکوپێك بێت. بەڵام ئاسایی نییە حكومەتێك بێبەرنامەبێتو وەڵمێكی سادەی خەڵك نەداتەوە. ئایا ﺤﮑﻮﻣﻪﺕ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﻧﺎﺯﺍﻧﯽ̈ ﯾﺎﻥ ﺋێﻣﻪ ﺑﻪﺯﻣﺎﻧﯽ ﻣﻪﻏﯚﻟﯽ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﺋﺎﻭﻭ کارەباو سوتەمەنیو شوێنی دانیشتنو خەوتن دەکەین.؟ باشە دزی کەی تەواو دەبێت؟ گەندەڵی کەی تەواو دەبێت کۆمپانیاو کۆشکی بەرزو کێڵگەی کشتوکاڵی مەسئولەکان کەی تەواو دەبێت.؟ ئەو پارەو پولەی لەم ولاتەدایە‌و سەرباری ئەوەیشی بە‌باج‌و خە‌راج‌و سە‌رانە‌ش لەخەڵكى وەردەگرن بەشى دزییەكەی ئێوەیشو بەشى ژیانە کوللە مەرگییەکەی ئێمەیش دەکاتو سەروپێی زیادە، بەڵم بۆ نایکەن دیارە ئەمەیان سوكایەتییەكی تەواوە بەخەڵكو هیچ پاساوێكیش هەڵناگرێت.
ئەوەی سەرنج راكێشە كەناڵەكانی یەكێتیو پارتی هەمیشە هەوڵەدەن لەگەورەیی‌و پیرۆزی خۆپیشاندانەکان کەمکەنەوەو وابڵویدەکەنەوە کە هر دووسەد كەسێك بوون لەسلێمانی هاتنە سە‌رشە‌قامە‌كان لەكاتێكدا همیشە جلوب‌ه‌رگی مب‌دە‌نی‌و س‌ه‌ربای جی‌اواز‌بووە، بە‌تایب‌ه‌ت لەكاتی
خۆپیـشاندانو لـبەولاتی دیموکراتیـبدا، ئـبێ خـقۆمـبەتی هـبەرێمیش بانگەشەی دیموکراتییەتێکی عەیار بیـستو چار دەکات. دواتـر هەقبە سێمانی پالاس بکرێتە کامپی سەربازی چونکە رۆژی خۆپیشاندانەکان ﺤﻪﻭﺷﻪﯼ ﭘﺸﺘﻪﻭﻩﯼ ﭘﺮﻛﺮﺍ ﻟﻪﻣﺬﺩﺍڵﻭ ﮔـﻪﻧﺠﯽ ﺩﻩﺳﺖﻭ ﭼﺎﻭ ﺑﻪﺳﺘﺮﺍﻭﻭ ﯾـﻪﻙ دوانێكیكسیش بە‌تفە‌نگسە‌وە لە‌سسە‌ریان وە‌سستابوون‌و پێیسان وابسوو کارلۆس مونعمی تیرۆرستی نێو دەوڵە‌تییان دەستگیرکردووە. تۆسەیری ئسەو قارەمانێتـییە لەگــەڵ خەڵکەکبەدا هوتافیسان دژی حکومــە‌ت دەدای لەپریش دوو دوو هەڵیان دەكوتایە سەر گەنجێكو بەشەقو بۆكس بۆ ناو کۆستەرەکانیان دەبردن.
چارەسەری خۆپیشاندانو رێپێوانی خەڵکی نارازی بەوە ناکرێت چەند گەنجێك قۆڵبەست كەیتو بیبەیتە كهانی گۆمەو نەهێڵی كەس‌وكاریان لە ﺤﻜﻮﻣـﻪﺕﻭ ﺤـﺰﺑﻦ، ﺋﺎﺳـﺎﯾﺶﻭ ﭘـﯚﻟﯿﺲ ﺑﻪﺭﺩﻩﻧـﻪ ﮔﯿـﺎﻓﯽ ﺧـﻪڵﻚﻭ ﺧﯚﺷـﯿﺎﻥ نـە‌بان دەكـەن ئـەوە حكومەتـە لەبـەردەم قە‌یرانە‌كانـدا دۆش دامـاوە‌و نـاتوانیْ راسـتییە‌کان ببـینیْو قبـوڵی بکـات، بـەڵام ئەمە تاسـە‌ر دەبێت؟
ه‌ڵبە‌ت نەخێر.
*لەژمارە(155)ی رۆژی گەل لەڕۆژی 2006/8/20بۆوبۆتەوە.
## باخەڵك جلی پۆلیس لەبەركەن
لە‌خۆییـشاندانە‌كانی ئسەم یـبە‌ك دوو هە‌فتە‌یـە‌دا زیـاتر لە‌سـە‌د ه‌باولاتی لەلایەن ئاسایشەوە گیراونو باسەندیکای رۆژنامەنوسانیش سیر بخوات و ﺯﻭﺭﻧـﺎ ﺑـﮋﻩﻧﯽ، ﭼـﻮﻧﮑﻪ ﺯﯙﺭﯾﻨـﻪﯼ ﮔﯿﺮﺍﻭەﮐـﺎﻥ ﺭﯙﮊﻧﺎﻣﻪﻧﻮﺳـﻦ ﻫﻪﻧـﺪێﮐﯿﺎﻥ سەروسۆراخشیان نییە. خەڵك بۆچی دەگێرێ؟ لەبەرهێندەی خۆپیشاندانی كردووە، بۆچی خۆپیشاندانی كردووە؟ لەبەرئەوەی وەك بەشەر ناژیو وەك بەشەر حسابی لۆناكرێو دەیەوێ بچێتەوە رێزەی بەشەرو حسابی بۆ بکرێت، بەشەر کێیەو چۆن دەژی؟ بەشەر مانای مرۆقایبەتیت پارێزراو بێبێتو لەهیـچت كەم نەبێتو كۆمەڵێك ورگ زلو تەنگـە قبەوی ببەناوی پێـشمەرگەی کسۆنو کوردایەتییسەوە نسەت چەوســێننەوە. لهەسەموو خۆپیـشاندانەکانی ئـەم ماوەیـە‌دا پـوۆلیس رۆڵسی تەماشاچسی بینیـوەو ئاسایشیش بەجلوبەرگی سقیلە‌وە چوونەتە ناو خەڵکەوەو لەناکاو داویانە
بەسەر خەڵكداو چەندی بۆیانكرابێت خەڵكیان گرتووە، ئەمەش پرۆڤەی ﺤﮑﻮﻣﻪﺗـﻪ ﺑـﯚ ﺳـﻪﺭﮐﻮﺗﮑﺮﺩﻧﯽ ﻧـﻪﯾﺎﺭﻩﮐﺎﻧﯽ، ﭼـﻮﻧﮑﻪ ﺋـﻪﻡ ﺤﮑﻮﻣﻪﺗـﻪﯼ ﺋێﻣـﻪ
بەنیازە بارودۆخی لەوە خراوتر تووشی ئەم خەڵکە بکات بۆیە لەئێستاوە لەسبەری سبەر بزێسو دەداتو بە‌چیاكو خسراپ خسە‌آك دە‌گسرێو رە‌شـبگیر دەكات.
لێرەوە من پێشنیارێك دەدەمە حكومەت تا كارئاسانی زیاتری بۆبكرێت،
دەكرێ لەمەودوا خەلك جلوبەرگی ئاسایشو پۆلیس لەبەركەنو پۆلیسو ئاسایشیش جلوبەرگی خەڵك واتا مەدەنی، ئەمەش بەخاتری ئەوەی كە
لە‌بارودۆخێكی لە‌وشێوە‌یە‌دا تێكەڵ نە‌بنو حكومەت بزانیێ كیێ دەگرێ،
ﭽﻮﻧﻜﻪ ﺋـﻪﻭﻩ ﺩﻩﺯﺍﻧـﯿﻦ ﻛﻪﺋـﻪﻡ ﺤﻜﻮﻣﻪﺗـﻪﯼ ﺋێﻣـﻪ ﺤـﻪﺯﯼ ﻟـﻪﺋﺎﺯﺍﺭﺩﺍﻧﯽ ﺧـﻪڵﻚ نییەو دڵی لۆیان دەسوتێ. ئەمەش بۆیە دەڵێین چونکە لەدنیادا هەروابووە لەوەتێدەگـە‌ن کـە ئـەو لەشـکرە زۆرو زەبەنـدەی سـەدام لەگـەڵ خـەڵکی کوردستاندا چی بۆننەکرا تۆ بڵێی ئەمان لۆیان بەکرێتێ هەڵبەت نەخێرو سەریان داوێتی لەبەرد. ئێوە دزی دەکەن بیکەن، ژن بازی دەکەن بیکەن،
کۆمپانیـا دائـەنێن داینـێن، هەرچـی دەکـەن بیکـە‌ن چـوونکە مانـدووبوون لەوشاخانە، بەڵم تكایە خزمەتی خەڵکیش بکەنە لەسەدا هەڵدەی داهاتی عێراق بۆ کوردستانە ئەی کوا.؟ سەدام لەسەدا پێنجی بۆ هەموو عێراق ــ
پێداویستی ژیان دژی سەدام بێتە سەر شەقامەكان. تەنیا ئەو پرسیارە
لە‌خۆتان بكەن بۆ هێندەی لای خەڵك ناشیرین بوون؟
پریکەو برۆ ئەمە قسەی یەك لەپیاوەكانی ئاسایشی سلێمانی بوو بەجلوبەرگی مەدەنییەوە کەوتبووە ناو خۆپیشانەکەی سبێمانی‌و لەکاتی گەیشتنی سێ پاسسی کۆسیتەردا ببۆ ببەردەم حەسیب ساڵح کاکی ئاسبایش وتسی پریکەنو بڕۆن بەتێلاو شەق کەوتنە گیانی خەڵکی مەدەنی، هەر کەسێك بەمۆبیلیش وێنەی بگرتایە بەر هەڵمەتی رەشبگیری دەکەوت، ئاسایشی سێمانی خۆپیشاندەری بە مێگەلە مەڕو بزن دەزانیو کۆستەری لێپڕدەكردن. سەیركەوە لەوەدایە ئەو ئاسایشەی خەڵكیش دەگرێت وەك هر ه‌اولاتییە‌كی مەدەنی دەبێت بێ ئاوو كارە‌بایی بچێژێو یەك هەفتە
لەسری بەنزیندا بوەسیتێت یبەکێتیو پارتی بوونەتە گاڵتەچیی خەڵكو کەچی هێشتا پێیان شەرم نییە باس لەدەستکەوتەکانی حکومەتی هەرێمو کابینەی پێنجەم دەکەن ئەو کابینە‌یە‌ی تەنیا مووچەی خەیانی دەداتە
وەزیبرو ئەندام پەڕلەمانەکانی یەکێتیو پـارتی دەڵێبی لەئەسبتێرەیەکی ترەوە هاتوونو لەزمانی ئەم خەڵکە ماندووە ناگەن، ئێیوە نازانن چیمان دەوێتە بۆ چی واشێتە هاربووینو پەلامارتان دەدەینە ئێمە نەوتە بـە‌نزین‌و ئـاوو کارە‌بـاو شـوێنی خـە‌وتن‌و ژیانمـان دەوێبت، ژیـان ئێبوە
تێناگسەن. ئسیتر كساتی ئسەوە هساتووە شسەقی خسەڵك قۆناغتسان پێبەرێتسە ﺷﻮێﻧێﮐﯽ ﺗﺮﻭ ﺗێﺗﺎﻥ ﮔﻪﯾﻪﻧێﺕ ﭽﯿﻤﺎﻥ ﺩﻩﻭێﺕ.
ئەم دوو حزبەی ئێمە پێدەچێت لەکاتی رووخانی سەدامو شکاندنی پەیکەرەکانیو دڕاندنی رەسمەکانیدا لێرەنەبووبنو لەتیقیشەوە ئەو پیاوە داخ لەداڵـەی گـەڕەکی سـە‌ورەی بەغـدایان نـە دیـبیێ چیۆن دشداشـە‌کەی ه‌ندایە‌وە‌و ویستی بیکات بە‌دە‌می سەدامدا، گەر ئەوەیان بینیبێ هەڵبەت شتیتریشە هەستابوو وتبووی من هاوڕێی رۆژانی خەباتی بارزانی نە‌مرم خۆت باش دەزانی، یەك داواكاریم هەیە ئەویش ئەوەیە لەفیلمی (بارزانی)
نەمردا رۆڵی بارزانی بدەی بە(ت…..) کەهونەرمەندێکی بەئەزموونەو ه‌ندێك شێوە‌یشی لە ئەو نە‌مرە دەچێت.! یەكێ تریان وتبووی جەنابی
سەرۆك من هونەرمەندێكى میللیمو نەلە هەولێر بواری ئاهەنگ گێیڕانم دەدەنە نەلەسلێمانی، كەچی لەبەدبەختی ئەو بەرپرسێك وتبووی خواتبیێ ئەم ماوەیە دوو ئاهەنگ چووم لەهەردووكیدا تۆ گۆرانیت دەوت.
ئەمە حاڵی ئەو بەناو نوسەرو هونەرمەندانەیە، بەیەك فیكە لەدەوری سەرۆكەكان كۆ دەبنەوەو تەنیا گرفتیشیان مووچەو زەوی وەرنەگرتنەو ئیتر خەڵك لەبێ ئاویدا دەخنێ لەتینواو بەیەك هەفتە خۆی بۆ ناشۆرێتو گەڕو گول دەبێتو لەبەر دووكەڵی چرا چاوی كوێر دەبێتو یەك هەفتە بۆ بیست لیتر بەنزین لەبەردەم بەنزینخانەیەکدا شەو رۆژدەکاتەوەو مانگی سێ وەرقەو چوار وەرقە دەدات بەکرێ خانوو، سیێ تا چوار دەواصی بۆ دەكات چاوی دەرێو سەرۆك خۆش بێتو نوسەرانو هونەرمەندان قەلەمیان بەبرشت بێت.
*لەژمارە(101)ی رۆژنامەی بەرگری لەئەیلولی 2006 بۆوبۆتەوە.
## نۆسەران و هونەرمەندان لای سەرۆك چییان وت
دواجار سەرۆك تەشریفی هێنایە سلێمانیو لوتفی فەرموو كەئەو لەشکرە زۆرو بۆرەی نوسەرانو هونەرمەندان ببینێو بزانیێ گرفتیان ﭽﯿﯿﻪﻭ ﭼﯚﻥ ﺩﻩﻛﺮێﺕ ﺑﯚﯾﺎﻥ ﭼﺎﺭﻩﺳﻪﺭ ﺑﺮﻛﺮێﺕﻭ ﭼﯿﺘﺮ ﻭﻩﻙ ﭘﯿﺮﻩﮊﻧﯽ ﺩﯙﯾﮋﺍﻭ بۆڵەبۆڵ نەكەنو رەخنە نەگرن· من نەچوومە دیداری سەرۆكو دوو رۆژ ﺩﻭﺍﯼ ﺩﯾﺪﺍﺭەﮐﻪﯾﺶ ﺯﺍﻧﯿﻢ ﮐﻪﻧﻮﺳﻪﺭﺍﻥﻭ ﻫﻮﻧﻪﺭﻣﻪﻧﺪﺍﻧﯽ ﺩﺍﻭﻩﺕ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ ﺑﯚ گفتۆگۆکردن، ئەمەش نامۆنییەو زۆر ئاساییە بەلامەوە چونکە ئەوانەی کەچوونەتە لای سەرۆك یان (یەکێتی یا پارتی)ن ئیتر ئاوبێنەو دەست بشۆ، هەر چەند ئەمرۆ ئاویش بەڕادەیەك كەمبۆتەوە دەبێت لەبەلوعەكە بپارێییتەوە نیو کاتژمێر دەستی پیابێنێ تا ئاوی دێتەوە. دواتر بشمزانیبا هەر نەدەچووم چونكە گرفتو كێشەكانی ئەم ولاتە نەك هەر هی نوسەرانو هونەرمەندان بەڵکو تەواوی بوارە‌کان‌و چینو توێژە‌کان
لەگرێژەنە دەرحوونو نەك بەتەنیا سەرۆكێك بەڵكو بەهەموو ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێو دەوڵەتی چارەسەر ناكرێتو ئیتر هەرەهوڵێك بێسوودە، درەنگە، درەنگ. ئەوەی بەبێوەژنی دەیکەن بەکچی بتان کردایە.
جاگوێبگرن بزانن ئەو بەناو نوسەرو هونە‌رمە‌ندانە چیان گۆتووە،
یەکێکیان بەهەزار فەلاکەت هەستابوو وتبووی جەنابی سەرۆك من بیستو سێ ساڵە خەریکی نوسینمو تائێستاش مووچەکەم هەر تەنیا حەفت سەدو پەنجا هەزار دینارە، سەرنج بدەن(یانەی قەڵەم مانگی حەفت سەدو یەنجا هەزار وەردەگرێت) بابچیینەوە سەرقسەی کابرای نوسەر وتبووی سەرۆك هەر ئەو مووچە كەمەم هەیەو تائێستاش زەویم وەرنەگرتووەو ﺯﯙﺭﯾﺶ ﺋﯿﻬﺎﻧﻪﮐﺮﺍﻭﻡ. ﯾﻪﮐێﮑﯽ ﺗﺮﯾﺎﻥ ﺑﻪﻧﺎﻭ ﺩﻧﯿﺎﺩﯾﺪﻩ, ﺟﻮﮔﺮﺍﻓﯿﻨﺎﺱ, ﺯﯙﺭ پاسپۆریتێکیش، ولاتێک شوێذێکی تێدانییە بۆ کوڕێک یاکچێکی لاو کە ئیسراحەتێکی تێدابکات ئتیتر بوونو نەبوونی بۆ چی باشە.
ئەوەی ئەمانی ترساندووە لەوەی بڕیارێکی لەو شێوەیە دەرکەن تەنیا یەك شتە ئەویش ترسی ئەمانە لەوەی لاوەكان لەئەوروپا بڵیێن كوردستان ذائارامەو گرانییو قاتوقریو دزیو فنزی بەرپرسەکان خەڵکی هەراسان کردووە، کارەباو ئاو قاتیبوون، سیووتە‌مە‌نی هبەر دە‌سیتناکە‌وێ. ئسێ ئەمان لەمێژە كوردستانیان وەك بەهەشت پێشانی خەڵكی دەرەوە داوە،
خـە‌ڵكی كوردیـان وەك تێروپرتـرین گـە‌لی دنیـا ناسـاندووە‌و وتویانـە
ولاتەكەمان بەحری نەوتو سووتەمەنیو ئاوو كارەبایبەو یبەك ببەرمیل نەوتو بەنزین بەچوار سەنتە واتا یەك خولەك قسەكردنی مۆبایل. ئیتر لەوێ بەدرۆ دەكەونەوە ئەوساش حەیایان دەتكیێ بۆیە بڕیارێكی لەو شێوەیە دەردەکەن.
خبەڵك ئەناسم لبەزەرێ یبەك هەفتبەدا پاسپۆرتێكی دەركـردووە تبەنیا لەبەر ئەوەی خەڵكێك دەناسێۆ كاغەزی خەڵكێكی تـر دەبـاو دواتـر پاسپۆرتەكەی دەخەنە بەركییەوە، ئەمان نایانەوێ خەڵك برواتە دەرەوەو چـاوی بكرێتـە‌وە‌و ژیـان ببـینێ، تـەنیا دە‌یانـە‌وی‌ٌ خـەڵك بـە‌دیار ئـەو یێشکەوتنانەوە دانیشێ کە ئەمان بۆ خەڵکی بیانی باسدەکەن، میوانێك دەبەنە سلێمانی پاسو ناهێڵن تییشکی خۆر لێیباتو لێناگەڕێن یەك دینار سەرفکاتو هەمووی لەخەزێنەی میللەت بۆ خەرجدەکەنو دواتى بەترومبیلی خۆیـان دەیگێبِن، تـەنیا بۆئـەوەی راسـتییەكان وەك خـۆی نـــە‌بینێ کـــام میوانـــە ئـــەم وڵاتــە زۆر بە‌پێــشکە‌وتوو خە‌ڵکە‌کــە‌ی بەخۆشگوزەران دەزانیێ بایەك هەفتە بەتەنیاو دوور لە پیاوانی حزبو ﺤﻜﻮﻣﻪﺕ ﻟﻪﻣﺸﺎﺭﻩﺩﺍ ﺑﺠﻮڵێ ﺋﻪﻭﺳﺎ ﮔﻮێ ﻟﻪﻭﻩﺳﻔﻪﻛﺎﻧﯽ ﺑﮕﺮﻩ.
*لەژمارە(124 l)ی رۆژنامەی پارێژناران لەڕۆژی یەك شەممە 2006/9/17 پاسیۆر ت لەمانگی دووە‌وە خەریکی دەرکردنی یاس‌پۆرتێکم تائێستاش ئەو سەری دیارنییە، لەهەموو وڵاتێکدا حکومەت خۆی وادەکات هاوڵاتیان ﺧﺎﻭەﻧﯽ ﭘﺎﺳﭙﯚﺭﺗﯽ ﺧﯚﯾﺎﻥ ﺑﻦ، ﮐﻪﭼﯽ ﻟێﺭە ﺤﮑﻮﻣﻪﺕ ﻭﺍﺩەﮐﺎﺕ ﭘﺎﺳﭙﯚﺭﺕ بێتە گیای نەمریو دەست هیچ کەسێك نەکەوێت جگە دارو دەستکەی خۆیان مێشکی سەری خەڵکیان بەرداوەتەوە ئەوەندە باسی پاسپۆرت‌و ئەو دەستكەوتە شارستانییە دەكەن، كەچی بەساڵێك كارەكە بۆ خەڵك راییناکە، هەزار ئەمسەرو ئەوسەری ئاسایشت پێدەکەن، پاسپۆرتەکە بەخۆڕاییە ئەمان بیستو پێنج هەزار دینارت لێدەسێننو هێشتاش هەر بۆت ناكـەن، ئێستا گـەر بیـستو پێبنج هە‌زارە‌كـە‌م بدە‌نـە‌وە نـەك هـە ر نامبەوێ ببەڵكو وردو هاڕیبشی دەكەم، پاسێرتێك كبە ئەسبڵەن سبەفەری پێناکرێ لەبەر خراپی بارودۆخ کەهەر ئەمان بەرپرسن لێی ئەو هەموو منەتەی بۆچییە.؟ دواتىر من سوور دەزانم ئەو بیستو پێنج هەزارەش دە‌چێتــە گیرف‌سانی مە‌سسئولە‌کانە‌وە بۆیسە سسوورم لەسسەر دەرکردنسی
پاسیۆرتەکە دواکەوتنی دەرنەکردنی پاسیۆرتەکانیش وەك حکومەت دەڵێ بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کا بەنیازن ئەو جۆرەیان پێبگات کە بەکوردی لێسی نوسیراوە، بـهۆم ئـەوە کەیـدەگات دەبـیێ حکومـە‌ت وەڵمبداتـبەوە.
ماوەیەك لەمەوبەریش بڕیارێك دەرچووەو بەپێی بڕیارەكە هاوۆاتی خوار تەمەنی بیستو شەش ساڵ پاسپۆرتی بۆ ناکرێت بەبیانوی ئەوەی رێگە لە‌كۆچی لاوان بگرن، چوون دەزانن لاوان بەم بارودۆخە ئابورییە خراپو داتەپیوەی ئەم وڵاتە رازینینو دەڕۆن، لاوێك چی لەوڵاتێك بكات هەموو ششیتییکی بە‌حزبایە‌تییسە‌کی بێمانسا سسواغدرابێت تە‌نانسە‌ت دەرکردنسی ه‌ڵدە‌کە‌ن؟ هر ئێوە‌نە‌بوون دژی قاسم شۆڕشی ئە‌یلولتان بەرپاکرد؟
كوردایەتی ئەمرۆ ئەوەنیە هەموو عەرەب بكەیتە دوژمن لەسەر ئالایەك بەڵكو كوردایەتی ئەوەیە دوو هۆدەو هەیوانێك بۆ بیێ خانوویەك دابین کەیتو رۆژانە بیست لیتر بەنزین بەنرخێکی شیاو بۆ تاکسییەك دابین کەیت، لەسەر دزیو گەندەڵی چوار بەرپرس دارکاری کەیت.
ئەم میللەتە بەبەرییەوەنەماوە تکایە کێشەی تری بۆ دروست مەکەن،
گەر ناتوان ژیانی بۆ دابین کەن هیچیتر مەیانکەنەوە بەگژ عەرەبدا چونکە جاری جاران نەماوە بەکلاشینکۆفێکی ژەنگاوییەوە بەرەنگاری حکومەت بیتەوەو بەرپرسەکانیشتان فێری ژیانی شارو باوەشی گەرمو پڕسۆزی ژن بوون لەبەر ئەوە كەس نییە شە‌رتان لۆبكاتو خۆشتان پاسپۆرتە‌كە هالە‌گیرفانتاندا مذیش ئامادە‌نیم لەسەر ولاتیّك شە‌رِکە‌م کە‌ئێوە
بەرهەمەکەی بچننەوەو بیکەنە دیاری بۆ ماڵو منداڵتان. ئەم هەڵڵیە کاتی خۆی لەسەر ئالای کوردستانیش کرا ماوەك پارتی هەڵکی نەدەکردو ماوەیەکیش یەکێتی هەرکاتێك لەهەولێر ئاۆکە هەڵکرایا لەسلێمانی دادەگیراو هەر کاتێکش لەسلێمانی هەڵکرایا لەهەولێر دادەگیرایەوە، ئیتر بەم شێوەیە ئاۆكەش ببوە لیبۆك بەدەست یەكێتیو یارتییەوە، ئێستاش دەیانەوێ کوردایەتتیمان پێ بفرۆشنەوە، بەڵم ئێمە کوردایەتییەکەی ئێوە بەیەك فلسی قە‌لب ناكرین، حالیبوون…
*لەژمارە(157 l)ی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە 2006/9/17 بۆوبۆتەوە.
## مەسەلەی باوەشێنەکە
پێموابێ لەدووی ناوەندی یاخود پێشترو لەقۆناغی ئامادەیشدا لەوانەی مێژوودا باس لەمەسەلەی باوەشێنەکە کراوە کەگوایا لەجەزائیر کۆنسولی فەڕەنسا نازانم باوەشێنی بەرکەوتووە یاخود باوەشێنی بەخەڵك کێشاوە ئێستاش هەر حالینەبوومو پێموایە کەسیش لەو مەسەلەیە حالی نەبووە.
بەهەرحاڵ، من دەمەوێ لەپەنای ئەو بابەتەوە برۆمە سەر بابەتێکی تر ئەوەش مەسەلەی هەڵکردنو هەڵنەکردنی ئاڵای عێراقە لەکوردستان.
بەتایبەت لەوەختێکی وادا کە کارەبا رۆژانە دەچێتە ئاوو سوتەمەنیش هر دەست ناكە‌وێتو یەك بیست لیتر بەنزین گەیشتۆتە بیست دۆلار. ئەم بریارە لەلایەن سەرێمەوە دەرچوو بەماوەیەكی زۆركەم وەك تۆپ لە‌عێراق‌و وەتەنی عەرەبیدا تە‌قییە‌وە‌و شیعە‌و سوننەی عێراقی كردە یەك لەدژی کورد. یەکێتیو پارتی تادەمی روخانی بەعسیش ماوە ماوە لەسەر ه‌لکردنی ئالای عێراق مشتومریان بوو، کاتی خۆی (شێرکۆ بێکەس)
وەزیری رۆشنبیری بوو لەسەر هەڵکردنی ئاڵای عێراق کەئەوکات پارتی پێی لەسەر دادەگرت دەستی لەکارکێشایەوەو تاساڵی دووهەزاریش لهەموو دەقەری پارتیدا ئەو ئالایە هەبووە، دواتر لای یە‌كێتیش بەهەمان
شێوە هەڵکراوە .
بەبروای من گرفتەکە لەهەڵکردنی ئاڵکەدا نییە ئەوەندەی گرفتەکە لەوەدایە کەلەم کاتو ساتەدا ئەو بابەتە هەستیارە جگە لەفرۆشتنی کوردایەتی بەخەڵك شتێکی ترنییە! ئێمە لەهەزار گرفتی رۆژانەی تردا چەقیوین ئیتر ئالایەك چی بۆئێمە دەکات، دواتر ئێوە خۆتان بەبەشێكى لێك جیانەبووەی عێراق دەزان ئیتر بۆچی ئالاكەی قبوڵ ناکەن؟ بۆچی قاسم لەسەدام پیاوترو کورد دۆساتتتر بوو ئێوە ئالاکەی ه‌زار مووچە‌کە‌یە‌تی، کاکی ئاسایش وادە‌زانی پارە‌کە حزبو ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﻪﻛﻪﯼ ﺋﻪﻭ ﺑﻪﻛﯚڵﻜێﺷﯽﻭ ﺳﻮﺍڵ ﭘﻪﯾﺪﺍﯼ ﺩﻩﻛﺎﺕﻭ ﺩﻩﯾﺪﺍﺗﻪ ﺧﻪڵﻚ.
ﺩﻭﺍﯼ ﮔﻪڕﺍﻧﻪﻭﻩﯼ ﺑﺮﺍﺩﻩﻛﻪﻡ ﺑﯚ ﻓﻪﺭﻣﺎﻧﮕﻪﻛﻪﯼ ﺧﯚﯼ ﻣﻮﻭﭼﻪﻛﻪﯾﺎﻥ ﺑﯿﺴﺖ
رۆژ دواخستو دواتریش بریارێکی پارێزگاری سلێمانیان پێدەگات کەدەڵیێ ئەو کارمەندەی بەشداری ئەو گێرەشێوێنییەی کردووە (10) رۆژ قەتعە راتبی کەن. ئالێرەوە رووی جوانی ئەم حکومەتە دەردەکەوێت. ئاخر پارێزگار چ پەیوەندی بەو مەسەلەیەوە هەیە؟ ئاسایش خۆی ئازادی کردووەو وازی لێهێناوە، دواتر ئاسایش نەیاتوانیوە بیسەلمێنێ کە بەڕاستی ئەو کەسە ئاژاوەچییە یا بەکرێگیراوی وڵاتێکی تر.
باشە پارێزگار بۆ سنورێك بۆ گرانی ناوبازایو نرخی سووتەمەنیو کرێی خانوو دانانێتێ ئایا ئەوانە کاری پارێزگارن یان نانجِینی خەڵکێکی ئاسایی؟ ئەمە دیموکراسیو ماق بەشەرە حکومەتی کوردی پەیڕەوی دەكات یان دووبارەكردنەوەی مهەزەلەكانی ستالینو مۆسۆلۆنی؟ گەر برِیارە هەویرە‌کە‌تان ئاوی زیاتر بکێشێ تکایە پێمان بلَیْن.؟ لەوەتەی پارێزگار بەدەنگی خەڵك لەو شوێنە دانراوە ئەمە یەكەمجارە برِیارێكی جێبەجێبکرێت ئەویش دژی ئەو خەڵکەی کە بەناخێری گیانیان دەنگی خۆیان داوەتێ، ئەی ئافەرین پارێزگار ئەوها دەبێت پارێزگاریکردن لەخەڵك.
## بریارەکەی پارێزگار
هر حكومەتێك كەوتە گرتنو راوە دوونان‌و نانبۆینی خەڵك، لەسەر داواکردنی مافێکی ئاسایی وەک بوونی ئاوو کارەباو شوێنی داذیشتن بەرەو دیکتاتۆری هەنگاو دەنێتن، جابا تاسبیانێ جاری دیموکراسیو ماف مرۆڤ بەخەڵك بفرۆشێتەوە. لەڕۆژی 2006/8/11و لەكاتی نارەزایی دەبڕینەکەی خەڵکی سلێمانی ئەوەی کەحکومەت ناوینا مناڵە ورکەو ئاژاوەچی و دەستی دەرەکی، کۆمەڵێك گەنج گیران و تۆمەتی گێرەشێوێن و ئاژاوەچییان درایە پاڵو دواتر دوای هەشت رۆژو لەبەر توڕەیی خەڵكو ئیحراجبوونی دەسەڵات، ئازادکرانو نەشتوانرا ئەو تۆمەتانەیان بەسەردا ساغكرێتەوە كەدرابووە پاڵیان. یەكێك لەوانەی گیرا برادەری من بوو، ئەو رۆژە من لەفەرمانگەکەی خۆمبووم زەنگی بۆدام وتی: وەرە لای سەرا چاوەڕێت دەکەم. چوومە پاسەوەو گەیشتمە لای سەرا بینیم برادەرەکەم لەگەڵ دوو مرووردا قسەی دەکرد، تاپاسەکە وەستاو هاتمە لای سەرا برادەرەکەم دیار نەبوو، دوای هەشت رۆژ لەئاسایشی سلێمانیەوە بەرەو مالْ گەڕایەوە. لەوێ وتبوویان تۆ ئاژاوەچیتو ئەو هەرایە تۆ سەرپەرشتیت کردووە. منی دەبەنگ نەمزانییو ئەو برادەرەم بەشیری قۆدی زڕبرای زەرقاویو حەمزەی موهاجیرە. !
ئەو برادەرەم وتى لەحەوشەی ئاسایشی سلێمانیدا وتویانە ئەوەی كارمەندی حكومەتە جیابێتەوەو دوای جیابوونەوە یەكێك لەجوامێرەكانی ئاسایش قیژاندبوی بەسەریاندا(هەمووتان خائینو نمەك حەرامن چونکە هر مانگێ حە‌وتسە‌د تا هەشت سەد هەزار دینار لەحكومەت وەردەگرن،
کەچی واش ئاژاوە دەنێنەوە) بۆ زانیاریتان ئەو برادەرەی من سەدو بیست
*لەژمارە(158 l)ی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە!/2006/10 بۆوبۆتەوە.
لەشەڕی جیابوونەوەی هەردوو کۆریادا گیانیان سیاردوو کرانە قوربانی یەك گلوولە بەقەولی فارس.
بەڵام ئـەم یەكگرتنەوەیـەى هـەردوو كۆریـا بـۆ خـەڵك بۆتـە گـەورەترین نەهامـە‌تی‌و هەنـدێكچار لـە‌دامو دەزگاكـانی میریـدا گوێنت لێیێبە خـەڵك نارەزایی دەردەبڕنو دەڵێن شاڵڵ حكومەت هەردوان بوایەو نەبوایەتە یەك چونكە خەڵك ئیشی ناروات، دەبیێ بۆ دامەزراندنێك سەردانی پایتەختی کۆریـای ئەوبـە‌ر بکـە‌یت ئەمـەش بـۆ ه‌اوۆتییـە‌کی کۆریـای ئەمبـە‌ر زۆر قورسـەو تێمچوونی زۆری دەوێمت سسەرباری ئسەوەش هبەڵكوت هبەڵكوت دەچییە بەردەم کاکی وەزیرو جەنابیشی زۆر بەهێمنی دەڵیێ ئێستا من دەڕۆم بای بالی خۆم بەم بەلکو سبەی بێیتەوە ئەوسا رەنگە سەیرێکی ئەرزوحاڵەكەت بكەم.
ئـەوەی لـەم نـاوە‌دا بۆتـە گرفـت بـۆ هـەردوو کۆریاکـە‌و ئـەو پە‌ڕلـە‌مان‌و ﺤﻪﻣﮏﻪ ﻭﻩﺯﯾﺴﺮﻩﯼ ﺋﻪﻧﺠﻮﻣﺐﻧﯽ ﻭﻩﺯﯾﺴﺮﺍﻥ ﺋﻪﻭﻩﯾﺴﻪ ﮐـﻪ ﻧـﺎﺯﺍﻧﻦ ﻭێﺫــﻪﯼ ﮐــﺎﻡ
سەرۆكيان فەرزكەن بەسەر هاوۆتيىانو دامودەزگىاو خوێندنگەو شوێنە ﺤﻜﻮﻣﻴﻴﻪﻛﺎﻧﯽ ﺗﺮﺩﺍ، ﭼﻮﻧﻜﻪ ﺤﺰﺑﯽ ﻫﻪﺭﺩﻭﻭ ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﯽ ﭘێﺷﻮﻭ ﺳﻮﺭﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ ئسەوەی وێنسەی سسەرۆکی حزبەکسەیان شسیاوی ئەوەیسە لسەو شسوێنانە ه‌ڵواسرێت. بەڵم بۆ بە‌ختە‌وە‌ری‌و شادمانی میللەت پە‌ڕلە‌مانە تازەکەی کۆریا دوای چەند دانیشتنێکی گەرموگوڕ ئەو مەسەلەیەی چارەسەرکردو بریساردرا لە‌صە‌ودوا وێنسەی هسەر دوو سسەرۆکی هسەردوو حزبسی خساوە‌ن ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ﭘێﺷﻮ ﭘێﮑﻪﻭﻩ ﮐﯚﻻﺟﮑﺮێﺕﻭ ﻟﻪﻭ ﺷﻮێﻧﺎﻧﻪ ﻫﻪڵﻭﺍﺳﺮێﺕ. ﺑﻪﻣﺠﯚﺭﻩ
پەڕلەمان گەورەترین گرفتی بەردەم میللەتی چارەسەرکرد.
## یەکرگتنەوە وادەبیێ
ئەو ماوەیەی پێشوو کۆریای باشورو باکور بۆ بەرژەوەندی گشتی و لە‌بە‌رخاتری تکاو داوای خەڵکی رە‌شوروت یبە‌کیان گرت‌بە‌وە‌و کۆتاییان بەکێشەو گرفتی چەندین ساڵەیان هێناو بریاریاندا ئیتر بەراستی خزمەتی خەڵکی بکەن، چونکە ئەوان پێیان وایە خەڵکی شایانی ئەوەیە خزمەتی کرێ، کەپێموایـە ئەمە سیاسەتێکی تازەیـە کەئەوان گەیـشتوونەتە ئەو بــاوەڕەی کەمیللــە‌ت شــایانی خزمەتکردنــە. بــەڵم ئسەوەی سسەرنجی چاوگێرانی راکێشاوە ئەوەیە کە تانهۆش لەبەری باکور ئەلفبێی (ئیبراهیم باڵسدار)و لەبسەری باشسور ئسەلف بسێ تازەکسەی مامۆسستا (عەبسدوڵلا)
دەخوێندرێ جگەلەوەش بەچەندین کۆنترۆڵدا تێدەیەری گەر بتەوێ بچییە باشسورو هسەروەها لە‌وێسشە‌وە بە‌سە‌مان شسێوە چەندین کسۆنترۆڵی تسر دەتیشکنێ نەوەك لەبەری ئەوبەر خوانەكا قایرۆسی ئایدێو ئەنفلەوەنزای پەلەوەرت لەگەڵ خۆت هێنابێتەوە.
ئـەوەی زۆر خـەڵکی بە‌خۆیـە‌وە سـە‌رقاڵکردووە لـەم یەکگرتنەوەیـەی ه‌ردوو كۆریایە‌دا ئە‌وە‌یە‌ی كە‌شتێك كەمتر لە‌حكومە‌تی چینی دراوسێیان
وەزیریـان هەیـە‌و، پەڕلـە‌مانێكی خەوخۆش‌و هـە‌زاران مودیرعـام، خـەڵك پرسیاری ئە‌وە‌دە‌کا تبۆ بڵێبی ئەم هبەموو وەزیـرە چـی بـۆ ئەم دوو گە‌لبە
جیاوازەی ه‌ه‌ردوو کۆریما بکەن، چونکە گرفتی سەرەکی ه‌بە‌ردوو گ‌بە‌ل
ئەیبە کەسبواری پـاس دەبن نـازانن بڵـیێن لـە‌کوێ دابەزین هەیبە! لەببەر هێنـدەی تەواوی شەقامو کوچە‌کانی ولات ناوی دوو شەهید یا خود دوو پاڵەوانی هەردوو حزبی خاوەن حکومەتی پێشووی لەسەرە، کەهەندێکیان
*لەژمارە(162 l)ی رۆژی گەل لەرۆژی یەکشەممە2006/11/12 بۆوبۆتەوە.
نەبینی، كەسیش شوێن‌و جێگەی نادری پێنە‌وتم، بەرێكەوت لەیەكێك لە‌شە‌قامە‌كانی شاری سنە‌دا لەدوورەوە نادریم بینی، ئەو پشتی لەمن بوو بەڵم ناسیمەوە، بەرۆیـشتنە پـر داخوكەسەرەكەیدا، بەجەسیتە غەرقبوو لەتەیوتۆزەکەیدا ئەوم ناسییەوە.
بانگم لێکرد ئاوڕی دایەوە، چۆن دەمناسی.؟ وتم تتۆ عادل نادری نیت ئەوەی لەهەفتەی رۆوناکبیری سینە لەسیلێمانی گۆرانییت چیریو دواتسر لەگەشێتێكی سەیرانگای دوکـان یبەکترمان ناسسی، نـادری بێریکەوتـە‌وەو دوای ئە‌حواڵ پرسین وتی بچینە ماڵەوە، بەڵم من پە‌لە‌مبو تەنیا هەواڵی سیدییەکەو کـارو کاسـبی‌و ژیـانو گـوزەرانیم پرسـی.؟ وتـی سـیدییەکە هێشتا بۆم بلاونە‌كراوە‌تە‌وە‌و كاسبیشم دارفرۆشیە‌وە‌و ژیانیشم ئەوەیە
کەدەیبینیە نادری داری ئەفرۆشتو لەتۆزو خۆلی داردا ئازای جەسبتەی ﺭەنگی گۆڕابوو، دڵم پڕبوو بۆ دەنگ خۆشێکی ئاوها ژیانێکی لەو جۆرە بگوزەرێنێ؟ بەنادریم وت مامۆستا هـێمن دەڵیێ هونەرمەندو ژیانی خۆش مەحاڵە/ هونەرمەند رەنجەڕۆیە ژینی تاڵە/ تۆ بزا ئەوی ئەهلی هونەر بیێ/
دەبیْ یادەربەدەر یادەس بەسەربیْ
*لەژمارە(4129)ی کوردستانی نوێ لەڕۆژی شەمە 2006/11/24 بڵاویۆتەرە.
هونەرمەندو ژیانی خۆش مە‌حالە
بۆ عادل نادری لە (سنە)
لەم شەوانەی رابردودا برابچوکە‌م وتی ئاسە‌یری ئەو گۆرانیییە بکەو گـوێبگرە، دەنگێكـى زۆر خۆشـى هەیـە بـەڵم لەنزیكـە‌وە هونەرمەندەکـە
ییشان نادای نازانم ناوی حییە، کەناڵی ئاسمانی رۆژهەڵات بوو سەرنجمدا دەنگێكی پر جۆش، گەنجێك لەناو ئاپۆرایەكی خەڵكو لەسەر تەختەیەكی شانۆی گەورە عالەمێکی هێنابووە جۆشو خرۆش، زۆر چاوەڕێمکرد هەر نبەمزانی کێیبە، دواتسر ببیرم کە‌وتبە‌وە ئەم دە‌نگبە لەدەنگی(عادل نادری)
دەچیێ، هونەرمەنـدێکی رۆح سـوکی شـاری سـنە، کـە لەسـاڵی(2004)دا لە(هەفتەی روناکبیری سنە لەسلێمانی) کە وەزارەتسی رۆشنبیری سازیکرد ناسیم‌و ه‌ه‌ر ل‌ه‌و ه‌فتە‌یە‌شدا بەقەولی خۆی چەند گۆرانییەکی خوێند.
لەكۆتایی گۆرانیەكەدا ناوەكە نوسراو (عادل نادری) خۆیبوو، كەناسیم دڵ پر، هەم لەهونەر هەم لە‌كە‌فوكوڵی كوردایەتی، ئەو برینداربوو، بەڵم دەوای برینەکسەی چینگ نەدەکسەوت بۆیسە ئسیتر بسەگۆرانی ئسەوەی دەیوسست دەریدەبریە نادری لەچەندین قیستیقاڵی ولاتـی ئێرانـدا بەگۆرانی بەشداری کردبوو چەندجارێك خەڵتیشی وەرگرتبوو لەپای دەنگە خۆشەكەیدا، ئەو پێی وتم کە لەم ماوەیەدا واتا لەکۆتایی (2004)دا یەکەمین بەرهەمی شۆی لەتوێی
(cd)سیدییەکدا بۆودەکاتەوە، بەڵم بەرهەمەکەی نادری هەر بۆونەبۆوەو نەگەیشتە گوێی بیسەرانی گوۆرانی کبوردی، لبەمانگی شەشی ئەمسالدا سەردانێكی سنەم كردوو ئەوەی دەمویست بیبینم هونەر مەندی پەیكەر تباش (هبادی زیائەدینی)و هونەرمەنبدی شبێوەکار (ئە‌کببە‌ر مە‌نسوری)و هونە‌رمە‌نـدی گسۆرانی بێسێژ (عسادل نسادری) بسوو زیائسە‌دینی‌و مە‌نـسوریم بۆدەکەم بەگرنتی پێنج ساڵەوە، کابرای شارەوانی وتبوی ئەو قسبە قۆڕانە بۆخۆتبكە كەچویتە ژوورەوە بۆیا خێكتان لۆدەكەم گرنتی یەكە هەفتەی نییە، من بۆتۆمە ئێمە گرنتی پێنچ ساڵمان ناوێت، دەمانەوێ هەموو مانگێك جارێك بۆیاخی كەین‌و شتێكمان دەست كەوێت. ئەوەشت بیر نەچێت گەر بۆتۆ دەرچو دەبێت بەشی منیشی تێدابێت. ساڵی (1996)
لەدوکانێکی مۆبیلیات لەشەقامی کاوە دانیشتبووم، پیاوێکی زل خۆیکرد بەدوکانداو دیاربوو خاوەن دوکانەکەو چەند پیاوێکی تریشی لێبوو دەیانناسی بەخێرهاتنیان كردوو، سەودای تاقمێك قەنەفەی كرد، دوای بێنەو بەردە بەشەش سەد دۆلار رێککەوتن، لەکاتی پرِکردنەوەی وەسلەکەدا بەخاوەن دوکانەکەی وت هەشت سەد دۆلار بنوسە.! یەکێ لەدانیشتووەكان دیاربوو باش دەیناسی وتی کاکە تۆزێك ویژدانت ه‌بێت ئەم خەڵکە چاوی لەدەستی ئێوەیە.! کابراش بەدەنگێکی دلێر هاتە
وەڵمو وتی کاکە من خوێنمداوەو ئێستاش دەبێ بەرهەمی ئەو خوێنەم بچنمەوە.
ساڵی پاریش یەکێ لەوەزارەتەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لیژنەی مشتە‌ریاتی ناردە بازار تا ئامێری فۆتۆکۆیی‌و شتی لەو بابەتەی بۆ بكرن، لیژنەكەش نەیكردبووە نامەردیو لەهەر ئامێرێك هەشتا دۆلاری ﺧﺴﺘﺒﻮﻩ ﮔﯿﺮﻓﺎﻧﻪ ﻗﻮڵﻪﮐﻪﯾﻪﻭﻩ، ﻓﻪﺭﻣﺎﻧﮕﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﯿﻮﮐﯿﺶ ﮐﻪﺳێﮑﯽ ﻧﺎﺭﺩﺑﻮﻭ پەرچەمی کوردستانی بۆ بکرێت تا لەسەربانی بیناکە هەڵیواسێت کاکی کریاریش چوار هەزاری پێدابوو شەشی نوسیبوو… کوردستان یان ﮔﯿﺮﻓﺎﻥ.
*لەژمارە(162 l) رۆژی گەل لەڕۆژی یەکشەممە 2006/11/26 بۆوبۆتەوە.
## حكومەتو بەریرسەكانی بەشیان دوێت
لەدوای هاتنی ئەمریکا بۆ عێراق‌و رژانی پارەی زیاتر بەسەر ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼﻭ ﯾﻪﮐێﺘﯽﻭ ﭘﺎﺭﺗﯿﺪﺍ ﻟﻪﻧﺎﻭﭼﻪﮐﺎﻧﯽ ﺩﻩﻭﺭﻭﺑﻪﺭﯼ ﺳﻠێﻣﺎﻧﯽ ﺩﻭﻭ ﭘﺮێﮊەﯼ ﮔەﻭﺭە ﻛەﻭﺗﻨەﻛﺎﺭ ﺋەﻭﺍﻧﯿﺶ ﺩﻭﻭﺳﺎﯾﺪﻛﺮﺩﻧﯽ ﻫەﺭﺩﻭﻭ ﺷەﻗﺎﻣﯽ سێمانی دوکانو عەربەت سلێمانی، ئەوەی دوکان کۆمپانیایەکی چینی‌و ئەوی عەربەت کۆمپانیایەکی تورکی خەریکیبوون، جیا لەکاولکردنی ﺭﻭﺑﻪﺭێﮐﯽ ﺯۆﺭﯼ ﺋﻪﺭﺯﻭ ﺋﺎﻭﻭ ﺯﻩﻭﯼ ﮐﺸﺘﻮﮐﺎڵﯽ ﺧﻪڵﮑﯽ ﻫﻪﮊﺍﺭ ﺗﺎﺋێﺳﺘﺎ ﻫﯿﭻ لەو دوو پرۆژەیە سەوز نەبووە. ماوەیەك لەمەوبەر لە‌پێنجوێنە‌وە بەرەو سلێمانی دەهاتمەوە گەیشتینە نزیك عەربەت برادەرێكی ناوماشێنەكە وتی کاکی شۆفێر بەراست دووسایدکردنی ئەم شەقامە چی بەسەر هات.؟
کاکی شۆفید وتی ئەزانن چی لێهات.؟ وتم بەڵێ من دەزانم حەتمەن بەرپرسێکی رۆژانی سەختی کوردایەتی داوای بەشی لەکۆمپانیاکە کردووە. کاکی شۆفێر وتی بەڵێ فلانە مەسئول وتوێتی گەر پێنج ملیۆن دۆلارم نەدەنێ ناهێڵم بیکەن، تۆ سەیرکە کابرا خۆی بیرچۆتەوەو وایزانیوە بەرپرسی شەو ئاهەنگەکانی کەنداوە نەك بەرپرسی کورد،
وایزانیوە داوای شەوێکی سوور لەگەڵ (نانسی عەجرەم)ی لێدەکەن نەك ﺩﻭﻭﺳﺎﯾﺪﮐﺮﺩﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﺷﻪﻗﺎﻣﻪ.! ﺋﯿﺘﺮ ﮐﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯼ ﺗﻮﺭﮐﯽ ﻭﺗﺒﻮﯼ ﺟﺎ ﺧﯚﻣﺎﻥ چەندمان دەستەکەوێت پێنچ ملیۆنی بدەینە جەنابت، بارگەو بنەیان کۆکردەوە چوونەوە تورکیاو بڕیاریاندا ئیتر لەنەورۆزیشدا جلی کوردی لەبەر نەكەن.
چەند ساڵێك لەمەوبەریش یەكێ لەشارەوانییەكانی كوردستان بانگی چەند بۆیاخچییەکیان کردبوو دیوارەکانی ناوشاریان بۆ بۆیاخکات، كەسێك هەلكوت هەلكوت چووبووە شارەوانىى وتبوى باشترین بۆیاختان بەرەکانیانە بەخزمەت نەکردنی خەڵکی وامان لێدەکەن بنوسێنو لێغە لەسبەر هبە‌تیوان هە‌ڵدە‌ینبە‌وە. دەبوو سبە‌رۆك زۆر لبوتفی لە‌هە‌مببە‌ر ئێمەو مانـان بنواندایـە چـونکە ئێمـە هەمیـشە دەڵـیێن پاشـا رووتـە، بـهۆم دارو دەسبتەكەی خۆیان هەمیشە هاوار دەكەن پاشا ئەو بەرگە جوانە چییە لە‌بە‌رتاو لەكوێت كڕیوە.! ئە‌مە‌شزیانی گەورەی بە‌پاشا گەیاندووە.
ئــەم وتـــارەی سسەرۆك دوای ئــەو تە‌نگاوکردنــەی یــە‌كێتی‌و پــارتی‌و ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﻪﮐﻪﯾﺎﻥ ﺩێﺕ ﺑﻪﻭﻩﯼ ﮐﻪ ﻫﻪﺭ ﺩﻭﻭ ﺭﯚﮊﻧﺎﻣﻪﯼ ﺋﺎﻭێﺫﻨﻪﻭ ﻫﺎﻭڵﺍﺗﯽ ﻧـﺎﻭﯼ چەندین کەسیان ئاشکراکرد کە تانهۆش لەناو رێزەکبانی ئەواندا پلەو پایـە‌ی بالایـان ه‌یـە‌و سـخوڕییان بـۆ حکومـەتی بـە‌عس کـردووە (وەی كەعەیبـە) سـە‌رۆك پێیناخۆشـە كەچـە‌ندین سـاڵە ئـەو كەسـانەیان وەك خزمەتكاری ئەم میللەتەو بەناوی ئەوەی چەندین ساڵە لەشباخ خەبات دەكەن بەرداوەتە گیانی خەڵكو ئێستاش دەركەوتووە سخوڕ بوون، بۆیـە ئاوها دەیەوێ ئازادی سەرکوتو دەمکوت کاتو کوردستان بگێڕێتەوە بۆ دواوە، بـۆ ئەوكاتـە‌ی لەسـەر گـومرگی ئیـبراهیم خـە‌لیل هـە‌زاران كەسـیان بەکوشـتداو بـەملیار پـارەو پـولی ئـەم خەڵکـەیان دابەگوللـەو کەسـیش نەیدەوێرا لەرۆژنامەیەکبدا قسەیەکیان پێبڵێتو رەخنەیەکیان لێبگرێت.
بەڵام ئایا سەرۆك دەتوانیێ وڵات بەرێتەوە ئەو سەردەمە.؟
## وتارەكەی سەرۆك
لسەم ماوەیسەی پێسشوودا سسەرۆك میسدیای هسەردوو حزبسی گسەورەی كۆكردەوەو كەوتە قسە بۆیان، من دڵذیابووم لەوەی سەرۆك لەخزمەتی دیموکراسیو کرانە‌وە‌دا نایەتە گۆ، بەڵام وتم بابزانم چی دەڵێت، سەرۆك
ﺯۆر تووڕەبوو لەنوسینی رۆژنامەکان بەتایدەت ئەو رۆژنامانەی حزبی نینو بـە رۆژنامەنوسـەكانی یـەكێتیو پـارتی دەوت رێگە‌مـەدەن خـهۆك، واتـا رۆژنامەنوسانی دەرەوەی یەکێتیو پارتیو ئەوانەی لەرۆژنامە ئازادەکاندا دەنوسسن موزایسەدەتان بەسسەرەوە بکسەنو قسسە بەیسەکێتیو پسارتیو ﺤﮑﻮﻣﻮﺗﯽ ﯾﻪﮐﮕﺮﺗﻮﻭ ﺑڵێﻥ. (ﺋﻪﻭ ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﻪﯼ ﺷﻪﻭﯼ ﺩﻭﻭ ﮐﺎﺗﮋﻣێﺭ ﮐﺎﺭﻩﺑﺎ ﺑﯚ خەڵك دابین دەكاتو لەو دوو كاژێرەشدا شەش جاری دەبڕێ) سەرۆك لەوە تێگەیـشتووە ئـیتر خـەڵك لە‌وزەیـدا نـە‌ماوە تەصەموولی خـوارو خێیچی‌و بێدەربەســتییەکانی ئــەوان بکــات، بۆیــە هــاواری لێهەسستاوەو دەیــە‌وێێ بەفشاری حکومەت وابکات ئیتر رۆژنامەنوسان زاتسی ئەوەنەکەن رەخنە لـــە‌حزب‌و حكومە‌تە‌كـــە‌یان بگسسرن. دە‌بـــوو ســـە‌رۆك زۆر كراوە دیموکراسـییانەتر لەمەسبەلەکان بدوایسە بیوتایــە ئێـوە خۆتــان رەخنــە لەحكومەتو حزبو بەرپرسەكانی بگرنو كەموكوڕییەكانیمان نیشاندەن بۆئەوەی بوار بۆ ئەوانی تـر نەمێنێتەوە رەخنەمان لێبگىرن، بەڵام سەرۆك واینەکردو بگرە هەڕەشەیشی کرد . !
پێدەچێت ئەم دوو حزبەی كوردسیتان سیاسەتیان گۆڕیبێت، جاران بەئاراسیتەی سـرِینەوەی یـەکتر کاریـان دەکـردو ئێستاش بەئاراسیتەی سرینە‌وە خسە‌ڵکیتر کاردە‌کسە‌ن، ئێمسە‌و مانسان شسێتو هارنسە‌بوین قسسە
بەحكومەت دەڵێیێو رەخنەی لێدەگرین، بەڵكو ئەوە حكومەتو یەكێیتی‌و پـارتین لیّناگـە‌ڕێن ئێمـە پـشووبە‌ین‌و بـەردەوام بـە‌کارو بـارە بێمسە‌رە‌و دەیـانوت دۆدایـف زیندوبۆتـەوەو هـە‌ربزا هاتـەوە. لـەدوای ئـەوەوە وتیـان جووتـە بـرا (سـە‌لام ئـە‌ورە‌حمانو ) دێنـە‌وە، ئـەوەبوو سبە‌دام هاتو هاتـە هاتی نە‌یشت، دواتر كە‌راپە‌رین كراو حكومەتی كوردی دروستبوو خە‌آك ه‌ردە‌یوت حكومەت یاخود بەعس دێتەوە كە بەعس رووخا خەڵك ترسی ه‌بوو جارێکیتر بێتەوە، بۆیە دەیانوت بەخوا بەعس دێتەوە. ئێستا ژیانی خەڵك لەسەر هاتنەوە نەهاتنەوە وەستاوە، ئەمساڵ نەوت دێت یاخود نا ،
ئەمساڵ باران دێتەوە یاخود نا، بایعەکە بێتەوە باشە، پاشان هەر ئێوارە دێت خەڵك هاوار هاواری لێهەڵدەسیتێ كورم كارەبا نەهاتەوە…؟ نەوەڵڵ باوکە جاتۆ بڵێی بێتەوە؟ ئائا کوڕم دێتـەوە، دایکە ئاو نەهاتەوە؟ نەوەڵڵا رۆلە بەخوا چوار پێنج رۆژە ئاومان نە‌هاتۆتە‌وە.
ه‌ندێك وشە هەن لە‌ه‌موو زمانێكدا دەبنە یە‌نگ ئەوەندە بە‌كاردێن‌و خـەڵك رقـسی لێیـان هەڵدەســتێ، لـبەزمانی كوردیــدا حــزبو حكومــە‌ت‌و پەڕلەمانو، نەوت بەنزین، مۆلیدەو کارەباو ئاو، هاتەوە نەهاتەوە، ئەوەندە بەكار هاتوونو سودێكیان نەبووەو نایانبێ بۆیە ناشێرین بوونو بوونەتە پەنگی زەمانەو وابڕوات چەند ساڵێکی تر بەکارنایەنو ئیتر مورادیفی تر لەشوێنی ئەوان دروستدەبێت کاتی شەڕی ناوخۆش پیاوێك بەرۆبێكەوە لەگـە‌ڕەكی ئـازادی بـە‌یانی زوو چـووبووە نانەوایـە‌ك بـبۆ نـان وەرگــرتن بەسوكى بەژنێكى وتبوو ئەرێ پارتى هاتەوە یان یەكێتى، ژنەش وتبوی جارێ بلَىێ (بیلامانا) كابرا ئەم پرسیارە قۆرە چییە دەیكەی، لەدوێذێوە یەکی دووجار هاتوونەتەوەو دواتر رۆیونەتەوە.
*لەژمارە(160)ی رۆژی گەل لەرۆژی یەك شەممە 2006/10/29 بلاوبۆتەوە.
ها تە‌وە
ﺯێﺭ ﻛﺴﻪﺱ ﮔﻠﺴﻪﯼ ﺋﺴﻪﻭﻩ ﻟﺴﻪﺯﻣﺎﻧﯽ ﻛﺴﻮﺭﺩﯼ ﺩﻩﻛﺴﻪﻥ ﻛﺴﻪ ﻫﺴﻪﺭ ﻭﺷﺴﻪﯾﻪﻙ مانایەکی جیاواز لەو مانایەیە کە ئاخێوەر بەکاری دەهێنێ لەدەمی ئاخاوتنسدا، بسە‌آم ئەمسە حالسە‌تێکی دە‌روونییسە‌و خسودی ئاخێوە‌رە‌کسە دروستیدەکات بەوەی هەمیشە بەوریاییەوە وشەکە بەکار دەباتو دواتىر دەڵیێ عەیب نەبێ یباخود بیلا مانا، ئەم دو وشەیەی دوایبی وا لەگوێگر یا خود وەرگر دەکەن بیر لەوشەکە بکاتە کە بۆچی ئا خێوەر دەڵیێ بیلامانا ،
بەم پێیەبێت مانایەکی خراپی هەیەو یەکسەر بۆ مانا خراپەکە دەگەرێ.
لەم رۆژانەدا لە‌كۆلانێكە‌وە رۆییشتم ژنێك بەژنێكی تىری دەوت باشە ئێمە
چوار رۆژە ئاومان نە‌هاتۆتـە‌وە… خە‌ریک‌ه تـە‌پوتۆز دە‌مانخوات، کەچـی
ژنە‌كە‌ی تر دەیوت وەڵلا ئێمە هەموو شەوێك چەند جارێك ئاومان تێتە‌وە.
منــاڵێکی ساختەچــیش لــە دەرگاکــەوە ســەری هسەڵێناو وتــی دەســت بەحەنەفییەكەدا بێبنن ئاوتىان دێتىەوە. ئەم بەزمو رەزمەی زمان سوچی سیاسەتە چونکە سیاسەت تەحەکومێکی زۆری بەسەر زمانەوە هەیـە، یەکێتیو پـارتی زیـاتر لەدووسـەد وشـەیان لەبـە‌ینی خۆیانـدا سـە‌قەت کردوودو پێیان وایە ئۆستادی زمانی کوردین کۆمەڵەی ولاتانی عەرەب کراوەتە کۆمکاری عەرەبو پەیامنێر کراوەتە نێردراوو کەناڵی ئاسمانی کراوەتـە سـە‌تەلایتو مانگـا کراوەتـە چـیڵو کـاتی خۆیـشی لەدێگەڵـە
بەرپرسـیێك وتبــووی ئــەوەی لــەم پاسسەدایەو بــە‌مانگا نــاڵیێ چــیێن ســەر بەیەکێتییەو بادابەزێ.
بابچینەوە سەر بابەبەتەکەی خۆمان لەساڵێ شەستو سیێوە کەعەول كەریمیان كوشت تاحیەند مانگێكیش خەڵك هەردەیوت زەعبیم دێتەوەو ﺯەﻋﻴﻤﻴﺶ ﻛﺮﻡ ﺗێﻴﺪﺍﺑﻮﻭ، ﻛەﺟەﻭﻫەﺭ ﺩﯙﺩﺍﻳﻐﻴﺸﻴﺎﻥ ﻛﻮﺷﺖ ﭼﻴﭽﺎﻧﻴﻴﻪﻛﺎﻥ نە‌توانیێ نبە‌وت ب‌یێنیێ، ئەوەبوو خەڵك (دە) زسبتانی پیر سبەرماو سبۆلە‌ی تێیپەڕانـدو حكومـە‌تی كـوردیش هـەر وەك جـاران بیردەكاتـە‌وەو تۆزقالێك لەبێرکردنەوەکانی خۆی نەگۆریوە. ئێستایش هەر دەڵیێ ساواینۆ دنیا دوژمـــنی ئەزموونەکەمانــەو تیرۆرســـتانیش تانکـــەرەکان دەســـوتیێننو شۆفێرەکان سەردەبڕن، لەملایـشەوە دەیـان بەرپرسـی حزبـی و حکـومـی بەنەوتى كەركوك خەنى بوون.
سەرباری هەموو ئەوانەش چەند رۆژێکە حکومەتی هەرێم لەکەناڵە لۆکاڵیو ئاسمانییەکانییەوە بانگەشەی ئەوە دەکات کەبەهەزار فەلاکەتو دەردەسبەری نەوتی بـۆ هاولاتیـان پەیـدا کـردووەو نـاهێلیێ ئـەم زسـتانە سەرمایان بێبێت، لەكاتێكـبدا خـبەڵك چـوار بـبەرمیل نـبەوت دەسـوتێنێنێو ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﻴﺶ ﻳﻪﻙ ﺑﻪﺭﻣﻴﻞ ﺩﻩﺩﺍﺕ. ﺩﻭﺍﺗﺮ ﺋﻪﻭﻩﺵ ﺑﺰﺍﻧﻦ ﺋﻪﻭ ﻧﻪﻭﺗﻪ ﺤﻜﻮﻣﻪﺗـﻰ ه‌ب‌رێم لـە‌نیکاراگواو قَـە‌نێویلاوە نـە‌یهێناوە‌و نسە‌وتی کە‌رکوکـە‌و نسە‌وتی
کەرکویش نەوتی خەڵکەو دەبوو بەبۆری بچوایەتە ماڵەکانەوە، نەك ساڵی یـەك بـە‌رمیل‌و دوای چـوار مـانگ چـاوە‌ڕوانی‌و بە‌بیـست‌و پێـنج هـە‌زار دیناریش بیدرێتیٰ. ئەو ههموو خەڵکەیان لەسەر ئەو نە‌وتبە بە‌کوشتداو ئێستایش بــە‌رمیلی بە‌ســـە‌دو حسە‌فتا دینساری سویـــسری بە‌خـــە‌ڵك دەفرۆشنەوە. كەڵەگاكەی بەعیـسش دەیـوت دەبـیێ بـۆ كەركوك بگـرین‌و هاوكـات بـە‌رمیلێ نە‌وتیـشی بە‌وحـە‌وت دینـار دەدایـە خـە‌لُك واتـا هـە‌زار دیذاری ئەوڕۆکە. ئەمە بە‌راودری سبە‌دام‌و دەسەلاتی کوردی نیییە، بەلام
واقعێكەو دەكىرێ لێبی رابمێبنێن ئەو دوژمـنی گـە‌ورەمان بـوو، ئێبوەش ﺧﺎﻭەﻥﻭ ﺳەﺭﺩﺍﺭﯼ ﺋێﻣە، ﻣﺎﻧـﺎﯼ ﭼﯽ ﺑﻪﻭ ﺟﯚﺭە ﺧﺰﻣـﻪﺗﯽ ﺧﻪﻟﻚ ﺩەﻛﻪﻥ.؟
كەی بیر لەوە دەکەنەوە لەئاستی ئەوئەرکەی خۆتاندابن.؟
*لەژمارە(163 ا) رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە2006/12/10 بلاوبۆتەوە.
## ئەو نەوتە نەوتی خەڵكە نەك حكومەت!
نیو سەدەی خوێنی گەنجی ئەم کوردە لەپێناوی کەرکودا دەڕژێو کەچی ئێستاش ئەو ماڵەی کەچواری شەهید بووە لەهەموو کەس زیاتر سەرمای دەبێت، ئیێ ئەوە شۆڕشی کورد لەچارەی نوسیوە کەدەبێت ئەو ماڵەی شەیدی زۆریوو سەرماو گەرمای زۆرییش لێیبداتو تادەشمرێ لەژێر خێمێی رزیوو خانووی بێ دەرگاو پەنجەرەو ئاودەست ئاسادا بژی. پازدە سالە حوكمڕانی دەكەنو ئێستایش پێیان شە‌رمنییە بڵیێن ساواین، باشە
گەر كەركوك نەوتى تێدانەبوو، ئەتانزانى ئێستا خەڵك ببێ نەوت دەبیێ بۆچی خـە‌ڵکتان لەسـەر بەکوشـتداو دوو ئاشـبە‌تال‌و چەند کۆڕە‌وێکتـان تووشی ئەم خە‌ڵکبە‌کرد.؟ هەموو دنیبا چاوی لەسبەر کە‌رکوکبە‌و خەڵکی كوردیش زەقەی چاوی دێ بۆ لیترێیك نەوت. ئەمە لەمریشكەكەی كابرا دەچیێت کبە لبەماڵی دراوسێکەیان هێلکەی دەکبردو ببۆ ریقنبەکردنیش دەچووەوە مـاڵی کـابرا، کـاتێکیش کهەـەواڵی مریـشکەکەیان لێدەپرسـی دەیوت وەڵڵ بڵێم چی مامرەکەی من هێلکەی بۆ خەڵکەو ریقنەشی لێمن.
نەوتەكبەی ئێمبەیش وایلێەساتووە، ئێمبە خسوێنی بسۆ دەیژیسنو خسەڵك بەرهەمەكەی دەبات.
پێش رووخانی بەعس‌و کەڵاکبەی حکومەتی کوردی هەنجەتەکبەی ئەوەبوو دەیوت هەموو دنیا دوژمنمانەو بەعسیش دەسىتی لەیین ناوینو لێناگسەڕێ نسەوت بێسنین، کەچسی دەیسان کەسسیش بسەهێنانی نسەوت لەكەركوكەوە بۆ تەواوی شارەكانی هەرێمو بەگران فرۆشتنی بەهاولاتیان بوونە فیرعەون ئەوەندەیان سەروەتو سامان پێکەوەنا ، کەسیش لەوە
تێنەگەییشت بـۆ دەوڵەمەنیدێك بتسوانێ نسەوت ببێنێ كەچیی حكومـە‌تێك ئەی برادەرە لەکاتی یێشکەشکردنی کۆرێکدا لەلایەن سەرۆکەوە ئاگادارکرا ه‌ڵە‌ی وانە‌کات‌و کۆڕە‌کە نە‌گێڕێ، ئەمیش کە بە‌نیازبوو بەرگری لە‌ئێمە‌ی ﺭەﺷﻮ ﺭﻭﺗﺒﮑﺎﺕ ﺑـەﺭﮔﺮﯼ ﻟـەﺧﯚﯼ ﭘێﻧـەﮐﺮﺍﺑﻮﻭ ﻭﺗﺒـﻮﻭ ﻭەڵا ﻣﻦ ﻗﺴﻪﯼ ﺋێﻮەﻭ جەنابی سەرۆکم پسێ ناشکیێو نامەوێ نیگەران بین لـیێم بارگـە‌و بنـە‌ی پێچایەوە رۆیێ ساڵی پـاریش، وابوو بـە‌پێرار، بـە‌کورتی ئـەو وە‌ختـە‌ی (ئەیاد عەلاوی)
سەرۆك وەزیرانسی عێبراق ببوو، عێبراق وەزعسی زۆر باشتربوو، ئەو وەختبە عەلاوی هاتە سـلێمانی‌و ئەو هبەموو شەقامە خـوارو خـیێچ‌و پـبر تاسـە‌و چاڵی‌و چۆڵییەی بینیبوو، پێی شەرم ببوو بڵیێت سلێمانی بەو وەزعەوە بەشێكە لەعێراقی عەرەبی. بۆیبە هەر لەوێوە بڕیاریدا لەبەغەدادەوە قییر بنێرێ بۆ قێرتاوکردنی شەقامەکانی سلێمانی، عەلاوی رۆییەوەو قێیر بەرەو سلێمانی بەڕێکەوت، کەچی بەقودرەتی قادر، نـا بەقودرەتی حکومەتی خۆمان ئەو قیرە لەبەینی خاڵس کەرکوکدا ئیتر نازانم لەعوزێم یان لەدووز لە‌كام جێگە تیرۆرستە‌كان بردیان یەكێك لە‌شە‌قامە‌كانی رۆمادییان پسێ قیرتاوکرد. بەخودێ نزانم.! ئەرەوەڵ عەلاوی عەرەب ناردی کەچی کورد ﺧﻮﺍﺭﺩﯼ، ﺳﻪﯾﺮﻩ ﺋﻪﻡ ﺑﻪﺭﯾﺮﺳﺎﻧﻪﯼ ﻛﻮﺭﺩ ﻭﻩﻙ ﭘﺎﺷﺎ ﺑﯽ ﻋﻪﻗﻠﻪﻛﻪ ﻭﺍﻥ، ﺋﻪﻭﻩﯼ
داوای ئاڵتون لەئاسکەکە دەکات، ئاسکەکە دەڵبێ ئەوەندە بەسبە.؟ یاشا دەڵـیێ ئاسـکی بێعـە‌قڵ هـە‌موویم دەوێ، هـەمووی، بەرپرسـی کـوردیش میللەت دەڵێ ئیتر چیمەنتۆ بەسە. ﮔﻮﻣﺮﮒ ﺑﻪﺳﻪﻭ ﻭﺍﺯ ﻟﻪﺑﺎﺝﻭ ﺧﻪﺭﺍﺝﻭ ﺳﻪﺭﺍﻧﻪ ﺑێﻧﻦ. ﮐﺎﮐﯽ ﺑﻪﺭﯾﺮﺱ ﺩﻩڵێ ﺋﻪﯼ
میللەتی بێعە‌قڵ هە‌موویم ددویێ، هەمووی.
*لەژمارە(164) رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە2006/12/24 بلاوبۆتەوە.
## قودرەتی قادرو قودرەتی حکومەت
هە‌فتبە‌ی پێشوو لە‌رە‌شە‌با بە‌هێزە‌کە‌دا کە‌لە‌وە‌ی (تۆڕنسادۆو ئسە‌لنینۆو نیقادا)ی کیشوەری ئەمریکا دەچوو، رەنگە کوڕەزای ئەوان بێتو هاتبێ چاوی بەسەربازە دۆراوەکـانی ئەمریکا بکەوێتو هەنـدێك هێبزو گـوری دابێـتنیێو ویستبێتیـشی بزانسێ لــەم ناوچــەیە رەشــە‌بای بــە‌یێز هەیــە
تابەدیداری شادبێت. بەڵیێ ئالەو رەشەبایەداو لەم بانزین کەمییەی ئەم ولاتەی تێکەوتووە بەقودرەتی قادرو لەڕێگەی ئەو رەشەبایەوە قوفڵێکی چەن كیلۆیی بانزین خانەیەك شكاوەو سیێ سەد هەزار لـیتر بەنیزن بەدەم بـاوە رۆییـوەو تائێستاش سـە‌رو سسۆراخی نیـە، تەنانەت دەڵـیێن ئـەو رەشــەبایە گیرفــانی پربــوە لــەكلیلی هەمــەجۆرو وەك دزێكــی كارامــە نەیهێشتووە قوفڵو دەرگاكەش تۆزێك ئازاریان پێبگات ئەوەندە دەستی سوك بووە. ئەرەوەڵلا سێسەد هەزار لـیتر بەنزین بابردی‌و وەك بە‌فرە‌كە‌ی ساڵی سباڵان توایبەوەو رۆی، دوو رۆژ دوای ئـەوەش بـە‌نزین گرانبـۆوەو میللەتیش بیۆ دۆزەخ. خەڵکیش بە‌خە‌یاڵی خاوی چاوەڕێیە حکومەت خزمەتى كات، لەكاتێكدا پارێزگارى لەبانزینخانەیەك بۆ ناكرێتو رەشەبا بەنزینەکەی حەیەلوش دەکات.
ئازادیو دیموکراتی لـەم ولاتـە‌دا ئە‌وە‌نـد زۆرە لێسی دە‌رێیٰ، ئـەو رۆژە لەهەهولێر خـە‌ریكبو لافـاوی ئـازادیو دیمـوكراتی وە‌زیرێیـك لەگـەڵ خـۆی بەرێتو جارێكیتر پێی شاد نەبینەوەو گوێمان لەوتە بەنرخەكانی نەبێت،
ئەو وەزیبرە لەقێستیقاڵی گەلاوێبژ لەگەڵ بەرپرسێكی ئەملا ئەوەندەیان باس لەئازادی بیروڕاو بەرگریکردن لەنوسینو نوسەرانکرد، پیاو گریانی دەهات، ئاخر چۆن لەڕۆژهەڵاتدا بەرپرسی بەو جۆرە دروستدەبێت. کەچی دەگوت. ئێوە هەقتانە چونکە تەمەنی گەنجی‌و جوانی خۆتان لەپێناوی ئێمەدا داناو، زۆرەبەتان بەعەشقی ناکامی کچێکەوە شارتان جێهێشتو خەباتی شاختان هەڵبژارد، ئێستاش قیاگرای کوردایەتی گەنجی کردونەوەو دەتانەوێ تۆڵەبکەنەوە، ئەوەش دەزانین تۆڵەی ئێوە بەسەبرەو گەلێ بەزەبرە. ئێمە کارەبامان لۆچییە، تەلەفزیۆنو رادیۆمان لۆچییە؟ دەبێت هەر گوێ لەهەوالەكانی ئێوە بگرینو وێذەكانی ئێوە ببینین. هەر بۆوەی باشین گەرو گولیینو لەبۆگەنی خۆمان هەراسان بین. ئێمە ئاومان بۆچییە، سووتەمەنیو بانزینو گازمان لۆچییە، هەر بۆوەی باشین لەبەر (دووكەر)ی چراو لامپای تاقوی قوراگەمان رەش هەڵگەڕێ. خودا ئێمەی بۆ نۆکەری ئێوە دروستکردووە، بۆ ئەوە باشێن چاوەڕێی کەرەمو رەحمەتی ئێوە كەین‌و توانسی ئەوەمان هەبێت یەك هەفتە بەبێ كارەبا دائیشێن‌و قسەنەكەین، دەتوانین یەك مانگ بەبێ ئاو بگوزەرێین، دەتوانین چەندین زستان بەبێ نەوتو بەنزین بە‌سە‌ربە‌رین‌و رە‌قیش نە‌بینە‌وە، دەتوانین یەك هەفتە لە‌سرە‌ی بانزیندا بوە‌ستینو دواتر وە‌ریشی نە‌گرین‌و کە
ه‌لبژاردنیشکرا دە‌نگتان بدە‌ینێو لەلای برا عە‌رە‌بە چاو رە‌شە‌کانمان ﺭﻭﻭﺗﺎﻥ ﺳﭙﯿﻨﻪﻛﻪﯾﻨﻪﻭﻩ.
*لەژمارە(165 ) رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە7/2007 بلاوبۆتەوە.
ئێوە لەڕۆژانێكدا پێشمەرگەبوون دەچوون بەگژ قوللەی قاف عەرەبدا،
ئێمە لەلۆكەی خەودا دەنوستین، ئێوە شەوانێك دەتاندا بەسەر رەبییەی جاشو خۆفرۆشەكانی دوێنێو كورد پەروەرەكانی ئەمڕۆدا ئێمە پێك لەدوای پێك ویسكیمان هەڵدەدا، بۆیە ئێستا هەق بەئێوەیە، هەرچیمان لێبكەن چونكە ئێمە بۆ ئاسایشی جەستەیی‌و مەعنەوی بەرپرسەکانی کورد مەترسیدارینو شایانی ئەوەنین کارەباو ئاوو سووتەمەنیمان هەبێت،
کەلە دیکتاتۆرترینو دواکەوتووترین وڵاتی دنیادا ئەوشتانە هەن. ئێوە دەتوانن لەبری سەعاتو بیست دەقەی كارەبای هەر شەوێك هەزار شەقمان تێهەڵدەن‌و خۆیشمان بیژمێرین. ئێوە دەتوانن لەبری ئەوەی هەفتەی دوو شە تاسبیانیْ کارەبامان ببین، دەتوانن تەواوی ستونەکانی کارەباشمان تێیێین…! ئێیوە دەتوانن بەرمیلێیك نەوتمان بەپێنجسەد دۆلار پێیبفرۆشن،
دەتوان یەك لیتر بەنزینمان لێبكەنە ئاوی ئاڵتونو تەنیا سوڵتانە گەمژەکانی خەلافەتی عوسمانی بیکڕنە ئێوە دەتوانن هەرچی چراو فانۆسو لامپای ولاتانی دەوروبەرە بەسەر ئێمەدا ساغیکە‌نە‌وە. ئێوە
دەتوانن هەرچی مۆلیدەی کۆریاو تایوانو مالیزیایە بەئێمەی بفرۆشنەوە. دەتوانن وەك كەر بارە گوێزمان لێبنێن خررەی نەیات. دەتوانن سالی چەند جارێك بمان كەنە سینەماو قەرەقۆزو لییۆكو بمان بەنە بەردەم سندوقە نازدارەکان دەنگدانو دەنگمان پێبدەن.
ئێوە دەتوانن تۆڵەی هەموو شەوانی تۆفو کڕێوەو سەرماو سۆڵەی ﺯﺳﺘﺎﻥﻭ ﮔﻪﺭﻣﺎﻭ ﮔﺮﻩﯼ ﻫﺎﻭﯾﻨﯽ ﺷﺎﺥﻭ ﺩﺍﺧﯽ ﺳﻪﺭﺩﻩﻣﯽ ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ پێشمەرگایەتیمان لێبكەنەوە، چونكە ئێوە لەو رۆژانەدا بەگژ سەدامدا دەچوونو ئێمەیش لەم شارە چەپلەمان بۆ لێدەداو دروشممان بەبالایدا ئیوە شۆڕشە، باوکە ئەم شۆڕشەی گەڕەکی خۆمان. نا.. ناکوڕم ئەو شۆڕشەی خەڵكى فەڕەنساى لەتاریكییەوە بردە روناكىو ئێمەیشى لەڕووناكییەوە بردەوە تاریکی. مەبەستت چییە باوکە یانی ئەم مەسئولانەی ئەمڕۆ کارمەندی ئەو شۆڕشەن.! بەڵێ کوڕم ئەو شۆڕشەی جاران خەومان پێوەدەبینی ئەمڕۆ هەناسەی لێبڕیوینێ باشە باوکە بۆچی وادەکەن ئەی ئەوان شۆڕشگێڕ نەبوون، ئێبا کوڕم شۆڕشگێڕبوون بەڵام بەکرێگرتەیی دەیانکرد، ئەمڕۆ کەخەرمان پێگەییوە بەرهەمەکەی دەچننەوەو كۆزەرەكەی دەدەن خەڵك.
*لەژمارە(106 ا)ی رۆژنامەی بەرگری لەکانونی یەکەمی 2006 بلاوبۆتەوە.
باوکە ئەوە بۆچی کارەبا ئاوها دەکات.؟ چیکردووە کوڕم، خۆ هارنە‌بووە.؟ ئە‌وە‌نییە هەفتەی دووشە‌و هە‌رنامێنێو شەوانەش نزیکەی سەعاتو نیوێك دەمانبێ ئێرۆڵە ئیتر حكومەتیش چیبكات هەر هێندەی پێدەکرێت، خۆ لەگیرفانی دەری ناهێنێ. ئەی باوکە بۆ دەڵێن حکومەت پارەی هەیە، ئەی کارەبا بەپارە ناکردرێت ؟ باکورم بەپارە دەکردرێ، بەڵم ئەو پارەیەی مەسئولو حزبو حکومەتی کوردی هەیتی پارەی خۆیانەو پەیوەندی بەمیللەتەوەنییە، چۆن باوکە ئەی ئەوان گومرگو باجو سەرانەو ئەملاولا لەخەلك وەرناگرن، ئەی نابێت بۆ خەلكی خەرجكەنەوە.؟ ناكوڕم ئەو پارەیەی لەباجە خەراجە سەرانە چنگیان دەکەوێ بەشی هیچ ناکات،
تەنیا بۆ میواندارییەکانی شەوانەیان خەرجیدەکەن. ئەو پارەیەی هەیانە خۆیان بەحەمباڵیو کۆڵکێشی پەیدایان کردووەو هەیانە سی سالە لەو ئەوروپایە جامخانەی مەلهاکان دەسڕێتەوەو ئێستاش پارەکەی خۆی هێناوەتەوە بینای بەرێو بازاڕی گەورەی پێ دروستدەکات، چۆن دەبێت بۆ ئەم خەڵکەی خەرجکات بۆ نابێ باوکە ئەی ئەوان ناڵێن حزمەتکاری ئەم میللە‌تە‌ین.
کۆمپانیایەکی زۆر گەورە کاردەکەن کەنرخی مانگانەی هەر یەکێکیان ﭽﻪﻧﺪﯾﻦ ﺩﻩﻓﺘﻪﺭ ﺩﯙﻻﺭﻩ، ﺧﯚ ﻭﻩﻙ ﻛﺎﺭﮔﻮﺯﺍﺭﻭ ﺧﺰﻣﻪﺗﻜﺎﺭﻩﻛﺎﻧﯽ ﺷﺎﺭﻩﻭﺍﻧﯽ ﻧﯿﻦ
مانگی سەدو پەنجا هەزار موچەكەیان بێت.
باشە باوكە پرسیارێكیتر. دەی فەرموو كوڕم.. باوكە ئەو كۆمپانیا گەورەیە چییەو ناوی چییە کە ئەم مەسئولانەی کورد کاری بۆ دەکەنو ئەو پارە زۆرەیان دەداتێ.؟ ئا.. کوڕم ئەمە گرنگە ئەو کۆمیانیایە ناوی
## پرسیارەکان مناڵ
ﺤﮑﻮﻣﻪﺗﯿﻚ ﺑﻪﮔﻮﻣﺮﮒ ﮔﺮﺍﻧﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩﯼ ﻟﻪﻭﻻﺗﺪﺍ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩﻭ ﺑﻪﻫﯚﯼ پەروەردەی سەقەتی خۆیو کادرەکانییەوە بازارەکانیشی سەقەت کردووەو ئەو بێ ویژدانییەی ئیستا بازار بەدەستییەوە دەناڵێنێ هەرگیز ﻟﻪﻭێﻧﻪﯼ ﻧﻪﺑﻮﻭﻩ، ﺋﯿﺘﺮ ﺤﮑﻮﻣﻪﺕ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﭼﯿﯿﻪﻭ ﻧﻪﺑﻮﻭﻧﯽ ﭼﯽ.؟ ﺣﮑﻮﻣﻪﺗێﻙ لەخۆی ناپرسێت خەڵك بۆچی ئاوها لێی پڕە.؟ خەڵك شەوو رۆژ تەلیفۆن بۆ دائێرەی کارەبا دەکەنو جنێوی وەك گوللە هاوەن بەحكومەتەوە دەنێنو ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﻴﺶ ﺑێﺑﺎﻙ ﭘﺎڵﯿﺪﺍﻭەﺗﻪﻭەﻭ ﺩەﯾﻪﻭێ ﻫێﻧﺪەﯼ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﻧﻮﺡ ﺩەﺳﻪڵﺗﯽ بەسەر ئەم خەڵكەوە هەبێتو هیچ خەمێكیشیان نەخوات. هەر گومگریان لێوەرگرێتو یەك فلس لەو خەڵكەدا خەرج نەكاتەوە. بەڵام من دڵنیام بدرێینە دەست هەر کۆمپانیایەکی تورکیش کەگەورەترین دوژمنی کوردە، لانیکەم ئاوو کارەباو سووتەمەنییەکەمان بۆ دابین دەکات، چونکە ئەوە مافێكی رەوای هەر خەڵكێكە لەدیكتاتۆرترین وڵاتی نیادا، نمونەی هەرە دیاریش سەدامی دیکتاتۆربوو کە‌لە‌سە‌ردە‌می ئەودا پیاو هەبوو بتوانیێ بەرمیلێك نەوت لەحەوت دینارو نیوی سویسری زیاتر بفرۆشێ. هەشت ساڵ شەڕی لەگەڵ ئێرانو سیو پێنج ساڵ شەڕی لەگەڵ کورد کرد کەچی یەك سەعات کارەباو ئاوی خەڵکی نەبڕیو بەردەوام کارەباو ئاوهەبوو.
ئەمە پیاهەڵدان نییە بەسەر ئەو میکرۆبەی لەدوای خۆیشی بەسەد ساڵیتر ولاتەكە ئارام نابێتەوە، بەڵام هەندێك راستی هەیە ناكرێت ونبێ ئەوە ئازایەتی سەدام نەبوو ئەو شتانەی دەکرد، بەڵکو ئەوە مافدانی خەڵکە لەلایەن حكومەتەوە بەوەی كەناكرێت سەرباری هەموو زوڵمو زۆرێك پێداویستییە سەرەتاییەکانی ئینسان دابین نەکرێت.
*لەژمارە(166 l)ی رۆژی گەل لەڕۆژی یەکشەممە 2007/1/21 بۆوبۆتەوە.
## حكومەت لەخۆی ناپرسێ؟
مەسعود محەمەدی گەورە نووسەر لەسەرەتای هەزارەی نوێداو لەچاوپێكەوتنێكیدا كەدواتر كرا بەكتێبو بەناوی (ژیانو جیهان بینی)
چایکرا دەڵێ: ئەم وەزعەی دەست یەکێتیو پارتی کەوتووە گەر بدرێتە دەست کۆمپانیایەکی نەرویجی یاخود هەر وڵاتێکی تری ئەوروپی ئەوا لەماوەی چەند ساڵێكدا دەوڵەتێك بۆ كورد دروست دەكات. ئەوكات گاڵتەم بەو قسەیە دەکرد، بەڵم ئێستا تەواو بڕوام پێیەتی‌و پێموایە گەر ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﯽ ﻫﻪﺭێﻣﯽ ﻛﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺑﺪﺭێﺗﻪ ﻭڵﺗێﻙ ﺑﻪﻛﺮێ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﻛﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯾﻪﻙ زۆر حاڵمان لەئێستا باشتر دەبێت. گەرحكومەتەكە بدەنە كرێ ئەوسا بەیەکجاری خەڵك لە کۆڵ بۆڵەبۆڵی بێ ئاوی‌و بێ کارەبایی‌و بیێ سووتەمەنیو هەموو بێکانی تریش دەکەنەوەو تۆزێکیش ئیسراحەت دەکەن جاگوێ لەم نوکتەیە بگرە، ناببورە.. ئەم نوکتەیە بخوێنەرەوە( کابرا لەپر بەڕیشو سمێڵێکی زۆرەوە دەرکەوت، خەڵکی کۆڵان وتیان ئەوەحیییە کابرا.؟ خۆتۆ بەتەمەنت ئەوەندە ریش‌وسمێڵت نەهێشتۆتەوە.؟
مەگەر شتێك قەوماوە.؟ كابرا وتى: نەوەڵڵ هیچ نەقەوماوە بەڵم مناڵنی گەڕەك ئەوەندە بەكوڕەكەمیان وت لەقونی باوكت بەم لەتواناما نەماو وتم بائیتر قونم ئیسراحەت کاتو بلّین گو بە‌ریشی باوکت) ئیتر ئەوسا ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﻴﺶ ﺋﻴﺴﺮﺍﺣﻪﺕ ﺩﻩﻛﺎﺕﻭ ﺧﻪڵﻙ ﺩﻩڵێﻥ ﻧﻪﻋﻠﻪﺕ ﻟﻪﻭﻩﯼ ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﺩﺍﯾﻪ ﺩﻩﺳﺖ ﺋﻪﻡ ﮐﯚﻣﯿﺎﻧﯿﺎﯾﻪﻭ ﻭﺍ ﺑﯽ ﮐﺎﺭﻩﺑﺎﯼ ﮐﺮﺩﯾﻦ.
دەمێكە ئەو یرسیارە لەخۆم دەكەم باشە حكومەتێك نەئاو، نەكارەبا،
نەسووتەمەنی، نەژیانێكی شایستە، نەخانوو، نەمووچەی باش بۆ خەڵك دابن دەكات. ئیتر ئەبێت زە‌رورە‌تی مانەوەو بوونی ئەم حكومەتە چیبێت.؟
کاردەکەین، دەیان پرۆژەی جوانە مەرگ هەیەو ئێستا لەبیری حکومەتو بەریرسەکانییشیدا نەماوەو جێبەجێنەکراوە. لەسبەرەتای دووهەزارەوە منەتی دنیایان بەسەر ئەم خەڵكەدا كرد بەوەی لەنزیك كارگەی جلوبەرگی ئامبادەکراو دوو وێبستە‌گە‌ی بیـستونۆ میگساواتی کارە‌بیا ببۆ سبلێمانی دادەمەزرێنن، تا ئەم یەك دوو سالەی دواییش تابلۆكەی لەسبەر شەقامی شەسىت مەترى هەلواسىرابوو، كەچى هەر زانیتیان خەلك ببێرى چۆتەوە،
نازانم بە‌ئێرانیان فرۆشت یاخود بە‌تورکیا .؟ گرنگ ئەوەیە سەرو سۆراخی ئەو دوو وێستگەیە دیارنەماو ئیتر حکومەتیش بیری چۆوە بەچاوماندا باتبەوە. شەش مانگ لەمەوبەر وتیان کۆمپانیایەکی بەریتانی هداتووەو رێککەوتوین لەگەڵیدا کەتا شەمانگ یـاخود سـاڵێکی تـر وێستگەیەکی ﺩﻭﻭﺳﯩﻪﺩ ﻣﯿﮕﯩﺎﻭﺍﺗﯽ ﮐﺎﺭﻩﺑﺎﻣﺎﻥ ﺑﯚ ﺩﺍﻧﯿﯿﺖ، ﺑﻪﺳﯩﯽ ﻣﻠﯿﯿﯚﻥ ﺩﯙﻻﺭ ﻭﺍﺗﯩﺎ ﭘﺎﺭﻩﯼ یەکێك لەو بینایانەی بەریرسەکان لەناو شاردا بالای دەگەیەننە ئاسمان،
وەك دەبیـنین ئـەوە شـەش مانگەكـە چـوو، خەریكـە سـانەكەیش تـەواو دەبێـتو هێـشتا ئەمـسەری پرۆژەکـە دیارنییـە. لــەم یــەك دووهەفتەیــە
رابردووشدا وتیان پالاوگەی نەوتی بازیان لەرۆژێکدا بیست هەزار بەرمیل نەوت بە‌رە‌ه‌م دێبنێ، بەڵم بۆئە‌مە‌یان نە‌یانوت (كبە‌ی ئەو بیست ه‌ه‌زار بەرمیلە بەرهەمدێنێ) ئەوەمن و ئەوەش ئێوە گەر ئەم حکومەتە تـوانیتی یەك پـڕۆژە لەو دوو پـڕۆژەی (وێستگەی كارەبا دووسەد میگاواتییەكە و بیـست هـە‌زار بـە‌رمیل نە‌وتە‌كـە‌ی پالاوگـە‌ی بازیـانیش) یـبە‌ك دانـبە‌یان جێبەجێكراو بیگەیەنێتە ئەنجامو ئەم خەڵكە لەكۆڵ رەزالەت كاتەوە،
ئەوكات من یەك دێری تر لەدژی ئەم حكومەتە بەسزمانە نانووسم.
*لەژمارە(107)ی رۆژنامەی بەرگری لەکانونی دوومی 2007 بۆوبۆتەوە.
## بەڵینەکانی حکومەت
ﻟﻪﻭﻩﺗـﻪﯼ ﺤﮑﻮﻣـﻪﺗﯽ ﮐـﻮﺭﺩﯼ ﻧـﺎﻭﯼ ﻟـﻪﺧﯚﯼ ﻧـﺎﻭﻩ ﺤﮑﻮﻣـﻪﺕ ﺗﺎﺋێﺳﺘﺎ بەدەگمەن كارێكى كىردووە لەبەرژەوەندى خەڵك بێت، ئەمەش نەمنەتى تێدایە، نەخێرو سەدەقەیە بەم خەڵكە، چونكە هەر كەسێك ببێتبە حاكم بەسەر خەڵکـەوە دەبێبت ئـەو کارانـە بکـات، بەتایبـەت شـە‌قامو رێگـاو بانەكانو خزمەتگوزاری شارەكان بۆ خۆی لەبەرژەوەنىدی حكومەتدایە،
چونکە زیاتر ئەوان سوود لەو هۆکارانەی هاتوچۆ ئاسانکردن وەردەگرنە ه‌ب‌ر ئە‌وانی‌ب‌شن می‌بوانی بیانییان دێب‌تو دەیانەوێ جوانی شاریان پسێ بفرۆشـنەوە. بـەڵم مـن تێبـینی یـەك شـتم كـردووە رەنگـە ئـەم تێبـینی‌و سەرنجەی من هیی خەڵکی تیریش بێبت. سبەرنجەکەش ئەوەیبە هەمیشە ﺤﻜﻮﻣـﻪﺕﻭ ﺑﻪﺭﭘﺮﺳـﻪﻛﺎﻧﯽ ﻛﻪﺑـﻪڵێﻧێﻚ ﺩﻩﺩﻩﻥ ﺑــۆ ﺟێﺑــﻪﺟێﻜﺮﺩﻧﯽ ﻛﺎﺭێـﻚ ماوەیەکی چەند مانگی یباخود چەند سباڵی دادەنیێن، ئەمبەش لبەخۆڕاو ه‌ڕە‌مە‌کی نییەو بە‌رنامە‌ڕێژی بۆ کراوەو بۆشیی دەکرێت. چونکە قسەی
ﺤﻜﻮﻣﻪﺕﻭ ﺑﻪﺭﯾﺮﺳﻪﻛﺎﻧﯽ ﻭﻩﻙ ﻗﺴﻪﯼ ﻣﻨﺎڵﻭ ﺗﯩﻮﺍڵ ﻧﯿﯿﺒﻪﻭ ﻗﺴﻪﯼ ﭘﯿﺎﻭﻩﻭ پیاویش دەبێت قسەی خۆی بەرێتە سەر. کاتێك باسی پڕۆژەیەك دەکەنو بەنیازی جێبەجێکردنین یەکسەر شەش مانگ یا خود ساڵیێك یان زیااتر دادەنێن بۆ تەواو کردنی پڕۆژەکە، ئەمە لەکاتێکدا گەر کاری تێدابکرێت رەنگە بەسىێ تىا شەش مانگ تەواوبكرێت. كەچى كاتێك دەزانىى شەش مانگ بۆتە ساڵێكو پرۆژەكە تەواو نەبووە، نەخێر بۆتە دوو ساڵو ه‌ه‌ر تەواو نەبووە. ئیتر خەڵك بیری دەچێتەوەو پرۆژەكە بەگۆڕی بابمانەوە.
دانانی ئەو ماوە زە‌مە‌نییە دوورە بۆ کردنی کاریێك، تەنیا خە‌لە‌تان‌دنی خەڵکەو لەبنەماوە نیازی کردنیی کارەکەیان نییبەو ببۆ ئەوەی بڵیێن وەڵا بخوێنێو بەهەمان شێوە بكرێتە مامۆستای سەرەتایی. گەر وایە.؟ یان پەیمانگای مامۆستایانی مەڵبەندی داخەن، یاخود کۆلیێی پەروەردە.
ﻴﻮﻧﻜﻪ ﻧﺎﻛﺮﻳﺖ ﻛﻪﺳﻴﻚ ﻟﻪﺷﻪﺷﻲ ﺋﺎﻣﺎﺩﻩﯾﯽ ﺧﯚﯼ ﺷﻴﻦﻭ ﻣﯚﺭﻛﺎﺗﻪﻭﻩ ﺑﯚ ئەوەی کۆلیژ بێنێو نەك پەیمانگا، کەچی دواتر هەمان حسابی پەیمانگای بۆ بکرێ، ناشکرێت کەسێك یەك خێزان بخاتە حالەتێكی ئابووری ﺧﺮﺍﭘﻪﻭﻩﻭ ﺑﻪﺩﺭێﮊﺍﯾﯽ ﭼﻮﺍﺭ ﺳﺎڵ ﺯﺍﻧﮑﯚ ﺑﺨﻮێﻧﯽێﻭ ﺩﻭﺍﺗﺮ ﻭﻩﻙ ﺧﻮێﻧﺪﮐﺎﺭێﮑﯽ پەیمکانگا لە رشتەکەی بڕوانرێ.
سەرباری هەموو ئەوەی کەوتراش دەبوو حکومەتو سەرۆکایەتی زانکۆی سلێمانی بەهەر شێوەیەك بوایە وەلامیکی ئەو هەموو گەنجە جوانە‌یان بدایە‌تە‌وە بە‌کوڕو کچە‌وە، بەڵام کە‌وە‌ڵامێکیان نییە دیارە ئەمەش رەنگدانەوەی خەمساردیو بێمنەتی حکومەتەکەمانە رەنگی بەسەر ناوەندەکانی خوێندنیشدا داوەتەوەو بەبێ گوێدانە ویستی خوێندکارەکان ناوی کۆلیژو ئاراستە‌و ئەنجامی کۆلیژ دە‌گۆین‌و سەر لە‌حوێندکارانیش تێکدەدەن رەنجیان بەبادەدەن سەرگەردانیان دەکەن.
*لەژمارە(167 ا)ی رۆژی گەل لەڕۆژی یەکشەممە 2007/2/4 بۆوبۆتەوە.
## مانگرتنی خوێنکاران‌و مانگرتنی حکومەت.
زیاتر لەدوو هەفتەیە کۆلیژی پەروەردی زانکۆی سلێمانی مانیان ﮔﺮﺗﻮﻭەﻭ ﻟﻪﺑﻪﺭﺩﻩﻡ ﺳﻪﺭﯙﮐﺎﯾﻪﺗﯽ ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﺳﻠێﻣﺎﻧﯽ ﺧێﻣﻪﯾﺎﻥ ﻫﻪڵﺩﺍﻭەﻭ ﺋﯿﺘﺮ بەڕۆژ تائێوارە کچو کوری کۆلییژ لەوناوەدانو شەوانیش تەنیا کورەکان دەمێننەوەو تەلەفزیۆنو قیدیۆیان داناوەو بۆ خۆیان چاوەرێی حکومەتن وەڵامیان بداتەوە. لەم لاشەوە حكومەتیش مانی گرتووەو بڕیاریداوە تائەوان لانەچن مانەكەی نەشکێنێ حکومەت هیچ وەڵامێكی پێنییە بۆ ئەوانە جارجارە بەرپرسێکی حزبیە حکومی تر دەچێت بۆلایان،
لەکاتێکدا ئەوان پێویستیان بەبینینی بەرپرسانی زانکۆیە، کەچی بەرپرسانی شارەوانیو مەڵبەندی رێکخستن دەچن بەلایاندا. بەکورتی تائێستا سەرۆکایەتی زانکۆ بەپشتیوانی حکومەت هیچ حسابێکی بۆ ئەو هموو خوێندکارە گەنجە نەکردووەو بە‌نیازیش نییە بیکات، هەموو بیانووەکەی زانکۆش ئەوەیە گوایا لەسەرەتای خوێندنەوە خوێندکارەکان خۆیان ئەوەیان ئیمزاکردووە کەئێستا لەدژی مانیان گرتووە.
ئەم کێشەیەی کۆلیژی پەروەردە لەوێوە دەستیپێکرد کەناوی کۆلیژە‌کە‌یان گۆڕی بە‌کۆلیژی(پەروەردەی بنەڕەتی)و دواتر واشیان داناوە دوای تەواو کردنی زانکۆ بیانکەنە مامۆستای سەرەتایی، لەکاتێکدا بەگشتی دەرچووی زانکۆ دەکرێتە مامۆستای ناوەندی. تائێرە ئاساییە رەنگە سەرۆكایەتی زانكۆ باشتر كارەكانی بەرێت بەڕێوە، بەڵام هەندێك شتیش هەیە خەلکی عە‌وامیش هەستی پێدەکات چونکە ناکرێ خوێندكارێك دوو ساڵ مەڵبەندی مامۆستایان بخوێنێو ببێتە مامۆستای سەرەتاییو خوێندکارێکی تریش چوار ساڵ کۆلیژی پەروەردەی زانکۆ لەگوندە دوورە دەستەکانیشدا هەن. سلێمانی بەشەو ئەڵێی بیابانی نیقادایە‌و ئەوەندە تاریکە ئینسان ئاگای لەخۆی نەبێ خۆی بەدەیان
عەمودی بێ گیاندا دەکێشێ. ئیتر پایتەختی رۆشنبیری چی.؟ پاریسی یایتەختی فەرەنسا یێنچ سەد سینەمای تێدایە، سینەما یەکێکە لەستونە ﮔﺮﻧﮕﻪﮐﺎﻧﯽ ﺷﺎﺭﺳﺘﺎﻧﯿﯿﻪﺗﯽ ﺋﻪﻣﺮﯙﻭ ﺩﯾﺴﺎﻥ ﺳﺘﻮﻧێﮐﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﭘێﻭﺍﻧﻪﮐﺮﺩﻧﯽ شارەو لەدنیادا هەر شارێك سینەمای نەبێ شار نییە. بەم پێیە بێت سێمانی شار نییە، چونکە سینەمای تێدانییە، ئێوەی چەند سینەمایەکی تێدا دروستكەن ئەوسا بیكەنە یایتەختی رۆشنبیری. یەك یاركی سلێمانی سەرئاو ودەستشۆری تێدانییە، لەیەك شوێنی ناوشاردا سەرئاوێکی تێدانییە بۆ ئافرەتان، لەسێی ئێوارەوە خەڵك سەرە بۆ پاس دەگرن تابەڕووناكى بگەنەوە ماڵ، هەر كۆلانێك دەچى هارەی مۆلیدە مێشكت بەدەداتەوە، یەك كافیتیریای مەعقول لەناوشاردانییە، ئیتر رۆشنبیری چیو پایتەختی چی عە‌زیزان لێوەی دەفرن. لەسەدا دەی خەڵکی شار پاسپۆرتی نییە، لەسەدا نەوەدی خەڵکی شار ساڵی سەفەرێکیان بۆناکرێت بۆ دەرەوەی کوردستان، ئیتر پایتەختی رۆشنبیری چی.؟ ئەم دروشمانە لەپای چی گەر ئەتانەوێ بمان خەڵەتێنن ئیتر تەواو ئەو دەورانە رۆی، خەڵك رۆشنبیری ناوێ ژیانی دوی، ژیان.
*لەژمارە(168)ی رۆژی گەل لەرۆژی 2007/2/18 بۆوبۆتەوە.
## سلێمانی پایتەختی رۆشنبیری
ئەم حكومەتى كوردییە خەڵك بەگەمژە ئەزانێ، بۆیە هەر ماوەیەو بەشتێكەوە سەرقاڵی دەكاتو وایلێدەكات مەسەلە سەرەكییەكانی خۆی بیرحیێتەوە كەرۆژانە گیری خواردووە بەدەستییانەوە. ماوەیەك خەڵكیان بەهەڵكردنو هەڵنەكردنی ئاڵای عێراقەوە سەرقاڵكردبوو، چەند مانگێك خەڵكيان هێناوبردو كەچی دواتر هیچ. ماوەكیش لەمەوبەر خەڵكيان بەلابردنی سرودی ئەی رەقیبو دانانی سرودێکی ترەوە سەرقاڵکردو تائێستاش هەر بەردەوامەو كارگەیشتە ئەوەی هەندێك مێشك بۆگەن گۆڕی
(دڵدار)ی داماویشیان هەڵتەکاتد. جگەلە خۆشیان خەڵك هیج بایەخی نەداوەتەوە ئەو مەسەلە لاوەكييانە بۆ ئەم سەردەمە. ئاخر خەڵك نەوتو بەنزینو غازی دەوێ، نەك هەڵكردنو هەڵنەكردنی ئاڵای عێراق.! خەڵك کارەبای بەردەوامی دەوێ، نەك لابردنی سرودی ئەی رەقیبو دانانی سرودێكی تر، بەكوردی خەڵك ژیانی دەوێ نەڭ دروشمی حەماسەت ﺧﻮڵﻘێﻥ. ﮐﻪﻟﻪﺟﻪﻭﻟﻪﯼ ﯾﻪﮐﻪﻣﯽ ﺷﻪڕﯼ ﻧﺎﻭﺧﯚﻭﻩ ﺋﻪﻭ ﺩﺭﻭﺷﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪﺩﻩﺳﺘﯽ خۆتان کفنو دفن کراون.
ماوەیەکە باس لەوەدەکرێت سلێمانی بکرێتە پایتەختی رۆشنبیدی کورد. ئەمە راستە سلێمانی پایتەختی شۆڕشو رۆشنییری کورد بووە هەر لەکۆنەوە تائەمڕۆ، ئەم پێشنیارە وەزیری رۆشنییری کردی، بەڵام ئایا ئێستا کاتی ئەوەیە ئەم جۆرە دروشمو قسانە فڕیبدرێن یان کاتی ئەوەیە سلێمانی بکەنەوە بەشار بەر لەوەی بیکەنە پایتەختی رۆشنبیری.؟
سێمێنێسێمانی ئێسێا حسابی گوندێکی بۆدەکرێتو ئەو هۆکارانەی گواستنەوەو سەرگەرمیو پێداویستی ژیانی خەڵك كەلەسلێمانی هەن لەئیـسنانییەتی خـۆی بێتــە‌خوارێو لەبەردەم بـاڵای زراق کـچێکدا بێتــە سەرچۆكو بەخوی فرمێسك برژێ ئەوە خۆشەویستییە وایكردووە تانهۆ ﺯﯾﻨﺪﻭﻭﺑﯿﻦﻭ ﻣﻪﺭﮒ ﺣﯿﻨﮓ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺷﺎﻥ ﻟﻪﯾێﺷﻤﺎﻧﻪﻭﻩ ﺭﺍﮐﺎﺕ. ﻟﻪﻫﻪﺭ ﺷﻮێﺫێﻙ خۆشەیـستی هـەبێت رق جێگـە‌ی نابێتـە‌وەو ناشـیرنی وەك پـە‌یوو بـۆ چـۆڵەوانی دەفڕێـت، چـونکە خۆشەویـسىتی خـۆی جوانییـەو حەزیـشی بەشوێنی جوانە بۆ ژووان، بۆیە هەمیشە دڵدارەکان دەچنە ئەو شوێنەی سروشتی جوانە، هەر خوشە‌ویستییە‌کیش لەباوەشی سروشتا گروگال
نەکات، سەرپێی خۆی ناکەوێت. مرۆڈ لەنیۆان چوار دیواردا تەنیاعەقڵی دەخاتەكارو، كەمتر سۆزی دەجوڵێ، بەڵام سروشت وا لەئینسان دەكات سۆزی بخاتە کارو عە قلی وە‌لانیێ بۆیبە هەمیشە ئەو خۆشە‌ویستییە‌ی عە‌قلّ تیایدا بالادە‌ستە، بە‌ناکامی سە‌ردە‌نێتە‌وە‌و ئەنجامێکی نابێت، ئەوین
بەرهەمی سۆزە نەك عەقڵی ئینسان.
ﺯﻣــﺎﻧﯽ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾــﺴﺘﯽ ﺯﻣــﺎﻧێﮑﯽ ﭘــڕ ﺭﻩﻣــﺰﻭ ﺭﺍﺯﻩﻭ ﺋﯿﻨــﺴﺎﻥ ﺩﻩﺑــﯽْ ﺯۆﺭ ه‌وڵبدات تاوەك باڵدارێك بەئاسمانی ئەو زمانە‌دا بفرێتو وەك ماسییە‌ك مەلەی یێبکات. خۆشەویستی هەمیشە خاوەنی قسەی کەمو بێبدەنگی ﺯﯙﺭە، ﭼـﻮﻧﮑﻪ ﺑێـﺪەﻧﮕﯽ ﺷـۆڕﻣﺎﻧﺪەﮐﺎﺗﻪﻭە ﺑﯚﻗــﻮڵﺍﯾﯽ ﻧــﺎﺧﯽ ﯾــﻪﮐﺘﺮﻭ ﻭﺍﻣــﺎﻥ لێدەكات وەك شاملۆ دەڵیێ: لـەو دیبوەوەی سنورەكانی لەشەوە یبەكترمان خۆشبوێ، لەو دوورە دەستە زۆر دوورەی کەئەندامو جەستەی ئینسان بێ هیج تە‌مایب‌ه‌ك دە‌س‌رە‌وێ. لبە‌غیابی خۆشەویستیدا ژیبان رە‌نبگ‌و ب‌بۆی
نامێنێو ئیتر پەیوەندییەکانمان دەچێتە حاڵەتێکی نەفرەتاویو ئەو سار نادیارەوە، نەبوونی خۆشەویتسی درزی نێوانمان دەکاتە دەلاقەو دواتىر لە‌یــە‌کترمان هە‌ل‌ــدە‌برێت. بۆئـــە‌وە‌ی لە‌یــە‌کتر هە‌لنـــە‌برێین‌و هە‌میــشە یێکەوەبێت ئەو زمانە فێریێن کەلەمێرەو لەسەردەمی هابییلو قابیلەوە دۆڕاندومانەو تائێستاش بەشوێنیدا دەگەڕێیێنو نایدۆزینەوە. ئەو ﺯﻣﺎﻧﻪﯼ ﮐﻪﺩﻩﻣﺎﻧﺒﺎﺗﻪﻭﻩ ﺳﻪﺭ ﺭێﮔﻪﯼ ﮊﯾﺎﻥ، ﺋﻪﻭ ﺯﻣﺎﻧﻪﯼ ﺋﺎﺷﺘﻤﺎﻥ ﺩﻩﮐﺎﺗﻪﻭﻩ، دەمان کاتەوە بەمرۆقەکەی جاران، ئەو مرۆقەی خۆشەوی-ستی وێمردی
## رۆژیك بۆ خۆشەویستیو تەمەنیك بۆ ژیان
خۆشەیستی چییە ؟ رەنگبی چۆنە.؟ تامی چی دەدات.؟ بۆ چی ئێمە پێویێستمان پییەتی‌و هەمیێشە عـە‌وداڵی ئـەو وشـە‌یە‌ین.؟ ئـەو وشـە‌یە‌ی هەموومانی شێتو هـارکردووەو بـەم رۆژگـارەو تـارۆژی کۆتـاییش هـەر بەشوێذیدا رادەکەینو ئیتر هەندێکمان دەستمان دەکەوێو هەندێکیشمان دەســتمان ناکــهێتو جاخۆشــبەحاڵی ئــەو کەســـەی دەســـتی دەوێــتو ﺩﻭﮊﻣﻨﯿﺶ ﺑﻪﻭ ﮐﻪﺳﻪ ﻧﻪﺑێﺕ ﮐﻪ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺘﺴﯽ ﺩﻩﺳﺖ ﻧﺎﮐﻪﻭێﺕ. ﺋﻪﻭﮐﻪﺳﻪﯼ تاکۆتایی ژیانی کەسێک پێی ناڵیێ خۆشمدەوێیێ ئەزانی ئەم وشەیە چەندە گەورەو تەزوو بەخشو ورە بەخشە بۆ ئینسان، كاتێك پێت دەڵیێن: خۆشم دەوێییە ئای لەو چرکەیەی کچێك بەتەواوی جورئەتەوە بەکوڕێك دەڵیێ:
خۆشم دەوێی· رەنگە فەتحی قەڵی خەیبەر ئەوەندە شادمانی بەلەشکری ئـەو دەمـی ئیـسلام نە‌بە‌خـشیبێ، وەك ئـەم وشـە‌یە بە‌ئینـسانێکی سـادە‌و ساكاری ئەمرۆی دەڵێت. هیتلەر ئەوەی هاریکردبوو یەلاماری دنیای یێدا ئەوەبوو كەسێك یا خود بەتەواوی تەمەنی خۆی كەچێك پێینەوت (خۆشم دویێ)
ه‌ولی تەواوی نوسەران بۆ گێرانە‌وە‌وی خۆشەویستیو بۆ ئەوەیە کە
ئەوین باڵ بەسەر ژیاندا بکێشێ، بۆ ئەوەیە لەم سەر بۆ ئەوسەری دنیا کەس خۆشەویستی کەسێك بۆ کەسێكیتر زەوت نەكات. تالەسایەی ئەو وشە سیحر ئامێزەدا هەمووان بێجاوازی بەئارامی بژین. خۆشەویستی ئەو هێزە جادوو بازەیە کە ئەوەندە وزەو توانا دەبەخشێتە ئینسان فەرهاد ئاسا کێوی بێستوون کونکات، ئەو تەزووەیە کەئینسان دەکاتە شتێکی جیـاواز لە‌ئیذـسانو، لە‌هە‌مانکاتـدا ئە‌وە‌نـدە‌ش ناسـکی دەکاتــەوە، کــە
سەرزاری بوو، دوای لەدەستدانی خۆشەویستی ئیتر لاڵەو پیاڵ کەوتووەو ﺯﻣـﺎﻧﯽ ﮔﯚﻧﺎﻛـﺎﺕ. ﺋـﻪﻭ ﺭۆﮊﻩﯼ ﺷـﺎﻣﻠﯚ ﺑﻪﺷـﻮێﻧﯿﺪﺍ ﻭێڵﺒـﻮﻭ، ﺭۆﮊێـﻚ ﺋێﻤـﻪ دووبارە دێینەوە، میەرەبانی دەسیتی جوانی دەگیرێ، رۆژێیك كەدەرگای ماڵەکان داناخەن، قوفبڵ ئبیتر ئەفسانەیەو بەتەنیا دڵ بێ ژیین بەسبە، من چاوەڕوانی ئەو رۆژەم، تەنانەت گەر خۆم نەمابم.
## رۆژنامەو رۆژنامەنوس
بەهۆی باردودۆخی ئێستای کوردستانەوە رۆژانە رۆژنامە زیاد دەکات،
هاوشان لەگەڵ زیادبوونی رۆژنامە‌دا رۆژنامە‌نوسیش زیاد دەکات، ئەمەش ﺩﻭﻭ ﻫﯚﮐﺎﺭﯼ ﻟﻪﭘﺸﺘﻪﻭﻩﯾﻪ، ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﺎﻥ ﺣﺰﺑﻪ ﭘﺎﺭﻩﺩﺍﺭﻩﮐﺎﻥ ﺑﻪﻧﺎﻭﯼ ﺟﯚﺭﺍﻭ جۆرەوە رۆژنامە دەردەكەنو دەڵێن: سەربەخۆیەو یەك دووكەسی نزیكی ﺧﯚﯾﺎﻥ ﺩەﮐەﻧە ﺧﺎﻭەﻧﯽﻭ ﺋﯿﺘﺮ ﺋەﻭ ﺩﻭﻭﮐەﺳەﯾﺶ ﭼەﻧﺪ ﮐەﺳێﮑﯽ ﺩۆﺳﺖﻭ برادەریان رادەسپێرن کاریان لۆبکاتو لەو ناوەشدا ئیتر نوسینی باشو خراپو رۆژنامەنوسی باشو خراپ تێکەڵ دەبێتو خوێندەوارم دەوێ ه‌لاوێریان بکات. سەرباری ئەمەیش زۆر خەڵکی قەڵەم کولیش کە‌لە‌هیچ رۆژنامەیەك جێگەیان نابێتەوە دووانو سیان كۆدەبنەوەو لۆخۆیان رۆژنامەیەكی دەردەكەنو ئیتر بەباشو خراپ قەلەم لەهەموو مەسەلەیەك وەردەدەنو چوار رستەی بەسوود لەورگیاندا نییەو تەحلیلی زۆر قورس بۆ مەسەلەكان دەكەن. رۆژناخەنوس هەیە خۆی كوری دەسەڵاتو حزبو ﺤﻜﻮﻣﻪﺗﻪﻭ ﻛﻪﭼﯽ ﻟێﻛﺪﺍ ﻟێﻛﺪﺍ ﻟﻪڕۆﮊﻧﺎﻣﻪﻛﺎﻧﺪﺍ ﺑﺎﺑﻪﺗﯽ ﺳﻪﺭﻧﭻ ﺭﺍﻛێﺵﻭ ﭘڕ توانچو تەشەر لەحزبو حکومەت دەنوسێتو خەڵکیش لەکاتی ﺧﻮێﻧﺪﻧﻪﻭەﯾﺪﺍ ﺩەﮐێﺷﻦ ﺑﻪﺳﻪﺭﯼ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪﺍﻭ ﺩەڵێﻥ: ﺑﺮﺍﺭێ ﺋﻪﻡ ﮐﻮﺭە ﭼﯚﻥ ئەوەندە بەجورئەتە. لەو لایشەوە کاکی نوسەر دەڵێ کاکە گرنگی لەوەدایە من لەناو جەرگەی حزب و حكومەتو دەسەڵاتە رەخنە دەگرم نەك كەسێكی تر لەدەرەوەی دەسەڵاتەوە بێت.
رەنگە ئەم رۆژانەمە زۆریو بۆریییە بۆ زۆر کەس ئاماژەی بوونی دیموکراسییە‌تو ئازادی بێتو زۆرجاریش حزبە دەسە‌لاتدارە‌کانو ﺤﻜﻮﻣﻪﺕ ﺋﻪﻣﻪﯾﺎﻥ ﻭﻩﻙ ﺩﻩﺳﺘﮑﻪﻭﺕ ﭘێﻓﺮﯙﺷﺘﻮﯾﻨﻪﺗﻪﻭﻩ. ﺑﻪﻻﻡ ﻣﻪﻧﺘﻖ ﭘێﻣﺎﻥ
*لەرۆژی چواردەی دووی دووهەزارو حەوت لەکوردستانی نوێ بلاوبۆتەوە.
## ژیان تامی نەماوە لێرە
جاران لێبۆە مرۆق لەپێناوی ژیانو بۆ جوانكردنی ژیان دەمرد، نەك لەپێناوی مردنداو بۆمردن بژی. بۆیە شیعرو ئەدەبیاتی ئێمە لەدەوری یەك دروشمى سەرەکى دەخولایبەوە ئەویش(مەژى ببۆ مىردن بمىرە ببۆ ژیبان)
یـاخود (کــەم بــژی‌و کــەڵ بــژی) واتــا وەك كە‌ڵـە‌پیاو كە‌لە‌ســە‌ر وە‌زنــی (کەڵەگا)یە بژی. ئەمەش بزووتنەوەیەك فێری کردبووین کەهەزاران خەونی سەوزو سووری بۆ ئەژماردین کەدوای سەرکەوتنی بۆمان بکاتە واقییع،
بەڵم هەرزوو دەركەوت ئەو بزووتنەوەیە نەك هەر ئەوەی بۆ نەكردین،
بــەڵکو واقعــە زۆر ســادە‌کانی ژیانیــشی لێکردینسە خسە‌ون
بزووتنە‌وە‌یبە نبە‌ئاوی هێبشت، نبە‌كارە‌با ئابووری ئەم ولاتە. لەسایەی ئەو بزووتنە‌وە‌یە‌وە ئێستا کوزە‌ڵە‌و کە‌وە‌رو کەرەوسییشمان لـە دەورەوەی ولاتـەوە بۆدێـت. ئـەو بزووتنەوەیـە ئێمـەی خـستە سـبەر پلێـت، تاسـە‌ر ئێـسك رسـوای كـردین. ئــەو بزووتنــە‌وەی ــ
هە‌ڵگێڕایبە‌وە‌و وایلێکـرد تـا سبەدان سباڵی تـبر نبە‌وە‌ی داهاتووی کـورد جورئـە‌تی خـە‌و بینـینی نـەبێت بە‌دنیایـە‌كی جـوانترە‌وە، كـورە بە‌دنیاکـە‌ی سەردەمی بەعسەوە. ژیان تامی نەماوە لێرە، تامی نەماوە بەو مانایە نا كە‌تالە، یاخود شیرین نییە. وەك ئەو محە‌لە‌بییە‌ی جاران دە‌مانخوار، بەلكو هیچ مانایەکی نەماوەی واتا ژیانو مردن ئەو دیوارە ئەستوورەی جارانیان لەنێواندا نەماوەو بەردەوام لەسەر یەك دۆشەك دەخەون.
لێرە گەر مناڵ بیت دەبێ هەمیشە لەخەمی ئەوەدا بیت ئاخۆ باوکت بتوانیێ هەرچی دڵت پێیخۆشەو مذاڵ پێویستییەتی بۆت بکرێت، هەڵبەت دەڵێت: ئەم بەزمە بێ سەرو بەرەیی‌و ژاوەژاوی لەپشتەوەیە، چونكە رۆژنامەکان ئەوەندەی زمانی کوردییان شێواندووە، نیو ئەوەندە زمانی کوردییان نە‌پاراستوە‌و پێشیان نەخستووە. رۆژنامەکان ئە‌وە‌ندی گرفتیان بۆ خەڵك دروستكردووە كەمتر بەرچاوی خەڵكیان رۆشنكردۆتەوە،
رۆژنامەكان ئەوەندەی خەڵكیان لەئاست دەسەڵتدا چەواشە كردووە،
کەمتر خەڵکیان لەکاروبارە خوارو خێچەکانی دەسەلات ئاگادارکردۆتەوە.
چونکە هەموو ئەو رۆژنامانە زەرفێکی مێژوویو قۆناغێکی کۆمەڵگە نەیسەیاندوونو وەك سەرەتا باسمكانكرد ویستی حزبو خەڵكە قەڵەم كولەكان رۆژنامە دەسە‌یێنن بەسەر كۆمە‌ڵگە‌دا نەك كۆمەڵگەو قۆناغە‌كانی ژیانی کۆمەڵگە رۆژنامەکانی سەپاندبێت گەر رۆژنامە بەپێی سروشتی ژیانی کۆمەڵگە لەدایك بێت باشترین کاریگەری لەسەر ژیانی خەڵك دەبێت،
بەڵم وەك دەبینین لێرە زۆر كەم رۆژنامەكان كاردەكەنە سەر ژیانی خەڵكو ﺯۆڕکەم رۆژنامەیەك توانیوێتی وابکات وەزیرێك یاخود ئەندام پەرِلەمانێك یان بەرپرسێکی ئیداری بداتە دادگاو لەبەرپرسیارێتییەکەی دووری خاتە‌وە کە نویتوانیوە یاخود نە‌یویستووە دە‌سە‌ڵاتە‌کە‌ی لەخزمەتی
خەڵکدا بەکاربهێنێت.
*لەژمارە(169)ی رۆژی گەل لەرۆژی یەك شەممە 2007/3/4 بۆوبۆتەوە.
ئابوری‌و نیشتمانی ئە‌وانین، گەر ئیمە نەبین ئەوان حوکمی کێبکە‌ن‌و بەسەری کێ پارە کۆکەنمەوەو بینای باڵا بەرزو بازاڕی هاوچەرخو ئوتێلو سۆیر مارکێتی گەورە بکرنەوە لەوڵاتانی دنیا .
ئەوە خۆزگەیەشت نایەتەدی. کاتێکیش گەورە دەبیت دەبیێ ژن بێذیت.
بەڵام بەرلەوەی ژن بێینێ، ئەبێ سیێ چوار ساڵ پێشتر هەوڵی دۆزینەوەی ﺧﺎﻧﻮﻭ ﺑﺪﻩﯼ. ﺋـﯿﺘﺮ ﮔـﺮﻧﮓ ﻧﯿﯿـﻪ ﮔـﻪﺭ ﻭﻩﻙ ﻛﻮﻻﻧـﻪﯼ ﻣـﺮﯾﺶﻭ ﻗـﻪﻟﯿﺶ ﻭﺍﺑێﺖ.
واتـا دەبێـت وەك چۆن جـاران دوریـنی سـتارخانییە‌ك هـەم پـارەی زۆری دەویست هەم ساڵێکی پێدەچوو، دواتر برا(چیێ)ییەکانمان بۆیان هەرزان كردینو بەیەك هە‌فتە‌ش ستارخانی چل ملیۆن كوردت بۆ ئە‌درون واتا بۆ ژنەکانیش خۆزگە خانوشیان بۆ ئاوا لێکدەکردین. لێرە گەر کرێچی بیت دەبسێ هەمیـــشە بەشـــوێن خـــانوودا بگـــە‌رێیتو شـــە‌وێت بـــە‌ئارامی ﻟﻪﺧﺎﻧﻮﻭﻩﻛﻪﺗـﺪﺍ ﻧﻪﺧـﻪﻭﯼ ﭼـﻮﻧﮑﻪ ﺗﺮﺳـﯽ ﺋـﻪﻭﻩﺕ ﻫﻪﯾـﻪ ﺑـﻪﻮ ﺷـﻪﻭﻩ ﮐـﺎﺑﺮﺍﯼ
ﺧﺎﻭەﻥ ﺧﺎﻧﻮﻭ ﺩەﺭﺗﻜﯩﺎﺕ. ﺧﯚﮔـﻪﺭ ﺧـﺎﻭەﻥ ﺧـﺎﻧﻮﻭﺵ ﺑﯿـﺖ ﺩەﺑـﯽێ ﻫﻪﻣﯿـﺸﻪ بەشـوێن ئاشـایشو پـوۆلیسو مەحكەمـەوە بیـت تـا كرێـچییەكەت بـوۆ دەڕێنەڕێنن گەر مووچە خۆری دەوڵەت بیت دەبێ هەمیشە چاوەڕێی سەری مانگ بکەیت تـا بەمووچەکەی ئـەو قـەرزو قۆلانـە بدەیتـەوە کـە لـەو مانگـەدا کردووتە، جگەلەوەش دەبی گوێت شلکە‌ی بۆ دۆستو برادە‌ران‌و کۆڕو كۆمەڵی دەورەت تا بزانی كامیان كارێك شك دەبەن تىۆ بیكەیت، چونكە سێ چوار كارنەكەیت ناتوانی وەك بەشەرەكەی ساڵی هەشتاكان بژی، ئەو زەمانە گوزەشت. لێرە گەر شێفێر بیت دەبیێ یبەك هەفتە بەشەوو رۆژ بەتانییەك لەسەیارەكەتدا دابذێیتو لەبەردەم بانزینخانەیەكدا بخەویت.
تابیست لـیتر بـانزین وەرگریـتو کـە‌مێکی بکەیتـە مۆلیدەکەتەوە. بـە‌رۆژ دێیتیە دەرەوە گرانی بازارەکان وەك دووپیشکەی عەرەبەت پێیەت دەداو بەشەویش لەببەر تباریکیو هسارەی مۆلیبدە حەزناکەی برۆیتبە ماڵبەوە.
لەداخی ههموو ئەوانەش سبەری خبۆت هە‌لیدە‌گریو دە‌رۆی ببۆ ددورە‌وە،
دیسانەوە حکومەتی کوردی وڵاتانی ئەوروپات لیێ هاندەداو دەڵیێ کاکە کوردستانەکەی خۆمان ئەمنو ئاسایشی تێدا بەرقەرارە ئەو خەڵکەمان بۆ بنێرنــە‌وە کە‌سـە‌روە‌تێکی نیــشتمانی ئێمــە‌ن
*لەژمارە(59)ی رۆژنامەی ئاوێنە لەڕۆژی سێ شەممە 2007/3/6 بۆوبۆتەوە.
مایکرۆسۆفت بکاتو لێیشی بەرێیتەوەو خەڵاتی گەورەترین ئابوریناسی جیهان وەرگرێت، بەبێ ئەوەی چوار دێری لەسبەر ئابوری خوێندبێتـە‌وەو دواتـــر كەنالّـــە ئاسمانييە‌كانيــشيان وەك گرنگرتـــرین هـــە‌والّ یێمـــان بغرۆشنەوەو بڵیێن: سەرکردەکەمان خەڵتی گەنجترین سەرۆکی جیە‌انی وەرگرت لەناو چوار هەزار سەرۆکی دەوڵەتدا، لەکاتێکدا لەهەموو جیهاندا
(273) دەوڵەت هەیبە. لبەبواری هونەریدا راپبەڕین کوردی کبردە خاوەنی پازدە تابیست کەناڵی رادیـۆ تەلەفزیۆنی نساوخۆو نزیکەی دە کەناڵی ئاسمانی‌و ئەو کە‌نالە لۆکالی‌و ئاسمانییانە‌ش رۆژانە یەك دنیا گۆرانی‌و مـۆزیکی تــورکی‌و بیــانی وەك تــازە‌ترین داهێنــراوی هونسەری کسوردی دەرخــواردی خــەڵك دەدەن راپــەڕین لــە‌بواری كۆمەڵیەتییــدا ئەوەنــدەی كێشەی بێ خەڵك دروستكرد، ئەوەندە چارەسەری نەكردو كێشەكانە دیاردە رێیوەکانی لانەبرد، راپەڕین ئاغاو ئاغاواتو هۆزگەریو خێڵگەری ﺯﯾﻨـﺪﻭ ﮐـﺮﺩەﻭەﻭ ﮊﻥ ﮐﻮﺷـﺘﻨﯽ ﺯﯾﻨـﺪﻭ ﮐـﺮﺩەﻭەﻭ ﻓﺮەﮊﻧـﯽ ﺯﯾﻨـﺪﻭ ﮐـﺮﺩەﻭەﻭ لەسەر دەستی بەرپرسەکانی شۆڕش پەرەی پێداو ئیبداعی تێداکرد.
راپـە‌ڕین بەپێچەوانەی سۆسـیالیزمی بنیـاتنراوە‌وە موڵکییـە‌تی گـشتی نەیێشتوو هەموو شتێکی ئەم وڵاتەی کردە موڵکییەتی تایبەتی. تەنانەت وایلێهاتووە هەموو یەكێكمان بوینەتە هی بەرپرسێكو كارو كاسبیمان بۆ ئـە‌وە‌و نـاتوانین سبە‌دی بیـستی ئـەوەی پە‌یـدای دەکـەین بـە‌دلّی خۆمـان خەرجیکەینە راپەڕین تەواوی کارگەکانی ئەم وڵاتەی کبردە موڵکییەتی گبشتیو خەڵکیبشی خستە سەر ساجی عەلی رایپەڕین وایکبرد نیبوەی ﺯﯙﺭﯼ ﺋﻪﻡ ﻣﯿﻠﻠﻪﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﻩ ﻟﻪﺋﺎﻭﺩﻩﺳﺘﯽ ﻣﺎڵﻪﮐﺎﻧﯿﺎﻧﺪﺍ ﺨﯚﯾﺎﻥ ﺑـﺸﯚﻥ، ﭼﯿﻮﻧﮑﻪ ﺤﻪﻣﺎﻣﯿﺎﻥ ﻧﯿﯿﻪ. ﻟﻪﻛﺎﺗﯿﮑﺪﺍ ﺑﻪﺭﯾﺮﺳﻪﻛﺎﻥ ﺯﯙﺭ ﺟﺎﺭ ﺷﯿﺮﻭ ﻫﻪﻧﮕﻮﯾﻦ ﺩﻩﻛﻪﻧﻪ
بانیوەکانیانەوە تا پێستیان زۆر ناسكو سەرنج راکێشبێت.
*لەژمارە(60)ی رۆژنامەی ئاوێنە لەڕۆژی سێ شەممە2007/3/13 بۆلویۆتەوە.
## دەستكەوتەكانی راپەرین
جگەلبەو دەسیتكەوتانەی راپیەرین کەبیەردەوامو هەمیبشە سبەرکردەو صزبو حكومەتو كە‌ناڵە لۆكـالێو ئاسمانیییە‌كانی حزبـە حاكمـە‌كانی کوردستان دەیدە‌نە‌وە بەچاوماندا، رایبە‌رین دە‌سیتکە‌وتی زۆری ه‌ه‌بوو،
رەنگە لەنوسینێکی واکورتو کەمدا نەتوانرێ هەموو ئەو دەستکەوتانەی رایەڕین بنوسرێن. بەڵم لێرەدا هەوڵەدەین هەندێکی بخەینە پێشچاوتان‌و بیرتان بێنینیە‌وە بۆئەوەی نمەك حەرام دەرنەچن راپ‌ه‌رین كبارێكی كبرد موستەشـارو جاشـە‌کانی ســەردەمی ئــە‌نفالو هەڵەبجـە لــە‌جاران زیــاتر دەوڵەمەندبنو لەتەڕ بخۆنو لەوشك بنوون راپەڕین وایکرد كەرکوکی دڵو قودســى كوردســتان یــەك دڵــۆپ نــە‌وتی خساوی تیێدانــە‌مێنیێو خــەڵك لەباشماخەوە نسەوت بـیێنێ. لەتسەواوی شسارەکانی کوردسـتاندا لەسسەر جەستەو لاشەی داڕووخاوی خەڵکی کـورد هـە‌زاران بینـا بالایـان بگاتـە
ئاسمانی شین. راپەڕین کارێکی کرد شەڕی ناوخۆی چەندین سالەی حزبە کوردییەکان لەلادێوە بێتەشارەکان، وەك چۆن مزرە سێوو رێواس لەلادێوە دێنە شارە راپەڕین وایکرد خەڵکی کورد هەمووی ببێتە شارنشین کەئەمە داهێنانێكی گەورەی كۆمەڵیەتییەو لەدنیادا نییەو نەبووە هیچ میللەتێك تەنیا شارنشینی هەبێتو گوند نشینی نەبێت راپەڕین وایکرد توێژی تفبەنگ لە‌شـانو پێـشمە‌رگە‌و پـوۆلیس لە‌كۆمە‌ڵگـە‌ی کوردیــدا لە‌هــە‌موو ﺗﻮێێژەﮐﺎﻥ ﮊﻣﺎﺭەﯾـﺎﻥ ﺯﯾـﺎﺗﺮﻭ ﺯۆﺭﺗـﺮ ﺑێێ ﺭﺍﭘﻪڕﯾﻦ ﮐﺮێـﯽ ﺧـﺎﻧﻮﻮﯼ ﮔﻪﯾﺎﻧـﺪﻩ پێنچ وەرەقەو دەوەرقە لەخەڵکی هەژارو نەدارو هەر بەرپرسێکی سەردەمی شاخیشی کبردە خاوەنی سبەروەتو سامانێکی زۆرو خەیانی کەهەرگیز بێری لێنەكردۆتەوە رۆژێك لەڕۆژان پێویستی بەگیرفانی ئاوها قوڵ دەبێت.
راپــەڕین لــە‌بواری ئابوریــدا وایکــرد کە‌بە‌رپرســی کــورد لــە‌رێکخراوی ئـابوری جیەـانی کێبِیکـسێ لەگـەڵ (بیـل گیـبتس)ی سسەرۆکی رێکخـراوی سیکۆتینە ئەمریکییە ئاسەن دارو بـە‌ردت بـلۆ پێکـە‌وە دەبەسستێ ئـەم سیکۆتیینە پارەی زۆر بەدووی خۆیدا کێشدەکات، بەوەی هەر بەریرسێك بیدا لەكورسییەكەی مانگانە نزیكە دوو دەفتەر دۆلارێك دەكەوێت.
ئەم سیکۆتینە ئەتوانێ ئەندام یەڕلەمانێك بۆ ماوەی هەشت تا نۆ ساڵ ﺯﯾﺎﺗﺮﯾﺶ ﺑﻪﮐﻮﺭﺳﯿﯿﻪﮐﻪﯾﻪﻭﻩ ﺑﻠﮑێﻧێﺕﻭ ﻫﯿﭻ ﻫێﺯێﺖ ﻧﻪﺗﻮﺍﻧﯽ ﻟﯿێﯾﮑﺎﺗﻪﻭﻩ.
ئەم سیکۆتینە ئەتوانێ سەرۆکی شارەوانیو مدیر عام بۆماوەی دەساڵ بەکورسییەکەیەوە بلکێنێتە سیکۆتینە توانای هەیە سکرتێری حزب بۆهەتاهەتایە لەسەر کورسییەکەی دانیشێنێ. هەر بۆییە باشترین کریاری ئـەم جـۆرە سـسیکۆتینە سـرکتێری حزبـە‌کانن، چـونکە ئـەوان بـە‌نیازن تاکۆتایی ژیانیان سکرتێربنو لێنە‌کە‌وەن. ئەوەیشی زۆر سەیرە ئەوەیە
ئەم سکرتێرانە رێژەیەکی بەرچاوی سیکۆتین پاشکەوت دەکەنو دەیدەنە براو كورەكانیان تائەوانیش یە‌كبسە‌ر دوای صردنو نە‌خۆشکە‌وتنی براو باوکی سـکرتێریان بـەکاری بێننو بە‌کورسـییە‌کە‌وە‌و بلکێـننو تـارۆژی قیامەت هەر سیکرتێربن. گبەر سیکۆتین نەبێت مەعقول کەسیێک لبەدوای راپەڕینەوە تائێستا هەر وەزیربێت.؟ گەر سیکۆتین نەبێت چۆن کەسێك دەتوانیێ لەیەك كاتدا سیێ وەزارەت بەڕێوە بەرێت.؟
*لەژمارە(170 l)ی رۆژی گەل لەڕۆژی یەك شەممە 2007/3/18 بلاوبۆتەوە.
سکۆتین ماوەیەکی زۆرە تێبینی یبەك شبتم کبردووە، تێبینی ئبەوەی سیکۆتین لەبازاڕەکاندا کەمبۆتبەوە. سیکۆتین چەند جێرێکی هەیبە، زەردو ئاوی‌و ه‌نـدێك جـار سـە‌وزو سووریـشی هەیـە. بـە‌لام ئێستا هەرە باشـە‌كە‌یان
ﯿﻪﺳﯿﻪ ﺳﻪﺭﯾﻌﻪ ﯾﺎﺑﺎﻧﯿﯿﮑﻪﻭ ﺳﯿﮑﯚﺗﯿﻨﻪ ﺩﻭﻭﺍﻧﻪﯾﯿﻪﮏﻪﯼ ﺋﻪﻣﺮﯾﮑﺎﯾﻪ، ﮐﻪﮔﻮﺍﯾﺎ هێزەکـانی ئەمریکا لەگـەڵ خۆیـان هێناویانە. لەناوەراسبتی هەشـتاکانی سەدەی رابـردوودا ئـەم سـیکۆتینە لەلایـەن کۆمـەڵیّك خـەڵکی قـە‌رەج‌و تورکبەوە لبەناو شبارە‌کانی کوردسبتاندا کە‌بۆسـوالێو دە‌رۆزە مالسە‌و مسالێ دەگەران، بەکار دەهێنىرا. سیکۆتینەکەیان دەکرد بەسەر خاولی ییا خود پارچەیەك قوماشداو بۆنەكەیان هەڵدەمێیو بەمەش سەرخۆشو مەست دەبوون و بەرگەی سەرمای زستانو گەرمای هاوینیان دەگرت. بەڵام دوای راپـە‌ڕین ئـەو سـیکۆتینە لـەو قە‌رە‌جانـە سـە‌ندرایە‌وە‌و درا بە‌بە‌ریرسـانی حزبی‌و حکومی کورد. بەلام ئەوان بەو جۆرە بەکاریان نە‌دە‌هێذا تاپێیان
نە‌لین سییکۆتین خۆر. بەرپرسانی کوردیش بە‌کیلۆ دەیان کری‌و بەسەر کورسییەکەی ژێرخۆریاندا بلاویاندەکردەوەو ئییتر لەسبەری دائەنیبشتن و ئــە‌وە‌بوو وەك دە‌بیــذین تائێستاش ئــەو ســیکۆتینە بە‌رینسە‌داون‌و ئــەو بەریرسانە هەر لەسەر کورسییەکەی خۆیان دانیشتوون.
وەك لەسبەرتاوە باسمان كىرد ببەهاتنى هێزەكىانى ئىەمریكا باشىترین جۆری سیکۆتین هاتە بازارە‌کانی کوردستانە‌وە‌و ئەمەش باشترین دیاری بوو بۆ بەریرسانی کورد. ئەم سیکۆتینە ئەمریکییە سیفاتی زۆر باشیی هیە: یەكەمیان هەموو شتێك پێكەوە دە‌لكێنێ، سیكۆتینە‌كە‌ی زوو تەنیا كاغــە‌زو پلاســتیكو هەنـدێك بابــە‌تی تــری پێكــە‌وە دە‌لكــان، بــەلام ئــەم بەرهەمە چاپکراوەکانی نوسەر
*یروشە. شیعری مناڵن 1998
*کەقاڵی وەنەوشە. شیعری مناڵن 2000
*ﮔﯚﺭﺍﻧﯿﯿﻪﮐﯽ ﻗﮋ ﺯﻩﺭﺩ ﺷﯿﻌﺮ 2002 ئەو مناڵەی دوێنیێگریاه ستوونی رۆژنامەوانی 2004 چرپە چرپی ئەو دیو ئازادییەکانی ژن کۆمەڵە وتار 2004
*بەهەشتێ لەکاغەز. سنتوونی رۆژنامەوانی 2005
*دڵۆیە. شیعر 2005
* پکراوەکانی چا پوبلاوکرنەوە بۆ ساڵی 2004 لە2005دا
*باویلکە. شیعری مناڵن 2006
*بچووکبوونەوەی ئینسان. ستوونی رۆژنامەوانی 2006
* چـــا پکراوەکانی چا پوبلاوکردنەوە بۆ ساڵی 2005 لەساڵی 2007 دا.
نرخ (1500)دینار | خەڵک و دەسەڵات |
ﺩﺍﺑﺮﺍﻥ ﻟﻪ ﺑﻪﺭﻫﻪﻣﻪﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎﺭﺍﻭﮔﻪﯼ ﺩﻻﻭﻩﺭ ﻗﻪﺭﻩﺩﺍﻏﯿﺪﺍ د. فاریق محمەد ڕەزا ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﮔﻪﺭﻣﯿﺎﻥ/ ﻓﺎﮐﻪڵﺵ ﭘﻪﺭﻭﻩﺭﺩﻩ
یێشیکی :
دابڕان وەك زاراوەیەك فرە مانایەں وەك دەلاهتێكی ئەدەبی لەگوزارەی زیاتر چەمكێكی دەرینی ئەدجا بەپلەی سدم کلمە‌لایە‌تی یە ، نە‌وێژە‌رانە‌ی پێش ئەم کارە کاریان کردورە لە‌پە‌دجە‌ی دەست تێناپە‌پن زیاتر گشتێتیان پێیرە دیارە ، بەڵم ئەم توێژینەرەیە تاکە بابەتە لەڕوی ئەکادیمیەوە کە (دابڕانی تاراوگەی هێنراوەکانیدلاوەر قەرەداغی لە خۆگرتوە کارێکی ئەدەبی شیکاری پەسنی یە بەنمونەی هێنراوەبی بەرهەمەکانی دلاوەر قەرەداغی پشت بەست کراوە .
ناونیشان و بواری توێژینەوە کە :
ناونیشانی توێژینەرەکە بریخی یە لە (( دابڕان لەتاراوگەی دلاوەرێەرەداغیدا ، دابڕانەکە لەڕوی جێرەکانیەیە كورێهێیهێكی لەسەر نوسراوە بە‌گوێرهێ سەرچاوەكان پاشان پێلێن كربنی بۆكراوە بە‌گوێرهێی سێ ئاسات وەك بابەت بەکاری شیکاری ئەدجام دراوە .
سنودی تۆێژینەوەکە :
ئەویەرهەمانەی دلوەر قەرەداغی دەگرێتەوە وەك .
١_ دلاوەر قەرەداغی ، مەلەك رێمان ، شیعر،، چاپخانەی رە‌نچ، ۲۰۰٤.
٢_ دلاوەر قەرەداغى، بەرهەمى پایزانە، چاپخانەی ڕەنچ، ٢٠٠٦.
۳_ تەیرەکانی ئیسماعیل ، سلێمانی ۱۹۹۰.
٤_ دلاوەر قەرەداغی ، مالیّك لەنار زەریا مالیّك لەتەنیشت بیابان، چابخانەی ڕەنچ سلێمانی سالی ۲۰۰۰.
ه_ دلاوەر قەرەداغی لەتەمدا دیار نیم ، چابخانەی ڕەنچ سالی ٢٠١٢.
ڕێبازی لێکۆڵینەیەکە :
پلانی توێژینەوەکە بریتیە لەم نەخشە ڕێگایەی خوارەوە :
بێشی .
بەشی یەکەم.
پاری یەکەم: چەمکی دابڕان.
دابڕان لە پیدی فەرمەنگیەیە.
جۆدەکانی دابڕان ۰ واتاو ناوەڕێکی دابڕان ۰ دابران لەئەدەبی کلاسیکی کوردیدا.
بەشی دودەم :
پاری یەکەم:
ژیان ویە‌رە‌می دلاوەر قەرەداغی.
ئەویابەتانەی لەسەر دلاوەر قەرەداغی نووسراون ·
دابران لەئەدەبی نوعێ و هاوچەرضی کوردیدا یاری دودەم :
دابران لەبەرهەمەكانى دلاوەر قەرەداغیدا.
یەکەم : دابرانی کۆمەڵیەتی .
دودەم : دابرانی دەرونی .
سێهەم : دابرانی نیشتیمانی.
تە‌دجام .
پەراوێزەکان.
سەرجاوەکانە کوردی ، عارەبی.
نامە ئەكاديميەكان.
کورتەی توێژینەوە بەعەرەبی ٠ كورتەی توێژینەوە بە ئنگلینی.
رێیازی توێیێینەوە رێبازەکە ( وەسفی شیکاری یە ) چونکە لەگەڵ سروششی کارە ئەدەبیەکە دەگودبێت کەڵك وەرگیاوە لونامەئەكادیییانەی كەلەسەر نامۆیی و تاراوگە كەلەوپێش لەسەر ئاسش ماستەر لەبەشەكانی كوردی ژانکۆکانی مەرێمی کوریستان نوسراوە بێمگە لە کەڵك وەرگرێن لە ئەرسەرچاوانەی کەدەریاری نامێمیی نە‌تە‌ه‌ه‌بی دە‌ریاریان نوسراوە هە‌ررە‌ه‌ا كە‌لكیش وەرگیاوە لەبواری ئینتەرنێت وەك سایتە دە‌نگیە‌كان .
کرنکی توێژینەیەکە :
تائێستا ئەوەی دەریاری (بەرهەمەکانی دلاوەر قەرەداغی) کراوە دید و ووتاری پچڕ پچڕ لە گۆثارە جیاوازەکاندا لە لایەن هەندێ لە‌ماورێان و نووسەرانی کوردەوە بە‌رێگای نامە گلڕینە‌وە وگفتوگری پاش ئەدجامدانی کلیە ئەدەبیەکان ئەدجام دراوە کە شاعبر لەکات وجێگای جیاوزادا ئەدجامی داوە گرنگیەکی تاییەتیش لەم تۆێینەوەیەدا ئەیە کەدلاوەر قەرەداغی دەرچودی هونەرەجوانەکانی بەغدایە ، بەلام پسپۆڕیەکەی لەشیعر دانان و وەڕگێپان بەنێدی لەزمانی فارسی یە وە ئەدجام دانە تاساتی نوسینەوەی ئەم لێکۆڵینەرەیە تەنها توێژینەیەکی ئاستی بەکالێرێسیش بەرچاوی توێژەر نەکەرتورە کەدەریاری هۆنراوەکانی نەم کرابێت .
کرنتی توێژینەوەکە :
گرفت لەوەدابود كەزێریەی سەرچاوەكان بەزمانی عەرەبی نوسراون یالەزمانێکی بیانی یەوە وەرگێیاوە بێ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﻋﻪﺭﻩﺑﯽ ﺋﻪﺭﮐﺎﺕ ﺋﻪﺭﮐﯽ ﺗﻮێێﻩﺭ ﻟﻪﺩﻩﺳﯽ ﺳێﻬﻪﻡ ﺩﺍ ﺨﯚﺩﻩﺑﯿﻨێێە ﺑﻪﺩﺍڕﺷﺘﻨێﮐﯽ ﻧﻮێ ﻭ ﺑﻪﺷێﻭﺍﺯێﮐﯽ نوی د پێیازێکی گودجار وەك یاسای وەرگێڕان بەگوێرەی قوتابخانەکانی وەرگێڕان بۆیە پێویسێ بەکاتێکی ﺯێد هەبو لەكهێ ئەرەش كەڵ لەبابەتەكانى نامۆییی وەرگیراوە بەهس جێرەكانى یەوە بەتێیینی و ووورد کردنەوەی بەرهەمی شاعیر لەتاراوگە .
بەشی یەکەم پاری یەکەم: چەمکی دابران.
دابران لە پیدی فەرهەنگیەوە واتای دابران لە یددی فەرنگەییەوە:
الا نفصال(١) لە فەرمەنگی عەربیدا لە فرمانی چواری (انفصل) هاتودە بە واتـا جیابووضوە، لە هەندێ فە‌یە‌نگدا بە مانای (انقطاع) هاتووە، نەمەیش لە فرە‌انی چواری (انقطع) وە‌رک‌یاوە ، وە هە‌ندیّ لە
روشنبیان و ئە‌كادیمە‌كانی دوئئاوای عەرەبی پێان وایە دابران و جیابورنە‌رە و دورکەوتنەوە یەك مانا دەبەخشێت ئەویش ئەوەیە مرولا دادەبرێت یان دود دەکەوێتەوە یان ل خودی خوی وەك سایکولوژیای ئەدەب یان لە نیشتیمانی باو باپیرانی ئەمەیشیان ناموییی دەرونیی لە سەر ئاستی خود یان کومەلایەتی یان نیشتیمانی دروست دەکات . لە سەر ئاستی جیە‌انیش نوسەرانی وەکو: جان جاك پێسێ (۲)(۱۷۱۲ –
۱۷۷۸) ، گرتە (۱۷٤۹–۱۸۴۲) و شکسید (۱۷۵۹ - ۱۸۰۰) ئمانە هەموریان لە بواری ئەدەبدا باسیان لێکردووە تا سەردەمی (فێفتە) ١٨١٤ ئەم جۆدە دابران و دەریەدەریە زیاتر تووشی (خود) دەبێت،
بویە ژیان لە دیدی فێختەرە جیهانێکە بەتاڵ لە ژیان و دوددە پەرێز لە کێشەر کبرگرفتەکانی پێژانە .
ڕەگ و ڕیشەی و دابڕان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی یێنانیەکان تاییەت پەیوەستە بە کەسێتی (سوقرات)
(٣)هوە زیاتر سەرچاوەكە (سفری تکوین) دا لەبەشی (الانسان الشمرة المحرمسة) (الخروج من جنە المزە)
هاتوە نێدانبازییە لەنێوان لەش و دەرووندا.
لە‌بە‌رە‌می (المەد القدیم) (ء)دا کلمە‌لیّك دە‌ستە‌واژە هاتووە لە کلرە‌لیّ پستە‌دا وێنەی (دەریەدەری ئیبرامیم
بۆ ماوەی چەند یۆژێ لەخاکی فەلەستینی)٠ (ه)
(دانیشتنی یەعقوب لە خاکی دەریەدەری لە ولاتی باوکی کنعان) ·(١)
(( سەردەمی برسێتی بود ، گرانی کەرتبودە وە .. هەمود سەر زەوی وەها بود بۆیە (ابراهیم .. سەفەری کرد بق میسر نەم ئاوارەیە لە پێناوی نان پەیداکردن دا بوو) · (۷)
کهاتە سەردەمی موسایی و عیساییەکان نامێیی دەریەدەری و تاراندن هەبورە نەمەش ناساییە چونکە مرێێ لەهەمود زەمانێكدا دەریەدەریکرێت ئەوا تووشی نامۆیییو دابڕان دەبێت.
بەلكە نەریستە شاعبد كوری كۆمەڵكەیەتی مەمور شتەكان لەگەڵ كاتـدا بەدەوری شەودا دەسوڕێتەوە ،
لەبەرئەوە کاتێك بەهر شێوازێك بەهر ه‌ۆکارێك دادەبرێت لە وولات و زێدی باب و باپێری.
وەك پەیوەندی مێثودیی شاعیرانی دور شاعیری جیاواز لە (تاراوگە) دود ورلاتی جیاوازدا (غالی شکری) کە ڕەخنەگرێکی عەرەبی یە دود کەسی هەڵبژاردورە و
(۸)هــكرى تاراوكەو نـامۆیی بوونە‌كە لە‌پارچـە
پارچەکربنە ڕامیاریەکەدەبینێتەیەلەسەر ئاستی خەباتی ڕامیاری کەواتە ئەم دێضە دویدە، لە تاراوگە و نامۆیی مەودای گشتی هەتاوەکر لەسەر ئاستی بەلاوەنانی خود (الـرفض الـذانی) لەڕوویەکی تـرەوە ئەم دابپان و تاراوگەبوونە هەستێکی وەختی و گرژیە‌کە وەکو هە‌ورع
لەسەر دە‌رە‌ونی شاعیر بە‌جێدە‌مێلێت .
ه‌مان دیاردە لە نەدەبی عەبی عیبری دا هەیە واتە نەو شاعیرە عە‌رە‌بانە‌ی لەنار جولە‌کە‌کان دەژین
پچپاین لەزێدی باویاپێدی عەرەبیان شەم تاراوگەں دابیان و نامۆییەکەی شەمان گشششی یەتی و ئەبەدیە ه‌میشە‌بیە .
کەراتە شاعیریەتی شاعیر ، دەریری بەرنترین پلەی خودێتی نورسەرەر تەنیا و تەنیا نەر نەدییەی خاوەنی ﺧﻮﺩێﺗﯽ ﺧﯚﯾﻪﺗﯽ ﺩەﺗﻮﺍﻧﯽێ ﺑﺎﻧﮕﻪﺷﻪﯼ ﻧﻮﺭﺳﻪﺭێﺗﯽ ﺷﺎﻋﯿﺮێﺗﯽ ﺑﮑﺎ.
کەواتە ئەرکی شیعر لەوەدایە کە شاعیر لە تاراوگە .. دە‌گوێزێتە‌وە لە مرێغێکی دابپاوی نامێوە بۆ مرێغێکی
ئاسابیی ئەمەیش دیاردە ئەنسوناویەکەی شیعرە ئەم ئەنسوناویە لەکەوڵی ورشە شیعرەکان ی شاعیردا خێ دەدێزێتەوە .
محد تۆنێن (۹)(بیلات غەریبیە) واتە ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ كە تەدەری شەر ئەوەیە لە ورااتی خۆی دا دەبێت بە‌غە‌رییی بژی یان ئەوەیە لە تاراوگە‌یە‌کی دیکەدا بژی بۆ ئەوان نیشتمانیش ه ر تاراوگەيە .
وەك مێژددى تاراوگەر دلبران لە دیدى ئەكادیمییە عەرەبەكانیشەوە، (د. نورى مصود القیسى) (١٠)لە بەرهەمی (الاغتراب والامكام النقدیە عند العرب ) دەڵێت:
ئەگەر سەیری مێژوری ئەدەبی دە‌ورویە‌رمان بکەین تاییەت ئەدەبی عەرەبی وا هەست دەکەین کە ( دیاردەی دابیان و تاراوگە ونامۆیی) بە بۆنی یەکتری کە‌رتوین نویس‌دی نتد ویرد نەبێت شارەزایی تەواوی نەبێت لەریدی دەریدینی کێشەکانی خود بارە کێمەڵایەتیەکە ناتوانێ بەسەرکەوتوانە ئیشی نەدەبیان لەسەر بکات.
ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺟﻪﺧﺖ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺋﺎﺳﺘﻪ ﺩﻩﺭﻭﻭﻧﯿﻪﻛﻪ ﺩﻩﻛﺎﺗﻪﺭﻩﺭ ﺩﻩڵێﺕ:
دابران وەك ه‌ستێكی دانە‌بڕان لە‌نان تاكە‌كاندا ه‌ورلاتی عە‌رە‌بیدان لەسەر ئاستی دە‌روونیش بۆتە
دەسەلاتێكی بەمێز لە خۆنواندن دا تاییەت بەمێی کێشە قورسە ڕامیاریەکانی ودااتسی عەرەبی کە گورنی ستەمی داگیرکەر بۆ ماوەیەکی دوود و درێد نێدینە‌ی وولاتە‌کانی گرتۆتەوە ... مە‌میشە دە‌یگێیتە‌رە بێ مێشدی نێد کۆن کە مێلاکۆ بەغدای گرت و وێیانی کربور سەرچاوەی شارستانی و پێشنبیری فڕێدایە نـاو فورات و دیجلەوە ... پاشان نمونەی پێماننوسی عەرەبی دابڕاویش لە زێدی باود باپیری وێنەی پێماننوسی بەناویانگ، بەبەرهامە بەناویانگەی (النخە والجیان)ی "غانب طعمة فرمان"یش لەو نووسەرانەیە ئاوارەبوون و تاراوگەیی ژیا لە هەمود بوارە جیاکانی و دەروغی و پۆشنبیرییەوە ، نەمە هێزێك بوونەو توانایەی پسێ بەخشی ، وایکـرد سەرکەوتن بەدەسـت بهێنیێ لـە دروست کردنی پەیوەندبییەکی بەهێزد پتێن لەگەڵ گیانی گەلەکەی و خۆشەیسێی نیشێیمانە لێدابڕاوەکەی ، چونکە ئنەو ناواتی بحود گەلەکەی ژییانی چەرمەسەری ئازار و چەرسانە بەجێبهێلێ د بکەوێتە باری ژیانێکی خۆشی پپ لە ئاسایش خزمەتگوزاری بەر جۆرەی داهێنەران بتوانێ لە پێگە ی گەشە بونیاتناندا ئەسپی خۆیان تاودەن و بگەنە ئاستی سنودی ئەں گەلانەی کە لە نیوەی زیاتری جیهاندا ژیانێکی مرێغانەی پڕ لە ویستی مرێغایەتی بەسەر دەبەن .
بۆیە ئەم نووسەرە خاڵ هەرە پووناکی ژیانی ئەوەیە کە لەو دابڕان و دۆخە پپ لە خەمێکی هەژادی و جە‌دجال بە دابرانی کلمە‌لایە‌تی و دە‌روونێکی ناسازدا توانی وەك خەو ئماواتێکی دوود و درێیۆ لە ورلات و گەلەکەی دانەبرێت .
ئەییەکان پۆشنبیەکان پەخنەگران ویستیان مرێغی عەرەبی لەم ناکۆکیە دەردینیە پۆگار بکەن بەڕێگای ئەدەبی بیێکەی کۆمەلێ وێنەی تازە لە دیدی مرێلی نوێ دا بێننە کایەوە بێ ئەوەی بشوانن ئەو تێەوێی نەگبەتی و ڕەشبینی و دلە‌پاوکێ و نامۆییە ئەبێ بە لە‌گە‌رینی پێلە‌کانی نەتەوەکەیان دابکە‌نیێ و ئەو سنوورە
کرنە خە‌ماریە چەق بە‌ستورە بەجێ بهێلێت. ئەدجام کلێی بازنەی سەخت دروست دەبور لەبەردەم ئەو خاوەن دیدانەدا بۆیە نەیان توانی بە ئاسانی خێ پنگارکەنە. توانیان لە ئاستێکی نزمیش دا بێت خێیەدەستەوە دانی همیشەیی لەخۆ بەدوود بخە‌نە‌ه لە پددووە وێنە ئە‌دە‌بیە‌كە تەوار تاریکی و گوە‌ان و دلە‌پاوکێ جۆرێك لە
دابرانی کۆمەڵایەتی دەروونی بەجێ هێشت.
جۆدەکانی دابران :
ﺩﺍﺑﺮﺍﻥ ﭘﯚﻟێﻦ ﺩەﮐﺮێﺕ ﺑﯚ ﺋەﻡ ﺑەﺷﺎﻧەﯼ ﺧﻮﺍﺭەﻭە:
۱. بیرتەسکی: (ون کردنی ئینتیما)(۱۱) بۆ هزید ئاراستەی نەبوونی مەیل و بۆچودن کرمە‌لی هزید هەست کردن بە نامۆییں هزدی و دروست کردنی کێشە لەبەردەم ه‌مود هزید نایدێلۆژیایە‌ك و ڕەتکردنەوەی نەمانە
بێ هێكارێكە ۲. بیرتەسکی سۆز (۱۲): گۆشەگیری یەکی بێ ئامان ژیان دادەپێشێت دەستی هیە بڕیارێك ناگرێتە خۆی لە بیابانێکی دڵ دەق دەدێزێتەوە مەوڵی گۆڕێنی ژینگە دەدات.
٣. بیرتەسکی کلمەڵیەتی (۱۴): لە دەستدانی پایەی کلمەڵیەتی مەست نەکردن بە بەرپرسیارێتی پاکردن لە یاساو کۆمەڵ و ونکربنی ئینتیما بۆ خاك و نیشیمان و گەل خۆ بە بێگانە و میوان زانین لەبەرامبەر کۆمەڵکەیدا.
٤. بیرتەسکی دەرددنی (١٤): شاراوەترین و کاریگەرترین فاکتەرە بێ تێکدانی کەسایەتی کە نەیتوانیوە پێداویستیە کەسییەکانی خۆی دەستەپەر بکات (عدم تمقیق الژات) هەست کردن بە چەپاندنی دەروونس و پەچەکرداری هەستکردن بەبێ توانایی و بێ هێزی و بەشداری نەکردنی چالاك و بێنە کۆمەڵایەتیەکان ناکات هیع کاریگەری دەرك و خودی نابێت ڕەشبینی و سەرکز دەبێت بەرامبەر دوا پێژ. واتا ی دابڕانە‌كە لە ئاستی ئەم خودە دابراوە دا بە واتای دوورد دیتی (الغریە). هەروها بە واتای دوورکەوتنەوە لە نیشتمان و کەس و کار دێ.
وشەی دابران (الانقكاع و الانقصال) (۱۰) دوریكە‌وتنە‌وەیە لە وولات یا تاراوكە‌بودن. بەلام وەك نامێیی و دوریکەیتنەرەر تاراوگە بورن لە فەرهەنگی زمـانی ئینگلیزییدا پسێ ی دەوتـریێ (alienation) (١٦) وە وەرگێراوە كە بەواتا ئاوارە یان بێگانە دێت، بەڵام وەك فرمان (alienate) دویركەوتنەوەں لێكترازانە هاوپیە‌تی گوم کردنە بەم پێیە‌ر ئەم بۆچوینە (alienate) بەرامبەری لە دەقی لادان و دوورخستنە‌وە‌ر نامۆییە لە کۆمەڵگادا.
## واتا و ناوەپۆکی دابڕان
١. دابڕان لە بەما كۆمەڵیەتیەكان (دابڕانی كۆمەڵیەتی ).
۲. دابڕانی دەریینی ۰ ٣. دابران لەزێدی باں باپیران ( دابرانی نیشتیمانی ) .
دابران لە کتێبە کلنە‌کاندا (مێثودی ناداوە‌ی دابران ) لە نووسینە فە‌لسە‌لییە لاهوتیە‌کاندا وەکو سفر تکوین
(لە قورئان) لە كێشەی دابپان مرێش دەكات (تورئان - ضواردش گەنم و سێوە‌كە لەلایەن تمادەم و حەوا)
دەرکردنیان لەبەمەشت بۆ سەر زەوی . لێکۆڵەرە دەرونزانەکانی وەك حافك ١١٨٠ (١٧) بەم شێوەیە پێناسەی دەکات کە (( بریتیە لە هەستی تاك لە پودی تەنگەژەبی و تێدانبازی دروست بور لە نێوان خودی مرقف و ئەو ژینگەیەی تیایدا دەژی بە‌شێوەیە ئەو مرقفە هەست بە ضە‌مناکی و پەژارە بەرامبەر ئەو ژینگەیە بکات و جۆرێك لە دابڕان دروست بێت كە نامۆیی دروست بکات هەڵوێستی نەگەتیك خۆی بنوێنێ.
ه‌ندێ جار یش دەبێتە هێی تووشبوون بە نە‌خێشی دە‌ردونی و پە‌شێکاوییش))
پێناسەی دابڕان لای دەرونناسێکی تری وەك (چەلال سعد)(١٨)ش بریتیە لە هەستکردنی تاك بەجیابورنەوەی لە خودی خۆی و پچپانی پەیوەندی لەگەڵ کۆمە‌گە‌ی، کە تیا دەژی )." بە واتای هەستی تاك بەوەی کە
بێ بایەخی خودی و ژیانی لەگەڵ گۆڕینی دابەزاندنی تواناکانی دوود لەخودی خۆی " .
"کەمال دەسوقی"ش دەڵێت:
" هەست کردن بە دوردە پە‌رێزی دورن بوعن و بێ ئینتمابی و لە دەستدانی باوەڕ بە‌خێبوون و هەست کردن بە خەمێکی ، گرنگی نەدان بە کلتووری بەما پێرێزە کۆمەڵیەتیەکان بەدوای ئەمانەدا نامێبوون لەئاست ژیانی خێزانی و ... مُازاری جەخت کردن و پالە پە‌ستلی دەروونی.
لەبەر ئەوەی (دابڕان ) بارودێخێکی نائاسابییەو تەنها مرێغی نامێی دابڕان توشی دەبێت لەمەرێەگەزێك بێت واتە نێد بێت یان مێ لەپدی گوازەرەشەرە بەدەیان پێناسەی نامۆییی کراوە بەڵم هێشتا چەمکی (دابپان )
لێلە و تەمو مێاوی یە و پوین نی یە بۆیە دانانی نەخشەی توێینەرەیەك پێویستی بەوردەکاری و پێیازی ﺯﺍﻧﺴﺘﯽ ﭼﺎﻙ ﺋﻪﻧﺠﺎﻣﺪﺍﻥ ﻫﻪﯾﻪ.
دابران لەئەدەبی کلاسیکی کوردیدا:
دابڕان لە نەدەبی کلاسیکی کوردیدا بریتیە لە دابڕان لە زێدی دایك و باوك بە واتای جێگلیکێ، یان نەمان و برانی توانا و دەسەلات، یان بە واتای بە‌دینە‌ماتنی مافەکانی ژیانێکی کەسی لە ژینگە‌یە‌کدا دە‌سە‌لاتێکی ستەم دیدە تێدا زاڵ بێت، نموینەی نەمەیش لای نال لە " چامە"کەی بۆ سالم، یان خۆشە‌ویشتییە‌کە‌ی بۆ "
ﻤﻪﺑﯿﻪ" ﯾﺎﻥ ﺋﻪﺑﯿﻨﯽ ﻣﻪﻻﯼ ﺟﻪﺯﯾﺮﯼ ﺑﯚ ﺳﻪﻟﻤﺎﯼ ﺧﻮﺷﮑﯽ ﻣﯿﺮﯼ ﺑﯚﺗﺎﻥ "ﺧﻮﺷﮑﯽ ﻣﯿﺮﯼ ﺑﯚﺗﺎﻥ" ﮐﻪ ﺟﯿﺎﻭﺍﺯﯼ جینایەتی ئەں دابڕانەی دروست کرد، نەك تاراوگەیان لاواندنەرەی مەولەوی بۆ " خاتور عەنبەری ئەفغانی)
ئەم دابرانانە هەموويان وەكو ئەدەبى كلاسيك لە سىۆ تەوەردا غۆيان دەبيننەوە( خود، جوگرافيا،
کلە‌لایە‌تی)، کە ئەم سێ جۆرە‌یش لە ئە‌مبی کوردی نویێ و هاوچە‌رخدا بەردەوامە، بە پێویستی نازانین هێ دە کات.
بەشی دودەم :
پاری یەکەم:
ژیان ویە‌رە‌می دلاوەر قەرەداغی:
ژیانی ویەرهەمی دلاوەر قەرەدافی :
لەدایك بودی سلێمانی سالی ١١٦٢ خوێندنی سەرەتایی وێامادەیی لە سلێمانی و زانکۆی لە بەغدا تەواو کربوە ئەندامی یەکێش نووسەرانی سویدە بەرهەمە شیعریەکانی :
پەيكەریێك لەباران ١٩١٢، تەیرەكانی ئیسماعیل ١٩٩٦، عاري تماما كالماء ٢٠٠٠ ، مالێك لەناى زەریا مالیّك لە‌تە‌نیفیت بیابان ۲۰۰۶، مەلە ریمان ۲۰۰۵، پەنگی خۆلّ ۲۰۰۷، من لە‌شارێکی نۆد دودم ٢٠٠٨، گەڕەکی شاعیان ٢٠١٠، ڕەنگی خۆلێ (یەفەرەنسی)٢٠١١ ، لەتەمدا دیارنیم ٢٠١٢.
وەرگێیان :
لەبوادی وەرگییانیشدا ٢٦ پەرێوکی مەیە لەفارسی و عەرەبی وسویدیە وە وەریگێیاون ١٣ یان لەزمانی سویدیە‌وە ۷یان لەزمانی فارسی یە وە ، شە‌شیشیان لە زمانی عە رەبی یە وە .
ئەویابەتانەی لەسەر دلاوەر قەرەداغی نووسراونێ لەسەر ئاستی نووسەران و هونەرمەندان و رێەینییرانیش لای هەندێکیان لە دابڕانی دلاوەر قەرەداغیدا یە‌یامی دابڕان بریتییە لە گەڕان بەدوای قۆناضی منـاڵی و هەڵسەنگاندنی یادەوەرییەکانە، جونکە دلاوەری گەورە هێمێمێیەکەی پێوە دیارە ی یادەرییەکانی پێوە دیارە ر لە جیهانێکی بچرکی پێ لە شەفافییەتدا گەصەی هێما سواتا دهێمایش پێمانوایە دلاوەر لەوانە دهێت کە لەگەڵ شە‌پێلە‌کاندا پاڵە‌کێیە‌تی و لە دەریاوە بەرەی زەریا هەنگاو دەنێت. کەراتە سانایە کە دلاوەر وەکو شازادە‌یە‌کی بەختەوەر لە مندالی‌دا بینیتە‌وە.
(یۆنیگ) (۱۹)دەڵێت:" داهێنان لە هێنراوەی سایکۆلۆجیای ئەدەبدا بریتییە لە هەبوونی بەهرەیەکی تایبەت کە لای تاکە کەس گەشە دەکات بە گوێیەرەی مەودای رۆشنبیری قۆناغ بە قۆناغ، بەم پێیورە دلاوەر لە کاسەی داهێنان شیعری تۆش کردورە." لە بەشێکی توێژینەرەکەماندا ورد باسی نمورنەی دابڕانی دەردوغی دەکەین.
نورسەرێكی نوێخوازی عەرەبی، وەك (ئەصەد عەبدول حوسێن) بەم شێوەیە وەسفی هێنزاوەكانی دلاوەر دەکات: شیعری دلاوەر تا ئەوپەڕی دامێنانی خۆرهەلاتیانە، شیعرێکن یـادەوەریی و هێما ئەنسـانییەکانی رێژە‌لات بە بۆنی دارگوێزی کوردستان و دارخورمای عەرە‌بساتی عێراق و رێژهە‌لاتی ناوەڕاست کەوتوینێ ئێمەیش دەلیین ئەم دیدە نوێخوازە ماوچەرخییە مـوژدەی دەقئـاوێزانێكی داهێنانە نـەك لاسـایكردنەوە و يە‌رتبوونە.
هاوکاتیش رە خنە‌رێکی عەبی وەکو (حوسەین لەتیف)لە‌وتارێکدا بەناوی" بددتوتورت وەکو ثار" کە
هێنراوەیەکی دلاوەرە ئەم نورسەرە هێندە زانستانە شیکردنەوەی بۆ بابەتەکە کردورە یەکسەر خوێنبەر وا لێدەکات وا بزانێت (حوسەین) جەمکی( دووانە) ببێدی دلاوەر. شەوەیش دەردەخات کە دلاوەر هەمیشە خەمێك و جانتایەكی پرلە تەنیایی وا بەكۆلییەوە.
لەسەر ئاستی مێنییە‌ش پەیوەندی کەسی دلارەر لەگەڵ (نە‌زە‌ند بەگی خانی) لە گیانێك دەچین لە دود جەستەدا، ئەں پێی وایە کە دنیابینی دلاوەر جبهانێکی تابیەتی ئێستاتیکایە و پەیوەستە بە گوزارشتکردن لە خودێكی خەماویی لێوان لێو لە ئاوات.
پێنیرسێکی نوێیی وەکی (ئارام سدیق) (۲۱)کە شیعر بەتەمنترین ژانری نێو میێنیدی ئەدەبی کوردی دادەنێت دەڵێتە دابڕان لای دلوەر قەرەضی وەك شیعری پاش هەشتاكان سەنگەرگرێنە لە دوژمن. ئێمەیش دەڵێین شیعرەکانی دلاوەر وەکو ئەدەبی هاوچەرخ خەباتێکی بەردەوامە، شمشێر هەڵکێشانی داهێنانە بەرانبەر پەستەم دیدەبی ثەو دەسەڵاتەی کە دلاوەری لە هەشتاکاندا دەریەدەر کردووە .
لێکوڵەڵیکی وەکو ئازاد سوبمیش (٢٢) دەڵێتێ نووسین و مندالی دور دەریڕینن لەسبار زەمبەن لێکدوود دەکەرە دود کەرێنەرەیەك تا ئەر ئاستانەی کە ئاماژەیەك نامینێ بێ نزیکبورنەرە، کەچی دلاوەر لە باگراوندی یادەورەبیەکاندا هێندە نزیکن، وا دەزانی وەکۆ نێدانبازی پەریەك دەکەون، تاییەت لە هێنراوەی "
ئەسپە جوانەكەم، ئەسپە گلارەكەم" ئێمەیش دەڵێین دلارەر وەكو ئاستی دەردونیی کەلکی لە " فرێید" وەرگرتورە لە سیفاتی جۆلاں ناجێگیرە کە توانیویەتی نە ئێستا قبورلڵ بکات نە واقیعی دەقەیش سەرشێڕش نەبێت بۆ جورینە‌رە‌ر لاسابی کوێرانە، بەلکو دلاوەر جۆرە ئامادە‌گییە‌کی بۆ داماتور کردورە لە سێیە‌ری تالی دابڕانس ئێسـتادا. دلاوەر خۆیشی دەلێت: لـە نێوان پەیکەریێ لـە بـاران و هـاتن بـۆ هـاموران نییە، زێد ئەزموونێكى بچوكۆلانەم هەبود لەگەڵ ترس و نیگەرانی سەفەردا تا رادەیەك كاریگەرییان بەسەر زویان و روانینەیە لەخۆم و لەدونیا و هەنگاوەکانی دواترمەوە جێهێشتودە ؟.
ئێمەیش دەڵێین تاراوگە بۆ شاعیر دورکەوتنەوە لە خاك و کەسوکار لایەکی ردوخانی دەرونییە و لایەکی تریشی منی بالا (سۆپەر ئیگل) دەکەرێتە نشەرگەشە و پێوەرەکانی مۆپاڵی بەما و دابونەریتی کۆمەلایەتی ویۆشنبیریی و ململانێكان دەبنە هێزێك و نەدجام ئەم بە‌رە‌مانە ( پایزانە و پە‌یكە‌رێك لەباران، لەتەمدا دیار نیم، تەیرەکانی ئیسماعیل، لەگەڵ دامون) لە‌داێك دەبێت.
بۆیە سانت بیف(۲۳) لە لێکۆلینەوەی کاری ثەدەبیدا ژیاننامە و قۆنااضی منـاڵیی و ئـازارە دەرونییەکان بەجۆرێك لەداهێنان لەقەلەم دەدات ئەمانە هزید بلیمەتی فراوان دەكەن. لەبواری نامەنورسینیشدا كە بێنی شیعر دابرانە و غوریە‌ت و نامۆییە، ژمارەیەك نامە دەست لە‌سە‌رسنگن لەچەند كەسایەتییەكی دیار لەبواری رێشنبیریی و لێکدانەوەی کۆمەڵایەتییدا وتوویانە:
یەکەم: نامەی جەمال غەمبار (٢٤)كەرێکەوتی (١/١٢/ )، دەقی بەشێك لە نامەکە:
هاوپێی ئازیێم دلاوەرگیان غەرییت دەکەم هێندەی غەرییی خۆت لەوێ، نە دەبا فێراقی ئێوە هێندە دلیەقانە بەناهىدا رێیچێت، نەدەبا دوركەرتنەرەتان هێندە بێیەزابیانە دلى شیعرم بلەرزێنێ، هێمود رێژێك بیێتـان دەكەم، هەموو ئێوارەیەك كراسێك خەم دەگرم.....
كرێكی پێیامی نامەكە پێە لە شەیدابی و خێشەویسێی و برایەتی و نەمەك. ئەوەیش دەگەیەنێت كە جوگرافیاییی شیعر و جوگرافیای یادەوەریی لە سپێنە و رەشێنەی چاو دەچن، بۆیە (سلێمانی ) و ( سوید) لە ساتە وەختى دابرانى شیعردا گەوامیں بێسنووری لە میانی یەکتردا بۆیەك دەدەن. وشەکان دەنگی زەنگی دابرانن، دروستبوونی داهاتوون نە رودخانی ئێستا وەکو خودی مرۆلی شاعیر.
رێیوار سیوەیلیش (٢٥)لە وەڵامدانەوەی کارتێکی دلاوەردا بەم شێوەیە لە (دانیمارك) هوە بۆ (سوید) هاستی دابرانی خۆی بۆ دلاوەر دەردەبرێت و دەڵێت:
سویاسی نێدم بۆ تێی ئازیز کارت و هەوالەکان شیرینن ( تامی بەرسیلەکەت ) نێد جوان و قودلا بود؛ نێدم پێخێن نێد خراپە، بەشكو (چێمان هەردی٢٦) بەسەر بكەیتەرە جونكە زێد تەنیایە و خۆشمالڵ دەبێت، ئەگەر كارت د نامەی هاویییانی پێبیانی پێمانوایە دابیان لە گۆشە سێسێلێجیاکەرە پێکەرە بەستنێکی راستەقینەی دروستكربورە و خەلكی داب‌إوی تریشی بە‌سە‌رکردورتە‌رە، وەكو کورد فە‌رعوریە‌تی:" کلی دوود دە‌رعانە" بە
واتای ثەوەی کە تاراوگە شێوەی دابرانە‌کە‌ی لە دەستە گولی خۆشە‌ویشتیدا پێشکەش کردورە.
ه‌ردە‌ما چێێكنورس و رە‌ضنە‌گرو نزیك لە هونە‌رە‌ستی خۆی لە دابیانی دۆخە‌كە‌دا دە‌ردە‌بڕێت و دە‌لێیت:
پێم خێشە کە دەلێیی ئارامم، چونکە من نەمتوانی ئارام ببم لەویێ، خێزیا دەمتوانی، دیارە من بونەرێکم نێد سە‌تت، هەر دەبێت لەتەك بێزخە‌وە بژیم، لەتەك خە‌مە‌ه، لەتەك روویاریێ ئە‌سرینە‌وە، خۆم وەسفی خۆمم
بۆ ناکرێت، هەر دەبێت دوای خەونە دێیاوەکانی خێم بکەرم و نەیگەمێ، هەنورکە لە دێخی مێبووندام. دلاوەر خۆ ژیان لەوە جوانتر نابێت کە هەیە ههار چەندە من زێد ناچیزەم، نود نود بە شتی بێمانا دلی خۆم خۆش دەکەم، بەوەی لەسەر جۆلانەی حەوشەکەمان دانیشم و سەیری نەستێران بکەم ئەدەب: بریتیە لە هەوادان بۆ نورسینەوەی ئێستا پێش ئەوەی تێیەڕێت . بەڵام نورسینی و زمان هەمیشە لە‌چار هە‌ستە‌كاندا دواتر دەنە نەوەی هەستی پێدە‌كە‌ین و ئەوەی لە زماندا وەك ئەزموونی ئەو هە‌ستكردنە
دەینووسی لەیودی کاتەوە دووشتی جیاوانن·
ئەوەی من لە دایپان فێریودم پێ ی گەیشتم ئەوەبود کە من سەر لە نوێ بەزمانی دایکم ئاشنا بودەهوە، من سەر لە نوێ فێری ئەو زمانە بورەهوە کە پێشتر لێم قەدەغەکرابود پێس بخووسم و بخوێنمەوە · ( هـە‌واێیر
(199 ه‌البە‌تە کرێکی ئەم نامەیە لای ئێمە هەرچەندە شێرزاد مە‌سە‌ن(۲۷) لە کوردستانە و ئالای هەرێم بەسەر سەرێیەوەیەتی و بەلام دابیڕاو دڵەڕاوکێیەتی، چونکە خودی ئامادجەکانی بەدی نەهاتوون. ئەمیش لە دابڕانەکەی (نیودیاخ ۱۸۰۶–۱۸۷۳)دەچێت (۲۸)کە دەڵێیت: دابڕان هێزێکی هزدی شاراوەیە زاڵدەبێت بەسەر دەسەڵاتی مرێغداو تووشی (ئەنتی کەسایەتی) دەبێت.
هاوكاتیش لە دیدی (شە‌ریك فرێصە‌وە) (۲۹) شم دابیانە لەدەستدانی پەیوەندی مرێشە لەگەڵ بودنی
راستەقینەی خۆیدا بەپێی دێخ د یۆژگار.
کەژاڵ نەمەدیش(٣٠) بە (قەسیدەی سەراب) بە تەوەرکردنی واتىا نامەیەك بێ دلاوەر دەیازێنێتەوە و دەڵێێتێ سەرابم خوێندەوە جوان بود، بە قوریانی بودم، هەر لە عینوانەکەیەوە تا دەگاتە بە دوا وشە و دوا خالٰ، بەردەوامە دلاوەر قەرەداغی دنیا بەر شیعرانە‌رە دنیایە..... شێ بەراست هیچ قسەیەکی ترم نییە تا پێتی باێیم، لە کۆتایدا خۆشەویستی و ریزم هەیە بۆت ( کەڵاڵ نەحمەد ١٦/ ٨/ ١١١٩ نەریەئیلێ) کەڵاڵ نەرکی شیعریە‌تی شاعیر رادە‌گە‌تینێت ئەرکی ئەدەب دەبێت باسی مرێلا بکات بە پێی ئەر ئایدێلاێژیانەی بڕدای پێ ی هەیە، وەك كەسێك كە لە ژینگەیەکی دیاریکراویدا دەژی، هەریەکی کەسێکیش کە هاونیشتمانیەکی جیهانییە.. ئەی هۆکارەی کە شاعیر دەکات بە مێغێکی ڕاستەقینە: ئەر زمانەیە کە قسەی پێ دەکات و پێس دەنورسێت، کەلتوورەکەیەتی ،
کەلتورێك مەلگری کۆمەلێ خەسلەتە سەرەپای بیدیێچودن د بڕیارە پڕ بەماکانی بە ژییاری پێژانە و هێە‌ر همور ئەو شتانەی پێی دەوترێت شێوەی وتن و دەریپین مەسەلەکە گلنتوگل و ئالوگلریە شێواز و حالە‌تی کارکردنی مێشکە .
دابران لەئەدەبی نوێ و هاوچەرضی کوردیدا:
ئەگەر بمانە‌وێت بپرسین بلێین کسێ دابڕاوە؟ وەلام دابڕاو حیابوونە‌وە‌ی مرێش لە خودی خۆی لەگەڵ دژایەتیکردنی نەر شتانەی کە لە کۆمەڵگەدا باوە، بۆیە (جان جاك رێسێ ١٧١٢–١٧٧٨) یەکەمین کەسە زاراوەی دابڕانی بەکارهێناوە و پەردەپێشی کربورە بە نامۆیی و پێی وا بورە کە (کاتێك مەندێ لە نوێنەران بە نوێنەرایەتیکردنی گەل هەلدەستن، ئەوا ئەو گەلە داببڕاوە سەردەیێتی خۆی دەبێت.) لەسەر ئاستی ئەدەبی کوردی نویێ و هاوچەرخی کوردیش پەشێو و بەختیار عەل و مەریوان ودیا قانیع و شیرکۆ بێکەس و بابی لالق و جەمال خەمبار و کە‌ساش تریش دابراون لە زێد و نیشتمانیان، هەر بۆیە دەتوانین بە متمانە‌یە‌کی
ﺯێدە بیادەینە ئەم نەخشەیەوە دوردجیهانی سیاسەت، جونکە ئەهب پەیامی رودحە ر گەشەپێدەری ژیانە.
لەم مەودایەدا دلاوەر قەرەداغی بەرهەکانی دێتە بەر چار و زیادە‌پویش نابێت هیکردنە‌وە‌ی هاوچەرخ بێ دەقە شیعرییەکانی بکرێت.
پێویستە پێویستە بزانین کە چەمکی دابران زیاتر لە تەراوگەدا دروست دەبێت، چونکە چەمکی تارارگە، یـان (دیاسـپێدا) لاتینییە ر چەمکێکە مانـای تاییەتی خـۆی هەیە ر هەر وا ناکرێت بەگشـتی بەکاریهێنرێت. لایەنە ئەدەبییەکەی (تاراوگە) چەمکێکە دابڕان و نامۆبیی و جیابوونەوە لە خۆدەگرێت، یـان لەسەر ئاستی گردیێكی كولتودی، یان ئیتنێك لە دەرەوەی خاكی دایك واتا (هەندەران) بە‌كاردە‌برێت،
ه‌ندێ جاریش وشەی (هەندەران) و چەمکی (تاراوگە) جاوازییان هەیە، بە نمورنە جولە‌کە‌کان کە سەر خاکی
(ئیسرائیل) هە‌لکە‌ندراون و لە شوێنەکانی دیکە دەژین، بۆ نموونە لە والاتس (یێنان) ئەر جولە‌کانە پێیان دەوترێت (جولەكەی دیازپێدابی) (٣١) بە واتای جولەكە دابڕاوەكان لە خاکی (ئیسرائیل)، کوردەکان وەکو جرلە‌كە‌كان لەسەر خاکی خۆیان راودە‌نرێن و دەریەدەر دەكرێن، هار بۆیشە همیشە جرلە‌كە و کورد وەكو ﻗﻮﺗﺎﺑﺨﺎﻧﻪﯼ ﻣﯿﮋﻋﻮﯼ ﺑﻪﺭﺍﻭﺩﯼ ﻓﻪﺭﻩﻧﺴﯽ ﻫﻪﺭﺩﻭﻭﻙ ﺩﺍﺑﺮﺍﻭﯼ ﺗﺎﺭﺍﻭﮔﻪﯼ ﺧﺎﻛﯿﺎﻧﻦ.
لێرەوە دەگەیەننە ئەرئەدجامەی بلێین (جولەکەی تاراوگە)، یان (کوردیی تاراوگە)، یان (ئەریەنی تاراوگە).
هاوشێوەن لەجەوساندنەوەدا ئممرد پافی راپەڕینە مەزنەکەی بەماری سالی (۱۹۹۱) و لەناوچوونی یۆێمی بەعس لە ساڵی (۲۰۰۲) داو رێشـنبیان و هـاعیران و نووسـە‌ران ژمارەیەکی بە‌رچـار لـە ئە‌کادیمیسـتە‌کان تـا سـاتی نووسـینی ئـەم توێژینەرەیش دابڕاون لە زێدی باویاپێان، هەر چەندە ژمارەیەکی بەرچاو لە نەیلەسورفان پیێانوایە نووسەری داهێنە‌ر لەناو خێزان و ژینگە و کلومە‌لگە‌بیدا نامێ و دابڕاوە. هەر لە کلزنیشە‌وە لە ئەدەبی کلزنی کوردیدا دابڕان
بە واتـای جیابورنـە‌وەو جێگـۆرکێ و کەرێبورن و پـە‌رێبورنی دەروینس بـە پێبوەرە کۆهەلایەتییەکان ه‌لدە‌سە‌نگێندرێت. بۆیە لەسەر ئاستی رۆژئاوایش (تۆماس هێبس، شیلە‌ر، هایدگە‌ر، رێسێ، کامێ، سارتە‌ر، کارل مارکس) ئەم دابرانە لە (هاملت)هکەی (شکسپیر) دا بەدی دە‌ن۰ لە‌رددی مێزیکیشە‌رە (یتهێفن) لە
(سۆناتەکانی) دا زیندوریونەوە و سزا لای (عیسا) رادەگەیەنێت. هەروەما (فرێید) (٣٢) یش لە بیدیێچورنە سێسییانیدا هەمان بید رادەگەیەنێت. لەسەر ئاستی ئەدەبی خۆمانیش دابڕان لای قوتابشانەی (سێفیزم،
دەروێشیزم) لە دابڕانی نالیدا لە ئەمارەتی (بابان) و دابڕان لە (حەبییە) و هێنراوەکانی (بێسارانی) لە دابڕان لە (ئامینە خانی پایگەلانی) و نێد نمونەی تریش ئەدەبی کوردی کۆنی دەوڵەمەند کربورە.
پاری دودەم :
دابران لە بەرهەمەكانى دلاوەر قەرەداضى دا :
یەکەم: دابرانی کۆمەڵیەتی لە چەند بەرهەمێکی دلاوەر قەرەداغیدا دابڕانی کۆمەلایەتی، میکلی فەیلە سوف دەلیت(۳۳): (لە کێیبیی دیاردەی عەقلی تەوار، سردشیتی مرێلا جورتە‌ر تاك خۆی دە‌نوێشی بێ دە‌ستە‌راژە‌ی ڕێککە‌وتن نامە‌ش لەگەڵ نەم دیدە‌دا دە‌گگودجێت. هبەر سەبارەت بەم دابرانی کلمە‌لایە‌تییە)، کلران وێلسنیش (۳٤) دەلێت (دابران وێنەی بودن لە تێپوانیندا دە‌گۆپێ و خود ناساز دەكات، تا وای لێ دێت جیهان لە دیدی شەو خودە‌وە بە‌هایە‌كی نامێنێ) . کەسێکی وەکو
(عەبدوارە حمان مونیف) لە پە‌پاوی نورسە‌ر و تاراوگە‌دا (۳۰) دە‌لێێت: ( دابپان بەشێكە لە سایکۆلۆجیای ئە‌فراندن، لەلای ئەدیب و رێشنبیران لە چەمکی زیرە‌كیدا شێپ دەبێتەوە). لێکۆلە‌ریش دەلێت راستە لە
مەسەلەی داه‌ینان و نە‌فراندا زیرەکی مەرجە، بەلام هەمور شتیّك نییە، چونکە هاوشانی زیرەکی پێویستە
بەمرەی داهێنانیش مەبێت.
کارل مارکسیش (٣٦)دەلێت : (گوزارەی دابڕان پڕاوپێڕ دابڕانی خودە لە چالاکییە ئابورییەکان بەوەی دەستكەوتى ئابورى تاك تێریت بێ خێت پێوە دییار نەبێت) كەواتە دابرڕان لە ژیان دا " وا دەكات بە ئەنصرینێكىا گوزەر بكەین .. ئەم ئەنصرینە جێری لەگەڵی گەشە دروست دەكات ... پاش ماوەیەك دەكەرێتە لاپەڕەکانى پاشکۆی و بەجێی دەهێلێت.
دابیانی مرێلا لە نەوەی دوای خۆی ئەو شە‌پێل و بزالە نوێیە‌كانی پددە‌كە‌نە مەر كۆمە‌لگایە‌ك لەكاتی دابیان نووسەر یان شاعێعێ یا ڕەخنەگرێ ئەوان بەهەر مۆكارێك بێت ، كە دوید دەكەونەوە لە زێدی خۆیان ئەم پچپانە لەگەڵ پەوتی گلرانكارییە خێراكان دادەكات ، بێشاییەك نەمێنێتەرە كاتی بیركرینەوە ﻭﺭﺩەﻛﺎﺭﯾﺶ ﺗﻪﺳﻚ ﺧﯚ ﺩەﻧﻮێﺫێ ﺑﯚﯾﻪ ﺳﺎﺗﻪﻭە ﺧﺘﯽ ﻧﻮﻭﺳﯿﻨﯽ ﻫﯚﻧﺮﺍﻭەﯾﻪﻙ ﯾﺎ ﻛﻮﺭﺗﻪ ﭼﯿﯚﻛێﻙ ﻛـﺎﺗێﻛﯽ ﭼﺮﯼ دەوێت بێ داڕشێنی باش و جێرێك لەبەرنی پێكهێنان ، هەرچەندە ناوەڕێكی ئەم بەرهەمانە جێرێكن بانـد گریی و قیژاندن بە پویاندا... لەتاوی گرشی بارد دۆخ و چە‌کای چەکی قورسی ژیانی دمریە‌دە‌ری و نامۆبوونی دەریینی و گیانیمان.
بۆیە لێرەدا دور خاڵی گرنگ بەدیار دەکەون بۆ بەرەں پێشچردنی پێمان یەکەمیان : زەینمان و ژیانی پێنانەی پێ لە مەینەت و خەممان وا دەکات پود وەرچەرخێنین لە چەند كنێیێڭ كە نەیخۆێنینەوە ، چونكە کێشانی ناوەندی نەں کتێبانە تەنها ئەو ئازار و کێشانەن ، کە رێژانە لەبەردەم خێمان داو لە کۆصەلگای خۆمان دا دەردەکەینە بۆیە "دلاوەر قەرەداغی" لە پددی رێكنستنی مێنراوەی كۆمەلایەتییەوە وەك مێژوو دەیسەلمێنێ ، كە دابرانی کلمە‌لایە‌تی هیە ، وەك لەم نموونانە‌دا دەردەكەوێت :
ماليك لەناو زەریا مالكك لەتەنیشت بیابان(۳۷)
نێوەم بینی '
یێکهاتەیەکی سەیر بوین لە گومانا لەخۆ کوشتنێکی بەکۆمەڵ دەچرین و نەدە جرین،
لەتەنیاییەکی ڕاونراو دەچرون و نەدە چیدن گێپانەی مێژدی نەمامەتی گەل لەلیەن شاعیدەوە بەشێکە لە ئەرکی شێپشگێپی ، خێتەرخان کردنە بێ چارەسەرکرینی کێشەکانی گەل پەردە لادانە لەسەر ستەمێکی نێد پێق نەستووری دەسەلاتیێ کە مرێشایەتیان ژێد پێ نابێت .
کۆتاییەکی قووڵ بودن بۆ پۆچین سەرەتایەکی پێچاوپێچ بودن بۆ ونبوین هە مەلەكانیش بەتفاقی فریینەوە لەوێ بودن (٣٨)
بۆنی ئەنفال و جیتۆساید و قیکردشی کورد دێت لەم هێنراوەیەدا ، بەڵام بەشێوەی تابلۆیەك پێ لە ئەنسوونی پێچادێپێچی دەروون ناسازی دابرانە لە بۆشابی خولانەوە.
من لەوێدا.. لەو نزیکانەوە لەدویرکەیەیەکی زەیتوونی دەچودم نە دەچودم (٣٩)
خودی شاعیر شاعیر نوێنەری تێکەڵوی ئەر گەلە مەرسارەیە کە دانەبراوە.. لەگۆی خەمەکانیان بەڵام مەندێ جار خۆی چواندورە بەر زەیتوونەی سەریەست نەبورە لەبەر ژیان دورکەوتنەیەی جەستەی پدواندن لە دەستە خوشكانى .
یێکهاتەیەکی بینم بودم لەتەنیابی من لەوێدا .. لەں گالیسکەیەدا بووم،
پەپوولە دابویە دڵم،
کە نێوەم بینی! ٤٠ ڕەنگە لەمێنراوەیەی سەرەوەدا وێنەی هێنراوەیی بێ لەوچودن لە دەورویەر لە ئاستی قێناغی بەریرس و دەسەلاتی ناعەدل پەرامبەر شاعیر کە ئەم خۆی بەنوێنەری ئەو خەڵکانەی دەورویەری لە شوانکارییەکەرە تا دوایی.دەزانێت یادەوەری هاوڕێ یان و کێشەی فیمینیۆم هاوڕێیەتی دابڕانیی دەروونی پەسەنکردنەوەی ئافرەتێکی شاعیر کە کەژاڵ ئە حمەدە، دلاوەر بەیادی پەیوەندی کۆمەلایەتی دەمێنێتەوە لای فولکەی سێوە مزرەکانەوە من کە‌رالم مالەکەم هەر لەوسەری کۆلانی شیعرەو بۆخۆم هێدەیوانێکم هەی لەتەنیابیی (LI)
شاعیر پەنای بردێتە بەر کێشەی ئافرەتیش بەسەرکردنەی هاوییرێکدا کە (کەژاڵ نەحمەد) ی شاعیرە پەیامەکەی ئەوەیە لەنای کورددا نەك پیار کە ئافرەتیش شاعیر بورددوردە یەرێز دەمێنێتەوە ناتوانێ ئەو دۆخە بڕەخسێنێ كە مەمود پیاوێك ببێتە هاوسەری .
دابپان و تەنیاییں دود پودییں هایە لە (کوێنتێ) دەچێ دود پودی هەبێ پودیەکیان هێشتا لەژێد باری غەم و نامۆییی و تاسەدا هەیە نابێ بەحاڵ ژیانی تیابیێ لەنێوان مان و نەماندا سفت سوێیی بیێ، بەڵام لەپپ نزییك بورنە‌ی لە‌تارمایی بینینی خۆشەویستان و دێستان و وزەی باوە‌پیە‌خێبورنی كە‌پانە‌وە‌ی متمانە دەبەخشێ بە مرۆلٰ .
نە مامۆستای نینشاش دلی دێ من و (هەرامان)
لە گۆشەیەکی یۆل دا راگریێ و ناجارمان كا دەجار لەسەر یەك یێكە‌نین
" ئێمە دەمرین بەڵێن بێ تاماوین نە پێكەنین و نە شیعریش بنووسین" (٤٢)
ئەندێشە جیهانێكە وەك خەون ، بێ تیایدا گلفتوگل دەكات . ئەندێشە جیهانێكى ئەنتێلوژى تاییەت بەخێی هیە ، تازە کە رە‌یە لە ناخی گێپانە یادە وە‌ریە کاندا هەیە و پالنە‌ریشە بۆ جێرێك لە‌دامێنان بۆییە
لێرەدا پەیوەستە بە جێگای شاعید هەودامان کاریگەریشە لەسەر ٢ کاری شیکاری پەسنی بێ مێشدی ئەدەبی هاوچەرخ فاکتەری وددەکاری و (باگ پاوندی) دەوێت ئەدجا ئەرکی شیکاری بەچاکی جێ بەجێ دەكرێت لەگەپەكەوە لەسـیۆ فرێشـەوە بـڵ قوێابخانـەی سـاهرەتابی كۆرتۆلۆژیـای ڕیزیەنـدی بـە‌خێزان دەستپێکردووە بە قوتابخانە دوایی دێت پەیامی بید سزای مامێستا سەرنەکەوتووە بۆ ئەو قوتابیانەی کە بنلذیان تیابودە وێنەی شاعید هەودامان ناویێ .
سافاری فاتمە من نەوم ئەوێك كە ئیدی لەچارەی نووسرا دەبێ تاماوە لەو دیو پەنجەرەوە و لەژێر باراندا سلاو بكا لە ژنانەی كە بەخەمباری لە دایك بوون د بە خەمباری مردن (٤٣)
تاراوگەر دابڕان ئەوئەدەبە دروست دەکات کە مێشك گرشیش تیانی یە بەڵکە لەناضی ناخەوە هەڵدەقواێ دابیان ئەر ئەدە‌یە، کە بە مێشك گوشین دررست نابێت، بەلكو لەناضی ناخەوە هەستی پیێ دەکرێت، بۆیە
ئەرکی شاعیر لە نەخشەی دابڕانەکەدا هەندێك جار بۆنی ئابیخی لیێ دێت… وەسفی تێهەڵچورینی نەلسەفە ئاینییەکە زێد زەق نییە بەڵام دار و پەردوری باوەڕیش (بەهات و نەهات) دانەڕدخاوە بۆیە شاعیر خێی دایکانی نیشتمانی سکپری بێ کەس هاوتاکربورە ئەم لە خەما دەمرێ منداڵەکانی دایکانیش لە هەژاری د بێ دەرامەتیا.
لەں ژنانەی کە لەوەتی هەن قژ دەرننەوە لە وە تی هەن بەژانە وەن لەوەتی هەن سەر دەبڕدرێن و هەتك دەكرێن و لەوەتی هەن لێوانلێون لە توودەیی لەزریکە (٤٤)
دابران هێندە بە سوێیە، وشە شیعرییە‌كان ئازاریان لێ دە‌تکێت، کە لە چڵە پێپە‌دا خودییە‌ں دواجار کرم لایەتییە.
سلال بكا دایکی شەهید دایکی بەندکراں دایکی هەتیوان لەکۆی شێڕشەکانی جیهان دا وەسەچیلەی باێسەی شێڕشن باجی ئەوان ئەدا خوێندان و جەرگ سووتانە لێو مەڵلارچانە نەك دراو بێت پێژێك لەلای میر درەوشاوەو پێژێك لای گزیر دڵخۆشکەری ژیان بێت.
باخچای پاشا دواجاریێ لە دلى خۆدا شتێك دەژمێرم چپەیەك سەرنجم بەلای خۆیدا ڕادەكێشێ تومەز ئەوە جیە‌ی شەقامە لەگەڵ خۆی چپەی تەنیابیە لەگەڵ خۆی (٤٥)
لیە‌نی کلە‌لایە‌تی دواجار بە‌ثاگا هاتنەوەی شاعیرە، دوای تەوەی تەو ه‌بە‌مور شیتە‌م لێکدایە‌وە بینیم ک‌ه
لەسەر شەقامێك لەگەڵ تەنیایدا پیاسە دەكەم.
بەی مناڵییەی خۆمەیە تیێ دەگەم نەسەبی هەموی تەنیاییەکان دەچنەوە سەر یەك ڕەگی نعیان تێی دەگەم نێمە موومان بە ڕەچەڵەك فەرزەندەی یەك تەنیا بینی.. بێ سنوعد(٤٦)
ه‌رچە‌ندە من تە‌رە‌ندە خۆم بەتوانا نازانم کە بتوانم لێکدانەوە بۆ شتەکانی بکەم، بەڵم لە‌رە‌یشتویم ، کە
ه‌مود تە‌نیاییە‌كان یەك ڕە‌گیان هەیە.
لەرەش تێگەبیم ، کە ئێمە لە جیهاندا توشی تەنیابیی دەبین لەبارچی تەنیا دەبین، کە هەمور تەنیابیەکان وەكو يەك وابن ، يەك ڕەگ بنچينەيان هەيە.
سدەم: دابرانی دەریینی :
ئە‌لفرێد ئە‌لە‌ر ۱۸۷۰ - ۱۹۳۷ یە کێك بورە لە دامە‌زیێنە‌رانی زانستی دەروون شیکاری لە فێننا ، پاشان بود بە سەرێکی ئەم دەستەیە لە گەڵ فرێید (١٨٠٦–١١٢٩ ) کاریی دەکرد لە نێوان سالانی (١١٠٢– ) دواتر وازی هێنا و سایکۆلیژیای تاکی دامەزراند و زێد کاریگەری هەبور لە سەر زانستی دەرون شیکاری ئەمریکی ، بنەمای ئەم دەروون شیکارییەی لای ئەدلەر لە هەستی (خۆ بەکەم زانینی کردە بنەمای کارەکانی
)هەندێ لە بەرهەمەکانی دلاوەر قە‌رە‌دالخی لە یادە وەری قۆناضی منالیدا لەم بنەما دەروونیەوە نزیکن دابڕانی دەروونی ئەر دابڕانەیە، کە دەزیدی پەیوەندی کەتوار لەگەڵ خوێنەردا ناپچڕێنی ر بەڵکو خوێنەر فێری خێپاگری دەکات لەگەڵ بەخشینی تاڵێکی ئاڵتونی لەبەرگە گرێن بەرانبەر ئەو ئازارانەی، کە خودی تاکی تاساندووە، تاییەت ئەر هێنیارانە‌ی، کە لە ژێر دە‌ستە‌یی و هەژاری و نە‌خێشیدا ئەر پالە پە‌ستل دەریینیە بەرد دابڕان هەنگاونان بەرەم تاراوگە، هەنگاوی پێ هەلگرتوون، بۆیە هەندێ جار پێمانسییەت لە هۆنراوەکانیان دەبارێت.
باییزانە ئازیز نەم کۆدانیە بۆ تێیە بۆ تۆیە ... کە دەمەوێ بەنوویانێکی تر بدوێم و کە کەرەکمە لە زەمەنێکی تردا خۆشت بوێم من هەنووكە زێد لەوە ماندووترم كە بتوانم بدوێم نێد لەوە پووت و قووتتر كە تازە جورنە‌تی نیشتنە‌وە‌م هەبیێ (٤٨)
تاراوگە و دابیان لە ساتە وە‌ختێكدا وا لە وا لە مرێۀ دەكات جۆرێك لە گودجان و دە‌سـتە‌مێیی لە ژینگە
تازەکەی بەدەست بهێنێ ئالەم ساتەدا ووشەکان وەك دەریڕینی نامۆ خۆ دەنوێنن… بەلام لەژێد پەردەی بێزارییەکی چاوەیوان نەکراودا.
لەم کلیلە‌یە‌دا جەستەی مرێلا نزیکە دێخی پە‌لە‌رێکە کە مێندە شەکەت و لاوازیێت توانای فرینی نە‌مابێت واتا شاعیر نوزەی ژیانی تیا ماوە بەهێی دابرانەکانەوە .
من خوێنێك دەمترسێنێ كە بێ باك لە مناڵی دەییا ترسێك لەگەڵ خۆییم دەبات كە منالانە درێژ دەبێتە بێ نادیار لەمیچم کەم نییە ... دەیۆم دەیۆم و خەمی کەشبینم نییە ئازیز بۆ تۆیە نەم گۆدانییە بۆ تلزیە گلدانی نێمەی نائومێدان(1)
پەیامی شاعیر ترس نییە بەڵکر متمانە لەدەست دانە پەژیان ناکۆکی دەروونی و هیلاکی جەستەں نامێیی ﺧﻮﺩﯼ ﺷﺎﻋﯿﺮﻩ ﺋﻪﺩﺟﺎ ﺑﻪﻭﻭﺷﻪﯼ ﺗﺮﺱ ﺩﺍ ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ ﻭﻩﻙ ﻟﻮﻟﯿﻨﻪﻙ ﺩﻩړێﻥ ۰ یادەرەرییەکان چەند تـاڵن گـرێی بێیان پێوە دیـارە بـەڵام دابڕانەکە پـەراوێزێکی بێ بـەردەوامی ژیـان هێشێلێتە ... بۆ نەوەی گلدانی بۆ دوارێذ بڵیێ!
## سێیەمێ دابرانی نشتیمانی
بریتیە لە یوریە‌وتنە‌وە‌ی شاعیر لە زیدی باویاپیری بە هۆکاری رامیاری ئاینی و دە‌سە‌لانێکی ستەم دید‌ه‌ی دیکتاتلر کە نەتوانێ مافی تاکی رێشنبیری نەتەوەیەك بیارێزعێ و توشی خەمێکی و نامۆیی و دابیانی دەکات خاکەی بە جێدێلێ . بە واتایەکی تر ئەم دابیانە نە‌گودجانی تاکە لە گەڵ ژینگەی بان باپیری و دە‌ورد بەری
، بە هۆی پێشێلکربنی مافەکانی ر چە‌سانە‌ه‌ی لە لایەن دە‌سە‌لاتە‌وە جا نە دەسەلاتە پشت ئەستور بێت بە سیاسەت یان بە ئایین یان بە دابور نەریت .لێرەدا ئەرکی شاعیر بریتیە تاقیکردنەوەی واقیع یان فێرکردن بۆ نەوەی لە نێوان خودو ژینگەدا جیاوازی بکات یان ناویژیوان بێت ،بۆ نەوەی چاکەو خراپەی تاراوگەر دابران لە پەیامی شاعیری دابراودا ببێتە نیشانەی مرێفێك كە هێزی داهێنان چ وەك دامێنە‌ر یان خولقاندنی شێوەی هەست بە هێز بکات لە دیدی خوێنەرانی خەڵکانی دانشتوی ولات ببێتە پەیامێکی بنیات نەری شاعیری دابرای ، بۆیە دلایەر قەرداخیش هەمور شیعرەکانی لەم پرۆسەیەدا دەرخستنی هەقیقەتی ئایدێلۆژیای شاعیرێکی دابڕاوە کە لە هاندەران وەك بەشێکی بە پێز لە ئەدەبی هاوچەرخ بە دیاری پێشکەش بە مێژیوی نەدەبەكەی دەكات ، وەك لەم نمونانەی خواروەدا شیدەكەینەوە .
نیشتیمان خەدبەرەكەت دانێ و بەهر پێنچ شەش لە‌تە‌كە‌ی نیشتمان سوێند بخۆ(ه٠)
یادکردنەوەی ستەم دیدەیی و داگیکردن و خوێن پژان پەتیاری لە پاڵپەستۆی تۆلاکەکردنەوەی ڕەشبینی لە ه‌مان ساتدا بیر خستنە‌وە‌ی تالە پیێزە‌کانی نەخشەی نیشتیمانی دابەش کرار هێجگار جوانە لەگەڵ سوێند بە پێکهاتەکانی ئەو نیشتمانەی دابڕاوەی وەك جەرگی شاعیری لەت لەتکراو، لێکردووە :
مە‌مکوژە
بە نیشتیمان سوێند بخۆ بەشە سپیەکانی شێڕش ک نامکوژیت و بە کۆلانێکی نەو دیو بێدەنگیدا دەمبەیت بێم (١٥)
دواندنە‌كە شێوانێ لە پە‌راگە‌ندیە‌ی تێدایە پەرامبەر یەكێ قسە دەكات شاعیر لەباتی کێ خۆی داناوە ئەوەی بە ئاسانى دەزانرێت كلیل كردنەوەی وەڵامی پرسیارەكەیە... ئەوەی بەرامبەر هاولاتیە كوردە بەڵام بێ شاعیر سوێندی ئەدات شێڕشی بیر دەخاتەوە کەواتە پێکەوە پێشەمەرگایەتیان کردورە.
بۆ ردخۆش و دامون بۆ نالی مناليك هەميشە لەباران
( كۆيلە يە لێرە نيم)
لێرە نیم مە‌یفێك لێرە نابم کە دەرگایەكەوێتە سەر یشت و کەسی لێ نایەتە دەرێ(ه٢)
من ئەر کاتانەی بیر‌خولیام دەچیتە سەر دلداریی‌ك، کە‌سیّك شتیّك و دەستم پیێ ی ناگات و نایک‌مێ، بودنم وەکر نەبوونی لێ دێ، کە نەماش وەکر دەرگایەکی کراوەیار کەسی لێوە نایەتە دەر، هەر لەچاوەیوانیدا بژیم ك بەنجە‌رە‌یە‌ك دە‌كرێتە‌وە‌و هە پیاسەیەك بە نێوارەیدا ناكا(ه٣)
ﺯێد ناخێشە كە لەچاوەڕوانی دڵبەردا بێ و لە كۆتابیی تەمەنی گەدچێتی دا بس و شەویش هەر نەیەت، كە ئەرەشیان وەکو پەنجەرەیەکی کراوەیە و پەپورلەکانی پایز ، لە کۆتـابیی دەرکەوێنێتی زستان هـات ئـیتر دەرناكەوێت لەبەر وەرنی سەرما و سێڵە .
ک پەیژەیەك چاوەڕوانی دەیکوژێو کەس بەدود بۆڵ تریێ وە بۆ هاوینانی سەر هە‌یف بیایدا مەڵناگژیێ! (٥٤)
چاوەڕهانی بێ هوودە وەکۆ پەیێەیەکی کۆنی نێو باخێکی ترعێ وایە، کە باخەکە هیە بەرهەمی نەبێت و لە ئەدجامی ئەم بێ بەرهەمی یە کەسیش بەیێەکەدا سەرنەکەوێت بێ لێکردنەوەی دود بێلە تریێ. لێرەنیم لێرە نیم/ حەیفێك لێرە نابم كە سەعات زستانی عە‌سرێك شیرزە دێیتە دەرێ و ئەوە من نابم کە منالانە لەبەرایی (با) و لە درێژیوونەوەی باران ڕاماوم!
ئەں کاتانەی من بیری لای کەسێکە ئەں منی ناوێ، ئەو كاتانەش كەسێك (دڵدارێك)
بێیدی لای منە ، من لە بێئاگابیدام و خافڵم، ئەمەش وا دەکا لەبارانی سۆزت بێ بەش بم ئەمجارەشیان هەر تێ دەژێیت و نێمەیش وەك گەرەكێك منالی لاسار لێكدا لێكدا بەژععد و پێلیسکانەو هیوان و ژێد زەمینی و سەریانو بانیژەں حەوشەں کون و کەلەبەری ئاسمانی تابلۆکانتا (00)
خۆم دەگەڕێم لەمیچم کەم نییە پر یەكەرید شیعر دوی مست ترس یەك مردن پیدتی (١٠)
دابیان لەسەر ئاستە نیشتیمانیەكە جەدجالبیەك دروست دەكات خۆشیەكان لە دۆسیەكانی ئەودا جێگایـان نابێتەرە، چ خەمەکە نامێیەکە کۆمەڵیەتی بێت یا دەروونی یا ڕامیاری بۆیە شاعیر " تەنها مێکاری مانەوەی يەكەرود شيعرييە" يەك سينگ عشق پر دود کلێنە توورەیی خۆم دەگەڕێم .. لەهیچم کەم نییە
(oY)
من چەکدارم بەچەکی پووناکی بابیزانە کێ دەمانباتە بێ نیشتمان کێ نیشتمان دەمێنێت بۆ لامان نامەکانی نیشتیمان بۆ کێ دێت کێ لە نیشتیمانەوە نامەی بێ دێت
(o)
کیمیابارنی هەلەبجە لە دە‌ریونی هەمور تاکێکی هۆشیاردا داستانێکە لە‌ستە‌م ، شاعیر دورد پێکەوە
گرێدانێکی لە دابڕان لە تاراوگە بۆ هێمای کیمیاباران بە " بێدٌ ثهێری ژەهری بدەنەرە" درروست کربورە .
پۆذ ژمێرەکەی ژەمری بدەنەوە سالنامەکانی قاتوقری بیدەنەوە… ئاوێنە درز تێبورەکەی بدەنەوە(ه۹)
کۆتابی کۆپلەکەی (11–17) قاات و قیری و گرانیەکەی کوردستان دەمێنێتەوە یـاد کە بەسـەر خێزانە ه‌ژارەکانـدا وێنـەی دەبابەی دوێمـن بەسەریان دا گوزەری کـردورە، قـات و قـری وەك مێمێردی کێنیش دەگرێتەوە .
كە بەیانیانێك تیابیی دا، تا تەنیابیی بڕكا لەسەحراکانی غەرییبی خۆی ڕادەما عە‌ترە‌کە‌ی نیشتیمان بدەنەوە
عە‌ترێ کە بۆنی لە بۆنی پاییز دە‌چود(٦٠)
کلیلەی سەرە دابرانێك ی بە‌زێد لە‌نیشێیمان وێنا دەکات .. بەدوای دا شەو دابرانە پە‌ردە‌یە‌ك لە‌نامۆیی دەکێشێ بەسەر دەروونی شاعیر لەباتی خودی خۆی و ئەوانەی وەك ئەون دابڕاو بن پەڵکو لەناو وولااتدان و لە خدی خۆیان دابراون ۰ بەیازەکانی دارتێلە غەمكینەكانی
4.
\omega^\xi_\xi_|\xi_}
(\Gamma^)_s_s_s_
شاعیر "یادەوەریەکان" یە بەیازەکان ناودەبات شاعیر هەرچەندە (لە ٣٠سال) بەرعو ژوددە بەڵام لەبڕی (٧٠ ساڵ) ١٠٠٠ ساڵ) لەمەویەر قسە دەكات "بەیاز" قۆناضیكلاسیكى كۆن و ئەدەبی حرجرەر مزگەرتە نەك ئێستای هاوچەرخە .
چیمەنە تازەییە بارەکانی تینوێتییەکان
(1)
بیدەنەوە زەینی نیشتیمان بدەنەوە جۆدە پچڕانێك لە میتۆدە وەسفیەكەدا لەم كۆپلەیەی سەرەوە دەبینێ... (سەردەمی بەیان) ماڵكان کیمیاباران ئەر مالانەی کەسی لێ دەرنەچورە… ماڵ چیمەن فەرش کراوەکان لەبەرێەی خاوەنەکانیان ﻛﻴﻤﻴﺎﺑﺎﺭﺍﻥ ﻛﺮﺍﻭﻥ ﺋﻪﻭﺍﻥ ﺟﻪﺳﺘﻪﯾﺎﻥ ﻭﻭﺷﻚ ﺑﻮﺭﻩ ﺑﻪ ﮊﻩﻫﺮﺍﻭﯼ ﻛﺮﺩﻥ ﭼﯿﻤﻪﻥ ﺑﻪﺑﻦ ﺋﺎﻭﺩﺍﻥ ﻭﻭﺷﻚ ﺑﻮﻭﻥ.
دڵڕە ێی مەنفاو نیشتمان یەك لەیەك دڵڕەقترن بەڵام مەنفا لەوەدا لە نیشتیمان میەرە‌بانترە
ک کاتیێ کۆشتمان دەضوا ئێسقانەکەنمان بە نیشتیمان ناداتەوە.(١٢)
من كە لە‌غە‌ریبیدار لە ئەدجامی دوورخستنەوە لەو نیشتیمانە دایك زادە‌م بێزارد بێ تاقە‌تم، چونكە من لە
ئەدجامی دوورکەرتنەرە لەگەڵ کلتودێکی نوێ هەڵسوکەرت دەکەم ، کە ناتوانم نێد بگۆڕێم، هەرچەندە ئێرەی دوردە وولات بۆعن باشتو مرۆل بودن مێلی سوورە، کە لە نیشتیمانم مرێلا میچ بەمایەکی نبیە کە ئمە‌ش وە‌كِ ئە پەندە وایە كە دە‌لیّ : ( خزم گۆشت بخوا ئێسقانە‌كانت ناشکێنیێ) .كەواتە هەرچەندە
ﻏﻮﺭﯾﻪﺕ ﺩﻟﻬﻕ ﻭ ﺑێﮊﺍﺭﮐﻪﺭﻩ ﻟﻪ ﻭﻻﺗﯽ ﺧﯚﻡ ﺑﺎﺷﺘﺮﻩ ، ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻟێﺭﻩ ﻟﻪ ﻏﻪﺭﯾﯿﯽ ﻣﺮێێ ، ﻣﺮێێە .
نەزنیف مەنفا كربنى دەستێك نەزنیفە لەتەنیاییدا لەگەڵ خۆت مەنفا هەوڵدانێکی بێەوودەیە بۆ بردنەوە لەخۆت(١٤)
غریە‌ت، نە‌گە‌رچی چەند بلیین ، باشە‌ر لەوێ دا هەست بە بوونی خۆمان دەکەین ، بەلام هەروەکو یارییە‌کی
ئەزنیفە کە لەگەڵ خۆمانی بکەینە کە براوەں دێپاو هەر خۆمانینە کە ئەگەر لە خۆت بببیەتەرە هەم دێپاو و هم برادەیت، کە بە‌پێچە‌وانە‌شە‌وە راستە .
کەردەبێ بەتەمای نیشتیمان بین و هەر ئەوێشە جێگەمان.
جێهێش من کە نیشتیمانم جێهێشت خۆمم بەسەری شکاوە‌وە
لەکۆلانەکانی منداڵی دا جێهێشت شەیە بەسەردا هات و لەناو یەزدەکان(٦ە)
مردم دلاوەر قۆناغی منداڵی نێوان (٦–١) سالان بەرجەستە دەکات بەشاباڵی ئەندێشەکی تیێ یەر لەوەی لەژێد ناونیشتن "جێهێشتن" كە ئەم ورشەیە (ئارمی) كەسێكی گەوردیە لە‌پلان و ستراتیۆ و قۆناغ بزالی نەك سەری بشکێ بەمار هێکاریێ بێت ووااتی باب و باپیران بەجێ بهێلێت نەم دابڕانە جێدعێ لەڕەمزی تێدا بەکارهێنراوە "کۆلانەکانی منداڵی" دەبوایە قۆناغەکانی بوان— تەمەن منداڵی کردودە بەڕێذکەودە بەلیەکی بەشەكێشەكانیش بەردەڵان.
دەزانم ..... تازە گەر خوداش لێم ببودعێ خۆم هەرگیز لەخۆم نابوددم(11)
شاعیر دەیەوێت لە پرێغایلی مندالی جۆدە بزال و بزاوتێك بگرێتە‌بدر گرێترتە‌بدر پەنكە لاسە‌نگی نەریت و بەنس باوی کۆمەڵ دیاریێت بۆیە لێرەدا جۆرێك لە پەشیمانبوونەوەی تاکداری دەبینرێت کە نایەوێت مرێغی ئاسابیی دەمە قاڵ بێت بەڵکر وەکو ڕەوشەن فکریێ خۆی ثاراستە دەکات.
مەنفا همیشە لێمان مۆن و همیشە لێمان بە‌گومانە ﯿﻮﻧﮑﻪ ﺩﻩﺗﺮﺳﯽ ﺑﯚﮊێﻙ ﻟﻪ ﺭێﮊﺍﻥ دەودی چۆڵ کەین(١٧)
نیشیمان دەرکی مەنفام کردەوە جێكەی پاڵ كەسێك جۆڵ بود جانتاكەم دانا لایە دانیشتم و سەیرێکم کرد:
نۆد نەی نیشتیمانی باوان وێدان
(\
(نیشیمان) ئەو ووشیە‌ی سە‌چاوە‌ی دروستبوونی ئالای لەدایکبوونی ئازادی پێشکە‌شکرینی خوێنی گە‌رس لاوانە بۆ بە‌رە‌ر ئازادی چودنی ئەر پیۆنییە‌ی نیشتیمانە شاعبر جێگلرکێی کردورە خودی خۆی بید چۆتەوە
... بۆتە کلیل داری شاری ووااتی پێشونای مەنقا چونکە لەووااتانی پێشکەوتور، کلیل داری شاری پێشوازی نوێنەران كەسانی بیانی دەكەن نەك دابڕاوێك لەزێم باب و باپیری خۆی ، لە ڕودیەكی تری پەیامە شیعرییەكە پێشکەش کربنی ناسنامەی دابڕای ... بەسەرکردنەوەی ناسنامەی کەسانی تری پێش خۆی دابڕاون.
وەك كتویر خۆكردن بەنیوەڕێ خەوی قودڵی کۆڵاندلو شە‌قە‌ڵدان لە قوتوویەکی قوویپاو (۱۱)
ئەم کۆپلەیەی تری هۆنراوەکە ... یێخەکە... گۆپا... بەردەوامی جوڵای (سکونەکەی) پێشودە بێ دەنگی کۆلان پادەمالێ و شتەکان دەبینرێ دەست و قاچ و چاو دەکەونە ئیش و (تۆذعا) کەوێلۆتە سەردەمی منداڵی یان لاوێکی بێ ئیش و کارە کە شەق لە قوتو هەڵبدات.
لكۆتابی توێژینەرەكەدا گەیشینە ئەرەی بلێین دابڕان حالەتێكی نائاسابی یە و تووشی هەمو مرێفێك دەبێت بەلام زیاتر لە مەلسوكەرتو ژیانی ئەوكەسانە ڕەنگ دەداتەوە كە بییمەندو شاعید ڕەخنە گرد رەونەرمەندن بەمێی نورسین و ئەزمونەجێریەجێرەکانیان لە بارەی دیاردەکانی دەوریویەریان لە ژیان چونکە دەیانەوێت بچنە تۆلایی ژیان و تۆلایی شتەکان تابکەنە ئەدجامێکی باوەڕ پێکراو بۆیە دەتوانین بلێیین دابڕان لەڕوانگەی فەلسەنەوە وەكر كرفمان دهالیت ( فەلسەنە لەمندالدانی دابرانەوە لەدایك دەبێت )(Y۰) بۆیە دلاوەر قەرەداغیش گرنگیەکی زێدی داوە بە هاویییانی د مندالانی گەڕەك و کوچەوکۆلانانی شارەکەی و ئەومامێستاو ه‌ه‌نە‌رمە‌ندانە‌ی کە‌دلوە‌ر لەژێر کاریگەری ئایدێلۆژیاو هەڵسوکەوتیاندا بودە .
## نەدجام
ﻟﻪ ﺋﻪﺩﺟﺎﻣﯽ ﺗﻮێﮊﯾﻨﻪﺭﻩﻛﻪﺩﺍ ﮔﻪﯾﺸﺘﯿﻨﻪ ﺋﻪﻡ ﭼﻪﻧﺪ ﺧﺎﻻﻧﻪﯼ ﺧﻮﺍﺭﻩﻭﻩ :
١_ دابڕان لەزمانی عەرەبیدا لەیەك زاراوەدا خۆ دەبینێتەوە ئەویش زاراوەی (انقطاع) ة، هەرچەندە زاراوەی تریش هەیە نزیکایەتی هەیە لە هەمان واتاوە کە لە فەرهەنگی (الوسیط ) ی عەرەبیدا هاتووە وەك ه‌ربود زاراوەی ( إنفصال ، إنسلاخ ) لە پاستیدا واتاكە‌یان دوودە لە دابرإنە‌وە .
۲_ جۆرکانی دابپان کۆمەلایەتی و دەریدنی و جوگرافییە، بەلام ئێمە نیشتیمانیمان بەکارهێنارە ، جونکە ه‌مویان لە دود خالدا یەك دە‌گرنە‌وە
(Î) دابرانی تاك لە خودی خۆی ۰
(ب) دابرانی تاك لەدەودد بەر.
(ت) دابرانی تاك لەنیشتیمان و زێدی باوویاپیر.
٣_ ﺩﺍﺑﺮﺍﻥ ﻭەﻙ ﺩﯾﺎﺭﺩەﯾەﻙ ﺳەﺭەﺗﺎ ﻟەﻧﺎﺨﺪﺍ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﻧﯿﯿە ، ﺑەڵﻡ ﺩﻭﺍﯼ ﺋەﻭەﯼ ﺩەﻭﺭﻭﯾەﺭ ﺩەﺑێﺕ ﻟەﻣﭙەڕ لەبەردەم بە‌دیە‌اتش خواستە‌كانی تاك تووشی دابپان و دودە‌پە‌رێزی دەبێت .
٤_ ئەدەبی کوردیش وەك هەمور ئەدەبەکان مێژوری شیعردا تیایدا کۆنترە لە میێوری ژانەرەکانی تری ئەدەب
، بۆیە ئاساییە مێژودی دابڕان لەشیعردا زود تر دەرکەوتبیێ لەوانی تر.
دلاوەر قەرەداغى شاعید و وەرگێپیش لە ناوەپێکی هەمر بەرهەمەکانیدا بەهێی دابڕانەکەوە ئەم دێخانەی تێدا هەست پێ دەکرێت : بێزاری ، تەنیایی ، ڕاڕایی ، بێئومێدی .
١_ گرنگی ئەم لێکۆاینەوە لەوەدایە کە پێش ئەم لێکۆاینەوە کاری ئەم چەشنە ئەکادیمییە ئەدجام نەدراوە لەسەر دابران.
## پەراوێزەکان
ا_ فەیروز ئابادی ، فەرهەنگی موحیت ، ج ۳ گ ٤ پیروت۱۹۸۰ ل ۳۷۷ احمد ابو زيد (( الانقطاع والإغتراب )) مجلة عالم الفكر ، جامعة الكويت ، مجلد ١٠ عا سنة ثالثة صفحة؛ ا ٣_ دکتور طالب مەدی الخفاجی ، مجلة الموقف الثقافی .ع٣سنة١٩٨٩ص٢١ دكتور طالب مەدي الخفاجي ، مجلة الموقف الثقافي . ع٣سنة١٩٨٩ص١٣ ه - دكتور طالب مەدي الخفاجي ، مجلة الموقف الثقافي .ع٣سنة١٩٨٩ص؛ ١ ١ _ دكتور طالب مەدي الخفاجي ، مجلة الموقف الثقافي . ع٣سنة١٩٨٩ص١٥ ٧_ دکتور طالب مەدی الخفاجی ، مجلة الموقف الثقافی . عَ٣سنة١٩٨٩ص١٦
^_ﺩﮐﺘﻮﺭ ﻏﺎﻟﻤﯽ ﺷﮑﺮﻱ ، ﺷﻌﺮﻧﺎ ﺍﻟﺤﺪﯾﺚ ﺍﻟﻤﯽ ﺍﯾﻦ ؟ ، ﻣﺼﺮ ۱۹۱۸ ﺹ؛ ۲۱ Oxford acl vanced cearners, oxford university۱۸۸٤,۲۰ p۲۲_۱۳ Oxford acl vanced cearners, oxford university۱۱۸۱,۲۰ p۲۲_۱۱ کتاب العینی، تحقیق ابراهیم السامرانی ومەدی المخزومی، دار الشوزون الثقافیة بغداد، ۱۹۸۶ ،ص۱۶ ه ا کتاب العینی ، تحقیق ابراهیم السامرانی ومەدی المخزومی ، دار الشوزون الثقافیة بغداد ، ١٩٨٦،ص١٤ 1 17_ الدكتور احمد حافظ ، العلاقة بين الاغتراب النفسي والتوافق النفسي ، رسالة دكتوراه جامعة عدن ، اليمن
، سنة، ٢٠٠ ص١٤.
دكتور جلال سعد ، المرجع فى علم النفس ، القاهرة ۱۹۸۰ ، ص۲۱.
1 V
1 _ الدكتور مصطفى سويف ، الاسس النفسية للابداع ، في الشعر خاصة ، القاهرة ، ۱۹۲۹ ،ص۱۳۱ .
۲۰ _ الدكتور مصطفى سويف ، الاسس النفسية للابداع ، فى الشعر خاصة ، القاهرة ، ۱۹٦۹ ،ص۱۳۲ .
٢¯ الدكتور مصطفى سويف ، الاسس النفسية للابداغ ، في الشعر خاصة ، القاهرة ، ١٩٦٩ ،ص١٣٣ .
٢ ¯ نفس المصدر اعلاه .ص؛١٢ ٢¯ نفس المصدر اعلاه .ص٤٣ نفس المصدر اعلاه .ص۱۳۰ ٢ ٢ ¯ نفس المصدر اعلاه .ص١٣٥ نفس المصدر اعلاه .ص٣٦ r ۲۷ نفس المصدر اعلاه .ص۱۳٦ ۲۸ _عبدالحليم محمود السيد، الابداع والشخصية ، دارالمعارف مصر ، القاهرة ، ۱۹۷۱ ،ص۳ ۲۹ نفس المصدر اعلاه ، صە ٣٠_ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻣﺼﻄﻔﻰ ﺍﻟﺴﻮﻳﻒ ، ﺍﻻﺳﺲ ﺍﻟﻨﻔﺴﻴﺔ ﻟﻼﺑﺪﺍﻉ ، ﺹ١٤١ ٣١_ﺍﻟﺪﻛﺘﻮﺭ ﻋﺒﺪﺍﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﻨﻴﻒ ، ﺍﻟﻜﺎﺗﺐ ﻭﺍﻟﻤﻨﻔﻰ ، ﺑﻴﺮﻭﺕ ، ٢٠٠٣ ،ﺍﻟﻄﺒﻌﺔ ﺍﻻﻭﻟﻰ ،ﺹ؟ ٤ .
۴_ سەرکەوت سەعدی قاس ، نامێی لەرێمانەکانی (سەلاح عومەر) دا ، نامەی ماستەر، هەواێر ، زانکۆی سەلاحەدین ٢،ل١٦ ٢_ سارکەرت ساعدی قادر ، نامێی لەپێمانەکانی (سەلاح عومان) دا ، نامەی ماستەر؛ هەراێیر ، زانکۆی سەلامەدین ٢،للا ٢_ سەركەرت سەعدی قادر ، نامێی لەرێمانەكانی (سەلاح عومەر) دا ، نامەی ماستەر؛ هەراێیر ، زانکۆی سەلامەدین ٢،ﻝ١٦ ٣ە_ الدكتور عبدالرحمن منیف ، الكاتب والمنفى ، بیروت ، ٢٠٠٣ الطبعة الاولى ،ص٣٥.
٣٦_ نوري شاكر، الاغتراب فى الفكر الماركسى، مجلة الثقافة، بغداد، ع٦، ١٩٨٣، ص٣٧.
٣_ﺩﻻﻭﻣﺮ ﻗﻪﺭﻩﺩﺍﻏﯽ ﻣﺎﻟﻴﻚ ﻟﻪﺗﺎﺭ ﺯﻩﺭﯾﺎ ﻣﺎﻟﻴﻚ ﻟﻪﺗﯿﻔﺖ ﺑﯿﺎﺑﺎﻥ ، ﻛﯚﯼ ﺷﯿﻌﺮﻩﻛﺎﻥ ۱۹۱۱ ، ۲۰۰۰.ﭼﺎﭼﯽ ﯾﻪﻛﻪﻡ ﻫﻪﻭﺍێﺭ ﻝ٣٠.
٢٨_هەمان سەرچاوە ل ٥٤ ٢_ هەمان سەرچاوە ل ٥٤ ٤٠_ هەمان سەرچاوە ل ١٢٧ ١_ هەمان سەرچاوە ل ١٦٤ ٤٢_ مەمان سەرچاوە ل ٢٠١ ١٨٤_ هەمان سەرچاوە ل اب اب هەمان سەرجاوە ل ۲۳۳ ٤٥_ دلاوەرقەرەداغى ، مەلەك ڕەیمان ، چابخانەی ڕەنچ سلێمانی ، ٢٠٠٤ ، ل ١٨ ٢٠_ ماليك لەناى زەریا ل ٤٧_ عبدالطليم مصود السيد الابداع والشخصيە ، مصر ، القاهرە ، ١٩٧٦ ،
ص ۲۱ .
٤٨– حمدی تە‌حمدی رە‌سولّ ، سایکزاوشی لەداهێنانی شیعریدا ، سلێمانی ، ۲۰۱۳ سەردەم لە‌بّه.
1_ دلاومرقەرەداغى ، پایزانە ، لە ه_ دلاوەرقەرەدلغى ، پایزانە ، ل؟
١_ دلاوەرقەردلفى ، مالێك لە ناو زەریا ،ل ١٨.
٥_ هەمان سەرچاوە ، هەمان لاپەڕە .
٥٣_ دلاوەرقەرەداغى ، مەلەك ڕەیمان ، ل ١.
٥_ دلاوەرقەرەداغى ، ماليك لەناو زەریا ، ل ٤.
ه_ هەمان سەرچاوە ، ل٢٨٨ ٢_ هەمان سەرچاوە ، ل ٢٨١ ۰۷_ دلاوەرێە‌رداغی ، پایزانە ، ل۷.
^®_ هەمان سەرچاوە ، هەمان لاپەڕە.
١ە_ هەمان سەرچاوە ، ل١٢٢.
٦_ هەمان سەرچاوە ، ل٣١ ٦_ هەمان سەرچاوە ،ل ١٢_ هەمان سەرچاوە، ل٢١ ١٢_ مەمان سەرچاوە، ل١٢ ٦_ دلاوەرقەردلفى ، لەشارێكى نێد دودم ، ل ٦٤.
٦_ هەمان سەرچاوە ،ل ٦٤ ١_ هەمان سەرچاوە ،لەڵ ١٧ _ مەمان سەرچاوە، ل١٧ د_ مەمان سەرچاوە 1_ هەمان سەرچاوە ، لاا ٧٠_ هەمان سەرچاوە ، لە٨ l
## الانقطاع فی شعر المنفی للشاعر دلاور قرە داغی ملخص البحث باللغة العربية
بات واضحا ان (الانقطاع) فى الادب عندما ينعلق بالكتاب والشعراء سبيە الظروف الاجنماعية والنفسية والوطنية ،
التی کانت ترزح تحت وطأتها منطقة کودریستان لانەم عانوا الامرین وکانوا یتمتعون بشعوروطنی وقومی لانظیر لەما فضيلا عن حصاسية كبيرة، ثمة انقطاع اجتماعي تمخض عن وعي الشاعر (دلاوە ر قە رە داغي ) اليقط .
وقد تقاوت رد فعل الشاعر إزاء (الانقطاع) من خلال منەج تعويضي نفسي يتمثل في العودة الى الطفولة وإستعادة الماضی ، علی صعید آخر لـ دلاوە ر قە رداغی فضل عبر صفحات الادب الكردي المعاصر والحدیث ، من حديث إحياء الذكريات حيث الازمة والشوارع والاستاذة والبقالة، التى إنطوت على دلالات الانبعاث والارتباط بالماضى ويمسحة من خلود ومقاومة المجاهد، عليە ف بحثى جديد من الناحية الاكاديمية فلاسيق من حيث الموضوع ولا وجود لنماذج تم نقليدها، والنماذج الشعرية أخذت من ديوانها الاول حيث البدايات ومرحلة الصعود من سنة ۱۹۹۱ _ ۲۰۰۰. بنية وضع اللبنة الاولى في تأريخ الكردي المعاصر .
## Discontinuity In The Capillary Effects For Dlawar Qaradaghi In Exile Dr.Faruq Muhammed Ridha Lecturer It Became Clear That (Drop) In The Literature When It Comes To Writers And Poets Caused By
social conditions, psychological and national, who was living under the brunt area Codrstan because they have suffered two things and they enjoyed Bashaourotunai and a national unrivaled for them as well as great sensitivity, there is a break social resulted in awareness of the poet (Dlaoh t Ge Rh Dagi) vigilant. Has varied reaction poet about the
(drop) through the curriculum redemptive myself is to go back to childhood and the restoration of the past, on the other hand for Dlaor t Ge Rdaghi preferred through the pages of literature Kurdish;; and the streets and professor and grocery, which involved on the implications of emission and the link to the past and the anointing of the immortality and resistance fighter, he P new research from the Academy Vlassbak in subject matter and there are no models have been imitated, contemporary and modern, from the modern revival of memories, where the crisis models poetic taken from the bureau first since the beginnings and the stage of the rise from ۱۹۹۱ _ ۲۰۰۰. Put the first brick structure in the contemporary history of Kurdish. | دابڕان لە بەرهەمەکانی تاراوگەی دلاوەر قەرەداغیدا |
كوردستان سادق شەرەفكەندی هچەندێێکدا
�ﮐﻮﺭﺗﻪﮎ ﻟﻪ ﮊﯾﺎﻧﻨﺎﻣﻪﯼﺩ.ﺳﺎﺩﻕ
�بەشێکەووتەبەنرخەکانی ئیستا لە بێرلێن دادوەر هەیە د.سادقىشەرەفكەندى رێبەڕێکێبۆهەمووسەردەمەکان ١٩ ساڵەیشەهیدبوونید.سادقیشەرفکەندی ٢٤ ى خەرمانانى ١٣٩٠ ١٦ى سێپتامبری ٢٠١١
r 2
ســـادقی شـــەرەفکەندی ۲۱ی بەفرانباری سالی ۱۳۱٦ی ه‌تاوی (۱۱ی ژانوییــە‌ی۱۹۳۸ی زایینی) لە بنەماڵەیەکی
نیشـــتمانپەروەردا لە گوندی تەرەغەی بۆکان لە دایک بوو.
لە تەمەنی مندالی دا باوکی لە‌دە‌ســـتداو سە‌رپە‌رستییە‌کە‌ی،
کەوتە سەرشـــانی براگەورەکەی، شـــاعیرو نیشتمانیەروەری گەورەی کوردســـتان خوالێخۆشبوو مامۆســـتا «هەژار »ی نەمر. ســـە‌ردەمی منداڵیی محەممەد ســـادق، هاوکات بوو لەگەڵ پەرەئەســـتاندنی خەباتـــی رزگاریخوازانەی خەڵکی کوردستانی ئێرانو دامەزراندنی کۆماری کوردستان. رێنۆینی‌و ئاموژگاریەکانی بـــرا زاناو خەباتگێرەکـــەی‌و زۆر دیمەن لە قۆناخی میژوویی ئەوکات لەبیرو زەینیدا نەخشی بەست.
پۆلـــی یەکو دووی ســـە‌رەتایی لە بوکان‌و پاشـــان کە بنەماڵەکەی لە مەهاباد گیرساوە، خویندنی سەرەتاییو ناوەندی لەو شـــارەو سالى ئاخیری دەبیرستانی لە تەورێز تەواو کردو ســـالٰی ١٣٣٨ی هەتاوی (١٩٥٩ی زایینی) لە «دانشســـرای عالی«ی تاران لیسانسی شیمیی وەرگرت.
شایانی سەرنجە کە لە هەموو پلەکانی خویندندا یان خاوەنی پلەی یەکەم یان یەکێک لە باشترین قوتابیانو خوێندکاران بوو. هەر لەو سالەدا بوو بە مامۆستای دەرسی شیمی‌و هەتا سالی ۱۳۴۶ی هەتاوی (۱۹٦٥ی زایینی) لە شارەکانی ورمێو مەهاباد بە ئەرکی مامۆستایەتییەوە خەریک بوو. لەوماوەیەدا وەک مامۆســـتایەکی شـــارەزا ناوی دەرکردو بۆ پێگەیاندنی قوتابیانی کوردســـتان زەحمەتێکی زۆرو بەرچاوی کێشـــا بە جۆرێک کە ئەو قوتابییانە کە ئەو دەرســـي پێدەگوتن‌و لە ﺯﺍﻧﺴـــﺘﮕﺎﻛﺎﻥ ﻗﺒﻮﻭڵ ﺩەﺑﻮﻭﻥ، ﺳﺎڵ ﺑﻪ ﺳـــﺎڵ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺩەﺑﻮﻭﻥ.
سەرەنجام «ساواک»، دەزگای جاسوسیی رێژیمی حەمە رەزا شـــا ئەو خزمەتەی لە كوردســـتان پێ رەوا نەدی‌و لە گەڵ ژمارەیەک ماموستای دیکەی هابیرو هاوکاری بۆ شارەکانی دُوَكَتورساَدقّىشەرەفكە‌ندی
👁️ ۲۱ ی بەفرانباری ساڵی ۱۳۱۶
← ٢٦ ی خەرمانانی ساڵی ١٣٧١ كورتەیەك لە ژیانی شەهید 3
«اراک»و «کرج»و چەند شــاری دیکەی دوور خســـتنەوە. محەممەد سادق شـــەرەفکەندی ساڵی ۱۳۶۹ی هەتاوی ۱۹۷۰ی زایینی) بۆ زانســـتگای«تربیت معلم» نەقڵ کراو وەک ئاسیستانی بەشی شیمی کاری پێ ئەسپێردرا. پاش نیشاندانی لێوەشاوەیییەکی تەواو لەو ئەرکەدا، ساڵی ١٣٥١ی هەتاوی (١٩٧٢ی زایینی) بە کەڵک وەرگرتن لە بورسی وەزارەتی علووم چوو بۆ فەرانسەو پاش چوار ساڵ مانەوە لەو وڵاتە توانی دوکتورای شیمیی ئانالیز (شیمی تجزیە) لە زانستگای ژمارە ٦ی پاریس وەربگرێ. دوکتور سادق شەرفکەندی ساڵی ١٣٥٥ی هەتاوی (١٩٧٦ی زایینی) گەڕایەوە تاران‌و وەک «استادیار»ی شیمی لە زانستگای «تربیت معلم» درێژەی بە کاری مامۆستایەتی دا کە لە بە‌جێهێنانی ئەو ئەرکەشــدا بە تەواوی ســـەرکەوتوو بوو. هەربۆیە بوو بە خۆشەویســـتی مامۆستایانەو خوێندکارانی ئەو زانستگایەو وەک مامۆســـتایەکی دلسوزو لە هەمان کاتیشدا خەباتگێر ناوی دەرکرد. دوکتور محەممەد سادق شەرەفکەندی سالی ۱۳۵۲ی هەتاوی (۱۹۷۳ی زایینی) کاتێک لە پاریس دەورەی دوکتورای دەدیت، لە رێگای مامۆســتای مەزن دوکتور
«عبدالرحمان قاسملو»ی رێبەرمانەوە لەگەڵ بەرنامەو پێرەوی نێوخۆی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ئاشنا بووو داوای ئەندامەتیی حیزبی دێموکراتی کوردســتانی ئێرانی کرد. پاش گەڕانەوەی بۆ ئێران بوو بە رابیتی نێوان دوکتور قاســـملووو ئەندامانی کۆنی رێیەرایەتیی حیزبو لەو پێوەندییەدا زەحمەتێکی زۆری کێشــاو زۆر جاریش گیانی خۆی خستە مەترسییەوە. دوای رووخانی ریژیمی پاشایە‌تی‌و دە‌سـتپێکردنە‌وە‌ی تێکۆشانی ئاشکرای حیزبی دێموکرات، سالی ۱۳۵۸ی هەتاوی (۱۹۷۹ی زایینی) بوو بە موشـــاویری کومیتەی ناوەندیو رەشـــەمەی سالی ۱۳۵۸ (فیورییەی۱۹۸۰ی زایینی) لە کۆنگرەی چوارەمی حیزبدا بە ئەندامی کومیتەی ناوەندی هەلبژێرداو بەرپرســایەتیی کومیتەی حیزب لە تارانی پێ ئەسپێردرا کە بەرپرسایەتییەشی بە لێوەشاوەییو کارزانییەوە بە ئەنجام گەیاند. سەرەتای هاوینی ساڵی ۱۳۰۹ی هە‌تــاوی ۱۹۸۰۱ی زایینی) لە لایەن رێبە‌رایە‌تیی حیزبەوە بۆ کاری تە‌واووە‌خت بانگ کرایەوە کوردســـتان‌و هموو توانای خۆی لە خزمەت حیزب نا. لە پلینومی کومیتەی ناوەندی لە هاوینی ساڵی ۱۳۵۹ی هەتاوی (۱۹۸۰ی زایینی)دا بە ئەندامی دەفتەر سیاسی هە‌لَبژێردرا. لە کۆنگرە‌کانی پێنجەم، شەشەم، حەوتەم، هەشتەمو نۆهەمی حیزبدا هموو جارێ بە ئەندامی کومیتەی ناوەندیو لە کومیتەی ناوە‌ندییشـــدا هەموو جارێ بە ئەندامی دەفتەری سیاســـی ه‌لبژیردراوە‌تە‌وە.
دوکتور ســـادق شـــە‌رفکە‌ندی ماوەی بوونی لە رێبە‌رایە‌تیی حیزبدا زۆرتر بە‌رپرســـایە‌تیی بەشی تە‌بلیغات (رادیوو چاپەمەنی)ی لە سەرشان بووو لە ساڵی ١٣٦٥ەوە هەتا کاتی شەهید بوونی مامۆستای گەورەمان دوکتور «قاسملوو»ی
د. سادق شەرەفكەندی لەگەڵ پۆلێک لە پیشمەرگەکانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان بناری قەندیل ۱۳۷۰
نەمر ئەرکی جێگری ســکرتێری گشتیی حیزبی بە ئەســتووە بوو. دوکتور سادق شەرفکەندی لە یەکەم پلینومی دوای شەید بوونی دوکتور قاسملوودا بە تێکرای دەنگی ئەندامانی کومیتەی ناوەندی بە سکرتێری گشتیی حیزب هەڵبژیدراو لە کۆنگرەی نۆهەمی حیزبیشەوە تا کاتی شەهیدبوونی ٢٦ی خەرمانانی ئەمساڵ (١٢٧١) ریکەوتی١٧ی سیپتامبری ١٩٩٢) ئەرکە بەرپرســایەتیی قورسی «سکرتێری گشـــتیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران»ی بەرێوەدەبرد. خەباتگێری مەزنی گەلەکەمان دوکتور ســادق شەرفکەندی لە ماوەی ئەو دوازدە ســالەی دواییدا رۆلێکی بنەڕەتی لە رێیەرایەتیی حیزبو جوولانەوەی گە‌لە‌کە‌ماندا هەبوو دێموکراتیکی گەلەکەمان بووو بە هەق دەبێ باێین کە قوتابییەکی لێوەشاوەو یارێکی وەفاداری دوکتور قاسملووی نەمر بووو پاش دوکتور قاسملوویش بوو بە مامۆستای ئیدامە‌کاری‌و درێژە‌دان بە رێبازو رێگای دوکتور قاسملووو بە لێهاتووی‌و لێوەشــاوەیی خۆی نەیهێشت بێ قاسملوویش بەم جۆرە کە ئاواتی دوژمنانی بزووتنەوە بوو بە حیزبەوە دیار بێ. دوکتور سادق هەر لەو کاتەوە کە هاتە نێو رێیەرایەتیی حیزب یەکێک لە دارێژەرانی کاریگەری سیاسەتو هەلُوێستەکانی حیزب بوو، لەســـەر پاراستنی ئوسوولو پرنسیپەکانی حیزب شـــێلگیرو پێداگر بوو، ئەفرادی دوو دڵو راڕای دەدانە بەر هێرش‌و رێگای پێ نەدەدان شــوێنی خراپ لەسەر رەوتی بزووتنەوەو کاروباری حیزبی دابنێن. ئەو کادرو پێشمەرگەکانی حیزبی خۆش دەویســـتن بەڵام ئەو خۆشەویستییە هەرگیز شوێنی لەسەر هەڵســـەنگاندنی واقیعبینانەی کادرو پێشمەرگەکان‌و کاروباری ئەوان دانەدەنا. دلپاکیە بێغەرەزیی کاک دوکتور سەعید بۆ هەموو هاوڕێیانی حیزبی بە تەواوی دەرکەوتبوو هەر بۆیەش ئامۆژگاریەکانی وەردەگیران· نەخشی گرینگی تەشکیلاتی لە حیزبو بزووتنەوەدا زۆر بە باشی هەست پێکردبوو،
بەڵام هەرگیز تەشــکیلاتی بەجێ خەلک دانەدەناو لە دەمارگرژیو سکتاریســتی بەدوور بوو، چونکە ئەو تەشــکیلاتی حیزبو خودی حیزبیشی بۆ رێبەرایەتیکردنی خەباتی گەل دەویستن. تێکوشەر دوکتور سادق ئینسانێکی شوجاع، بەورە،
بەئەخلاق، راستگۆو دروستكارو بەراستى سادق بوو. لە هەقىو عەدالەت پشتيوانى دەكردو لە هەموو ئەو تایبەتمەندىیانە لە سیاسەتو کردە‌وە‌دا کەڵ کی وەردەگرت. ثینسانێکی پرکار بووو ماندوویی نە‌دە‌ناسی، هەموو کاتو وەختی خۆی بۆ جێبیەجێکردنی ئەرکە حیزبییەکان تەرخان کردبوو، شۆڕشــگێرێکی بە تەواو ماناو دێموکرتێکی واقیعی بوو، کە لە هەر د. سادق شەرەفكەندی لەژووری کاری خۆی لە بناری قەندیل ۱۳۷۰ کارو کردەوەو هەڵوێســتێکی‌دا ئەو تایبەتمەندییانەی خۆیان دەنواند. بڕوایەکی قوولی بە دێموکراسیو مافی گەلانی ئێران هەر بۆیە لە روانگەی ئەوەوە پێوانەی هەر حەرەکەتێکی خەباتگێرانە لە ئێرانو کوردستاندا بریتی بوو لە تێکۆشــان بۆ سەقامگیرکردنی ئازادیو دێموکراسیو مافە رەواکانی گەلی کوردو گەلانی ئێران. سیاسەتو تاکتیک بۆ دوکتور ســادق زاراوەو دەستەواژەی خەیاڵـیو زەینی نەبوون، لە روانگەی ئەوەوە سیاسەت کردەوەی خەباتگێرانە بوو،
هر بۆیەش بە‌ه‌ق‌و کردە‌و ببوو بە ئاوێنەی تایبەتمەندییە مە‌زنە‌کانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران. دوکتور ســادق شـــەرەفکەندی ئینســانێکی خاکی‌و خە‌لکی‌و بە«تواچع» بوو، هەر ئەوەندە کە لە راست دۆستان و هاورێیانی دا رووخۆشو بە‌گوزە‌شــت بوو، لە راســت دوژمنانو نەیارانی حیزبو گە‌لدا توند و بێلێبــوردن بوو، قورس‌و قایم لە
بەرامبەریاندا رادەوەســـتاو زەررەیەک «نرمش»و هەنگاوێک گەرانەوەی بۆ نەبوو. ئەو خەڵکی کوردســـتانی بە رەگ‌و پێســتییەوە خۆش دەویســت، هەر بۆیەش گیان‌و ژیانی بۆ خزمەت بەوان تەرخان کردبوو. ئەو لەو سیاسەتمەدارانە نەبوو کە خەڵکیان وەک ئامرازی بردنەپێشـــی مەبەســـتەکانی خۆیان دەوێ، ئەو بۆ خۆی پێشـــڕەوی خەباتی خەڵکی کوردســـتان بووو جگە لە قازانجو بە‌رژە‌وندییە‌کانی گەل هیج قازانجو بە‌رژە‌وندییە‌کی تایبە‌تی‌و شە‌خســـی بەلاوە
گرینگ نەبوو. ئەو بۆ کادرو پێشــمەرگەکانی حیزب تەنیا هەر ســکرتێری گشتی نەبوو، ئەو دۆستو هاوالی هاوڕێیان بووو بە رادەیەک لەگەڵیان تێکەڵاوو لێیان نیزیک بوو کە هەر هاورێیەک بە راشکاوی دەیتوانی پریسکەی دڵی خۆی لە لای هە‌لُرێژێو لە رێنوێنییە بە کە‌لُکە‌کانی کە‌لُک وە‌بگرێ. کاک دوکتور ســادق بروایە‌کی قوولی بە هاوکاریی گەلانو هەموو ئازادیخوازانی ئێران هەبوو، لەو بڕوایەدا بوو کە رووخاندنی رێژیمی ئاخوندی بەبێ نیزیکی‌و هاوکاری‌و هاوپێوەندی هێزە نیشتمانپەروە خەباتگێڕەکانی ئێران، کارێکی مومکین یان لانی کەم هاسان نیە، هەر بۆیە لە هەر دەرفەتێک بۆ ئەو مەبەستە کەڵکی وەردەگرتو بە کردەوە هەولی بۆ دەداو سەرنجام لەو رێیەدا گیانی بەختی ئازادیی ئێرانو خودموختاری کوردستان کرد. یادو ناوی شەرەفکەندیی مەزن هەمیشە بە نەمری دەمێنێتەوەو خەباتو تێکوشانی پرشنگداری لە پێناو ئامانجە پیرۆزەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانو گەلی کوردو خەلکی ئێرانداو تایبەتمەندییە
شۆرشگێرانەکانی دوای نەمانیشی رێنوێنو ئیلهامدەری تێکۆشەرانی وڵاتەکەمان دەبێ.
وەرگیراو لە کوردستان ـ ژمارە ١٩٠، رەزبەری ١٢٧١ ا ئۆکتۆبری ١٩٩٢)
گلکۆی شەهید د. سادق شەرەفكەندی لە گۆرستانی پێرلاشێز پاریس ـ ئەورویا jbcujicu cü
د. ســـادق شەرەفکەندی: بە هەموو هە‌ســـتمە‌وە داوا لە لاوانی خوێنگەرمو رووناکبیری کوردستان دەکەم کە بێننە مەیدانی خەبات و جێگای بەتاڵی دوکتور قاسملوو پر بکەنەوە.
د. سادق شەرەفكەندی: لە نێو ئازادییە دیموکراتییەکان واتە ئەو ماڤانەی لە رژیمێکی ﺩێﻣﻮﮐﺮﺍﺗﯿﺪﺍ ﺑﯚ ﺧﻪﻟﮏ ﻧﺎﺳﺮﺍﻭﻥ ﮔﺮﯾﻨﮓﺗﺮ ﻟﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭﯾﺎﻥ ﺋﺎﺯﺍﺩﯼ ﺑﻪﯾﺎﻧﻪ.
ﺩ. ﺳﺎﺩﻕ ﺷﻪﺭﻩﻓﮑﻪﻧﺪﯼ: ﺭﮊﯾﻤﯽ ﺋﺎﺧﻮﻧﺪﯼ، ﺭﮊﯾﻤﯽ ﺩﺭﯙﻭ ړﯾﺎ، ﺋﻪﻡ ړۆﮊﺍﻧﻪ ﻫﻪﺭ ﻟﻪﻭ ﮐﺎﺗﻪﺩﺍ فرمێســـکی حەرام بۆ کوردەکانی عێراقی هە‌لدە‌رێژێ، بۆ خۆی لە کوردستانی ئێراندا فشار و ﺯەﺑﺮﻭ ﺯەﻧﮕﯽ ﻓﺎﺷﯿﺴﺘﯽ ﺑەﻭ ﭘەڕﯼ ﺧﯚﯼ ﮔەﯾﺎﻧﺪﻭﻭە.
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: ئایا هەموو ئەو هەوڵدانە فاشیستییە‌و ئەو هەموو زە‌برو زە‌نگە
ﺭﮊﯾﻢ ﺑﯚ ﮐﻮێ ﻭ ﺑﻪ ﭺ ﺩﻩﮔﻪﯾﻪﻧێ؟ ﻭﻩﻻﻣﯽ ﺋﻢ ﭘﺮﺳﯿﺎﺭﻩ ﺑﯚ ﻫﻪﺭ ﮐﻪﺳێﮎ ﮐﻪ ﮐﻪﻣێﮎ ﺭﻭﻭﻥﺑﯿﻨﯿﯽ سیاسیــی هە‌بێو ئاگادارییەکی رەوتی مێژووو قانوونە بێ ئەم لاو ئە‌ولاکانی گە‌شــە‌کردنی کۆمەلی ئینســـانی پەیدا کردبێ، زۆر روونە. فشـــارو زەبرزەنگو کوشتارو سەرکوتو جنایەت،
هر چەند بۆ ماوەیەکی کاتی مومکینە وەک هە‌ورێکی رەش پێشـــی رۆژی رووناک بگرێو ســـە‌ردە‌مێک کورت بەرگری لە بەرەوپێش چوونی چەرخی زەمان بکات، بەلام هیچ هێزێک نەک هەر ناتوانێ ڕەوڕەوەی مێژوو بۆ پاشەوە بکشێنێتەوە، بەلکوو ناتوانێ تەنانەت بۆ ماوەیەکی ﺩﺭێﮊﯾﺶ ﭘێﺷﯽ ﮔﻪﺭﺍﻥ ﻭ ﺑﻪﺭﻩﻭﭘێﺵ ﭼﻮﻭﻧﯽ ﺑﮕﺮێ.
د. سادق شەرەفكەندی: گەلی قارەمانو شۆرشگێری كورد سەلماندوویەتی كە لە ژێر هیچ فشــارێکدا سەر بۆ داگیرکەر نەوی ناکاو لە هەر ئاگرێکدا بسووتێ لە خۆلەمێشەکەی سەر لە نوێ ئاگری شۆرشو راپەرین بە گرترو گەرمتر لە پێشوو بەرز دەکاتەوە.
د. سادق شەرەفكەندی: ئێمە سیاسەتی خۆمان بۆ خۆمان دیاری دەکەین ،
چۆنکەحِیزبێکی سەربەخۆین. چ چووک بین‌و چ کەورە ، چ بێهێز بین‌و چ بەهێز ، سیاسەتی سەربەخۆی خۆمان ناگۆرین.
د. ســادق شـــەرەفکەندی: لە وڵاتێکی وەک ئێراندا «شا» نەک هەر ناتوانێ بە شایەتی کردنی بێ حکوومەت قەناعەت بکات، بەلکوو قەت ناتوانێت دێموکرات بێو لە ســـەرەڕۆیی‌و دیکتاتۆری دوور بکەوێتەوە. لە ولاتێکی وەک ئێراندا ئەوە ســـەرۆککۆمار یانی هەلبژاردەی خەلک هەموو دەبنە دیکتاتۆر، چ بگا بە شا کە خۆی بە سێبەری خودا دەزانێ!
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: لە دنیای پر پێچو خەمی ئە‌ورۆدا ئەو شـــتە ســـە‌رە‌کییە کە
ﺩەﺗﻮﺍﻧێ ﺩەﺳﺘەﺑەﺭﯼ ﺳەﺭﺑەﺧﯚﯾﯽ ﺭﺍﺳﺘەﻗﯿﻨەﯼ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻟﻪ ﻭﻻﺗﯽ ﺋێﺭﺍﻧﺪﺍ ﺑێ «ﺩێﻣﻮﮐﺮﺍﺳﯽ»ﯾەﻭ،
«بەستراوەیی» ئاکامی بێ ئەملاوئەولای دیکتاتۆری و سەرەڕۆیە.
د. سادق شەرەفكەندی: کردەوەی ڕەسەنی شۆرشگێرانە ڕەنگە لە وەختی خۆیاندا بەو جۆرەی پێویســـتە و دەبێ، خۆیان نەنوێننو تێکۆشەرانی راستەقینەی رێگای دادپەروەریی کۆمەلایەتیو حەقیقەتی ئینسانی لە جەنگەی تێکۆشانی خۆیاندا رەنگە سەرینج نەدەنە ئەوە کە چ رێگایەکی ســە‌خت و دووریان بڕیوە، هەنگاوی چەند گرینگو کارسازیان هە‌لێناوە‌تە‌وە‌و چ رێگایەکی پڕ ﻟﻪﻧﺪﻭ ﮐﻠﯚﯾﺎﻥ ﺑﯚ ﭘێﺩﺍړﯙﯾﺸﺘﻨﯽ ﺑﻪﺭﻩﮐﺎﻧﯽ ﺩﻭﺍﯼ ﺧﯚﯾﺎﻥ ﺗﻪﺧﺖ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ.
د. سادق شـــەرەفکەندی: سەپاندنی دلخوازترین شتی دنیا بە کردەوە دەبێتە هۆی دروست بوونی دژکردەوە بەرانبەر بە خۆی.
د. سادق شەرەفكەندی: پێویستیی رۆژگار دەڵێ دوارۆژێکی کەمو زۆر سەقامگیر لە ئەفغانستاندا تەنیا وەختێک ئیمکانی دەبێ کە حکوومەتێکی دێموکراتیو نامە;هەبی، بەلام گەلی بە پشتیوانیی فەرهەنگو رێوشوێنەکانی»ئەفغان»و بە پاراستنی ماڤە نەتەوایەتییەکانی گەلانی ئەو وڵاتە لەوێ دابمەزرێ. بەلام هەموو شتێک نیشان دەدا کە تا گەیشتن بەو قۆناخە، جارێ رێگایەکی ﺩﺭێﮊ ﻭ ﭘﺮ ﮐﻪﻧﺪﻭ ﻟﻪﻧﺪ ﻟﻪ ﭘێﺵ ﺩﺍﯾﻪ!
د. سادق شەرەفكەندی:
ئەزموونی گەلانی جیهان ئەمرۆ بە روونی نشان دەدا کە ئەو دەرمانە سیحراویەی ئەمرۆ دەتوانێ چارەسەری هەموو تالمرو - الام على شیانی سَیاسی وَ کۆمە لایە‌تی على الام بکا ، «دێموکراسی» یە .
د. ســـادق شەرەفكەندی: ئێمە تێكۆشە‌رانی حیزبی دێموکرات حیزبی شەهیدان، ئەم ئەرکە
ﮔﺮﺍﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﻪﻭﺗﯚﺗﻪ ﺳـــﻪﺭ ﺷـــﺎﻧﻤﺎﻥ ﺯۆﺭ ﺑﺎﺵ ﻫﻪﺳـــﺖ ﭘێ ﺩﻩﮐﻪﯾﻦﻭ ﺯۆﺭ ﺑﻪ ﺋﺎﮔﺎﻫﯽﯾﻪﻭﻩ ﺑﺮﯾﺎﺭﯼ یەکجاریمان داوە کە هەموو هێز و توانای خۆمان تەرخانی پێوانی رێگای دوکتور قاسملوو، یانی رێگای خەباتی کۆلنەدەرانە لە پێناوی ئازادیو دێموکراســـیو ماڤە ئینسانیەکاندا بکەین تا لەم رێگایەدا- کە رێگای ســووری شـــەیدانە- یان سەر بکەوین، یان بە شانازیەوە وەک شەهیدە ئازیزەکانمان سەر دابنێین.
9 ن ساڵی ۱۳۷۱ بناری قەندیل ـ بنکەکانی هێزی پێشەو
گ باڵەکی ـ شەهید د. سادق شەرەفکەندی ـ ئاگر ی - ئاگری
د. سادق شەرەفكەندی: ئێمە گەلێكی مەزلوومینو زۆرمان زۆلم لێ دەكرێ. زۆرداران بە ﮐﻮﺷﺘﻨﯽ ﺩﻭﮐﺘﻮﺭ ﻗﺎﺳﻤﻠﻮﻭ ﺩﻩﯾﺎﻧﻪﻭێ ﺑﻪ ﺋێﻣﻪ ﺑﻠێﻥ ﮐﻪ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﮐﺎﺗێﮎ ﻣﺎﭬﯽ ﻧﻪﻓﻪﺱﮐێﺷﺎﻧﻤﺎﻥ ﻫﻪﯾﻪ
کە ژێردەستو ژێرچەپۆکیان بین.
ﺩ. ﺳـــﺎﺩﻕ ﺷـــﻪﺭەﻓﮑﻪﻧﺪﯼ: ﻟﻪ ﻣێﮊﻩ ﮔﻮﺗﻮﻭﯾﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﻪﺑﻮﻭڵﯽ ﺯۆڵﻢ ﻟﻪ ﺧﻮﺩﯼ ﺯۆڵﻢ ﺧﺮﺍﺑﺘﺮﻩ.
ئەگەر بمانەوێ هەموو دەرسەکانی دوکتور قاسملووی نەمر لە یەک دەرس‌دا کورت بکەینەوە ئەم دەرسە ئەوەیە کە سەرنجی ئێمەی بۆ لای هێزی خۆمان راکێشاو تێی‌گەیاندینکە ئەگەر دلنیاییمان بە خۆمان بێو، پشـــتی یەکتر بگرین خاوەنی چ توانایەکی گە‌ورە‌ین کە پەیکەری ﺯﯙﺭﺩﺍﺭﺍﻥ ﻭەﻟەﺭﺯﯾﻦ ﺩەﺧﺎ ﻭ ﺗﻮﻭﺷﯽ ﭘەﻟەﻗﺎﮊەﯼ ﻣەﺭﮔﯿﺎﻥ ﺩەﮐﺎ!
د. سادق شەرەفكەندی:
با دایکانی کوردســـتان رۆڵە‌کانیان لە باوە‌شـــی گەرمو پر لە خۆشەویستی خۆیاندا بە هەستی گەرمی نیشـــتمانپەروەریو ئازادیخـــوازی پەروەردە بکەنو چیرۆکی ژیانی دوکتور قاســـملووو ﺷﻪﻫﯿﺪﺍﻧﯽ ﺭێﮔﺎﯼ ﺭﺯﮔﺎﺭﯼﯾﺎﻥ ﺑﻪ ﮔﻮێﺩﺍ ﺑﺨﻮێﻧﻦ.
با باوکانی کوردستان دەرسی ئازایەتی‌و خەباتگێڕی فێری منداڵەکانیان بکەن و تێیان بگەیەنن کە چەندە خۆشە جێگای هیواو هۆمیدی کۆمەلەکەیان و گەلەکەیان بن.
با لاوانی کورد-کور و کچ- باش بزانن کە ژیان لە ئە‌سیری‌و ژێردە‌ستی‌داو، بە سەر شۆری‌و شـــە‌رمە‌زارییە‌وە چەندە بێ قە‌درو قیمە‌تە‌و لە بە‌رامبـــە‌ردا هە‌لمژینی هەوای پاک‌و بێگەردی سەربەرزیو ئازادی چەندە خۆشو دلرفێن.
دەبا رۆلە نەبەزەکانی کوردستان ریزەکانی حیزبی دیموکرات بە هاتنی خۆیان جوانتر لە پێشوو بەرازێننە‌وە‌و بە هەلگرتنی چەکی شە‌رە‌ف‌و سەربەرزی، هێزی پێشمەرگە زۆر لە ئێستا بە‌هێزترو لە شكان نە‌هاتووتر بكەن.
ﺩ. ﺳﺎﺩﻕ ﺷﻪﺭﻩﻓﮑﻪﻧﺪﯼ: ﺋﺎﺷﮑﺮﺍﯾﻪ ﮐﻪ
ﮔﻪﻟﯽ ﮐﻮﺭﺩ ﻭەﺟﺎﺥﮐﻮێﺭ ﻧﯿﻪﻭ ﺧﺎﻭەﻧﯽ ﺩەﯾﺎﻥﻭ سەﺩﺍﻥ ﻗﺂﺳﻤﻠﻮﻭ ﺑﻮﻭەﻭ ﻫەﯾﻪ.
تایبەتمەندی قاسملوو ئەوە بوو لێوەشاوەییو زانایی خۆی لە خزمەت ﺭﺯﮔﺎﺭﯼﻭ ﺋﺎﺯﺍﺩﯾﯽ ﮔﻪﻟﻪﮐﻪﯼ ﺩﺍﻧﺎﺑﻮﻭ.
د. ســـادق شـــەرەفکەندی: بە هەموو هە‌ســـتمە‌وە داوا لە لاوانی خوێنگەرمو رووناکبیری ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺩﻩﮐﻪﻡ ﮐﻪ ﺑێﻧﻨﻪ ﻣﻪﯾﺪﺍﻧﯽ ﺧﻪﺑﺎﺕ ﻭ ﺟێﮔﺎﯼ ﺑﻪﺗﺎﻟﯽ ﻗﺎﺳﻤﻠﻮﻭ ﭘﺮ ﺑﮑﻪﻧﻪﻭﻩ.
د. ســـادق شەرەفکەندی: هەتا ســـایە‌ی دیکتاتۆری و کۆنەپەرستی بمێنێ ژیانێکی ئاسایی
بێدەنگ و بێدەردیسەر بۆ کەس مومکین نیە.
د. ســـادق شەرەفکەندی: دوکتور قاسملوو لە سەرانسەری ژیانیدا وەک مەلێکی لە هێلانە
ﺩەﺭﮐﺮﺍﻭ ﺩڵﯽ ﺑﯚ ﻧﯿﺸﺘﯿﻤﺎﻧﻪ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺘﻪﮐﻪﯼﻭ ﺗێﯾﺪﺍ ﺣﻪﺳﺎﻧﻪﻭﻩ ﻟێﯼﺩﻩﺩﺍ.
د. سادق شەرەفکەندی: حیزبی دێموکرات حیزبی شەهیدانە، نەک بە قسە، بەلکوو بە کردەوە
نیشــانی داوە کە قۆربانیدان نەک هەر لە درێژەدانی خەبات ساردی ناکاتەوە، بەلکوو لێبڕاوترو ﺩ. ﺳﺎﺩﻕ ﺷﻪﺭﻩﻓﮑﻪﻧﺪﯼ: ﺣﯿﺰﺑﯽ ﺩﯾﻤﻮﮐﺮﺍﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺋێﺳﺘﺎ ﺋﯿﺪﯼ ﺩﺍﺭێﮐﯽ ﻗﻪﺩ ﺋﻪﺳﺘﻮﻭﺭﻩ ﮐﻪ ړﻩﮒﻭ ﺭﯾﺸﻪﯼ ﻟﻪ ﻗﻮﻭﻻﯾﯽ ﺧﺎﮎﺩﺍ ﺩﺍﮐﻮﺗﺎﻭﻩﻭ ﻟﮏﻭﭘﯚﯾﯽ ﺑﯚ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﻻﯾﻪﮎ ﻫﺎﻭﯾﺸﺘﻮﻭﻩ، ﺑﯚﯾﻪ ﺑﻪ ﻫﻪﻟﮑﺮﺩﻧﯽ ﺭﻩﺷﻪﺑﺎ تێک ناشکێو بڕینی هەر لکێکی هەر چەندیش گەورەو پڕ بێ، لە هەڵدان و بەر گرتنی ناخا.
د. ســـادق شـــەرەفکەندی: لە کۆمە‌لێکدا کە وەلی فەقیە دەسەلاتی بەسەر هەموو شتێکو بە سەر چارەنووســـى خەلکدا هەیە، نا هیچ کەس لە خەلکو نە هیج نوێنەرێک لە لایەن خەلکەوە چووکترین ئەسەریان لە قەبوول یان رەتکردنەوەی قانووندا نییە.
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: لە کۆمە‌لێکدا کە تەنانەت بۆ نە‌زە‌ردان لە سەر سپی بوونی بەفر و رەش بوونی ڕەژییش فتوای وەلیی فەقی پێویســتە، لە ولاتێکدا کە بە نەزەری جەنابی خۆمەینی «اقتصاد»
رۆژێک بۆ حەیوانات دەبێو رۆژێکی دیکە هەر بە قســـەی ئەو جەنابە، دەبێتە یەکێک لە مەسائیلی زۆر ﮔﺮﯾﻨﮓﻭ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﮐﻪﺱ ﺑﻪ ﺑێ ﭼﻮﻭﮐﺘﺮﯾﻦ ﮔﻮﻣﺎﻥﻭ ﺭﺍﻭﺳـــﺘﺎﻥ ﻧﺎﭼﺎﺭﻩ ﺑﯚ ﻫﻪﺭﺩﻭﻭﯼ ﺋﻪﻭ ﻓﻪﺭﻣﺎﯾﺸـــﺎﻧﻪ ﺑﻪﻟێ،
بلــێ، چۆنکە نــە‌زە‌ری وەلیی فە‌قییە «واجب الاطاعە« یە! ئایا لە ولاتێکی ئاوادا دوان لە هە‌لبژاردن‌و ﺩﺍﻣﻪﺯﺭﺍﻧﺪﻧﯽ ﻣﻪﺟﻠﯿﺴﯽ ﺷﻮﻭﺭﺍﻭ ﭘﻪﺳﻪﻧﺪ ﮐﺮﺩﻥﻭ ﻧﻪﮐﺮﺩﻧﯽ ﻗﺎﻧﻮﻭﻥ ﭺ ﻣﺎﻧﺎﯾﮑﯽ ﻫﻪﯾﻪ؟
د. ســـادق شەرەفكەندی: گەلی کورد وەک گەلێکی گەورەی ستەم لێکراوی دنیاو هەروەها وەک بەشــێک لە جیهانی سێهەم، بە هۆی لاواز بوونی فەرهەنگەکەیو ناشارەزایی سیاسی و کۆمەلایەتی بە داییم لە گەل دووبەرەکیو ناکۆکیی نێوخۆ دەستەویەخە بووەو ئەو دوو بەرەکیو ناکۆکییە یەکێک لە هۆیەکانی شکســـتی گەلی کورد لە خەباتی دوورو درێژو لە مێژینەی بۆ ئازادیو وەدەستهێنانی ماڤی ئینسانی‌و نەتەوەیی خۆی بووە.
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: لە نێو ئازادییە دیموکراتییەکان واتە ئەو ماڤانەی لە رژیمێکی ﺩێﻣﻮﮐﺮﺍﺗﯿﺪﺍ ﺑﯚ ﺧﻪﻟﮏ ﻧﺎﺳﺮﺍﻭﻥ ﮔﺮﯾﻨﮓﺗﺮ ﻟﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭﯾﺎﻥ ﺋﺎﺯﺍﺩﯼ ﺑﻪﯾﺎﻧﻪ.
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: بە‌رگرتن‌و لابردنی ئازادیی بەیان یەکێک لە تایبە‌تمە‌ندیە‌کانی بەرچاوی رێژیمێکی دیکتاتۆرو سەرەرۆیە.
د. سادق شەرەفكەندی: ئەگەر رێزگرتن لە رۆژی ژن ئێستا لە ولاتانی پێشکەوتووی ﺟﯿﻬﺎﻧﺪﺍ ﻭەﮎ ﺟێﮊﻧێﮎﻭ ﺭەﺳﻤێﮏ ﭼﺎﻭﯼ لێ دەکرێ ، بۆ ولاَتانی پاشکەوتووی وەک ئێران بە تایبەتی ئێرانی ئاخوندی‌و بۆ کۆمەلی کوردەواریی خِۆمان وەک ئەرکێکی گەوۡرەو بەشێكی گرێنگ لە خەباتو تێكۆشان دژی پاشکەوتوویی دەبێ بە حیساب بێ.
د. ســـادق شـــەرەفکەندی: لە رۆژێکی پیرۆزی وەک ۱۷ی رە‌شە‌مە‌دا جێگای خۆیەتی روو لە دایکان و خوشـــکانی خۆشە‌ویســـتمان بکە‌ین‌و ئەو راستییە‌یان بۆ دووپات بکەینەوە کە بۆ بەدەســـتهێنانی ئازادی و گەیشتن بە ماڤە رەواکانیان تەنیا رێگایەک کە لە پێشیانە بریتییە لە ﺧﻪﺑﺎﺕﻭ ﺗێﮐﯚﺷﺎﻧﯽ ﺑێ ﻭﭼﺎﻥ ﺑﯚ ﺭﻭﻭﺧﺎﻧﺪﻥﻭ ﻟﻪ ﺑﻪﯾﻦ ﺑﺮﺩﻧﯽ ﯾﻪﮐﺠﺎﺭﻩﯾﯽ ﺭﮊﯾﻤﯽ ﺋﺎﺧﻮﻧﺪﯼ.
د. سادق شەرەفكەندیێرژیمی ئاخوندی بەو نێوەرۆكەی كە هەیەتی ئەگەر لە هەموو بارێكەوە بتوانێ ئالوگۆری بەسەردا بێ، لە باری مافی راستەقینەی ژنانەوە چاوەروانیی هیچ هەلویستێکی پێشکەوتووانەو هیچ جۆرە گۆرانێکی لێ ناکرێ.
فێرگەی سیاسی نیزامی - قەندیل
ﺩ. ﺳﺎﺩﻕ ﺷﻪﺭﻩﻓﮑﻪﻧﺪﯼ: ﺧﯚﺷﮑﺎﻥﻭ ﺩﺍﯾﮑﺎﻧﯽ ﺧﯚﺷﻪﻭﯾﺴﺖﻭ ﺯﻩﺣﻤﻪﺗﮑێﺷﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺟێﮔﺎﯼ شانازیو رێزو ئێحترامێکی تایبەتن. شێرە ژنانی کوردستانن کە رۆلە نەبەزەکانی کوردستان لە ﺩﺍﻭێﻧﯽ ﮔﻪﺭﻡﻭ ﭘﺮ ﻟﻪ ﺋﻪﻭﯾﻨﯽ ﺧﯚﯾﺎﻧﺪﺍ ﭘﻪﺭﻭﻩﺭﺩﻩ ﺩﻩﮐﻪﻥ، ﻻﯼﻻﯾﯽ ﻧﯿﺸﺘﻤﺎﻧﭙﻪﺭﻭﻩﺭﯼﻭ ﮐﻮﺭﺩﺍﯾﻪﺗﯽﻭ ئازایەتیان بە گوێدا دەخوێنن‌و بۆ مەیدانی مەردی‌و نەبەردی ڕەوانەیان دەکەن. بێجگە لەوانە لە جە‌رە‌یانی شۆرشیشدا باوەشی گەرمیان بۆ وەرگرتنی پێشمەرگە خۆشە‌ویستە‌کان‌و میوانداری ڵکردن، نانو خواردەمەنی پێگە‌یاندن، شـــیووکول بۆ کردنو ئاگادری پێگە‌یاندن لە ســـەر وەزعی دوژمن هەمیشـــە ئاوالەیەو بەراستی دەتوانین بلیێین کە قورسایی هەرە زۆری شۆرشە مەزنەكەمان لە سەر شانی ژنانە.
د. سادق شەرەفكەندی: لە بیرمان بێ کە خەباتی ئێمە بۆ گەیشتن بە ئازادیو بەختەوەری لایەنی جۆربەجۆری هەیە کە خەباتی چەکداری لە دژی دوژمنی داگیرکەرو چەوسێنەر تەنیا یەکێک لەوانەیەو خەبات بۆ ئازادی ژنانیش کە نیوەی کۆمەلن، یەکێکی دیکە لەو لایەنانەیە کە گرینگییەکەی لە گرینگی خەباتی چەکداری بۆ ئازادیی گەلی کورد کەمتر نیە.
ﺩ. ﺳﺎﺩﻕ ﺷﻪﺭﻩﻓﮑﻪﻧﺪﯼ: ﺋێﻣﻪ ﻟﻪ ﮔﻪﻝ ﺭﮊﯾﻤﯽ ﭘﺎﺷﮑﻪﻭﺗﻮﻭﯾﯽ ﺧﯚﻣﻪﯾﻨﯽ، ﺷﻪﺭێﮐﯽ ﻫﻪﻣﻪ ﻻﯾﻪﻧﻪ
یانی شـــە‌ری فەرهەنگ و هیە.
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: لە ولاتێكدا کە هیچ قانوونێک لە گۆرێدا نیە غەیری مە‌یل‌و داخوازیی دەســـەلاتدارانی سەرەڕۆ کە بە زۆر خۆیان بە سەر ولاتدا سەپاندووەو هیچ رێگایکی قانوونی و ئاشتیخوازانە بۆ دەربرینی نارەزایەتی‌و لابردنی زۆلم‌و زۆر نیە، خەلکی ژێر دەست دەبێ بۆ رزگاریی خۆی چ بکا کە ناوی تێرۆریزمی لە سەر دانەنرێ؟
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: تا کاتێک لە دنیادا ماڤو ئازادیە‌کانی ئینسانی «تابع»ی هەواو هەوەسی زۆرداران بێو قانوون لە لایەن زۆردارانە‌وە بنوسرێ، نەک هەر تێرۆریزم، بەلکوو زۆر کاری دیکەیش مانایەکی روون‌و دیاریکراویان نابێت.
د. سادق شەرەفكەندی:
ئێمە سیاسەتی خۆمان بۆ خۆمان ﺩﯾﺎﺭﯼ ﺩەﮐەﯾﻦ ، ﭼﯚﻧﮑﻪ ﺣﯿﺰﺑێﮑ سەربەخۆین. چ چووک بین‌و چ کەورە ،
چ بێهێز بین‌و چ بەهێز ، سیاسەتی سەربەخۆمان ناگۆرین.
د. ســـادق شەرەفكەندی: ئەگەرچی پێشمەرگە لە خەباتدا نەخشی پێشەنگی لە ئەستۆیەو تا ئێستاش شــلگیرانەو سەربەرزانە ئەرکەی بەرێوە بردووەو بەرێوە دەبا، ئەوە بە هیچ جۆر بەو مانایە نیە کە قورسایی باری گرانی خەبات هەر لە ئەستۆی ئەوەو هێزی پێشمەرگە دەبێو دەتوانێ بە تەنیایی پشتی هێزی دوژمن تێک بشکێنێو تەمی خەم لە دڵان بڕەوێنێ. خەبات بۆ رزگاریو ئازادیو تێکۆشان بە دژی دوژمنی سە‌رە‌ڕۆو کۆنە‌پە‌رە‌ست ئەرکی هەموو کەسێکەو ﮔﻪﻟﯽ ﻗﺎﺭﻣﺎﻧﯽ ﺋێﻣﻪ ﭘێﻮﯾﺴﺘﻪ ﻟﻪﻭ ﺧﻪﺑﺎﺗﻪ ﭘﯿﺮۆﺯﻩﺩﺍ ﺑﻪ ﮔﺸﺘﯽﻭ ﺑﻪ ﺗێﮐﺮﺍﯾﯽ ﺑﻪﺷﺪﺍﺭﯼ ﺑﮑﺎ.
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: خەبات شـــێوە‌و رێگای جۆراوجۆری هەیەو هەر کەس بە پێی ه‌لومە‌رج‌و لە پێوەندی لە گەل وە‌زع‌و کارەکەیدا دەتوانێ بە شــێوەیەکی تایبەتی لە خەبات دژی رێژیمدا بەشداری بکا.
سکرتاریای حدک ـ قەندیل
مرەفکەندی لە ژووری کار
, کاری
د. سادق شەرەفکەندی: گۆمان لەوەدا نیە کە گەلی قارمان‌و سە‌رفیرازی کورد توانای ئەوەی ه‌ی‌ــە کە دۆژمنانی خۆی بە چۆکدا بێنــێ. با توانای هەموومان لێک هالێن، با رووبارەکان
تێکەل بن‌و ببنە شەپۆلی بە هێزی دەریا کە لووتکەی شەق‌و شڕو سەرلێشێوای دوژمن لە ژێر تەوژمی خۆیدا نۆقم بکا.
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی: ئەگەر بمانەوێ لە نێو تایبە‌تمە‌ندیە‌کانی جوولانەوەی ئەمرۆی کوردســتاندا یەکێکیان وەک گرنکترین‌و بەرچاوتریــن تایبەتمەندی هەلبژێرین بێگومان ئەو تایبەتمەندییە «گشتی بوون» یان «گەلی بوون»ی جوولانەوەیە.
د. سادق شەرەفكەندی: جوولانەوەی کوردستان جوولانەوەی تاقمێک یان چین‌وتوێژێکی تایبەتی بۆ داخوازێکـــی تایبەتی نیە. ئەم جوولانەوەیە جوولانەوەیەکە بۆ ئازادی، بۆ رزگاری لە ژێردە‌ســـتی‌و بۆ گەیشتن بە سەرەتاییترین مافی ئینسانیە‌کان کە ئاواتو ئارەزووی هەموو ئەندامانی کۆمەلی کوردەوارین۔
د. ســـادق شەرەفكەندی: کاتێک مەســـەلەیک هەموو ئەفرادی کۆمەل دەگرێتەوە، هیچ کەس بە هیچ بەهانەیـــەک مافی ئەوەی نیە خۆی لێ لابداو ئیدیعا بکا کە لەو مەسەلەیەدا بێ لایەنە.
د. ســـادق شەرەفكەندی: ئەركی ئەساسیی هر تێکۆشە‌رێکی حیزبی بریتییە لە تێکۆشان بۆ پاراســـتن‌و پەرەپێدانی پشتیوانیی خەلک لە حیزبو جوولانـــە‌وە. ئەمەش بە ئەنجام ناگاو ســـەرکەوتوو نابـــێ، مەگەر ئـــە‌وە کە خەلک جوولانەوەکە بە هی خۆی بزانێ.
د. سادق شـــەرەفکەندی: لە دێموکراسیدا هر مەســـەلەیک هە‌بــێ دەخرێتە بەر باسو نـــە‌زە‌ری هەمـــوو ئەندامانی کۆمـــە‌ل تا ئەو جێگەی مومكینەو پێویستە نەزەری هەرکەس لە بارەی ئەو مەسەلەیەدا وە‌ردە‌گیردرێو پاشان
بە لەبەرچاوگرتنی هەموو نەزەرە جۆراوجۆرەکان سەرئەنجام بڕیارێک دەدرێ کە زۆربەی دەنگی لـــە گەڵ بێ. ئینجا ئەگەر چەند کە‌ســـێکیش
کەوتنە بەر کەمایەتییـــەوەو نەزەرەکەیان لە لایەن زۆربەوە رەد کرابێتەوە، بە پێ ئەســـلی ئەساسیی دێموکراسی یانی «تبعیت» کردنی کەمایەتی لە زۆرایەتی «اقلیت» لە «اکثریت»،
نەزەری زۆربە قەبووڵ دەکەنو بەرێوەی دەبەن.
لە نیوەی کارەکەشدا بەهانە دەرهێنان مانای نابــێو کارەکە تا تەواو بوون بە پێی رەســـمەو قاعیدەی دیاریکراو بەرێوە دەچێ، یانی بە کورتی بریارەکـــە لە رێـــگای دێموکراتیانەوە دەدرێو پاشان لە رووی نەزمو دیسپلینەوە هەر کەس ئەو بڕیارە بە گوێرەی ئەو ئەرکە تایبەتییەی کە بۆی دیاری کراوە بەرێوە دەبا.
د. سادق شەرەفكەندی:
جوولانەوەی کوردستان جوولانەوەی تاقمێک یان ﭼﯿﻦﻭﺗﻮێﮊێﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺑﯚ داخوازێکی تایبەتی نیە . ئەم جوولانەوەیە جوولانەوەیەکە بۆ ئازادی ، بۆ رزگاری لە ژێردەستیو بۆ گەیشتن بە سەرەتاییترین مافی ئینسانیە‌کان کە ئاواتو ئارەزووی هەموو ئەندامانی کۆمەلی کوردەوارین.
17 👁️
د. ســـادق شـــە‌رە‌فكە‌ندی:
سوســـیالیزمو دێموکراسی دوو شتی لێک جیانەکـــراون‌و شـــتێکی زۆر ئاسایییە کە ئەگەر بە هەر دەلیلێک لە یەک جیا کرابنە‌وە، ســـە‌رئە‌نجام یەک بگرنەوە.
ﺩ. ﺳﺎﺩﻕ ﺷﻪﺭﻩﻓﮑﻪﻧﺪﯼ: ﻣﻪﯾﺪﺍﻧێﮐﯽ پانو بەرین بۆ خەبات لە بەردەست دایە، ئەنواعی رێگا بۆ هاتنە نێو ئەو مەیدانەو بەشـــداری لە خەباتدا لە پێشـــە، گرینگ ئەوەیە کە هەستی نیشـــتمانپەری‌و شۆرشگێریمان هە‌ب‌ــێو لە گـــەل خۆم‌ـــان‌و گەلە
ژێردەســـتەکەمان پەیمانی خەباتو تێکۆشــان بــۆ ئـــازادیو رزگاری بەستین ئەگینا چ زۆرە؟ رێگا!
د. سادق شەرەفكەندی: لە دنیای ئەمـــرۆدا مەزهەب لە جیاتی ئەوەی دانەرو بەرێوەبەری قانوونو یاســـای ئابووریو سیاسیو نیزامی بێ، زۆرتر راگری هێندێک «معیار»و ئەرزشی ئەخلاقیو کۆمەلایەتییە کە وەک نموونەیەک یان وەک ئاوێنەیەک لە بەرامبەر ئەفرادی بەشەرو کۆمەڵانی ئینسانی‌دا رادەگیرێ. بەلام مەساییلی ئەخلاقیو رۆحی بەشێک لە ژیانی ئینســـانی ئەمرۆیـــە ک هەموو ژیانی۔
# دادوەر ههە
تێبینی:
بە بۆنەی سێزدەهەمین ساڵوەگەڕی تیرۆری کاك دوکتور سادق شەرەفكەندی ﺳﮑﺮﺗﯿﺮﯼ ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺣﯿﺰﺑﯽ ﺩێﻣﻮﮐﺮﺍﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﻫﺎﻭﺭێﯾﺎﻧﯽ ﻟﻪ ﺭﯾﺴﺘﻮﺭﺍﻧﯽ میکۆنووس لە شاری بێرلین پێتەختی وڵاتی ئاڵمان ، رادیۆی ۲٤ ساعە‌تە‌ی فارسی زمانی «فردا» زنجیرە بەرنامەیەکی بە ناوی «در برلین هنوز قازی هست»
لە ۱۳ بە‌شدا بڵاو کردوە.
وەرگێرانی: سمایل شەرەفی
ا | لە بيّرلين دهێشتا هەيە
## «ﺣﻮﮐﻤﯽ ﺩﺍﺩﮔﺎﯼ ﺑﻪﺭﺯﯼ ﺑێﺭﻟﯿﻦ ﺩﮊ ﺑﻪ ﮐﯚﻣﺎﺭﯼ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﯽ ﺋێﺭﺍﻥ»
زیاتر لە ۲٦٠ کەس لە هاوولاتیانی ئێرانیو تێکۆشەرانی سیاسی لە دەرەوەی ولات تێرۆر کراونو کوژراون. لەگەڵ ئەوەیدا کە لە تەواوی ئەم تێرۆرانەدا نیزامی کۆماری ئیسلامی ئێران هەمیشە وەک تاوانباری پلە یەک ناسراوە. بەڵام تەنیا پەروەندەی یەک لەوان، واتە تیرۆری رێبەرارنی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ادوکتور سادق شەرەفکەندی سکرتێری گشتیی حیزب، فەتاح عە‌بدوولی نوێنەری حیزب لە ئورووپا، هومایون ئە‌ردە‌لان‌و نوری دێەکوردی هاوکارو دیلمانجی دوکتور شـــەرەفکەندی) لە ئالمانو و لە ریســـتورارنی میکونوس، لە بێرلینو لە شەوی پێنج شەممە ۱۷ی سێپتامبری ۱۹۹۲، مەحكوومییەتی نیزامی كۆماری ئیسلامی لێکەوتەوە.
ســەرەرای تەواوی هە‌ول‌و تێکۆشانی کاربەدەستانی کۆماری ئیســلامی، لقی یەکی لادادگای بەرزی بێرلین دوای دادگایییەک کە نزیک بە ه ســاڵی خایاندو بە وتەی رۆژنامەکانی ئاڵمان یەکێک لە پر خەرجترین دادرەســییەکانی مێژووی ئەم وڵاتە بووە، دوای گوێدان بە شــایەتی دانی ٧٨٠ شــایەتو تاوتوێ کردنی هەزاران لاپەڕە بەڵگە، رۆژی پێنجشەممە (١٠ی ئاوریلی ١٩٩٧) حوکمێکی ٤٠٠ لاپەڕەیی دەرکرد کە تیایدا کۆماری ئیسلامیی ئێران وەک گەڵالە دارێژەرو بەڕێوەبەری تیرۆرەکە مەحکووم کرا. ئەمە لە مێژوودا بۆ یەکەمین جارە کە ژمارەیەک لە رێبەرانی وڵاێێک کە هێشتا لەسەر کورسی دەسەڵات پاڵیان داوەتەوە، بە تیرۆرو کوشتن تاوانبار دەکرێنو دادگا بۆ یەک لەوان ئایەتولالا عەلی فەلاحیان، وەزیری ئیتلاعاتو ئاسایشی کۆماری ئیسلامی حوکمی گرتنو قۆلبەس کردنی دەرکردو هێندێکی دیکەی وەک ئایەتولالا عەلی خامەنەیی، رێبەری نیزامی بە مەبەستی وڵامدانەوە بە هێندێک پرسیار بانگهێشتی دادگا کرا.
لە بەشێک لەم حوکمە مێژوویی‌یە‌دا هاتووە: دوای تاوتوێ کردنی هەموو بە‌لگە‌و مە‌درە‌کە‌کان بەم ئاکامە گەیشتین کــە تیرۆری رێبەرانی حیزبی دێموکراتی کوردســتانی ئێسران، نە کردەوەیەکی بێ بەرنامە بــە هۆی ناکۆکییەکانی نێوخۆی ئوپێزیســیون بووە، بەلکو دە‌قیقا بە سەرنج دان بە بە‌لگە‌کان، رێبەری سیاسیی ئێران لە تە‌واویە‌تی سیستمی دەسەڵاتدارێتیدا لە پشت ئەم کردەوە جینایەتکارانەیەوە بووەو راوەستاوە.
قازییە‌کانی دادگا لە بەشێکی دیکەی حوکمە‌کە‌دا هێناویانە: تاوانبار نە قوربانیەکانی خۆیانیان ناسیووە‌و نە پێوەندییەکی شە‌خسیشیان لەگەڵ ئەواندا هە‌بوە، بەڵکو ئەم کوشتارە بە هۆی بەستراوەیی تاونبار بە نیزامی سیاسیی ئێرانو مەئموور بوونیان لە لایەن دەزگاکانی ئیتلاعاتی‌و ئە‌منییە‌تییە‌وە بەڕێوەچووە. کازم دارابی، یوسف ئەمین، عەباس راحلو ئەوانی
تر وەک مۆرەی حیزبوڵڵییو بەســتراوەییان بە نیزامی سیاسیی ئێرانو بە دەستورو فەرمانی بەرزترین کار بەدەستانی کۆماری ئیسلامی ئێران ئەم کارەیان بەڕێوە بردوە. کە وابوو ئەم تیرۆرە تیرۆرێکی سیاسییەو چونکی دەولەتی کۆماری ئیسلامی ئێران لە پشت ئەم تیرۆرە‌وە بووە، ئەم تیرۆرە تیرۆریزمی دەولەتییە.
بەم شێوەیە دادگایی بێرلین، ناسراو بە دادگای میکونوس، دەوڵتی کۆماری ئیسلامی ئێرانی وەک نیزامێکی جینایەتکار ناوزەدکرد کە لە تیرۆریزمی دەولەتی بە مەبەستی بردنە پێشی ئامانجەکانی خۆی کەلک وەردەگرێ.
بە بۆنەی پێکهێنانی کۆنگرەی ئەنتێرناســیوناڵ سوسیالیســـت لە ١٤ تا ٧٨ی ســێیتامبری ١٩٩٢دا رێبەرانی حیزبی دێموکراتی کوردســتانی ئێران لە بێرلین بوون. ئەوان لە دوانیوەرۆی رۆژی پێنجشـــەممە لە ریستورانی میکۆنووس کە
خاوەنەکەی ئێرانییەک بە ناوی تەبیب غەفاری بوو بە مەبەســـتی چاویێکەوتنو دانیشـــتن لەگەڵ تێکۆشەرانی سیاسیی ئێران کۆبوونەوەو لە کاتی خواردنی شـــێودا هێرشـــیان کرایە سەرو لە ٩ کەســـی ئامادە لەسەر سفرەی شام، ٤ کەسیان کوژران. خاوەنی ریســتورانەکە بریندار بووو ٤ کەســـی دیکەش بە سڵامەت رزگاریان بوو (پەرویز دەستمالچی، مێەدی ئیبراهیم زادە، مەسعوود میرراشد، ئەسفەندیار سادق زادە)
مێەدی ئیبراهیم زادە سەبارەت بە شێوەی هە‌ڵکە‌وتنی رێستورانە‌کە دەڵێ:
رێســتورانی میکۆنووس لە شــەقامی پراگی شاری بێرلین هە‌ڵکە‌وتووە کە شەقامێکی بۆنبە‌ستە، بەو مانایە کە ماشین ناتوانێ تیایدا تێپەرێت بەڵام نەفەر دەتوانێ بە پیادە تیایدا هاتوچۆ بکات.»
لە بيّرلين داهێشتا | دادوەر هەيە لە ریستورانی میکۆنووس چ قەوما ؟!
کاتژمێر ١٧ دەقیقەی شەو بوو، رێبەرانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لەگەڵ تێکۆشەرانی سیاسیی ئۆپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە ریستورانی میکۆنووس خەریکی وتووێژ کردن بوون، تێرۆریستە‌کان وەژوور کەوتن:
پەرویز دەستماڵچیلەم پێوەندییەدا دەڵێ:
خەریک بوو لەگەڵ دوکتور شەرەفکەندی قسەم دەکردو رووم لە دوکتور شەرەفکەندی بوو، ئاغای میرراشد هاتە نێو قسە‌كە‌مان، من ویستم ئاور بدە‌مە‌وە‌و چاو لە میرراشد بکەم تا بزانم چی دە‌أێ: دیتم دوو لاقی بەهێز هاتنە لای منو لە نێون منو ئاغای میرراشد راوەستان
مەودای چەند سانتیمتری چاوی مندا بەرەورووی دوکتور شەرەفکەندی دەستی کرد بە تەقە کردنو من سی‌دانە قاپۆرە
(پوکە) فیشە‌کم دیت. ئەو کاتەی کە تیربارە‌کە رووبە‌روی دوکتور شەرەفکەندی بۆوە ئێستاش لە زەینم دایەو ئەوەیکە
موجتەبا ئیبراهیم زادە هاواری کرد «کورِه‌کان! تیرۆرە»و هەر دوو دەستی هێنا کە نووری دێە‌کۆردیو ئەوی تر بکێشێتە
ژێر مێزەکەو دەنگی ئاغای میرراشد ئێستاش لە گوێمدا دەزرینگێتەوە کە روو بە نوری هاواری کرد: نوری، دوکتور بۆچی واتان لێ هاتووە؟ !
مەسعوود میرراشد کە رووی لە دوکتور شەرەفکەندی بوو، بکوژە‌کە‌ی نەدیبوو، بەڵام دوکتور شەرەفکەندی بکوژە‌کە‌ی دیبوو: نەفەرێک بە دموچاوی وداپۆشراوەوە کە تیربارێکی بەدەستەوە بووە. دوکتور شەرەفکەندی کە ئەم نەفەرەی بەم شێوەیە دیتبوو، رەنگی پەڕیبوو. میرراشد یێی وابوو دوکتور شەرەفکەندی سەکتە لێی داوە، لە کاتێک دا بە وتەی پەرویز دەستماڵچی، کاتێک دوکتور شەرەفکەندی‌بکوژەکە دەبینێ، مەرگیش بە چاوی خۆی دەبینێ.
مێەدی ئیبراهیم زادە لەم پێوەندییەدا دەلێ:
من کە چاوم بە مەسعوود کەوت لە راستیدا هەستم کرد کە تووشی سە‌رسوڕمان بووە، چون لە راستیدا ئەو هاواری لە دوكتور شەرەفكەندی کردبووو رووی کردە موجتە‌باو لێی پرسی: دوكتور بۆ وای لێ هاتووە؟
ئەم پرسیارە ئەوە دەگەیەنێ کە ناوبراو شتێکی لە دموچاوی دوکتوردا دیوە. هەر لەو کاتەدا کە ئەم پرسیارە لە لایەن مەســعوودەوە کرا، دەنگێک لە پشتی مەسعوودەوە بیسترا، جنێو بوو کە بە شێوەیەک ئێمەی دەگرتەوە، جنێوەکە «مادر قحبە‌ها» بوو… ·
پەرویز دەستمالچی دەڵێ:
من کەوتمە حالەتێکی ســـەیرەوە. واتە رووبەرووی من خەریک بوو قەتڵێک بەڕێوە دەچوو، تیرۆر دەکرا. بی ئەوەی کە بە خۆم بزانم لەســەر کورســـییە‌کە‌م، بە پشت دا کەوتم. هەر کە من کەوتم، دوای یەک دوو، سێ چرکە فەتاحی عە‌بدولیش کەوتە لای من، سێ سانتیمترێک لە من دوور بوو، ئەویش مە‌ترسییە‌کی هەست پێکردبوو بەڵام لەوانەیە
لە من درە‌نگتری هەست پێکردبێ. چونکی کاتێک کە کەوتمە لای من دیتم زاری پر ببو لە خوێنو فیشە‌کە‌کە لە دلٰی دابوو، من چیدیکە تەکانم نە‌خوارد. دوو جار دە‌سترێژکرا. دوای دوو جار دە‌سترێژکردن بە تیربار بۆ ماوەیەک بێدەنگی دەورووبــەری داگــرت، من هەر لەوێ کەوتبوومە ژێر مێزەکەوە، چاوەکانم کـــردەوە، لە ژێر مێزەکەوە کە دەمروانیمە ئەو شوێنەی کە تیربار بەدەستەکەی لێ راوەستابوو، واتە ئەو شوێنەی کە پێشتر من لێی دانیشتبووم، لەم کاتەدا من ﺩەﺳﺘێﻛﻢ ﺩﯾﺖ ﺑﻪ ﻛﯚڵﺘﻪﻭە ﺗﯿﺮﯼ ﺧﻪﻻﺳﯽ ﺑﻪ ﺩﻭﻛﺘﻮﺭ ﺷﻪﺭﻩﻓﻜﻪﻧﺪﯼﯾﻪﻭە ﻧﺎ.
مێەدی ئیبراهیم زادە دەلێ: خۆشم نازانم چۆن بوو خۆم خستە ژیر مێزەکە. نوری لە لای منەوە دانیشتبوو، ویستم لەگەڵ خۆم بیکێشـــمە ژێر مێزەکە، کاتێک کە ویستم ئەو کارە بکەمو خەریک بوو رامدەکێشا فیشەکێکی بەرکەوت. ئەوە هەســـتی من بوو لەو کاتەدا. چونکی من کە ئەو حەرەکەتەیەم کرد چاوەکانم توند بەســـتبووو چاوەڕوان بوومو دەمگوت ئێســـتاش نۆرەی من دەگاتێو تیرێکم وێ دەکەوێ، یان دەمگوت لێم دراوەو ئەوە خەریکم بیر لە هێندێک شــت دەکەمەوە. زۆر سەیر بوو: دەنگی کورســـی، دەنگی توندی لاقی تیرۆریستان، دەنگی شکانی شیشەو دوایەش دەستڕێژو هاتوو چۆی قاپوورە فیشەک کە وەک تەرزە دادەبارینە سەر زەوی. دوا دەنگە دەنگ بڕا.کاتێک کە دەنگە دەنگ برا ماوەیەک بوو، چەند چرکە ســانیە، دەقەیەک یان دوو دەق نازانم، ناتوانم بە وردی بیڵیم، بەڵام هەر ئەوندە دەزانم: هەرچی بوو یان هەرکەسو ئێستاش ئیدی هیج نەماوە. یەکەم دژکردەوەی من ئەوە بوو کە دەستم کرد بە بانگ کردنی دۆستە‌کانم، وتم: پەرویز، مەحموود، دوکتور، نووری. یەکەم جار کە بانگم کردن چاوم بە‌سرابوو. من وڵام دانەوەی مەحموودو پەرویزم گوێ لێ بو کە وتیان: ها… ها…، دوای ئەوەیکە ئەم وڵامانەم بیست چاوم کردەوە.
کە چاوم کردەوە دیتم، نوری کەوتوە بەســەر مندا. هێشــتا خەریکی هەناسە لێدانە، بەڵام خوێن لە سینگی دەهاتو کراســـە‌کە‌ی منی خوێناوی کردبوو. خوێنو شیشەو قاپوورە فیشەک تێکەڵ ببوون. چەند کورسییە‌ک کە‌وتبون. لەو لاترەوە فەتاح عەبدولىو ئەردەڵان كەوتبوونە سەر زەوى، هەر دووكيان بە پشتەوە كەوتبون‌و هەناسەیان نەدەدا.
ﺩﻭﮐﺘﻮﺭﯾﺶ ﻫﻪﺭ ﻟﻪﻭ ﺷـــﻮێﻧﻪﯼ ﮐﻪ ﺩﺍﻧﯿﺸـــﺘﺒﻮﻭ ﺑﻪﺭﻩﻭﻻﯼ ﻧﻮﻭﺭﯼ ﻻﺭ ﺑﺒﻮﻩﻭﻩﻭ ﺳـــﻪﺭﯼ ﺗﯚﺯێﮏ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺩﺍ ﮐﻪﻭﺗﺒﻮﻭ ه‌ناســـە‌ی نەدەدا. عەزیزی غە‌فاریش (خاوەن رێستۆرانە‌کە) رووبەرووی شەرەفکەندی کەوتبوو سەر زەوی. ئەویش هاواری دەکردو قســـەی دەکردو دەســـتی بە زگیە‌وە گرتبوو، دیار بوو کە ئەویش فیشەکی بەر کەوتووە. فیشە‌کیان لە
ﺯﮒﻭ ﻻﻗﯽ ﻏﻪﻓﺎﺭﯼ ﺩﺍﺑﻮﻭ.
پەرویز دەستمالچی دەڵێ:
هومایون ئە‌دە‌ڵان دوو فیشەکی بەر کەوتبوو، بەڵام نە‌مردبووو تەنیا بێهۆش ببوو. لەو کاتەدا بە هۆش دێتەوەو سەری ه‌لدێنێ. ئەو کەســەی کە تیری خە‌لاس بە شـــە‌رە‌فکە‌ندییە‌وە دەنێ دەبینێ کە هومایون زیندووە دەگاتە سەریو فیشە‌کێک بە سە‌ری‌یە‌وە دەنێ. لەم کاتەدا ئەم بیرە لە کەللەی دام کە ئەمانە تیری خە‌لاس بە هە‌موومانە‌وە نانێن‌و هر ئەم کارەش کرا. ئەوان دوای کوشتنی هومایون هەڵاتن. دوای ئەوەیکە ئەوان هەڵاتن من دەنگی ئیبراهیم زادە‌م بیست کە دانە بە دانە بانگی کردین (بە نێو). دەیەویست بزانێ کێ ماوەو کی مردووە. پاشان ئێمە هەستاین‌و لە ژێر مێزەکە هاتینە دەرێ، ســێ کەس کوژرابوون: دوکتور شەرەفکەندی، هومیایونو فەتاح عەبدولی. نوری دێپکوردی ۷ فیشــەکی بەر کەوتبوو، هێشتا هەناسەی دەکێشا، دیمەنێکی دلْتە‌زێن بوو، زۆر دلْتە‌زێن. کاتێک کە هەستام ۲ کەس کەوتبوونە ســـەر زەوی. دوکتور شەرەفکەندی لەسەر کورسییەکەی ٢ رەگباری لێدرابووو ٢ تیری خەلاسیش. نوری دێەکوردی دموچاوی پر بوو لە خوێن. هێشـــتا هەناســـەی دەکێشا. لەم حاڵە‌تە‌دا کە ناوبراو خەریکی هەناسە کێشان بوو بۆ ســاتێک دەســتم رۆیشتو ویستم لە باوەشی کەمو پێم وابوو پێویستی بە منە، چەند سانتیمترێک دەستم مابوو بگاتە دموچاوی، خێرا کشـــامە‌وە دواوەو ترســـام نەکا دەست لە دموچاوی بدەمو حالە‌تی بشێوێنمو ئەمە ببێت بە هۆی مردنی.
دوای هەڵاتنی بکوژان پیاوێکی ئالمانی کە مشتەری هەمیشەیی رێستۆرانی میکۆنوس بوو دەسبەجێ بە تەلەفوون رووداوەکە بە پۆلیس رادەگەیەنێو پەرویز دەســـتمالچی تەلەفۆن بۆ مێەران بەراتی، دۆستی نزیکی خۆی دەکاتو پێی رادەگەیەنێ کە میوانانی میکۆنووس تیرۆر کران.
لە بيّرلين دهێشێا دادوەر هدیە
## بێ بنەمایی یەکەمین تۆمەت لێدانەکان
تا ئەو کات (کارەساتی ریستورانی میکۆنووس) دەیان کەس لە نەیارانی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە دەرەوەی وڵات کوژرابوونو بەردەوام دوای ئەم کوشتارانە دەنگۆی زۆر بە هێز لە لایەن کۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە بڵاو دەبۆوە کە کەســانی سەر بە ئۆپۆزیسیۆنی کۆماری ئیســـلامی یەکتریان کوشتووە.سەبارەت بە روداوی ریستورانی میکۆنووسیش سەرەتا دادستانی ئالمانو باڵوێزی کۆماری ئیسلامی لەم وڵاتەدا دژبەرانی کۆمای ئیسلامییان تاوانبار کرد.
مێەدی ئیبراهیم زادە: یەکێک لە رزگاربووانی کارەساتی میکۆنووس دەڵێ: ئێمە لە بەرانبەر ئەم تۆمە‌تلێدانە نارە‌وایانە‌دا دەســتمان دایە لە قاودانو روونکردنەوەی بیروڕای گشـــتیو بە تایبەت پەرویز دەســتماڵچی لەم بارەوە رۆڵێکی باشی گێرا. پەرویز دەستمالچی دەڵێ: بەیانی رۆژی دواتر خۆم گەیاندە شوێنی رووداوەکەو لە کۆڕی سەردان هەواڵێر، وێرای باسکردنو گێرانەوەی رووداوەکە قامکی تاوانبارکردنم بەرەو کۆماری ئیسلامی راداشت.
لە رووداوی ریستورانی میکۆنووس Vی سێپتامبری ۱۹۹۲ سێ کەس لە رێیەرانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران: (سادق شەرەفكەندی، فەتاح عە‌بدولی‌و هومایون ئەردەڵان) دەسبەجێ کوژران‌و نوری دێەکوردی کە بە توندی بریندار بوو گوێزرایەوە بۆ نەخۆشخانەو دوای دیاری کردنی شوێن پەنجە (انگشتنگاری)و وێنە هەڵگرتنەوە لە شوێنی رووداوەکەو هێندێک کاری دیکە، نزیک بە کاتێمێر یە‌ک‌ونیوی شـــە‌و رزگار بووانی کارە‌ســاتە‌کە‌یان گواستەوە بۆ بنکەی پۆلیس تا راپۆرتی پۆلیس بە قســـە کردنی ئەوان تەکمیل بکرێ. لەبەرە بەیانیی ۷۸ی ســـێپتامبرو هاوکات لەگەڵ تەکمیل بوونی ﺭﺍﭘﯚﺭﺗﯽ ﺳﻪﺭﻩﺗﺎﯾﯽ ﭘﯚﻟﯿﺴﯽ ﺑێﺭﻟﯿﻦ، ﻫﻪﻭﺍڵ ﮔﻪﯾﺸﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﺭﯼ ﺩێﻬﮑﻮﺭﺩﯾﺶ ﻟﻪ ﻧﻪﺧﯚﺷﺨﺎﻧﻪ ﮔﯿﺎﻧﯽ ﻟﻪﺩﻩﺳﺖ ﺩﺍﻭﻩ.
لەم بارەیەوە پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
تەواوی ئەو دیمەنانەی دۆســتایەتی ٢٠ ســاڵەو خەباتی هاوبەشمان لە پێش چاومداو لەیەک سات دا تێپەڕین. نزیک بە آی بەیانی بوو، لە بنکەی پۆلیس هاوسەری نوری دێە‌کوردیم دیت. هەر کە منی دیت دەستی کردە ئە‌ستۆمو دایەو قولبە‌ی گریانو پێی وتم: ئەگەر نوری شتێکی لێ بێت من چی بکەم. پێم شتێکی وانیە مەگری. شۆەرە بەدیع، هاوسەری
نوری دیکەموردی کە بە تە‌لە‌فون برایەکی دوکتور شەرەفکەندی لە رووداوەکە ئاگادار کرابۆوە‌و لە کوژرانی هاوسەرەکەی ه‌واڵ نەبوو، خۆی گە‌یاندبۆوە بنکەی پۆلیس. ناوبراو دەڵێ: کەس پێی نە‌دە‌وتم کە لە راستیدا چ قەوماوە.
تا ئەوکات دەیان کەس لە ئوپوزیسیۆنی کۆماری ئیسلامی، لە شاپوور بەختیارەوە بگرە تا فەرەیدون فەرۆخزادو حسێن مەزلومـــان لـــە دەرەوەی وڵات کوژرابوون. بەردەوام دوابەدوای ئەم کوشـــتارانە دەنگۆی زۆر بە هێز لە لایەن کۆماری ئیســلامی ئێرانەوە بڵو کرایەوە کە کەســانی ســەر بە ئوپوزیسیۆنی ئێرانی دەستیان لە کوشــتنی یەکتریدا هەبووەو لایەنگەلێکی وەک موجاهیدنی خەلق یان کوردە شۆرشــگێڕەکانیان بە بەرێوەبەری ئەم کوشتارانە تاونبار دەکرد. بەڵام بەردەوام توێژینەوەکانی پۆلیســـی وڵتانی جۆراوجۆر ئەم دەنگۆیانەیان رەتدەکردەوە. ســەبارەت بە رووداوی ریستورانی میکۆنووسیش سەرەتا دادستانی ئالمانو باڵوێزی کۆماری ئیسلامیش لە رێگای باڵوێزی ئەوکاتی خۆیەوە زۆر بێشەرمانە ﺭﺍﯾﮕﻪﯾﺎﻧﺪ: ﺋێﻣﻪ ﻟﻪﻡ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﻩ ﺑﻪﺩﺍﺧﯿﻦ!!! ﻮ ﻻﯾﻪﻧﻪ ﺭﻩﻗﯿﺒﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺎﻭﺍﻧﺒﺎﺭ ﮐﺮﺩ.
پەرویز دەستماڵچیێ کاتێک کە لە بنکەی پۆلیس گەرامەوەو بۆ ماڵ، دیتم رادیۆو تەلەویزیونەکان هەموویان باس لە رووداوی شـــە‌وی رابردوو دەكەن کە لە ریستورانی میکۆنووس تەقە کراوەو لایە‌نە‌كانی ئوپوزیسیونی کۆماری ئیسلامیی ئێرانێ کوردەکانو ئێرانییەکان یەکتریان کوشتووە. هیج سەنەدو بەڵگەیەک بۆ ئەم مەسەلەیە لە گۆڕێدا نەبوو.
مێەدی ئیبراهیم زادەش دەڵێ:
ئێمە بە روونی دەمانزانیو جیا لە کۆماری ئیسلامی ئێران هیچ دوژمنێکمان بۆ ئەم قوربانیانەو خۆمان نەدەدیتو تەنیا ئاماژەمان بەرەو کۆماری ئیسلامیی ئێران بوو. ئێمە خۆمان گەیاندە بیروڕای گشتی‌و وتووێژو چاویێکەوتنی زۆرمان کرد،
بە تایبەت پەرویز دەستمالچی کە زمانی ثالمانی باشتر دەزانی. ئێمە هە‌ولمانداوە رهە‌ندە‌کانی جە‌نایە‌ه کە لە روانگەی
خۆمانەوە باس بکەین. ئەم کارەمان هاوکات بوو لەگەڵ هەوڵو تێکۆشانی هەمەلایەنەو یەکپارچەی ئوپوزیسیون کە تا ئەو کات هێندێک نەرمترو هێندێکیش توند کاریان دەکرد، بەڵام لەو کاتەدا هەموویان بە یەکپارچەیی هاتنە مەیدان‌و بۆ راگەیاندنی راستییەکان. هاوکات رێکخراوی سیخوڕی ئینگلیس زانیارییەکی دا بە رێکخراوی ئیتلاعاتی ئالمان کە بکوژان ئێستا لە فالان شوێن دا خەریکی ژیانن. سەرەڕای ئەوە هێندێک لە کاربەدەستانی ئە‌منییە‌تیی ئالمان لە هە‌ولدا بوون کە خێرا کۆتایی بە مەسەلەکە بێنێو نێوی کۆماری ئیسلامی نەیەتە نێو ناوان، بەڵام هەولی ئوپوزیسیۆنی ئێرانی ئەوانی ناچار کرد کە کاری لەسەر بکەنو وەدوای ئەم زانیاریانە کەون.
پەرویز دەســـتمالچی دوای رووداوەکە کە هەوڵ و تێکۆشـــانی خۆی دەخاتە گەڕ بۆ روون بوونەوەی شووناســـی بەرێوەبەرانی تیرۆرەکە. نە تەنیا لە بەر هۆی ئەوەی کە بە شێوەیەکی ئەخلاقی خۆی لە بەرانبەر دۆستانی تیرۆر کراویدا بەرپرسیار دەزانێ بەڵكوو …. دەستمالچی لەم بارەیەوە دەڵێ: بیرم کردەوە کە ئەگەر من ملکەچ بمو خۆ بە دەستەوە بدەم و هیچ نەڵێم، پێش ئەوەی کە ئەوان فیزیکی من لە نێو بەرن، من لە باری رۆحییەوە جەســـتەی خۆم لە نێو بردوەو مردووم و ناتوانم بەو شـــێوەیە بژیم. لە ئاکامدا هەر ئەو شـــەوە بڕیارم دا بمێنمەوەو بەرەنگاری بکەم و هەوڵ بدەم روون بێتوە مە ئەم تیرۆرە کاری کۆماری ئیسلامیی ئێرانە.
پەرویز دەستمالچی بەیانیی رۆژی دوهەمی رووداوەکە پێوەندی بە رۆژنامەی «یێرلینێرسایتۆنگ»و «ورێنرکریف»
یەکێک لە بەرپرسانی هەمان رۆژنامەوە دەگرێت. ورێنرکریف وتووێژ لەگەڵ دەستمالچی سازدەکات. دەستمالچی رای خۆی لەسەر بەڕێوەبەرانی کارەساتەکە باس دهاتو دەگەڕێتەوە بۆ شوێنی رووداوەکە.
دەستمالچی دەڵێ: کە گەڕامەوە بۆ شوێنی رووداوەکە دیتم نزیک بە ٢٠٠ تا ٣٠٠ رادیۆو تەلەویزیونو هەوالنێری جیهان لەوێ کۆبوونەتەوە. پۆلیس گە‌رە‌کە‌ی داخستبووو کەسیش نیە بلێ چی قەوماوە. رۆیشتمە پێشەوەو وتم دوێنێ لێرە
بووم، لە ریستوران‌و لە نێو رووداوەکە. کە ئەمەم وت، هەموویان هێرشیان بۆ لای من هێنا، منیش رووداوە‌کە‌م لە یەک دوو دەقیقەیەکدا زۆر بە کورتی بۆ گێڕانەوەو وتمێ ئەم تیرۆرە بە دەستی کۆماری ئیسلامیو دەزگاکانی ئیتلاعاتی ئێران بەڕێوە چووە. لەم کاتەدا چەند کەسێک لەوێ بوون کە لانی کەم بۆ روانینی ئەوکاتی من جێی گومان بوونو پێم وابوو هر ئێستا سەرم دە‌بڕن. دوای ئەم قسانەی منو وتووێژم لەگەڵ راگە‌یە‌نە‌کان، بۆچوونەکان تۆزێک گە‌رابوونە‌وە‌و لەم کاتەدا دادستان هاتو پێی وتم: ئێمە ئەگەری ئەوە دەدەین کە کاری خود لایەنەکانی ئوپوزیسیون بێت، یان لەوانەیە
حكوومەتێک لەپشت رووداوەکەوە بێ.
لە بيرلين داهێشتا دادوەر هەدە
## ﺭﻭﻭﻥ ﺑﻮﻭﻧﻪﻭﻩﯼ ﺭﯙڵﯽ ﮐﯚﻣﺎﺭﯼ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ ﻟﻪ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﯼ ﻣﯿﮑﯚﻧﻮﻭﺱ ﺩﺍ
رۆژێک دوای تیرۆرەکە، کۆبوونەوەیەکی خۆڕسکی ئێرانییەکانی دانیشتووی بێرلین لە بەردەم پارێزگای بێرلین بەڕێوە چوو. حەمید نەوزەری بەرپرسی پەنابەران لە بێرلین دەڵێ: لەم کۆبوونەوەدا لەگەڵ نوێنەری پارێزگار چاوپێکەوتنو قسەمان کردو پاشان هەموومان بەرەو ریستورانی میکۆنووس چووینو لەوێ رێورەسمێكمان بەڕێوە برد.
پێوەندی نێوان ئێرانو ئالمان لەو کات دا لە باشترین دۆخی خۆیدا بوو، بەو پێیە کاربەدەستانی ئەمنییەتی ئالمان لە ه‌وڵدا بوون قامکی تاوان ئاماژە بە کۆماری ئیسلامیی ئێران نەکات.
پەرویز دەستماڵچی دەڵێ کۆماری ئیسلامی سیاسەتی ئەوە بوو کە بەردەوام زۆر هێرشبەرانە دەستێدا بوونی خۆی رەت دەکردەوە. هەر لەم کاتەدا باڵوبوونەوەی وتارێک لە رۆژنامەی ئالمانی «فوکوس» پەردەی لەسەر دەستێدابوونی کۆماری ئیسلامی هەڵدایەوە شکایەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە رۆژنامەی «فوکوس» لەگەڵ شکست بەرەوروو بوویەوە.
رۆژی دوای تیرۆرەکە، دوانیوەڕۆی رۆژی هەینی «۷ی سێپتامبری ۱۹۹۲» کۆبوونەوەیەکی خۆڕسکی ئێرانییەکانی ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﻮﻭﯼ ﺑێﺭﻟﯿﻦ ﻟﻪ ﺑﻪﺭﺩﻩﻡ ﭘﺎﺭێﺯﮔﺎﯼ ﺑێﺭﻟﯿﻦ ﺑﻪڕێﻭﻩ ﭼﻮﻭﺑﻮ.
حەمید نەوزەری بەرپرسی ناوەندی پە‌نابە‌رانی بێرلین دەڵێ: لەو کاتەدا پارێزگار لەوێ نەبوو، ئێمە لەگەڵ نوێنەرەکەی قســە‌مان کردو نیگەرانی خۆمان دەربری. من لە بیرمە ئەو کات رۆژنامەی «کیهان» بە دە‌ســتمە‌وە بوو کە لەســەر بەرگەکەی وتوێژی فەلاحیان کە لە ٣٠ ئووت وتبووی: ئێمە نفوزمان کردۆتە نێو حیزبی دێموکرات، چاپ کرابوو. ئەمە بەدەستی منەوە بوو. لەو خۆپیشاندانەدا بۆ راگەیەنە گشتییەکانم خوێندەوە. پاشان لەگەڵ حەشیمەتەکە بەرەو ریستورانی میکۆنووس چووینو بۆ یادی ئەوان بێدەنگیمان راگرت. حەوتوو نەبوو کە لە لایەن ناوەندی پەنابەرانو زۆربەی لایەن‌و رێکخراوە سیاســـییەکانەوە، رێوڕەســـمو ناڕەزایەتییەک بەرێوە نەچێتو ئەم کارانە تا ساڵی ۱۹۹۷ بەشێک لە تێکۆشانی ئێمە بوو.
پێوەندی ئێرانو ئاڵمان تا کاتی تیرۆری رێیەرانی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە ریستورانی میکۆنووس لە باشترین دۆخی خۆیدا بوو. حەمید نەوزەری لەم بارەوە دەڵێ:
کاتێــک کە خەریکی بەرنامەی بەڕێوەبردنی تیرۆرەکە بــوون، هەیئەتێکی پایەبەرز هاتبوون لەگەڵ هاوئاهەنگکەری رێکخراوە ئەمنییەتییەکانی ئالمانو دەفتەری ســـەدریئەعزەمی ئەوکات وتووێژیان کردو مەرجێکی پەرەپێدانی پێوەندی نێوان دوو وڵات لەســەر جێبەجێ نەکردنی کاری تیرۆریستی لە لایەن کۆماری ئیسلامیی ئێران بوو کە ئێران ئەمەی قبوول کردبوو، ئەمەش لە دادگا هاتبۆوە بەر باس. ئەوەیکە ئالمان، ئێران لەدەست خۆی بدات بۆ لابییە‌کانی ئابووری ـ سیاســـی ئالمان بە هیج شـــێوەیەک کارێکی ئاسان نەبوو. هەر بەم هۆیانە تا کاتی قۆلبەسکردنی تاوانبار هە‌ه‌وڵ دەدرا ناکۆکیی نێوان کوردەکان، ناکۆکییە نێوخۆیییەکان بە تایبەت لە لایەن ئێرانەوە زەق بکرێتەوە.
ئیســتراتیژی لایەنگرانی پێوەندی نێوان ئالمانو ئێران ئەوە بوو کە: لە ئێران دوو جەناح هەن، جەناحی توندڕەو بەم کارانە دەیانەوێ زە‌ربە لە جەناحی میانە‌ڕە‌و بدەن. لەم نێوەدا تەنیا تێکۆشەرانی سیاسیو بنەمالەی قوربانیان‌و رزگار بووان بوون کە پێداگرییان لەســەر دە‌سێدابوونی ئێران لە رووداوەکەدا دەکرد، ئەویش تەنیا لەسەر هێندێک هۆکاری لۆژیکی
(منگقی) وەک ئەوەیکە جیا لە کۆماری ئیســلامی هیچ کەسو گرووپێک لەم کوشــتارانە قازانج وەرناگرێ، ئەلٔبەتە لە بواری دادوەرییەوە ئەم شێوە هۆکار هێنانەوانە بایەخێکیان نیە.
دوای بەڕێوە چوونی توێژینەوە ســە‌رەتایەکان لە لایەن پۆلیســـی بێرلینەوە بە هۆی بایەخی مەســـە‌لەکەو ئەوەیکە کوژراوەکان میوانی بێرلینو حیزبی سوســـیال دێموکراتی ئالمان بوونو هەروەها گومان لەوەیکە لەوانەیە دەولەتێک لە پشت ئەم کوشتارانەوە بێت، لێکۆلینەوەی زیاتر خرایە ئەستۆی پۆلیسی ئالمانو کۆمیسیونێک بە ناوی میکۆنووس بە ۸۹ ئەندامەوە کرایە بەرپرســـی راپۆرتی ئەم رووداوە. لە حاڵێکدا هێشـــتا کۆماری ئیسلامی بە سوێندخواردن دەستێدا بوونی خۆی رەت دەکردەوە.
پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
کۆماری ئیسلامی سیاسەتی ئەوە بوو کە بەردەوام بە تەواوەتی دەستێدا بوونی خۆی رەت دەکردەوەو هێرشبەرانە کاری دەکرد . من لە بیرمە حسێن مووسەویان بالوێزی کۆماری ئیسلامی لە «بۆن» وتوێژێکی لەگەل گۆڤاری «ئیشپیگل»
کردبوو. ناوبراو سوێندی خواردبوو کە ئێمە کارێکمان بەم رووداوە نەداوە، ئەمە شەری خودی کوردە‌کانە‌و ئوپوزیسیۆنە‌و یەکتری دەکوژن•
پاشـــان لە دادگای میکۆنووس روون بۆوەو سە‌لمێندرا کە ئاغای موسەویان نە تەنیا لە تیرۆری میکۆنووس بەڵکوو لە تیرۆرەکانی ئورووپادا رۆلێکی بنەڕەتی گێڕاوە. ئاغای موســەویان ئامادە نەبوو لەم پێوەندییەدا لەگەڵ رادیۆ فەردا قســـە بکات. لەم کاتەدا بلاو بوونەوەی وتارێک لە رۆژنامەی «فوکوس» پەردەی لەسەر دەستێدا بوونی کۆماری ئیسالمی لە ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﻪ ﻫﻪڵﺩﺍﯾﻪﻭﻩ ﮐﻪ ﻗﯚﻧﺎﻏێﮐﯽ ﻧﻮێﯼ ﻟﻪ ﻟێﮐﯚڵﯿﻨﻪﻭﻩﮐﺎﻥ ﺑﻪﺩﻭﺍﻭﻩ ﺑﻮﻭ.
«هوفرشـــولتر» نووســـە‌ری ئەم وتارە‌ی فوکوس لە یەکێک لە هاوڕێانی خۆی کە ئەندامی کۆمیسیۆنی ۸۹ نەفەرەی
25
میکۆنووس بووە، دە‌بیس‌ــتێ کە لێکۆلینەوەکان وا نیشان دەدەن کە کۆماری ئیســلامی گەڵالە دارێژەرو بەڕێوەبەری کوشــتارەکان بووەو بەوانیان وتووە: کەسانێک کە راستەوخۆ دەستیان لە کوشتارەکان دا بووە قۆلبەس بکەنو سزایان بدەن. بەڵام لە پێوەندی لەگەڵ پێوەندییەکانی پشت پەردەو دەستێدابوونی ئۆرگانەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران نابێ هیج باسێک بکرێو ئاکامی ئەم لێکۆلینە‌وانە لە راپۆرتێکی سێ لاپە‌ڕە‌ییدا دراوە بە ئۆرگانە پێوە‌ندیدارە‌کان لە ئالمان.
ئاغای هۆفرشــولتر لە وەها نادادپە‌روە‌رییە‌ک زوێر دەبێو بە وەدەست هێنانی نوسخە‌یە‌ک لەم راپۆرتە‌و ئەنجامدانی لێکۆلێینەوەیەکــی زیاتر وتارێک باڵو دەکاتەوە بۆ یەکەمین جار بێ ئەوەیکە ئاماژ بە ســـەرچاوەیەک بکات، وەزارەتی ئیتلاعاتـــی کۆماری ئیســـلامیی ئێران وەک گەڵاڵە دارێژەرو بەڕێوەبەری تیـــرۆری میکۆنووس ناوزەد دەکات. لەگەڵ باسکردنی هێندێک وردەکاری وەک چۆنیەتی هاتنی تیمی تیرۆر لە ئێرانەوەو لەم شتانە. باڵو بوونەوهەی ئەم وتارە بوو بە هۆی ئەوەیکە بالوێزی کۆماری ئیسلامیی ئێران دژ بە رۆژنامەی فوکوس شکایە‌ت بکاتو داوای ه‌ه‌زار مارک
زەرەرەروزیان بکات. لە دادگاو لە بەرانبەر قســـەکانی پارێزەری کۆماری ئیســـلامیدا لەسەر درۆبوونی ناوەرۆکی وتارەکە ئاغای شـــولتر کۆیی ســـە‌دە سێ لاپە‌رە‌یە‌کە‌ی کۆمیسیۆنی میکۆنووسی پێشـــکە‌ش بە دادوەر کردو سەرۆکی دادگا دوای تەئیدکردنی دروســت بوونی بەڵگەکەو هەڵسەنگانی لەگەڵ وتارەکەی هوفر، ئیدیعای کۆماری ئیسلامیی ئێرانی رەت کردەوە. ئەمە یەکەمین شکستی کۆماری ئیسلامیی ئێران بوو بۆ پێشگیری لە بەرەوپێش بردنی لێکۆلینەوەکانو بەڕێوەچوونی دادگای میکۆنووس. ئەمە ســەرەتای دەســپێکردنی هێرشی ئێرانییەکانی دانیشتووی بێرلینو بنەمالەی قوربانیان بوو لە راگە‌یە‌نە‌کان بۆ کۆمەڵگای ئاڵمان‌و خەڵکی جیە‌ان.
پەرویز دەستماڵچی لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
دوای دادگایی کردنی بڵوکراوەی فوکوس ئێمە لەگەڵ کەسانێک ئاشنا بوین کە لە نێو تیمەکەدا هەواڵێری زۆر باش بوونو ئەمانە لەم توێژینە‌وانە‌ی کە دواتر کردبوویان چ بۆ پۆلیسو چ بۆ کارەکانی ئێمە یارمە‌تییە‌کی باشیان کردین کە هەنگاو بە هەنگاو ئێمە بتوانین بەرەوپێش بچین‌و نیشان بدەین کە کار کاری کۆماری ئیسلامیی ئێرانە.
لە بيّرلين دهێشێا دادوەر هەیە قۆڵبەستکردنیتیرۆریستان
دوای تیرۆری میکۆنووس، کاربە‌دە‌ســتانی پۆلیسی ئالمان رایانگەیاند کە ئە‌گە‌ریکی زۆر هەیە کە بکوژان لە ئالمان وەدەر کەوتبن. دەنگۆیەکی بەهێز لە ئارادابوو کە دەولەتی ئالمان، بریاری بە پۆلیســـی ئالمان داوە هەوڵ بۆ قۆلبەس کردنی بەڕێوەبەرانی تیرۆرەکە نەدەن. چونکی بە وەها گرتنو قۆلبەســتکردنێک، ئەگەری شێوانی پێوەندی نێوان دوو دەولەتی ئێرانو ئالمان لە ئارادا بوو.
پەرویز دەستمالچی لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
ئالمانییە‌کان (دەولەتی ئالمان) پێیان وابوو بە گیرانو قۆلبە‌ســکردنی بەکرێگیراوانی کۆماری ئیســلامی، زنجیرە
عە‌مە‌لیاتێکی تیرۆریســتی بەرێوە دەچێت کە ئەمنییەتی نە‌تە‌وە‌یی‌یان دەخاتە مەترسییەوەو گیانی هاوولاتیان دەخاتە
مەترسییەوەو لە ئاکامدا سیاسەتیان ئەوە بوو کە درێژەیان بە کات دەدا تا وەکوو تیرۆریستان لە ئالمان نەمێنن.
رابردووی کۆماری ئیسلامیی ئێران وەها نیگەرانییەکی هەڵدەگرت. بەڵام بە پێی راپۆرتەکان هەموو بکوژان ئاڵمانیان بەجێ نەهێشــتبوو. دەزگای سیخوڕی بریتانیا پۆلیسی ئالمانی ئاگادار کردبۆوە کە بکوژان هێشتا لە ئالمان ماونەتەوەو دوو کەســیان لە مالی برای یوسف ئەمینن- رۆژی ءی ئۆکتۆبری ۱۹۹۲ پۆلیسی ئاڵمان هێرشی بردەسەر مالی یوسف ئەمینە دوو کەسیان بە ناوەکانی «یوسف ئەمین و عەباس راحل» قۆلبەس کرد.
مێەدی ئیبراهیم زادە دەلێ:
عەباس راحل کەســێک بوو کە ئەرکی لێدانی تیری خەلاسی لەسەرشان بوو. یوسف ئەرکی راوەستان لەبەر درگای لەسەرشان بوو بۆ ئەوە كەس لە ریستورانەكە وەژوور نەكەوێ.
یوسف ئە‌مین‌و عەباس راحل لوبنانین‌و لە دادگا روون بۆوە کە هەردووکیان لە ساڵەکانی ۱۹۸م ۱۹۸۲ لە دەورووبەری شاری رەشتو لە ئۆردووگایەکی سوپای پاسداران بۆ ماوەی ٦ مانگ دەورەیان دیبوو. دوای بەشدارییان لە شەڕی ناوخۆیی لوبنان چووبوونە ئالمان. بەڵام ئەم دوو كەسە لە بەڕێوەبەرانی گە‌ڵڵە‌كە بوون.
عەباس راحل دوای گیرانی بێدەنگ دەبێ بەڵام دوایی چەند رۆژ یوسف ئەمین دانی بە تاوانە‌کە‌یدا ناو وردە‌کاری‌یە‌کی ﺯﯙﺭﯼ ﻟﻪ ﺷێﻭەﯼ ﭼﯚﻧﯿﻪﺗﯽ ﺗﯿﺮﯙﺭەﮐﻪﻭ ﺑﻪڕێﻭەﺑﻪﺭﺍﻧﯽ ﺳﻪﺭﻩﮐﯽ ﭘﺸﺖ ﭘﻪﺭﺩﻩ ﺋﺎﺷﮑﺮﺍ ﮐﺮﺩ.
مێەدی ئیبراهیم زادە دەڵێ:
شوێن پەنجەی گیراوەکانو یەک لەوان عەباس راحل بە چەکەکەوە مابوو. چەکەکە دوای تیرۆرەکە لە نێو کیفێکی وەرزشیدا فرێ درابووە پارکینگێکی ماشینەکان. چەکەکە لە رێگای ئیتلاعاتەوە گەیشتبووە دەستی کازم دارابی. کازمی دارابی کازرونی ئێرانییەکی ناسراوە کە لە ساڵی ١٩٨٣ لە ئاڵمان بووە لە بەرانبەر حەرەکەتە ئیعتیرازییەکانی خوێندکاران کە بە دژی کۆماری ئیســلامی رێکیان دە‌خســت بە توندی هە‌لوێســتی دە‌گرتو وەک مۆرە‌یە‌کی توندڕە‌وی کۆماری ئیسلامی ناسراوەو دوو، سێ جاریش بریار بوو لە ئاڵمان وەدەرنرێ.
حەمید نەوزەری لەم پێوەندییەدا دەڵێ کازمی دارابی ساڵی ۱۹۸۰ هاوکلاسی من بوو، دووراودوور یەکترمان دە‌ناسی‌و من دەمزانی کە ئەو لایەنگری رێژیمە‌و لە خۆپیشـــاندانە‌کاندا کە لەبەردەم باڵوێزخانە‌کانی کۆماری ئیسالامیدا بە بۆنەی زەخت خســتنە سەر زیندانیانی سیاســـی رێکدەخرا، کازمی دارابی سەردەستەی تاقمی حیزبۆڵلاو ئێرانیو لوبنانی بوو کە بەرگری لە بالوێزخانەی کۆماری ئیسلامی دەکرد.
کازمی دارابی جیا لە بەشداری لە خۆپیشاندانەکان بە قازانجی کۆماری ئیسلامیو ئە‌ندامبوون لە رێکخراوی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی ئێران، پێشینەی دیکەشی لە بنکەی پۆلیسی ئاڵماندا هەبوو.
ناوی کازم دارابی لە کارەســاتی شـــاری ماینس دا هەبوو کە گرووپە حیزبوڵڵایییە‌کانی لایەنگری ئێران ئەندامانی خۆیانیان لە سەرانسەری ئالمان کۆ کردەوەو لە مانگی مارسی ۱۹۸۲ هێرشیان کردە سەر ئەو خە‌وتنگە (خوابگا)یانەی کە
خوێندکارانی ئوپۆزیسیۆنی کۆماری ئیسلامی تێیدا دەژیان‌و خوێندکارێکی ئالمانی لەم رووداوەدا گیانی لەدەست دا. یەکێک لە گیراوانی ئەم رووداو کازمی دارابی بوو.
دوای رووداوی شـــاری ماینس کازمی دارابی بە ۸ مانگ زیندانی مەحکووم کرا، بەڵام بە دە‌ســـتیّوە‌ردانی وەزارەتی کاروباری دەرەوەی کۆماری ئیسلامیو بالوێزخانەی ئێران لە بۆنو هەولی وەزارەتی دەرەوەی ئاڵمان بریار درا ناوبراوی تا کۆتایی خوێندن لە ئالمان بمێنێتەوە.
حەمید نەوزەری دەڵێ:
جیــا لـــە دارابی ئەوانی تر وە‌دە‌رنران. کازمی دارابی تا ئەو رۆژەی کە وەک بە‌شـــدار لە تیرۆری دادگای میکۆنووس قۆلبەس کرا، خوێندکار بوو. دیارە کە ئەم مۆرەیە بۆ دەولەتی ئێران چەندە بایەخی هەبووە کە بە تایبەت ویستوویانە لە ئالمان بمێنێتەوە.
مێەدی ئیبراهیم زادە:
دارابی لە تیرۆری میکۆنووس دا رۆلی «تدارکاتچی» واتە رێکخستنی لە ئە‌ستۆوە بووەو کەسێک بووە کە لوبنانییە‌کانی بۆ ئەم کارە دۆزیوەتەوە. لە راستیدا دارابی رۆلی رێکخستتی کارەکانی هەبووە بۆجێبەجێ کردنی دانی تیرۆرەکە. ئامادە کردنی خانووی جێی متمانە بۆ تیرۆریستە‌کانیش لە ئەستۆی دارابی بووە.
کازمـــی دارابی لە رێگای ئەمانی فەراهانی (بالوێزی ئێران لە بێرلین)و جە‌وادی، ئە‌فســـە‌ری ئەمنییەتی بالوێزخانەی کۆماری ئیسلامی لە بۆن پێوەندی بە وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی وڵات (واواک)هوە هەبووە. سەرەرای ئەمەش بۆ بالَوێزخانەی کۆماری ئیسلامی کاری دەکردو بە پێی بەڵگەی فەرمی بالَوێزخانەی ئێران لە ئالمان ناوبراو لە ساڵی ۱۹۹۱ وەک نوێنەری تەواو بڕیاردەری کۆماری ئیســـلامی لە غورفە (دیوی) ئێران بە رێکخراوی ئیدارەی پیشانگاکانی بێرلین ناسێندرا. کازمی دارابی جیا لە خاوەندارێتی بە‌قالی‌و سەوزی فرۆشی، ئەندامی ئەنجوومەنی ئیسلامیی خوێندکارانیش بوو.
پاشان دادگا دەریخست کە دارابی لەگەڵ دوو کەس بە ناوەکانی بەهمەن برنجیان‌و سابت دیانەت گیلانی رێکخستنەکانی
## Cicid Joqɔb Dim̉Im̉ Cl-
27 E
ئەنجوومەنی ئیسلامییان بەڕێوە بردوە. ئەم دوو کەسەش بە پێی بەڵگەکانی دادگا بۆ واواک کاریان دەکرد. جیا لە عەباس راحلو کازم دارابی کازرونی دوو کەســی دیکەش بە ناوەکانی محەممەد عەتریسو عەتاوڵڵا ئەیاد گیرانو قۆڵبەس کران کە هەردووکیان لوبنانی بوون پینج کەســـی دیکەش توانیان هەڵێنو ئالمان بەجێ بهێلن. ئەم ه کەســـە بە پێی بەڵگەکانی دادگا بریتی بوون لە: سی ئێرانیو دوو عەرەب. گرینگترین کەســیان عەبدولرەحمان بەنی هاشــمی، هاوولاتی ئێرانی بوو کە راستەوخۆ وەک ئەندامێکی واواک لەژێر چاوەدێری ئایەتولا عەلی فەلاحیان دا کاری دەکرد. عەبدولرەحمان بەنی هاشمی هەر ئەو کەسەیە کە بە تیربار دەسرێژی لە رێیەرانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران کرد. دادگا سەلماندی کە ناوبراو هەر ئەو کەسەیە کە لە ساڵی ۱۹۸۷ا فرۆکەوانێکی ئێرانی لە ژنێف تیرۆر کرد. جیا لە عە‌بدولرە‌حمانی بەنی هاشمی، کەسێکی دیکە بە ناوی محە‌ممە‌دو کەسێکی دیکەش کە شۆفیریی مرسدێس بێنزەکەی لە ئەستۆ بوو هەردووکیان ئێرانی بوون و لە ئاڵمان هەڵاتن.
نەفــە‌ری چــوارەم کە توانی خۆی دەرباز بکا ئەبووجەعفـــە‌ری ناو بوو. بە پێی بەڵگەکانـــی دادگای میکۆنووس دوای تیرۆرەکە ئەبووجەعفەر خۆی گەیاندە ئێرانو بۆ ماوەیەک لە هۆتێل ئازادی لە تاران مایەوە. پۆلیســـی ئاڵمان لە دادگا شــایەتی ئەوەی دا کە هاوسەری ئە‌بوو جەعفەر چەندین جار لەگەڵ هاوسەرەکەی لە هۆتیّل بە تەلەفۆنی پێوەندی گرتبوو. نەفەری پێنجە‌میش ناوی ئە‌بوو محەممەد بوو كە بە پێی دوایین زانیاریەکانی دادگا یەکێک لە پارێزەرانی شێخ فەزلوڵلا ایەکێک لە رێیەرانی شێعەکان لە لوبنان)
بووە.
لە بێرلین داهێشتا دادوەر هەيە ﺩﯙﺯﯾﻨﻪﻭەﯼ ﻭێﻧﻪ ﮐﺎﻥﻭ ﺳﻪﺭﭼﺎﻭەﯼ ﭼﻪ ﮐﯽ ﺗﯿﺮﯙﺭﯾﺴﺘﻪ ﮐﺎﻥ
قۆلبەسکردنی یوسف ئەمین، عەباس راحلو کازم دارابی دەسکەوتێکی گرینگ بوولە رووداوی میکۆنووس دا. سەرەڕای ئەوەیکە پۆلیس ئەم سێ کەسەی قۆلبەس کردبوو بەڵام هیچ شێوە زانیارییەکی لەسەریان باڵو نەدەکردەوەو پاشان روون بۆوە کە یوسف ئەمینە عەباس راحل «دوو بەندکراوی لوبنانی«، نکۆڵیان لە ناسیاویان لەگەڵ کازم دارابی کردوە. دوو پێشکەشکاری بەرنامەیەکی گرینگی تلویزیۆنی ٹالمان بە ناوی «کۆنتراسکە» خاتوو سۆزان ئۆپالکاو ئاغای لۆبێر زیگمون، پێوە بوون سەبارەت بە گیراوە‌کان «
یوسف ئەمین، عەباس راحلو کازم دارابی« بەرنامەیەک پێشکەش بکەن. بەڵام بۆ نیشاندانی شووناسی ئەو سێکەسە پێویستیان بە وێنەکانیان هەبوو، لە هەموان گرینگتر وێنەی دارابی بوو کە دەیتوانی بەڵگەیەکی باش بێ بۆ پێوەندی دەولەتی کۆماری ئیسلامیو تیرۆری میکۆنووس ئەوان پێوەندی بە پەرویز دەستمالچییەوە دەگرنو داوای لێ دەکن لەم بارەوە یارمەتییان بکات تا لە ئەگەری تەحویل دانەوەی کازمی دارابی بە دەولەتی ئێران پێشگیری بکرێت.
لەو پێوەندییەدا پەرویز دەستمالچی دەڵێ:
ئاغای دارابی پێشتر لەگەڵ رێکخراوێک کاری دەکرد بە ناوی «رێکخراوی خوێندکارانی موسوڵمان»، هێندێک لە خوێندکارانی موجاهیدینیــش لــەم رێکخراوەدا بــون، دواتر ئەوان جیا بوونەوە. یەکــەم کارێک کە من کردم پێوەندیــم لەگەڵ هێندێک لەو موجاهیدینانە گرت تا بزانم ئەوان وێنەیەکی دارابیان لا پەیدا دەبێ، لەودا ســە‌رکە‌وتوو نەبووم. دارابی ماوەیەک لە قوتابخانە‌یە‌کی
فەننی لە دێەلی دەیخوێند. من پێوەندیم بەوێوە گرتو دەمەیست لە رێگای ناسیاوێکی خۆمانەوە وێنەیەکی دارابی لە پەروەندەکەدا دەرکێشم. لەوێشدا سەرنەکەوتم. گوتیان پۆلیس هاتووەو پەروەندەکەی بردووە.
دەستمالچی بە زیگمون دەلێ: لە وەدەستهێنانی وێنەی دارابیدا سەرکەوتوو نەبووە. بەڵام چەند رۆژ دوایگەرانەوەی لە سەفەری دێەلی لە کاتی گوێدان بە پەیامە زەبتکراوە تە‌لهۆنیە‌کانیدا، سەرنجی بۆ لای پە‌یامێک رادە‌کێشرێ کە ئیدارەی ئاگاهی بۆی دانابوو.
دەستمالچی پێوەندی بە ئیبراهیم زادەوە دەگرێو لێی دەپرسێ کە ئایا ئێوەش وەها پەیامێکتان بۆ هاتووە؟ ئیبراهیم زادە دەڵێ پۆلیس چەند وێنەیەکی لە مالی برای یوســـف ئەمین وەدەســـت هێناوەو داوای لەو کردوە وێنەکان چاو لێیکاتو بەڕێوەبەرانی تیرۆرەکە شناسایی بکات. ئیبراهیم زادە دەڵێ: لە ئاڵبۆمی پۆلیس دا چاوی بە وێنەی دارابی، عەباس راحلو یوسف ئەمین کەوتوە.
دەســتمالچی بڕیاردەدا کە ئەم وێنانە وەدەســتبهێنێ، پێوەندی بە پۆلیسەوە دەگرێ. پۆلیس داوای لێدەکات بۆ دیتنی وێنەکان بچێتە بنکەی پۆلیس. دەســـتمالچی داواکەی پۆلیس قبووڵ نــاکات. بە بیانووی ئەوەی کە خاوەن کارەکەی ئیزنی پێن ناداتو ناتوانێ بەردەوام شـــوێنی کارەکەی بەجێ بێنێ. بە پۆلیس پێشــنیار دەکا وێنەکان ببەنە شوێنی کاری ﺩەﺳﺘﻤﺎﻟﭽﯽ.
پەرویز دەستمالچی لەم بارەوە دەڵێ:
پێش ئەوەیکە ئەوان بێن من مونشییەکەی خۆم تێگەیاند کە ئەمرۆ بڕیار وایە چەندکەسێک بێن بۆ ئێرەو کاریان بە منە. ئەگەر دیتت من لەگەڵ میوانەکان چووم بۆ شوێنێکی دیکە، برۆ سە‌رمێزە‌کە‌یان چاولێبکە، ئەگەر دیتت ئالبۆمێکی کراوە لەوێیە، هەڵیبگرەو بیبە کۆپی لێ هەڵگرە. ئەوان هاتنو دانیشتنو من خەریکی چاو لێکردن لە وێنەکان بووم. ئاغای ئیبراهیم زادە لە پە‌نامە‌وە خەریکی باسکردن لە وێنەکان بوو. لە ناکاو بێدەنگ بوومو وام نیشاندا کە ماندووم. پێشنیارم بە
میوانەکان کرد کە زۆر ماندوومو چیدیکە ناتوانم چاولێبکەم، ئەگەر حەزتان لێیە چێشتخانەو شوێنی پشوودان رووبەرووی ئێرەیە با بچین قاوەیەک بخۆین، ئەوانەش با لێرە بن. دەستماڵچی پێوەندی بە ئۆپاڵکاو زیگمونەوە دەگرێو پێیان دەڵێ وێنەکانی وەدەست هێناوە. ئەوان بۆ وەرگرتنی وێنەکان دەچن بۆ دەفتەری ئاغای دەستماڵچی.
ﺩەﺳﺘﻤﺎﻟﭽﯽ ﺩەڵێ:
وێنەیەک بوو لە دارابی، عەباس راحلو یوسف ئەمین، واتە سێ کەس لە تیمی تیرۆر کە قۆلبەس کرابوون. دەست لە ئەستۆی یەکتری، لە شوێنی کاری ئاغای دارابی. لەوانەیە ئیچوە باوەڕ نەکەن، خاتوو ئۆپاڵکاو ئاغای زیگمون لە خۆشی وەدەستهێنانی ئەم وێنەیە پێیان سەرعەرز نەدەکەوت.
هیچکات پێیان وا نەبوو ئێمە حەوتوویەکە بەدوای ئەم وێنەوەینو لە ناکاو وێنەی هەرســێ کەســمان بەدەســت لە ئەستۆی یەکتری پەیدا کردوە.
بلاو بوونەوەی وێنەی دارابی، راحلو یوســـف ئەمین، لە بەرنامەی تلویزیۆنی «کۆنتراســـکە«دا هە‌ڵایە‌کی زۆری لێ کەوتەوەو بەیانی رۆژی دواتر بنکەی ٹاگاهی دەستمالچی بانگ کردو داوای لێکرد کە قبوولی ئەوە بکات کە ئەو وێنەکانی داوە بە بەرنامەی «کۆنتراســـکە«. دەســتمالچی دانی بەوەدا نەنا، چونکی هەلگرتنی وێنە لە ئالبۆمی پۆلیس کارێکی نایاسایییە •
دەستماڵچی لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
پێویــس بــوو من ئەو کارە بکەم بۆ ئەوەیکە ئێمە بتوانین بە شــێوەیەک ئەم کارە بەرەویێــش بەرەویێــش بەرین. ئەم کارەی من زەرەری لە کەس نەداوە. ئێمە دەمانویســـت ئەم بەربســتانە بشــکێنین‌و ئەم رێگایە بکەینەوە بۆ ئەوەی پێش بە بەرەوپێشچوونی ئەم پەروەندەیە نەگیردرێ.
هەنگاوێکی دیکە کە رێخۆشکەری ئامادە بوونی ئیدیعانامەی دادستان بوو، روون بوونەوەی سەرچاوەی ئەو چەکە بوو کە رێبەرانی کوردی پێ کوژرابوو. هەروەک پێشـــتر گوێبییســـتی بوون تیرۆریستەکان ئەو تیربارو کۆڵتەی کە پێی تیری خەلاسیان بە قوربانیانەوە نابوو لە جانتایەکی وەرزشیو لە پیشانگایەکی ماشین دا بەجێیان هێشتبوو، پۆلیس ئەو چەکانەی دۆزیەوە. لوبێرزیگمون لە رێگای یەکێک لە هاوڕێیانیەوە لە ئیدارەی ئاگاهی پێدەزانێ کە ئەو کۆلتەی کە شناسایی کراوە لە کۆی ئەو چە‌کانە‌یە کە ســالی ۱۹۷۲ لەلایەن ئیسپانیاوە تەحویلی ئەرتەشی شاهەنشاهی دراوەو دوای شۆرشی ۱۹۷۹ کەوتۆتە دەستی کۆماری ئیسلامیی ئێران.
باســـی شناســـایی چەکی تیرۆرەکەی میکۆنووس دەگاتە باڵوکراوەکان، بەڵام دەوڵەتی ئاڵمان لە بەرژەوەندی خۆیدا نەدیت کە سەرچاوەی چەکەکانە بەستراوەییان بە دەولەتی ئێران رابگەیەنێت. ئەم گومانە لە نێو ئەندامانی کۆمیتەی ئوپوزیسیۆنی ئێرانی (لە تاراوگە)و هەروەها بنەمالەی قوربانیە‌کانیشدا هەبوو کە دەولەتی ئالمان دەیەوێ مەسەلەکە پوش بەســەر بکاتو نایەوێ ناوی کۆماری ئیسلامی زەق بێتەوە. پەرویز دەســتمالچی لەگەڵ رۆژنامەوانێکی لاوی ئاڵمانی ناسیاوی پەیدا کردبووو یەک دوو جارێکیش وێنەی بالاونەکراوەو هێندێک هەوالی پێدابوو کە بالاوی بکاتەوە، ئەویش لە رۆژنامەی پڕتیراژی «بێسێڤ»دا باڵوی کردبوونەوە. لەم پێوەندییەدا دەستمالچی دەڵێ:
یەکێک لەم وێنانە، وێنەیەکی عەباس راحل بوو کە لە سەوزی‌فرۆشی ئاغای دارابیدا خەریکی سەوزی خالی کردن بوو، پێم وت ئەمە وێنەی ئەو کە‌ســە‌یە کە بە دەمانچە تیری خە‌لاســـی بە قوربانیانەوە ناوەو کەس نیەتی. بە راستی خۆشم ئەم وێنانەم نەبوو. ئێمە ئەم وێنەیەمان کۆپی کردبوو. ئەوان ئەم وتارەیان لە لاپەڕەی ٣ دابەزاند.
ﺩەﺳﺘﻤﺎﻟﭽﯽ ﻟەﻡ ﮐﺎﺭە ﺯۆﺭ ﺯﻭێﺭ ﺩەبێ، ﭼﻮﻧﮑﯽ ﺑﺮﯾﺎﺭ ﻭﺍﺑﻮﻭ ﻟە ﻻﭘەڕە ﯾەﮎ ﺩﺍ ﭼﺎﭖ ﺑﮑﺮێ. ﻫەﻭﺍڵﻨێڕەﮐﻪ ﺑەڵێنﯽ پێﺩەﺩﺍ ئەمجارەیان حەتمەن لە لاپەرە یەکدا هەوالەکانی بۆ دادەبەزێنێ. دوای ئەوەیکە دەســتمالچی لە شناسایی چەکەکەو پێوەندی راستەوخۆی بە کۆماری ئیسلامییەوە ئاگدار دەبێ بە دوای هەواڵنێری لاودا دەچێ.
دەستماڵچی دەڵێ:
پێم وت دەمەوێ شــتێكتان پێ بدەمو ئەگەر ناتانەوێ لە لاپەرەی یەکدا دایبەزێنن چاپی مەکەن. من بەڵگەیەکم لەگەڵ خۆم بردبوو کە بە هیچ شێوەیەک پێوەندی بەم چەکەوە نەبوو. ژمارەی پەروەندەی میکۆنووسم لە سەرەوەی ئــەو بە‌آگە نووســـی. بە‌آگە‌كە‌م لــە دوورەوە راگرتو پێم وت: من ناتوانم ئەم بە‌آگە‌یە بــدە‌م بە ئێوە. ئەمە ژمارەی پەرەندەکەیە، من دەیخوێنمەوە ئێوە بینووسنو پاشان لە پیوەندیییە گشتییەکانی پۆلیس پرسیار بکەن بزانن ئەمە پەروەندەی میکۆنووســـە یان نا! لە خۆمەوە ژمارەیەکم خوێندەوە، چەکی میکۆنووس، کۆلتی میکۆنووس لە رێکەوتی ۱۹۷۲وەوە فرۆشـــراوە بە ئەرتەشی شاهەنشاهی، لە کوێ فرۆشراوە ئەمەم پێ نەگوتن. پێی وتم دەبێ تۆ ئەوەمان پێ بلّیّی. وتم ئیمکانی نیە، چونکی پێیان وتم نە‌ڵیم. گوتی نەخێر وانابێ، من دەبێ لەگەڵ بە‌رپرسە‌کە‌م قسە بکەم، ثەم بەڵگەیە زۆر گرینگە. وتم ناتوانم بەڵام دەتوانم کارێک بکەم. من لەگەڵ ئەو کەســانەی کە ئەو بەڵگەیان پێ داوم قسە دەكەم، ئەگەر ئەوان رازی بوون من بە فاکس بۆتان دە‌نێرم. بەڵام مە‌رجێكم هەیە، ئەویش ئەوەیە كە دەبێ لە
لاپەڕە یەک دایبەزێنن. لە خۆرا ئەو شتەم دەگوت، چونکی کەس ئەو بەلگەیەی پێ نەدابووم.
وتی باشـــە بزانم بە‌رپرســـە‌کە‌م چیدە‌ڵێ: پاش چەند دە‌قیقە‌یە‌ک هاتە‌وە‌و وتی بە‌رپرسە‌کە‌م قبوولی کردوو رازییە. منیش رۆیشتمەوە ماڵو دوای کاتژمێرێک تەلەفوونم بۆ کردەوەو پێم وت ناهێلن من ئەو بەڵگە بدەم بە ئێوە. بەڵام مۆلەتیان داوم نوسخەیەکی دەسخەتی ئەو بەڵگەیەتان بۆ بنێرم، دەتانەوێێ؟! وتی بینێرە. منیش بە دەسخەت نووسیم:
چەکی ژمارە ئەوەندە، کۆلتی فالان لە ئێرانەوە هاتوەو خاوەنی ژمارە سریالی فالانەو لە سالی ١٩٧٢وەوە بە جێی ئیسپانیا ﻧﻮﻭﺳﯿﻢ ﺋﺎڵﻤﺎﻥ. ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯼﯾﻪﮐﺎﻥ ﺭﺍﺳﺖ ﺑﻮﻭﻥ، ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻭڵاﺗﻪﮐﻪ ﻫﻪڵﻪ ﺑﻮﻭ.
رۆژی دووشـــەممە بوو کاتژمێر ٦ی بەیانی زە‌نگیان بۆ لێدام. دیتم لوبێرزیگمون، ئەو دۆســـتە‌م بوو کە لە تلویزیۆن
کاری دەکرد، پێی وتم دەســتماڵچی هیچت بیســتووە؟ وتم نا چی بووە؟ وتی رۆژنامەی «بێسێڤ» لە لاپەڕە یەک دا هەواڵێکی باڵو کردۆتەوە کە دەوڵەتی ئاڵمان چەکەی داوە بە ئێران
رۆژنامەکانی دونیا بڵاو کراوەتەوە.
بالاوبوونەوەی ئەم هەوالە لە هەوالەرە نێونەتەوەییەکاندا بە شێوەیەکی نادروست بوو بە هۆی دژکردەوەی دەولەتی ئالمان. کاتژمێرێک دواتر دادســتانی گشــتیی ئالمان لە کۆنفرانسیکی چاپەمەنیدا دەڵێ: راستە کە ئەو کۆلتەی کە لە تیرۆری میکۆنووس دا کەڵکی لێ وەرگیراوە لە کۆماری ئیســـلامییەوە هاتووەو لە ساڵی ۱۹۷۲دا تەحویلی ئێران دراوە بەڵام دەوڵەتێک کە ئەم کۆڵتەی بە دەوڵەتی ئاڵمان داوە ئیسپانیایە نەک ئاڵمان.
دەستمالچی دەڵێ:
ﺩﺍﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﮔﺸﺘﯿﯽ ﺋﺎﻟﻤﺎﻥ ﻟﻪ ﻫﻪﺁﻭێﺳﺘێﮐﯽ ﺭﺍﺷﮑﺎﻭﺍﻧﻪﺩﺍ ﺭﺍﯾﮕﻪﯾﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪﮐﯽ ﺗﯿﺮﯙﺭﯼ ﻣﯿﮑﯚﻧﻮﻭﺱ ﻟﻪ ﺋﯿﺮﺍﻧﻪﻭﻩ ﻫﺎﺗﻮﻭﻩ.
دانپێدانانی دادستانی گشتیی ئالمان بەوەیکە چەکی تیرۆری میکۆنووس لە ئێرانەوە هاتووە خالێکی گرینگو بەرچاو بوو لە پەروەندەی ئەم رووداوەدا.
لە بيّرلين داهیشتا دادوەر هەيە
## ئیدیعانامەی دادستانی ئاڵمان
نزیک بە حەوت مانگ دوای بەڕێوەچوونی تیرۆری میکۆنووس لە مانگی مە‌یدا دادســتان ئیدیعانامەی خۆی ئامادە
کردو پێشــکەش بە دادگای بەرزی بێرلینی کرد. دادستان لە ئیدیعانامەی ساڵی ۱۹۹۳ی خۆیدا ئاماژەو پێداگری لەسەر گەڵالەداڕێژی تیرۆری رێبەرانی حیزبی دێموکراتی کوردســـتانی ئێران لە ریستورانی میکۆنووس لە لایەن کاربەدەستانی کۆماری ئیســـلامیی ئێران کرد. دوای دووهەمین شـــەڕی جیهانی بۆ یەکەمین جار دادســـتانی ئالْمان باسی تیرۆریزمی دەوڵەتی هێنایە گۆڕێ•
حەمید نەوزەری «بەرپرسی کانونی پەنابەران لە بێرلین» دەڵێ:
دەولەتی ئێران وەک بەڕێوەبەری ئەم تیرۆرە ناســراو دادســتان وتی دەیســە‌لمێنێ کە وەزارەتی ئیتلاعاتی کۆماری ئیسلامیو وەزیرەکەی «عەلی فەلاحیان» بەڕێوەبەری ئەم کارەساتە بوون.
دوای نزیک بە سێ حەوتوو لێکۆڵینەوە دادگای بەرزی بێرلین ئیدیعانامەی دادستانی قبووڵ کردو کارە سەرەتایییەکانی دادگا رێکخرا. ٢٨ی ئۆکتێبری ١٩٩٣ وەک رۆژی دەسپێکردنی دادگا دیاری کرا. دەولەتی کۆماری ئیسلامی لە هەوڵدابوو پێش بە بەڕێوەچوونی دادگا بگرێ. رێبەرانی کۆماری ئیســـلامی لە بەرانبەر بەڕێوەنەچوونی دادگادا ئامادە بوون گەڵێک ئیمتیاز بە دەولەتی ئیسرائیل بدەن. بەڵام کار لە دەستی ئالمان چووبووە دەرێ.
حەمید نەوزەری لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
ســێ حەوتوو پێش لە دەســتپێکردنی دادگا عەلی فەلاحیان لەگەڵ تاقمێکی دیکە راستەوخۆ هاتنە ئاڵمان بۆ ئەوەی ئیمتیاز بدەن. ئیشمیت باوئێر وەزیری راوێژکار لە دەولەتی ئالمان گوتی: فەلاحیان چوارجار داوای لێکردبوو بۆ هێندێک شت یارمەتیی ئالمان بدات: بارمتە‌کان ئازاد بکات، ئیمتیاز بە ئیسرائیل بدات، بارمتەکانی ئیسرائیلی ئازاد بکاتو هێندێک کاری دیکە بکەن کە ئەوان لە وڵامدا وتبوویانێکار لە دەســتیان چۆتە دەرێو کەوتۆتە دەستی دەزگای دادوەری‌و ئێمە ﻧﺎﺗﻮﺍﻧﯿﻦ ﻫﯿﭻ ﮔﻮﺷﺎﺭێﮐﯿﺎﻥ ﺑﺨﻪﯾﻨﻪ ﺳﻪﺭ .
مێەدی ئیبراهیم زادە دەڵێ:
ئیشــمیت باوئیر کە لە کاتی دەولەتی «هیلمۆت کۆل «دا وەزیری رێکخســـتنی رێکخراوە ئە‌منییە‌تییە‌کان بوو، دانی بەوەدا نا کە عەلی فەلاحیان لە سەفەری ئۆکتۆبری ١٩٩٣ی خۆیدا بۆ ئاڵمان داوای لێ کردوە کە پێش بە بەڕێوەچوونی دادگا بگرێ:
ئەمیکە لە پێشــنیارەکەی ئێران بۆ مەعامەلە لەگەڵ ئاڵمان زۆرجێی سەرنجو تێرامان بووو لە شایەتی دانی ئیشمیت باوئێر لە دادگاش دا دەرکەوت ئەوە بوو کە کۆماری ئیسلامی ئامادە بوو ژمارەیەک لە بارمتەکانی ئیسرائیلی کە لە دەستی حیزبولالا دیل بوون ئازاد بکات. ئەوە لە دۆخێکدا بوو کە زۆرجار کۆماری ئیسلامی وتووێژی لەگەڵ ئیسرائیلی بە خەتی سووری نیزامیی‌ئیسلامی ناوبردبوو.
داواکاری کۆماری ئیسلامیو وەزیری ئەمنیەتی ئەم وڵاتە لە دەوڵەتی ئالمان بۆ پێشگیری لە بەڕێوەچوونی دادگا ئەم پرســیارەی درووست کرد کە ئەگەر دەولەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران دەستی لە تیرۆری رێبەرانی کورددا نەبووە بۆچی خوازیاری بەڕێوەنەچوونی ئەم دادگایەیەو ئامادەیە ئیمتیازگەلێک بدا.
تۆمەتبارانی قۆلبەســکراو خۆیان ئامادەی بەرگــری دەکرد. بۆ هەرکام لە تۆمەتبــارەکان دوو پارێزەری دیاری کراو
(تسخیری) لە باشترین پارێزەرەکانی ئاڵمان هەڵبژێردرا.
حەمید نەوزەری دەلێ:
پارێزەرەکانی دادگای میکۆنووس لە بەناوبانگترین پارێزەرەکانی جەنایی بوونو زۆربەیان لە دادگاگەلێکی وەک دادگای میکۆنووس پارێزەری تۆمەتبارەکانیان دەکرد.
کازمی دارابی جیا لە دوو پارێزەری دیاریکراو (تسخیری)، پارێزەرێکی دیکەشی هەبوو.
پرسیار ئەمەیە کە خەرجی ئەم پارێزەرە گرانقیمەتانە کێ دەیدا؟
حەمید نەوزەری لەم پێوەندییەدا دەلێ: پارێزەری ســێپەمی دارابی، یەکێک لە گرانقیمەتترین پارێزەرەکانی ئالمان بوو. شارەزایان دەیانگوت: بۆ ئەم سێ - چوار سالە بۆ نموونە دەبێ یەک میلیۆن مارکی وەرگرتبێ. ئەمە بوو کە کەسێ جیا لە دەولەتی ئێران نەیدەتوانی ئەم خەرجانە دابین بکا.
لە بيرلين دەنشتا
، | دادودر ههەهە دەسێکردنی دادکایی
ســـە‌رە‌رای سەرجەم ئەو گوشارانە دادگا دەستی بە کارەکانی خۆی کردو دادستان ئیدیعانامەی خۆی خوێندەوە.
لەم پێوەندییەدا حەمید نەوزەری دەڵێ:
دوای شـــەڕی دووهەمی جیە‌انی بە گوێرەی ئیدعانامە‌یە‌ک تیرۆریزمی دەولەتی هاتە گۆڕێو دەولەتی کۆماری ئیســلامی ئێران وەک بەڕێوەبەری ئەم تیرۆرە ناســراو دادســتان وتی کە دەیســە‌ڵمێنێ کە وەزارەتی کۆماری ئیسلامییو وەزیرەکە «عەلی فەلاحیان» کە ئەندامی هەیئەتی دەولەتەو ئۆرگانێکی رەسمی کۆماری ئیسلامییە،
بەڕێوەبەری ئەم رووداوەن هاوسەری نووری دێەکوردی «شۆەرە بەدیع» وەک شایەتی یەکەم بانگ کرایە دادگا:
شوەرە بەدیع دەلێ:
من وەک شـــکایەتکەری تایبەتی (شــاکی خصوصی) هەر لە رۆژی یەکەمی دادگاوە تا کۆتایی دادگا، بە جلی رەشەوە لەوێ بووم. لە رۆژەکانی یەکەمی دادگا، دادوەرەکان بڕیاریاندا یەکەم شایەت بانگهێشتی شوێنی شایەتی دان بکەنو ئەو کە‌ســە‌ش من بووم کە زۆریش ئامادە نەبووم. بەڵام چونکی دەمزانی شتێک جیا لە راستییەکان نالێم، دەســبەجێ رۆیشتم‌و دەستم کرد بە وڵامدانەوە. هەر لەو کاتەوە کە تەلەفونم بۆ کرابوو، دەمزانی کار کاری کۆماری ئیسلامیی ئێرانەو لە هەموو شوێنێک ئەوەم گوتو هەمووی ئەو دەنگۆیانەم رەتکردەوەو لە دادگا کۆماری ئیسلامیم وەک تاوانباری سەرەکی ناوزەد کرد. بە سەرنجەوە لە رەوتی دادگا ورد بوومەوە.
بە دوای خاتوو شۆەرە بەدیع دا ئەوانەی وا لە تیرۆرە‌کە‌دا رزگاریان ببوو، شایە‌تی‌یان داو بە وردی رووداوە‌کە‌یان گێرایەوە. وردبینیو دادپەروەری دادوەرەکان‌و دادستان شوێنی لەسەر هەموو لایەک دانابوو.
شوەرە بەدیع دەلێ:
دادوەرەکان مرۆقگەلێکی شەریفو مرۆقدۆست، دادپەروەرو وردبین بوون. بە تایبەت سەرۆکی دادگا ناوبانگی بە ﮔﻪﻭﺭﻩﺗﺮﯾﻦﻭ ﺩﺍﺩﭘﻪﺭﻭﻩﺭﺗﺮﯾﻦ ﺩﺍﺩﻭﻩﺭﯼ ﺩﺍﺩﮔﺎﮐﺎﻧﯽ ﺋﺎڵﻤﺎﻥ ﺩﻩﺭﮐﺮﺩﺑﻮﻭ.
لە نێو زیاتر لە ۱۸۰ شــایە‌ت دا، شــایەتی دانی دووکەس لە لایەنە جۆراوجۆرە‌کانی دادگای میکۆنووس رۆلی ســـە‌رە‌کی‌و روونکە‌رە‌وە‌ی هەبوو. یەکیان ثە‌بولحە‌سە‌ن بەنیســەدر، یەکەم سەرۆک کۆماری کۆماری ئیسلامیو ئەویتریان «ئەبولقاســم مسباحی« ناسراو بە فەرهاد یان شایەتی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی کۆماری ئیسلامی بوو کە دوای پێزانین بەوەیکە دیکوژنو بەرنامەیان بۆی هەیە لە ئێران هەڵاتو لە رێگای بەنیسەدرەوە بە دادگا ناسراو شید الاماری ال شۆەرە بەدیع دەڵێ:
بەراستی ئاغای بەنیسەدر رۆڵێکی سەرنجراکێشی گێڕاو زۆری یارمەتی بە بەرەوپێش چوونی دادگا دا کە منو کچەکەم وەک خۆمان زۆری سپاس دەکەین کە بێ هیچ هەڵوێستێک کێشەکانی بە جوانی روون دەکردەوە.
بەنی‌ســـەدر لە رۆژنامەیەکەیدا «انقلاب اسلامی در هجرت» لە زمان یەکێک لە سەرچاوەکانی خۆیەوە هێندێک زانیاری ســـەبارەت بە تیرۆری میکۆنووس‌و بەرێوەبەرانی بالاوکردەوە کە ســـە‌رنجی دادستانی بۆلای خۆی راکێشاو ﺩﺍﻭﺍﯼ ﻟێﮐﺮﺍ ﺑﯚ ﺷﺎﯾﻪﺗﯽ ﺩﺍﻥ ﺑﭽێﺗﻪ ﺩﺍﺩﮔﺎ.
حەمید نەوزەری لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
بەنیسەدر بەشێک لەو زانیارییانەی کە مسباحی پێی بووو هەروەها ئەو زانیارییانەی خۆی کە لە رێگای هێندێک سەرچاوەی دیکەوە بە دەستی هێنابوو، پێشکەش بە دادگای کرد. بەنیسەدر لە سێ سەرچاوە قسەی کردو بۆ ئەوەی ناویان نەهێنێ بە «A.B.C» ناوی ســـە‌رچاه‌کانی دەهێنا. سەرچاوەی C کە لەگەڵ رێکخراوی ئەمنییەت کاری دەکردو توانیبوو لە ئێران هەلبێ، ئەبولقاســـم مسباحی بوو. بەنی سەدر پێوەندییەکی لە نێوان دادستانو مسباحی‌دا سز کرد.
بەڵام شایەتی C یان ئەبولقاسم مسباحی کێیە؟! لەم پێوەندییەدا پەرویز دەستمالچی دەڵێ:
ئاغای مسباحی لە سەرەوەی رێکخستنی تۆری تیرۆریزمی رێژیم لە دەرەوەی وڵات بووو یەکێک لە دامەزرێنەرانی دەزگای ئیتلاعاتو ئەمنییەتی ئێرانو هاوڕێی گیانی بە گیانی سەعیدی ئیمامی بووو هەروەها لەگەڵ چەند کەسێک لەو كەسانەی كە لە دەرەوەی وڵات تیرۆریان بەڕێوە بردووە قسەی كردبوو.
ئەبولقاســـم مســـباحی لە کاتی سەرکەوتنی شۆڕشی ٢٧ا ٢٢ ســالی تەمەن بووو یەکێک لە پارێزەرانی ئایەتولالا خومە‌ینـــی بوو. پاشـــان بە فەرماندەی پادگانێکی تاران‌و دوو ســـال دواتر ئایەتوللا خومە‌ینـــی ناردی بۆ پاریس. لە
نێوەڕاســتی ١٩٨٠ی زایینیدا دەولەتی فەڕانسە بەگومانی بەشداری کردن لە بۆمب دانانەووەکانی فەڕانسە، مسباحی لەو ولاتە دەرکرد. ئەبولقاســـم چووە ئالمانو پێوەندی بە بالوێزخانەی ئێرانەوە لە هامبۆرگ گرت. ئاغای مســباحی لە ســالە‌کانی ۱۹۸۰و۸۰دا تۆرێکی تیرۆریســـتی لە ئورووپای رۆژئاوا پێکهێنا. ناوبراو لە دادگادا وتی: ئەندامەکانی ئەم تۆرە تیرۆریســتییە لە رێگای مزگەوتەکانەوە کۆ دەکرانەوەو کۆمەلەی خوێندکارانی موســوڵمان لە ئورووپای رۆژئاوا هر ئەو رێکخراوەی کە کازمی دارابی لە ســە‌رۆکایە‌تی هە‌یئە‌تە‌کە‌یدا بــوو بە‌رێوە‌بە‌ریی کارەکانی دەکرد. ثاغای مسباحی لە دادگادا شایەتی ئەوەیدا کە دوای پێکهێنانی تۆڕی تیرۆر لە ئورووپا، بە بریاری خومەینی گەرایەوە ئێران تا سەبارەت بە ئامانجەکانی وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنیەت هاوکاری کەسانی دیکە بکا. مسباحی دەلی: لە باسەکانمان دا ســـەبارەت بە ئامانجەکانی وەزارەتی ئیتلاعات دوو بۆچــوون هەبو: یەکیان ئەوەیکە ئەم ئۆرگانە وەک چاووگوێی کۆماری ئیســـلامی کار بکاو ئەوتریان یئەوەیکە دەبێ ئەم ئورگانە وەک کوتکێک وابێ بەســـەر نەیارانی رێژیمەوەو مێشکیان بپرژێنێ بە پێی شایەتی دانەکەی ٹاغای مسباحی ٹایە‌توڵلا خومەینی لەسەر ڕای دووهەم بوو «سە‌رکوتی ئوپوزیسیۆن».
ئەم بەشـــە لە قسەکانی ئەبولقاسم مسباحی لەگەڵ ئەوەیکە ســـەعید حەجاریان یەکێک لە دامەزرێنەرانی وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنیەتی کۆماری ئیســلامیی ئێران لە وتووێژێکدا لەگەڵ هەواڵنێری خوێندکارانی ئێران «ایســـنا»دا لە خەرمانانی ١٣٨٤ کردبوو، راســت وەک یەک دەچوون. بەهەر حاڵ ئەبولقاســـم مســـباحی بەم رابردوەوە لە ئورووپا لانیکەم بۆ رێکخراوە سیاسیو ئەمنیەتییەکانی ئورووپا کەسێکی ناسیاو بوو.
پەرویز دەستماڵچی لەم پێوەندییەدا دەڵێ: زۆربەی سیاسەتڤانانی پلە یەکی ئورووپا لە حیزبو لایەنە جیاوازەکاندا مســباحی‌یان دەناســی، بەو هۆیەی کە لە ســاڵی ۱۹۸۸ تا ۱۹۸۹ ناوبراو پێی ئەســپێردرابوو کە سەبارەت بە ئازادی بارمتەکانی رۆژئاوایی کە لە دەستی حیزبوللای لوبنان دا بوون بۆ وتووێژ بێتە ئورووپاو ئامریکا.
لە بيّرلين دهێشێا دادودر هەيە چالاکیی «فریاد بزرگ علوی»
خاڵیکــی گرینگو سەرنجراکێشــی توێژینەوەکانی دادگای لێکۆڵینەوە لە جەنایەتی میکۆنووس، بوونی ئەبولقاســـم مسباحی بوو. مسباحی یەکێک لە دامەزرێنەرانی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی کۆماری ئیسلامی کە بە یێی قسەکانی خۆی لە دادگادا: لە ساڵی ١٩٨داو لە چاپێکەوتنێکیدا لەگەڵ «میتران» سەرۆک کۆماری فەرانسە، «دووما» وەزیری کاروباری دەرەوەی ئەو وڵتەو «رۆنالد رەیگان»، سەرۆک کۆماری ئامریکا، پێیان دەڵێ کە بە مەبەستی ئازادکردنی بارمتەکانی لوبنان دەبێ لەگەڵ ئێران بکەونە وتووێژەوەو پاشان چاوی بە «جیمی کارتێر» دەکەوێو لە لایەن ناوبراوەوە پەیامێکی نووسراوە دەباتە تاران بۆ ئایەتولالا خومەینیو حوجەتولئیسلام رەفسەنجانی. مسباحی لە کاتی گەڕانەوەی بۆ تاران، لە فرۆکەخانەی مێەرئاباد پە‌یامە‌کە دەداتە کەسێک بەناوی موسە‌وی کە بەرپرسی پرۆتۆکۆلی فرۆکەخانەی مێەرئاباد بوو.
لــەم کاتەدا لە لایەن وەزارەتی ئیتالاعــاتو ئەمنیەتی ولاتە‌وە بە تۆمەتی خیانەت لە مالە‌کە‌یدا قۆلبەس دەکرێ. لەم پێوەندییەدا دەستمالچی دەڵێ:
مسباحی خۆی دەڵێ لە خەویشدا بیرم لەوە نەدەکردەوە کە کەسێک غیرەتی قۆلبەسکردنی منی هەبێت. بۆ ماوەی سێ مانگ بەند کراوە، لێیان داوەو ئەشکەنجەیان داوە. لە راستیدا گومانی ئەوەیان لێ کردبوو کە بۆ دەزگایەکی بیانی کار دەکاتو ئەم گومانە نەڕەویبۆوە. چونکە دوای ئازاد بوونیشی نەیانهێشتبوو بگەڕێتەوە سەر پۆستو پلەی پێشووی خۆی. بەڵکو لە لایەن وەزارەتی ئیتلاعاتەوە پێی دەســپێردرێ کە چەند کۆمپانیایەک بۆ داپۆشـــینی کارە ئەمنییەتی ﺩﺍﻣﻪﺯﺭێﻧێ جیا لەو تێکۆشــانە بەناو ئابورییەکانی ئاغای مســباحی پێوەندی خۆی لەگەڵ رێیەرانی کۆماری ئیســـلامی وەک:
عادلی‌و نوربە‌خش‌و حسێن رۆحانی دە‌پارێزێو چەندین جار بانگهێشتی کۆبوونەوەکانی شورای ئەمنیەتی میللی دەکرێو تێیاندا بەشدار دەبێو لە زانکۆی تاران دا خەریکی دەرس وتنەوە دەبێت. مسباحی لە دادگای میکۆنووس دا وتی ناچار بوو بەشــێک لە دەفتەرە ئابوورییەکانیو هەروەها چەند بەشێک لە کۆمپانیاکانی خۆی بدات بە وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنییەت، پاسپۆرتەکەی زەبت دەکرێو کاتێک دەیەوێ بە مەبەستی وەرگرتنی پاسپۆرت بچێتە ئیدارەی «گزرنامە»،
لە لایەن هاورێیە‌کییە‌وە دە‌بیســـتێ کە بریاری گرتنی دە‌رکراوە. مســباحی هەســت بەوەش دەکات کە لە لایەن هاوسەرەکەیەوە راپۆرتی لێدراوەو بۆی دەردکەوێ کە هاوسەرەکەی بێئاگاداری ئەو کار بۆ دەزگای ئەمنییەتی کۆماری ئیســلامی دەکات. ســە‌عیدی ئیمامی‌و یەکێک لە جێگرەکانی فەلاحیان ئاگاداری دەکاتەوە کە «کۆمیتەی تایبەت»
ﺩەﺳﺘﻮﻭﺭﯼ ﮐﻮﺷﺘﻨﯽ ﺩەﺭﮐﺮﺩﻭەﻭ ﻭﺍ ﺑﺮﯾﺎﺭە ﺑﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﻟێﯼ ﺩەﻥﻭ ﺑﺒێﺕ ﺑﻪ «ﮐﺎﻣﯿﻮﻧﯽ».
پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
«کامیونی » بوون ئەوەیە کە شانۆســازییە‌کی پێکدادانی ماشـــین دروســـت دەکەنو دەیانەوێ مسباحی بکوژن.
ئەبولقاســـم کە دەزائێ خێزانی بۆ دەزگای ئیتلاعاتو ئەمنییەت کار دەکا، بێ ئەوەی کە بە کەســێک بلیێ هەلدێت بۆ پاکستان‌و لەگەڵ بالوێزخانەی ئالمانو فەڕانسە پێوەندی دە‌گرێتو داوای ویزایان لێ دەکات. بالوێزخانە‌کان ویزای پێ نادەن. چونکی دەیانزانی کە ئەگەر پەنابەری پێ بدەن لەگەڵ کۆماری ئیسلامی تووشی کێشە دەبن.
دوای دوو مانگ هەڵات هە‌ڵاتێن پێوەندی بە ئە‌بولحە‌سە‌نی بەنیسەدر، یەکەم سەرۆک کۆماری ئێرانەوە دەگرێت.
پێوەندی ناوبراو لەگەڵ بەنیسەدر دەگەڕێتەوە بۆ ئەو کاتەی کە لە لایەن ئایەتوڵڵا خومەینییەوە چاوپێکەوتنی لەگەڵدا دەکات. مسباحی لە دادگادا وتی کە دوو جار لە لایەن ئایەتولالا خومەینییەوە مەئموور کراوە کە برواتە لای بەنیسەدرو پێی بڵێت کە ئیمام وتویەتی ئێمە بە هەڵەدا چووین، با بگەڕێتەوە بۆ تاران.
ئاغــای بەنیســەدر وڵامی پەیامەکەی خومەینی دەداتـــەوەو بۆی دەنێرێ. هێنانو بردنـــی پەیامەکان لە رێگای مسباحییە‌وە بوو بە هۆی ئەوەی کە مسباحی بتوانێ دوای هەڵاتنی پێوەندی بە بەنیسەدرەوە بگریێ. بەنیسەدر دەیزانی کە مسباحی زانیارییەکی وردو دەقیقی لەسەر کوشتارەکانی دەرەوەی وڵات بە تایبەت میکۆنووس هەیە، لە ئاکامدا بە ه‌وڵو تێکۆشــانی بەنیســەدر پێوەندی نێوان دادستانی دادگای میکۆنووس‌و ئەبولقاسم مسباحی وەک شایەتی C ساز دەبی•
پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
مسباحی هێندێک زائیاری دەدات بە بەنیسەدرو هەموو پێوەندی بە مسباحییە‌وە دەگرنو دادستانی ئالْمانیش پێوەندی پێوە دەگرێ. سەرەتا مسباحی داواکارییەکان رەتدەکاتەوە، بەڵام پاشان بە هۆی ئەو پێوەندییانەی کە پێوەی دەکرێ قبوولی ئەوە دەکات کە بێتە دادگاو شایەتی بدات. شایەتی دانی مسباحی کە ئەویان بە شایەتی C ناو دەبرد، بێ ئەوەیکە
بینەرانە شــکایەتکەرانی تایبەتی لێ بێت لە پشت دادگا داخراوەکان دا بەڕێوە چوو. مۆلەتی ئەوەش نەدرا وێنەو فیلمی لێ هەڵگرنەوە، پشــتی لە دادگا کردبوو، بۆ ئەوەی کەس روخساری نەبینێ. بەڵام دوای دوو رۆژ گۆڤاری «ئیشپیگل»
راپۆرتێکی تێرو تەســلی سەبارەت بە قسەکانی مسباحی باڵو کردەوە. بە باڵو بوونەوەی قسەکانی شایەتی C کۆماری ئیسلامی شووناسی ئەو دە‌ناسێتە‌وە‌و رادەگەیەنێ کە شایەتی C کەسێک نیە جیا لە مسباحیو پە‌روە‌ندە‌یە‌ک سەبارەت بە
مسباحی دەداتە دادستانو ناوبراو بە گەلێک کاری خراپ تاوانبار دەکات تا لەم رێگایەوە بایەخی راپۆرت‌و شایەتییەکانی دابەزێنێ. حەمید نەوزەری لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
دادســتان وتی کۆلێک کاغەزی بێ مۆریان ناردووە وەک بەڵگە! ئەم کارەیان داوێنی خۆیانی گرتەوەو لێکۆلینەوەکان دەریانخســـتووە کە مســباحی لە ســاڵی ١٩٨١ەوە لە کاری ئەمنییەتیدا بووەو لە کام تیرۆردا دەســـتی هەبووە. دادگا بۆی دەرکەوت کە تەواوی ئیدیعاکانی مســباحی لە پەروەندە ئەمنییەتییەکانی ئورووپادا ســـەبت بووەو شک‌و گومانێک نەماوەتەوە. دوای ســـەڵمێندرانی شووناسی مسباحیو روون بوونەوەی دروستو راست بوونی قسەکانی ناوبراو، یەکێک لەو خالاّنە‌ی کە لە لایەن ئەوە روون بۆوە «رەمزی چالاکییەکە ه بوو. پۆلیس لە لێکۆلینە‌وە‌کانی خۆیدا زانیبووی کە
پێش لە بە رێوە‌چوونی تیرۆرەکە لە میکۆنووس، بالوێزخانەی کۆماری ئیسلامی لە ئالمان رە‌مزێکی سەبارەت بەم چالاکییە
لەگەڵ دەوڵەتی ئێران گۆڕیوەتەوە تیرۆری رێبەرانی کورد لە ریســتورانی میکۆنووس بە ناوی «فرشــاد بزرگ علوی»
ناوزەد کراوە. لە نێو ئێرانییەکان دا ئەم پرســیارە هاتە گۆڕێ کە بۆچی ناوی چالاکییەکە «فرشاد بزرگ علوی«یە؟!
ئایا کۆماری ئیسلامی دەیەوێ کەسایەتی ئاغای «بزرگ علوی » نووسەری ناوداری ئێرانی، دانیشتووی ئالمانی بروخێنێ؟
ئەگەر وایە بۆچی فرشاد؟ چونکی ناوی ئەم نووسەرە ئاغای «بزرگ علوی«یە نەک «فرشاد»؟!
پەرویز دەستمالچی دەڵێ:
پاشان کە ئاغای مسباحی هەڵات، لە دادگا باسی ئەوەی کرد کە ئەمە «فرشاد بزرگ علوی« نیە. ناوبراو رەمزەکە دەزانێ. لە تاران نەفەرێک پێی وتبوو، «فریاد» هەمان هاوارەو «بزرگ علوی«یش واتە گەورەی شــێیعەکان ئایەتوڵڵا خامەنەیی !
ا | لە بيرلين داهێشتا دادوەر هەيە
## � کۆمیتەی کۆشکی فیروزە
وێکچوونی زانیاریو وردەکارییەکانی چالاکیی وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی کۆماری ئیسلامی لە ئورووپاو کوشتاری ٨٩ ﻛـــﻪﺱ ﻟـــﻪ ﻧﻪﯾﺎﺭﺍﻧﯽ ﺩﻩﻭﻟﻪﺗﯽ ﮐﯚﻣﺎﺭﯼ ﺋﯿﺴـــﻼﻣﯽ ﻟﻪ ﺋﻮﺭﻭﻭﭘﺎﯼ ﺭﯙﮊﺋﺎﻭﺍ ــ ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﭘێﮐﻬﺎﺗﻨﯽ ﺋـــﻪﻡ ﺩﻩﻭﻟﻪﺗﻪﻭﻩ ﺗﺎ ﮐﺎﺗﯽ شایەتی دانەکەی ئەبولقاسم مسباحی لە دادگای میکۆنووس بایەخی قسەکانی مسباحی بە توندی بردە سەرێو یەکێک لەو زانیارییانە کە لە لایەن ئەبولقاســم مســـباحی خورسەندی «گنز پرداز»ی گەورەی ئێرانی بوو لە لەندەن.
لەم پێوەندییەدا پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
ئاغای مسباحی وتی: یەکێک لەو تیرۆرانەی کە خۆم بەرپرسی بەڕێوەبردنی بووم، کوشتنی تەنزنووسی ئێرانی، هادی خورســـە‌ندی بوو کە لە لایە‌توللا خومەینییەوە بریاری کوشـــتنی هادی خورسە‌ندیم یێ درا.بەم بۆنە‌وە لەگەل بالوێزی ئێران لە هامبورگ چووینە فەرانسە تاکوو چاومان بە بە دوو تیرۆریستی ئە‌لجە‌زایری بکەوێ. من دە‌ستخە‌تی بڕیاری ئیمام خومە‌ینیم بۆ خوێندنە‌وە‌و بۆم وە‌رگێڕان‌و نیشــانە‌کانی هادی خورســە‌ندیم پێدان‌و بڕیار درا ئەوان بچنە
لەندنو هادی خورسەندی بکوژن.
بەڵام بۆچی ئەبولقاسم مسباحی دوای تەکمیل بوونی گەڵاڵەی تیرۆری هادی خورسەندی پۆلیسی بریتانیا لەم تیرۆرە ئاگادار دەکاتەوە؟
حەمید نەوزەری دەلێ:
ئەبولقاسم مسباحی وتی: بۆیە ئەو کارەم کرد چونکی ئەو شێوە کاری من نەبوو. ناوبراو پۆلیسی بریتانیا لەم تیرۆرە ئاگادار دەکاتەوە کەسانێک بڕیار بوو ئەم تیرۆرە بەڕێوە بەرن قۆلبەس کران.
ﺧﻮﺩﯼ ﻫﺎﺩﯼ ﺧﻮﺭﺳﻪﻧﺪﯼ ﺩﻩڵێ:
شایەتی C ئەبولقاسم مسباحی« وردەکارییەکانی وت. ئەو شەقامەی کە منی تێیدا دەژیامو ئەو کاتژمێرەی کە بریار وابو ئەم رووداوە بقەومێ. کاتێک کە شایەتی C ئەمانەی وت، دەسبەجێ زانیم کە خودی خۆی ئەم مەسەلەی داوە بە دەستەوە، بۆ من زۆر سەرسووڕهێنەر بوو. خودی ئایەتوڵڵا خومەینی ئەم حوکمەی مۆر کردبوو.
دادگا ئیمکانی ئەوەی هەبوو کە شایەتی دانە‌کان‌و بەڵگەکانی پێوە‌ندیداربە تیرۆرە‌کانە‌وە پێکەوە هە‌أسە‌نگێنێو رێکیان بخات. وێکچوونی راپۆرتەکانی مســباحی لەگەڵ راپۆرتی رێکخراوەکانی ئورووپا رۆژبەرۆژ بایەخی شــایەتی دانەکانی دەبردە سەرێ. لە پێوەندی گرتنێکدا لەگەڵ دەزگای ئەمنییەتی بریتانیا دەرکەوت کە ئەو وردەکارییانەی کە لە لایەن مســباحییە‌وە وتراوە بە تەواوەتی لەگەڵ زانیارییەکانی پۆلیسی بریتانیا سەبارەت بە تیرۆری خورسەندی وەک یەک ﺩەﭼﻦﻭ ﺋەﻣەﺵ ﺑﻮﻭ ﺑە ﻫﯚﯼ ﺑﺎﻭەړ ﭘێﮐﺮﺩﻥ ﺑە ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯼﯾﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋەﺑﻮﻟﻘﺎﺳﻢ ﻣﺴﺒﺎﺣﯽ.
حەمید نەوزەری دەڵێ:
گرینگی مەسەلەکە لەوەدابوو کە ئەو زانیارییانەی کە مسباحی دابووی، لە زۆربارەوە لەگەڵ زۆرێک لەو زانیارییانەی کە پێشتر لە لایەن هێندێک سەرچاوەی دیکەوە درابوو، وەک یەک دەچوون.
ئاغای مســـباحی لە شایە‌تی‌دانە‌کانی خۆیدا باسی لەوە کرد کە لە کۆمیتەی تایبەتەوە بڕیاری کوشتنی جیابیران لە
ناوخۆو دەرەوەی وڵات دەدرێو چونکی ئەم کۆمیتەیە لە کۆشکی فیرووزە کۆبوونەوەکانی خۆی دەگرێ، بە کۆمیتەی کۆشکی فیرووزە بەناوبانگەو ناو نراوە.
لەم پێوەندییەدا مێەدی ئیبراهیم زادە دەڵێ:
لە سەرچاوەی جۆراوجۆرە‌وە ئەم زانیارییە درابوو کە لە کۆشکی فیرووزە «لە قەراغ شاری تاران» لە کاتی دەوڵەتی رەفســـەنجانی «دەوری دووهەم» کۆمیتەیەک دادەمەزرێ کە پێک هاتووە لە: ســـەرۆک کۆمار، وەزیری ئیتالاعات،
وەزیری کاروباری دەرەوە، سەرۆکی سوپاو چەند فەرماندەیەکی نیزامی. لەم کۆبوونەوانەی کۆمیتەی تایبەت دا، بۆ وێنە عەلی فەلاحیان کۆمیتەیە بڕیاری دەدا کە ببێت یان نەبێت. پاشان ئەو کۆمیتەیە گەڵالەی بەڕێوەچوونی تیرۆرەکەی دەدا بە وەزارەتی ئیتلاعــاتو وەزارەتی ئیتلاعاتیش بۆ خــۆی چەندین تیمی جیاوازی هەبوو کە یەکێک لـــەو تیمانە، تیمێک بوو کە
«شەریف» کاری تێنا دەکرد. ناوبراو کارەکەی بەسترابۆوە بەوەیکە بە بۆنەی جیاوازەوە هەولی دەدا هاوڕێکانی خۆی لە ئۆرگانەکانی جیاوازەوە هە‌ڵبژێرێو کۆیان کاتەوە.
ئەبولقاســـم مســـباحی لە دادگادا ســـەبارەت بە عەبدولڕەحمان بەنیهاشمی، کەســـێک کە بە تیربار لە ریستورانی میکۆنووس رێبەرانی کوردی تیرۆر کرد، دەڵێ: بنەماڵەکەی لە شاری نەجەفی عێراق لەگەڵ ئایەتوڵلا خومەینی دەژیان. برایەکی لە‌شە‌ڕدا کوژراو برایەکی دیکەشی بەناوی «عە‌بدولنە‌جیب» ئەندامی سوپای پاسدارانی شۆرشی ئیسلامییە‌و لە
لوبنان خەریکی تێکۆشانە. ئاغای مسباحی لە دادگادا وتی: تیمەکانی تیرۆر کۆماری ئیسلامی لە بواری رێکخراوەییەوە سەربەخۆنو ئەندامی هیچ رێکخراوێک نین. ئیمکاناتەکەیان لە کۆمیتەی تایبەتەوە دابین دەکرێ کە لەژێر چاوەدێری ئایەتولالا خامەنەییدایە. بە وتەی ناوبراو بەرپرسی تیمەکانی تیرۆر لە دەرەوەی ولات بنکەی زانیاری کۆماری ئیسلامییە لە هەر وڵاێیێک. بنکەی زانیاریی لە ئالمان سە‌رکۆنسولگە‌ری ئێرانەو لە کاتی تیرۆری میکۆنووس دا بەرپرسی ئەم بنکە
زانیارییە‌ی کۆماری ئیســلامی، کۆنسولی ئێران بوو لە فرانکفۆرت. خاڵێکی گرینگی دیکەی شایەتییەکانی مسباحی،
باســکردن لە پێکهاتە‌یە‌کە کە نیشان دەدات، لە سەرەتای شۆرشــە‌وە زۆربەی بڕیاری کوژران‌و لەنێوبردنی جیاییران لە
لایەن ئایەتوللا خومەینییەوە بە پە‌س‌ــند گە‌یشتووە‌و دوای ئەویش ئایەتوللا خامەنەیی بریاری کوشتنی جیابیرانی داوەو سەرپەرشتی کردووە.
لەم پێوەندییەدا پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
ئاغای مســـباحی دەیگوت: تا ئەو کاتەی ئایەتوڵلا خومەینی زیندوو بوو، تەواوی کوشـــتارەکان بێئەملاو ئەولا چ لە ناوخـــۆو چ لـــە دەرەوەی وڵات، بە بڕیاری ناوبراو بەڕێوە دەچوو. دوای مردنـــی خومەینی کۆمیتەیەک پێکهات بەناوی کۆمیتەی چالاکیی تایبەت، کە لە راستیدا بڕیاری کوشتاری جیابیرانی دەردەکردو پاشان بڕیارەکە دەدرا بە کۆمیتەیەک لە کۆشکی فیرووزە کە گە لالە‌ی بەرێوەبردنی تیرۆرەکەی دادە‌رِشتو لە دوو نوسخە‌دا پێشکە‌شیان دەکرد، یەکیان لە دەستی سەرۆک کۆمارو ئەویتریان لە دەستی رێیەر. دوای ئەوەیکە سەرۆک کۆمارو رێیەر گەڵاڵەکەیان پەسند دەکرد، گەڵاڵەکە دەدرایە یەکێک لە یەکەکان، یان وەزارەتی ئیتلاعات یان سوپا، سوپای قودسو هتد… بۆ بەڕێوە بردنی.
هروەها ئاغای مسباحی شایەتی دا کە بۆ ئامادە کردنی کارە سەرەتایییەکانی تیرۆری میکۆنووس، ئایەتولالا فەلاحیان لە هاوینی ۹۱ دا مە‌تمووریە‌تی بە کەســێک بەناوی «هادوی« دا بچێتە ئالمان. «هاودودی« کەســێک بوو کە لەژێر ناوی بەڕێوەبردنی کۆمپانیای «سمسام کالا» کاری بۆ واواک دەکرد. وەزارەتی ئیتلاعاتی ئێران پێوەندی نێوان هادوی‌و کەسێک دا ساز کرد بە نازناوی «دوکتور واو». هاودی لە ماوەی دوو، سێ مانگی مانەوەی خۆیدا لە ئالمان، لە مالٔی واودا دەژیا. هاودودی لە گەڕانەوەیدا راپۆرتێکی دا بە فەلاحیان کە چالاکیی «فریاد بزرگ علوی» وەک وترابوو، بەڕێوە چوو.
پۆیستە وەبیر بێنینەوە کە هێندێک لەو زانیارییانەی کە ئاغای مسباحی دابووی بە پۆلیسی ئالمانو کاربەدەستانی ئەم وڵاتە، لە دادگا ئاشکرا نە‌کران، چونکی مەترسی ئەوە لە ئارادا بوو کە بێتە هۆی گرفت بۆ هێندێک کەس لە ئێران.
دەستمالچی دەڵێ:
ئاغای مسباحی وتی: ئێمە لە کاتی دامەزرانی کۆماری ئیسلامییەوە تا ئێستا «١٩٩٦» تەنیا لە ئوروپای رۆژئاوادا ٨٩ کەسمان لە ئەندامانی ئوپوزیسیۆنی ئێران کوشتووە کە لە راستیدا ئێوە هیچ ئاگادارییەکتان لە هێندێکیان نیە.
شوەرە بەدیع دەلی:
کاتێک کە شــایەتی C « ئەبولقاســم مســباحی« هێندێک مەســـە‌لەی باس کرد، ئێمە لە تەواوی روخسارەکاندا سەرسووڕهێنەرییەکمان دەدیت، ئەوەیکە چۆن دەبێ رێژیم ئەوەندە جینایەتکار بێ کە تەنانەت لەگەڵ ئەوانەی خودی ئەو رێژیمە ئەوەندە نزیک بوون، ئاوها هەڵسووکەوتی کردبێ؟
بەرەوپێشچوونی کارەکانی دادگا بە تایبەت قسەکانی «ئەبولقاسم مسباحی«و بالاوبوونەوەی زانیارییەکانی ناوبراو، رۆژ لەگەڵ رۆژ لە نیگە‌رانی‌یە‌کانی کۆماری ئیسلامی زیاد دەکردو لە ئاکامدا بوو بە هۆی ئەوەیکە مە‌لاکانی دەولەتی لە قوم فتوای کوشتنی دادستانو دادوەرەکانی دادگایان دەرکرد.
لە بيرلين داهێشتا دادوەر هەيە ﺣﻮﮐﻤﯽ ﮔﺮﺗﻨﯽ ﻓﻪ ﻻﺣﯿﺎﻥ
جیا لە شایەتی دانی ئەبولقاسم مسباحی (شایەتی C)و ئەو زانیاریو بە‌أگانە‌ی کە لە دەزگا ئەمنییەتییەکانی ئورووپاو ئامریکادا هەبوون، شــایەتی دانی دوو کەس لە کاربە‌دە‌ســتانی پایەبەرزی دەولەتی ئالْمانیش رۆلێکی دیارو بەرچاوی لە
رەوتی دادگای پێراگەیشتن بە جەنایەتی میکۆنووس دا گێرا. سەرەتا شایەتی دانی ثاغای «گرونیروال»، بەرپرسی بەشی پێوەندیدار بە ئێران لە دەزگای دژی ئیتلاعاتی ئالمان.
لەم پێوەندییەدا پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
ئاغای «گرونیروال» کاتێک کە رۆیشــت، هەرچی پرســیاریان لێ کرد وتی: زۆر بە داخم ناتوانم وڵام بدەمەوە، بە هۆی ئەوەیکە وەزارەتی نێوخۆ مۆلەتی ولامدانە‌وە‌ی بە من نە‌داوە‌و ئەمانە نهێتی حکومەتن. لەو کات دا سیاســە‌تیی ئالمان ئەوە بوو تۆمە‌تبارە‌کان بگرنو کردە‌وە‌کە مەحکووم بکەن، بەڵام ناوێک لە کۆماری ئیسلامی نەهێنن.
بێدەنگی ثاغای وال کە لە باری یاسایییەوە نەیدەتوانی زانیاریە نهێنییەکانی وڵاتەکەی (دەوڵەتی ثالمان) بدات بە دادگا زۆری نە‌خایاندو ماوەیەک دواتر لە نامە‌یە‌کدا بۆ دادگایی نووســـی: یەکێک لە وڵاتانی دۆســـتی ئالمان منی بانگهێشتی ناوەندی زانیارییەکانی خۆی کردەوەو پەروەندەیەکی تایبەت بە کوشتارەکانی میکۆنووس کۆ کردۆتەوە بۆ خوێندنەوە داویە بە من. کاتێک کە ٹاغای گرونیروال دوای خوێندنەوەی ئەم بەڵگانەی وڵاتەکەی دۆستی ئاڵمان بۆی دەردەکەوێ کە ئەو زانیارییانە بە تەواوەتی لەگەڵ ئەو بەڵگانەی کە لە دەســتی دەوڵەتی ئاڵمان دا بوون وێکدەچن.
ئەمجارەیان چونکی زانیارییەکانی وڵاتی خۆی وەدەست نەهێنابوو، بەربەستێکی یاسایی نەبوو بۆ ئەوەی مۆلەتی پێ نەدا ئەو زانیارییانە بدات بە دادوەرەکانی دادگا.
پەرویز دەستمالچی دەڵێ:
ئاغای گرونیروال لەو بەلگەیەدا نووسی: بە پێی ئەو ئاگاداریانەی کە ئێمە هەمانە، تیرۆری میکۆنووس کاری دەولەتی کۆماری ئیســـلامی‌و وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی ئێرانەو سی حەوتوو پێش لە تیرۆرەکە تیمێک لە ئێرانەوە هاتووە شـــوێنو رێگای تیرۆرەکەی تاوتوێ کردوەو بۆ جێبەجێ کردنی تیرۆرەکە تیمێکی زەربەتی لە ئێرانەوە هاتووەو ئەم کارەی کردوەو لە شەوی رووداوەکەدا سیخوڕی فەلاحیانیش لە رێستوران بووە. واتە ئەم راپۆرتە ئەوەندە وردو دەقیقە کە رەتناکرێتەوە.
شایەتی دانێکی دیکە کە خاڵکی وەرچەرخان بوو لە دادگای میکۆنووس دا، شایەتی دانی «بیرت ئیشمیت باور»
وەزیری رێکخستنی رێکخراوە ئەمنییەتییەکانی دەوڵەتی ئالمان بوو.
مێەدی ئیبراهیم زادە دەلێ:
«بیرت ئیشـــمیت باور » دانی بەوەدا نا کە لە ســە‌فە‌رە‌کە‌ی عەلی فەلاحیان لە ئۆکتۆبری ســاڵی ۱۹۹۲ بۆ ئالْمان،
فەلاحیان داوای لێکردوە پێش بە دەسپێکردنی دادگای میکۆنووس بگیرێ.
لە بەشێک لە یادداشتەکانی دەفتەری سەدر ئەعزەمی ئالمان سەبارەت بە چاویێکەوتنی ئایەتوللا فەلاحیانو وتووێژی لەگەڵ ئیشمیت باوردا هاتووە:
فەلاحیان بە ئیشمیت باور دەلێ: ئێران زۆری یارمەتی ئالمان داوە، بۆ وێنە شوێنەواری لەسەر «حمادی«یەکان دانا بۆ بۆرمتەکانی ئالمان رزگار ببن. لە بەرانبەردا ئێران چاوەڕوانی لە ئالمان ئەوەیە پێش بە بەرێوەچوونی دادگای جینایی لە بێرلین بگرێت کە بە نارەوا ئێرانی تێدا تاوانبار کراوە.
لە راپۆرتێكی ســـەدرئە‌عزە‌می ئالمان دا هاتووە: ئیشـــمیت باور داواکەی فە‌لاحیانی رە‌تکـــردە‌وە. فەلاحیان دوای ئاماژە‌کردنی دووبارە بە یارمە‌تی‌یە‌کانی ئێران بە ئالمانو دانی هێندێک پێشــنیار بە ئالمان، پێی لەســەر ئەوە داگرت کە: ئالمان دەبێ شوێن لەسەر دادگای میکۆنووس دابێ. لەم کاتەدا پارێزەرەکانی کازمی دارابی کازرونی لە رێکەوتی ۱۸ مەی ۱۹۹ەدا خوازیاری شایەتی دانی ئایەتوڵلا فەلاحیان، وەزیری ئیتالاعاتو ئەمنییەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران
«واواک» بوو لە دادگا. فەلاحیان لە شایەتی دانە‌کە‌یدا کە بۆ دادگای ناردبوو هەر شێوە پێوەندییەکی کازمی دارابی کازرونی لەگەڵ دەزگای ئەمنییەتی کۆماری ئیسلامی رەتکردەوەو تەنانەت پێوەندی جەوادی‌و مورتەزا غوڵامی کە لە بالوێزخانەی ئێران لە بۆن کاریان دەکردو هەروەها پێوەندی ئیمامی فەراهانی «سەرکونســولگەری بێرلین»ی لەگەڵ کازم دارابی رەتکردەوە. بەردەوام لە دادگا ناوی ئایەتولالا فەلاحیان دووپات دەبۆوەو لە شایەتی‌دانە سەرەکییەکاندا ناوی فەلاحیان لەسەرووی هەموو ناوانەوە بوو، هەمووی لێکۆڵینە‌وە‌کان سەبارەت بە چۆنیەتی بەڕێوەچوونی تیرۆرەکە بەناوی کەسێک کۆتایی پێدەهات، ئەویش ئایەتولالا عەلی فەلاحیان بوو. لە ئاکامدا لێکۆلەری دیوانی بەرزی فدرال لە ئالمان لە رێکەوتی ۱٤ی مارسی ۱۹۹٦ حوکمی گرتنو قۆلبەسکردنی ئایەتوللا عەلی فە‌لاحیانی دەرکرد.
وەزیری رێکخراوە ئیتلاعاتی‌و کاروبارە ئەمنییەتییەکانی کۆماری ئیســـلامیی ئێران، عەلی فەلاحیان لە دایکبووی سألى ١٩٤٩ لە نەجەف ئاباد، شوێنى خزمەتو ژیان لە تاران. زانیاریەکی زیاتر سەبارەت بە فەلاحیانو شوێنى ژیانی لەدەســت دا نیە، دەبێ بنێردرێتە زیندانی کاتی. ناوبراو بە توندی گومانی لەســە‌رە کە لە رۆژی ۱۷ی سێیتامبری ۱۹۹۲ لە بێرلینو بە هاوکاری هێندێک کەسی دیکەو بە نیازی پەستو خراپو بە کەڵک وەرگرتن لە کە‌رە‌سە‌ی مەترسیدار،
چوار کەســـیان تیرۆر کردوەو هەولی کوشتنی کەسێکی دیکەی داوە. ئەم تاوانە بە پێی مادەکانی ٢١١و ٢٥ی بەندی ٢،
٢٣و٢٥ى ياساى كەيفەرى فدراڵ بە جينايەت ناوزەد دەكرێ.
ﺩﻭﮐﺘﻮﺭ ﻭﻟﻒ ﺩﺍﺩﻭەﺭﯼ ﺩﯾﻮﺍﻧﯽ ﺑﻪﺭﺯﯼ ﻭﻻﺕ ﺋﻪﻡ ﺣﻮﮐﻤﻪﯼ ﺗﻪﺋﯿﺪ ﮐﺮﺩﻭﻭ ﻟﻪ ﺩەﺭﺑڕﯾﻨﯽ ﺭﺍﻭﺑﯚﭼﻮﻭﻧﯽ ﺧﯚﯼ ﻭێڕﺍﯼ ﺋﺎﻣﺎﮊە ﺑﻪ رەوتی لێکۆلینەوەکانو خستنە ژێرفشاری شایەتەکان لە لایەن کۆماری ئیسالامیو بۆچوونی کارناسانو هەروەها هێندێک ئاماژە بە قسەکانی ئایەتولالا فەلاحیان لە تلوێزیۆنی دەولەتی ئێران لە رێکەوتی ۳۰ ئووتی ۱۹۹۲، نووسی:
بە پێی ئەو زانیارییانەی لە دەست دایە، ئیمکانی جیدی هەیە کە تاوانبار فەلاحیان، دەست بداتە جە‌نایە‌تێکی زیاتر.
تیرۆری دیپلۆماتی پێشــووی ئێران کازم رەجەوی لە ٢٤ی ئاوریلی ســاڵی ١٩٩٠ لە دەورووبەری ژنێف، تیرۆری سەرۆک وەزیری پێشــووی ئێران بەختیار لە آی ئووتی سالی ١٩٩١ لە دەورووبەری پاریس، تیرۆری نەقدی بەڕێوەبەری شورای میللی مقاومە‌تی ثێران لە ١٦ی مارسی ١٩٩٣ لە رۆم، هەر هەموویان لە کاتی کارکردنی فەلاحیانو بە پێی بە‌لگە‌کان لە
کاتی بەرپرسایەتی ئەو لە وەزارەتخانەکەیدا کە ناوبرا سەرۆکایەتییەکەی لەسەرشان بوو بەڕێوە چوون. بە هۆی قورسی تۆمەتەکان، بریاری گرتنی بە باش دەزانرێ.
دوای دەرکردنــی حوکمی گرتنی ئایەتوللا عەلی فەلاحیانو روون بوونەوەی ئەو مەســـەلانەی کە لە دادگادا هاتنە گۆڕێو سەرکەوتنی دادستان لە سەلماندنی تاوانبار بوونی فەلاحیان لە ئیدیعانامەکەیدا لەسەر ئەوەیکە تیرۆری میکۆنووس لە لایەن کۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە بەرێوە چووە، لە ئێران خۆپیشاندانێک دژ بە ئاڵمان رێکخراو هێندێک لە مەلاکان فتوای کوشتنی دادستانو دادوەرەکانیان دەرکرد.
حەمید نەوزەری لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
دوای ئەوەیکە دادستان باسی لە کۆمیتەی تایبەت کرد وتی: وەلی فەقیە، عەلی خامەنەیی، سەرۆک کۆمار، رە‌فسە‌نجانی‌و ناوەکانـــی دیکە کە لە بڕیاری تیرۆری میکۆنووس دا رۆلیان هەبووەو بە پەســـندی ئـــەوان بووە کە لە بواری حوکمی دەلەتیو یاسایی لە ئێران خۆپیشاندانی جۆراوجۆربە دژی ئەم «کیفرخواست»هیان رێکخستوەو لە قوم فتوا بۆ کوشتنی دادستان دراوە. بە دوای ئەوانەدا لە هەموو لایەک رەخنەیان لە دژکردە‌وە‌و هەڵوێستی سە‌درئە‌عزە‌می ئالمانی گرت، بەڵام ئەم مەسەلەیە کاری نەکردە سەر ساغبوونەوەی دادستانی.
لە بيرلين دەنشتا | دادودر @ds.
حوکمی دادگا
لەپەنای شایە‌تی‌دانە‌کانی ئیشمیت باورو گێرنوێروال، کاربەدەستانی پایەبەرزی دەولەتی ئالمانو ئە‌بولحە‌سە‌نی بەنیسەدر،
سەرکۆماری پێشووی ئێرانو ئەبولقاسم مسباحی، کاربەدەستی ئەمنییەتی پێشووی کۆماری ئیسلامیو رۆلی زۆرگرینگی راگەیەنەگشـــتییەکانی ئالمان، کە رۆلێکی بەرچاویان لە بەروپێشــچوونی دادگای بــەرزی بێرلین دا هەبوو، نابێ رۆلی ئێرانییەکانی دانیشتووی بێرلینمان لەبەرچاو ون بێ.
شۆەرە بەدیع لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
ه‌والنێری زۆر تێکۆشـــە‌رو هە‌لســووری ئێرانیمان هەبوو کـــە بە وردی بە‌یانیانو ئێواران، لـــە کۆبوونەوەکانی دادگا ورددەبوونەوە بەردەوام لە رۆژنامە ئێرانییەکانی سەرانســـەری دونیادا راپۆرتیان لێ بالاودەکردنەوە. جێی سەرســوڕمان بوو. ئەم هەموو هاوڕێیەهاوبەشە لە ماوەی چوار ساڵدا. هەروەها تیمێکی بچووک پێک هاتبوو کە ٢٤ کاتێمێرە کاریان دەکردو لەگەڵ من لە پێوەندیدا بوون. ئەم تیمە سەربەخۆ کاریان دەکردو خەریکی کۆکردنەوەی بەڵگەو هەواڵ بوون بۆ دادگا. ئەم کارە کاربەدەستانی دادگای هێنایە سەر ئەو باوەڕە کە ئەم مەسەلەیە تیمێکی زۆر هەڵسووڕی هەیە کە بە هیچ شێوەیەک دەستبەردار نین.
یەکێک لەو یارمەتییانەی ئێرانییەکانی دانیشتووی بێرلین بە دادگای میکۆنووسیان کرد، ئاگادار کردنەوەی دادستان بووە لەو هە‌والانە‌ی کە لە رۆژنامەی «انقلاب اسلامی در هجرت»دا سەبارەت بە بە بەرێوەبەرانی تیرۆری میکۆنووس چاپو بلاو ببۆوە. وەرگێڕانی ئەم هەوالەو پێشکەش کردنی بە دادگا بوو بە هۆی ئەوەیکە دادستان داوا لە بەنیسەدر بکات بۆ شایەتی دان، کە ئەم شایەتیدانەی بەنیسەدر بوونی شایەتی C «ئەبولقاسم مسباحی» لە دادگای لێکەوتەوە.
لە نێو ئەم مرۆڤە هە‌لسوورانە‌دا پێویستە ئاماژە بە ناوەکانی مێەران پایە‌ندە،عەباس خوداقولیو حەمید نەوزەری بکەین.
لە ئاکامدا دادگا دوای نزیک بە پێنج ساڵو بەڕێوەچوونی دووکۆبوونەوە لە حەوتووداو بیستنی شایەتی دانی ١٨٠ کەس کە دوو لە سێی شایەتییەکان بە قازانجی تاوانباران بوونو هەروەها تاوتوێ کردنی دەیان هەزار لاپەڕە بەڵگەو شایەتی دان‌و بیستنی بەرگریی ۱۲ کەس لە پارێزە‌ران، حوکمی خۆی دەرکرد.
هەروەک باسکرا پێش لە دەرکردنی دواین حوکمی دادگا لە ثاوریلی ۱۹۹۷دا دادستانی دادگا حوکمی گرتنی ئایەتولالا عەلی فە‌لاحیانی دەرکردبوو، حوکمێک کە تە‌ئیدیە‌ی دیوانی بەرزی ولاتی ئالمانیشی لەسەر بووو تا ئێستاش لە جێی خۆیدایە. حوکمی دادگا ٤٠٠ لاپەڕەیە. لە بەشیچکی ئەم حوکمە درێژەدا هاتووە:
بەشێک لە دادگای حوکمی بێرلین:
دوای تاوتوێکردنی هەموو بەڵگەکان بەو ئاکامە گەیشـــتین کە تیرۆری رێبەرانی حیزبی دێموکراتی کوردســـتانی ئێمیۆم راست بە سەرنجدان بە بە‌لگە‌كان، رێبە‌رایە‌تیی سیاسیی ئێران لە تە‌واویە‌تی سیستەمی دە‌سە‌لاتدارە‌تی‌دا لە پشت ئەم کردەوە جینایەتکارانەوەیە بوون. تاوانباران نە قوربانیانی خۆیان دەناســـیو نە پێوەندییەکی شەخسیو تایبەتیشیان لە گەڵیاندا هەبوو. بەڵکو ئەم تیرۆرە بە هۆی بەستراوەیی تاوانباران بە سیستەمی سیاسیی ئێرانو مەئموور بوون لە لایەن دەزگاکانی ئیتلاعاتی‌و ئەمنییەتی ئێرانەوە بەڕێوەچووە. کازمی دارابی، یوسف ئەمین، عەباس راحلو ئەوانی دیکە وەک مۆرەکانی حیزبولالیی بەستراوە بە نیزامی سیاسیی ئێران‌وبە بڕیاری کاربەدەستانی سەرترەوە ئەم کارەیان بەڕێوە بردوە.
کەوابوو ئەم تیرۆرە تیرۆرێکی سیاســییە، چونکی دەواهتی کۆۆماری ئیســـلامی لە پشت ئەم تیرۆرەوەیەو ئەم تیرۆرە،
تیرۆریزمی دەولەتییە.
حوکمـــی دادگای بێرلین نەتەنیا دەولەتی کۆماری ئیســـلامیی ئێرانی وەک نیزامێکـــی جینایەتکار ناوزەد کردوە کە کاربەدەستانی پایەبەرزی ئەو ـ بە پێی وتەی دادگا ـ لە نزمترین رادەی ئەخلاقیدا کار دەکەنو لە تیرۆریزمی دەولەتی بە مەبەســـتی بە‌روپێش بردنی ثامانجە کانیان کەڵک وەردەگرن. بەڵکوو راشکاوانە ناوی رێبەرانی کۆماری ئیسلامیشی هێناوە.
لەم پێوەندییەدا پەرویز دەستماڵچی دەڵێ:
ئەوەیکە لە کۆی ئەم ٤٠٠ لاپەڕەدا دیارو بەرچاوە، بەشێکە کە پێیوەندی بە رۆڵی کۆماری ئیسلامییەوە هەیەو لەوێدا زۆر روون‌و راشــکاوانە هاتوە کە: کۆماری ئیسلامیی ئێران بەرپرسی ئەم تیرۆرە‌یە‌و رێبەرانی ئەم رێژیمە لە کۆمیتەی تایبەت دا بوونو بەشداری بڕیارەکە بوون وەک: رێبەری ئایینی نیزامو سەرۆک کۆمارو رێبەرانی دیکەو ئەوەیکە ئەمانە بۆ مەبەستی ئەم تیرۆرە هۆکاری ئاییینی پێشکەش دەکەن، هۆکارێکی بێ بنەمایە، هۆکاری ئەوان بۆ بەڕێوەبردنی ئەم تیرۆرە تەنیاو تەنیا مەبەستی سیاسی لە پشتە بۆ پاراستنی دەسەڵاتی سیاسیی خۆیان.
بەڵام دادوەرانی دادگای بەرزی بێرلین جیا لە جینایەتی ریستورانی میکۆنووس، تیشکیان خستە سەر هێندێکی دیکە لەو تێرۆرانە‌ی کە لە لایەن کۆماری ئیسلامییەوە ـ لە دەرەوەی ولات ـ بەڕێوە چوون. ئەو تیرۆرانەی کە لە باری تەداروکاتی یان عەمەلیاتییەوە پێوەندییان بە بڕیاردانو بەڕێوەبەرانی تیرۆری میکۆنووســەوە هەبوو. هەلسەنگاندنی چاودێران‌و شکایەتکەرانی تایبەتی، لە حوکمی دادگاو چۆنیەتی بەڕێوەچوونی چۆنە؟
شۆەرە بەدیع لەم پێوەندییەدا دەڵێ:
بە سەرنجدان بەوەیکە دەولەتەکان ناچارن لەسەر هێندێک مەسەلە راوەستن حوکمی دادگا لەوە روون‌و لێبڕاوانەتر نابێ. بەڵام لە هیج کوێی ئەم حوکمەدا مرۆڤـ هەستی بەوە نەدەکرد کە راوەستانو پەردەپۆشییەک هەبێ. دادستان زۆر بەهێزوبە ورەوو زیرەکییەوە کاری دەکردو من دوای یەک ساڵ بەوەم زانی کە لەم دادگایەدا تەنیانیەو هیوای ئەوەیکە ﺩﺍﺩﮔﺎ ﺑﻪ ﺋﺎﮐﺎﻣێﮎ ﺑﮕﺎ ﺯۆﺭ ﻟﻪﺳﻪﺭێﯾﻪ.
حەمید نەوزەری دەڵێ:
دەزگای دادوەری ئالمان نیشـــانیدا کە لە بەرانبەر سیاســـەت دا ســـەر نوی ناکات. دادستانێک هەبوو کە تەنانەت لە بەرانبەر زەختە دەروونییەکان دا خۆی رادەگرت. نە دادگاو نە دادستان لە بەرانبەر گوشارەکانی ئێرانو ئالمان دا کۆلیان نەدا. تەنانەت ئەو کاتەش کە فتوای کوشتنی دادستانیان لە قوم دەرکرد.
پەرویز دەستمالچی دەڵی:
بۆچوونی من حوکمی دادگای میکۆنووس یەکێک لە بە‌أگە‌دارترین‌و بە‌ئیعتیبارترین بە‌أگە‌کانە لە پێوەندی لە‌گە‌أ تیرۆریزمی دەولەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران دا. چونکی لەسەر بنەمای راپۆرتەکانی پێوەندیدار بە رێکخراوە ئیتلاعاتی‌و دژە ئیتلاعاتییە‌کانی ئالمانو هەروەها لەسەر بنەمای لێکۆڵینە‌وە‌کانی دادستانی ئالمانو دەیانو دەیان راپۆرتی دیکە دراوەو پشت بە هەمووی ئەمانە دەبەستێ.
مێەدی ئیبراهیم زادە دەڵێ:
بەڕاســـتی دادگا دەیەویست بەرەویێش بڕواتو هەم دادســتانو هەم دادوەر مرۆقگەلێکی ئازاو خۆشەویست بوون کە دەیانویســـت بە دوای مەسەلەکەدا بچنو ئێستا هەر وەک من ئاگادارم دادســتانی میکۆنووس بەدوای مەسەلەکەوەیە.
ئەوەیکە لە حوکمی دادگادا بەناوی تیرۆریزمی دەوڵەتی هاتە گۆڕێ، بۆ دادگا ســـەلمێنراو دادگا حوکمی مێژوویی خۆی راگەیاند.
| لە بيّرلين داهێشتا دادوەر هەيە ﭘﭽﺮﺍﻧﯽ ﭘێﻭەﻧﺪﯼ ﻭڵﻻﺗﺎﻧﯽ ﺋﻮﺭﻭﻭﭘﺎﯾﯽﻭ
## خۆرێکخستنی نوێی کۆماری ئیسلامی
دوای دەرچوونی حوکمی دادگای بەرزی بێرلین لە رۆژی ١٠ ئاوریلی ١٩٩٧ بۆ مەحکوومکردنی نیزامی کۆماری ئیسلامی بە هۆی دەستێدا بوونی کۆماری ئیسلامیو رێیەرانی پایەبەرزی ئەم دەسەڵاتە لە تیرۆری میکۆنووس دا، دەوڵەتی ئالمان ١٤ كەســـى لە مەئموورانى ئەمنییەتى كۆمارى ئیســلامى ـ كە لەژێر ناوى كارى دیپلۆماتیک ـ لەم وڵاتەدا خەریکی تێکۆشان بوون، وەدەرنا. لەنێو دەرکراواندا دەتوانین ئاماژە بە ناوەکانیێ حسێن موسەویان، بالوێزی کۆماری ئیسلامیی لە ئالمانو ئەمانی فەراهانی، کۆنسولی یەکەمی کۆماری ئیسلامی لە بێرلین بکەین. وڵاتانی ئورووپای رۆژثاواش دەسبەجێ پێوەندی دیپلۆماتیکی خۆیان لەگەڵ کۆماری ئیسلامیدا بچچڕاند. بالوێزەکانی خۆیان لە لە تاران بانگ کردەوەو بالوێزەکانی کۆماری ئیسلامیشیان ناردەوە بۆ تاران. بەڵام دوای ماوەیەک کۆماری ئیسلامی پێوەندی بە وڵاتانی ئورووپایییەوە گرتو بەڵێدان کە چیدیکە نەیارانی خۆیو جیابیران لە دەرەوەی ئێرانو لە ولاێتانی ئورووپایی تیرۆر نەکاتو تا ئێســتاش بەم بەڵێنییەوە وەفادار ماوەتەوە.
پەرویز دەستمالچی دەڵێ:
لە ١٠ى ئاوریلی ١٩٩١وە تا بە ئەمرۆ لە ئورووپای رۆژئاوادا کەسانی سەربە ئوپوزیسیۆنی ئێرانو جیابیرانی ئێرانی تیرۆر نەکــراون. ئەگـــەر کاری ئەوان نەبووە بۆ بەڵێن دەدەن کە ئەمجارەیان نەیکەنو بۆچی دوای بەڵێنییەکەی ئەوان هیچ شتێک روو نادا، یان ئەو ئیدیعایەیان کە ئەوە کاری هێندێک تیمی سەرەڕۆ بووە. باشە ئەگەر ئەمە کاری هێندێک تیمی
41
سەرەرۆیە، کۆماری ئیسلامی هەر بەلێنی بۆ دەداو پاشان ئەم تیمە سە‌رە‌رۆیانە دە‌رۆن‌و کاری خۆیان دەکەن. تەواوی ئەمانە سەلمێنەری ئەوەن کە نە سەرەرۆییەک لە ئارادا بووە، نە شتێکی دیکە، بەڵکوو کارو بریاردانەکان زۆر کۆکراوەو بە دیسیپیلین لە لایەن بەرزترین کاربەدەستانی کۆماری ئیسلامییەوە بەڕێوە چووە.
بە وتەی هێندێک لە راڤە‌کاران‌و چاودێرانی سیاسیی ئێرانیو غەیرە ئێرانی، دەرچوونی حوکمی مێژووییو بێوێنە‌ی دادگای بەرزی بێرلین بوو بە هۆی خۆڕێکخســـتنی نوێی سیاسیی کۆماری ئیسلامی. بە واتایەکی دیکە لە سیاسەتی کۆماری ئیسلامیدا گۆڕانێک پێکهات. ئەم گۆڕانە سیاسییەو دانی پۆستی سەرۆک کۆماری بە حوجەتولئیسلام محەممەد خاتەمیش، بە پێی قســـەکانی ســـەعید حەجاریان کە وەک تیئۆریسیەنی ریفۆرمخوازی ناسراوە، لە ناوەوەی وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی ولات دا گەلالە رێژیی بۆکرا. خودی ئاغای حەجاریان کە دوای ماوەیەک لە لایەن مۆرە‌یە‌کی حیزبولالایییەوە تیرۆر کرا، بەلام لە کوشـــتن رزگاری بوو، لەگەڵ ئەبولقاســـم مسباحی «شایەتی C» یەکێک بوو لە ﺩﺍﻣﻪﺯﺭێﻧﻪﺭﺍﻧﯽ ﻭەﺯﺍﺭەﺗﯽ ﺋﯿﺘﻼﻋﺎﺕﻭ ﺋﻪﻣﻨﯿﯿﻪﺗﯽ ﮐﯚﻣﺎﺭﯼ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﯽ ﺋێﺭﺍﻥ
کاتێــک کـــە حوکمی دادگای میکۆنووس لە ۱۰ی ئاوریلی ۱۹۹۷ لە لایەن دیوانی بەرزی وڵاتی ئالمانە‌وە لە رۆژی ۹ی دیسامبری ۱۹۹۸ پەسند کرا، محەممەد خاتەمی پۆستی سەرۆک کۆماری وەرگرتبووو گۆڕانی خۆڕێکخستنی کۆماری ئیسلامی لە شێوە‌کاری ئەم رێژیمە هیوایەکی لەنێو ئورووپاییە‌کاندا پێکهێنا. دادگای بەرزی بێرلین تا رادەیەک هەموو رەهەندەکانی تیرۆری میکۆنووسی روون کردەوە، هەر لە چۆنیەتی گەڵالە رێژی تیرۆرەکەوە تا تەداروکاتو عەمەلیاتو ناسینی بڕیاردەرانو بەڕێوەبەرانی تیرۆرەکە. بەڵام نەیتوانی سەبارەت بە مەسەلەیەک بە ئاکامێکی روون‌و ئاشکرا بگات.
ئەویش دیاری کردنی شووناسی کەسێک بوو کە وەک سیخوڕو «اخبرچین»ی وەزارەتی ئیتلاعاتو ئەمنییەتی کۆماری ئیسلامی کاری کۆبوونەوەی رێبەرانی کوردی بە ئاگاداری ئەوان گەیاند.
شۆەرە بەدیع دەلێ:
تەنیا مەسەلەیەکی تایبەت بوو کە ئێستاش ئاواتی منە روون بێتەوە، ئەویش مەسەلەی سیخوڕ یان ئەو کەسەیە کە ئەم کۆبوونەوەیە بە ئاگاداری تیرۆریستان گەیاندو ئەم خۆشەویستانەمان تیرۆر کران.
مێەدی ئیبراهیم زادە دەڵێ:
من پێم وایە ئەم رووداوە بێ بوونی ســـیخوڕێک راســتەوخۆ یان ناراستەوخۆ لە نێوماندا رووی نەدەدا، واتە تەنانەت کۆبوونەوەی ئەم ۹ کەسە نەیدەتوانی ئاوەها پێک بێت. ئامانجی تیرۆر لەو کاتەدا هەیئەتی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بوو، ئێمە نەبووین. من لەسەر ئەو باوە‌رە‌م كە دەبێ سیخوڕە‌كە لەنێو ئێمەدا بووبێ.
لە نێو ئامادەبووانی ریستوررانی میکۆنووس دا یەکێک لەو کەسانەی رزگاری بوو، عەزیز غەفاری، خاوەنی ریستورانە‌کە بوو. غەفاری دوای رودانی میکۆنووس بێرلینی بەجێ هێشــتو چوو بۆ «دۆســیلدێرف»و لە سالی ۱۹۹۷ەوە لە نێوان ئێرانو ئالماندا هاتوچۆی بازرگانی دەکا. مەسعوود میرراشدو ئەسفەندیار سادق زادە تا ئێستاش لە ئالمان دەژین، بەڵام ئێمە نەمانتوانی لەگەل هیج کام لەم ســـێ کەســـە پێوەندی بگرین. موجتەبا ئیبراهیم زادەو پەرویز دەستماڵچیش کە گێرانەوەی رووداوەکەتان لێ بیستن، لە ئالمان دەژینو لەوێ کار دەکەن. بەلام لە نێو تاوانبارانی دادگا: یوسف ئەمین کە هاوکاری پۆلیسی ئالمانی کردبووو زانیارییەکی گرینگی سەبارەت بە رەوتی تەداروکاتی تیرۆری میکۆنووس داوە بە
پۆلیس، سالی ۱۹۹۹ لە زیندان ئازاد دەکرێو دە‌نێردرێتە‌وە بۆ لوبنان‌و دەلێن هەر لەوێ کوژرا. کازمی دارابی کازرونی کە
بە زیندانی هەتاهەتایی مەحکووم کراوە ئێستاش لە زیندان دایەو هەر چەند دەوڵەتی کۆماری ئیسلامی چەند جارێک خوازیاری گۆڕینەوەی لەگەڵ هێندێک لە زیندانیانی لوبنان بووە، بەڵام نەیتوانیوە رەزامەندی دەولەتی ئالمان وەدەست بێنێ. بنەمالەی کازمی دارابی بەردەوام بۆ دیتنی ئەو لە ئێرانەوە سەفەری ئالمان دەکەنو ماوەیەک لەمەوپێش روون بۆوە کە دارابی لە زیندان دا بە شێوەی نایاسایی لە تەلەفۆنی موبایل کەلک وەردەگرێ. بەرپرسانی زیندان باسی ئەوە ناکەن کە ئەلەفۆنە چۆن گەیشتۆتە دارابی‌و پێوەندی گرتنەکانی دارابی بەم مۆبایلە لەگەڵ کێیە لە ناوەوەو دەرەوەی ئالمان. عەباس راحل كە تیری خە‌لاســـی بە قوربانیانەوە ناوە بە حە‌بس مە‌حكووم کراوەو چاوەڕوانی ئەوە ناکرێ کە
قەت رزگار بکرێ. عەبدولڕەحمان بەنیهاشمی کە بە دە‌ست‌پێژی تیربار رێبەرانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانی تیرۆر کردو دەستی لە کوشتنی کەسانێکی دیکەش دا هەبووە، ئێستا لە ئێرانەو یەکێکە لە ئەندامە بەرچاوەکانی حیزبی مۆئتەلەفەی ئیسالامییە. حسین موسەویان بالوێزی کۆماری ئیسلامی لە ئاڵمان سوێندی خواردبوو هیچ ئاگادارییەکی لە رەوتی تیرۆرەکە نیەو پاشان لە دادگا روون بۆوە کە لە تەداروکاتو رێکخستنی هێندێک لە عە‌مە‌لیاتی تیرۆرەکانی کۆماری ئیسلامی لە ئورووپادا دەستی هەبووە، تا ماوەیەک لەمەوپێش ئەندامی هەیئەتی وتووێژی کۆماری ئیسلامی بووە لە رێکخراوی نێونەتەوەیی وزەی ئەتۆم.
نزیک بە دە ســاڵ دوای تیرۆری میکۆنووس، دەولەتی ناوچەیی بێرلین بە پێشــنیاری ئێرانییەکانی دانیشتووی بێریێریێو بە هەولی ئەوان بڕیاریدا تابلۆیەکی بیرەوەری لەو رووداوە لەبەردەم ریستورانی میکۆنووس دا دابنێ. بالوێزی ئێران نامەیەکی زۆری بۆ وەزارەتی کاروباری ئاڵمان نووسیو پێوەندییەکی زۆری لەگەڵ کاربەدەستانی ناوچەییو شارەوانی یێرلین گرتو لە ئاکامدا توانی لە هێنانی ناوی رێکخراوی ئەمنییەتی ئێران لەسەر تابلۆکە پێشگیری بکات.
لە تابلۆی بیروە‌ری قوربانیانی میکۆنووس دا بە جێی رێکخراوی ئەمنیەتی ئێران وەک بەڕێوەبەری جینایە‌تە‌کە ناوی کاربەدەستانی پێشووی کۆمار ئیسلامی هاتووە.
پێویســـتە بوترێ کە ناوی ئەم زنجیرە راپۆرتە واتە « لە بێرلین هێشـــتا دادوەر هەیە« ادر برلین هنوز قاضی هســت)مان لە چیرۆکێکی ئوســتورەیی وەرگرتووە کە لە ئاڵمان دا بەناوبانگەو حەمید نەوزەری بۆ ناوی کتێبێکی کەڵکی لێ وەرگرتووە.
نامرنئەوانەیوالەدڵی مىللەتادەژین
(
�
شەرەفکەندی نیشانەی مرۆڤێکی زانا و وشیار بوو ۱۹ ساڵەی شەهید بوونی د.سادق شەرفکەندی | د. سادق شەرەفکەندی، ڕێبەرێک بۆ هەموو سەردەمەکان |
پرؤفیسؤری یاریدددر د . وەلی محمود حمد
دابە زینی ناستی Ê 25 5 هۆکار و چارەسەر کـۆیــە 2010
عم بن الكمونكن ط an dikin. Di sa en, Serberg a American de re bi er bi e di navçeya Erd دابەزینی ئاستی er bi ser bi پەروەرو رانست هۆکار و چارەسەر an e. Pirstele û Hese e li s پرۆفیسۆری یاریدەدەر د.وەلی محمود حمد طوی erdan bi ser navçeya Erdnîgarî Baranda epress Şaredariya Historiya Epelej empelej emp ime e ku er pe in. Em ba xwe ۲۰۱۰ - کــۆیـە er - Erdnî لە بلدوكراوەكانى نووسەر:
® نامیلکەیەك بەناونیشانی ئەتەكێت
- نووسینی ووتار و بابەت لە پۆژنامە‌ی کوردستانی نوێ.
- نووسینی ووتار و بابەت لە ڕۆژنامەی تاك.
- نووسینی ووتار و بابەت لە گۆڤاری کەکۆن
- هـەروەها چەندین باب‌ه‌تی زانستی و پـە‌روە‌ردە‌ردە‌یی لـە ئۆرگانە
جيا جيا كاند ا i bo b دابەزینی ئاستی پەروەردە و زانست ر هۆکار و چارەسەر بابەت: نامیلخە e pêşmerên diyar er bi ser bi دیزاین و بەرگ: زەردەشت مصە‌ممە‌د نووسینی: پرۆفیسۆری یاریدەدەر د.وەلی محمود حمد نۆرەی چاپ: چاپی یەخەم تیراژ: 500 دانە ک - 2010 rê he an de سس الیث نحیتانی عهەمە تاه امی می ب رحشینلیت رحضیە لە رحضیە رحضیە یلامی الحضیە یلامی الحضیە یلامی
هییە یحشینگ یحیلگنلمیەی رحمیانیت هعە یلیەی هیەنتی یسام سان رحالچ هب ن لهەجم هتنەس . هتنە لب رح لیتسیمە عر سان عمالە عمال رحمد رحمد رحمد طال طيمە رحمد رحمد طال رحآمد طف تیێب یای محمب یایعچ î Çînê المان المان المان المان الهاس نبيع بنام المان الهاس نبيع بنام الما اییەــغ عنیععب لتــسێە‌لە ن‌لــمن‌لیژ هـــا رحاهــیە لە نشەــمێ سەنە تەمنص رحهالهە هب..تامب تليسەن یهە رحە لیەیم اهض
. تیبهە نالاهض ..!! هن آاسنە رحەدل هە هەتالدب ردی یەیەتالدب رچیلچ رسیشیشیشیا رحیمتنیس رسیشی سف رخێش رعلیم لەبــەر گرنگــی بــواری پــە‌روە‌ردە و هەســت کردنمــان بــە
دابـــە‌زینی ئاســـتی پـــەروەردە و زانـــست لـــە کوردســـتان و مەسىئولیەتى سەرشانمان وەك شاگردێكى ئـەم بـوارە. وە یلـە و یایە و کاریگەری مامۆستا لەسیەر تـەواوی پرۆسیەی پـەروەردە و ﺯﺍﻧﺴﺖ ﻫﻪڵﺳﺎﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻮﻭﺳﯿﻦ ﻭ ﺑﻸﻭﻛﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﺯﻧﺠﯿﺮﻩﯾﻪﻙ ﻭﻭﺗـﺎﺭ ﻭ نووســین لسە پۆژنامــەی پۆژانــەی (کوردســتانی نـــوێ) بـــە ناونیشانەکانی (مامۆستا، یەروەردە و خوێندن، یێشکەوتن کە لە ژمارە ه ه ی بۆژی ۲۰۰۹/۱۰/۲۸ بلاوکرایەوە، دواتر لەژێر ناونیشانی دابەزینی ئاسیتی یپە‌روە‌ردە ی زانست (هۆکارەکانی)
بە سسێ بەشسی یبەك لىەدوای یبەك لىە ژمارەكانی ٥٠٦٠، ٥٠٧٨،
٥٠٩٥ ل ٢/٩) لە کوردستانی نوێ بلۆوکرایەوە کە تیایدا سـە‌رەڕای زینی روەردە و و ﭽﺎﺭەﺳەﺭەﮐﺎﻧﯽ ﻭە ﺑﻪ ﻭﻭﺭﺩﯼ ﺩﯾـﺎﺭﯾﮑﺮﺩﻧﯽ ﺧﺮﺍﻧـﻪ ﺭﻭﻭ. ﻭە ﻣـﻦ ﻟـﻪ ه‌ربە‌شــێك لــەم ســێ بە‌شــە چــاوە‌روانی هــە‌قال و هــاوڕێ و هاوپیــشەکانی خــۆم و خـــەڵی پــسپۆڕ و بەرپرســـی بـــواری یەروەردەم دەکرد کە وەڵمم بدەنەوە بەڵم وام هەسیت نەکرد ئەم تەوەرە ى بەم مەبەسىتەی كە من خستبوومەڕو هیچ نووسینێك بنووسرێت ڕەنگە باشیش نەزانم یبان نامەوێت هۆکارەکانی ئەم ساردیە بنووسم لەبەر گرنگی یەکی یەکجار زۆری پەروەردە و زانست و مامۆستا و پیێشکەوتنی کوردسستان نووسی. بسەڵم بسەهیوای ئسەوەم لسە ماوەیــەکی کــورتـی داهــاتوو دێمــەوە ســەں هــەمان تــە‌وەر و بــقْ
قۆناغی خوێندنی بالآ ئاستەنگ و گرفتەکانی دەنووسیم. مبخا راناستان ولاد اسينا توسسان وج ملليوم اسينا المعدا ان معدا اسينا اسينا نی ه علی الیس بیدی بیدی الیشانی طاع ی المنا الیشان ع منە زیدو رە‌سە‌آبی رە وال منە ال
e û bi صو دلل بسە ریال بسە ری ال ولی د ولی محمود جمدە ری سیدریها دة نیان بلدشیب ، ن سویم پاگری پەیمانگای تەکنیکی کۆیە شین بل بانگرا علایە درجینی کلی -
ریانیاس الا العربي - العربي العر 1970 رجا بوردان البودان معا معا بالعلام العلام الهاللسال هالاما الالامان الالام ع طلعمدتال بع ملە يە سبب رو الب بردان رو الب بردان رو الب بردان رو الب بردان بردان بردا دة زيم مير برعن خطر ريشيليشينا رو المعرب طرو ريشاللاس مددي باح e bi ser bûn û bi se بالەسم بیسیسیسیسی لیاسیسی بیسی مشاری الامان العربي المانسم بد رحمد بد رحمد عبدالستان سلار رحمد بد دة أبيدادة ولان بيدي عبابة ن دو ولان بيدي عباب بيدي عب ان و s plbolco, خشیخونی forman sorist بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان بان
بان با د بیمیب دک لجمحتین بیکال بیمیب دک لجمحتین بیکال بیمیب دک لجمحتین بیمیب دک لي منەے لحني لض ع نالي تلاعا
ش ا رحم المعالم پ رخالطاع عع یدی مشیی مە‌ت رحمس لمە‌ه نالس (۸/) یشانی لتنس هە پێستی مامۆسـتا هــەڵگرێ یــاخود بتسوانیێ بڵسێ مــن ببــە صــە‌ق مامۆسـتام. هـەر بەراسـتی كاتێـك مامۆسـتا لــە پــۆل لەبـەردەم خوێندکارانی ئەوەستێ وانە و بابەتەکانی بۆیان باس دەکا و شی دەکاتەوە خوێندکاران وادە‌زانن ه‌ه‌ر پرسیارێك ل‌ه بابە‌تە‌ک‌ه
و دەرەوەی بابەتەکەش کە بەخەیاڵیان داهات وا باشە ئاڕاسیتەی مامۆسـتای بکـەن چـونکە ئـەو دە‌یزانسێ یـاخود لـە زۆر گۆڤـار و پەرتووك خوێندوومەتەوە یاخود لەزۆر ه‌ه‌قالێ و بە‌ریرسم گوێ لــێ بـووە بەتایبــەت ئــەو برادەرانــەی کــە لــە دەرەوە دێنــەوە بـۆ نموونە دەڵین ئەمریکا بۆیە وا پێشکەوت گرنگی زۆر گەورەی بە
مامۆستا دا، دەڵیێن یابان بۆیبە وا پێشکەوت چونکە مامۆستای
(مقدس) کرد واتە گرنگی گەلێکی پێدان. هەموومان بیستوومانە
و خوێندومانەتــەوە( یێغەمبــەر (د.خ)) لــە‌كاتی شــە‌ردا لەگــەڵ نـە‌یارە‌کانی مــە‌رجی ئــازادکردنی دانــا بــۆ ه‌ه‌نــدێك دیلــی شــەڕ بەمەرجێك هەریـە‌كێك لـە دیلـە‌كان (۱۰) منـداڵی موسـڵمان فێری ﺨﻮێﻧـﺪەﻭﺍﺭﯼ ﺑﻜـﺎﺕ ﻭﺍﺗـﻪ ﮊﯾﺎﻧﯿـﺎﻥ ﺩەﮎﺮﺍﻭە ﺑـﻪﻭەﯼ ﺧـﻪڵﻚ ﻓێﺮﯼ ــ
دەكرێن و دەبن بە دۆست ئەگەں مامۆستا بن.
نۆد جــار کــە باس دەکرێـت لــە حکومەتــە‌وە دەبیـستین کــەوا بودجــە‌ی وەزراهتــی یــە‌روە‌ردە و خوێنـدنی بــالا بودجە‌یــە‌کی گە‌ورە‌یــە بــەلام ئەگــەر وردتـر سـەیری ئـەم بابەتـە بکـەین (وا باشـە گـەورەترین بودجـە
بۆئەو دوو دەزگایە بێت چونکە بۆ ئایندەی ژیانی هـەر کۆمـەڵگا و وولاّتێیك ئـەم دوو دە‌زگایـە گـە‌ورە‌تریت بەرەـەم هێنسی عـە‌قڵ و A
الجندث هدا هدا تحيبما نایندەتا ع تحيبنتان ع هدفیەدهە ع ناقەدا ێە ام انە نام تسیّبان هسّاع تسیّبەنا هسیللّنەنا علیا وەش رحالینالح اجە‌حانتیێمحیە‌یس یستە …… رحنلیسە‌شیی یە‌ضلی تع‌ین ه2تسها نییتیشلب وایەمایەب رحەیلمیەس نییتەییەتی هتییەی شب رینین لیەیی یە‌لجنە‌ت هبا نشینانە‌نە‌ت یشتە‌ض عارنسیان‌ان ها ولاهب تبيبما نعا هدآمب رحاعن برە هدتی هدل تبيبما ناهیم لپ
تبیض وەد رحمیە لپ ننی ه هد فلی یخ یخ لدەتی انەد ع لحنەی ویبە تسیحما لحەض منیە بیاری تسسیان ع نسنیە‌ض هبا رحم لی 2 هچ درجت 2 تسمع دە لچ درجيە لچ لخسدەی یهە ی تییددە تلبەض وەسا هە بینیب ناییە بینیلد رجیەنا نایلتسینهەلە ارح تلبەض نحسلبارح نحض مەنیە و اع رحب رحاهتها این لمش رحالتیسانەها تییدی یشێش اهسە تالبەض رحام شەب مەسە لالعلين محمد محمد محمد الحلينالالعلين مالعلين رحین رس معرلم هنیسعەن مها نهەی هیدە یششیعەن نلیما تییح بۆش تلبەض مان نیپیدێچ ع تسما ها نیلیان نیان نیان نیان نیان
انە‌بە‌ب‌تانیا وێکانب نێبشمع تسما یدی‌نی‌کی‌ه‌ب نیانیان ن لیەتالح ی ن لیاهت ب مینە ی ی شە ا عب وەتا هد ه ی ن لماه الام بنع ع تلاه سخ تەسباع ههاه ملحنە تە ن لیشەن لگەمش ش عالمالس تمون لقاردیەی ییە شیم ییە ییداردالتی مسعمن منالتتت مەن رحث نیپەیاب ع نلمەیدە‌تە‌للیە رح(۱۴۴۱) رح‌لە‌ب رح‌نیپە‌ی‌پاب رح‌اب‌ن رحم اعنیث نعلیپ هب نسدەب نتە ێاب رێنینێمغ ع مانە‌عێ رێنیلتسێملە رێمع‌ع نیێتێمن نارهالأ هستيلأ نایتالأ نایسما ردایەسج ریتمسمەصے ع نایتالأ نایت ر عنلە طلە يستاع العنلت سالعم رحمە طب تسیسەن هسیانا رحمە سەنا صآء ناهطها عمپت ع نیپتیای رح اسشەب رحایمیس وطتسید ع بطاین رے لمێیلــس عێیانەسە رحل رح هف ماهضلي نيەت پەش هي عهە تب ننەب رح طب نحمشعبا هڵەڵێ هڵێ هڵە هڵا لتسیێهەڵە نا
(ن لیلتس بێشێرحەسابینابا رحێض نلاهض ع نمبب هدینەن رحیان ه بادار الامان الاما تاهیلت بینە‌لە ناه‌س ینە‌چ هد رچیندە‌ت رحلیٰ لمیە‌ب رچیندە
هتشيآلي نيەتمن الععم ال هنلتضەب نشۆض د(تالمحمن تییادص کامس رحیصنان رحیلتسسیمە لە ها یشیەها یصییم لەژ یەیدە reveri رخالطة رحتشيآلي هنععب وكاهب الەنعطما رحتامبل رحلب نيەت تضەس ها نشینلیث عەبض نلیەة رحالهان عیە رحالیلتسیهەلە رحالی هاه ناپبەناء تە لليە هما ىهە ناهن ولاهب عەچەن هەيهەب رتضە ڵڵ هە بهە بهە بهە ب بنن نابیت تُنْبِ (1970) وعەب عەب بلّنابە ابیلّهِن هە هەهە پیلانسی حکومتە‌تی بغسداد فە‌شدە‌لی هێنسا و حکومتی کسوردی ســە‌رکە‌وت. چیـونکە بِــە راوە‌ســتانی خوێنسدن و یسە‌روە‌ردە و ﺧﻮێﻧــﺪﻧﯽ ﺑــﺎڵ ﮔــﻪﻭﺭەﺗﺮﯾﻦ ﺯﯾــﺎﻥ ﺑــﻪ ﻣﯿﻠﻠــﻪﺕ ﻭ ﺤﯿﺰﺑــﻪﻛﺎﻥ ﻭ ﺤﻮﻣﻪﺕ ﺩﻩﻛـﻪﻭﺕ. ﺑﯚﯾـﻪ ﭘـێﻡ ﻭﺍﯾـﻪ ﺋﻪﻣـﻪ ﯾـﻪﻛێﻙ ﻟـﻪ ﺳـﻪﺭﻭﻩﺭﯼ ﻭ دەستكەوتە گەورەكانى مامۆستایانى وولاتەكەم (كوردستانە).
بۆیە دەڵێم صەق وایـە حکومەتی هەرێکی کوردستان کە بـە شێوەیەکی سەرەکی لـە هـەردوو حزیبی گـەورە پـارتی و یـە‌کێتی پێاتووە حسانر کـبە شیوکراوەزعسی مسالی و ئـبەمنی و ئاوەدانی باشە وەك یاداشتێك سەرجەم مامۆسیتایانی ئەوکات واتە سناڵی (1991 - 199۲) لە پەروەردە وا خوێندنی بالا بەسەر بكإتە‌وە وەك رێن لێنانێك لەو هە‌ڵوێستە جوامێرانە‌یە. ئەم بە‌سە‌ن كردنەوەیبە مسەرج نسیریسە ایسارە بێبت بساردیاریسە‌ك بێبت، بێبت، ببارنساق نووسینێك بێت لە دەفتەری سەروەری، با سوپاس و پێزانینێكی تایبسە‌ت و (تقسدیرکراو بێست ) لـــە سسە‌رۆکایە‌ت حکومە‌تبە‌وە
ئاراستەیان بکرێـت. وە پێشنیاری دووەمم ئەوەیـە کـە واباشـە مامۆسـتا لــەڕووی مووچـە و شـوێنی نیـشتە‌جێ بــوون دەبێت ﺤﺴﺎﺑێﻛﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯽ ﺑﯚ ﺑﮑﻪﻥ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺑﺎﺵ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﻭەﺯﻋﯽ ﻣﺎﻣﯚﺳﯿﺘﺎ واتە پەروەردەكردنی نەوەیەك بە شێوەیەكی ڕاست و درووسیت واتە زامن کردنی ئایندەی میللەتەکەمان واتە هەنگاونان بەرەو ئایندەیە‌كی ڕووناك و ڕووناكتریش لـە ئێسنتا. چونكە تێبین‌سی دەكەم ساڵنێكە لە هەر شار و شارێچچە و گوندێك كە مزگەوتێك دروست دەکرێست ضانووی بـهێرێن مـە‌لای مزگەوتەکـە‌ش لەگـەڵ بینـای منگە‌وتە‌کە دروسـت دەکرێت نـاڵێم ئـەوە کـارێکی خرایـە
1 بەڵکو ئەوەش پێداویستی مزگەوتەکەیە کەچی لەکاتی دروست کردنی خوێندنگاکان ( بەتایبەتی لـە لادێ و شـوێنە دوورەکان) هــیچ حــسیاب بــق مامۆســتای خوێندگاکــە یــاخود بە‌ڕێوە‌بــە‌ری خوێندنگاكە ناكرێنت. كە ئەمىەش كارێكی ناراسـتە، سسەردانی زۆر گوند و شارۆچکەم کردووە ماڵی (معاون طبسي)یەکە لەگـەڵ بنکەی تەندروستی یەکە درە‌ستکراوە وە بەکاری دوای دەوام و فرۆشتنی داو و دەرمان های لایـش دەژێیت کەچی مامۆستاکان بەشێیکی زۆری مووچیەکانی مانگانسەیان بسە کرێسی هاتووچیۆ دەدەن. بۆیبە واپێویست دەکات کە حکومەتی هەرێمی داهاتوق کابینــە‌ی شەشــەم چاو ض‌شاندنە‌وە‌یە‌کی تایبــەت بــە وە‌زعـــی مامۆســتاوە بکــات ئــەوەی تــا ئێسیتا خــەریکی بــوون هـــەر دامەزراندنی مامۆستا و هەوڵدانی پڕکردنەوەی کەم و کوڕیەکان بشووە وە دوای ئلیە‌وە‌ی هە‌ڵمسە‌تی دروس تکردنی باڵە‌خانسە‌ی خوێنـدنگاكان تـە‌واق دەبێت کـە‌وا هەسـت دەکـەین کـەم و کـوری ﺯۆﺯﯼ ﻫﻪﯾــﻪ ﻭﻩ ﻣﯿﻼﮐــﺎﺕ ﭘﺮﺩﻩﮐﺮێﺗــﻪﻭﻩ ﺑــﻪﭘێ ﯼ ﭘــﺴﯿﯚڕﯾﻪﮐﺎﻥ ئینجا لەلایەك دەست بکرێبت بە مێشور خواردن بۆ چاککردنی باری گوزەران و نیشتەجێ بوون و گرنگی پێدان وەك دروست کردنی یانیە و باخچەی تایبەت بە مامۆستایان لە شارەکان وە
لە‌لایـــە‌کی تـــر دووبــارە چساو بنــە مامۆســـتان دا بخشێنرێتەوە خوولی تایبەت و بەردەوام بكرێتەوە هەندێك لـە تاقی کردنەوە دابنرێت بۆئەوەی ناو ناوە لە ئاستی مامۆستایان دڵنیـا ببینـە‌وە. وە دەبێست چـاو خـشاندنە‌وە بــە دامە‌زرنــدنی مامۆسـتایان بکرێتـە‌وە تە‌نسیق لەگەڵ وە‌زارە‌تـی خوێنـدنی بـالا 1 Y
هی الدە‌جیانە‌ح یە‌حّمٌ ه‌س‌یە‌ن ن‌ب‌ه ه‌طنە‌چ یت‌ه‌ب‌نب رین‌لاه‌جیانە
مجیالە‌د رخا بيلة ت رجلمشين مسيسما امسيلية نمسيرض نموتسيس محد منيە مسي
ماعي طر بعد منيە معاد ا كە نب نععبن معن تب نكهالمحّفەی ع نسنیمض رحە‌تی ڵنە هنننیاعض یلمشتلا عەهە رەث هننااع یعهەهە یەث رحتلیب تر سەتی رێمایحیلد رحناعب ێب نلینلاسەڵاعبب نلیۆض نایەش رێنایبیانید نینایعیما ێب هسەب نینایش رحایەش نایەین 2 S
ﻰ ﺑﻴﺘﻀﻰ ه ه ه ێ ﻟﻴﻨﺂە ه ه ه ﺍ ه ﺍ ه ? ﻟﺘﺴێە ه بي ع ه لنيّ
ه لب وەن هە
t t دابەزینی ئاستی پەروەردە وێخوێندن، هۆكارو
- جارەسەر بەشی یسەکسەم هــەموومان چ لــە دە‌زگاکــانی خوێنــدن چ دە‌زگاکــانی رۆشنبیری و تا دەگاتە هەندێك دام و دەزگای حكومی و بازار و
…. هتــد ڕۆژانــە و بــەردەوام بــاس لــەوە دە‌كــە‌ین کــە ئاسنــتی خوێنـدن یـاخود (زانیـاری)یـە‌کانی خوێنـدکاران دابـە‌زیوە یـا خود باس دەكرێت ساڵنی پێشوو ئەگەر یەكێك دەرچووی سەرەتایی بوایـە دەبووە خاوەن قەڵەم و زانیـاری و دە‌یتـوانی كارێیك بكـات یاخود ئەگەر یەكێك بڕوانامە‌ی (۳)ی ناوەندی هەبوایە ئەوە هیچ کێنێنێنێدن و خوێنێدەواری نێمابوو بگسرە بـە کەسێکی ﺧﻮێﻧﺪﻩﻭﺍﮞ ﻭ ﺑـﻪﺗﻮﺍﻧﺎ ﺩﺍﺩﻩﻧـﺮﺍ ﻯ ﺩﻩﻧﺎﺳـﺮﺍ ﺑﮕـﺮﻩ ﺗﻮﺍﻧـﺎﯼ ﻫـﻪﺑﻮﮞ ﮐـﻪ زۆر کـار و فرمـان بـە‌ڕێوە ببـات بـەم ئاسـتی بڕوانامە‌یـە‌ی. وەك هـــە‌مووشمان دەزانـــین زوو دوای (۳) ی ناوە،
ئامـادەیی (٢) دوو سـاڵ بـوق وە دواتـریش کـە بـوق بـە (٣) سـاڵ دەرچــووانی ئامــادەیی توانایــەکی بەرچــاق و باوەڕیێکراویــان ه‌بوو ک‌ب‌و زۆرب‌ه‌یان مامۆستای ب‌ه‌توانابوون ل‌ب‌ه بوار و پ‌س‌پۆریە
جیاجیاکان وە خاوەنی بیر و بۆچوون وادەربرینی خۆیان بوون،
دەیـان تـوانی لــە هــەموو بایــەت و کــۆی و کۆبوونــەوە و بۆنــە‌و مەڕاسـیمەکان خۆیسان بنسوێنن دەیسانتوانی یەخـشانی بــاش و ئاست بـە‌رن بنووسـن وە بـە بڕوانامـە‌كانیان تـا ڕادە‌یـە‌ك بـژێوی ژیانیانی مسۆگەر دەکرد و دەکرا پێ ی بژین.
بــە‌لآم ســالآنێکە نزمــی ئاســتـی (زانیــاری) خوێنــدکاران و نەتوانینی دەربڕین و نووسین بە زەقی هەستی پیێ دەکرێت وە زۆر جار ئاگادارین کە لەبەرئەوەی ناتوانرێت کێشەیەکی ئاسیتی بروانامە و ئیمکانیەت باش بکرێبت و بەرزبکرێتەوە هەڵدەستین بـــە (الغــساء) کردنـ
دێیێژکردنەوەی ساڵنی خوێندنەکە وەك ئەوەی (دان المعلمین) کە (٣) سـاڵ دوای ناوەنـدی بـوی الغـاء کـرا و کـرا بـە (معەـد اعـداد المعلمــین) ماوە‌كــە‌ی کــرا بــە (ه) ســال دواتــر پــە‌روە‌ردە وای ڕاگەیانىد کبە خساوەنی ئبەم بروانامەیبە کبە (ه) سساڵ دوای (٣)ی ناوەندیـە ئاسیتیان نزمـە و بـاش نـین بـۆ مامۆسـتایەتی بۆیـە ئـەم جۆرە خوێندنەش الغاء کرا ق کران بە (پـەیمانگای مامۆسـتایان)
کە بوون بە (٢) ساڵ دوای ئامادەیی زانستی و وێژەیی. دوای چەند ساڵێك بـە بڕێارێكی كۆنفرانسی وەزارەتسی پـەروەردە ئـەم پەیمانگایانسەش (داخران) و ئسەم جبۆرە بڕوانامەیمەش کۆتسایی پێهێات بــهێكاری ئـهێهێ وهێراه‌تــی پپە‌روە‌ردە و کسۆنفرانس هاتوونەتە قەناعەت کە دەرچووانی ئەم جۆرە پەیمانگایانە‌ش ئاستیان نزمە ق داواکمرا کە وە‌زراه‌تی خوێنـدنی بالأە‌سبە‌رجە‌م زانکۆکان (کۆلیژی پەروەردەی بنەڕەت) بکاتەوە بۆ پڕکردنبەوەی ئەم بۆشای یەی کە درووست دەبێت لەکاتی داخستنی سـە‌رجەم 1 0 هملسەتالسس نایلتسسەلە رخاب نایهایپ نخلالتالمید عبالينها واجهالطب الحمالەة لين رجيلت لمە) نامەینەسا نیەسدب نلیسانەسب نەسلامث لتیسییث امع دەس ه ردەنێمێنێ رحشێیاێدێمێ رحش لنەئ نامحادا نالتسانیدێ رحیەینالتسانید ردەلسەث هسیطە نلتسیستایەد هسا هسا رجەسیطەپن ری ایتشی ینیای ایتای ایتی ایتی ینیای ایتالی ینیای ایتی ینیای ایتی ر تیلیمهال هالی تانە سلاری میلیم (رحیلیم میلیم رحیلیم الیمین ان لمیە‌ی الاه‌یی‌ه‌ی‌ه‌ی‌ه‌الە
امیەیەیەتنسین ها یەکەتنسین ها یەکەتنسین نێچ ها یەی لت نن امغ نینلیسشرحاعمض هب هلشینامب نشیست نحدیکاهاری ناهی کاه ملعمال یدەعە نیطعمال ادارچناید (دلیفاا) رحمسلی پ عەش رحفی هی دید د رح لیتسشەی هساری لاهساری نەمانە غی هسی انی لاهساری l کراوەتــە مامۆســتا (قیــادەی) پــە‌روەردەیی خۆیــان بەرپرسین و تاوانبساری یەکسەمن لسەم وەزعسی ئاسیست نزمسی خوێنسدکارانی ﺧﻮێﻧﺪﻧﯽ ﺑﻨﻪﺭﻩﺕ ﻭﺍﺗﻪ ﺳﻪﺭﻩﺗﺎﯾﯽ.. ﻣ ئـەوە تـائێرە‌ی بابەتەکە ی باسنە‌کە‌ی ئیمـە تایدـە‌ت بـوو بـە
مامۆستای سەرەتایی واتە خوێندنی (بنەڕەتی) ئێستا، کە دێینە سەر ناوەندی و ئامبادەیی پێشوو (پۆلیەکانی ٧ ، ٨ ، ٩ ، ٩ ، ٨ ، ٩ ۱۱ ، ۱۲) ی سیــستەمی نــوێ ســە‌یں دەکــەین هــەمان بابــە‌تی ﺧﻮێﻨﺪﻧﯽ ﺳﻪﺭﻩﺗﺎﯾﯽ ﺩﻭﻭﺑﺎﺭﻩﺑﯚﺗـﻪﻭﻩ ﮐﺎﺭﻩﺳﺎﺕ ﺑﺎﺭﺗﺮﻩ.
بۆ ئەم قۆناغەی خوێندنیش کە خوێندکاری ناوەندی لیە قۆناغی ناسنكى ژیـانى دایـە قۆنــاغى هــە‌رزە‌كاری (فــترة المراهقــة) وە خۆشدی وەكەلی اسانەرەگراق پێمیشوق باسم سان کـردووە بـە ئاسـتی نزمـەوە هــاتووە کەچـی ســالآنە لــە نیــوەی تسەواقی مامۆسـتایان کـە دادەمــەزرێن دەرچـووانی کۆلیــژەکانی پـــەروەردە نــین بە‌ه‌سە‌موق بە‌شــە‌کان، بگسرە لسە دە‌رچــووان‌ـی کۆلیـژەکانی (زانـسیت ، ئـاداب ، کـارگێری و ئـابووری ، زانـستە مرۆقایەتی ق کۆمەڵیەتیەکان ، کشتوکاڵ)ن. وە ئەوانیش بە یەك ضوولی شـیاندنی (1) مـانگی یـاخود مـانگ و نیـوی کـراون بـە مامۆستا بگرە زۆر جار خۆم شایەتحاڵ بووم کمە دوای ساڵێك و دووان لــە مامۆســتایە‌تی وانــە ووتنــەوە بگــرە‌ابە‌رێوە‌بــە‌ریش ئینجا یێیان ووتوە (کاکە تۆ هێشتا شارت گر نەداوە) بۆیبە ئەم هاوینهەدەبێت بەشداری لە خوولی شییاندن بکەیت وە هە‌تاکو ئێ ستاش ه یچ کەسێك ئەگبەر خسۆی نە‌یوی ستبێت یساخود یاشەکشەی لنە خوولەکبە نـەکردبێت (فاشـل) یـا خود دەرنەچـوو V
نـە‌بووە لـەم خوولـە. خـق ئەگـەر بگە‌ڕێینـە‌وە بـق سـەر خوێنـدنی بابەتە پەروەردەییەکان کۆلیجەکانی پەروەردە ئەوە دەبینین کە خوێنـدکار حیـە‌ندە بەدەسـت ماددە‌کـانی دە‌روونزانسی گــشتـی و منـــداڵ و هـــە‌رزەکار و بنـــە‌ماکانی پـــەروەردە و ڕێگاکانی وانە ووتنبەوە و هەڵسەنگاندن و پێوانە و ووردەکاری ماندوراو هیلاکە و بگرە زۆر جان کە دەرناچێت یا خود دەکەوێتە
ﺧﻮﻭﻟﯽ ﺩﻭﻭﻩﻣﯽ ﻟﻪﺑﻪﺭ ﯾﻪﻛێﻙ ﻟﻪﯼ ﻣﺎﺩﺩﺍﻧﻪﯾﻪ..
هە بابەتـە ژانـستیەکانیش ئـەوەی خوێنـدکارێکی بەشـی کیمیـای کۆلیجی زانست لـە بابەتەکانی کیمیا دە‌یخوێنیێ لـە کۆلیجە‌کە‌ی جیاوازی زۆری هەیە و سالانە‌ش لە (منەج) ئەم جیاوازیـە لەگـەڵ ئسەوەی کسۆلیجی پسەروەردە جیایسە، چسونکە ئسەویان بسۆ مامۆسـتایەتی دەضوێنێ و ئـە‌میان بـق كـاركردن لـە (كارگەیـە‌ك) (کۆگایـە‌ك) (شـوێنێکی پیـشەسازی) خوێندوویـە‌تی. (مـن نـاڵێم قـە‌د وا ڕێب‌ك ناكـە‌وێت دە‌رچ‌وویە‌كی كـۆلیجی زانـسیت ، ئـاداب ، کارگێری بـە ئیمکانیـە‌ت تـر بێس لـبە یـەکێکی تـری دە‌رچـووی هە
(لكبل قاعـدة شـواذ) ئـەوە ناكرێـت بكرێتـە بەرنامـە و یرۆسـە و پرۆگرامەکےە لەسبەر (شــواذ) دابنرێست بۆیےە پےەیرەو کردنسی دامەزراندنی مامۆس تا بە هموو پێوەرێیك هەڵەیـە كە بەداضەوە پەیڕەوکردنی بەردەوامە.صد ی نموونەیبەك: (٢) سساڵ لەمەوببەر زانكـۆی كۆیــە ببە نـووكـی قەڵەم کۆلیجێکی پەروەردەی زەبەلاح و ناووکی دەسیت پێکەری 1 A
ﺩﺭﻭﻭﺳﺖ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﮐﯚﯾﻪﯼ ﺩﺍﺧﺴﺖ. ﮐﻪ ﭘﺮﺳﯿﻤﺎﻥ ﺑﯚ ﻭﺍﺗﯩﺎﻥ كرد ئەوە چی بوو نیان چی یە
(مقنع) نـە‌بوون وە بەداخەوەم هیچ کـەس لـە دەزگاکـانی سـە‌روو
(ﺤﯿﺰﺏ) ﻭ (ﺤﮑﻮﻣﻪﺕ) ﻏﻪﯾﺮﯼ ﻫﻪﻧﺪێﻙ ﭘﺮﺗـﻪ ﻭ ﺑﯚڵـﻪ ﻫﯿﭽﯽ ﺗﺮﯾـﺎﻥ نـە‌ووت وە نـە‌كرد. کـە لـە سـە‌رۆکایە‌تی زانکۆمـان پرسـی بۆچـی
واتان کرد؟ ئاخر مامۆستا زۆر پێویستە زوو بوو ئەم داخستن و دابەشكردنە (لە تـە‌ك ئـەم داخستنە بەشـی وەرزشیان كـردە یـەك کۆلیژی بەتەنهای سەربەخۆ چونکە پێویست تـر بـو لـە کۆلیێژە یـە‌روە‌ردە گەورەكە! ؟). لـە وە‌لأمـدا ووتیـان هە‌ركە‌سـێك بیـەوێت بێتیّ مامۆسیتای پیە‌روە‌ردە‌کان ئـەوە (۲) سیالی تـر بـا بخوێنیێ لامان وە بروانامەی دبلۆمی باڵی (٢) ساڵەی دەدەینیێ کە تنەنها بۆئـەوەی ببێتـە مامۆسـتا ئەگـەر هە‌ڵـە‌م نـەکردبێت راگرێکـی بـۆ دانرابـوو بــە‌لآم ســەیر لــە‌وە‌دابوو یــەك كە‌ســیش نــە‌ه‌ات بــۆ ئــەم ﺧﻮێﻧﺪﻧــﻪ ﭼــﻮﻧﮑﻪ ﺩەﺭﭼــﻮﻭﯾﻪﮐﯽ ﮐﯚﻟﯿﺠــﻪﮐﺎﻧﯽ ﺯﻣــﺎﻥ ﻭ ﺯﺍﻧــﺴﯩﺘﻪ كۆمەڵیەتیــەكان دادەمــەزرێت بــە مامۆســتاو دوای ســاڵێك وەك یـیـاوان یــەك خـوولی شــیاندنی (٤٥) بۆژی دەكــات و (پرسـی مەلاشـی هـەر ناوێـت) ئینجـا چ جـای (٢) سـباڵ خوێنـدن ئینجـا ببێتە مامۆستا بۆیە بەداضەوەم وە من بە یێ ی شارەزایی زیاتر لـبـە (۱۸) ْ روەردە و خوێنـــدنی ْ و بەرپرسیاریەتی لەم دەزگایە ئەم بابەتە بە یەكێك لـە هۆكارەكـانی دابەزینی ئاستی خوێندن و خوێندکاران دەزانم وە داواکمارم ئەم بابەتــەم بــە کراوەیــی و بەچــاوی قــازانجی گــشتی بهێڵرێتــەوە بۆئـەوەی هـە‌قالان ی مامۆسـتایانی تـری ئـەم بـوارە هۆکارە‌کـانی تریشی دەستنیشان بکەن و ه‌ه‌موومان بەیەکەوە ه‌ه‌وڵی باشتر کردن ق بەرزکردنەوەی ئاستی خوێندکاران و خوێندن بدەین.
تێبینی د
﴾
(٢٠٠٩/١٢/٢٩) بلۆوكراوەتەوە بى دابەزینی ئاستی پەروەردە و خویندن، هۆكارو يارەسەر سس بەشسی دووەم دوای ئـەوەی لەســەر ئـەم بابەتــە و ئـەم تـە‌وە‌رە‌یــە لــەژێر هـــە‌ردوو ناونیــشانە‌کانی (مامۆســتا ، خوێنـــدن، یـــە‌روە‌ردە،
پێشكەوتن) و (دابەزینی ئاستی پەروەردە و خوێندن (تاكە یـەك هۆکـــاری)) دوو بابـــە‌تمان لـــە ڕۆژنامـــە‌ی کوردســتانی نـــوێێ بلأوکـردەوە وە واشمـان بـە‌باش زانـی کـە مامۆسـتا و پـسیۆر و شارەزا و خەڵکی تریش لایەنەکانی تری ئەم بابەتە باس بکەن و خاڵی بێنێنێنێنێ دەسیت نییشان بکنەن و ڕێگـا چپارەی بێق دابنیێن بِه‌لام لە‌ب‌ه‌ر گرنگی زۆری بابەتەكە و فراوانی پڕۆسیە‌ی ﺧﻮێﻧـﺪﻥ ﻭ ﭘــﻪﺭﻭەﺭﺩە ﻭ ﻭﺍﺑﻪﺳــﺘﻪﯾـﯽ ﺋێﻣــﻪ ﺑــﻪﻡ ﺑﺎﺑﻪﺗــﻪ ﻭ ﻫﻪﺳــﺖ كردنمان بە بەرپرسیاریەتی و ئەرك بۆ نووسین لەسەر ئەم بابە‌تی‌ه
ﺧﻮﺍ ﯾﺎﺭﺑﯽ ﻫﻪﻭڵ ﺩﻩﺩﻩﯾﻦ ﻟﻪﻡ ﺟﺎﺭﻩﯾﺎﻥ ﻫﯚﮐﺎﺭﯼ ﺗﯩﺮ ﺩﻩﺳـﺖ ﻧﯿﺸﺎﻥ بکسە‌ین وە لسە نساوە‌ڕۆکی بابە‌تسە‌کان لسە‌کاتی دەسست نیس‌شان کردنەکان ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت چارەسەں چی یە و چۆنە.
لای منصە‌وە حکومیـــە‌ت و دە روەردە و سەرشێتیاری وەك بـاقی دام و دەزگاكبانی تسری دەوڵــەت كــە چۆن بە (عاتیفە) کاردەکەن ئەوە بۆ دەزگایەکی تری خانەنشینی
، چَـاودێری کۆمەڵیــەتی،……هتــد لەوانەیــە خــراپ نــەبێت یا خود زەرە‌رە‌کە (محدود) بێت بەلام بەداخەوە هاتووین لێرەش لبِه دە‌زگاک انی پِسە‌روە‌ردە ه‌ب‌ه‌م لە‌گ‌ب‌ه‌ڵ مامۆس تا و بەریرسانی
پـە‌روە‌ردە‌ینی و هــە‌م لەگــەڵ خوێنـدکاران بــە (عاتیفــە) هــە‌ڵس و کەین دەکەین کە بەداخەوە زەرەری زۆری تیا دەکەین بۆ نموونە دە‌مانـــە‌وێت مامۆس تایە‌كی پێویـــست بپــۆ گونـــدێك ،
شارۆچکەیەکی تۆزیك دوور دابمەزرێنین کە خوێندکاری لسێ یبە و پێویستە مامۆستای ل گرفتەکانی خۆیمان بۆ باس بکات یاخود خزم و ناسیاومان بێت ه‌ڵدە‌سبتین بـە دانسانی لـە شـوێنێكی نزیـك كـە خـۆی دە‌یـە‌وێت لەوانەشــە پێویــسیتی یەکــە ئەوەنــدە زۆر نــەبێت لە‌ولاشــە‌وە
خوێندکاری بیێ مامۆسیتا دەمێنێتەوە. ییاخود سەریەرشیتیاری پسیۆری کە سەردانی مامۆسێایان دەکات هەربەهەمان هۆکاری باسکراوی سەرەوە بە ووردی و بە جدی مامۆستا و ئاستەکەی و بـاش دەوام کردنـی هە‌ڵناسـە‌نگێنێ بگـرە لەبـەر پە‌یوە‌ندیـە‌کان ڕەچـــاوکردنی هەنــدێك شــتـی (پەیوەندیـــەکان ق عاتیفــە)هوە چاوپێشێی لسێدەکےەن. دەپرســم، بےە درێسژایی (۱۸) سساڵی YA
ﺼﻮﻛﻤﺮﺍﻧﯽ ﻛــﻮﺭﺩﯼ ﺋﻪﮔــﻪﮞ ﻣﻪﺳــﺎﺋﻠﯽ ﺳﯿﺎﺳــﯽ ﻭ ﺷﻪﺧــﺴﯽ ﻟــﯽ̈ دەربکەین کسێ و چەند مامۆستا و بەرپرسیی پیەرەوەردەیی لسێ پێ چینەوەیان لەگێەڵ کــراوە و سێەرنجی ڕاکێ شراوە؟ بۆئــەوەی لەئاستی زانستی و ئیمکانیەتی مامۆسیتایان ڕازی بین پێویستە بـــە‌ردە‌وام خــوولی نوێبوونـــە‌وە و خلیۆنسوێ کردنسە‌وە (
بۆ مامۆستایان ئەنجام بدرێت. وە وا پێویست دەکبات لەبەر بەرژەوەنـدی گـشتی هـە‌رێم و خەڵکی کوردسیتان موجامەلەکان وان لیێ بهێنیرێت وە ئەگەں خەڵکی بیێ توانا هەبوێ دوور بضرێتــە‌وە لــە مامۆســتایە‌تی کــە بەداخـەوە (۱۸) ســالْی ﺤﻮﻛﻤﺮﺍﻧﯽ ﺗﻪﻭﺍﻕ ﺋﻪﻣﻪ ﻧﻪﻛﺮﺍﻭﻩ. ﺋﻪﮔـﻪﺭ ﻭﻭﺭﺩﺑﯿﻨﻨﻪﻭﻩ ﻕ ﻫـﻪﺭ ﻟـﻪﺳـﻪﺭ ئسەم هۆکسارە بسپۆین نموونسەی نۆر ق زەرەری زۆرمسان بسۆ دەردەکـە‌وێت چـونکە سـەدان و هبەزاران نموونـە‌ی دەرچـووانی ﺧﻮێﻧﺪﮐﺎﺭﯼ ﺗﻪﻣﺒﻪڵ ﮞ ﺑﯽ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺯﺍﻧﯿﺴﺘﯿﻤﺎﻥ ﻟﻪﺑﻪﺭﭼﺎﻭﻩ ﺑﻪڵﻡ ﺑـﻪ هۆکاری تری دۆستایەتی، خزمایەتی، عاتیفە ی .....هتید ماف ڕاســتەقینەی خــۆی نـــادەینێ. ئــە‌رێ گـــە‌لۆ ئـــە‌ن دەیرســـم مامۆستایەتی بەم شێوازە دەبێبت ق خوێندکاریبەتی ببەم جۆزە ڕەفتاری لەگەڵ بکرێت کاریگەری خراپی نابێت لەسیەں تىەواوی پۆسەکە؟ چونکە زەرەر و خراپی یەکە تەنها بۆ ئەم چەندکەسبە نسی یسە و نسابی بیە‌ڵکو مامۆسیتا و خوێنندکان و کە‌سیە چیالاك و دڵیسۆز و زیرەکانیش سارد دەکاتەوە. بۆیبە کاریگەریەکـەی دوق هێندە گەورەتر دەبێت.
قسەیەکی بیاوی سیە‌ر زاران ه‌ی‌ب‌و خۆم لیە مامۆسیتایان و بەڕێوەبــەرەكان و هەنـدێك سەرپەرشــتیاران گسوێم لسێ بسووە و Y Y
ه‌ندێك جار ه‌ڵوە‌سە‌تە‌م لەسبەر كردووە كە دەڵێن خوێندكاری ﺨﻮێﻨﺪﻧﯽ ﺑﻨﻪﺭﻩﺕ (ﺑﻪﺷﯽ ﻫﻪﺭﻩﺯﯙﺭﯼ) ﺋﻪﮔـﻪﺭ ﺧﯚﯼ ﺧﻮێﻨﺪﮐﺎﺭﻩﮐﻪ شتێكی تییا نبەبێ و زیسرەك نبەبێت و بەدواداچوون نبەكات ئەوە مامۆستایان باش وەك پێویست خۆیان لەگەڵیان ماندوو ناكەن و هـــیچ فێرنسابن (بەشــی زۆری مامۆســتایان). ئــیێ باشــە کـــیێ بەریرسیارە لمەم بابەتمە بەدواداچوونی بـۆ بکـات و اچارەسیەری بکات؟ من دەپرسم ئەوە هۆکاری سەرەکی ق گەورەی داب‌ه‌زین‌ی ئاستی پەروەردە و فێرکردن نەبێت ئەدی ناوی چی لیێ بنێین؟!!
بـە صوكمی ئـەوەی ضاوە‌ن منـداڵم سـە‌ردانی خوێنـدنگای منداڵەکانم دەکەم سەرەڕای ئەوەی بە درێیژایی (١٩٩١ - ٢٠٠٤)
مامۆســـتای کۆلیـــژی پـــەروەردە بـــووم ســـە‌ردانی دوق ســـیێ ﺨﻮێﻧـﺪﻧﮕﺎﯼ ﻧﺎﻭەﻧـﺪﯼ ﻭ ﺋﺎﻣـﺎﺩەﯾﯿﻢ ﮐـﺮﺩﻭﻭە ﺳــﺎڵﻧﻪ ﻭە ﭽــﻮﻧﮑﻪ هـــەر حـــە‌زم بـــە بــوونی پە‌یوە‌نـــدی لەگـــەڵ ﺧﻮێﻧـﺪﻧﮕﺎﮐﺎﻥ ﻭ ﻣﺎﻣﯚﺳـﺘﺎﯾﺎﻥ ﺩﻭﻭ ﺗێﺑﯿﻨـﯽ ﺩەﮎەﻡ ﮐـﻪ ﺑﻪﺩﺍﺿﻪﻭە بــە‌ردە‌وامن بەشــی ه‌بە‌رە زۆری بالە‌خانسە‌كانی خوێنــدنگاکان و هۆڵــە‌كانی خوێنــدن وا تاقیگــە‌كان لە‌ئاســتی یێویــست نــین و ژینگەیەکی یەروەردەیی ئاستی نیزمن یباك و ضاوێن نین و وەك ئەوەی کە دەبێتە جگە لەوەش زۆربەی هەرە زۆری خوێندنگای ولاّتە‌کـە‌مان ژمـارەی خوێنـدکاری نـاں هۆڵـە‌کانی خوێنـدن لـبە رادەی پێوی ست زیساترن و ئسەو ژمارەیسە ناگونجێــت لەگسەڵ سیستەمی نوێ ی پەروەردەی جیهانی. باشە من دەپرسم ئەرێ ئەم دوو هۆکـارە‌ش کاریگـە‌ری خراپیـان نـی یـە لەسـەں ئاسـتـی پەرەردەیی ق خوێندن؟! کێ بەرپرسیارە لەسیەں ئەم بابەتـە؟ پـێم Y ٣ غ نامـ
لەنطة نب هناتەبل وەن رحەتسەبال ع بلينن رحە هناتەب ن لدەي رحتسنان هشە رح لاهنیە‌ض هشە‌چ تعێە‌ض یشێە‌الە‌ف ه‌ه‌شی‌لاه یشێە‌ط رخام تي الحضنيع نالتساعد رح طسالتساعد ما نالتسشهە رحیلتیف هیێنا تیێناه‌ا ه‌لجنە لینایینا رحیمیدلێنییها هد نە‌نای‌ه‌نای‌دیقلێ هی رصتیسئان هسەیکا وەیت ههەتیسین رحلطّینج تسیانان تحید رحنّتیس لحدي رسگنەگ هـــ مەــتنەتەگ رساليت شەنپ هـــ رسالحدي هــيس ع ن لیالت بس هملە وەم هم ناه لیاه جهەت ان لتیس یث هم ا عع ب تس شاب هنٹ نل
(الينيف) رحالانان وعمضان نامحلية (الينيف) رحالانان وعمضان التنيفي اینیدی الین دتییدی الع طی رے وەتتیسیت یشططی رچیدی الین دتیای ی ن لالتفە عری ن لاهت سەش ری لالسەش (رج نهالی لبانی لینمیخ نلیهەنیچ ێپیێا یە انسان تسێپێما رچیەی شینێی لےےے نالے تسێیدەن میلے هس لگنیسنێیدەن رجمیلے نیدە نشەنیە نج هنالض وەنا رحمع نج نلدە طیقلت هنەبب نانلدینیەغ هە نلدە بسنامحيةلت رحامسەلضهە هە ننســآهە رحامهە نييەــضب بوی ه ن لسە لین هی . وە دە تە بلب رح بن رح لسد هە رحم ه سنین قا لە س چس وەنی بدرعش وەنا نسە وەنیاننلم تسیدش هنا ع هند نبیلحیلە یشەیٹ ویاناعیتە یح نلشین تعسما ویتاری لدینە یاعچ نیە‌حیب تسیدە‌ما هد نجە‌ما نیە‌حی نسی تسسە‌ما ه‌ت‌ع‌عن تلییش‌غ‌غ
ن لتيّا ون لدان دهایە عبدایها رینای عبدایهای اینای لتیس عبدای دی الیمی الیمی الیمی تیب یدلینی نینی مغری هیمی می کەسێکی دیـاریکراو نسی یـە وە لـە قـەدر و گـەورەیی دەزگاکـانی پـەروەردە و هە‌ڵسیوڕاوانی ئـەم دە‌زگایـە کـەم ناکە‌ینـە‌وە، بـە‌ڵکو نیازمان و ئاوات و ویسبتمان تۆکمە‌کردن و بە‌هێزکردنە‌وە‌ی ئەم لایە‌نــە‌ی ژیــانی خــەڵکی کوردســتانە کــە ئاینـــدە‌ی هـــەموو لایەنەکانی تىری ژیبانی پێوە بەستراوە و خەمی هەموو ماڵێك و تاکێکە بۆیە بابەتەکەم هەر بەکراوەیی هێشتۆتەوە بۆ هەمووان بۆ نووسینی زیاتر و لێکۆڵینەوەی زیاتر …
e bi s i bi ser bi تێبینی:
﴾
بڵوکراوەتەوە. ب er bi in di ser navçe de bi ser bi a bi s ابومحمد علاقمض بالأ والدوری yê bi ser er bi ser bi ه Y
سانات عبار رییمین حید ریامیة ضا انع هی ریشی اریشی امیدا ریامیش صص دابەزینی ئاستی پەروەردە و خویندن، هۆکارو وجسد ردم مداول س2 ممالحسدية ریکایسیک ریدادین ی است سهالە er e pêşkirin. ریمون الدیریمیة مخاماسلی دیریم الدیریم بەشی سنێ یەمێ اێ یەلیێ یشێ یەلێ دوای ئەوەی لە سیێ زینجیرەی یەك لـەدوای یـەك لەسـەں بابـە‌تـی پـبە‌روە‌ردە و پێـشکە‌وتن و دابـە‌زینی ئاسـتی زانـسیتی و هۆکارەکانی و چارەسەری لـە کوردسـتانی نـوێ ئـەم بابەتـە‌مان هە‌ڵــسە‌نگاند و بــە دیــد و بۆچــوونی خۆمـــان هۆکارە‌کــان و چارەســـەرەکانمان نووســـی و خــستە بـــەر دیـــدی پــسیۆران و بەریرســان و خوێنــەرانی خۆشەویــسیتی کوردســتانی نسوێ. وا ئەمجارە لەم چەند پەڕەگرافە بۆ کات وساتی ئێستا و لەم زەمەنە کۆتـایی بـەم بابەتـە و بـەم ناونیـشانە دە‌هێنین، ضوا یاربێـت لـە کـــاتێکی کـــورت و لەبـــەر گرنگـــی و بابە‌تە‌کـــە
دەگەڕێیینەوە سەری. بەڵم بەهیوای ئەوەی بەردەوامی بدەیین بە باتەکە بۆئەوەی خوێندنی زانکۆیی و پەیمانگاکانیش بگرێتەوە.
خــاڵێکی تــری لاوازی بــواری پــە‌روە‌ردە دەســت پێکــە. لــە
ولاّتىى ئێمـە ئـەم دەست پێكـە لـە پێلى یە‌كـەمى بنـە‌رە‌ت دەست پێدەبێت هەبێت ئێمەوە (Pre stage) دەبێت هەبێت ئەویش
ِ
هە الدهام عرە الدهام الدهام الدهام المام الدهام الدهام ال ن لیەسە لنارع ن لی نبال سنیهای هتسیط بهە مە تعب هسد نیب ناینی هتش تییبتیکیمی ن لیتە‌بیلت ردیب ن دییاریض ننەی ناهضلی تییبتیکیمی لع چنما عرنین رشاب رچنلدهالە عرنی نلیچیە ه لیلتسینە‌لە وە‌ثانصنە‌ع ه‌باه‌ت وە‌ت‌ه‌ن ه‌ال‌ه‌ن ن‌لیای‌لس رح‌میش‌لب ێبەن مسشێض رحالطاسنە ها ملدّك نالمۆض رحالە رحمي كاما مع نامي كاما من لمشردەن كاما نبرعع ما ععت محمين
نام رحتسش ع لمبوند عار رحسيند عالبە للامع لمنيب رحمين شە ما مت ه المان الە ال رجنلسطلم معمدع ععمدە ها تسيبها معمد ها معاد رضاناهن رحي نحقنەط ع نليان لس رحەيض لب رحەدد ناهيكاها هييهە هي هنەهە مها رجاانننە رجاهیش رجاهیش رجاهیش رجاهیش علجن ا تسشي رحينة هدلن بّة وەد بتدەيس هد هد تيەضب نايع هدە هدی رین لدە‌الە‌ی هبا هبا هبا هبا هبا رین رحە‌ا رحە‌ا رحە‌ت سیس هبا هبا هبا هبا هبا لهالها وكا! هن لضاتەة عب رضاععب رشيّب نااعن ملاهب دە مەتشیهە رضعەچەها تە‌پەنب رصەی لرصد عروم نا سی وی لاه‌ایە ع ی لیتسشە پ ه‌ید ع لتسیسە لە یلیاط مليفيەض رحتسك طبيبط رحتيەئ ع هتسال لخيلام سمالحّ طب هدنە چ معات طب دن لسس رەش يذليل تستە لە ع معاب ح نوێی پێلی چوارەمی بنەڕەتی لـە ئاستێکی وا دانراوە ئەگەں قۆناغـــەکانی پێــشووتراهـــیچ فێرنـــە‌بووبن تووشـــی گرفتـــی دەرنەچوون و ئاست نزمی دەبن وە مامۆستایان ئەگەں لـە پـۆلی چوارەم ماق ڕەوای خوێندکار چۆنە ئاوا مامەڵەی لەگـەڵ بکەن دەرنا چێت وە ڕێژەیەکی زۆریش بە ناچاری ئاستەکە دادەبەزێنن و بەشــێکی زۆریـــان دەردەچـــوێنن ( بـــهە هۆکـــاری ڕێـــژەی دەرچـوون) وە لـە قۆناغـەکانی داهـاتووی خوێنـدکار ئـەم ئاسـت نزمسی و فێرنەبوونسەی پێبوە دیسارە ببە هسەمان شسێوان وانسەکان قورستر دەبن ئـە‌رکی خوێنـدکار و مامۆسـتا قورسـتر دەبێـت بـقّ
دەربازکردن بە ئاستێکی نیزمتر لبەوەی کە دەبێت خوێندکار تسێ دەیەرێن ب ب ب ب ب ب درێت ، (لسع ب فێرکــراوین کــە داری نـەمام دەبێبێت لە‌ســە‌رە‌تای ژیــانی نەهێلـدرێت خـوار و چـە‌ماوە بێـت کـە گـەورە و پـبیر بـوو راسـت نابێتـە‌وە). مـبن لــە خــاوەن بڕیــارانی پــە‌روە‌ردە‌ی کوردســتان دەیرسم بۆ (Data) کۆ ناکەنەوە لە ئەهلی کارەکە بیرسن و ئەم بریارە بگۆین خــاڵێکی گرنگــی (هــەرە جە‌وەــە‌ری) پرۆســەی خوێنــدن پێۆگرامـەکان و سە‌رچِاوەکانی خوێندنـە ئـەوەی سـالأنێکە لـە
کوردستان پەیڕەو دەکرێبت خێبرا خێبرا گۆڕینی پەرتووکەکان و شێوانی نووسین و بەرگ و ناوەپۆکی و بە …….هتد کە زۆربەی هبرە زێری ب‌ب‌ه پارە‌ی‌ب‌ه‌ک‌ی زێراو ل‌ب‌ه دەرەوەی کوردستان چاپ
دەکرێـت بــەڵم لــە ڕوویــە‌ڕی ڕۆژنامــە‌کان دەیــان و و زیــاتریش مەقالـە و ڕاپـۆرت و ڕەخنـەمان لەسـەر ئـەم بابەتـە خوێندۆتـە‌وە و Y Λ
الالاهایە عیشی ع لیتشیشیشیس ع لتسینە لە ها ن لە ین رح لیسی نیدینییەی رحە‌سیدی مە‌نیدی هسا مە‌نیدی تسیدینیدی رحە‌سیدیە‌ما سف م لد مە لد مە رحمتەد لدە عەد هتهە عەد مع مع ال سفیح ی هسیلیت یحیین یحیپیے ی هسیح ی تییحیمیسآمە رییس رحەیەت رحایە شیس .هیەستێیەدەنا یەیەنا دەیەتەیەلب رحایە شیحش هیا هیەی هسما نادی رەتی پ ما نادی نادی لینان د نحی هێ رحدی تسال
هیا سانا عەتیدی نیدی تایی نادی هیا نینیدی ع نحی هێیشیلهێی لەینی یسییں ڑجا رحام رحامی ی ی هتیس ناهی اما هیسیەة رحنتشیەتیت هامـ
سیدی الحمدیدید الحمدید تاه هە نيهە هە لخرەة هب فُلخرەة هەتەهە رەهەي ها لخەهە دب لییک تە پینب رحم اه‌چ رحمی لانینیە ه )) هیدە ن‌لینای:
هە ت يبها نامح نامشاع نامحمع نامحمد تجب مع مع متيب بن مب نامحمي رچەتىسیس رچلەشب رحثن هەش هد تىێصب هالغ وەث رح لچمې تىێبن رجالـض ع تسفحح نلـيەـا عطـي رسـا تعسيەـيي ناه نشينليلت ین لدە تەبلی ها ناه هەنەی هەنتیەد یشین لیلتسینە لە ێب ن لنیها حاری تیێبە نشەرەٹ ڵاهێبا نلشرلە دەرەدەییب ۆلێتە نیینەپ الدە عەتە ب هە ب هە رحهالتنلب رحنتە آهە ع رحديەة تس سك نامسمسلب هستەبلب هيسجنن هەستهەش
. !?ێناییحّن وَییە ردانالە تیێمێمێمە هێائێپ نالاه اپە‌ی ندعبيا اعيلية ريسلان اععمە يەب نمسئيەض هد هد رحم عم نامی تبیبهارح رضابیضلب هب انسئیەض ردەس عمدە هااینیە منٹ ههەی رضیەیا العابيت هەيئ رحشهەة هيوەييش ونجن لاتحبال ونجن ع هدهەيي
ههەت شەگ هداءالە هدا هدا هدا هدا هدا هدا هدا نلاتحبالم هدا رحشهە ن لیەدلت ستەلە ناه والش لحەسط بنەس هسمەن هسمەن هسمەن نلستەض رحعع ط هە ێب ?هێهێبا وها نلحّك ێب هێت هێهێهێ رێناڵلیتشهێیە اپەـــب نح بـــبُ
سما رحم پسب رحم رحم لاسئيەم ومادب طـا تعيسان ا نهێنهێبان رحیلــمنێب ع نە‌لـ
سە
·((!ێن نەن رچەپ ع تبێن ههێا ن لیدقەن ن لیلتسێهەلە رچەنێن هیص ان لاهي لدنا بنجە ها نبەن اسشەب ع نەدەن رح لينا رحنال کا سیمینی نە‌عان ماحمد وکاه‌ب ه‌یییب ه‌عب یسلب نلاه‌بیا سطبيعة نابكيف ع مالە بحسينج تبيضب تحالە ال
هدنە وەن تبيبە هديتب ! تبيبە رچ رچ المال تبيبە بلياهن تبیتبە هی رحتسال ع رحبیت وەی رعمە علی میتاه رما تحدث ناردث بطاب تحيدەدب هدلتەض العريمللّ نشيەةا هعیناهتەطن منانها هعنىمی د تیی ی بی میی می ی تیی ی ی تیی ی ی من و بابەتەکە هەوڵم داوە خەڵکی تر و بەتوانا بێنمە گۆ بەهیوای ئەوەی خزمەتێك بكەین.
ئەم هەموو هۆكارە و كەم و كوڕییە نابێت مامۆستایان سارد بكاتەوە وە نابێت بەرپرسە بالأكان لـە ڕە‌خنە‌گرتن نیگەران و دڵ شكاو بكـات هـە‌موومان هەڵـە دەكەین بـە‌لاْم شـتێك هەیـە پـیێ ی دەڵێن (Logic) واتە ڕاستی و دروستی ئەگەر هەر كەسێك كاری ڕاسـت و درووسـت بکـات یـان ڕێگـای بـۆ دەسـت نیـشان بکـات نابێت لیێ ی لە هەڵڵ بدرێت تاوانبار بکرێیت بەوەی دژی فـلان و فیسارە بەڵکو بۆ هەموومانە ئەم بابەتنە خێبر و بێبری بۆ تنەواوی خەڵکی کوردستانە.
تێبینیێ
﴾
پۆژی( ۲۰۱۰/۲/۹) بلاوکراوەتەوە.
۳۱ پرۆفیسۆری یاریدەدەر ه . ولی محمود حمد لەساڵی ١٩٦٣ هاتۆتە دنیاوە o لەســـاڵی ۱۹۸۷ ی بکالویوس o لەبواری کیمیا بەدەست هێناوە.
لەساڵی ۱۹۹۰ بڕوانامە‌ی ماستەر لـە کیمیای o فیزیاوی بەدەست هێناوە.
لە ساڵی ۲۰۰۱ بڕوانامە‌ی دکتۆرا لـە کیمیای o فیزیاوی (بەللوری شل) بەدەست هێناوە.
- لەســاڵی ٢٠٠٥ پلــەی زانــستـی پرۆفیـسۆری یاریدەدەری بەدەست هێناوە.
- ٢٠٠٤ەوە ئێـــستا پەیمانگای تەکنیکی کۆیەیە.
خێزاندارەو خاوەنی ٣ منداڵە بە ناوەکانی:
o
(ﺯﺍﻧﯿﺎﺭ ، ﭘﻪﺭﻭﺍ ، ﺷﺎﺭﺍ )
[email protected] پۆستی ئیلیکترۆنی o ژ. تەلەفۆن ٠٧٧٠١٤٦٧٣٩٢ ، ٠٧٧٠١١٩١٣٦٣٠٧٥٠٧٥٠٧٥٠٧٥٠٧٥٠٧٧٧٠٧٧٧٠٧ o لە بلأوکراوە‌کانی سەنتەری لێکۆڵینە‌وە‌و پەخشی کۆیە
چاپی یەکەم | دابەزینی ئاستی پەروەردە و زانست هۆکار و چارەسەر |
خەڵكينە، نا، وا نييە،
''باڤڵ تالەبانی''
حەرامزا نییە!
نووسینی: سیروان کاوسی رێکەوتی: 14/4/2018 ئەم بەرهەمە پێشكێشە بۆ:
ه‌ردوو بنەمالەی برایم ئەحمەد/تالەبانی،
کە لەسەدەی (21) دا، گەورەترین خیانەتی نەتەوەیی و نیشتمانییان،
بەناوی خۆیانەوە تۆمارکرد!
هێشتا حە‌فتهێیە‌ک بەسەر کۆچیدوایی مامجەلال تالەبانی سیاسەتکاری ناسراوی کورد و سەرۆکی یەکێتیی نێشتمانیی کوردستان تێنەپەڕیبوو، نەناسراوترین ئەندامی بنەمالەکەی کە ناوی ''باقل'' ه و، کوری گەورەی کۆچکردوو تالەبانییە، لە شەووۆژیکدا ناوک کەوتە ناوانەوە و، کورد گوتەنی: "لە پرێ بوو بە کورێ!''. باڤل بە پشتیوانیی دایکی و خزمانی نێزیکی، دوور لە چاوک بەشێ لە ئەندامانی سەرکردەیەتیی حیزبەکەیان و، جەماوەری کوردستان، زۆر وەستایانە و بە نەپەنی، بەپێی رێککەوتنی پێشووتریان لە گەل رژیمی کۆمارک ئیسلامیی ئێران و، رژیمی عێراق و بەئاگاداربوون و رەزامەندیی رژیمی ترکیا، رێککەوتبوون،
نەهێلن پلان و نەخشەک مەسعوود بارزانی کە راگەیاندنی سەربەخۆییە لەباشووری کوردستان، بێتەدی و،
هە لەوەی دەسەلاتی هەولێریش نەمێنێ و، چوارچێوەی سنووری عێراق بکەوێتەوە دەسـتی دەولەت و سوپای عێراقەوە. کاربەدەستانی عێراقیش پاداشێی ئەم خزمەتە کەموێنە مێژووییە، بەوە بدەنەوە، هەرێمێکی تازە لە سێن پارێزگەی هەلەبجە و کەرکووک و سلێمانی دروسێبکرێ و، بەرێوەبەرێتییەکەشی بدرێتەدەستی "باڤڵ" و، ئەندامانی دیکەی بنەمالەی برایم ئەحمەد/ تالەبانی.، ئیتر ئەمە یێگوێدانە تاسەباربوونی لایەنگرانی حیزبەکەیان بۆ کۆچیدوایی مامجەلال، لەلایەکی دیکەشەوە، هێشتا کۆمەلگەی کوردەواریی سەرقالی شایی سەرکەوتنی راپرسیی سەربەخۆیی کوردستان بوون، لە شەوی 16/10/2017 دەیانەزار هێزی ئێران و عێراق رژانە نێو کەرکووک و حانەقین و، لەلایەن یەکێتییەوە هەزاران کیلۆمتر خاکی کوردستانیان رادەستکرا، کە لەم چەن سالەی رابردوودا بەخوێنی رۆلەی کورد رزگارکرابوون.
سەردێر و ناوەرۆکی ئەم وتارە بە هیچ چەشێک بەواتای سووکایەتیکردن بە "باڤڵ تاڵەبانی" نییە و، لە لاپەڕەکانی خوارووتردا خوێنەرەوە بۆک رووندەیێتەوە "باڤڵ" وەک کورەگەورەی سەرکۆماری پێشووی عێراق و، خانمی یەکەمی پنشووی عێراق هەرچییەکی کردیێت، بە موو لە بیروباوەڕی باپیری (برایم ئەحمەد) و
''مامجەلال''ی باوکی لاینەداوە. کێشەکە لێرەدا، پێوەندییەکی راستەوخۆک هەیە بە ئاستی بیرکردنەوە و تێرادیویی جەماوەری کوردستان، نەک هەر هەلسەنگاندێکی بابەتانە و زانستانەیان لەبارەی سەرکردەکانی خۆیانەوە نییە، بەلکوو بەهۆک نزمبوونی ئاسـتی هۆشـیاری نەتەوەیی لەنێو کورد بەگشـتیی، رەنج و قوربانیدان و مالوێرانی و کۆمەلکوژکردن و کۆچورەوێکردنی، لەلایەن کۆمەلێک کوردی هەلپەرستی بەناو سەرکردەوە،
خراوەتە خزمەتی ئامانج و بەرژەوەندی کەسی و حیزبی و بنەمالە و، دەستەودایرەی حیزبییەوە. بەرهەمی رەنج و قوربانیدانی خەلک لەلایەن سەرکردەکانییەوە، بەشـکسـت و نەهامەتی، یان بە خۆرێخستن و سازان لەگەڵ داگیرکەران یراوەتەوە. ئەمەش وایکردووە دواک سەت ساڵ و دواک روودانی دەیان کارەساتی گەورە گەوە، بزووتنەوەک رزگاریخوازیی کورد، لەو زەلکاوەک تێێکەوتووە، بەچەقبەستووییەوە بمێنێتەوە و، نەتوانێ یەک هەنگاو بۆ پێشەوە هەلگرێت. سەرکردەکانیشی، دواک هەموو کارەساتێک، بەجلوبەرگی تازە و نێوک تازە و رێخسێنی فشەکوردایەتی و درۆشمی ئاگرین و توند و خەڵکخلەتێن، هاتوونەتەوە مەیدان و، سواری چارەنووسی کورد بوونەتەوە.
لەبارەی هەردوو بنەمالەی تالەبانی و برایم ئەحمەد، جگە لە پێوەندیی خێزانیی، هەروەها دەیان سالیشە
پێوەندییەکی توندوتۆل و نەپساوەی سیاسیی لەنێویاندا هەبووە و هەردوولایان لەژێر کاریگەریی هزرورامانی سیاسیی گەورەی بنەمالە (برایم ئەحمەد) پنگەیشتوون و، بەدرێژایی دەیان سال خەباتی سیاسیی،
لەریبازەکەی وی لایاننەداوە. ئامانج و سیتراتیژی سیاسیی ئەمر ببەمالەیە، بەدەستەوەگرتنی گۆرەپانی سیاسیی کوردستان بووە لەچوارچیوە‌ک سنوور و جۆگرافیای سیاسیی عێراقدا. هەموو کاتێ خۆیان بەعێراقی زانیوە و دەزانن و، رۆژێ لەڕۆژان بۆ سەربەخۆیی کوردسـتان هەولیاننەداوە. لەم روانینە سیاسییەشەوە کە بەهەموو شێوەیەک تێکۆشیون لەچوارچێوەک عێراقدا گۆرەپانی سیاسیی کوردستان بخەنە ژێردەسـتی خۆیان.
بۆ چوونە نێو کاکلی باسەکەوە، لێرەدا سەرنجتان بۆ راوبۆچوونی برایم ئەحمەد رادەکێشم کە 60 سال لەمەوبەر و لەمانگی ئابی سالی 1958 لەدیمانەیەکی تەلەفزیۆنی بۆ میشل عەفلەق دامەزرێنەر و سكرتێری حیزبی بەعس لە گەڵ برایم ئەحمەد رێکخرابوو.
برایم ئەحمەد لەو دیمانە‌یە‌دا لە‌بە‌رچاوک هەزاران بینەری عەرەب و کوردەوە دەلێ: ''ئەو وە‌کیە‌کی و هاوبە‌شییە‌ک رۆلەکانی کورد و عەرەب هە‌لیانبژاردووە، تازە نییە و، باووباپیرانمان ئەم هاوبە‌شییە‌یان بۆ هە‌لبژاردووین. باپیرانمان لە چاخ و سەدە جۆربەجۆرەکانی میژوودا شانبەشانی یەک بەرگرییان لەم ولاتە لە عێراق کرد. برا کوردەکانتان شانازیی بە راپەرینی ناسیۆنالیستانەی عەرەبەوە دەکەن، لە خەباتە رزگاریخوازانەکەیدا و، دڵنیاین هەر هەنگاوێک کە عەرەب بینێ بەرەو یەکگرتن و یەکیتیی عەرەبی و گەشەپیدانی هێزی عەرەب، دەبیتە خێروبێر و دەرژێ بەسەر کورد دا!''.
برایم ئەحمەد لە‌كاتیکدا ئەم قسە‌یدە‌كرد، کە خۆک و گەلی کورد و عەرەبی ئەوکاتی عێراق دەیانزانی، عێراق وەک رژێم و دەولەت لەسـەر دەسـتی ئینگلیز لەساڵی 1930 دامەزراوە. ساڵی 1925 کۆمەڵەی گەلان (عصبةالامم) بەهۆی نارەزایەتیی جەماوەری کوردستان، ناچارکرا لە باشووری کوردستان راپرسیی ئەنجامبدات، شاری سلیمانی و کەرکووک دەنگیاندا بۆ سەربەخۆیی کوردستان، شاری هەولیر و مووسلیش دەنگیاندا بۆ دامەزرانی عیراق، بە‌مە‌رحیی کوردیش دەولەتی خۆی هەبێت! ئەوجا بەرێز برایم ئەحمەد لەبواری مێژوو و سیاسەتدا کەسیکی شارەزابوو، زۆر باشدەیزانی خێروبێری عەرەب بەدرێژایی مێژوو بۆ کورد چ بووە!
دواک شۆرشەکەی ژنەرال عەبدولکەریم فاسم لەسالی 1958 و رووخانی رژیمی پاشایەتی و هینانەسەرکاری رژیمیکی کۆماریی لەعیراق و، دەسپیکردنی شۆرشیکی سیاسی و کۆمەلایەتیی لە عێراق و لاکردنەوە لە کورد وەک دوو نەتەوە و پێکهاتەی سەرەکیی لە دەستووک تازەی عێراق، ژنەرال مستەفا بارزانیی یریاریدا لە یەکێتیی سۆۆیتەوە بگەڕیتەوە بۆ کوردستان. ئەگەرچی بارزانیی زیاتر لە یانزە‌سالٰ لە کوردستانەوە دوور بوو، بەڵام لەنێو کورددا بەکەسایەتییەکی سیاسی و نەتەوەیی ناویرێیبوو، لەئاستی ناوچەکەش ناسراوبوو. کاتی گەڕانەوەی لە سۆقێتەوە بۆ عێراق و کوردسێتان لەپێشـدا چووە ولاتی میسر و جەمال عەبدولناسر خۆک چووە پێشوازی. سالی 2004 زاینیی وتووێژیکم لە گەل زانا و نیشتمانپەروەر مامۆستا محەممەد شەیدا ئەنجامدا کە لە گۆقاری کۆنگرە لە ژمارەکانی 30 و 32 بلاوکرایەوە و لەسەر سایتی کۆنگرە ماوە و، خوێنەرەوە
دەتوانێ دەقی وتووێژەکە لەو ژمارانەدا بخوێنێتەوە. کاک شەیدا لەگەل دوو خوێندکاری دیکە بەناوی هۆشیار بابان و محەممەد مەلا لەسالی 1957 دا وێژەری یەکەم رادیۆی کوردی بوون لە قاهیرە. لەبارەی گەرانەوەک مەلامسـتافا بارزانی لە سۆقێتەوە بۆ کوردسـتان، لەپنشـدادەچێتە ولاتی میسر و، محەممەد شەیدا لەبارەی هاتنییەوە دەڵێ: "چەن رۆژێ بارزانی لە قاهیرە مایەوە. کاربەدەستانی حکوومەت و رۆژنامەنووس و کانالی تەلەفزیۆنی میسر چاوێکەوتنیانکرد لەگەلی. ئێمەش لە گەل ژمارەیەک لە کوردەکانی سەردەمی سەلاحەدینی ئە‌یووبی کە دانیشتووی ولاتی میسرن، چووینە سەردانی. مەلا مستەفا ئاگاداریکردن تا لیرە‌یە
واک پێباشە کوردەکان پارێزگاری لێبکەن. دوو دەمانچەیان هێنا، یەکیانی دا بە من (محەممەد شەیدا) و ئەویتریشی دا بە هۆشیار بابان. ئێمە هەردووکمان چەن رۆژێ لە زانسـتگە پشوومان وەرگرتبوو. لەڕۆژێ گەرانەوەک بارزانی بۆ عێراق و کوردسێان، لە فرۆکەخانەی قاهیرە، جگە لە کوردەکانی دانیشتووی میسر،
بالوێژی زۆربەی ولاتان و کاربەدەستانی میسر و، بالوێژی سۆقێت و هەروەها بالوێژ و فەرمانبەرەکانی بالوێژخانەی عێراق ئامادەی بەڕێکردنی بوون. ئێمەش بە موزیک و خوێندنی سروودی "ئەی رەقیب" لەبەرێكردنیدا بەشـداریمانكرد ....!".
کاتی گەیشتنی بارزانی بۆ بەغدا ئەو پێشوازییە گەورە جەماوەرییەی کرالێی، پێشانیدا سەرەڕای دووربوونی لە کوردستان بۆ ماوەی یانزە‌سال (1958 -1947)، نێوبانگ و خۆشەویستییەکەی لە دلی خەڵکی
کوردستاندا ماوە و لەبیر نەکراوە. لەبەر ئەوە برایم ئەحمەد و هاورێیانی بە‌زانینی ئەمر راستییە، بە‌تە‌مابوون
بەسەر پەیژەک نێوبانگ و کەسایەتیی بارزانیدا سەرکەون و، دەسەلات و سەرۆکایەتیی پارتی دیمۆکرات بگرنەدەستی خۆیان. ئەو ناکۆکی و دووبەرەکییەی لەلایەن مەکتەب سیاسیی پارتی بەسەرۆکایەتیی برایم ئەحمەد لەدژی بارزانی سەریهەلدا، تەنیا لەپێناوی دەسەلاتدا بوو، چ پێوەندییەکی بە بیرورا و ئایدۆلۆژی جیاوازەوە نەبوو. برایم ئەحمەد و هاورێیانی زۆرباش لە بیروباوەری بارزانیی ئاگاداربوون و، دەیانتوانی بێپرس و راکردنیێی حیزیێکی چەپ دامە‌زێنن لە گەل بیروباوە‌ریاندا بگونجێ، بە‌لامرخۆشیان ئەمەیان باشدە‌زانی هر حیزبێک سازبکەن، جە‌ماوە‌رە‌کە شوێنیان ناکەوێ و سەرکەوتوو نابن.
لەسالی 1961 هوە کە شۆرشی ئەیلوول بەپنچەوانەی ویستی بارزانی و، لەلایەن دەرەبەگەکانی کوردستان و بە هاندانی خەلک لەلایەن برایم ئەحمەد و هاوریبانیان بۆ دژایەتیکردنی پرۆژە‌کە‌ی عەبدولکەریم قاسم هە‌لگیرسا و، سوپای عیراق هیرشی بۆ سەر کوردستان دە‌ستپیکرد، بارزانیی ناچارما لە‌گە‌لیان کەوێ و، شەر لەدژی رژیمی بەغدا دە‌سپێبکات. هەر لەسەرەتای دەسپێکی شۆرشە‌وە، برایم ئەحمەد و هاورێیانی، دەچوونەلای ئەو پێشمەرگانەی چەن پۆلێکیان تەواوکردبوو، دەیانسرتاند بە گوێیدا: "ئەتۆ جگە لە خوێندەوارییەکەت، هەروەها کەسێکی رۆشـنبیریشی، لە قسەکەی ئێمە باش تێدەگەی! ئەم مەلامسـتەفایە لە سیاسەت نازانێ، نەخوێندەوار و عەشایر و پیاوک رژێمی سۆۆێتە. ئەم هەموو سالە لە کوردسێتان دوور بووە، ئاگای لە ولات نەماوە و نازانێ لەو ماوەیەدا، ئاستی رۆشنبیری و خوێندەواریی لاوانی ولات، چەن پێشێە‌وتووە! هەر بەبیری عەشایری و خێلەکییەوە دەیەوێ شۆرش بەرێبەرێوە! بەو شێوەیە سەریان لە کۆمەلێک پێشمەرگەی ساکار و نەشارەزا و چاوبەستراو تێکدا و، ژمارەیەکیان لەدەوری خۆیان کردەوە. ئەوجا یریاریاندا بارزانیی لە سیاسەت و لە پارتی دوورخەنەوە و، لە مانگی ئاپریلی ساڵی 1964، لە شارەدێی
''ماوەت'' کۆنگرەیەکیان بەست، کە ئەفسەرێکی ''ساواک''، بەناوی عیسا پژمان خلکی سنە، تێندا بەشدابوو. سـەت تفەنگی یرنەویشی بەدیاریهێنابوو بۆ کۆنگرەکەی برایم و جەلال. لێرەدا وەک روونکردنەوەیەکی مێژوویی، تا هەموو کەسێک لایوایە عێسا پژمان یەکەمر کەس بووە پێوەندیی نێوان شۆرشی ئەیلوول و شای ئێرانی خۆشکردیێت. بەلام ئەم بۆچوونە هەلەیە و، یەکەم کەس لەلایەن
"ساواک''ی رژیمی شاوە نیردرا و، پیوەندیی بە بالی مەکتەب سیاسیی پارتییەوە گرت، هونەرمەندی گۆرانیبێژ ''مەزهەر خالقی'' بوو. من خۆشم ئەمەمنەدەزانی و، رۆژی 5/9/2004 هاوبیر شیخ لەتیف مەریوانی کە لەندەن دەژی، لەگەڵ هاوسەر و مندالەکانی بەسەردان هاتنە شاری ئۆسلۆ و مێوانی من بوون. کاک شێخ لەتیف مەریوانی لە بنەمالە ناسراوەکانی مەریوان و هەورامان و، لەسەردەمی رژێمی پاشایەتیی، چەندین سال ئەندامی پەرلەمانی "سێنا" بوو کە لەلایەن حەمەرەزاشاوە هە‌لدە‌بژیردران. دواک رووخانی رژیمی حەمەرەزاشا، شێخ لەتیف لە بریتانیا نیشتەجێبوو، مانگی گولانی ساڵی 1985 لەگەڵ ژمارەیەک کەسایەتیی نەتەوەیی ئەندامی دامەزرێنەری کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان و، سالانێکیش بەرپرسیارک پێوەندییەکانی کۆنگرە بوو. هاوسەرک شێخ لەتیف خاتوونێکی رۆشـنبیر و نیشـتمانپەروەرە و لە بنەمالەی مسـتەفاسولتانی و پووری ئازادیخوازی ناسراو ''فواد مسـتەفا سولتانی''
یە، لەلایەن هێزەکانی داگیرکەری ئێرانەوە کوژرا لەدەسێیکی بزووتنەوەی چەکداریی رۆژهەلاتی کورستان.
ئەو رۆژە باسى زۆر بابەت و لایەنمان کرد و، چووینە سەر بارودۆخی سیاسیی باشووری کوردسیتان و، ناکۆکیی کۆنی نێوان پارتی و یەکێتیی. من نێوی ''عیسا پژمان''مرهێنا و گوتم: ''شا لەڕێگەی ئەو کابراوە،
ناکۆکیی نێوان سیاسییەکانی باشووری بەکارهێنا بۆ سوود و بەرژەوەندی خۆک و، بۆ تێکدانی شۆرشەکەی کورد. دیارە سەرکردایەتیی ئەوکاتی پارتییش خۆیان ئەو زە‌وینە‌یان تێدابوو. ئێسـتاش عیسا پژمان رۆژنامە‌یە‌ک بەزمانى فارسى بلاودەكاتەوە دەینێرێ بۆ منیش، ئەگەر هەلەنەبم ناوەكەی ''افسران آزادیخواه ایران''
بوو. لەو بەینی پێشووەدا لە فەرەنساوە تەلەفۆنیکرد بۆم و، گوتی: " دوو کتێبم لەبارەی شۆرش بارزانییەوە بلاوكردووەتەوە، دەینێرم بۆت!". منیش گوتم زۆر سوپاس نامەوێ، كتێبم زۆرە و جێگەم نییە. لەبەر ئەوەش نەمکری، ئاگام لە شێوازی نووسینەکانی هەیە، زۆر یێویژدانانە دەنووسێ. وەک بەردەسێیکی شا کتێبی نووسیوە، نەک وەک نووسەرێکی یێلایەنی بەویژدان. دوایی تەلەفۆنی کردبوو بۆ کاک جەواد سەرۆکی کۆنگرە و گلەیی کردبوولێم!".
شێخ لەتیفیش وتی: "وایە، قسەکانی عێسا پژمان زۆری وانییە. من ئاگامر لەزۆربەک ئەو رووداو و پێوەندییانەی ئەوکات هەیە. "ساواک" لەپێشدا "مەزهەر خالقی" نارد بەناوی ''کاردار وابستە فرەنگی ایران''، (کاربەدەستی سەر بە فە‌رهە‌گی ئیران)، چووە لای بالی مەکتەب سیاسی و لەنێزیکەوە لەگەل برایم ئەحمەد قسەیکردبوو. دواک ماوەیەک دۆستایەتی و پێوەندیی لەنێوانیان دروستبوو،
خوازیێنی کرد لە خوشکی ژنی برایم ئەحمەد کە بیست سال لەخۆی گەورەتر بوو. ئەمەشی تەنیا بۆ ئەوەکرد لە راسپاردەکەک ساواکدا سەرکەوتوو بێ و نەخشەکەک ساواک جێبەجێ بکات. لەراستیدا سەرکەوتنێکی باشیشی بەدەستھێنا!''.
جا دوای ئەم روونکردنە‌وە‌یە، دە‌گە‌رێینە‌وە سەر کۆنگرەکەی بالی ''مەکتەب سیاسی پارتی''. برایم ئەحمەد لەنێو هۆلی کۆنگرە، دەچێتە پشتی مایکرۆفۆن و بەدەنگی بەرز دەلێ: "من بە بەیانێک مەلا مستەفام کرد بە مەلا مستەفا، بە بەیانێکیش دەیکەمەوە بە هیچ!''. کۆنگرە یریاریدا بەدەرکردنی مەلا مستەفا لە حیزب. کاتی مەلامستەفا بە‌مە‌یزانی، لەمانگی جولای هەر ئەو سالەدا (1964) بەرەو ماوەت کەوتەرێ. برایم ئەحمەد رانەوەسـتا، بارزانیی بکاتەوە بەهیچ، لەگەڵ دارودەسـتەکەی بەرەو ناوچەی شاری بانەک رۆژهەلاتی کوردستان هەلدێن. سەرباز و ژانداری ئێران گەمارۆیاندەدەن و، دەلێن بۆ هاتوون!؟ برایم ئەحمەد دەچێتەلایان و لەگەڵ ئەفسەرێكی سوپا قسە دەكا و، دەلێ: ''ئێمە ئێرانین و هاتووین بۆ ئیران!''. دەیبەن بۆ شاری سنە و، لە بنکەی ''ساواک''، لییدەپرسنەوە'' بۆچی هاتوون؟''. برایم ئەحمەد دەلێ: ''ئێمە ئێرانین. شا فەرموویەتی، ئێرانی لە هەر ولاتێک بژی، هەر ئێرانبیە!
ئیمەش کوردین، کورد و فارس دوو میلەتی ئیرانین. ئاریامیەریش لەبەر ''میەر''ه کەیە، لەبەر ئێرانییەکە نییە.... !".
برایم ئەحمەد لە‌وکات و سەردەمەدا، وەک کوردیکی ئەکادمی و زیرەک و چەپ و سەر بە‌ریبازی مارکسیست - لینینیست، کە دژی گوایە ئیمپریالیزم و رژیمە‌کانی کۆمپرادۆر و ئالقە‌لە‌گویی ئیمپریالیزم بووە لە ناوچەکە، خۆک ئاوارە و دەردەکا، ژمارەیەک کوردی بەناو پێشمەرگە هە‌لدە‌گرێ و، پە‌نادە‌بات بۆ شای ئێران و، لەبەرامبەر سەرباز و ژانداری رژێمی شای بەوتەی خۆی نۆکەری ئیمپریالیزم، خۆی سووک و رەزیلدەکا و، کەسێتیی خۆی دەشکێنێ و، پرنسیپ وبیروباوەڕی خۆی دەخاتە ژێر پۆسـتاڵی "ئەمنیەی" ئێرانەوە،، چۆنکە ئەم نەبووە بە سەرۆک و، مەلامستەفا سەرۆکی حیزب و شۆرشە!.
شاک ئێران، سـەرەتا هێزەکەی برایم ئە‌حە‌مە‌دی لە ناوچەی سەردەشت و بانە گلدایە‌وە و، هانیدان لە
سە‌رس‌نوورە‌کانە‌وە هێرشبکە‌نە سەر بنکە و بارەگاکانی بارزانی و پێشمەرگە. بارزانییش ئێرانی ئاگادارکرد گەر واز لە پشتیوانیکردنی ئەو تاقمە نەهینێ، ئەوا بۆ تەمبێکردنیان هەتاکوو تاران هەلایاندەیرین. شای ئێران ئەم هەڕەشەک بارزانیی بەهێند وەرگرت و، چەکیانیکرد. برایم ئەحمەد و تالەبانی و عومەر دەبابە و نەوشیروان مستەفا و چەنکەسێکیتری بردە تاران و، تفەنگچییەکانیشی برد بۆ سەربازگەیەک لە شاری ه‌ه‌مە‌دان. بەمجۆرە سالی 1964 و 1965 یان لە پەنای شای ئێران بردەسەر. لە کۆتایی هاوینی سالی 1965 دا، حەمەڕەزاشا کەوتە نێوانیان و، لەڕێگەی عیسا پژمانەوە داواک لە بارزانیی کرد لێبوردنیان بۆ دەربکات.
بارزانیی بەداواکەی شا رازیبوو. جگە لە برایم ئەحمەد کە لە تاران مایەوە، هەموویان گەڕانەوە و چوون بۆ
"دۆلەرەقە". بارزانیی، "عەباسی مامەند ئاغا" یراسپارد لای خۆی رایانگرێت. لەکۆتایی سالی 1965،
بارزانیی ئاگادارکرا رژیمی عێراق بەتەمای هێرشێکی گەورەیە بۆ سـەر کوردسـتان، لەبەر ئەوە داوای لە جەلال
تالەبانی و عەلی ئەسکەری و عومەر دەبابە کرد بۆ راوێژ و هەلسەنگاندنی نەخشەک بەرگریکردن بچن بۆلای. بەڵام ئەمان نەچوون و لە مانگی نەورۆزی ساڵی 1966، بە یارمەتی ''حاجی برایمی چەرمەگا'' و
"عەباسی مامەند ئاغا''، لە گەل هاورێ و چە‌کدارە‌کانیان لەناوچەی شۆرش هەلاتن و، چوونەوە ژێر بالی رژیمی عێراق. برایم ئە‌حمە‌دیش لە تارانەوە بە فێرۆکە چوو بۆ بەغدا و، لەلایەن جەلال تالەبانی و کاربەدەسـتانى بەعسـەوە پێشـوازیکرا.
رژیمی عێراق، لە بە‌کرە‌جۆ سە‌ربازگە‌یە‌کی پێدان و، جگە لە بەخشینی پارە‌وپوول و چەکوچۆل و کردنەوەک بنکە و بارگە لە سلێمانی و کەرکووک و بەغدا، هەروەها رێگەییێدان دوو گۆڤار بە زمانی عەرەبی (النور) و (رزگاریی) بەکوردی بلاوبکەنەوە کە سـەر لەبەری سووکایە‌تیبوو بە بارزانی.
لەرۆژنامەکانیاندا لایەنگرانی خۆیان بە کەسانی رۆناکبیر و زانا و خۆیندەوار لە قەلەمدەدا کە بەتەمان شۆرشێکی رۆشنبیرک و فەرهەنگی بکەن و، لایەنگرانی بارزانیشیان بە جیابوونەوەخواز و بەکەسانی نەخوێندەوار و جووتیار و گوندی و دواکەوتوو دەدایەقەلەم . لەنێو خەڵکدا دەیانوت: "دڵنیاین لەوەی رژێمی بەعس ئامادەیی تەواوک تێدایە بە دانووستان و گفتوگۆ لە گەلی، بگەینە ئەنجامێکی وا، بە دلی هەردوو گەلی کورد و عەرەبی برا یێت، بەلام بارزانیی سیاسەت نازانێ و دەیەوێ هەموو شتێ بەشەڕ و لەڕیگەی شەڕەوە چارەسەر بکات''.
نەوشیروان مستەفا سەرنووسەری گۆڤاری ''رنگاری'' لەساڵی 1969 لەژمارە (2) دا نووسی:
"حوولانەوەکەشمان بێبەرییە لە حیابوونەوەخوازەکان و لە شوێنی ئەوە لایەنەکەی تری مافی چارەنووس، بەدەست خۆمان بێ ئەو مافە یان نەبێ، بماندرێتێ یان نەماندرێتێ ئێمە حۆری مانەوەک بە ئارەزوو لەگەڵ گەلی عەرەب دا هەلمانبژاردووە و، هەلی ئەبژێرین و هەر لەبەر ئەو راستییەشە گەر بەزۆریش ئەو حیابوونەوەیە بسەپێندرێ بە سەرماندا بەرامبەری ئەوەستین!". بالی برایم ئەحمەد، هەر بە‌مانە‌شە‌وە نە‌وە‌س‌تان و، بۆ تە‌ریککردن ولاوازکردنی بازرانیی چوونە لای رووسەکانیش. لەسەردەمی سەرکۆماریی ئەحمەد حەسەن ئەلبەکر، لە بەغدا، لەگەڵ باڵوێژێ سۆقێت دیداردەکەن و، دەڵین: "داوا لە سۆقیت دەکەین واز لە دیدار و ناسینی بارزانی وەک سەرۆکی شۆرشی کورد بەینیت، چۆنکە ئەو بیاوی ئیسرائیل و ئەمریکایە!''. بالوێژی سۆۆیَتیش دەلێ:
''پیاوی هە‌رلایە‌ک بنت، بارزانیی حە‌ڵکە‌کە‌ی لە گە‌ڵە!''. دوای ئە‌مروە‌رامە‌ک باڵوێژی یەکیتیی سۆۆێت،
وازیان لە لایەنگیریکردنی سۆڤیت هینا و، روویانکردە رێبازی مائۆ سەرۆکی ولاتی چین و بوون بە مائۆئیست.
بەكورتى، تا دەركردنى بەیانى ئازار لە 11/3/1970 برایم ئەحمەد و مامجەلال و دارودەستەیان، هاوكار و کەواسۆری بەرلەشیکری عێراق بوون بۆ کوشتنی پێشمەرگە و رۆلەی کورد و گرتن و سووکایەتی و شـکەنجەک نیشـتمانپەروەرانی کورد بەناوک ئەوەک لایەنگرک بارزانیین.
لەپێوەندیی لە گەڵ رۆژهەلاتی کوردستاندا، هاوکات لەگەڵ دەسـتپێکردنی شۆرشی ئەیلوول، بەرە بەرە جمووجۆلی سیاسی و دواتر چەکدارییش لەنێو ئەندامانی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان و، شۆرشـگیرانی رۆژهەلاتی کوردستان کە روویان لە باشوور کردبوو، دەستیپێکرد. برایم ئەحمەد و تالەبانی ئەو کوردانەی رۆژهەلاتیان بۆ لای خۆیان رادەکێشا کە بیروباوەری کۆمۆنیستییان هەبوو. بنکەیەکیان لە ''سەی سادق''
دامەزراند بۆیان. مەلا ئاوارە و خەلیل شەوباش و سمایلی شەریفزادە و سلیمانی موعەینی و، مەلارەسوول پێشنماز و سەی فەتاحی نیزامی و فەقیێ وەسمان و چەندین ئەندامی دیکەی حیزبی دیمۆکرات، لەریزی ئەو شێرشگیرانە بوون کەوتنە ژێر کاریگەریی پرۆپاگەندەی بالی برایم ئەحمەد و،
لەناوچەک ژێر دەسەلاتی پێشمەرگە و شۆرش نەمان و چوونە بەغدا و سلێمانی و بنکەیان بۆ دامەزراندن.
بەراسپاردەک بالی برایم ئەحمەد، رژیمی عێراقیش چەک و پێداویسـتیی بۆ دابینکردن. ناوەکەشـیان گۆری بۆ
"ﺭﯾﮑﺨﺮﺍﻭﮎ ﺷﯚﺭﺷﮕﯿﺮﯼ ﺣﯿﺰﺑﯽ ﺩﯾﻤﯚﮐﺮﺍﺗﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋﯿﺮﺍﻥ". ﺳﻠﯿﻤﺎﻧﯽ ﻣﻮﻋﻪﯾﻨﯽ، ﻟﻪﺷﺎﺭﯼ سلیمانی دەستیکرد بە دەرکردنی رۆژنامە‌یە‌ک بەناوی ''رۆژ''. ناوەرۆکی رۆژنامە‌کە بە‌رگریکردنبوو لە رێبازی
"مائۆ" رێبەری ولاتی چین و دژایەتیکردنی یەکێتیی سۆقێت. بالی برایم ئەحمەد/ تالەبانی بەهەموو شێوەیەک هەولیاندەدا شۆرشگیرانی رۆژهەلاتی کوردستان لە بارزانیی دایرێنن و، بیاندەن بە گژ ئێران و بارزانیدا. رژێمی عێراقیش بەئاشـکرا پشـتیدەگرتن و بۆک گرنگبوو، شەڕک چەکداریی لەرۆژهەلاتی کوردسـتان هە‌لگیرسێن و، وەک چۆن شای ئێران کێشەک سازکردووە بۆک، عێراقیش بتوانێ بۆ بەرژەوەندیی خۆک،
کوردی رۆژهەلات بەکار بێنێت. جیا لە عێراق و دارودەستەی برایم ئەحمەد کە لەسەر ئەم کۆمەلە شۆرشـگێرانەک رۆژهەلاتی کوردستان حیسابیاندەکرد و، دەیانویست بۆ بەرژەوەندیی خۆیان بەکاریان یێنن، هەروەها ''حیزبی توودە‌ک ئیران''یش کە‌وتە‌خۆ و، ویستی لەرێگەک ئەمانەوە جێ پێیە‌ک لە ئێران و رۆژهەلاتی کوردستاندا بکاتەوە. چۆنکە دوای کودەتاکەک دژ بە سەرکوەزیران دوکتۆر محەممەد موسەدق کە بەهاوبەشیی CIAی ئەمریکا و دەولەتی ئینگلیز، لەسالی 1953 بەرێوەچووبوو، حیزبی توودەی ئێرانیش بەر شالاوەکانی پاکتاوی سوپا وساواکی حەمەرەزاشا و دەسگەی سیخۆریی ئینگلیز کەوتن و، رێکخسـتنیان لە‌ئێراندا نەمابوو. جا دوای دەنگدانەوەی سەرهەلدانی بزووتنەوەی چەکداریی لەرۆژهەلاتی کوردستان،
حیزبی توودە ویستی ئەو هە‌لودە‌رفە‌تە بۆ سوودک خۆک بەکار بینێ و، هاوکات پشتی ئە‌مرێکخراوە‌یە بگرن و هانیانبدەن، وەک رێکخراوەیەکی ئێرانی لە رۆژهەلات چالاکیی بنوێنن، و دووریانخە‌نە‌وە لە بالە‌کە‌ی دیکەی حیزب بە سەرۆکایەتیی ئەحمەد تۆفیق، کە درۆشمی ''سەربەخۆیی بۆ کوردستان''یانهە‌لگرتبوو!
"ئەحمەد تۆفێق" (عەبوللا ئێسحاقی) زۆر دژک توودە و كۆمۆنیستەکان و، دژک یەکیتیی سۆۆیت بوو.
باوەریوابوو تەنێ ئەمریکایە دەتوانێ کورد رزگار بکا و، سۆۆیت و بیرک کۆمۆنیسـتیی دژی کورد و بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردن. لەبەر ئەوە، کۆمۆنیستەکانی عێراق و ئێران بەگشتی و توودەی و کۆمۆنیستەکانی نێو حیزبی دێمۆکرات زۆر رقیان لێیبوو. هەرچی جەپی و کۆمۆنیستەکانی حیزب بوون، پالیاندابوو بە بالی برایم ئەحمەد و تالەبانییەوە و، نەتەوەییەکانیش لەگەڵ ئەحمەد تۆفێق و بارزانیی بوون.
لەرۆژک 5/2/1968 دوکتۆر رادمەنش سەرۆکی ئەوکاتی حیزبی توودە، لە مۆسـکۆوە چوە بەغدا و،
چوار رۆژ دواتر لە گەل رێکخراوک شۆرشکێیری حیزبی دێمۆکراتی کوردستان کۆبووەوە. لەلایەن حیزبی تودەوە دوکتۆر رادمەنش و دوکتۆر ئەورەحمانی قاسلموو بەشداربوون. لەلایەن رێکخراوی شۆرشـگیری حیزبی دێمۆکراتیشەوە، سلێمانی موعەینی و حەمەدەمینی سیراجی و، کەریمی حیسامی بەشداربوون. جگە لە سلێمانی موعەینی شاندی هەردوو لا سەر بە حیزبی توودە بوون. لەسەر چوار خالی هاوبەش رێککەوتن و، حیزبی دێمۆکرات (کۆمیتەک شۆرشگێیر) پەسندیکرد: بزووتنەوەک کورد لە کوردستانی ئیران، بە‌شیکە لە بزووتنەوەی گەلانی ئیران. بە بین ئیزنی حیزبی توودە
کۆبوونەوە و پیوەندیی لە گەل هیچ حیزب و دەولەتیکا نەگریت، حیزبی توودە، حیزبی دیمۆکرات بە فە‌رمیی دەناسێ، بە مە‌رحێ سە‌رکردایە‌تییە‌کە‌ی لەژێردەستی کۆمۆنیستە‌کاندا بێت''.
بزووتنەوەکەک رێکخراوک شۆرشگێرک حیزبی دێمۆکرات لە رۆژهەلاتدا گەشەیکرد و، سەدان ئەندامرو لایەنگیری لێ کۆبووەوە. لەشارەکانی بۆکان و سەقز و مەهاباد و سەردەشت و بانە و ناوچەکانی ئالان و گەورک و موکریان دەستیانکرد بە چالاکیی سیاسی و پێشمەرگانە. شای ئێران داواک لە بارزانیی کرد بزووتنەوەکە راگرێت. بارزانیی داوای لە سلێمان موعەینی و هاورێیانی کرد بزووتنەوەکەیان دوابخەن، چۆنکە ئێسێا کاتی ئەوە نییە لە دوو بەشی کوردسێان خەباتی چەکداری بکرێت. بەلامر جەلال تالەبانی و هاورێیانی هانی سڵیمان موعەینی و رێبە‌رایە‌تیی شۆرشێگیریاندا بە‌قسە‌ک بارزانیی نەکەن و، بە‌ردە‌وامبن لەسەر خەباتی سیاسی و چەکداریی خۆیان. لەبەر ئەوە داواکەی بارزانییان پشتگوێخست، ئەویش فەرمانیدا بە کوشتنی ساێمانی موعەینی و تووناکردنی هەموو ئەندامانی رێکخراوک شۆرشگێری حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی تیران. جیا لە تە‌سلیمکردنی تەرمی سلیمان موعەینی بە رژیمی شا، هەروەها زۆربەی پێشمەرگە و ئەندامەکانیان بە قۆلبەستراوی تەسلیمی ساواکی شا کران. ژمارەیەکی دیکەیان لە گەل مەلا ئاوارە و سمایلی شەریفزادە لە رووبەروونەوەک چەکداریی لە گەڵ سوپاک ئێران کوژران. تەنیا چەن کەسێکی کەمیان بەسەلامەت و بێزیان دەرچوون، کە هەلاتن بۆ بەغدا و لەژێر دەسەلاتی بەعسدا گیانیان پارێزرا.
بارزانیی لەو سەردەمەدا رێبەری کورد بوو، ناوبانگی سنوورەکانی کوردستانی تێپەراندبوو، خۆشەویستی خەلک بوو لەهەموو ناوچە و پارچەکانی کوردستان. نەک هەر کورد، بەلکوو هەموو ولاتانی ناوچەکە و دنیا چاودێریی شۆرشەکەیاندەکرد. بارزانیی نەدەبوو بکەوێتە داوک رژێمی بەعس و دارودەسـتەی تالەبانییەوە. بە دلنياييەوە شکانی ناوبانگ و کەسایەتیئ بارزانیی لەنیو کوردا، لە بەرژەوەندیی شای ئێرانیشدا بوو.
مەلامستەفا بژار و رێگەی دیکەی هەبوو. هەروەک یریاری گرتنی دا و، هێنایانە بەردەستی، هەرواش دەیتوانی دووریخاتەوە و، لە شوێنێکیدا گلیداتەوە. کوشتنی سلێمانی موعەینی و تەسلیمکردنەوەی لاشەکەی بە رژێمی ئێران، لە لایەنی سیاسی و نەتەوەییەوە زۆر بەزیانی بارزانی و شۆرش شکایەوە.
پاش دەرچوونی بەیانی ئازاری 1970 و، رێککەوتنی نێوان رژێمی بەعس و سەرۆکایەتیی شۆرشی ئەیلوول، بەعسییەکان وازیان لە پشتیوانیکردنی پارتەکەی برایم ئەحمەد و تالەبانی هێنا و، رۆژنامە عەرەبییەکەشیان (النور) یانداخست کە سەرلەبەری پێداهەلگوتنبوو بە رژێمی بەعس و جنێودان بە بارزانیی. هەر بەپێی رێککەوتنی نێوان سەرۆکایەتی شۆرش و رژێمی بەعس، بارزانیی ئامادەبوو لێبوردن دەربکات بۆ تالەبانی و لایەنگرەکانی. ئەمانیش کۆنگرەیەکیان بەست و ناوک پارتەکەیان کرد بە "پارتی شۆرشگێری کوردستان'' و رێکەوتی 10/2/1971، تێکەڵ بە شۆرش بوونەوە و، راگەیەندراوەیەکیان بلاوکردەوە و، کەوتنە پێداهەلدان بە بارزانی و ناساندنی بە ئازادیخواز و دلێر و رێبەری شێرشی رزگاریخوازی کورد. بەلام دوای سالیک، ناکۆکی و یێمتمانەیی لەنێوان بارزانی و رژێمی بەعس سەریهەلدایەوە، تالەبانی و برایم ئەحمەد و لایەنگرانیان بە هاندانی رژیمی بەعس، لە مانگی ئۆکتۆبەری سالی 1972 دیسان چوونەوە ژێر بالی رژێمی عێراق و راگەیەندراوەیەکیان دەرکرد و رایانگەیاند و رەخنەی زۆریان ئاراسـتەی بارزانیی کرد و،
نووسییان ''پارتی شۆرشگێری کوردستان'' دیسان دامەزراوەتەوە! رژێمی عێراقیش رۆژنامەی (النور)
ی دایەوە پێیان و، سەرلەنوێ کەوتنە دژایەتیکردنی شۆرش و بارزانیی.
بەکورتی لەماوەک چواردەسال تەمەنی شۆرشی ئەیلوول، برایم ئەحمەد و تالەبانی ولایەنگرانیان، ماوەک هەشت ساڵ لەخزمەتی رژیمی داگیرکەری عێراق و دوو سالیش لە ژیر بالی رژیمی شای ئێراندا بوون. ئەو چوارسالەش لەنێو شێرش مانەوە، هەر خەریکی پیلانگێران بوون و لە کەشێکی بێباوەرک و بێمتمانەیی تەواودا ئەو چوارسالەشیان تێپەڕکرد.
ه‌رە‌سە‌ینانی شۆرشی ئەیلوول، بە‌یریاری سەرۆک بارزانیی
کورد ئەژماردەکرێ. سووچ و تاوانی هەرەسی شۆرش، تەنیا مستەفا بارزانیی ناگرێتەوە، لەپێشدا،
دارودەستەک برایم ئەحمەد و تالەبانی دەگرێتەوە بەدژایەتیکردنیان رۆلیان هەبوو لە لاوازکردنی شۆرش و،
هر ئەوانیش بوون، بەر لە بارزانیی، پێوەندییان بە ساواک و شای ئێرانەوە گرتبوو. جگە لەمە، سەرکردەیەتیی
ئەوکاتی پارتی دێمۆکراتی کوردستانیش تاوانبارن، کاتی شۆرش بەشێکیان لەبەر خاتری پێگە و جێ و ێی خۆیان لای بارزانی و لەنێو شۆرشدا، رۆلێکی هە‌لپە‌رستانە‌یان دەگێرا و نەیانتوانی ببن بە راوێژکارێکی باش و دلسۆز بۆ بارزانیی، کە بتوانێ لەبەرامبەر ئێران و نەیارانی نێوخۆیی دا دووربینتر و کوورتر یروانێتە ئەو رۆل و بەرپرسیارەتییە مێژوویی و نەتەوەییەی کەوتووەتە سەرشانی. بۆ نموونە کەسیکی وەک دوکتۆر مەحموود عوسمان باوەرێیکراوک هەرەنێزیک و جێمتمانەک بارزانیی بوو. لەکاتی دیمانە و چاوێیێکەوتنی لەگەل رۆژنامەنووس و نوێنەرک ولاتانی بیانی، وەرگیرک بارزانیی بوو. لەنێزیکەوە ئاگاداری هەموو جمووجۆل و چالاكييەكى سياسى و ديپلۆماسى شۆرش بوو. كەجى دواک هەرەسهێنانى شۆرش، چووە دێمەشق بۆ لای جەلال تالەبانی و، ئەوانیش یارمە‌تییاندا کتێبیکی چاپکرد لەدژی بارزانیی. دوای ئەوە بردیان بۆ ئۆرووپا و لە ولاتانی ئۆرووپا سە‌میناریان دادەنا بۆک، هێرشبکاتە سەر بارزانی و شۆرشەکەی. دواتریش لە وتووێژ لەگەڵ "مەد تی ڤی" سەر بە "پێ کێ کێ" تاوانی شکستی ئەیلوولی خستە ئەستۆی بارزانی و، خۆی لێ یێبەریکرد. ئەمە لە کاتێکدا دوکتۆر مەحموود کە نوێنەری شۆرشی ئەیلوول بوو، دواک هەرەسی شێرش،
دەیتوانی زۆر بابەتانە و زانستانە و بە پشتبەستن بەسەدان بەلگەنامەی نێوخۆیی شۆرش کە ئاگاداریانبوو،
کتیبیکی بنووسیبایە، هەموو لایەنێکی چاکوخراپی بنووسیبایە وەک سەرچاوەیەکی گرنگی مێژوویی،
وەچی ئیمرۆکە و وەچەکانی داهاتوو سوودیان لێوەرگرتبایە، نەک ئەوەی یەکسەر بچێتە لای تالەبانی کە بەدێژایی سالانی شێرشی ئەیلوول، خۆدی خۆی بە کەسێکی خاین ودژ بەکورد و دژ بە شێرش نێویبردووە.
یەکێ لەو لایەنانەی دەبوو دوکتۆر مەحموود بەبایەخ و سەرنجەوە تیشکی بخستایەتەسەر و، خۆک لەنێزیکەوە ئاگاداریانبوو، سیاسەتی ئەمریکا بوو بەرامبەر بە شۆرشی ئەیلوول کە رۆلی سەرەکیگیرا لە شکستیتوینانی شۆرش. هەر بەوتەی دوکتۆر مەحموود خۆی، بارزانیی باوەریوابوو شای ئیران ه‌رچییە‌کدە‌کات، لەرێگەی ئە‌مریکاوە‌یە و، ئەمریکا پشتیوانی کوردە. لە‌مرسالانە‌ک دواییدا، دوای پە‌نجاسال بەشێ لە بەڵگەنامەکانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا - تایبەت بە شۆرشێی ئەیلوول بڵاوکرانەوە، دەریدەخەن کە بارزانیی هەولێداوە پشتیوانیی ئەمریکا و رۆژاوا بۆ لای کێشەی کورد راکێشێن، بەلام سەرکەوتوو نەبووە.
لەرۆژی 12ی مانگی ئاپریلی سالی 1965 مەلا مستەفا، نوێنەرێکی خۆی بەناوی "شەمسەدین موفتی'' (نیشتمانپەروەریکی دلسۆزی خەلکی سلیمانی بوو) لەگەل یەکێ لە کورەکانی (مەسعوود) دەنێرێ بۆ بالوێژخانەی ئەمریکا لە تاران. نامەیەکیان دەداتێ و پەیامێکی زارەکیی مە‌لامسـتە‌فاشـیان پێدهێت. چوونیان بۆ تاران بە نهێنی و بێئاگاداریی رژێمی تاران بووە.
بارزانیی لەنامە و پەیامەکەیدا داوادەکات: ''ئەمریکا راسـتەوخۆ لە گەڵ سەرۆکایەتیی کوردستان پێوەندیی بگرێ و، ئێران پردی نێوان پێوەندییەکە نەیێت، چۆنکە متمانەمان بە ئێران نییە و، دەلێ، ئێمە گومانمان هەیە پەیامەکانی ئێمە لەلایەن ئێرانەوە بەراستی بگەنە ئەمریکا. بارزانیی داوای چەک و هێزی سەربازی و یارمەتیی دارایی دەکا و، داواکارە ئەمریکا راستەوخۆ بێتە کوردستان و، کوردستان ببێت بە یەکێکی دیکە لە ویلایەتەکانی ئەمریکا. با سەرچاوەکانی نەوتی کوردستان لەلایەن ئەمریکاوە بەرهەم بهێندرێ و، ئەمریکا راستەوخۆ لەگەل کورد رێککەوتن بکات". بالوێژی ئەمریکا لە تاران بە هەردوو نوێنەرەکەی بارزانیی دەلێ: ''ئەمریکا کێشەی ئێوە لەچوارچێوەی عێراقدا دەبینێ. من نامەکەتان دەگەیەنمە واشنگتن، بەلام دلنیانیم لە وەرامدانەوەی!''.
بارزانیی گەلێک جاریتر نامەک نووسیوە و نوێنەرک ناردووە بۆ ئەمریکا و داواک یارمەتی و پشتگیرک سیاسی لێکردوون. لە رۆژی 5ی ئاپریلی 1972 لەڕێگەی ''زەید عەسمان''، نامەیەکیتر دەنێرێ بۆ ئەمریکا و لەبارەک هۆکارەکانی یارمەتینەکردنی ئەمریکا بە کوردان پرسیاردەکات. تۆماس سکات لەلایەن وەزارەتی دەرەوەک ئەمریکا لە گەل زەید عوسمان دادەنیشێ و رۆژێک دواتر، تۆماس سکات لە گەل نوێنەرەکەی بارزانیی کۆدەیێتەوە و، دەڵێ وەلامی ئەمریکا بۆ نامەکەی بارزانیی نەرێنییە و، هۆکارەکەش لەمرچەن خالەی خوارەوەدا باسدەكەم:
1 - ئەو رژێمەی لەلایەن بارزانییەوە دامەزرێت، زۆر ئەستەمە بتوانێت لەبەرامبەر دژایەتیکردنی عەرەبەکاندا خۆک ڕاگرێت.
2- پیکەی نابووریی سۆقیت لەعیراق بەهیزە و تەنانەت ئەگەر بارزانیی رژیمی عیراقیش یرووخینیٰ، ئەستەمە بتوانی پیوەندیی عیراق و مؤسکؤ ببچرینی، ئەمەش واتای ئەوەیە
سۆفێت دەستبەرداری پێگەی ئابووریی خۆی نابێت لەعێراق.
3- ئەگەر دەولەتی ئەمریکا پشتیوانی لە شالاوی کوودەتا دژی رژیمی بەعس بکات،
لەڕووی رێکخستنەوە لاوازدەبێ. شاردنەوەی کوودەتاکەش زۆر زەحمەت دەبێ، کە وابوو ئەمریکا نێوانی خۆی لە گەل ولاتانی عەرەب تێکدەدا، چۆنکە پشتیوانیی لە بزووتنەوەیەکی ناعەرەب کردووە کە لەلایەن ولاتانی دیکەی ناعەرەبی وەک ئیسرائیل و ئێرانبشەوە پشتیوانیدەکرێت. 2)
بەکورتی، کۆک یارمەتی دارای و پارە و چەکوچۆل و پێداویستیی پێشـمەرگە، لەسـەردەمی سەرکۆماری ئەمریکا "نیکسن" لەسالی 1973 - 1972 لەلایەن ئەمریکا و ئینگلیز وئیسرائیل و شای ئیرانەوە دران بە شۆرشی کورد، گەیشتە مانگی یەک ملیۆن دۆلار. ئەم بەخشین و یارمەتیدانە بە کورد، تەنیا لەبەر لاوازکردنی رژیمی عێراقی هاوپەیمانی رژیمی سۆقیت بوو، بۆ ئەوە نەبوو پشتی کورد بگرن بۆ بەدەستپێنانی مافی نەتەوەیی.
لەمبارەوە هێنری کیسینگەر سیاسەتکاری ناسراوی ئەمریکا و وەزیری دەرەوەی ئەوکات، رۆناکیی زیاتر دەخاتە سەر باسەكە و، لەبیرەوەرییەكانی كە ''ئۆرخانی غالیب'' و هەروەها ''شەفیقی حاجی خدر''
لە ئینگلیزییەوە کوردویانە‌تە کوردی، دەلێ: ''بارزانی داوایلیکردین پشتگیریبکە‌ین بۆ دامەزرانی دەولەتی کوردی. هەر هیچ نەبێ پشتگیرییان بکەین بۆ بەدەستەینانی ئۆتۆنۆمییەکی تەواو، ئیمە پشتی بگرین. بەلام ئیمە هەموو جارێ پێماندە‌گوتن، ئیوە شەر بکەن، دوایی لەسەر ئەو بابەتانە قسەدەکەین. کاتێ بە ئامانجی خۆمان گەیشتین، پشتمانتێکردن و، لەبەرامبەر ئەو تاوانە گەورانەی رژیمی عیراق بەسەر کوردی دە‌هینا، بیددە‌نگ ماین و هیچ هە‌لویس‌تیکمان نەبوو…".
لەسەردەمی سەرکۆماریتیی جرالد فۆرد سەرکۆماری ئەمریکا، رۆژی 19/1/1976 راپۆرتی ''پایک''
سەرۆکی کۆمیتەی لێکۆلینەوە لەکاروباری CIA و نوێنەری شاری نیۆیۆرک درا بە کۆنگرێس کە دەڵێ:
"ئەمریکا کوردەکانی وەک "کارتی یاریی" بەکارهێنا! ئەم راپۆرتە نهێنییە سێ رۆژ دواتر دزەیکردە دەرەوە و لەرۆژنامەکانی ئەوکات بلاوکرانەوە.
شۆرشی ئەیلوول کە بە رێککەوتنی نێوان شای ئێران و سەددام حسێن لەرۆژی 6/3/1975 لە ولاتی جەزایر کۆتایی پێهێندرا، بوو بە هۆک وێرانکردنی هەزاران گوند و ناهومێدی و مالوێرانی و رووخانی ڤین و باوەری نەتەوەیی، هاوکات بۆ برایم ئەحمەد و تالەبانیش لەعێراقدا چ دەسـکەوێیکی نەبوو. رژێمی عێراق دواک رووخانی شۆرش کاری پێیاننەما و پشتگوێیخستن و چ حیسێییکی بۆ خزمەتی رابردوویاننەکرد.
هۆشی ئەوە بوو سە‌ددامر نەیدەویست جارێکیتر گرنگی و بایەخ بە پرسی کورد بدا و، دلنیابوو لەوەی بۆ هەمیشە کێشەک کوردی بنە‌یرکردووە. ئەوەبوو برایم ئەحمەد و تالەبانی و نەوشیروان و هاورێیانیان روویانکردەوە ئۆرووپا.
دواک تێپەڕبوونی دوومانگ لە هەرەسەپێنانی شۆرش، جەلال تالەبانی، بە راوێژ و رێنوێنییوەرگرتن لە برایم ئەحمەد، رێکەوتی 25/5/1975 لە ژێر چاودێریی دەزگەی سیخوریی سووریا (ئیستخبارات) لە شاری دیمەشق یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانی دامەزراند و، هاوکاتیش بوو بە ئەندامی بەرەیەکی نەیاری رژیمی بەعسى عێراق كە لە شام كۆببوونەوە و، لەزۆرینەیەكى شیعە و چەن كەسێكى سوننە پێكهاتبوون. ئەم بەرەیە ناوی ''التجمع الوطنی العراقی'' (توع) بوو. ئامانج لە دامەزرانی یەکیتیی لەلایەن برایم ئەحمەد و تالەبانییەوە بۆ دوو مەبەستی سەرەکیی بوو: 1- بەدەستەوەگرتنی گۆرەپانی سیاسیی باشووری کوردستان وەک تاکە هێزی سیاسی و چەکداری. 2- رێگرتن لە بنەمالەی بارزانیی کە جارێکیتر نەتوانن لە سیاسەت و خەباتی باشووری کوردستاندا هیچ دەور و رۆلیکیان هەبێت. ئەمردوو خالە لەلایەن بنەمالی برایم ئەحمەد و تالەبانییەوە وەک پرەنسیپ و ستراتیژ و هێلی سۆر بەرامبەر بنەمالەک بارزانیی، دەیان سال پێرەوکرا و، گۆرانکارییەکانی ئەمدواییەک ناوچەکە و کوردستان، چ کاریگەرک و گۆرانێکی لە بۆچوونیان بەرامبەر بنەمالەی بارزانیی نەکرد.
کورانی مەلامستەفا و لایەنگرانی بارزانی و پارتی دێمۆکراتی کوردستان، سالێک دوای دامەزرانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، بە مەبەستی سەرلەنوێ دە‌ستی‌پ‌کردنە‌وە‌ی خەباتی سیاسیی، لە مانگی ئەگۆستی سالی 1976 لە شاری بەرلین کۆبوونەوە و سەرۆکایەتیی کاتیی (قیادە موقت) یاندامەزراند.
تالەبانی و برایم ئەحمەد دوای ئاگاداربوون لە دەستپێکردنەوەی چالاکیی سیاسی و حیزبیی بنەمالەی بارزانی و بەشێک لە ئەندامانی پێشووک سەرکردایەتیی پارتی، کۆبوونەوەیەکیان لە شاری لەندەن لە بریتانیا خستەرێ و، بانگیشتی "قیادە موقت" یشیان کرد. مەسعوود بارزانی و نووری شاوەیس و عەزیزی شیخ رەزا و چەن کەسێکیتریش بەشداری کۆبوونەوەکە بوون. جەلال تالەبانی روودەکاتە مەسعوود بارزانی و دەلێ: "دوو مە‌رجمان هەیە بۆ هاوکاریکردن لە گە‌لتان! داواتانلێدە‌کە‌ین پێوەندیی خۆتان بە یەکجاریی لە گەل ئەمریکا و ئیسرائیلدا ببچرێنن. هەروەها باوکیشت نابێ چیدیکە لە کوردستاندا چالاکیی سیاسیی بکات! مەسعوود بارزانی دەڵێ: "وازمان لە پێوەندیی لە گەڵ ئیسرائیل و ئەمریکا هێناوە". تالەبانی دەڵێ: "ئەی ئەگەر باوکت گەرایەوە و ئەو پێوەندییەی درووستکردەوە؟". مەسعوود بارزانیی دەڵێ: "باوکم وازی لە سیاسەت هێناوە و چ پێوەندییەکیشی بە "قیادە موقت" هوە نییە.
لەراسـتیدا نازانرێت بۆچی مەسعوود بارزانی تا ئەو رادەیە نزم و لاواز وەرامی پرسیارەکانی جەلال تالەبانی داوەتەوە. تەنانەت ئەگەر بەرامبەر هەرەسهێنانی شۆرشی ئەیلوول و کارەساتەکانی دواک هەرەس، خۆیان بە هۆكار و تاوانبار زانیبێت، دیسان نەدەبوو رێبدە‌ن کە‌سانێ لێپرسینە‌وە‌یان لە گە‌لدا بکەن، کە زۆربەی سالانی شۆرش لە خزمەتی داگیرکەرانی ئێران و عێراقدا بوون و، شهێری پێشمەرگەی کوردستانیان دەکرد و بەهەموو شێوەیەک هەولیاندا شۆرشەکە تێکبشکێنن. ئەوجا بۆچی مەسعوود بارزانیی نەیوتووە پێی:
"باشە ئیمە واز لە ئەمریکا و ئیسرائیل دینین، ئیوە‌ش واز لە سووریا و یەکیتیی سۆقیت بوینن، با پشت بە
خۆمان و بە نەتەوەکەمان ببەسـتین؟!".
لیرەدا گوتنی چەن وشەیەک بە پنویس‌تدە‌زانم، ئەویش دواک وەستانی شێرشی ئەیلوول، لەلایەن مەلامستەفا بارزانییەوە، دواتریش لەلایەن کورەکانی بارزانی و نێزیکانی بارزانییەوە هیچ نووسراوە و روونکردنەوەیەک بۆ ئاگاداریی جەماوەرک کوردستان بلاونەکرایەوە کە تێیدا هۆکارک وەستانی شۆرش باسبكەن، دوای هەرەسی شۆرش، جگە لەوەک زیانی گەورەی لەیەکیتیی نەتەوەیی و بیرک رزگاریی کوردستان دا، رژیمی عیراق، هە‌زارن گوندی خاپوورکرد و تە‌عریبکردنی کوردستان بە‌شیّوازیکی سیستەماتیک دەسـتیپێکرد. دەیانهەزار بنەمالە چووبوونە ئێران لە بارودۆخێکی زۆر دژواردا ژیانیان تێپەڕدەکرد.
سەدان بنەمالە لەشارەکانی ئێران، کچ و ژنیان فریندران، یان لەبەر بێنانی و هە‌ژاریی، تووشی لە‌شـفرۆشی بوون. راگوێزانی سەتانهەزار دانیشتووانی گوندەکان و، کۆکردنەوەیان لە ئۆرووگا زۆرەملێیەکان و کردنیان لە خۆتکار و باخەوانەوە بۆ کۆمەلێک خەلکی سیخور و بێکار وقاچاخچی، بابەتێک نەبوو بێدەنگیی لێبکرێت، دەبوو ئازایەتیی بنوێنن و، زانستانە و دلسۆزانە بۆ رێزلێنان لە خۆیان و نەتەوەکەیان، شرۆڤەیەکی وردیان پێشـکێشی جەماوەرک کوردسێتان بکردایە. بەدلنیاییەوە رۆلی دەبوو لەوەی خەلکانی هەلپەرست و درۆزنیش، بێدەنگییان نەقۆزنەوە بۆ بەرژەوەندیی خۆیان.
لەبارەی کەسایەتیی تالەبانییەوە، بەدرێژایی ژیانی سیاسیی لە کوردستان دوو کەسایەتیی کوردی بە گەورەتر و لێهاتووتر لەخۆک زانیوە و ئێدک لەنێو کۆرکۆمەلە و پارتی و رێکخراوەک سێیاسێیی کوردسێتاندا هەموو کەسێکی بە کەمتر لەخۆک زانیوە. هاوکات بەرامبەر داگیرکەران زۆر خۆبەکەمزان و لاواز بووە. وەک بیروباوەریش بەدرێژایی ژیانی عێراقی بووە و، لەپێناو یەکپارچەیی عێراقدا تێکۆشیوە و، هەر قسەیەکیشی بۆ کوردەکە کردووە، تەنیا بۆ چەواشەکردن و فریودان و کۆکردنەوەی خەلک بووە بۆ لای خۆک و حیزبەکەی.
لەلاپەرەکانی خوارەوە زیاتر رۆناکیی دەخەینە سەر ئەم بابەتە. جا ئەو دوو کەسایەتییەی تالەبانیی لەنێو کورددا حیسابی لەسەر کردوون، یەکەمیان برایم ئەحمەد بوو کە تا لەژیاندا مابوو، وەک مامۆستا و رێنوێنی خۆی تەماشایکردووە و خۆی بە قوتابیی برایم ئەحمەد زانیوە و، رۆژێ لەیۆژان لە خەت و رێبازی لاینەداوە.
ئەگەر برایم ئەحمەد كەسێكی نەتەوەیی و نیشتمانپەروەر بوایە، ئەوا بە دلنیاییەوە جەلال تالەبانی بەو زیرەکی و تایبەتمەندییانەی هەیبوو، دەیتوانی رۆلێکی گەورە بگێرێ لەپێشخستنی بزاڤی رزگاریخوازی نە‌تە‌وە‌کە‌ک. کەسی دووەم کە تالەبانی بە گەورە و سەرۆک و ئازا و قارەمانی زانیوە، بەلام بە‌دل رقی لبیبووە
و، لێی ترساوە، مەلامستەفا بوو. هەتا مەلامستەفا لە ژیاندا مابوو، تالەبانی لە هیچ کۆروکۆبوونەوەیەک رێینەداوە بە خۆی بەرامبەر بارزانیی راوەستێ و رەخنەی اێبگرێ، بەپێچەوانەوە هەرچییەکی کردووە، بە پەنامەکی و سرتەسرت و قسەلۆکی پاشملە بووە. هەموو سووکایەتی و بێرێزیکردنەکانی لە دوورەوە و،
لەژێر بالی داگیرکەران، هەر لەو ترسەیەوە سەرچاوەیگرتووە. دواک هەرەسی شۆرشیش، مەلا مستەفا پێگەیەکی جەماوەریی بەهێزی هەبوو. برایم ئەحمەد و تالەبانی ئەم راسـتییەیاندەزانی و بانگێشتکردنی مەسعوود بارزانیی بۆ کۆبوونەوەی لەندەن تەنیا بۆ ئەوە بوو دلنیابن دواک رووخانی شۆرش، بارزانیی جارێکتر دێتەوە نێو گۆرەپانی خەبات و سیاسەت یان نا؟
لەگەڵ هەڵبژاردنی ''جیمی کارتر'' بۆ سەرکۆماریی ئەمریکا، مەلامستەفا لەرۆژانی 9/2/1977 و 3/3/1977 دوو نامەی نارد بۆی. لە نامەکەی یەکەم بەناوی سەرۆکی کوردەوە پیرۆزبایی دەکات لێی. لە نامەی دووەمیشدا ن نووسیویەتی: "نەتەوەی کورد نیو سەدەیە خەبات بۆ ئازادیی دەکات. بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی هەموو باوەر و متمانەیەکیان بەخشیوە بە من. منیش ئەو باوەر و متمانە‌یە دەدەمە بە‌رێزتان بۆ چارەسەرکردنی پرسی نە‌تە‌وە‌کە‌م...''.
بلاوبوونەوەک نامەکەک بارزانیی، برایم ئەحمەد و تالەبانیی دلنیاکرد مەلامستەفا وازی لە سیاسەت و پارتی نەهێناوە و لەوانەشە بۆ رێکخسێنەوەک سەرلەنوێی پێشمەرگە بگەڕێتەوە کوردسێتان. ئیتر لەوە بەدواوە هەموو پێوەندییەکیان لە گەڵ "قیادە موقت''' پچراند و دەستیانکردەوە بە سووکایەتی بە بارزانی کە ئاشبەتالى بە شۆرش كرد و نۆكەرک زایۆنیزم و ئەمریکایە. یریاریاندا هەتا "قیادە موقت" بەهێز نەبووە،
بەخێرایی هێزی پێشمەرگە رێکبخەن و، چەکوچۆلی پێویست لە رێگەی رژێمی سووریاوە بگەیەننە ناوچەکانی باشوورک کوردستان. بنکە و بارگە‌یان لە قەندیل دامەزراند و، سە‌تان پێشمەرگەی یێچەک و بە‌چە‌کە‌وە
لەدەوریان کۆبووەوە.
چەن رۆژێ دوای سەرکەوتنی شۆرشی ئیسلامیی لە ئێران، تالەبانی چووە تاران بۆ لای خومەینیی بۆ دەریرینی پشتیوانیی لە سەرکەوتنی شۆرشی ئیسلامیی لەئێران، بەلام لە ناوەرۆکدا بۆ لێژکردنی جیێ و پنگەک بنەماڵەک بارزانی و قیادە موقت لە ئێران. رۆژنامەی ''ئیتلاعات'' رێکەوتی 12/3/1979 لە تاران وێژێکی لە گەڵ تالەبانی ئەنجامدا و، تالەبانی گوتی: "بنەماڵەی بارزانی و هاوکارەکانی وەک جەوهەر نامێق و كەریم سەنجاری، سەر بە ساواکی شا و سیخوری ئیسرائیلن. سامی عە‌بدولرە‌حمانیش پیاوی میتی ترکیاتە… ئیمە زانیاریی تە‌وامان هەیە دارودەستەی بارزانیی لە
نەخشەی کودەتای 28ی رێبەندان، پێوەندییانگرت بە چەن هۆزێکی کوردەوە و، بەتامابوون هاوكاریی شا بكەن ... ".
لە رۆژی چوارشـە‌ممە، 10ی مانگی گولانی سالی 1980 رۆژنامەی ''بامداد'' دەقی نامەی جەلال تالەبانی لە لاپە‌یە‌کانی (1) و (14) دا بلاوکردەوە کە بەبۆنەی هێرشە سە‌رنە‌کە‌وتووە‌کە‌ی ئەمریکا بۆ سەر ئێران ناردبووک بۆ خومەینیی. تالەبانی لە بەشێکی نامەکەیدا دەلێ:
"سلاو لە ئایە‌تۆللای مەزن شاپلیتە هە‌لگرسینە‌ری مرۆقایەتی و رێبەری پایەبەرزی شۆرشی ئیسلامیی.
بە توورەک و سەرسوورمانێکی زۆرەوە هەوالی دەستدرێژیی دوژمنکارانەی ئەمریکامان بۆ سەر کۆماری ئیسلامیی پێگەیشت. یێگومان ئیمپریالیزمی ئەمریکا دوژمنێکی خوێنخۆرە بۆ هەموو کۆمەلە ئیسلامییەکان و هەموو زۆرلێكراوان و هەموو بێهێزکراوانی جیهان. پیلانگێرانی ئەمریکا لەدژی شۆرشی ئیسلامیی بەرێبەریی ئێوە، درێژەک رک و دوژمنایەتییەتی لە تەواوک جیهان و لەریزی ئەوەشدا دژی براشێرشـگێرەکانی ئێوە لەعێراق کە بە فەرمانی ئەژدەهاکی خوننرێژی دەسکەلای ئیمپریالیزم و زایۆنیزم دژی شۆرشی ئیسلامیی دەکرێ و پرە لە هەموو جۆرە تاوانێک کە حیزبی بەعس دژی ئازادیخوازانی عێراقی دەیکات. هەر ئەو دەسـتەشە کە سوورە بە خوێنێ ئایەتۆللا سەید باقری سەدر کە بە خراپترین جۆرک شـکەنجە شـە‌هیدکرا.
ئازادیخوازانی عێراق، لە کورد و عەرەب و ترکمان و لەنێو ئەواندا شیعە و سوننە هەموو پێرە‌وک شۆرشی ئیسلامیین کە بۆ سەرکوتکردنی ئیستعمار و زایۆنیزم هەلگیرساوە و، بۆ لەنێوبردنی سەددامی تکریتی ناپاکی دەسکەلای ئەمریکا تێدەکۆشێ. ..... ئێمە هەموو هێزەکانمان دەخەینە ژێردەسێی شۆرشێ ئیسلامیی ئێران و، بە هەموو دەسەلاتی خۆمانەوە لەریزی شۆرشی ئیسلامیدا وە‌ستاوین بۆ لێدانی ئيمپرياليزم.
جەلال تالەبانی سکرتیرک یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان .....''.
----
----
رووخانی رژێمی شا هەلێکی زێرین و هەلکەوتوو بوو بۆ جەلال تالەبانی و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان،
لەلایەک کۆروکۆمەلەک چەپی ئێران بکا بە دوژمنی "قیادە موقت"، هاوکات گەلی کوردی رۆژهەلاتیش، قیادە موقت بە دوژمنی خۆک بزانێ و دەرکردنی بنەمالەک بارزانی و "قیادە موقت" ببێت بە ویست و داخوازیی رێکخراوە و حیزبی سیاسیی رۆژهەلاتی کوردستان و خەلک. لەسەروبەندی گفتوگۆی نێوان تاران و دەستەی نوێنەرانی گەلی کورد، کە لە شێخ عێزەدینی حسێنی، دوکتۆر ئەورەحمانی قاسملوو، سەلاح موەتەدی، فوئاد مستەفا سولتانی، غەنی بلووریان، سە‌ننار مامە‌دی و، مەلا خدری ساردکی
و، چەن کەسیکیتر پنکهاتبوون، گەلالەیەکی (8) مادەییان ئامادەکرد وەک داخوازیی گەلی کورد لەرۆژهەلات بیدەن بە کاربەدەستانی کۆماری ئیسلامیی. گەلالە پێشنیازکراوەکە بە کۆدەنگیی هموویان واژۆدە‌کرێ و دوکتۆر قاسملوو، پاکنووسی دەکا و، لەرۆژی یەکشەممە 18/2/1979 دە‌یدە‌ن بە دەستەک نوێنەرایەتیی کۆماری ئیسلامیی کە لە داریووش فرووهەر، سمایل ئەردەلان، ئایەنۆللا یەحیا نووری و ئیبراهیم یۆنسی پێکە‌اتبوون. مادەی (8) ی داخوازینامەکە لەبارەی کورانی بازرانی و
"قیادە موقت" دەبێ و، ناوەرۆکی مادە‌کە بەمجۆرە دادە‌رێژن:
مادەک (8): "بەو پنیەک کە مەلا مستەفا بارزانی و دەستەک ناسراو بە "قیادە موقت"،
داردەستی رێکخراوی ''سیا''ی ئەمریکا و ''ساواک'' ی ئێران و، ''میت'' ی ترکیا بوون و ئێستاش هن بەو پیە‌ی هەموو گەلی کورد نەفرەتیان لیدە‌کە‌ن داوا لە کاربەدەستانی شۆرشی ئیسلامیی دەکەین هەر چەشنە پێوەندی و لیکنێزیکبوونەوەیەک لەگەڵ ئەم دارودەستەیە بیریتە‌وە و ریبە‌رە خاینە‌کانیان لە ئیران دەربکەن، بینە‌وە‌ی هیچ زیانیک بە کوردە ئاوارەکانی عێراقی بگات لە ئێران نیشتەجێن''.
مخابن، لەو دۆخە هە‌ستیارە‌ک رۆژهەلاتی کوردستان دواک دەیان سال شە‌وە‌زە‌نگ و دەسەلاتی دژ بەکوردی رژێمی دیکتاتۆری حەمەڕەزاشا، دەرفەتێکی گەورە بۆ کورد هەلکەوت هەوایەکی ئازاد هەلمژی و، لەباتی ئەوەک ئەم دەستەی نوێنەرایەتییەی کورد، بکەونەخۆ و لەرێگەی کۆبوونەوەی جەماوەرییەوە لەشارەکان، نەتەوەک کورد بەرامبەر مافەکانی نەتەوەیی و کۆمەلایەتی و فەرهەنگیی هۆشیاربکەنەوە و، لە گەڵ سەرکردەیەتیی "قیادە موقت" و یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان کۆببنەوە و، تکا و داوایان لێبکەن، واز لە کێشە وناکۆکیی نێوانیان بهێنن و، پێکەوە هاوکار و یارمە‌تیدە‌ربن بۆ سـە‌رخسـتنی مافەکانی گەلی کورد لە رۆژهەلاتی کوردستان، ئەگەریش ئامادەنین ئاشت ببنەوە و، بەردەوامن لە ناکۆکی و شەڕی "براکوژیی"،
کێشەیان بەرنەوە بۆ ئەودیو و رۆژهەلاتی کوردستان نەکەنە قوربانی شەڕ وناکۆکیی نێوانیان! کەچی هەر لە یەکەمر رۆژەکانی دواک رووخانی رژێمی حەمەرەزاشاوە، سەرۆکی حیزبەکانی رۆژهەلات و زۆرینەک کەسایەتییەکانی رۆژهەلاتی کوردستان، کەوتنە ژێر کاریگەریی نەخشەی تالەبانی و، زۆر دوژمنکارانە بەرەوروویان بوونەوە. رژێمی تازەدامەزراوک ئیسلامیی ئێرانیش، سودی لەو ناکۆكییە وەرگرت و، زۆریپێنەچوو سەرتاسەرک رۆژهەلاتی کوردستان بوو بە گۆرەپانی شە‌رک نێوخۆیی و سەدان پێشمەرگەک رۆژهەلات، لە هێرشی هاوبەشی سوپاک پاسداران و قیادە موقت تێداچوون و چەن ناوچەیەکی رۆژهەلاتیش کەوتەوە
دەستی رژێمی ئێران.
وەک ئاماژەمداپێی، جەلال تالەبانی هەر بە کارکردنە سەر ''دەستەی نوێنەرایەتیی گەلی کورد'' لە دژی "قیادە موقت" وازینەهێنا و، لە ئاستی ئێرانیشدا، جگە لە ناردنی نامە بۆ خومەینی و سەرکۆمار
"ئەولەسەن بەنیسەدر" توانی لەرێگەی سەلاح موەتەدی و سەرکردایەتیی "کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران''هوە، پێوەندیی بگرن بە رێکخراوەی سێیاسێی و فەرهەنگی و گەلانی ئێرانەوە، بۆ ئەوەک لەئاسێیکی بەربلاوتردا پرسی "قیادە موقت" بەرەورووک کاربەدەسێانی کۆماری تازەدامەزراوک ئیسلامیی بکەنەوە. ئەوە بوو لەرۆژانی 20/7/1979 -18 لەسەر بانگیشتی ''بەرەی ناسیۆنالی ئێران'' (حبهە دمکراتیک ملی ایران) ، کۆنفرانسێک لەژێر ناوی (کۆنفرانسی یەکێتیی گەلانی ئیران) لە شاری تاران بەسترا. لە کۆنفرانسەکەدا ئەمر لایەنانە بەشداربوون: نوێنەری شیخ عبزەدینی حسینی، حیزبی دیمؤکراتی کوردستانی ئیران، کۆری هاوئاهەنگیی کۆمەلەکانی ئیران، کۆری هاوئاهەنگیی کۆمەلەکانی کوردستانی ئیران، کۆمەلەی کوردەکانی دانیشتووی تاران (بەرێوەبەرەکەی مافناس ومافزانی ناسراوی کورد دوکتۆر سارمەدینی سادقوەزیری بوو)، ریکخراوی چریکە فیداییە‌کانی خەلکی ئیران (لقی کوردستان)، کانوون فەرهەنگیی احەلکی عەرەب، رێکخراوی دێمۆکراتیکی گەلی بەلووچستان، گرووپی لێکۆلینەوەی پرسی ئازەربایجان.
کۆنفرانسەکە چەن مادەیەکی پەسندکرد و، مادەی (6)ی تایبەت بوو بە داواک دەرکردنی قیادە موقت لە ئێران. دەقی نامەکە بەمجۆرە بوو: "ئێمە ئەم لایەیانەی خوارەوە کە ئەمر نامەیەمان واژۆکردووە، داوا لە کاربەدەستانی کۆماری ئیسلامیی دەکەین و پێ لەسەر ئەوە دادەگرین، واز لە سیاسەتی نەرمونیانی بەرامبەر رێبەرانی ناپاکی "قیادە موقت" بهێنن و، دەسبەجێ داخوازیی گەلی کورد بهێننەدی و "قیادە موقت" لە ئێران دەربکەن. تا لەم رێگەیەوە یەکێ لە لایەنەکانی نائارامی و ئاژاوە لە کوردسێاندا بکوژێتەوە. ئاشـکرایە ئەم داوایە، ئاوارە بێ پەناکانی کوردستانی عێراق ناگرێتەوە کە لە ئێران نیشتەجێن!". دەقی نامەکە رۆژی چوارشەممە 25/7/1979 لە رۆژنامەی "ئازادی" (ئۆرگانی جبهە دمکراتیک ملی ایران) ژمارە 18، لە لاپەرەی
(1) و(4) دا بلاوكرایەوە.
بەلام خومەینی و کاربەدەستانی رژێمەکەی ئەم نامە و هەولانەی جەلال تالەبانی و داخوازیی رێبەرانی کوردی رۆژهەلاتیان بەهێند وەرنەگرت، چۆنکە دەیانزانی تالەبانی جگە لەوەی کۆمۆنیستە، هە‌وە‌ه‌ا پنوەندییەکی نێزیکی لە گەل چەپ و کۆمۆنیستەکانی ئێرانی و کۆمەلەی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێراندا هیە. لەبەر ئەوە ئامادە نەبوون بۆ خاتری تالەبانی، قیادە موقت لەئێران دەربکەن. کاتێ تالەبانی دلنیابوو ئێران قیادە موقت لە ئێران دەرناکات، كەوتە دژایەتیکردنی رژێمی ئێران و، لەکاتی دەرکردنی فتواکەی خومەینیی لەدژی رۆژهەلاتی کوردستان، پێشمەرگەکانی یەکێتیی نیشتمانیی هاتن بۆ یارمەتیدانی پێشمەرگەی کۆمەلە کە ئەوکات رێکخراوەیەکی ساوا و هێزێکی بچووکی هەبوو، لەشارەکانی سەقز و مەریوان و بانە و سەردهەشت لە چەندین شەری گەورەدا بەشدارییانکرد و، زیانی گەورەشیان لە هێزەکانی ئێران دا.
لە بەهاری سالی 1982 ''بەها کرماشانی'' (ه‌والینیری رێکخراوەیەکی چەپی ئێرانی بەناوی اتحاد مبارزان کمونیست) لە خری ناوزەنگ وتوویژیکی لە گەل تالەبانی ئەنجامدا و، تالەبانی گوتی: "ئیمە لەسەرەتای دامەزرانی یەکێتییەوە لە سالی 1975 پێوەندیمان لەگەڵ هەموو حیزبە شۆرشـگێرەکانی ئێران و کوردستانی ئێران باشبووە و، ئێمە شۆرشی 1979 بە شۆرشی گەلانی ئێران دەزانین، نەک بە شۆرشی مەلاکان. ئەوانە، مەلاکان بوون بەرە بەرە رێرەوک شۆرشەکەیان گێر کرد و دەسـەلاتی خۆیان بەسـەر شێرشـدا قایم کرد…. مەلاکان ئەورۆکە بوونەتە هێزی دژ بە گەل و دژ بە شۆرش …… دیارە هاوکاری و هاوپەیمانەتیمان لە گەل هێزە پێشـكەوتنخوازەكان رەوشـتى ئێمەیە. هاوبەشـیكردنمان لەم جەنگەدا هۆیەكى دیكەشى هەیە،
حكوومەتى ئێران، هەموو هێزە كۆنەپەرستەكانى كورد كە بە ئیمپریالیزمى ئەمریكا و شا و مۆساد و ئیسرائیلەوە بەند بوون و، ئێستەش بەندن، چەکدار دەکا و هانیاندەدات دژی گەلی کورد بکەونە شەڕەوە.
ئەمانە "قیادە موەقەت" كە دوژمنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانە و، شەرمان لە گەل دەكەن، ئێران ئەمانەی خستووەتە ژێر سایی خۆک و پشتیوانییان دەکا و دەیاننێرێ بۆ شەری ئێمە... ".
جەلال تالەبانی نەک هەر بەرامبەر قیادە موقت، بەلکوو بەرامبەر هەموو حیزبەکانی دیکەی باشوری کوردستان کە دوای هەرەسەینانی شۆرشی ئەیلوول لە باشوور دامەزران و، ئەمانیش هەولیاندا لەرێگەی سووریا و ئێرانەوە، خۆیان بژێنن و، لە کوردسێاندا جەماوەرێ بۆ حیزبەکەیان پەیدابکەن، لای داگیرکەران کەوتە دووزمانیکردن و بۆ دلنیاکردنی کاربەدەسـتانی سووریا کە خۆک و حیزبەکەک خزمەتکار و دلسۆزک راسـتینەی حافز ئەسەد و سووریان، کەسایەتیی خۆی تا ئاستی سیخۆریکی پلەنزم هێنایەخوارەوە، بۆ ئەوەی رژێمی سووریا، یەکێتیی نیشێمانیی بە نوێنەری باکووری عێراق بناسێ و، حیزبەکانی دیکەی باشووری کوردستان،
بە هێند نەگرێ.
رێکەوتی 17/5/1983 تالەبانی، نامەی ژمارە (8/975) ینارد بۆ ''حەسەن ئەلنەقیب'' (سەرۆکی دەزگەی ئیستخبارانی سووریا). لەنامەکەدا دەنووسێ: ''برای بەرێز دوای سلاو، جەماعەتی
''پاسۆک'' کە لەبنچینەدا بەشیکن لە ''کاژیک'' ه رەگەزپەرستەکانی دژ بە نەتەوەی عەرەب، لە نامە نێوخۆییەکانی خۆیاندا جنێوی ناشیرین و سووک بە سەرۆک حافز ئەسەد دەدەن کە ئەورۆکە لە لووتکەی هێزی بەرهەلستی و خۆراگریی عەرەبیدایە و سەرۆکایەتیی جەنگی نەتەوەی سەربەرزی عەرەب دەکات لە دژی ئیمپریالیزم و زایۆنیزم. ناوی سەرۆکی گەورە حافز ئەسەد بە ''حافز ئەلواوی'' ( حافزە رێوی) دێنن. ئەم هەموو جنێو و سووکایەتیپێکردنانە لە نامەکانی ''نازاد مستەفا'' دا هەن و نامەکانی لای منن، ئامادەم وینەی فۆتۆگرافیی نامەکانی ئازادت بۆ بنێرم کە تییدا جنێو بە هەڤاڵ نەسەد و هیزی پێشکەوتنخوازی عەرەب و سوپای سووریای قارەمان دەدات. کەچی ئیوە لە ریکەوتی 21/10/1982 نامە‌تان نووسیوە‌بۆی، بە
براک بەنرخ و تێکۆشە‌رک راست ئازاد مستەفا نێوتان بردووە. هەروەها رێکەوتی 28/9/1982 نامەیەکی دیکەشتان ناردووەبۆی و، بە برای بەریز ئازادی خۆشەویست نیویت بردووە".
لەکۆتایی سالی 1982 کۆبوونەوەی نەینی وشاراوە لەنێوان رژێمی بەعس و سەرکردایەتیی یەکیتیی دەسـتیپێکرد. داواک رژێمی عێراق لە یەکێتیی ئەوەبوو، چەکووچۆل و پارەی ئەداتێ، بۆ لەنێوبردنی حیزبی شیووعی، کە دوای شالاوەکانی بەعس بۆ سەریان، سەدان ئەندامیان بەرەو کوردستان هە‌لاتبوون و،
هاتبوونە لای یەکێتیی لە خێک ناوزەنگ، بنکە و بارەگایان لیدابوو. خالێکی دیکە لە کۆبوونەوە نهێنییە‌کە‌ی بەعس و یەکێتیی لەسەری رێککەوتبوون، ئەوە بوو، گەر یەکیتیی لە هێرشەکەی بۆ سەر حیزبی شیووعی سە‌رکە‌وتووبێ، ئەوا رژێمی بەعس لەرووی چەکووچۆل و داراییە‌وە یارمەتیی تە‌واویدە‌کات، بتوانێ هێزێک پێنکبهێنێت ژمارەی بگاتە پەنجا هەزار () پێشمەرگە و، پارێزگاریی لە سـنوورەکانی کوردستان بکات لە بەرامبەر هێرشێی ئێران و، دوژمنانی عێراق.
حيزبى شـيوعى عێراقى و يە‌كێتیی نیشـتمانیی لە‌بە‌رە‌یە‌ک بەناوی ''حوقد'' (الجبەة الوطنیة القومیة الدیمقراطیة)، بوون و، لە شاری دیمە‌شقی سووریا رێکەوتی 2/11/1980 هاوپە‌یمانێتییە‌کیان واژۆکردبوو.
شیووعییەکان دواک ماوەیەک یریاردە‌دە‌ن لە خیر ناوزەنگ یرۆن و هاتنی سوپاک پاسداران بۆ نێزیکی خێر
ناوزەنگ دەکەنە بیانوو. بنکە و بارەگایان دەپێچنەوە و دەڕۆن بۆ گوندەکانی ''قرناقا'' و ''پشتئاشان'' لە قەندیل. لەوێ لە گەڵ پارتی دێمۆکراتی کوردستان بەرەیەکی تازە دروستدەکەن بەناوی ''جود'' ( (الجبەة الوطنیة الدیمقراطیة). ئەمەش بیانووی دایەدەستی جەلال تالەبانیی، کە حیزبی شیووعی پالیداوە بە
بنەمالەی ئاشبەتال و نۆکەری ئێران و زایۆنیزمەوە و چوونەتە قەندیل لە دژی ئێمە پیلاندەگێرن و، بەوەش نەخشەی تووناکردنی شیووعییەکانی عێراقی داڕشت. سەدان پێشـمەرگەی یەکێتیی لە ناوچەکانی سلیمانی و هەولیر و گەرمیان و شارەزوور کۆکرانەوە بۆ هێرشکردنە سەر حیزبی شیوعی و حیزبی سۆسیالیستی کوردستان و پاسۆک. جەلال تالەبانی لە ناوزەنگ پێش هێرشکردنە سەر قەندیل، لە
کۆبوونەیەکی سەدان کەسیی پێشمەرگەدا، بەتوندی هێرشیکردە سەر شیووعی و لە بەشێ لە قسە‌كانیدا گوتی:
"دەورک پاراستنی یەکیتی نیشتمانیی کوردستان دواک ئاشبەتالە ئایرووبەرەکەی بنەماڵەی بارزانیی،
ئالاک کوردایەتی و شۆرشی بەرزکردەوە، نەیوێشت چیدی کوردستان لەژێر چەکمەی فاشیستەداگیرکەرەکان و بەکرێگیراوانی ئیمپریالیزمی ئەمریکا و جاسووسانی "سیا" و "مووساد" و
"ساواک" بمێنێ. ئەو تاقمە بەکرێگیراوەی بەناوی حیزبی شیووعی عیراق، لەگەڵ ئەو تاقمە جاسووسە یەکیانگرتووە بەخەیالی خاوی خۆیان بۆ لەنێوبردنی یەکێتیی نیشتمانیی، خەیالیان خاوە و بە ئاغا ئیمپریالیستەکانیشیان، بە ئاغا داگیرکەرەکانیشیان یەکیتی لەناو ناچێ. ئەوەک کە ڕێویستە نەختێ لەسەری یرۆین تاقمە تە‌حریفییە‌کە‌ی کە بە کردەوە نۆکەری ئیمپریالیزمن و هیلی بۆرژوازین لە‌نیّو بزووتنەوەی شۆرشـگێردا، هیچ رەفتاری شۆرشـگێرانەیان نییە. تاقمێکن سـەرەتاکانی مارکسیزم- لێنینیزم، سەرەتاکانی سۆسیالیزمیان پێشێلکردووە. لە کوشتنی دوو رۆلەک قارەمانی گەلەکەمان کاک سەرباز و کاکە شەمال دەستیانهەبوو. بەم رووە رەشەیانەوە گوایە دەیانەوێ یەکێتی نیشتمانیی لەناوبەرن. جا ئێمەش بۆ پاراستنی شۆرشـە‌کە‌مان، پێویسـتە هیچ رە‌حمێک بە تە‌حریفییە خائین و دوژمن بە گەلەکەمان نەکەین….".
هر لەم پێوەندەدا، نەوشیروان مستەفا لە پەرتۆکی ''پە‌نجە‌کان یەکتری دە‌شکینن'' لاپەرە (177) و لە کۆپلەی خوارەوە هۆکاری قەلاچۆکردنی شیووعییەکانمان بۆ دەگێرێتەوە و دەلێ: ''لە گفتوگۆک دو قۆلی ئێمە و "حشع" دا چەن جارێ زۆر بەوردی مەترسی یەکانی ئەو کارەمان بۆ رونکردنەوە و تێمان گەیاندن کە دامەزراندنی بەرەی دوەم نرخی بەرەی یەکەم ناهێلێ. خۆ ئەگەر هەر سورن لەسەر رازی کردنی پارتی، لە باتی ئە‌وە‌یە‌کی تازە دروست بکەن و، ناوک "بەرە" سوک بکەن، پە‌یمانیکی هاوکاری دو قولی یان لە
گەل ئیمزا بکەن و لە گەل لایەنەکانی جوقد خەریک بن، پارتی یش بە ئەندام قبول بکەن. گوێیان بە قسـەکانی ئێمە نەگرت. رۆژی 28ی تشرینی دوەمی 80 لە راژان بەیانی "الجبهە الوطنیە الدیمقراطیە" لەگەڵ پارتی و حسک ئیمزا کرد".
وەک دەبینین، سەرۆکایەتیی یەکێتیی رێیانداوە بەخۆیان، خۆیان بە دەمراست و ئالاهەلگری رێبازی کۆمۆنیستی و، کوردایەتی و بەرەی شۆرشگیر و پێشکەوتنخواز بدەنە قەلەمر و، لەو پلەوپایەوە یرواننە حیزبەکانی دیکەی عیراقی و کوردستانیی. مافی سەربەستیی سیاسییان بۆ حیزب و لایەنەکانی دی بەیرەوا نەزانیوە. حیزبی شێووعی عێراقی وەک ئالقەلەگوێی رژێمی سۆقێت، چاولەڕێی باشبوونی پێوەندیی نێوان یەکێتیی سۆقێت و عێراق بوو. بەلایەوە گرنگنەبوو یەکێتی یان پارتی لە گەڵ کێ پێوەندییان هەیە و نییە.
حیزبی شیووعی لە عێراقدا نوێنەری باوە‌ریێکراوی سۆقێت بوو، خۆک بە هە‌لگری رێبازی کۆمۆنیزمی راستینە
دەزانی لەعێراقدا، کەچی تالەبانی وەک پێشەواک کۆمۆنیزم و جێگری ''لێنین'' دەئاخڤێ و دەڵێ: ''ههانە دۆدەکەن و لە رێبازک کۆمۆنیزم و سۆسیالیزم لایانداوە و نۆکەرک ئیپریالیزمن و، دەبێ لەنێوببرێن…". ئەم هاتوهاوار و هێلی سۆر و سنووردانانەشیان بۆ حیزبەکانی دی، تەنیا لەبەر ناکۆکییان بوو لە گەل پارتی دێمۆکرات و بنەمالەی بارزانیی. بەلای یەکێتییەوە گرنگ نەبوو لە گەڵ چ لایەن و داگیرکەرێ پێوەندیی دەگری،
گرنگ ئەوە بوو دۆستی پارتی نەبی. دیارە پارتی دێمۆکراتیش هەر ئەم هەلوێست و بۆچوونە‌ک بەرامبەر یەکێتیی هەبوو. هەردوو لایان سێ ژەمە خوێنی یەکیان بخواردایەتەوە، تێرنەدەبون.
کۆمەلەی زەحمەتکیشانی کوردستانی ئێران و یەکێتیی هاوپەیمانی یەکبوون و، کۆمەلەی زەحمەتکیشان و کۆمەلەک رەنجدەرانیش دەستەبراک یەکبوون. تالەبانی، پێش هێرشـکردنەسـەر "حشع"، داواک یارمەتیی لە سەرکردایەتیی کۆمەلە کرد کە هێز بنێرن بۆ پارێزگاریکردنی سەرکردایەتی و بارەگاکانیان، چۆنکە
هێزەکانی خۆیان بەرەو قەندیل دەچن. زیاتر لە دوو سەت پێشمەرگەی کۆمەلە لە ناوچەکانی مهە‌هاباد و سەقز و بۆکانە‌وە، گەیشتنە سۆنی و، خێک ناوزەنگ و، بوون بە هاوبەشی پیلانە‌کە‌ی جەلال تالەبانی و نەوشیروان و یەکێتییی. لەرۆژی (1) ی ئایاری بەهاری سالی 1983 پێشـمەرگەی یەکێتی بە فەرماندەیەتیی نەوشیروان مستەفا چوونە قەندیل و، 688 پێشمەرگە و ئەندامی سەرکردەیەتیی حیزبی شیوعی و دەیان پنشمەرگەی ''حسک'' و ''حسیک'' یشیانکوشت و دەستیانگرت بەسەر چەک و کەلوپەل وپارە و ئەرشیڤ و بەلگەنامەکانیان. لە گەرمەک شەر و هێرشـکردن بۆ سـەریان، نەوشـیروان مستەفا بە بەرپرسـانی شـیووعی رادەگەیەنێ: بۆ شەرێ حیزبی شیووعی نەهاتووین، هاتووین بۆ لێدانی ''حسک'' و''حسیک''، بەڵام دوای گەمارۆدانیان لە 10ی بەیانییەوە بەهەموو جۆرە چەکێک دەسێژیانلێدەکەن و، سەدان کەسیان لێدەکوژن. حەفتاوینج پنشمەرگە و ئەندامی شیووعی، زۆربەیان چەکیان پێ نابێ خۆیان تەسلیمدەکەن، پنشمەرگەی کچ و هاوسەری ئەندامانی سەرکردایەتیی و پێشمەرگەشیان لەگەل بووە. دواک بێیێزک و سووكایەتیپێكردنیان، بە فەرمانی نەوشیروان گوللەباراندەکرێن. سەید کاکە ئەندامی حیزبی شیووعی کە لەو کۆمەلکوژییەدا رزگاریبووە، دەلێ: رۆژێ پێش هێرشەکەی یەکیتیی، سوپای عێراق بە خەسـتیی تۆپبارانی بنکەکانی هەر سێ حیزبەکەی کرد. بە پێێ انِکۆلینەوە و بەدواچوونی حیزبی شیووعی لەبارەی ناوەرۆکی کارەساتەکەوە کردوویەتی، دەلێ: "پاداشی کۆمەلەک زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران لە قەلاچۆکردنی شیووعییەکان "دوو" (2) ملیۆن دینار بوو. پاداشی یە‌کیتیش چەکوچۆل و فیشەک و جلوبەرگی گەرمی زستانە و خواردنی زۆر لەگەڵ (5) ملیۆن دینار. دوای قەلاچۆکردنی شیووعییەکان، بۆ رژێمی بەعسیش سەرکەوتنێکی گەورە بوو. چۆنکە لەهەموو عێراقدا شیووعییەکان لەرووی رێکخستنەوە بۆ رژێمی سەدام ئۆپۆزسیۆنیکی زۆر بەهیزبوون. ئەوی لێرەدا جیی سەرنج و پرسیارە ئەوەیە کۆمەلەی زەحمەتکیشانی کوردستان لەبەرامبەر ئەم پرسەدا بێدەنگیی هەلبژاردووە و، تاکوو ئێسـتا هیچ رۆنکردنەوەیەکی بلاونەکردووەتەوە، ئایە دەسـتی هەبووە لەو تاوانەدا یان نا؟
دواک قەلاچۆکردنی شیووعییەکان، دەیان ئەندام و کادری یەکێتیی، وازیانوێنا و، نەیانویست لەنێو یەکێتیدا دێژە بەو شەرمەزارییە بدەن. بەلام تالەبانی بێگوێدانە رەوشت و هیچ یاسا و پرنسـیپێکی مرۆقی و نەتەوەیی،
ه‌وڵی لەنێوبردنی هەموو حیزبەکانی دیکە‌شیدا بۆ ئەوەک ببێت بە تاکە حیزب و تاکە سەرۆکی گۆرەپانی
سیاسیی کوردستان.
دواک نەهێشتنی شیووعییەکان، رژێمی بەعس، کاری بە یەکتیی نەما و، ئامادەنەبوو لەوە زیاتر باجی
بداتێ. جەلال تالەبانیی لە رقی ئەم لالێنەکردنەوەک رژێمی عێراق لێی، درۆشمی ئۆتۆنۆمی گۆری بۆ دۆشمی ''مافی چارەی خۆنووسین'' و، لە 18/10/1983 راگەیەندراوەیەکی بلاوکردەوە و، رژیمی عیراقی بە رژێمیکی داگیرکەر و فاشیسیت دانا و درۆشمی رووخانی رژیمی لەگەل هیَزە پنشکە‌وتنخوازە‌کانی عێراق بەرزکردەوە. هێرشبردن و پەلاماری پێشمەرگە بۆ سەر بنکە و پێگەکانی سوپای بەعس پەرەیسەند و شارۆچکەی ''بێتواتە'' بە فەرماندەیەتیی ''مامەریشە''ی قارەمان و هەمیشە زیندوو، لە گەڵ دەیان پێگەی سەربازیی لە ریزەچیای ''دابان'' ی ''سە‌رگە‌لوو'' و، ناوچەی گەرمیان و شارباژیر، لەلایەن پێشمەرگەوە
دەستیان بەسەرداگیرا. ژمارەی پێشمەرگە بوو بە هەزاران و لایەنگرانیشی دەیان هەزاری تێپەڕکرد. ئەمەش بەرادەیەکی زۆر بووە هۆک سەرقالکردنی سوپاک عێراق لە کوردستان و، هاوکات لە گەل ئەمە، سوپاک ئێرانیش لە بەرەکانی جەنگی باشووری ئێران - عێراق، سەرکەوتنی گەورەی بەدەسـتوێنابوو، خۆرمشاری ئازاد کردبوو، پەریبووەوە بۆ لای شاری بەسرەی عێراق. رژێمی عێراق ناچاربوو، دەرگەی وتووێژ لەگەل یەکیتیی بکاتەوە و، 20 رۆژێ پێش نەورۆز و لە مانگی رەشەممەی سالی1983 وە، وتووێژ لە نێوان عێراق و یەکێتیی دەستیپێکرد. یەکێتیی بنکە و بارەگایان لە دۆلەرووتە و پلنگان و بناری چیاکانی کاردۆحەوە گواستنەوە بۆ دۆلی مەرگە لە بناری ریزەچیای ''ئاسۆس''. سەددام حسین نێزیکی پینجسەد دەمانچەی نارد بۆ یەکیتیی وەک دیاریی نەورۆز و، بەسەر بەرپرسان و فەماندەکاندا دابەشکرا. لەنەورۆزی 1984 سەرکردەیەتی و راگەیاندن و تیپی مووسیقا گوێزرایەوە بۆ شارەدیی ''سوورداش'' ی سەر جادەی دووکان
- سلیمانی، ئەمە لە کاتیکدا هێشتا هیچ ئەنجامێکی گفتوگۆکە دیار نەبوو بە کوێ دەگات؟ بە پەلە ناوی دە () پێشمەرگەیان دا بە رژێم بۆ ناردنی مووجەی مانگانە بۆیان، لە کاتی بەهێزییەکەی یەکێتیدا ژمارەک پێشـمەرگە گەیشـتبووە نێزیکی چوارهەزار. هەموو رۆژێ، چەندین تەن برنج و فاسۆلیا و رۆن و ئارد و سەوزە و گۆشت بۆ ئەم دە‌ه‌زار پێشمەرگەیە دە‌تێدرا، رژێمی بەعس بەوردی ئاگاداری ژمارە پێشمەرگە و هموو شـتێ بوو، بەلامر زۆر زیرە‌كانە كاریدە‌كرد.
تالەبانی هەر لە یەکەم رۆژانی دەستپێکردنی وتووێژەوە، وازی لە درۆشمی ''مافی چارەی خۆنووسین بۆ کورد'' هێنا و، گەرایەوە سەر درۆشمی ئۆتۆنۆمیی. پرۆژەیەکیاندا بە رژێمی بەعس لەبارەی ناوچەی ئۆتۆنۆمییەوە کە کەرکووکی تێدا نەبوو. سەرەتای هاوین هات، مامجەلال لە گەڵ هێرۆخان چوون بۆ بەغدا و،
(45) رۆژ لە بەغدا مایەوە. ئەمەش نارەزایەتی لابەلای هێندێک بەرپرس و پێشـمەرگەی لێکەوتەوە و،
دەیانپرسیی: "مامە سەرقالی وتووێژە، یان چووە بۆ مانگی هەنگوین!؟".
ئامانجی رژێمی بەعس لە کردنەوەک دەرگەی گفتوگۆ، لەبەر ئەوە بوو، سوپاک عێراق لە دوو بەرەدا دژی سوپاک ئێران و پێشمەرگە شەڕیدەکرد، ئەمەش قوربانی و قورساییەکی زۆرک خسـتبووە سەر سوپاک عێراق.
لەبەر ئەوە رژێمی سەدام ویستی بۆ ماوەیەک بەناوک وتووێژەوە تە‌قە‌ک پێشمەرگە راگرێت و، گفتوگۆیەکی ساختەی لەگەڵ یەکێتیی سازکرد. بەڵام تالەبانی یێلێکدانەوەی بارودۆخەکە، لەبارەی هۆکاری وتوێژەکەیان لە گەل ''میری''، وتارێکی نووسی کە مانگی جۆنی 1984 لە‌رۆژنامە‌ی ''رێبازی نوێ'' ی سەر بە یەکێتی و لە رادیۆک یەکێتیی بلاوبووە و، لەوێدا ئامانجی خۆک و حیزبەکەی لە وتووێژکردن لە گەل میری، بەم وشانە‌ی خوارەوە دەریرێ:
''یریارماندا بکەوینە گفتوگۆ لە گەل میری و لەم کارە‌ماندا ئەو مە‌رجانە‌مان خستە بەرچاو، کە
عبراق و كوردستان و نیوجەكە پییدا تندەپەرن. پەلاماری ئیران هەرەشەی داگیرکردنی نیشتمانەکەمان لیدەکات. هیندیک شۆقینی دەیانەوێ ئیمە دەست لەسەر دەست دانیین و بەرامبەر داگیرکردنی نیشتمان و یەکیتیی نیشتمانی عێراقمان بیدەنگ بین. ئەمە لە کاتێکدا رۆلەکانی گەلەکەمان دەچنە سەنگەرەوە بۆ بەرگریی لەنیشتمان. بۆ هێزێکی جەماوەرانەی وەک ''ک.ن.ک.'' ناکرێ رێبدا بەوەک پیلانەکانی دوژمنانی گەلەکەمان زاڵ ببێ و، واک پێشانبدەن کە ئێمە دەست لەسەر دەست دەوەستین بەرامبەر بە داگیرکردنی نیشتمانەکەمان. لەبەر ئەوە پیشمەرگەی یەکیتیی ناتوانن خەنجەر بدەن لە پشتی لەشکری عێراق، لەکاتێکدا کە ئەم لەشکرە لەسەر سنوورەکانی عێراق بەرەنگاری پەلاماری داگیرکەران دەبێ. تەواوی ئەو حیزبە عبراقی و کوردبیانەی چوونەتە ئیران و، لەوێوە دوژمنایەتیی لە گەل و نیشتمانی خۆیان عیراق دەکەن، ناپاکن. من عێراقییەکی نیشتمانپەروەرم و، نامەوێ وەک کورەکانی بازرانی بەتاوانی خیانەت و ناپاکیی لە نیشتمان، ناوم بچیتە مێژووەوە!''. لەبارەی سەددام حسێنیشەوە وتی:
"سەرۆک لایەن نییە لە کێشەکە، بەلکوو نێوبژیوانە (حکم) ه.
درۆشمی "مافی چارەی خۆنووسین بۆ کورد" لە کوێ و، پشتیوانیی لە سوپای عێراق و پارێزگاریکردن لە نیشتمانی عێراق لە کوێ؟؟ چلۆن کەسێ دەتوانێ ئیمیۆ وەک نیشتمانپەروەر و دلسۆزێکی کورد و کوردستان خۆی بناسێنێ و، داوای مافی چارەی خۆنووسین بکات بۆ گەلەکەی، سبەینێ ببێت بە عێراقییەکی نیشێمانپەروەر و، شەڕکردن لە گەڵ عێراقی داگیرکەر بە تاوان و خیانەت لە نیشێمان بزانێت!؟
لە مانگی جولای سالی 1984 لە شارەدێی ''سوورداش''، پەیامنێرک رۆژنامەی ''ئەلتەلیعة العربیة''
وێژی لەگەل تالەبانی ئەنجامدا. لێرەدا بۆ ئاگاداری خوێنەرەوەک ئەم وتارە، بەشێێ لە قسیەکانی لە خوارەوە دەنووسەمەوە. تالەبانی دەلێ: "رژێمی ئێران، رژێمێکی کۆنەپەرست و رەگەزبەرست و شیعەپەرستی فارسییە و، رژیمیکی گەوج و نەزانە..... هەموو سەرکەوتنیک کە بزووتنەوەی رزگاریخوازانەی عەرەبی بیگاتین، سەرکەوتنە بۆ بزووتنەوەی رزگاریخوازانەی کورد و بزووتنەوەک رزگاریخوازانەی عەرەب بەگشتی و بە تایبەتیی بەرامبەر بە کورد و مافەکانی، پیشکەوتنحوازانەیە..... هینانەدی ناواتەکانی کورد لەژێر سایی نەتەوەی عەرەبدا نەبێ نایەتەدی. عەرەب لە هەموو لایەک نێزیکترن بە کورد و، عەرەبیش لەهەموو لایەکی دی لە دۆزی کورد چاکتر تیدەکەن…… لەبارەی پێوەندیمان بە تاقمی مەسعوود وئیدریس بارزانبیەوە خراپە و نیشە، بەهۆی پێوەندییان بە ئەمریکا و ئینگلیز و دەسگەی مۆسادی زایۆنیزمەوە. ئیستەش خالی بنچینەیی ناکۆکیمان لە گەڵیان ئەوەیە نەم تاقمە پێوەندییان بە ئێرانەوە هەیە.
پیوەندیی ئەمانە لە گەڵ ئێران لەشێوەی ''رەدووکەوتن'' دایە. پیوەندیی نێوان تاقمی مەسعوود و ئیدریس بارزانیی لە گەل سوپای پاسدارانی خومەینی و هێزە ئێرانبیە‌کان لەسەر بنچینەی
'رەدووکەتن'' دامەزراوە....''.
لێرەدا خوێنەرەوە دەتوانی جارێكیتر چاو بە دەقی قسەكانی برایم ئەحمەد بخشێنێتەوە لەو وتوێژە تەلەفزیۆنییەی بە هاوبەشییی لەگەڵ ئەحمەد حەسەن ئەلبەکر لە ساڵی 1958 بەرامبەر نەتەوەی عەرەب دە‌رییریوە، ریک و راست هەر ئەو قسانە‌یە جەلال تالەبانی دواک تیپە‌ربوونی 26 سال بەرامبەر نەتەوەی عەرەب دەیلێتەوە!
تەقەوەسـتانى پێشـمەرگە و گفتوگۆی نێوان رژێم و یەکێتیی نیشـتمانیی کوردسـتان بۆ ماوەی سـالێک، کات و دەرفەتێکی باشبوو بۆ سوپای عێراق بەشێکی زۆرک هێزەکانی لە کوردسێانەوە رەوانەی بەرەکانی شەڕی ئێران کرد و، دوای راماڵدانی سوپای ئێران لە "بە‌سرە" و "فاو" و "مە‌جنوون" و، خنکاندنی هەزاران سەربازی ئێرانی بەگازی کیمیای و لەنێو زەلکاوەکانی باشووری عێراق، بەرادەیەکی زۆر هەرەشەی ئێرانیان لەسەر خۆیان کەمکردەوە، ئەوجا کۆتاییان بە وتوۆژەکە هێنا و، لە دواکۆبوونەوەک نێوان نەوشیروان مستەفا و شاندێکی پلەنزمی عێراقی کە لە گوندی "بنگرد"ی دۆلی "مەرگە" ی سەر بە شارۆچکەی "دووکان" بەرێوەچوو، هەردوول هەرەشەیان لەیەککرد. نوێنەرەکەی سەددام گوتی: "شەر بکەنەوە، بەشاخ ودۆلی کوردستانەوە دەتانسووتینین. نەوشیروان مستەفاش هەڕەشەی هێنانی سوپاک پاسدارانی ئیرانی کرد بۆ شاری کەرکووک''. زۆرینەخایاند هەردوولایان بەلینەکەی خۆیان هێنایەدی. ناوچەکانی ژێدەستی یەکیتیی بەچری و لەرۆژێکدا چەن جارێ کەوتنە بەر هێرشی فێرشی فێرۆکە و تۆپی عێراق. بە هۆی کەمیی فیشەک و پێداویستیی دەرمانی و بریندار و خواردن و دابینکردنی پشتبەرەیەک کە سەرکردەیەتی و بەربرسان و ژنومندالیان پارێزراوبن، جەلال تالەبانی لەرووک ناچارییەوە بەملکەچی و دەستی بەتالەوە دیسان روویکردەوە رژێمی خومەینی. بەلام رژێمی ئێران ماوەی سالێک وەرامی یەکێتیی نەدایەوە بۆ ئەوەی لەژێر گوشاری سوپای عێراق تەنگەتاو بێ و ناچار یێت داخوازییەکانی ئێران قبول بکات. لە سەرەتای مانگی رەشەممەی 1986، تالەبانی لەلایەن هاشمی رەفسەنجانی سەرکۆماری ئەوکاتی ئێران بانگێشێکرا و،
چووە تاران و، بە پێچەوانەی وتەکانی پێشووی خۆی لە "سوورداش" کردبوونی، چووە خزمەتی رژێمی کۆنەرسـت و شـیعەپەرسـت و گەوج و نەزانی ئێران بۆ سوالکردن و دەسـتپانکردنەوە لێی و، ئەمجارەیان ئامادە بوو لەپشتەوە خەنجەر لە پشتى سوپاى عێراق بدا!! لەوەش خراپتریان پێکرد و دەستیانخستە نێو دەستی ئیدریس بارزانی کە دەیان سال باوکی و بنەمالەکەیانی بە دەسـکەلای ئینگلیز و ئەمریکا و زایۆنیزم و میتی ترک ناودەبرد. دەستی لە ملی ئیدریس کرد و، بەڕووی گەش و پێکەنینەوە وەک برا و هاورێێ کۆن،
لە ئامێزیگرت و تێر ماچیکرد.
رژیمی ئیْران بەو دیدارە‌ی تالەبانی و ئیدریس بارزانیی بیرۆکە و نەخشەکەی هێنایە‌بوون و، بە بەشداریی پارتی و یەکێتی و هەموو حیزبەکوردییەکانی باشووری کوردستان، لەرۆژی 7/11/1986 ''بەرەی کوردستانیی'' پێکوێنا، بۆ ئەوەی بتوانێ لەڕێگەی ئەمانەوە قورسایی هێرشی سوپای عێراق لەسەر بەرەی خۆزستان کەمکاتەوە، چەن بەرەیەکی تازەک شەی لە کوردستان بکاتەوە. ئیدریس بارزانی و تالەبانی دواک کۆبوونەوەکە، راگەیەندراوەیەکی هاوبەشیان بلاوکردەوە، زۆر سوپاسی کۆماری ئیسـلامییان کرد بۆ مێواندارک و دلسۆزییەک هەیەتی بەرامبەر گەلی عێراق. هەر لە درێژەک ئەم دیدار و کۆبوونەوەنانەدا، رژێمی ئێران بۆ قایمکردنی پێگە و جێ و رێی خۆی لە داهاتووی عێراق، رێکەوتی 24/12/1986 کۆبوونەوەیەکی هاوبەشى دیکەک پتکەیْنا بە بەشداریی یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیمۆکراتی کوردستان و حیزبی بەعسی عیراق (سەربە ریبازی سووریا)، حیزبی سوسیالیستی کورستان و، حیزبی ئۆممەی عێراق، بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان. کۆبوونەوەکە (17) مادەی پەسندکرد و، لە پێوەندیی لە گەڵ کورد لە عێراقدا، بە‌تێکرای دەنگ پە‌سندکرا: ''دوای رووخانی رژێمی سەدام،
مافەکانی کوردی ئاوارە لە نیو یەکیتیی نیشتمانیی عیراقدا بەینرینەدی!''. لە مادەیەکی دیکە بەتێكرای دەنگ پەسندكرا: ''هەموویان جەخت لەسەر پاراستنی یەكپارچەیی خاکی عێراق دەكەن".
پێنکەینانی ئەو ''زرە بەرەی کوردستانی'' یە، هەر زوو خێرویێرک باریی بەسـەر نەتەوەک کورددا و، دواک گرتنی شاری هەلەبجە لەرۆژی 13/3/1988 لەلایەن پێشمەرگە وسوپای پاسدارانی ئیرانەوە، لەرۆژی 16/3/1988 فرۆکەی عێراقی بۆمبابارانی کیمیایی شارەکەیان کرد و، هەزاران کەس تێداچوون. ئەوجا پاسدارانی ئیسلامرکەوتنە پشکنینی نێومالان و گیرفانی ژەهردەرخواردراوەکان و کۆکردنەوەک خشل و زیو و زێر و یرێنەوەک دەستی کچان وژنان بۆ دەرهێننانی خرخال و ئەنگوستیلەک دەستیان و، دەستدرێژیکردنە سەریان. دوای بلاوکردنەوەی فیلمی سەرکەوتنەکە لە میدیاک رژێمی ئیسلامیی، لەسەر داوای فەرماندەکان، بەشێکی زۆرک سوپای پاسداران لەشار کشانەوە و، چونە دەرەوەی شار، چۆنکە فەرماندەکانی ئێران، دلنیابوون لەوەک شارەکە لەلایەن عێراقەوە کیمیاباراندەکرێت. خەلکی هەلەبجەش دلنیابوون لە هێرشێی فێزۆکەی عێراق و، زۆربەی خەلکەکە هەولیاندا لە شار دەربچن، بەلام لەلایەن پێشمەرگەی یەکێتییەوە رێیان لێگیرا و، بە خەلکیان راگەیاند، شار رزگارکراوە و، لەدەستی خۆماندایە و دەیپارێزین! لەبەر ئەوە کاتێ شارەکە کیمیابارانکرا، زۆرینەی دانیشتوانەکەی لە شار مابوونەوە. تاکوو ئیمیۆۆ کە 30 سالی تەواو بەسەر کیمیابارانی هەلەبجەدا تێپەربووە، هێشتا ژمارەی تەواوک قوربانییەکانی نازانرێ و، ئەو ژمارەی (5000) کوژراوە لەلایەن ئێرانەوە سەرژمێریی کرا، کە دوای کیمیابارانکردنەکە گەڕانەوە نێو شار و سەرژمێریی قوربانییەکانیان کرد، بەلام هەزاران برینداریتر، بەرەو ساێمانی و شارەکانی ترک باشوور رۆیشتن و، لەلایەن هێزەکانی عێراقەوە هەموویانیان لە نەخۆشخانەکان بردە دەرەوە و، تێکەڵ بە شالاوەکانی ئەنفال بوون و بێسەروشوێنیانکردن بۆ ئەوەک تاوانەکە لە چاو خەلک و کۆمەلگەی نێودەولەتیی بشارنەوە.
جیا لە هاوکاریی نێوان پێشمەرگەی بەرەی کوردستانی وسوپای پاسدارانی ئێران بۆ گرتنی هەلەبجە،
ه‌روە‌ه‌ه‌ا لە گەڵ سوپای پاسداران لە دوو قۆلە‌وە بەرەو ''نە‌وسوود'' و ''دە‌رە‌تفێ'' و ''شیخان'' و
''پەروینی'' چوون کە پێشمەرگەی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێرانی لێبوون، قۆلەکەی دیکەش بەرەو بنکەکانی ''گوردانی شوان'' ی کۆمەلەی زەحمەتکێشان لە ''بیارە'' و، ئۆردووگای ''سیروان''
رۆیشتن. لە ئەنجامدا دەیان پێشمەرگەی حیزبی دێمۆکرات و کۆمەلەی زەحمەتکێشان تێداچوون، یان لە گەل ژن و مندالەکانیان بە دیلی کەوتنە دەستی سوپای پاسدارانەوە. دیلەکانی حیزبی دێمۆکراتیان برد بۆ شاری پاوە و، دواتر گوێزرانەوە بۆ بەندیخانەی ''دیزڵ ئاباد'' ی کرماشان. پیاوەکان لەسێدارەدران و، ژنەکانیشیان لەزیندان هێشتەوە بۆ دەسـتدرێژیکردنە سەریان. دیلەکانی سەر بە كۆمەلەش، لە شاری سنە لەسێدارەدران. لەو هێرشانەدا بەشێ لە فەرماندەکانی یەکیتیی نیشتمانیی وەک "شەوکەتی حاجی موشیر'' و، ''قالە کۆکەیی'' و ''حەمەی حاجی غالب''، رۆلیکی زۆر نامرۆقانە و نانە‌تە‌وە‌یانە‌یان گیرا
.4)
جا با بگەرێینەوە بۆ لای "بەرەی کوردستانی" و، جەلال تالەبانی، بزانین دوای ئەم کردەوە قیزەونانەی پاسدارانی ئێران لە هەڵەبجە کردیان، کاردانەوەی ئەمان بەرامبەریان چی بوو!؟
کاتێ جەلال تالەبانی و نەوشیروان مستەفا و سەرکردەیەتیی یەکێتیی بەمر کردەوە دزێو و نامرۆڤانەی پاسدارانی ئێرانیان زانی بەرامبەر خەلکی بەکۆمەلسووتای نیشتمانەکەیان کردوویانە، خۆیان پێرانەگیرا و، ئەندامێکی دێرینی کۆمەلەک رەنجدەران و یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بەناوی "دوکتۆر کەمال شاکر'' یان راسپارد و دوو لۆری و چەن پێشمەرگەی جێمتمانەیان دایەدەستی، بۆ گواستنەوەی کەلوپەلی نێومالی دانیشتووانی شارەکە و باری هەر لۆرییەک بەرن بۆ مالی ئەندامێکی سەرکردایەتیی. کەمال شاکر خەلکی هەلەبجە بوو، دوکتۆر نەبوو، لە شۆرشی ئەیلوولدا خولیکی چارەسەری سەرەتایی پریشـکیی دیبوو، لەمەوە بە دوکتۆر کەمال دەناسـرا. سەرۆکایەتیی یەکیتیی روویانکردبووە گوندی "مەزرە" و گوندەکانی دیکەی ناوچەی "سوێسنایەتی" سەر بە شاری سەردەشت. لهێیۆ بەرپرساندا تەنێ
''بەکری حاجی سەفەر'' ئامادە نەبوو باری لۆرییەکە وەرگرێ، گوتبووک بۆ ماڵی منی مەهێنن، نامەوێ!.
لەکاتێکدا بە بەراورد لەگەل زۆربەک بەرپرسانی یەکیتیی، لەگەڵ ژن و مندالەکانی ژیانێکی ناخۆش و هە‌ژارانە‌ک هەبوو. (بەکری حاجی سەفەر، لە ئەندامانی کۆمەلەک مارکسی - لێنینی و دواتر کۆمەلەک رەنجدەران و لە پێشمەرگە سەرەتاییەکانی یەکێتی و یەکەم ئامێرهەرێمی سلێمانی بوو، دواک کارەساتی ه‌لە‌بجە و ئەنفال لەگەل هەزاران بنەمالەی کوردی دیکە بەرەو رۆژهەلات هەلاتن و، لە شاری سەقز نیشتەجێبوو).
دواک هێنانی چەن لۆرییەک بۆ مالانی سەرکردەیەتیی، یەکێ لە لۆرییە‌کان بە‌بارە‌وە لەلایەن ئەو دەستە پێسەروشوێنکرا و لووشدرا. سەرکردەیەتیی یەکیتیی بەم نافەرمانییەیان زانی و، نەوشیروان مستەفا، بانگیشتی (کەمال شاکر) ی کرد بچیێ بۆ گوندی ''مەزرە''. ئەویش پرسوراوێژ بە دوو هاوێی نێزیکیدەکا و، دەڵین پێی: '' مەرۆ، وەک ''وریا'' چۆن لە گوندی ''هەڵەدن'' بە تەور کوژرا، تۆیش ئاوا دەکوژن، بۆ نەوەک سڕک نەم تاوانە ئاشکرا نەبێت!'' کەمال شاکر لە ترسی کوشتنی نەیۆیرا بچێ و، وازک لە یەکیتیی هێنا و لە شارک سـنە خۆک شاردەوە. دواک ئەم رووداوە بەشێ لە پێشمە‌رگە‌کان زانییان و لەمر تالانبیەی مالانی هەلەبجە کە لەلایەن سەرۆکایەتییەوە راسـتەوخۆ پلانی بۆ دانراوە، بێزار و توورە بوون.
سەرۆکایەتیی یەکێتیش لەوەرامیاندا وتی: ''مالی ئەو کەسانە هێنراون کە سەر بە رژێمی بەعس بوون و، جاش بوون!!!'. بە کورتی، لەماوەی چەن رۆژدا، کەلوپەلی بە‌تالانبراوی مالانی هەلەبجە، گەیشتە
بازاری شارەکانی رۆژهەلات و، تارانی پێتەخت.
کاتێ کاربەدەستانی کۆماری ئیسلامیی ئێران دوای تێپەڕبوونی هەشت سال بەسەر جەنگی عێراقئێراندا، خۆیان بەدۆراوی شەر زانی، تکایان لە ئایەتۆڵلا خومەینی کرد، رازیبێ بە وەستانی شەر و راگەیاندنی
"ئاگربەس". ئەوە بوو خومەینی لەرۆژی 18/7/1988 پەیامێکی بلاوکردەوە و تێیدا راگرتنی جەنگی لە گەڵ عێراق، بە خواردنەوەی ''پیالەیەکی پر لە ژەهر'' شوبهاند و، گوتی: بۆ راگرتنی کۆماری ئیسـلامیی ئەوا پیالە ژەهرەکە دەخۆمەوە! کۆمەلەی نێو دەولەتیی پێشوازی لە یریارەکەی ئێران کرد. ئێران وعێراق لەسەر چەن خالیک ریککەوتن، لەوانە گۆرینەوەک دیلەکان و، ئامادەکردنی پەیماننامەک ئاشـتی و، گەرانەوە بۆ سـەر سنوورەکانی هەر دوو ولات. سوپای عێراق لەهەموو ئەو ناوچانەی ئێران کشایەوە، داگیریکردبوون. ئەوی لەم نێوەدا کاتی جەنگ بوو بە سووتەمەنی و، دواک کۆتاییهاتنی جەنگیش وەک شۆرشەکەی ئەیلوول، هیچ بایەخێکی پێنەدرا کوردە بوو. دیسان پشتگۆیخرایەوە و، حسێبی پووشێ بۆ تووناکردن وئەنفالی نەکرا. بۆ ولاتانی رۆژاواش جەنگی (8) سالەی کەنداو کۆتاییپێهات و، ئەوک لەیرووک سیاسی و بەرژەوەندیی ئابوورییەوە لەناوچەکە مەبەسـتیانبوو، پێیگەیشـتن.
چەن مانگێ دواک رێککەوتنی نێوان عێراق - ئێران، پێشمەرگەی یەکێتیی لە هەزارانەوە هاتە سەر چەن سەت کەسێک، کە ئەمانەش زۆربەیان ئەندامی سەرکردەیتی و بەرپرس و فەرماندەکان بوون، بە ژن و مندالیانەوە بەروو رۆژهەلارتی کوردستان هاتبوون. پِیشمەرگەکان لە دۆلی ''دزلی'' هەورامان و مەریوان و هەروەها لە گۆندەکانی''بلەکێ'' و ''چەمپاراو''ی سەر بە شاری بانە، لەنێوان سنووری رۆژهەڵات و باشوور بنکەیان بۆ سازکرابوو. سەدانی دیش وازیانەیێنابوو لە گەڵ بنەماڵەکانیان لە شاری سەقز نیشتەجێکرابوون. دواک سێ مانگ، ئێران مووچەک مانگانەی لێیرین. یێپارەک و نەبوونیی تەنگی پێهەلچنین.
سەرکردەیەتیی یەکێتیی، هەموو ئەندام و پێشمەرگەکانی ئاگادارکرد، ئەوانەی وا لەلایەن عێراقەوە مەترسیی گرتن و کوشتنیان لەسەر نییە، دەتوانن خۆیان تەسلیم کەنەوە. بەشێکیان ژیانی تفت و تال و برسێتیی ژن و مندال ناچاریکردن، بەدلێکی پر لە خەم و پەژارەوە، بگەرێنەوە، لەگەل خۆتەسـلیمکردنیان،
لەلایەن سوپای عێراقەوە تێکەل بە شالاوەکانی ئەنفال کران و یێسە‌روشوێنکران. بەرپرسان و ئەندامانی سە‌رکردە‌یە‌تیش بەرەو ولاتانی ئۆرووپا و ئەمریکا کۆچیانکرد. سەدان پێشمەرگە بە بنە‌مالە‌وە لە رۆژهەلاتی کوردسـتانەوە خۆیانگەیاندە ترکیا، بە‌وە‌یوایە‌ی بگەنە یەکێ لە ولاتانی ئۆرووپا.
بە کورتیی، ئاشبەتالێکی دیکە بەسەر بزووتنەوەک کورد هات، بەلام ئەمجارەیان شای ئێران و ئەمریکا و سۆقیت و رێککەتنێکی وەک جەزایر لە ئارادا نەبوو، حیزبە کوردییەکان بەتێکرا، بەدەستی خۆیان عێراق و ئێرانیان هێنایە سەر کوردستان و شاروگوندەکانیان پێ قەلاچۆ و کاولکرد و، بۆی هەلاتن. ئەوجا تالەبانی گەیشتە لەندەن و، لە بریتانیاوە وەک سەرۆک و دەمراستی گەلی کورد خۆک پێشاندا و، لە وتوێژێکدا کە پەیامنێرک رۆژنامەی ''Le Monde'' ی فەرەنسا لەرۆژی 19ی مارچی 1988 کردی لە گەلی، فەرمووی:
''رژێمی بەعسی عێراق لەسالی 1963 وە هەولی نەهێشتنی کورد دەدات!!''.
سیاسەتی گەوجانەی رژێمی سەدام لە داگیرکردنی کویت رێکەوتی 2ی ئەگۆستی 1990، کە بە پلانێکی زیرەکانەی ئەمریکا بۆ لەداوخستنی سەددام ورژێمەکەی رێی بۆ خۆشـکرابوو، بیانووک دایەدەستی رۆژاواوە کە دوای لاوازکردنی رژێمی خومەینەیی، لە دەسەلات و هێزی سەدام و سوپا یەکملیۆنییەکەی کەم بکەنەوە کە ببوو بە بەهێزترین هێزی سەربازیی لەناوچەکە. ئەوەبوو چەن مانگێ دوای داگیرکردنی کوێت،
بە یریاری کۆمەلکەی نێودەولەتیی، سوپای (32) ولاتی دنیا بە فەرماندەیەتیی ئەمریکا، لەرۆژی 16/10/1991 سەرتاسەرک عێراقیان کردە ئامانج و لەماوەک 42 رۆژدا، 60624 تەن بۆمبایان رژاند بەسەر عێراقدا و، ژێرخانی ئابوورک و نەوت و پالاوگە و پنگەک گرنگی سەربازیی عێراقیان بەتەواوەتیی تێکشکاند. جیا لە کوژرانی سەت ه‌زار سەرباز و لە‌تێوبردنی 4000 تانک و 1800 فرۆکەی جەنگی و 150 پاپۆری جەنگی. هەروەها وەک
''سولحی عەشایری'' لای خۆمان، خۆین بە بەخشینی "کچ" قەرەبوو دەکەنەوە، سەدامر حسێنیش، بە
'نوکرتم و چاکرتم و مخلصتم''ک فارسە ئێرانییەکان، باوەریهێنا و، 146 فرۆکەی مەدەنی و جەنگیی نارد،
لای بمینێ، دوای جەنگ بیداتە‌وە‌پێی. ئێرانیش وەک دیاریی ''ئیمامی زەمان''، هەر کە فڕۆکە‌کان گەیشتە
دەستی، دەستیکرد بە رەنگکردنی فرۆکەکان و وەک باڵندەی "حەوت رەنگیلە" یلێکردن و، خستنیە خزمەتی سوپا و ولاتییە‌وە.
جا ئەم شکانە گەورەک لە جەنگی کەنداو بەسەر عێراقدا هات، جگە لەوەک کارەساتی زۆر گەورەک ئابوورک و مرۆقیی لێکەوتەوە، هاوکات لە باشوورک کوردستانیش چەن گۆرانکارییەکی بنەڕەتیی بەدوایخۆیدا هینا، ئەویش راپەرینی باشووری کوردستان بوو لە‌بە‌هاری سالی 1991 و، دوای پتر لە 70 سال شاری کەرکووک کەوتەوە دەستی کورد و، ئەمەش نارەزایەتیی ولاتانی عەرەب و ترکیا و عەرەبی نێوخۆک عێراقی لیکە‌وتە‌وە و، ''بووش'' ی باوک سەرکۆماری ئەمریکا، چرای کە‌سکی هە‌لکرد بۆ سەدام، کوردستان و خوارووک عێراق داگیربکاتە‌وە. لەمەوە کۆچورە‌وک بە کۆمەلی دانیشتووانی باشوورک کوردسـتان لەترسی
ئەنفالیکی دیکە روویدا و، بەتیکرا زیدوشاری خۆیان جیۆیلا و، رێی دەشت و چۆلەوانی و شاخ و سەرسنوورە دەستکردەکانیان گرتەبەر. بلاوبوونەوەک دیمەنی ملیۆنان ژن و مندال و پیرولاوک کورد بە پێی پەتی و لەنێو قوروچلپاو و بەفر و سە‌رماوسۆلە‌ی داوینی شاخاندا، شە‌پۆلیکی گەورەی خێرخوازی و هەستی مرۆڤدۆسـتانەک لەنێو ولاتانی دنیاک ئازاد بۆ پشـتگیریی لە کورد خسـتەڕێ. چەندین کۆنسێرتی گەورە بە بەشداریی هونەرمەندانی گەورەک ئەورووپا و ئەمریکا بەرێوەچوون. یارمەتی دارایی و دەرمانی و خواردەمەنی لەلایەن کۆروکۆمە‌لە‌ی مرۆڤی و نێونە‌تە‌وە‌یە‌وە گە‌یە‌ندرانە لێقەوماوانی کورد. دیمەنی خس‌تنە‌خوارە‌وە‌ی خوارەمەنی بە فِرۆکە دلی هەر مرۆقیکی خاوەنویژدان و خاوەنهەسـتی ئەم دنیایەی هەژاند. سـەرەتا ولاتی فەرەنسا، ئەوجا ولاتانی دیکەی ئەورووپا و دواتر ئەمریکا رازیبوون پاریزگاری لە کورد بکەن. یریاری ژمارە
(688) یاندەرکرد بۆ پارێزگاریکردن لە کوردان و، لە سەرووی هیلی 36، ''هەرێمی ئاسایش'' یان دامەزراند، بەبێ کەرکووک و حانەقین و دابرانی 40% ی خاکی باشوور لە "هەرێمی ئاسایش".
سەرەراک ئەوە، یەکەمجار بوو لە مێژووی کوردا، بەشێکی نیشتمانەکەی لە ژێردەسەلاتی داگیرکەری بەشێكى كوردسـتان جیابكرێتەوە و، لەلایەن ولاتانى زلوێزى دنیاوە پارێزگارى اێبكرێت. ئەمە گیان و رۆحێكى تازەک کردەوە بە جەسـتەک بێ گیان و یێەیواک کورد دا و، لەوپەڕک ناهومێدیدا، ترووسـکایەکی بۆ پەیدابوو.
بەلام ئا لەم ساتەهەسێتیار و مێژووییەدا کە هەموو دنیا هاوسۆزیی خۆک بۆ کورد پێشاندەدا، جەلال تالەبانی و مەسعوود بارزانی و تێکرای سەرانی بەرەی کوردستانیی، لەباتی ئەوەی ئەم هەلە زێرینە بقۆزنەوە و پەلە بکەن لە پِنکوینانی حکوومەتیکی کاتی و، بە ولاتانی رۆژاوا و زلەیزەکانی رابگەیەنن، دواک سەت سال جێنۆسایدی خاک و رەگەز و کانزا و کۆرەوی چەن جارەی کورد، ئامادەنین جارێکیتر بچنەوە ژێر دەسـەلاتی عەرەب و، داوا لە زلە‌یزە‌کان و کۆمەلەی دە‌ولە‌تە یەکگرتووەکان بکەن سەرپەرشتیی رێفراندۆمێک بکەن لە ناوچەی "هەرێمی ئاسایش" و، ئەو ناوچانەی دیکەی کوردستان کە لەژێردەستی رژێمی بەعسدایە، بۆ ئەوەک نەتەوەک کورد یریار لە چارەنووسی خۆیبدات. ئەگەریش هەر ئەمەیان نەکرد، ئەوا داوابکەن کوردسـتان راستەوخۆ بخرێتە ژێر سەرپەرشتیی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە تا ئەو کات راپرسییەک لە کوردستان ئەنجامدەدرێت. كەچی بە پەلە خۆیانگەیاندە بەغدا و تالەبانیی لەپێشی هەموویان، دەستی لە ملی سەدام کرد و روخسار و قەپۆزی ئەو گەورە کوردخۆر و خوێنرێژەی مێژووی مرۆقایەتیی بە ماچ و لیکی دەمی خووساند.
ئەوجا فیلمی کۆبوونەوەکەیان لە میدیاک رژێمی بەعس بلاوکرایەوە، ''عێزەت دووری'' جێگرک سەدامر لە نێوەراسـت، لە پلەک سـەرۆکی کۆبوونەوە و، نوێنەرک هەموو حیزبە کوردییەکانیش بەرامبەر یەک دانیشتوون،
جەلال تالەبانییش لە تەنیشتی عێزەت دوورییەوە دانیشتووە، کاغەز وقەلەمی لەبەردەستە و شت دەنووسێ و، بۆ خولەکێکیش لە پێکەنین ناوەستێ. مەسعوود بارزانی و سامی عەبدولرەحمان و دوکتۆر مەحموود عوسمان و نەوشیروان و ئەوانیتریش، روخساریان شادیی لیدە‌بارێ. بینینی فیلمە‌كە بەهیچ لەوێک لە فیلمی ژمارەیەک سەرکردە ناچێ دواک سەتسال جێنۆسایدی خاک و رەگەز و کانزا و فەرهەنگ و سووکایەتیی بێئەژمار، بۆ چارەسەرکردنی کێشەی گەلەکەیان چوویێتن. زیاتر لە سەردانی پۆلێک هاورێ دەچێ دواک ماوەیەکی زۆر بەدیداری خۆشەویسێیکیان شاد بوونەتەوە. ئەم دیمانە قیزەونە نەک هەر کوردی لای دنیای دەرەوە بێەیوا و شەرمەزارکرد، بەڵکوو لە دنیای دەرەوەشیی گەیاند کە سەرکردەکانی کورد لە بارودۆخی تازەی دنیا و ناوچەکە تێنەگەیشتوون و، سەرەڕای لێدانی عێراق لەلایەن زلوێزەکانەوە، ئێستاش باوەریانوایە داخوازی و کلیلی چارەسەرکردنی کێشەی کورد کە لە ''ئۆتۆنۆمییی'' زیاتر نییە، لای سەدام و لە بەغدایە.
جەلال تالەبانی رۆلێکی گەورەی هەبوو لە خێکردنەوەی سەرانی بەرەی کوردستانی و، بردنیان بۆ لای سەدام. بەپێی بە‌ڵگە‌نامە‌یە‌ک سایتی ''بزاف'' لە زمانی نەوشیروان مستە‌فاوە بلاویکردە‌وە، دەڵێ: "مامجەلال لەنامەیەکدا بۆمی نووسی، سەدام دەڵی کاغەزی هیچ کۆبوونەوەیەک واژۆ ناکەم ئەگەر واژۆی تالەبانیی لەسەر نەبێ!". ئامانجی سەدام حسێن لە كۆبوونەوەكە تەنیا بۆ ئەوە بوو،
بەراكێشانى سەرانى كورد بۆ بەغدا، مەترسیی سەربەخۆیی كوردستان لەسەر عێراق نەهێڵن، هاوكات لەئاستی دژایەتیی بەرینی کۆمەلگەی نێودەولەتیی بەرامبەر خۆی کەمکاتەوە کە بەشێکی بەهۆی جێنۆساید و کیمیابارانکردنی کوردەوە بوو. ئامانجی جەلال تالەبانییش ئەوە بوو عێراق و سەدامر حسێن لەو تەنگەژەیەی تێیکەوتووە بێنێتەدەرێ و، بیگێیێتەوە نێو شارێی پێوەندیی نێودەولەتیی. لەبەر ئەوە مەسعوود بارزانی و خر سەرانی بەرەی کوردستانی کلاویکی گەورەیان چووە‌سە‌ر و، جگە لەوەی لەلایەنی سیاسی
و نەتەوەییەوە زۆر لەسەریانکەوت، بەڵکوو کێشەک کوردیشیان سووک و بێنرخ کرد.
یەکەم هەلبژاردنی پەرلەمانی کوردستان رێکەوتی 19ی مارچی 1992 بەرێوەچوو. سەرجەم (105)
کورسی بە چوار لیستی جیاواز رە‌چاوکرابوو. لە‌ئە‌نجامدا یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیمۆکراتی کوردستان هەریەک (50) کورسی، بزووتنەوەک ئاشووری (4) کورسی و هەروەها یەکگرتووی مەسیحی (1) کورسی. بۆ یەکەمجار گەلی کورد لە باشووری کوردستان توانی بە ویست و دلخوازی خۆی و لەئازادیدا دەنگ بدات بۆ هەلبژاردنی نوێنەرەکانی خۆی. هاوکات راپرسییەکی دیکە بۆ ه‌لبژاردنی سەرۆکی باشوری کوردستان بەرێوەچوو. جەلال تالەبانی و مەسعوود بارزانی و دوکتۆر مەحموود عوسمان و مەلا عوسمان و ئەولەزیز محەممەد حۆیان بۆ سەرۆکی باشووری کوردستان پالاوت. لەسەر پسوولەی هەلبژاردنەکە نووسرابوو: "دەستەی بالای سەرپەرشتی ه‌لبژاردنی ئەنجومەنی نیشتمانیی کوردستان سالی 1992 - هەلبژاردنی رابەری بزووتنەوەک رزگاریخوازی کوردستان''.
ماوەک چەن مانگێک بەرەی کوردستانیی درێژەک بە کارەکانیدا. مەسعوود بارزانی و جەلال تالەبانی پنکەوە رێککەوتبوون سەرۆکایەتیی باشوورک کوردستان بکەن. جەلال تالەبانی نوێنەرک کورد بوو لە دەرەوە و پێوەندیی دیپلۆماسی بەرێوەدەبرد. مەسعوود بارزانییش لەئاسیتی نێوخۆدا سەرۆکایەتیی باشووری کوردستانی دەکرد، بەلام سەرۆکایەتیی هەردوو حیزبەکە وەک دواتر بەتەواوەتیی ئاشـکرابوو، ئامانجیان لە گەرانەوە بۆ شارەکان، پاکتاوکردنی یەکدی و بەدەستەوەگرتنی دەسەلاتی سیاسیی باشوورک کوردستان بوو. چۆنکە هەر ئەوسالە و لەمانگی رەشەممەی سالی 1992 شەڕی براکوژیی دەستیپێکردەوە، بەلام ئەوجارەیان لەباتی شاخ و بنبەرد و گوند و نێو رەزوباخان، نێو جەرگەک شار و جادە و کۆلان و مالانی خەڵکی کورد بوونە گۆرەپانی شەڕی تووناکردنی یەک. شەڕەکەیان ماوەک زیاتر لە (6) سالی خایاند. هەزاران کەس بوونە قوربانی و چارەنووسی چوارسەت دیلی هەردوولا تا ئێستاش دیارنییە و بێسەروشوێنکراون. هەردوو لایان وەکیەک کەوتنە کێبەرکێ بۆ هێنانی لەشکری داگیرکەران بۆ سەر کوردستان. لایەنگران وئەندامەکانیان لەشارەكانى ئەلمان و بریتانیا و سکاندیناڤیا، بە داروبەرد و چەقۆ هێرشیاندەکردە سەر یەک. لە میدیا و رۆژنامەکانیان، چی جنێوک سووکی نێوکۆلان و وێژەی خەڵکانی سەرسەری و شەقاوەیە لەدژی یەک بلاویاندەکردەوە. هەر لەسالی 1993 وە PKK و PUK بوونە هاوپەیمانی یەک لەدژی پارتی، هاوکات ه‌ردوولاشـیان لەگەل ئێران پێوەندییان گە‌رمبوو. پارتی دێمۆکراتیش خزابووە ژێر بالی رژێمی ترکیاوە. ئەمەش دەستی داگیرکەرانی بەئاشـکرا هێنایە نێو کوردستانەوە و، جگە لە لەشـکرکێشیی رژێمی ترک بۆ سەر باشوورک کوردستان بە 4000 سەرباز و بۆمبارانکردنی بنکەکانی یەکیتیی کە زیاتر لە 700 پێشمەرگەی تیداچوون، ئیرانیش دەستی زیاتر ئاوەلا بوو، یەکێتیی نیشتمانیی وابەستەی خۆیبکات. لێرەدا ئاماژە بە کۆبوونەیەکی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان دەکەم لەسەرەتای مانگی رەشەممەی سالی 1997 لە برۆکسل پێکهات بە بەشداریی زیاتر لە 30 حیزب و رێکخراوەک سیاسیی. کۆبوونەوە بە‌تێکرای دەنگ داواک لە پارتی دێمۆکراتی کوردستان کرد سنوورێک دانێت بۆ پێوهەندییەکانی لە گەڵ رژێمی ترکیا. لە‌خالێکی دیکەشدا داواکرا لە یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان، سنووریک دانێت بۆ پێوەندیی لەگەڵ رژێمی ئێران و گیانی ئەندامانی حیزبەکان و شێرشگیران و ئازادیخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان بپارێزێ کە لە باشوور نیشتەجێن. (وەکدەزانرێت چەند سەت کەسێک لە ئەندامانی سەرکردەیەتی و پێشمەرگە و کادر و لایەنگرانی حیزبەکانی رۆژهەلات لەسالانی نەوەدەکانی سەدەک رابردوو لە باشوور لەلایەن تیمەکانی رژیمی تیرۆریستی ئیرانەوە تیرۆرکران!). جا دواک پەسنکردنی خالەکانی کۆبوونەوە بە تیکرای دەنگ، نوینەرەکانی پێ کێ کێ و یەکیتی نیشتمانیی ئامادەبوون، پاکنووسی بکەن و، بۆ ئاگاداریی لایەنەکان و جەماوەری کوردستان بلاویکەنەوە. بەلام کاتێ راگەیەندراوەکە بلاوکرایەوە، ئەو خالی تایبەت بە ئێران و یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان سیرابووەوە. ئەمەش نارەزایەتیی شێخ عێزەدینی حسینی و پارتی سەربەخۆیی کوردستان و زۆربەی حیزب و لایەنەکانی بەشداری کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانی لێکەوتەوە. بیانووی پێ کێ کێ ئەوەبوو، گوایە یەکیتیی داوایکردووە لێیان، بۆ خاتری ئێران ئەو خالە لابەرن، چۆنکە ئەوان لەگەل ئێران پێوەندییان هەیە! هێژای گوتنە یەکێ لە ئەندامانی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان، برایم ئەحمەد بوو، هەلێکی باشی بۆ رە‌خسابوو لە مەد تیشی و لە‌سە‌کۆی کۆنگرەی نەتەوەیی
کوردستانەوە بەبۆنە و یێبۆنە هێرشکاتە سەر کۆچکردوو مەلامستەفا بارزانی و پارتی دێمۆکراتی کوردستان.
لەسالی 1966 هوە شەڕی حیزبەکان پێینایە لووتکەی خیانەت و نیشتمانفرۆشییەوە. یەکێتیی بە چەکوچۆل و پشێیوانیی دارایی ئێران، توانی ناوچەیەکی زۆر لە پارتی داگیربکا و بەتەواوەتیی تەنگەتاوی کات.
پارتی دێمۆکراتیش پێوەندییان گرت بە رژێمی بەعسەوە و، لەرۆژی 31/8/1996 هێزێکی تایبەتی سەرکۆماریی بە تانک و تۆپخانەوە هەولێریان داگیرکرد و، لەوێشەوە بە پالپشتیکردنی تۆپخانەی عێراق، هێزەکانی یەکێتییان بەرەو سنووری ئێران راونا. مەسعوود بارزانی لە وەرامی هەوالێێیێکی بیانی بەزمانی ئینگلیزی قسە دەکا و، دەلێ: "کاتی ئەوە هاتووە دوای 20 سال جەنگ، کێشەکانی نێوانمان چارەسەر بکەین'' (دیارە مەبەستی سێینەوەک یەکێتی بوو). لەبارەی پرسی نەوتەوە دەلێ: "نەوت پیوەندیی بە حکوومەتی ناوەندییەوە هەبە، لە کەرکووک بێت، یان لە هەر شوێنێکیتری عێراق.
ئەو ناوچانەی حاوەنی ئۆتۆنۆمین، دیسانەوە بەشێکن لەعێراق، ئیتر هەر شارێک بیت بەشێکی دانەیڕاوەیە لەعێراق''.
یەکێتیی نیشتمانیش لە تۆلەی ئەم شکستە، بە پشتیوانیی چەکوچۆلی ئێران هێرشیوێنایەوە و، هەتا سەرووک کۆیە و "دێبەگە"، پارتی هەلایرک و، لەو کاتەوە "هەرێمی ئاسایش" و، ناوچەی بندەسەلاتی
"حكوومەتى هەرێم"، لەلایەن پارتى و یەكیتییەوە دابەشكرا و بوو بە دوو ناوچە و دوو ئیدارە و دوو بەرێوەبەرێتیی حیزبییی. بەهۆی شەری پارتی و یەکێتییەوە، جیا لەکارەساتی مرۆڤی و سیاسی و کۆمەلایەتیی، هەروەها زیانی گەورە لەبیروباوەری نەتەوەیی و بیری دەولەتی کوردی درا. هەژاری و یێنانی و نەبوونی هیچ سەرچاوەیەکی ئابووریی، کوردستانی بەرەو قاتوقریی برد. شەپۆلی کۆج بۆ هەندەران دەسـتپێکرد و، ئەو وەچەک لە سەردەمی شەری نێوخۆیی پێگەیشت، لەرووک هزرک نەتەوەیی و تێگەیشتنی کۆمەلایەتییەوە، بە وەچێکی فەوتاو لە قەلەمدرا. کارەساتەکانی جەنگی نێوخۆ، پێویستی بە شرۆقە و لێکدانەوەک ورد هەیە، بۆ ئەوەک ئەو قۆناخە رەش و دزێوەک مێژووک کورد، وەک کارەساتەکانی دیکەی نێوخۆیی، دوای چەن سالێ خۆل و خشتی لەسەر دانەنرێ و، نە‌شاردرێتە‌وە.
بە کورتی، دوای جەنگی دووەمی کەنداو و دیاریکردنی "هەرێمی ئاسایش" کە بەهۆی بارودۆخی نیوچەی و نێودەولەتییەوە هاتەبوون، هەتا کۆتاییەکانی سالی 1998 ئەم دوو زلحیزبە، ناکۆک بوون و سەرقالی شەڕی خۆبەخۆ و رۆلەک کوردبەکوشتدان و یەکترهەللایرین بوون. لەسەر دەستی داگیرکەران و ولاتانی رۆژاقا دوو جار ئاشـتیان بووەوە، هەردوو جارە‌کە‌ش بۆ لیدانی بزاقی بەشەکانی دتکە‌ی کوردسـتان بوو. ئەوەبوو لە سـالی 1993 بەرەی کوردستانیی یریاری شەڕیدا لە دژی پێ کێ کێ، لە رۆژی (30) ئۆکتۆبەری سالی 1996 یش،
لە ئانکارا بە بەشداریی ئەمریکا و بریتانیا و ترکیا، رێککە‌وتننامە‌یە‌ک لەنێوان یەکێتی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دێمۆکراتی کوردستان و بەرەک ترکمانی واژۆکرا و، بەپێی بەندی (21)ی رێککەوتننامەکە یریاریاندا کاربکەن بۆ رێگرتن لە ئەندامانی رێکخراوە و لایەنە تێرۆریسێییەکان بە تایبەتیی "پێ کێ کێ کێ" و، رێگرتن لە بوون و ئەنجامدانی چالاکییان لە باکووری عێراق!". دوو مانگ دواتر و هەر لە پێناو جێبەجێکردنی ئەم پیلانە
لەدژی بزووتنەوەی بەشەکانی دیکەی کوردستان، لەرۆژی 11/12/1996 هێزێکی هاوبەشی "قەرارگای حەمزەی کۆماری ئیسلامیی ئێران"، لەگەڵ پێشمەرگەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان هێرشیانکردە سەر بنکەیەکی "یەکێتی شۆرشگێرانی کوردستان - کە دواتر ناوەکەک گۆری بۆ پارتی ئازادیی کوردستان" و،
حەوت پێشـمەرگەی شۆرشـگێران لەنێو مالەکانیان بەدیلدەگرن، دوای چەککردنیان، لەبەرچاوی ژن و مندالەکانیان گوللەبارانیاندەکەن.
ئەم رێکخراوە تازە دامەزراوەک رۆژهەلاتی کوردسـتان (یەکێتیی شۆرشگیرانی کوردستان)، ماوەیەک بوو بە ئالای کوردسـتانەوە دەسـتیانکردبوو بە هێرشـکردن بۆ سـەر بنکە و پێگەی جاش و پاسـدارانی رژێمی ئێران لە قوولایی شار و ناوجە‌کانی رۆژهەلاتی کوردستان. بەپێی ئەو رێککەوتنە نهێنییە‌ی لەنێوان یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان وسوپای پاسدارانی ئێران واژۆکرابوو، تیمەکانی "اطلاعات" (دەزگەی تیرۆر و سیخوریی کۆماری ئیسلامیی ئێران)، دەسیانکرد بە تێرۆری ئازادیخوازان و ئەندامانی سەرکردەیەتیی حیزبەکانی رۆژهەلات کە لە باشوور نیشتەجێبوون. جەلال تالەبانی بەمەشەوە نەوەستا و، وەک سالانی شاخ، هەر حیزیێک بەتەواوەتیی لە خەت و رێبازی ئەودا نەبوایە، هەولی تووناکردنی دەدا. لەسەرەتای رێبەندانی سالی 1995 شاندێکی پارتی کاری سەربەخۆیی کوردستان (لە حیزبی شیووعی عێراقی جیاببوونەوە و حیزیێکی کوردسێانییان دامەزراندبوو)، بە سەردانێک چوونە لای یەکێتیی. جەلال تالەبانی زیاتر لە دووسەعات قسەک خۆشیان بۆدەکا و بەڵینیاندەداتێ لەمەودوا هاوکارک و پێوەندییەکی باش و برایانەیان دەیێت. کاتی بەرێکردنیان وەک باوک خۆک بەرووی گەش و پنکەنین و ماچووموچ مالئاواییان لێدەکات. پاش چەن خولەکێ تەلەفۆن دەکات بۆ سەیتەرە (پرسگەی تۆپزاوا) ک کۆیە، دەلێ لێییاندەن تاقیان مەهێلن! لە پرسگەکە دەسێژیانلێدەکەن محەممەد حەلاق ئەندامی سەرکردەیەتی پارتەکە و شەش پێشمەرگەی پارتی کاری سـە‌ربە‌خۆ لەنیو ئۆتۆمۆبیلە‌کە‌یان دە‌کوژرێن! با ئەم بابە‌تە‌ش لە‌لاوە راگرین بۆ کاتی خۆی، کە
سالی دواتر "پێ کێ کێ" ش، (9) ئەندامی سەرکردەیتی و پێشمەرگەی هەر ئەمر یەکیتیی شۆرشێیرانی کوردستانەی لە دۆلێکی نێزیکی شاری شنۆ گەمارۆدا و، دواک کوشتنیان تەرمەکانیانی تەسلیمی سوپای پاسدارانی شنۆ کرد. بیانووک پێ کێ کێ ئەوە بوو ئەم پارتە رۆژهەلاتییە، سـەر بە پارتی دێمۆکراتن و سیخوریی بۆ پارتی دەکەن! ئەمەش مانای وایە، بەلای پێ کێ کێ کێ وە، سیخوریکردن بۆ پارتی،
تاوانەکەک کوشتنە و تەسلیمکردنەوەک لاشەکەیەتی بە ئێران!! ئەک مالوێرانتر بین لەوەک هەین، هەزار جار، بۆ خۆمان و سیاسەت و حیزبایەتیکردنمان!
لەگەرمەی شەرەگەرەکی حیزبایەتی و ناساندنی کورد وەک گەلیکی پاشکەوتووک خاوەن سەرکردایەتییەکی بەکرێگیراوی پارەپەرست و بیرنزم و خۆبەکەمزانی هیچ لەمێشکانەبوو، ئەمریکا بەهانای کوردەوە هات، مەسعوود بارزانی و تالەبانیی بانگیشتی واشنگتن کرد و، لەرۆژی 17/9/1998 مادلین ئۆلبرایت وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، دەستی تالەبانی و بارزانیی لەنێودەستی یەکنا، ئاشتیکردنەوە و داوایلیکردن: "یەکبگرن، بۆ ئەوەی بتوانین بتانپاریزین!". ئەو ئاشتبوونە‌وە‌یە کە بە‌تێوبژیوانیی ولاتیکی زلهێزی وەک ئەمریکا هاتەبوون، دلی هەموو کوردێکی بەویژدان و خاوە‌نکە‌سێتی و، دلسۆزی کوردسێانی خۆشـکرد، لێ پارتی و یەکێتیی بێگوێدانە لالێکردنەوەی ئەمریکا لە کورد، هەر لە ئۆکتۆبەری سـاڵی 1998 وە تاکوو سەرەتای سالی 2002 "هەرێمی ئاسایش" یان لە دۆخی "نە شەر و نە‌ئاشتی" هێشتەوە و ئامادەنەبوون بەکردەوە یەکبگرن. دەیان کۆبوونەوەک دوو قۆلییان گرت و، نەگەیشتنە ئەنجامر و نەیانتوانی هیچیە‌کین لە دە‌س‌گە و ئۆرگانەکانی ئابوورک و ئاسایش و دارایی و پێشمەرگە و پێوەندیی دە‌رە‌وە‌یان یەکخەن. هەموو کۆبوونەوەکانیشیان نێونابوو ''ئیجابی!''. کاری تی ڤی و رۆژنامەکاننیشیان ئەوەبوو وێنە و فیلمی دەم بەبزە و پێکەنین و ماچوومووجیان بۆ ئاگاداریی خەڵکی کوردستان یڵاوبکەنەوە.
ئامانجی ئەمریکا لە ئاشتکردنەوەی یەکێتی و پارتی، دەسپێکی پلان و ستراتیژێکی تازە بوو بۆ خستنی رژیمی بەعسی عێراق و بەهێزکردنی پێگەی سە‌ربازک و سیاسیی ئەمریکا و هاوپەیمانانی لە عێراق و لە
کوردستان و لە ناوچەکە بەگشتی. بۆ ئەم مەبەستە جیا لە کورد، هەروەها چەن لایەنێکی عێراقی و نەیاری
رژیمی سەددام حسینی کۆکردەوە تا وەک ئە‌لتە‌رناتیقی دواک رووخانی رژیمی بەعسی عێراق، کاریان لەسەر بكا و، رێككەوتن و كۆدەنگییەک لەنێوان كورد و ئۆپۆزسیۆنی عێراقیدا دروست بكات. هەرچی کەسایەتی و لایەنەکانی عەرەبی نەیاری سەدام بوون، هەر لەیەکەم رۆژەکانەوە کە لە نیاز و مەبەستی ئەمریکا تێگەیشتن، کەوتنەخۆ، دواک رووخانی رژێمی بەعس، یەکیتیی عێراق بپارێزن و، سەرۆکایەتیی عێراقی دوای سەدام بخەنە ژێر رکێفی خۆیانەوە. بە ئاشـکرا و بێ پێچوپەنا بیرورای خۆیان بۆ ئاگاداریی ئەمریکا و خەلکی عێراق و کورد و هەموو لایەنەکان بلاودەکردەوە. رۆژانی 17/12/2002 14-17/12/2002 کۆبوونەوەیەکی فراوان بە بەشداریی 370 کەس لەشاری لەندەن بەرێوەچوو. نوێنەری یەکێتی و بارتی و بزووتنەوەی ئیسلامیی کوردستان بەشداربوون. لایەنەعێراقییەکانیش بریتیبوون لە ئەنجومەنی بالای شۆرشی ئیسلامیی لە عێراق بەسەرۆکایەتیی محەممەد باقر حەکیم، نەیاد عەلاوی، کۆنگرەی نیشتمانیی عێراق بەسەرۆکایەتیی ئەحمەد چەلەبی، لەگەل دەیان بەناو بێلایەنی سەر بە چەن لایەن و دەولەتان و، زالمای خەلیلزاد نوێنەری ئەمریکای تێیدا بەشداربوون. نوێنەری یەکیتی و پارتی چەن جارێک لە کۆبوونەوەکەدا دووپاتیانکردەوە ''کورد دەولەتی ناوێ و، گەلی کورد نایەویت لە عێراق جیابێتەوە''. تێکرای ئەندامانی بەشداری کۆبوونەوە جەختیان لەسەر پاراستنی یەکپارجەیی عێراق کردەوە.
رۆژک 20ک مارچی 2003، بۆ کورد و هاوکات بۆ رژێمی بەعسیش رۆژیکی گرنگ و مێژوویی بوو. لەو رۆژەدا ئەمریکا و هاوپەیمانانی هێرشیانکردە سەر رژیمی بەعسی عێراق بەسەرۆکایەتیی کوردکوژ و مرۆقخۆری گەوە سەدام حسێن و، لەماوەی جەن رۆژێکدا هێزەکانی ئەمریکا، بەغدا و شارەکانی عێراقی داگیرکرد. بۆ نەتەوەک کوردیش رووخاندنی رژیمی بەعسی عێراق، هاوکاتبوو لە گەل گەورەترین خیانەتی نیشتمانی و نەتەوەیی بەدرێژایی مێژووی دابەشبوونی کوردستان لەلایەن پارتی دێمۆکراتی کوردستان و یەکیتیی نیشتمانیی کوردستانەوە. چۆنکە لە گەڵ رووخانی رژێمی بەعسی عێراق، چوارچێوەک دەولەت و سوپا و ئابوورک و پێوەندیی نێودەولەتی و بەگشتی هەموو ئۆرگانەکانی دەولەتی عێراق دوای زیاتر لە هەشتا ساڵ لەبەریەک هەلوەشایەوە و، داری بەسەر بەردەوە نەما. هەلێکی تاکهەلکەوتووک مێژوویی بوو، سەرۆکایەتیی ه‌ردوو حیزبەکە دە‌ستبگرن بەسەر تەواوی ئەو ناوچانەی بە درێژایی رژێمەکانی یەک لە‌دواییە‌کی عێراق تەعریبکراببون و، سەرتاسەری خاکی کوردستان رزگار بکرایە. پەلەیان بکردایە لە تێکەلکردنی هێزەکانیان و دامەزرانی سوپای کوردستان و حکوومەتیکی یەکگرتووی کوردستانیی بە بەشداریی زانایان و نیشتمانپەروەرانی حیزبی و ناحیزبی. یاسای دەولەتی کوردستان ئامادە بکرایە و، لە گەل ئەمریکا و کۆمەلهێ نەتەوە یەکگرتووەکان بکەوتنایە گفتووگۆ کە چاودێریی رێفراندۆم بکەن لە کوردستان، بۆ ئەوەک گەلی کورد لە ئازادیدا چارەنووسی خۆک دیاریکات. کەچی هەر لەپێش رووخانی رژێمی بەعس و دوای ئەوەش رایانگەیاند: ''كورد نایەوێ لە عێراق جیابێتەوە و كورد، داواک فیدرالی دەکات لە چوارچیوەک عیراقدا!". ئەمە لە کاتیکدا ئەو بەرێزانە دەیانزانی باشـترین جۆرک فیدرالی ئەوەک لە ئالمان و ئەمریکا هەیە، هیچیەکێ لەو هەرێمە فیدراڵییانەی ئەو دوو ولاتە مافی ئەوەیان نییە دراو و سوپا و پێوەندیی دیپلۆماسی و رێککەوتنی سەربازی و ئابووریی سەربەخۆیان لە گەڵ ولاتاندا هەبێ و، لە کۆمەلەی نەتەوە یەکگرتووەکان ئالا و نوێنەرک تایبەتیی خۆیان هەبێت. جگە لەوە، بۆ ئەم درۆشمی فیدرالییەش هێندەک لەنێو کوردا باسیاندەکرد، ئەگەر نیو هێندە لەنێو عەرەبەکان و لە بەغدا پێداگرییان بکردایە لەسەری، بە دلنیاییەوە ئاواک لێنەدەهات کە ئیمێۆکە سووک و هاسان هەموو دەسەڵاێیکیان لێ بستێننەوە و هەتا لە بەغداوە موچەی مانگیکیان بۆ دەنێرن، زووخاو بکەنە دلیان و خەلکی کورد چاوەرانبن بزانن کەی و لە چ مانگ و سالێكدا لەبەغداوە یرەپارەیەكیان پێدەگا، پێی بژین.
بە پێچەوانەک سەرۆکایەتیی دوو حیزبەکەوە، عەرەبەکانی تازە بەدەسەلاتگەیشتوو، بێ پێچوپەنا،
دژایەتیی هەر جۆرە دەسەلاتی هەرێمی و فیدرالییان دەکرد و، ئەمەشیان نەدەشاردەوە و تەنانەت پێش رووخانی رژیمی سەدامیش ئامادە نەبوون بچنە ژێرباری پەسنکردنی فیدرالیی بۆ کورد. بۆ نموونە رۆژی پێنجشەممە 3/10/2002 رۆژنامەی "جمەوری ئیسلامیی" سەر بە رژیمی ئیران لەبارەی پێشنووسی فیدرالی لەلایەن پارتی و یە‌کیتییە‌وە، پرسیاری لە محەممەد باقر حەکیم کرد، ئەویش لە وەرامیدا وتی:
"ئاگامر لەو رەشنووسە نییە، لەو بارەوە لە گەڵ پارتی دێمۆکراتی کوردستان قسەمانکرد، ئێمە رازی نین عێراق بەش بكرێت. ئەگەریش مەبەسـت لە فیدرالی ئەوە یێت هەموو عێراق بگرێتەوە، ئەوا دەبێ هەموو گەلی عێراق لەبارەیەوە بۆچوونی خۆک دەریێت". مەلا باقر حەکیم چەن جارێکیتریش تەنانەت ساڵیک دوای رووخانی رژێمی سەدام لەرۆژی 6/2/2004 لە وتووێژی لەگەل رادیۆی ''العراق الحر'' وتی: ''یریاردان لەبارەی ئەوەی کورد فیدرالی هەبین، دەبین هەموو خەلکی عبراق دەنگی لەسەر بدا و،
فیدرالی بۆ هەموو خەلکی عێراق بێت''.
دواک هێرشـکردنە سەر عێراق لەلایەن ئەمریکاوە، لەماوەی بیست رۆژدا شارک بەغدا داگیرکرا و، دەولەتی بەعس هەرەسیوێنا، ''پۆل بریمەر'' نێردەی حۆرج دەبلیۆ بووش، حکوومەتیکی کاتیی لە بەغدا دامەزراند کە خۆی سەرۆکی بوو. لەمانگی jone (جۆزەردان) ی 2004 عەرەیێکی کۆنەبەعسیی سوننە بەناوی "غازی عەجیل عەلیاوەر'' هە‌لبژیردرا بۆ سەرکۆماری کاتیی ئێراق بۆ ماوەی سالێک. حکوومەتی تازەی عێراق هیشتا هێزی پەروەردەکراو و سوپای نەبوو، هێزەکانی ئەمریکا و هێزی پێشمەرگەی کوردسـتان ئەرکی پاراستنی بەغدا و شارەکانی عێراق و ئەرکی پارێزگاریکردنی بەرپرسانی تازەی حکوومەتیان . جیا لەمە،
پارتی و یەکێتیی بە جیاجیا لەهەولدابوون بۆ سازکردنی دەستەودایرە و دۆزینەوەک دۆست و هاوپەیمان و سازکردنی پێوەندییەکی نێزیک لەگەڵ بەرپرسانی عێراقی تازە. یەکێ لەم هەولانەک پارتی، ئەوەبوو، رازیبوو بەوەک ژنە وەزیریکی خۆک بەناوی خاتوون نەسرین بەرواری کە وابزانم سەرۆکی ''یەکتیی ئافرەتانی کوردستان'' یش بوو، بیێت بە ژنی سەرکۆمار غازی عەجیل عەلیاوەر کە دوو ژنی عەرەبی هەبوو، بە
ژنە کوردە‌کە‌یە‌وە بوو بە خودانی سێ ژن. جا ئەمر کابرایە کە بۆ ماوەی سالیک ماوەی هەبوو سەرکۆماری کاتیی عێراق بێ و لە بەغدا پێشمەرگە پاریزگارییان دە‌کردلێی و هیشتا کۆلانێکی بە‌غداک بەتەواوەتیی بەدەست نەبوو، لەرۆژی 5/10/2004، كەناڵی ''ئەلعربییە'' وتوێژی لەگەڵ کرد لەبارەی بوونی دەنگێکی سە‌ربە‌خۆییخوازیی لە کوردستان. ئەویش فەرمووی: "جیابوونەوە لە عێراق خیانەتە و بە هەموو هێزێکمانە‌وە
شەری ئەوانە دەکەین دەیانەوی لە عێراق جیاببنەوە. راستە باوەرمان بە دێمۆکراسی و مافی رادەریرین هیە و باوە‌ریشمان بە فیدرالی هەیە، بەلام جیابوونەوە بە هیچ شێوەیەک قبوول ناکەین و شەری مان و نەمانیان لە گەل دەکەین. عێراق هەر هەبووە و هەر دەشـمێنێ... ".
من (سیروان کاوسی)، هەر ئەو کات بەناوی خواستە‌مە‌نیی ''دلیر هە‌ولیری''، کورتە وتاریکم نووسی لەژێر سەردێری ''زاواکەی پارتیمان، غازی عەجیل عەلیاوەر، هەرەشە لە کورد دەکات!''، ئەو مەترسییانەم خستەروو کە لە سایی ساویلکەی و سیاسەتی چەوتی سەرۆکایەتیی کوردەوە، دەبێ لە داهاتوودا چاوەڕوانی ئەنفال و مالوێرانیی دیکەش بکەین!''. یروانە گۆڤاری ''کۆنگرە''، ژمارە (33)، لاپەرە (20) مانگی نۆڤەمبەری سالی 2004'' لەسەر سایتی کۆنگرە دانراوە. www.kncsite.com ژمارەیەک نەتەوەیی و ولاتپارێزی کورد لە دهەروەی ولات، داوایان لە دەولەتی دانمارک، ژنەرال نزار اخەزرەجی بگرێت کە لە ساڵی 2001 وە بە پەنابەر لەو ولاتە، چۆنکە ئەم کابرایە سەرۆکی ئەرکانی سوپاک رژیمی بەعس بوو. لە سەردەمی ئەنفال و کیمیابارانکردنی هەلەبجە دا رۆلی گەورەی گیراوە لە
کوشتنی دەیانەزار کورد و وێرانکردنی هەزاران گوندی کوردستان. بەلام ئەوە بوو جەلال تالەبانی پشێگیری لێکرد و نامەک نارد بۆ دادگەک دەولەتی دانمارک و نووسی بۆیان، خەزرەجی کەسێکی یێتاوانە و، ماوەک چەن ساڵە پێوەندییان لەگەڵ یەک هەبووە و داوا دەکەین ئازادی بکەنا". دادگەی دانمارک ژنەڕاڵ خەزرەجی بانگێشتكردەوە، بەڵام جارێكتر حەلال تالەبانی و فوئاد مەعسووم و دلشاد میران نوێنەری پارتی دیمۆکراتی کوردستان، نامەیان نارد بۆ دادگە و داوای ئازادکردنی خەزەرجییان کرد و، وەک کەسێکی بێتاوان و دژ بە سـە‌دامر نێویانهێنا…".
هێژاک گوتنە ژنەرال خەزرەجی ماوەیەک لە شاری سلێمانی مایەوە. هەر لەرێگەی تالەبانی و یەکێتییەوە گەیاندیانە ئەورووپا. دواک پرسی دادگەییکردنەکەشی، لە دانمارک خۆی ونکرد و بەهاوکاریی یەکێتیی برا بۆ ولاتی نۆروێژ و، ماوەیەک لە شاری ئۆسلۆ لای کۆمیتەک نۆروێژی یەکێتیی مایەوە کە بەربرسەكەی ''عەبدولسەلام عەبدولغەنی خەڵكی بادینان'' بوو. چەن جارێ لە لەسەر پرسی عێراق کۆبوونەوەیان سازکرد ئەویشیی تێدابەشـداربوو.
جەلال تالەبانی هەروەها لە 21/7/2007 یشدا لە چاوێكەوتنی لە گەڵ كەناڵی "العربیة" دا، گوتی:
"لە دادگەی عێراق، داوای کەمکردنەوەی سزاک لەسێدارەدانی سوڵتان هاشم سەرلشکری سوپای رژێمی بەعسیم کردووە، شیاوی ئەوە نییە لەسێدارە بدرێت. سولتان هاشم فەرماندەیەکی ئازا و لیهاتوو و بەتوانایە و هەرچییەکی کردبیێ فەرمانی پیکراوە و فەرمانی سەدامی جێبەجێکردووە و نەیتوانیوە سەرپێچی بکات، چۆنکە سەدام دەیکوشت!!''.
لەبەرامبەر ئەم هەستی دلسۆزی و برایەتی و، خزمە‌تکردنە یە‌کلایە‌نە‌ی سەرۆکایەتیی پارتی و یەکێتیی بەرامبەر دەسەڵاتدارانی لەکارلانراوی بەعس و دەسەڵاتدارانی تازەی عێراق و، گێرانەوەی سەروەریی بۆ عێراق پێشانیاندەدا، کەچی بەرامبەر یەک زۆر دلڕەقانە و نانەتەوەییانە و هەر بە بیری سەردەمی شاخ و بیری تووناکردنی یەکتر کاریاندەکرد. بۆ نموونە لەساڵی 2004، پارتی دێمۆکراتی کوردستان 68 ئەندامر و پێشمەرگەیەکێتی نیشتمانیی کوردستانی لە "ئاکرێ" چەککرد و نەیهێشت لەو شارە بنکە بکاتەوە.
یەکێتیش 18 پێشمەرگەک پارتی چەککرد و رێگەینەدا لقی 12ک پارتی بگەرێتەوە بۆ رانیە و پێنجوێن و قەلادزێ و هەلەبجە. هەر لەم سالەدا (2004) و لەرۆژێ 14/4 دا، چەن هەزار عەرەبی رەگەزپەرستی شاری فە‌لووجە پێنج هاوولاتیی کوردی بازرگانیان گرت کە بە ئۆتۆمۆبیل بۆ کاسپی چووبوون. دوای لێدان و سووکایەتییەکی زۆر درندانە، لە گۆرەپانی نێوەراستی شاردا بەدەم درۆشمی اللهاکبر و جنێودان بە کورد، ئاگریان لە جەستەیان بەردا و، کردیانن بە خۆلەمێش. ئەمەش زەنگێکی مەترسیدار بوو بۆ کورد، رۆژانێکی رەش لەسایی ''عێراقی هیوا و ئاشتی'' یەکەی پارتی و یەکێتی، چاوەروانیدەکات.
سالیک دواک رووخانی رژیمی بەعس، بەشێ لە هێز و کارناسانی سیاسی و سەربازی و ئابووریی ئەمریکا و هاوپەیمانانی لە کوردستان و عێراق مانەوە. باری ئابووری کوردستان رووی لە گەشـەکردن کرد و،
پارەیەکی زۆریش بەناوی هێزی پێشمەرگە و دابینکردنی ژیانی هاوولاتیانی کوردستان و، وەرگرتنی پوول بەناوی هەلەبجە و ئەنفالکراوان و ئاوەدانکردنەوەک کوردسێتانەوە، گەیشتە دەستی سەرۆکایەتیی هەردوو حیزبەکەوە. زۆرینەخایاند دزینی پارەوپوولی خەلکی رەشووروت دەستپیپێکرد و، لەنیو دلی هەردوو حیزبەکەوە، دەستەیەک وەک کارگ و کەما هەلتۆقین و لە پرێ بوون بە فیرعەون و حووت. تا وایلینهات لەرۆژی 28/8/2004 جەلال تالەبانی لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لە شاری ساێمانی، بەئاشـکرا باسـی لە دیاردەی دزی و گەندەڵی کرد لە حیزبەکەی و گوتی: '' گەندەڵیی ئیداری بە هەموو شێوازەکانییەوە لەنێوماندا بلاوبووەتەوە. ئەمە شتێكى خراپە و نابێ رێگە بدەین لەنێوماندا ئەم دیاردەیە پەرەبستینێ. پیمباشە باسی نامەیەکی نێوان ''دانیەل میتەران'' و ''بێل کلینتۆن'' سەرۆکی ئەمریکا بکەم. بیل کلینتۆن لەوەرامی نامەیەکی دانیەل میتەران کە باسی نەهامەتی و بەشخوراویی کوردی کردووە بۆی، دەلێ: ''راستە گەلی کورد گەلیکی زۆرلیکراو و مافخوراوە،
بەلام ئایە دەتوانن خۆیان بەرن بەرێوە!؟ کورد دیاردەیەک لەنێویاندا هەیە ئەویش تێکبەربوونە و دوو حیزب شەری یەکدی دەکەن. جا ئەگەر ئازادیی تەواویان بدەینێ، چی لە یەکتر دەکەن!؟
لەبەر ئەوە گومانم هەیە ئەو میللەتە بتوانێ ئیدارەی ولاتی خۆی بکات!''.
جێی خۆیەتی ئەو پرسیارە بکرێت، ئەوکات جەلال تالەبانی و حیزبەکەی لایەنێکی سەرەکیی بوون لە شەر و كێشەک نێوخۆیی کورد. بۆچی دواک ئاگاداربوونی لە ناوەرۆکی ئەو نامەیە، هەوڵینەدا کۆتایی بە ناکۆکیی نێوخۆیی بوێنێ و، لە کلینتۆن و هەموو دنیای بگەیەنێ، کورد "دین" (شێت) و گێل و دواکەوتوو نییە، هۆشیارە و دەتوانێ خۆی بەرێیەڕێوە؟! ئەو کە توانی کۆشکوتەلارک رووخاوک رژێمی عێراق سەر لەنوێ سازبکاتە‌وە، بۆچی نەیتوانی بچووکترین هە‌نگاوێ بۆ رێکخستنی نێومالی نەتەوەکەی و بۆ ئازادی و سەربەستیی نەتەوەکەی خۆی هە‌لگرێ!؟
ه‌ولی یەکیتی و پارتی بۆ سازکردنە‌وە‌ی عێراقی تازە، هەموو بوارە‌کان، لەوانە پێوەندیی ناوچەی و نێودەولەتیشی گرتەوە. هۆشیار زێباریی وەزیری دەرەوەی عێراق، هەولی زۆریدا عێراق ببێتەوە ئەندامر لە
"کۆمکاری عەرەبی" و، عێراق بگەرێتەوە باوەشی "نیشتمانی عەرەبی" و، لەلایەن کۆمەلەی نیودەولەتییشەوە پێگەک رابردووی وەرگرێتەوە. جیا لە هەولی دلسۆزانەک هەردوولایان بۆ عەرەبەکان،
''بەرەی ترکمانی''ش پشتگوێنەخران و جەلال تالەبانی لە سالی 2004 بۆ رازیکردنی دلی ئەوان و هروەها رژێمی ترکیا، چەن سەت پارچە زە‌وینی لە کۆیە و سلیمانی بەخشی بە بەرەی ترکمان و، لە
کاتی بەخشینی خاکی کوردستاندا، لە دیلمانجەکە دەپرسێ: ''چەندەیان دەوێ!؟''، وەک ئەوە وایە، پیشەی چیودارییە و لە ''مەیدانی حەیوانانی بۆکان''، مەیر وگا و بزن و ولاخ دەفرۆشێ!''. ئەوجا دەستی کاربەدەستەکەی ''میتی ترکیا'' دەگرێ و ماچیدەکا و بە ڕێکەنینەوە دەڵێ: ''ئەوا دەستیشم ماچکرد ههەهە".
هەموو ئەوانەی لە کۆنەوە لەگەل یەکێتیی ژیاون، چ ئەندامی سەرکردەیەتیی بوویێتن، یان کادر و پێشێمەرگەی دێرین، باشیان لەبیرە جەلال تالەبانی دەیانجار بە گۆچان لە پێشێمەرگەی داوە و، سووکایەتی و گالتە‌ک بە بەرپرس و تەنانەت ئەندامی سەرکردەیەتیی حیزبەکەک کردووە. هۆک چییە ئەم کەسە دیکتاتۆر و كوردبەهیچنە‌زان و لووتبە‌رزە، بەرامبەر سیخورێكی پلەنزمی رژێمی داگیرکە‌تی ترک، هێندە سووک و چرووک و رەزیل دەردەکەوی!؟ ئایە ئەمە واتای ئەوە ناگەیەنێ، هەستی خۆ بەکەمزانیی کورد، لە سەرکردەکانییەوە سەرچاوەیگرتووە!؟
یرواننە نموونە و بابە‌تێکیتر! لە مانگی نەورۆزی 2004 دا، جەلال تالەبانی لە وتووێژ لە گەڵ گۆڤاری ئەڵمانی ''دێر شبیگل'' گوتی: ''ئێمە وەکوو کورد لە هەموو روویەکەوە لە گەڵ ئایەتۆڵلا سیسێتانی رێککەوتووین و بەرێزیان پیاوێکی پێشکەوتنخوازە و وەک خومەینیی نییە. سیسێتانی دان بە فیدرالیزمدا دەنێ بۆ کورد. ئایەتۆللا سـیسـتانی خوازیارک حکوومەتی ئاینیی نییە...!".
دواک چەن دەمژمێرێک گوتەیێژی ئایەتۆللا سیستانی لەرێگەی میدیاکانی خۆیانەوە رایانگەیاند: ئایەتۆللا سیستانی بەهیچ جۆرێک لە گەڵ جەلال تالەبانی لەبارەی فیدرالیەوە قسەک نەکردووە و، بیرورای بهێزیان بەرامبەر دووارۆژک عێراق دیارە'!'.
بەلام تالەبانی خۆی لێ کەرِ کرد و، بیدەنگیی لیکرد. بەراسـتیی مرۆڤ سـە‌ریسووردەمینێ. باشە بۆچی و لە پنناوک چیدا سەرۆکێکی کورد لە بارودۆخێکی وا هەسێیار و مێژووییدا خۆک لای خەلکانێ سووک بکا کە چاویانیرێوەتە داگیرکردنی خاک و گەل و نیشتمانەکەی و، گالتەی پێبکەن و بە بەرچاوی هەموو دنیاوە بلێن پێی: "درۆ دەکەی، مەلا سیستانی لە گەلت قسەی نەکردووە!". کەسایەتیی نزمی ئەم سەرکردانەی کورد سالانیِکی زۆرە ئاوروویان بە کوردەوە نهەیَشـتووە و باوەربەخۆبوون و کەسایەتیی کوردیان تیکشـکاندووە.
لەنێو بنەمالەی تالەبانیی، یەکەم کەسیان هەر لەسەرەتا و دەسێکی کاری سیاسییەوە، بەتەواوەتیی رێچکەی جەلال تالەبانیی گرتەبەر ، ئالا تالەبانییە. ئەمرخاتوونە کە ئیمرۆکە بەهۆی قسەکانییەوە بە یەکێ لە دوژمنەکانی کورد و سەربەخۆییی کوردستان خۆیناساندووە و، بووەتە زورناژەنی دەسەلاتدارنی شیعەی سەر بە کۆماری ئیسلامیی ئێران و، بە شانازییەوە لە گەڵ مە‌لاعە‌رە‌بە‌کان وێنە‌دە‌گرێ و لە نێو بەغدا و لە
کۆبوونەوەکاندا لەگەڵ ئەو "وەلەدزنە''ی دیکە (هۆشیار عەبدۆللای گۆران) دەکەونە لاشانی راست و چەپی نووری مالکی و کاربەدەستانی عەرەبی عێراقەوە، سەرەتای هاوکاریکردنی ئاشکرای لەگەڵ عەرەبی شـیعە، دەگەرێتەوە بۆ چەن مانگێ دواک رووخانی رژێمی بەعسـی عێراق. ئێوارەک رۆژی 13/1/2003 لە کەنالی ANN ێ عەرەبی بەرنامەیەک رێکخرابوو، ئالا تالە‌بانبیش لە بە‌رنامە‌کە‌دا بە‌شداربوو. پێشـکێشـکاری بەرنامەکە کورتە فیلمێکی جەواد مەلا سەرۆکی کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستانی پێشاندا لە ولاتی لیبی، لە گەڵ دوو هاوبیری (شێخ لەتیف مەریوانی و برووسک ئیبراهیم)، ئالای کوردستان پێشـکێشی سەرۆکی کۆچکردوو مەعمەر قەزافی دەکەن. (هێژای گوتنە قەزافی هەتا لە ژیاندا بوو، بە پوول و چەک و وتە و لیدوانە‌کانی تاکە‌سە‌رکردە‌یە‌ک بوو لەم خیۆکی زە‌وینە لە پشتیوانیکردنی کورد و داوای سەربەخۆیی کوردستان نەوەستا. گەلی کورد قەرزداری ئەم پیاوە گەورە و دلسۆزەی کوردستانە و، گەلی کورد بێگوێندانە ه‌لوێسێتی رۆژاوا و خەلکی دی چی لەبارەیەوە دەلێن، پێویسێتە بە رێزەوە یادی بکاتەوە و، لەمێژووی دلسۆزانی کورد و کوردستاندا ناوک تۆمار بکرێت). جا لە بە‌رنامە‌کە‌دا پێشکێشکارە‌کە دەپرسێ لە ئالا تالەبانی: "ئەم ئالایە کە ئالای کوردستانە، بەمانای ئەوە نایەت کە ئێوەک کورد نیازی دامەزراندنی دەولەتی سەخۆی کوردستانتان هەیە؟ کیێ دەلێ ئێوەش لە دلەوە شێیِکی وا ناخوازنێ". ئالا تالەبانی وتی: "ئەم ئالایە تەنیا یادگارییەکی کۆماری مەهابادی کوردستانی ئێرانە. ئەو ئالایە بەمانای چ شتێ نایەت و نوێنەرێتیی کەسیش ناکات. هەر کەسێ بۆک هەیە خەون بە دەولەتی کوردییەوە ببینێ، بەلام ئێمە (یەکێتیی) بیر لە سەخۆیی کوردستان ناکەینەوە!". ئالا تالەبانی لەدرێژەی قسەکانیدا چەن جارێ ناوی کوردستان بە ''شمال العراق'' دەهێنێ و بۆ جارێکیش ناوک کوردستان بەزاریدا نایە. ''یروانە گۆڤارک کۆنگرە ژمارە (26)
لاپەرە (7) مانگی نەورۆزی سالی 2003 نووسینی: مەهاباد کوردی''.
هر لە نێوان سالانی 2003 بۆ 2005 دەمێنینەوە کە لەریزی رە‌شترین سالانی مێژووی پرکارە‌ساتی
کوردن، چۆنکە دوای ئەوە هەرچییەک بەسەر کورد هات، لە کۆچی دەیانهەزار لاوی کورد بەرەو ئەورووپا و خنکانیان لە زە‌ریای ''ئیجە'' و ئە‌نفالی ''شەنگال'' و هەرزانفرۆشکردنی بەشێکی گەورەی خاکی نیشتمان بە کە‌رکووکیشە‌وە کە هەزاران رۆلەی کورد لەپێناویدا بە کوشتندران. چەن نموونەی دیکەی ئەو سالانەتان بیردینمەوە ئەوجا دەچمە سەر باسی رێفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان لەسالی 2004 کە چۆن دوو حیزبەکە هەولی نەتەوەییەکانی کوردیان کردە قوربانی بەرژەوەندیی خۆیان.
لە مانگی گەلاوێژ (ئە‌گوستی 2004)، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان دوکتۆر کەمال فوئاد لە لِنِدوانێكیدا رایگەیاند: "کەرکووک و ناوچەرزگارکراوەکانی دیکە مافی ئەوەیان نایێت لە هەلبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا بەشداریبکەن. ئەم یریارە ئەو ئاوارانەش دەگریتەوە گەراونەتەوە شوێنی خۆیان. ئێمە بەمە رازی نین و پێمانناخۆشە، بەلام دەسەلاتیشمان نییە! لە عێراقدا سێ جۆر هەلبژاردن دەکرێت. 1- هەلبژاردنی ئەنجومەنی نیشـتمانیی عێراق. 2- هەلبژاردنی ئەنجومەنی شارەکان. 3- هەلبژاردنی پەرلەمانی کوردستان.
خەڵکی ناوچە کێشە لەسەرەکان دەتوانن لە خالەکانی یەک و دوو دا بەشداریبکەن، بەڵام ناتوانن لە ه‌لبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا بە‌شـداریبکە‌ن!''.
ه‌روە‌ه‌ه‌ا لەرۆژی 6/9/2004 ئەنجومەنی پاریزگاری کەرکووک یریاریدا کۆبوونەوەی (66) مینی خۆی بەستێ، بەلام پاش ئاگاداربوونی عەرەبەکان و بەرەی ترکمانی لە داخوازییەکانی بەرەی کورد بۆ ئاوەدانکردنەوەی گوندی "شوارۆ'' کە لەسەردەمی رژێمی بەعسـدا وێرانکرابوو، بە نیشانەی ناڕەزایەتیی کۆبوونەوەکەیان بەجێوێشت و چوونە دەرەوە. هێژاک گوتنە عەرەبەکان و بەرەی ترکمانی بەرەیەکی هاوبەشیان پێکۆیناوە و، بە هەموو شێوەیەک کۆسپ و تەگەرە دەخەنە سەر رێی گەرانەوەک ئاوارەکانی کەرکووک و ئاوەدانکردنەوەک گوندە رووخاوەکانی کوردستان! (بروانە گۆڤاری ''کۆنگرە''ژمارە (32)
لاپەرە (18) مانگی گەلاوێژ (ئەگۆست) ی 2004.
هێشێا چهێن مانگێ بەسەر رووخانی رژێمی سەدامدا تێنە‌پە‌رێبوو، ولاتانی عەرەب، بەتایبەتیی میسر و ئۆردۆن و عەرەبستانی سعوودی و هەروەها رژیمی ترکیا خەمی ئەوەیان لێنیشت کورد لەوانەیە ببێت بە دەولەت. جا بۆ تاقیکردنەوە و تێگەیشتن لە نیازی کورد، بەرهەم سالح سەرکوەزیرانی یەکێتیی لە هاوینی 2003 بانگیشتکرا بۆ ولاتی میسر. عەمرۆمووسا سەرۆکی کۆمکاری عەرەبی گوتی: "عیراق بەشێكە لە نیشتمان ونەتەوەی عەرەب!". بەرهەم سالح متەقی نەكرد و زمانی بەسترا و نەیوێرا بێژێ عێراق لە دوو نەتەوەک کورد و عەرەب پێکە‌اتووە. کورد چەن هەزار سالێکە لەسەر خاکی خۆی دەژی کە ناوک کوردستانە و، کوردیش وەک عەرەب و هەر نەتەوەیەکیتر خاوەنی ئەو مافەیە و، دەتوانێ یریار لە چارەنووسى خۆیانبدەن. هۆشیار زێباریش وەک ئەندامی سەرکردەیەتیی پارتی و وەزیری دەروەوی عێراق لەئاسـتی نێودەولەتیی رۆلێکی گەورەی گێرا بۆ گێرانەوەی سەروەری و ئەندامەتیی عێراق لە کۆمەڵگەی نێودەلەتیی. لە کۆبوونەوەک کۆمکاری عەرەبی، چەن جارێ تکایکرد لە عەمرۆمووسا کە سەردانی عێراق بکا و، عێراق لە کۆمەلگەی دەولەتانی عەرەب (کۆمکاری عەرەبی) بە ئەندامر وە‌ربگیرێتە‌وە.
جیا لە پارتی و یەکیتیی، حیزب و لایەن و کەسایەتیی دیکەش هەبوون کە بۆ وەرگرتنی پلەوپایەی سیاسی لەعێراقی تازە، هەوڵیاندا خۆیان لە ئەمریکاییەکان و لە عەرەبەکان بەتایبەتیی نێزیک بکەنەوە. یەکێ لەمانە دوکتۆر مەحموود عوسمان بوو، کاتێ هەڵبژێردرا بۆ ئەندامی حکوومەتی کاتیی عێراق، یەکسەر گوتی پێویسێتە ئالای عێراق لە کوردسێان هەلبکرێ و ''ئەو کوردانەی لە خۆپێشاندانی کەرکووک درۆشمی
''سەربەخۆیی بۆ کوردستان'' یانداوە، بیروبۆچوونی فە‌رمیی کورد دە‌رنایرن....!''.
خوێنەرەوە بەرێز کە بەم رووداوانەی سـالانی سەرەتای دوای رووخانی رژێمی بەعسدا دەچێتەوە، بیری دیتەوە سەرۆکایەتیی یەکیتی و پارتی و سیاسەتکارانی نانەتەوەیی ئەوکات، چەن خیانەتی گەورەیان بەرامبەر خوێنی بێئەژماری شەهیدانی کوردستان و، نەتەوە و خاکی کوردستان و هەبوون و ناسنامەی کورد كرد.
لەنێو بازاری چەواشەکاری و سەرلێشێوان و خۆلکردنە چاوی خەلک و دلخۆشکردنی رەشەخلكەکە بە هاوولاتی پلەیەک و مافیوە‌کیە‌کی و، داهاتی خۆمان بۆ خۆمان و، لە‌بووجە‌ک عێراقیش بە‌شماندە‌بێ و، تیپەڕاندنی ئەو رۆژە هەستیار و مێژووییانە بە ئێوارەخوان و گێرانەوەی نوکتە و قسەیخۆش و ماچووموج و، خەوبینین بە وەرگرتنی پلەوپایەی سیاسیی لەعێراقی تازە، بۆ نەتەوەییەکانی کوردستان زەنگێکی مەترسیدار بوون و، دلنیابوون لەوەی لە‌باربردنی ئەم هەلە تاکهە‌لکە‌وتە مێژووک و دە‌گمە‌نە، کوردستان بەرەو مەرگەساتیکی قوولتر دەباتەوە و، دۆزک رەوا و بیرک دەولەتی کوردیی بۆ سەتسالی دیکە دوادەخات. ئەوەبوو هر لەسەرەتای دامەزرانی "هە‌ریمی ئاسایش" وە ژمارەیەک کەسایەتیی نەتەوەیی وەک جەمال نەبەز و عەبدوللا پەشیو و کامیل ژیر و حەکیم کاکەوەیس و چەندانیتر، هەروەها وەک رێکخراوە‌ش
''کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان'' کە دەیان کەسایەتی و نووسەر و زانای کوردی لە دەور کۆببووەوە،
لە کوردستان و لە دەرەوەی ولات بە رێخستنی سەمینار و ناردنی نامە بۆ سەرۆکایەتیی هەردوو حیزبەکە و، لەڕنگەی دیمانەی تەلەفزیۆنی و راگەیاندنەگشتییەکانەوە و، بەنووسینی وتار و پەرتۆک، هەولیکی بێوچانیان دەسێکرد بۆ بەئاگاهێنانەوەک سەرۆکایەتیی دوو زلحیزبەکە و، جەماوەرک کوردسـتان.
لەریزی ئەو چالاکییە بەردەوامانەدا، لەیۆژانی 11/10/1998 کۆنگرەی چوارەمینی -کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان بوو لەشاری لەندەن بەبەشداریی سەدان کەسایەتی و نووسەر و ئەکادمی و سیاسەتکاری کورد و بیانیی. کۆمیتەی سەرشێیکردنی کۆنگرەکە، لە جەواد مەلا، حەمەڕەشی ه‌رە‌س، سیروان کاوسی و، جانکورد پێکە‌اتبوون و، ئاماژەیان بە سەدان نامە کرد کە لەلایەن سەرۆکوەزیرانی بریتانیا "تۆنی بلیر" و دەیان ئەندامر پەرلەمان و لۆردی بریتانی و کەسایەتیی کورد و رێکخراوەک کوردسێانییەوە بۆ کۆنگرە نێردرابوون. لەسەر یریاری کۆنگرە، هاوبیران دوکتۆر جەمال رەشید و دوکتۆر کوردستان موکریانی گەڕانەوە بۆ کوردستان، بە یاوەریی یاسازان کامیل ژیر چوونە سەردانی هەردوو حکوومەتی هەولێر و سلێمانی، دوای ئاگادارکردنیان لە ناوەرۆکی یریارەکانی کۆنگرە، داوایانلێکردن رێگەبدەن کۆنگرە لە هەردوو شارک هەولیر و ساێمانی نووسینگە بکاتەوە.
دوکتۆر کوردستان موکریانی و دوکتۆر حەمال رەشید و هاوبیرانی باشوور وەک شاندی کۆنگرە چەن جارێک لە گەل هەردوو دەسەلاتی هەولێر و سلێمانی کۆببوونەوە و بەلێنی هاوکارییان دابووپێیان. لەڕۆژی 25/4/1999 دوکتۆر جەمال رەشید لە کۆرێک بۆ هاوبیرانی کۆنگرە و نیشتمانپەروەرانی کورد لە بەرلین،
لەبارەی سە‌ردانە‌کە‌ی بۆ باشوور قسە‌یکرد و گوتی: "لە هەولێر و سلێمانی چاوی بە کاک مەسعوود و مامجەلال کەوتووە، هەردووکیان داوایانکردووە کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان لە هەولێر و لە سلێمانی نووسینگە بکاتەوە و، بەڵینی هەموو هاوکارییەکیان داوە بە کۆنگرە...". بەڵام هەردوو حیزبەکە بەڵینی خۆیان پشتگوێخست و، ئامادەنەبوون نەتەوەییەکانی کوردستان لە باشوور نووسینگەیان هەیێت".
رێکەوتی 1/1/200 نێچیرقان بارزانی نامەیەکی نارد بۆ دوکتۆر جەمال نەبەز و، لەگەل پیرۆزباییکردنی سالی تازەلێی، سوپاس و پێزانینی بۆ خزمەتی گەورەی مامۆستا نەبەز نەبەز لە بواری زمان و رۆشنبیریی نەتەوەیی دەریریبوو، تکاوداواشی کردبوو سەردانی باشووری کوردستان بکا، کە زۆر شت هەیە بیبینن و،
زۆر پرۆژە و پێشـکە‌وتنی نوێ هەیە، زانینی بۆچوون و پێشـنیازی زانای کوردی وەک ئەوی پێدە‌وێ ....". لە
کۆتایی نامەکەیدا نێچیرڤان بارزانی داوادەکات لەبارەی بەرهەمە چاپنەکراوەکانتان، زۆرمان پێخۆشـدەبێ دەرفەتمان بدەن ئێمە لە كوردسـتان چاپیان بكەینەوە....".
دوکتۆر جەمال نەبەز، هەموو جارێ نامەیەکی پێدەگەیشت، کۆپییەکی دەنارد بۆ من و بۆ کاک جەواد مەلا و کاک برووسک ئیبراهیم. ئەو نامە‌یە‌شی ناردبۆمان. تە‌لە‌فۆنمکرد بۆک، دیاربوو لە‌ناوە‌رۆکی نامەکەی نێچیرڤان بارزانی خۆشحالبوو، لەبارەی گەرانەوەیەوە وتی: ''با جارێ ئەو چەن پەرتۆکە بنێرین لەوێ چاپ و بلاویکەنەوە، ئەوجا یریاری لیئەدەین''. سەرەتای مانگی (2) تەلەفۆنیکرد زۆر زیز و توورەبوو،
گوتی: ''ئەمانە لای خۆیان حکوومەتن، تایپی پەرتۆکی ''کوردستان و شۆرشەکەی'' یان ناردووەتەوە بۆم، ئەوەندە هەلەی تێدایە دەبێ چەن رۆژ دانیشم هەلەیریان بکەم! ئەمانە چۆن دەتوانن حکوومەت بەرنبەرێوە!؟ پارەیەکی زۆر بەفیرۆ ئەدەن، شتیکیان سازکردووە بە ناوی دەزکەی بلاوکراوە و چامەنیی ئاراس، دوو کەسیان دانەناوە لانیکەم لە زمانەکە شارەزابێ!".
بەکورتی، ئێستاشی لە گەڵ بێ، نێچیرفان بارزانی و دەزگەی ''ئاراس'' وادەکەی خۆیان نەهێنایەجێ و ئەو کتیبانە‌ک جەمال نەبەز ناردی بۆیان، چاپیاننە‌کرد، هۆکە‌شی ئەوە بوو داوایانکردلێی، ئەو دێرە لە کتیبی "کوردستان و شۆرشەکەی" بسێتەوە کە دەڵێ "تا ئێستە کە لە سالی 1971 داین، بنەمالەی بارزانیی هێشتا نۆکەری داگیرکەرانیان لیهەلنەکەوتووە!''. دوکتۆر جەمال نەبەزیش قبوولی نەکرد و،
گوتبووی: "لاینابەم، ئەوە راستە و، ئەوە مێژووە و ناتوانم دەسکاری بکەم…". ئیتر ئەوە بوو چوونەوەک باشوور و، بانگیشتەکەک نێچیرڤان بارزانیی پشتگوێخست. یێگومان ئەمر داواکاری و مەرجدانانە لاواز وناسیاسی و ناراستە‌ی پارتی لە جەمال نەبەز، بۆ چاپی کتێبەکانی، ئەو راستییە‌ی پێشاندا کە ئەمانە
نێوی خۆیانناوە حکوومەت، بێئەوەی هیچ ئامادەکاری و دایران و گۆرانێکیان لە حیزبەوە بەرەو حکوومەت و دەسەلاتدارێتیی سیاسیی کوردستان کردیێت. هاوکات، کەسایەتییەکی نەتەوەیی وەک جەمال نەبەزیش، کە دەیزانی "کوردستان لەنیو بازنەی ئاگردا" یە و، دۆزە‌کە‌ی کەوتووەتە سەر دوورییانی
"مان و نەمان"هوە، لەباتی گرنگی وبایە‌خدان بە چاپی بە‌رهە‌مە‌كانی، كە لەسەر ئەوە پە‌كینە‌كە‌وتبوو،
(نووسەری ئەم دیرانە لە چەن سالیکدا بە ئەرک و شەکەتی و شە‌ونخوونی پیج بە‌رهە‌میم بۆ چاپکرد و،
پێشەکیم بۆ دووانیان نوسی و لەهەموویاندا بە چەن دێر سوپاسیکردووم، ئەمەشم بۆیە کرد چۆنکە بەلامەوە گرنگ بوو بیری نەتەوەیی، زیاتر بچیتە نێو رۆناکبیر و چینی خوێندەواری کوردەوارییەوە)، دەبووا بانگیشتنە‌کە‌ی نێچیرڤان بارزانیی قبوول بکردایە، ئەرکی نەتەوەیی و مێژوویی خۆک بەجێبوێنایە، چەن کەسایەتییەکی ئەکادمی و نەتەوەیی وەک دوکتۆر کوردستان موکریانی و دوکتۆر حەمال رەشید و یاساناس کامیل ژیر و کەسایەتی و هۆنەری نەتەوەیی عەبدوللا پەشێو و هەر کەسێکی دی بۆ چوونەوە بە پێویسێدەزانرا لەگەل خۆک بخسێبایە و، رووبەروو ئەوک لە سوودک گشێیی نەتەوەک کورد و دوورخسێنەوەک مەترسییەکانی سەر رێگەک سەربەخۆیی کوردستانە، بە ئاگاداریی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستانیان بگەیاندبا. لەزانسـتگەکانی کوردسـتان و، لەنێو شارەکان کۆروسـەمیناریان دانابا و، کەشێکی نەتەوەییانەیان لە کوردستان بخستایە‌تە‌رێ، لە‌وانە‌بوو کوردستان لەو نە‌هامە‌تییانە دوورکە‌ویتە‌وە کە ئیمیرۆکە خەریکە
بەتەواوەتیی لەنێو زەلکاو و لە قوری ڕەشدا رۆدەچێ!
سەرەرای نەچوونەوەی دوکتۆر جەمال نەبەز و ئەو کێشەی هاتەرێ، پارتی وازینەهێنا و، لەمانگی May
(گولانی) سالی 2000 سامی عەبدولرەحمان نامەیەکی نارد بۆ سەرۆکی کۆنگرەی نیشتمانیی، جەواد مەلا و نووسیبووی، ئامادەن بۆ مێوانداریکردنی شاندێکی کۆنگرە لە هەولێر و، لە نێزیکەوە بیرورایان بگۆرنەوە.
جەواد مەلا نامەکەک ناردبۆم و، بەدوایدا تەلەفۆنیکرد و، گوتی: ''لە گەڵ کاک جەمال (دوکتۆر جەمال نەبەز) قسەمانكرد، زۆرمان پێباشە تۆ و شێخ لەتیف مەریوانی و کاک حەمەڕەشی هەرەس،
بەناوی کۆنگرەوە بچنەوە کوردستان، جا ئەگەر رازیت، کۆپی پاسپۆرتەکەت بنیرەبۆم''. گوتم:
"سوپاسی بە‌یزت و مامۆسـتا نەبەزیش دەکەم. منیش پێمباشـە بچینەوە و لەوێ کاری کۆنگرە بخە‌ینە‌رێ".
ئێوارەکەی دوکتۆر جەمال نەبەز تەلەفۆنیکرد، دواک هەوالپرسین، گوتی کاکە سـیروان، دیارە کاک جەوادیش قسەک لەگەل کردووک، پێمباشە تۆ و ئەو دوو هاوبیرەک دیکە کاک حەمەڕەشی و کاک شێخ لەتیف، بچنەوە بۆ کوردستان، بە نوێنەرێتیی کۆنگرە سەردانی هەولێر بکەن. لەنێزیکەوە بارودۆخەکە و راوبۆچوونیاندەزانن و،
هاوبیرانی باشووریش دەبینن. زۆر باش و پێویستە بتوانین بە فە‌رمیی لە باشووری کوردستان نووسـینگە‌ی کۆنگرە دامەزرێنن،....".
بۆ رۆژک دوایی کۆپی پاسپۆرتەکەم نارد بۆ کاک جەواد. دوای تێپەڕبوونی دوومانگ و لەرۆژک 19/7/2000 کاکە جەواد مەلا تەلەفۆنیکرد و، گوتی: "کاک سامی عەبدولرەحمان نامەیەکی ناردووەبۆمان، دەلێ ناتوانین گەرەنتی گیانی شیخ لەتیف مەریوانی و سیروان کاوسی بکەین، چۆنکە کوردی رۆژهەلاتن و، ترکیا و ئیران رێککەوتنیان هەیە، کوردی رۆژهەلات لەڕێگەی ترکیاوە نەچنەوە بۆ باشوورک کوردستان!''. منیش گوتم باشە خۆ پە‌ساپۆرتە‌کە‌ک من نە‌رویجییە و ناوک ئێران و رۆژهەلاتی کوردستانی لەسەر نییە، ترکیا چووزانێ من کوردی رۆژهە‌لاتم!؟ بە تەلەفۆن لە گەل کاک جەمال نەبەز قسەمکرد، گوتی: ''کاک جەواد نامەکەک بۆ منیش ناردووە و، بۆ ئەو هەلوێستەی پارتی زۆر بەداخەوەم.
دوکتۆر جەمال رەشید لە گەل دوکتۆر کوردسێتان موکریانی لە کوردسێتان گەڕاونەتەوە بۆ هۆلەندا، چەن رۆژێکیتر لە گەڵ کاک برووسـک ئیبراهیم دەچینە لایان بۆ ئاگاداربوون لە بیرورا و هەڵسەنگاندنیان لەبارەی كوردستانەوە…".
ئیتر لەسەر بریاری کۆنگرە کاکە حەمەڕەشی هەرەس و دوکتۆر ئەحمەد میراودەلی لە کاناداوە چوونەوە و، هێشتا لە هەولێر بوون، هێندێک کێشە هاتەرێیان و، لە گەڵ سەرۆکی کۆنگرە کاک جەواد مەلا نێوانیان تێکچوو. دواک گەرانەوەیان بۆ کانادا زۆر بەداخەوە وازیان لە کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان هێنا.
بوونی هەردووکیان بۆ کۆنگرە زۆر گرنگبوو. هەردووکیان نموونەک دلسۆزک و بیروباهەری بەرزی نەتەوەیی بوون. بەتایبەتیی حەمەڕەشی هەرەس وەک كەسایەتییەکی نەتەوەیی خاوەنئەزموون و نێوپاک و رابردووخاوێن و خاوەن پێگە لەنێو رۆشنبیران و هونەرمەندان و چینی خوێندەوار، چوونەدەرەوەک لە کۆنگرە،
بوو بە كەلێنێكى گەورە.
لەوە بەدواوە چ پێوەندییەکی فەرمی و نافە‌رمیی لەنێوان ''پارتی'' (حکوومەتی هەرێم/هەولێر) و کۆنگرەی نیشتمانیدا نەما. سەرەرای ئەوەش سەرۆکایەتیی کۆنگرە، بەردەوامر لە هەول و بیری کردنەوەی نووسینگە‌دا بوو لە هەردوو بەشى پارتى و یەکێتیى. لەمانگى گەلاێزانى 2003 کاک جەواد مەلا تەلەفۆنیکرد، گوتی: "مامجەلال لە ئەمریکایە، لە گەرانەوەی بۆ کوردستان دێتە لەندەن، لە گەل نوێنەری یەکێتیی قسەمکردووە، کات دانراوە لێرە دیدار بکەین لە گەلی". دوای جەن رۆژ کاک جەواد تەلەفۆنیکردەوە و گوتی: "مامجەلال هات،
پِیکە‌وە دانیشتین. سـلاوک هەبوو بۆ کاک جەمال و هەموو هاوبیرانی کۆنگرە. گوتی، ئێمە لە کوردسـتان وئێوە
لەدەرەوە خەباتمان یەکخەین بۆ سەربەخۆیی کوردستان. لەبارەی کردنەوەی نووسینگەشەوە، با نوێنەرتان یتەلام، لە سلیمانی خۆتان دەسنیشانی هەر بینایەک بکەن، دەتاندەینێ. لەبارەی خالی هاوکاریشەوە کاغەزی سپیت پێئەدەم و، ژێری واژۆ دەکەم. چیتان پێباشە بینووسن، جێبەجێیدەکەم بەسەر چاو!".
منیش پێکەنینمهات و وتم: هیواموایە مامجەلال راستکا و لەژێری دەرنەچێ، بەلام دەزانی واژۆکردنی ئەو لاپەڕەسـپییە لە کێوە فێربووە!؟ وتی: نازانم! گوتم: (لە سـەدامەوە فێربووە! سـالی 1984 عێزەتدووری جێگری سەدام و عەلى حەسەن مەجى هاتنە "سوورداش" بۆ دەسپێكى گفتوگۆ لەگەڵ یەكێتیی، کاغەزی سەییان هێنابوو، واژۆی سەدامی لە بنە‌وە بوو، عێزە‌تذوورک وتبووک: "سەید رەئیس دە‌فە‌رمێ: چیتاندە‌وێ بینووسن، دەتاندەینێ!". ئەم قسـە‌یەشـم لە ئەندامێکی سەرکردەیەتیی کۆمەلەک رەنجدەران بیست بەناوی ئازاد هەورامی، بەرپرسیارک چاپخانەی "شەهید برایم عەزۆ"ک یەکێتیی بوو لە گوندی "کانیتوو" ک بنارک ریزەچیاک "ئاسۆس").
کۆنگرە. دوای تێپەڕبوونی چەن رۆژ لە لەندەنەوە، هاوبیر "شیروان رەشید" براک هونەرمەند "خالید رەشید" ی نارد و لە کوردستان لە گەڵ چەن کەسیێ لە هاوبیرانی ساێمانی چووبوون بۆ لای یەکیتیی،
دواک چەن رۆژ هاتووجۆ و دەسـتیدەسـتیکردن پێیان، سـە‌رەنجام توانیبوویان "سەعدی پیرە" ببینن. ئەویش وتبووی: "دەتوانن خۆتان بگەڕێن خانوویەک، بینایەک بدۆزنەوە، بیکەن بە نووسینگە، بەلام نابێ ناو و تابلۆی بەسەرەوە بێ. نابێ بەناوک کۆنگرەوە چالاکی و هاتووچۆک شار و گوندەکانی ژێر دەسەلاتی یەکێتیی بکەن،
چۆنکە ئێمە لە گەڵ رژێمی ئێران پێوەندیمان هەیە و، زیان لە پێوەندیمان دەدات. لەبارەی یارمەتیی داراییشەوە ناتوانین هیچ بە‌لێنێکتان پێبدەین''.
دواک سە‌رنە‌گرتنی تاقیکردنە‌وە‌ک یەکێتیی، ئەوجا سە‌رە‌هاتە‌وە سەر "پارتی". لەمانگی سەرماوەزی
سالی 2008، دیدار و ئالوگۆرک بیرورا بە بەشداریی یەکێ لە راوێژکارانی نێزیکی کاک مەسعوود بارزانی بەناوی ''دەروێش ئاغا'' و ئەندامێكی سەرکردەیەتیی پارتی دێمۆکرات بەناوی (موژدە تاهیر) کە ه‌ردووکیان پێشووتر ئەندامی ''کاژیک'' یش بوون، لە گەل شاندێکی کۆنگرە بەبەشداریی جەواد مەلا، شیخ لەتیف مەریوانی، سیروان کاوسی، ئازاد قورئانی و شیروان رەشید لە رێسـتۆرانێکی نێزیکی نووسینگەی کۆنگرە لە لەندەن بەرێوەچوو. باس و لێدوانەکان زیاتر لەبارەی هۆکارەکانی سەرنەکەوتنی خەباتی رزگاریخوازی کورد و، ئاستەنگ و کێشە دەرەکی و نێوخۆییەکان و، پێرەونەکردنی بیرک نەتەوەیی بوو لەلایەن زۆرینەک زۆری حیزبەکانەوە. ئەوجا باس هاتە سەر رۆلی ژنەرال مستەفا بارزانی لە خەباتی رزگاریخوازک کورد و، هەر کەسە و بە پێی بیرەوەرک و بۆچوونی خۆک، بەرێز و پێزانینەوە باسی رۆل وکەسایەتیی مەلامستەفایان کرد. بە روانینی دەروێش ئاغا، هەستمکرد دەیەوێ بیرورام وەک بەرپرسیاری دەسگەیاندنی کۆنگرە و، وەک کوردێکی رۆژهەلات لەبارەک مستەفا بارزانییەوە بزانێ. منیش وتم:
"لەبارەی مەلامستەفا بارزانییەوە، هەرچییەک بلێین، دیسان کەممان وتووە و، بەشێکی گرنگی مێژووی خەباتی رزگاریخوازی گەلەکەمان بە خەبات و ناوبانگی بارزانییەوە تۆمارکراوە، بەلام پرسیار ئەوەیە، ئایە بنەمالەی بارزانیی بە کاک مەسعوودیشەوە و، بە سەرجەم سەرۆکایەتیی پارتی دێمۆکراتی کوردستانیشەوە، بە رێبازی بارزانیدا دەڕۆن!؟ ئەمن گومانم هەیە و، لەو باوەڕەدام زۆر دوورن لە ڕێبازی بارزانیی. سەرۆکایەتی و ئەندامانی کاژیک، لەلایەن بارزانییەوە وەرگیران و، بەرپرسایەتیشی داپێیان. بەلام ئەوە چەن سالە پارتی دێمۆکراتی کوردستان و حکوومەتی هەرێم رێنادەن کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان لە گوندێكى دوورەدسێى باشوور، نووسینگەیەک دانێت، لەکاتێكدا کۆنگرە بۆ ئەو ئامانجە تێدەکۆشی کە مەلامستەفا هەموو ژیانی خەباتی لەپێناویدا کرد!". 'دەروێش ئاغا" بەوردی گوێی بۆ قسەکانم شلکردبوو،
گوتی: "ئەو بابەتە بۆ من جێبێلن". سوێندیخوارد و بە‌لێنیدا، لەگەل گەرانەوەی بۆ کوردسـتان، لە گەل کاک مەسعوود باسیدەکا و، جێبەجێیدەکات! بەلام ئەوەش سەرینەگرت، ئەگەرچی بەشبەحالی خۆم لە نیازپاکی و ویستی دەروێش ئاغا بۆ کردنەوەی نووسینگەی کۆنگرە لە هەولێر دلنیابووم، لێ سەرۆکایەتیی پارتی و یەکێتیی، ئەوی دەستیانکەوتبوو، پێی رازیبوون و، پێوەندیی ئاشکرا ونهێنییان بە داگیرکەرانیشەوە هەبوو،
بەهیچ شێوەیەک نەیاندەویسـت بەرێگەپێدانی کۆنگرە، داگیرکەرانی کوردسـتان شـکوگومان لە عێراقیبوونیاندا بكەن.
دواک تێپەڕبوونی چەن سال و کات بەفیرۆدانی سەرۆکایەتیی هەردوو زلحیزبەکە و، پشتگوێخستنی تکاو داوا و پێشـنیازی دلسۆزانەی نەتەوەییەکانی کوردستان و، بەهێندنەگرتنی ئامانج و بەرژەوەندیی نەتەوەیی کورد، هاوبیرانی کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان لە سەرەتاک وەرزی پایزی سالی 2003 وە دەستیاندایە چالاکییەکی نەتەوەیی و نیشتمانیی بەرفرە و لە باشووری کوردستان بەسەرۆکایەتیی نووسەر و یاسازانی ناسراو کامیل ژیر، لەگەل کۆمەلیک ولاتهاێنزی دیکەی سەر بە رێکخراوەی ''ناوەندی ئاوێستا''، یەکیانگرت و پێکەوە "کۆری سەربەخۆیی کوردستان" یان دامەزراند. یەکەم چالاکی و کاری هاوبەشی "کۆری سەربەخۆیی کوردستان"، خستنەریی رێفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان بوو. بۆ ئەمەش دە‌ستکرا بە
دانانی سە‌مینارو کۆبوونەوە و رێخسـتنی خۆیێشاندان بۆ پشـتگیریی لە سەربەخۆیی کوردسـتان و،
کۆکردنەوەک واژۆ. دەنگدانەوەک پرسیی راپرسیی لە کوردستان لە ئاستی دەرەوە و لەنیوخۆک کوردستان و،
پشتیوانییی رۆناکبیران و جەماوەری کورد لە راپرسییی، سەرنجی پارتی و یەکیتیی بۆلای رێفراندۆم راکێشا و، دوو نێوەندیان بۆ سەرپەرشتیکردنی رێفراندۆم لە هەولێر و سلێمانی دامەزراند. یەکێتیی لە سلێمانی شاعیر وولاتپارێزی ناسراو شێرکۆ بێکەسی دەستنیشانکرد، وەک سەرۆکی کۆمیتەی رێغراندۆم. لە ه‌ولێریش پارتی کەسێکی دەستنیشانکرد بەداخەوە ناوە‌کە‌یم بیر نەماوە. هەردوو حیزبەکە لە میدیای خۆیانەوە گرنگی و بایەخی زۆریاندا بە راکێشانی خەڵک لەدەوری نێوەندەکانی رێفراندۆمەکەیان و، لە وڵاتانی ئەورووپاش، چەندین لقیان دامەزراند و، ئەوانیش کەوتنە دانانی سەمینار وکۆکردنەوەک واژۆ. ئەوجا ژمارەیەک ئەندام و لایەنگری یەکێتیی چوونە نێو کۆری سەربەخۆیی کوردستانەوە و، گوتیان هەردوولامان بۆ ئامانجێکی هاوبەش تیدەکۆشین و، باشوایە پێکەوە پرۆسەک رێفراندۆم بەهێزتر بکەین و، توانییان جێی خۆیان لەنیو کۆردا قایمبکەن. هاوکات لەگەڵ دەسیێکی چالاکیی کۆری سەربەخۆیی کوردستان، هاوبیرانی کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان لە ئەورووپا، لەمانگی ئاگۆستی 2003 وە کۆمیتەک رێفراندۆمیان دامەزراند و،
نووسینگەی کۆنگرە لە لەندەن تەرخانکرا بۆ بەرێوەچوونی کاروباوی رێفراندۆم. چەن لقێکیشی لە ولاتانی ئەورووپا دامەزراند و هاوبیر سابیر کۆکەیی بوو بە سەرۆکی. ئەوجا داواک هاوکارک و پشتیوانیی لە کەسایەتی و حیزب و لایەنەکانی دیکەشکرا و، کۆمیتەیەکی فراوانتر لە جەواد مەلا، سابیر کۆکەیی،
ئازاد قۆرئانی، دوکتۆر رەوف عەزیز رەشید، لاجان دیلان، ئاریان غەفوور و غیاس غەفوور، بەکر درە‌یی، سیروان و بەختیار پێکە‌ات کە ئەم سێ کەسەی دوایی لە گەل دوکتۆر رەوف عەزیز رەشید سەر بە یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان بوون. دوکتۆر رەوف عەزیز رەشید بوو بە سەرۆکی کۆمیتەکە. ئەم بەیێزە لە گەڵ ئەوەک کە ئەندامی یەکێتیی بوو، یێلایەنانە و دلسۆزانە هەولیدەدا پرسی رێفراندۆم دووریێت لە دەسێیۆەردانی حیزبی و بە ئامانجی خۆک بگات، کە خستنەریی راپرسییەکی ئازاد بوو لە کوردستان بەچاودێریی ئۆرگان و دەولەتانی ئازادی دنیا.
پاش ماوەیەک کاری هاوبەش و کۆکردنەوەک واژۆ لە نێوخۆ و دەرەوەک کوردستان توانرا زیاتر لە دوو (2)
ملیۆن واژۆ کۆکرێتەوە. یەکێتیی و پارتی لیستی دوو ملیۆن واژۆکەیان لای خۆیان هەڵگرت و، بوو بە کارێکی گوشار و، وەک هەڕەشەیەک لە بەغدا پێشانی عەرەبەکانیان دا، ئەگەر بە فیدرالی و ئەو پلەوپۆست و رێژە و بووجە‌ی داوایدە‌کە‌ن رازینە‌بن، ئەوا ناچاردەبن پشتگیریی داخوازیی گەلەکەیان بکەن بۆ سەربەخۆیی کوردستان. جەلال تالەبانی لیستی دوو ملیۆن واژۆکە و نەخشەک کوردستانی سەردەمی عوسمانلی ههەلگرت کە سەرلەبەری ویلایەتی "مووسل" بە کوردستان نووسراوە و لە لە‌غدا پنشانی کاربەدەستە
عە‌رە‌بە‌کانیدا و، گوتی ئەوەتا کورد داوای جیابوونەوە دەکەن و، ئەمەش نەخشەک سەردەمی عوسمانلی و سەرژمێریی سەردەمی مەلیکییە لە کەرکووک! بەلام ئێمە وەک سەرۆکایەتیی کورد دەمانەوێ لە چوارچێوەک عێراقی دێمۆکراتی و فیدرالیدا بمێنییەوە. بەوەش بۆ ماوەیەک دەمی عەرەبەکانی پێداخرا و، بێدەنگبوون،
چۆنکە هێشـتا لاوازبون و بۆ گێرانەوەک سـە‌روەریی بۆ عێراق، پێویسـتیان بە کورد بوو.
یەکیتی و پارتی، دوای هاتنەدی ئامانجەکانیان لە بەغدا، یریاریاندا لە کوردستان و لەدەرەوە ''ئاشبەتاڵ''
بە پرسی رێفراندۆم بکەن. لە نێو کۆری سەربەخۆییدا ئەندامانی یەکتیی هەلبژاردنێکیان خستەرێ و، توانییان دەسبگرن بەسەر کۆر و ئەرشیڤ و لیستی واژۆکاندا و، هاوبیرانی نەتەوەیی ناچارمان لە کۆر بکشێنەوە و،
بچنە دەرەوە. بەلام کۆمیتەی رێفراندۆمی لەندەن بەردەوامبوو لە چالاکییەکانی، لەماوەی چەن مانگێکدا توانییان سەرجەم دوانزە سەمینار و سب خۆیتشاندانی گەورە بۆ سەربەخۆیی لە شاری لەندەن بخە‌نە‌رێ و، لەسەرجەم ولاتانی ئەورووپادا، دەهەزار () واژۆ کۆبکەنەوە. هەروەها کۆنسێرتێکی گەورەشیان سازکرد بە بەشداریی هونەرمەندان ناسری رە‌زازی و لەیلا فەریقی. کە دووانزە هەزار پاوە‌ن دە‌سـکە‌وتی بوو دواک هەلوەشاندنەوەک ناوەندی راپرسیی باشوور، سەرەهاتە سەر کۆمیتەک رێفراندۆم لە لەندەن.
ئەندامانى یەکێتیی داوای لیستی واژۆکانیان لە کۆنگرە کرد، بەلام جەواد مەلا و ئازاد قورئانی و سابیرکۆکەیی کە ئەندامی کۆنگرە بوون و، بە پرۆسەکەوە زۆر ماندوو بوون، رازینەبوون لیستی ناوەکان وەک کوردستان بکەوێتە دەستی پارتی و یەکێتییەوە و، گوتیان پێویستە راستەوخۆ لیستی دوو ملیۆن واژۆکەی کوردستان و ئەم دەهەزار واژۆک دەرەوەش بدریتە دەستی کۆمەلەی نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەمریکا و پەرلەمانی ئەورووپا و دەولەتانی دێمۆکرات، نەک حیزبەکوردییەکان. ئیتر لەمەوە ناکۆکیی کەوتە نێو کۆمیتەکەوە و، گوتیان جیادەبنەوە. پێش جیابوونەوەیان داوایانلێکرا یێنە کۆبوونەوە و، داهاتی کۆنسێرتەکەش لە گەل خۆیان بێنن. هاتن و، سێ هەزار پاوە‌ندیان بە ونبوو دایە قەلەم و، باقییە‌کە‌یان تە‌سلیمکرد و، رۆیشتن.
دواک چەن رۆژ، لەنیوەک شەودا، پەلاماری نووسینگەی کۆنگرەیاندا، لە پەنجەرەوە چووبوونە ژوورەوە، زۆر گەرابوون لیستی واژۆکانیانیان نەدۆزیبووەوە، داخی دلیان بە کامپیوتیر و کتیب وئەرشیڤ و گۆڤار و کەلوپەلی نیۆ نووسینگە رشت و، دوای شکاندنی کامپیوتیر و شپرزەکردنی هۆدەکە، رۆیشتبوون. پۆلیسی لەندەن ئاگادارکران، ئەگەرچی دلنیابووین کاری وانە، لێ لێکۆلینەوەک پۆلیسی لەندەنیش دلنیاییە‌کە‌مانی قایمتر كرد.
جەلا سەرۆکی کۆنگرە، کۆپی لیستی واژۆکانی کوردستان و ئەورووپای پێشانی ''تۆنی بلیر'' سەرۆکوەزیرانی ئەوکاتی بریتانیای دا و، گوتیپێی، ئەوەتا تێکرای گەلی کورد لە باشووری کوردستان داوای سەربەخۆیی دەکەن. داواتان لێدە‌کە‌ین پشتگیریی کورد بکەن بۆ ئەوەک بتوانێ بەئازادی یریار لەچارەنووسی خۆیبدات! تۆنی بلێر لە وەرامیدا گوتی: "بەڵام سەرۆکایەتیی حیزبە گەورەکانی کوردسـتان دەڵین: "داوای سەربەخۆیی ناکەن و، نایانەوێ لە عێراق جیاببنەوە!".
رێفراندۆم و سـەربەخۆیی کوردستان پە‌کیخرا، و، عێراقی تازە بە هەولی دلسۆزانەک یەکێتی و پارتی دامەزرایەوە، نەتەوەییەکانی کوردیش وەک دوافیشەک بە تاریکەشەویەوە بنین، لەرۆژی لەرۆژی 3/10/2004 خۆیێشاندانێکیان لەشاری سلێمانی سازکرد بە بەشداریی چەن هەزارکەسێ بۆ پشتیوانیی لە سەربەخۆیی کوردستان، کە هەموو حیزب و لایەنێکی کوردی و عێراقی خۆیان لە‌ئاستیدا گێلکرد.
هر لە بە‌ه‌ه‌ری سالی 2005 وە پرۆپاگەندەی یەکەمر هەلبژاردنی سەرکۆماری و سەرۆکوەزیرانی و پەرلەمانیی عێراقی تازە لە میدیا و رۆژنامەکانی عێراقی و کوردستانیی دەسـتپێکرا. ئایەتۆللا سیستانی بەدەرکردنی فتوایەک بەشداریکردن لە هەلبژاردنی عیراقی، بە پنویستییەکی شەرعی و ئیسلامیی دایە قە‌مر . ئەمەش وەک یە‌کە‌مرهە‌نگاوی کردە‌یی سیستانی و شیعەکانی عیراق بوو بەرەو دانانی بەردی بناحە‌ی رژیمیکی ئیسلامیی شیعە لە عیراق بە رێبە‌رێتیی ''وەلی فەقیە'' (لە‌چە‌شنی کۆماری ئیسلامیی ئیران). هەرچی یەکیتیی و پارتیشە، گوتیان: ''بۆ چەسپاندنی مافەکانی کورد پێویستە هەموو کوردێک لە هەلبژاردندا بەشداریبکا و، هەرچی ژمارەک کورد لە پەرلەمانی عێراقدا زیاتر بێت، ئەوا لە بەغدا دەسەلاتی زیاترماندەبێ و، هاوکات دەتوانین لەنێو پەرلەمان و لەرێگەک یاساییەوە مافەکانمان بەدەسبێنین.
دەیانگوت: ئەو سەردەمە بەسەرچوو بۆ وەرگرتنی مافەکانمان دەستماندایە چەک و پەنامانبردە شاخ. ئێسـتا سەردەم و قۆناخی خەباتی سیاسی و دیپلۆماسییە و، عێراقی تازە، عێراقی ئاشتی و برایەتی و وە‌کهە‌قییە و، لە رێگەک سیاسی و دانووستان و لە نێو پەرلەمانەوە دەتوانین ناوچەدایرێندراوەکان بگێینەوە سەر کوردستان. دەیانگوت: ئەو کەسەی لە هەلبژاردنی عێراقدا بەشدارینەکات، خاین و خیانەتکارە و خیانەت لە گەل و نیشـتمانی دەکات!!".
ئەم روانینەک سەرۆکایەتیی دوو حیزبەکە لەکاتێکدابوو، دوابەدواک رووخانی رژێمی بەعس، لەنێوان عەرەبی سـوننە و شـیعە وەک دوو جە‌مسـە‌ر و پێکە‌اتە‌ک سـە‌رە‌کیی عێراق، جەنگی یەکلاکەرەوە و، مانونە‌مان و مزگەوت و مەزاری پیرۆزی یەکدی تەقاندنەوە و شەروشۆریکی بەرین بەپانتایی هەموو عێراق لە کۆلان و گوند و شار و بەغدای پێتەخت و شارەکانی دیکەی عێراق هەلگیرسابوو. هەموو رۆژێ هەزاران مرۆقی عەرەب و ناعەرەب و سەر بە ئاین و ئاینزاکانی نیّو عیّراق لە تە‌قینە‌وە‌کاندا هەپروون هەپروون دەبوون و تیدادەچوون. تەنانەت هیزیکی زەبەلاحی وەک ئەمریکاش بە بوونی دەیانهەزار سەرباز و فیۆکە و چەکی پَشـکەوتووەوە، هەموو رۆژێ لێرەولەوێ سـە‌ربازی لێدەکوژرا. لێ سەرۆکایەتیی یەکیتی و پارتی، ئەوی بیریانلیدەکردەوە بەدەستەوەگرتنی بازار و ئابووری و دەسەلاتی سیاسیی کوردستان و، وەرگرتنی پلەوپایەی بەرزی سیاسیی بوو لە بەغدا. لەبەر ئەوە خۆیان و نەتەوەی کوردیان سواری بەلەمێکی لەقوتۆقی بچووککرد و، خسـتیانە نێو ئۆقیانووسی پر لە شەپۆل و هاژە و لرفە‌وە و، پاپۆروانە‌كە‌شی درایە دەستی "قە‌زاوقە‌دە‌ر و چارەنووسی نادیارەوە".
بەکورتی، پرۆپاگەندەک پارتی و یەکێتیی لەڕێگەک شایەر و زورناژەنەکانیانەوە نەک هەر ڕەشەخەلکەکەی لەگەل خۆیخست، تەنانەت ژمارەیەکی زۆری نەتەوەییەکانی کورد و نووسەر و رۆژنامەنووس و ئەو کۆنەسیاسی و پێشمەرگانەی سالانێکبوو وازیان لەم دوو حیزبە هێنابوو، کەوتنە ژێر کاریگەریی ئەو کەشە سیاسییە تازەیە و لە کۆتاییەکانی مانگی بە‌فرانبار و سەرەتای مانگی رێبەندانی 2005 بە سواری ئۆتومۆبیل و پاس و شەمەندەفەر خۆیاندە‌گە‌یاندە پێتەختی شارەکانی ئەورووپا و ئەو شوێنانە‌ک سنووقە‌کانی دەنگدانی تیدا دانرابوون، لە‌نیُو بەفر و سەرمای سەختی زستانی ئەورووپا، پیش دەنگدان و دوای دەنگدان بە چەن سە‌عاتێ، بازاری شای و هە‌لپە‌رِکیێ و رە‌شبە‌لە‌ک وا گەرم ببوو، سەدان کەس لە بەر ئارە‌قە‌ک زۆر تووشی هە‌لامە‌ت بوون و، نە‌خۆشـکە‌وتن. لە شارەکانی باشوور، بەتایبەتیی لە سلێمانی، بۆ ماوەی حە‌فتە‌یە‌ک شای و لۆغان و هەلپەڕکێ و هاتووچۆک هەزاران ئۆتۆمبیل بە هەلکردنی چرا و وێنەی تالەبانی بەڕێوەچوون. بۆ زورناژەنە بەنێوبانگەکەک یەکێتیی (فەرهاد سەنگاوک) یش رۆژک خۆیبوو، لە تەلەفزیۆنی یەکێتییەوە پر بەخۆی بقیرێنێ، مزگینی، بنەمالەی شەهیدان، مزگینی، بنەمالەی ئەنفالکراوەکان مزگینی، مامجەلال بوو بە سەرکۆماری عێراق!!". لەنێو هەراوزەنا و شای و لۆغان و عیوعیو و قریوە و پێکەنینی ئاپۆرەی خەلکی لەخشتەبراوک دەستی دوو حیزبەکە و قەڵەمبەدەستەکانیان، دەنگی نەتەوەییەکانی کورد لە نووزەک بریندارێکی سەرەمەرگ دەچوو، دواهەنەسەکانی دەدات.
وەک گوتم، زۆرێکی زۆر کەوتبوونە ژێر کارگەریی ئەو کەشەوە، تەنانەت کەسایەتییەکی گەورەی نەتەوەیی وەک دوکتۆر جەمال نەبەز کە سەدان مرۆڤی کورد لەسەرتاسەرک کوردستان بە نووسینەکانی، فێری ئەلفویێی هزری نەتەوەیی بوون و، لەبواری رۆشنبیریی نەتەوەییدا گەنجینەیەکی گەورە و بەنرخی پنشکیشی نە‌تە‌وە‌کە‌ک کردووە، ماوەیەک پنش رووخانی رژیمی سەدام، ئامۆژگاریی جەلال تالەبانی دەکات، کە دواک رووخانی رژێم، هەولنەدا عەرەبێ بکات بە سەرکۆماری عێراق، بەلکوو دەبێ خۆی ببێت بە سەرکۆمار. دوای رووخانی رژێمی بەعسی عیراقیش لە وتاری ''کوردستانی سەربەخۆ، خەون و خەیالی هۆنەری گەورەی کورد عەبدوللا پەشیو و، ''واقیع بینیی سیاسەتکاری بەنیوبانگی کورد، مام حەلال تالە‌بانییدا''، دەلێ: (برای بە‌رێزم مام جەلال زۆر باش لە‌بیرێتی کە هات بۆ ئە‌لمانیا بۆ وتوویژ لە گەل هیندەک لە کاربەدەستانی ئەمریکاییدا، ماوەیەک پێش کەوتنی رژێمی سەددام، لە فرانکفۆرتەوە تەلەفۆنیکرد بۆم، بۆ هەوالپرسی و لەنێو قسەکانمدا پێمگوت: "تۆ نابێ بیر لەوە بکەیتەوە کە یەکێک بدۆزیتەوە بۆ سەرکۆماریی عێراق، پێویستە تۆ خۆت ببیتە سەرکۆماری عێراق. تۆ چل سالە خەریکی بەربەرەکانێی رژێمی عێراقیت، لەم چیاوە بۆ ئەو چیا و لەم ئەشـکەوتەوە بۆ ئەو ئەشـکەوت. مێژووی سـیاسـیی ئەو عەرەبانە هیچیان ناگەنە ئەژنۆی تۆ. ئەگەر مێژووی شەرەشەقی سیاسییان لە تۆ درێژترە فەرموو با بێنە پێشەوە. ئا ئەو رۆژە بوونی مامر جەلال بە سەرکۆمارک عێراق خەون و خەیال بوو، بەلامر ئەوا ئەو رۆژە بووە بە
"واقیع". ئەوەک راستیش بێ، ئەز حە‌زمدە‌کرد کە مام جەلال ببێت بە سە‌رکۆمارێکی وەک جۆرج دە‌بلیو بووش کە دەسەلاتی سە‌رۆکوە‌زیرانیشی هەبێ و، فە‌رماندە‌ک هەموو هێزە چەکدارەکانی عێراقیش بێ".
.7 ناوبانگی جەمال نەبەز هەر لەبەر ئەوە نییە زانستانە و بابەتانە رە‌چاوک نووسینەکانی کردووە و،
زمانەوانێكی كەموێنەیە و زمانەكانی كوردی و فارسی و عەرەبی و ئەلمانی و ئینگلیزی وەكیەكدەزانێ و،
شارەزاییەکی تەواوی هەیە لەبارەی مێژووی ئاین و ئاینزاکان و کارکردیان لەسەر یەک و مێژووی کۆن و سەردەمی جیە‌ان و رۆژهەلاتی ناقین و قۆناخەکانی کۆمە‌لگە‌ک مرۆفایە‌تیی، بەلکوو زیاتر بەوە ناسراوە، لە
سەردەمی لاویتییە‌وە تاکوو ئێستێ کە لە تەمەنی 85 سالیدایە، دەیان پەرتۆک و سەدان وتار و دیمانەی رۆژنامەگەری و رادیۆ و تەلەفزیۆنیی هەیە و، لەهەموویاندا بە شێوازێکی بابەتانە و زانستانە وانەی یەکێتیی کورد و بیرک ئازادی و یەکسانی و هزری زانستانەی نەتەوەیی بەگوێی نەتەوەی کورد بەگشتی و سیاسەتکار و سەرۆکایەتیی حیزبەکانی کوردستاندا داوە و، بە مامۆستای بیری پیرۆزی سەربەخۆیی کوردستان نێویۆیوە، بەلام بۆچی دەبێ هاورێتیی کۆنی لە گەڵ جەلال تالەبانی، وایلێبکات بکەوێتە هەڵەیەکی واگەورەوە، ئامۆژگارییەکی وایبکات، کە لەسەداسەد بەپێچەوانەی بیروباوەری خۆی و بەرژەوەندیی نەتەوەکەیەتى!؟ ئەگەرچی دلنیاشە لەوەی تالەبانی ئەوک لە ژیانی سیاسیدا کردوویەتی بە وتەکەی خۆی،
''شەڕەشەقی'' کردووە کە دلنیام مەبەستی دوکتۆر جەمال نەبەز لەبەکارهێنانی ئەو وشەیە، ''شەری دەیانسالەی کوردکوژیی'یە کە بە هۆیەوە هەزاران رۆلەی کورد بەدەستییەک هاتنەکوشتن. بە دلنیاییەوە، جەلال تالەبانی بە درێژایی تەمەنی هاورێتییان و بە درێژایی تەمەنی نووسینەکانی جەمال نەبەز،
تەنیا قسەیەکی جەمال نەبەزی پێخۆش بوویێت، هەر ئەو داوایە بووەلێی کە ببێت بە سەرکۆماری داهاتووی عێراق! ئەو عێراقە‌ک دوای دامە‌زراندنە‌وە‌ک و بوونی جەلال تالەبانی و، دواتریش فواد مەعسووم بە سەرکۆماری عێراق، گەلی کورد لە ''شەنگال'' و لە ''کورکووک'' و دووزخورماتوو'' و، ''حەلەولا'' و شوێنەکانیتر ''ئەنفال''ی بەسەردا سەپێنرایەوە. هەموو نەهامەتییەکی ئەمدواییانەی باکوور و رۆژاوا و باشوورک کوردستان لەلایەن داگیرکەرانی کوردستانەوە بەسەر کورد دێت، هەر ئەنجامی ئەو خیانەتە مێژوییەیە کە سەرۆکاتی یەکێتی و پارتی، بە کورتبینی و ساویلکەییەوە ئەو مارە حەوتسەرە مردووەیان زیندووکردەوە کە نێوک عێراقە. هەموو ئەو تاک و دەستە و حیزب و رێکخراوە کوردانەش شەریکن لەمر تاوانە مێژوییەدا کە هاندەر و یارمەتیدەر بوون و پالپشتیی سەرۆکایەتیی هەردوو حیزبەکەیانکرد، گەلەکەیان تووشی ئەم رۆژە رەشـە بێتەوە.
ئەنجامی هەلبژاردنەکانی عێراقی نوێ، بە دلێ هەردوو حیزبە دەسەلاتدارەکە بوو. لە پەرلەمانی عێراق کورد توانی 77 کورسیی پەرلەمانیی مسۆگەرکات. جەلال تالەبانی بوو بە سەرکۆماری عیراق. ئیبراهیم جەعفەری (شیعە) بوو بە سەرۆکوەزیران و، مەحموود مەشهەدانی (سوننە) بوو بە سەرۆکی پەرلەمانی عێراق. لەکاتی سوێندخواردنی وەزیرەکانی هەلبژاردەی دەولەت، ئیبراهیم جەعفەرک، وشەی
"دیموکراتی" و "فیدرالیی" سیرییەوە، بەڵام سەرۆکایەتیی کورد خۆیان گیلکرد و وەزیرەکوردەکانیش زمانیان لال بوون.
لە ساڵی 2003 بەملاوە، یەکنەگرتنی یەکێتی و پارتی و، بەدرۆدەرچوونی هەموو ئەو وادە و بەلینانەی دابوویان بە خەلکی خۆیان کە یە‌کدە‌گرنە‌وە و، حکوومەتیکی کوردستانی دادە‌مە‌زرینن کە تییدا یاسا سەریێت. جێبەجێنەبوونی مادەی (140) و نەبوونی هەلوێسێیکی نەتەوەیی و یەکگرتوو و هاوبەشی لایەنی کوردی لە بەغدا، سەرباری ئەوەش گەندەلی و هەللووشینی قووت و بژێویی خەلکی رەشوورووتی کوردەوارک، بوو بە هۆک نەمانی متمانەی جەماوەرک کوردستان بەرامبەریان و، هۆیەکی کاریگەربوو بۆ سەرهەلدانی دیاردەی یێکاری و بێپارەی و کۆچی دەیانهەزار لاوی کورد بەرەو هەندەران و، خنکانی بەزارانیان لە زەریا و لەڕێگەی ئەورووپا، سیاسەتی دادۆشینی ئابووریی کوردستان لەلایەن رژێمی ترکی رەگەزپەرستەوە، خزمەتێکی گەورەک کرد بە گەشانەوەک ئابووریی ترکیا، یێنەوەک ئامادەبێ ناوک کوردستان و حکوومەتی کوردی بۆ جارێکیش بەزاریدا بێت. هەرچی رژێمی مەلافەرمانی و داگیرکەری ئێرانیشە، هاوکات لەگەڵ رووخانی رژێمی بەعسی عێراق، پلانێكی درێژخایەن و بەشێنەی دارشت بۆ داگیرکردنی عێراق و،
هێم یێت لەئاستی عێراق و ناوچەکە. بۆ ئەمەش رێکخستنێکی چەکدارک و سیاسی و ئابووریی گەورەی بە پانتایی هەموو عێراق لەنێو دە‌زگە‌کانی دەسەلات و، لەنێو ناوەندەکانی ئاینزای شیعە و، جەماوەری شیعە
بلاوکردەوە و، توانی هێژمۆنی ئەمریکا لەعێراق لاوازبکا و، لەپاشماوەی دەسەلاتی سوننەی عەرەب بدا و،
ئەو بەرە و لایەنانەی شیعەش لەنێوبەرێ و، لاوازیان بکات کە دژی دەسەلاتی بوون لەعێراق، دواجاریش سەرەهاتە سەر حکوومەتی هەرێمی کوردستان و، توانی لەرێگەی چەن زاروویەکی دومەلمژی یێرەوشتەوە،
سە‌رچاوە‌ئابوورییە‌کان لەدەستی حکوومەتی هەرێم بێنێتە‌دە‌رە‌وە و، ئابووری و بژێوک و قووتی دانیشووانی باشوورک کوردستان بخاتەوە دەستی رژێمی بەغداوە.
لەسالی 2014 وە، کێشەیەکی گەورەی دیکە هاتەسەررێی خەلکی کوردستان ئەویش، پەیدابوونی هێزێکی دێنخۆر و دژ بە هەموو پرنسییێکی مرۆقیی بوو بەناوی ''داعش'' کە لە موسڵمانانی بنچینەگری سوننەی عەرەب و سوننەی گەلانی موسلمان پێکهاتبوون، هێرشێکی بەربلاویان کردە سەر کوردستان و لە شاری ''شەنگال'' هەزاران کچ و ژنی بە‌رۆمە‌تی کوردیان رفاند و، لە شارە‌عە‌رە‌ه‌کانی ژێردەسەلاتیان، دەسیانکرد بە فرۆشتن و دەسدرێژیکردنە سەریان. داگیرکردنی بەشێکی خاکی باشووری کوردستان لەلایەن بەرەی سوننەی بنچینەگرەوە،، کوردستانی بەروەڕووی مەترسییەکەی تازەی داگیرکاری کرد و، قۆناخێکی تازەی بەڕووی دۆخی سیاسییی کوردستاندا کردەوە، هاوکات بۆچوون و پێشبینیی نە‌تە‌وە‌یە‌کانی کوردستانیش هاتە‌دی کە هەر لە کاتی دامەزرانی ''ه‌ریمی ئاسایش'' و دواتر لە 2003وە
بەنووسراوە و لەڕێگەی راگەیەنەگشێیەکانەوە، یان رووبەروو لە کۆبوونەوەکاندا دەیاندا بە گۆیێ کاربەدەسێانی ه‌رێمی کوردستان، بۆ دوبارە‌نە‌بوونە‌ی کارەساتی دیکە بەسەر کورد دا، پێویستە هەردوو حیزبە
دەسەلاتدارەکە، پێکەوە و بە بەشداریی هەموو لایەنەکانی دیکەی کورد و کوردستانیی، هیزی چەکداری حیزبی هە‌لوە‌شێننە‌وە و، سوپای نیشتمانیی دامەزرێنن. چۆنکە هێزێکی 15000 کەسیی لە "شەنگال"،
گەر سەر بە سوپاک نیشتمانی و لەژێر فەرماندەیەتییەکی شارەزاک سەربازی و نەتەوەییدا بوایە، ئاوا سووک و هاسان و، یێویژدانانە و نابەرپرسیارانە و بەهۆکاری کەسنەزان، ژن و مندال و لاو و کالی نەتەوەکەی جێننەدەیٔشت و، راینەدەکرد و، ناوک پێشمەرگەی سووک و رەزیلنەدەکرد و، بە خوێنی خۆی پارێزگاریی لە خاک و نەتەوەکەیدەکرد. هەرنەبوونی ئەم یەکێتییە نەتەوەییە بوو، کە حیزبەکانی وەک ''گۆران'' و ''پێ کێ کێ و ''یەکێتی نیشتمانیی کوردستان''، وەک لە ئاسمانەوە خێر بەسەریاندا باریبێ، رۆژیان هات و،
دەسیانکرد بە پروپاگەندەکردن لە دژی پارتی دێمۆکراتی کوردستان کە شەنگالی جێهێشت و، هیزی پارتی ترسنۆکە و شەنگالیان فرۆشت و هێزی ئەوان نەتەوەیی و ئازا و قارەمانە. واتە نواندنی ئازایەتیی چەکداری ئەمریان ئەو حیزبی دیکە، لەڕوانگە وبەرژەوەندیی نەتەوەییەوە نییە و، تەنیا بۆ ئەوەیە بە گەلی کوردی بسە‌لمێنن، پنشمەرگەی ئەم، لەوانی دی ئازاترێکە و، پاریزگاری لە گەلەکەی دەکات. ئەمە لەکاتێکدا جەماوەرک دلسۆز و خەمخۆرک کوردستان، هەروەها سیاسەتکار و چاودێرک سیاسی بیانی و دوژمنانی کوردستان شکانی بزوتنەوە و، شکستی هێزی چەکداری هەر حیزب و لایەنێکی کوردیی، بە شکستی کورد لەقەلەم دەدەن و داویانە. ئەمە لەکاتێکدا دەیانتوانی یێکەوە کاربکەن بۆ بەجێنۆسایدناساندنی کارەساتی گەورەی "شەنگال" لەئاستی نێودەولەتی و، داوا لە ئەمریکا و هاوپەیمانانی بکەن، دوای نەمانی "داعش"،
پشتگیریی گەلی کورد بکەن لە راپرسییەکی ئازاد دا، یریار لەچارەنووسی سیاسیی خۆیبدات وەک تاکەڕێگەیەک بۆ بەرگریکردن لە جێنۆسایدکردنی بەردەوامی کورد لەلایەن داگیرکەران و دراوسێکانی دژ بە ئازادی و نادیمۆکراتییەوە. لێ، هەزار مخابن و هەش بەسەرمان و، با بە تیکرا قور بەسەر خۆماندا بکەین بۆ لەدەسدانی ئەو دەرفەتەش. لە بەرامبەر داعشدا، زۆرترین قوربانیماندا و، لەریزک پێشەوە بووین و، لە لایەنی سیاسی و بەرژەوەندیی نە‌تە‌وە‌ییشە‌وە، وەک هەمیشە یەکەمر دۆراو بووین!
هێزێ پێشمەرگەی کوردسێتان، بە ئارەقەی نێوچاوان و برسێتی و یێجلووبەرگی و بە خوێنی خۆی، هاوکات لەگەڵ بەربەرەکانێکردنی هێزێکی شەشدانگ درندەی وەک داعش"، سەرلەبەری خاکی ئەو بەشانەی نیشتمانیشی ئازادکردەوە، کە بەدرێژایی دامەزراندنی رژێمی دەسـکردی عێراق، لەئەنجامی سیاسەتی رەگەزپەرستانەی بەعەرەبکردنی کوردستان، لە نیشتمان دایرێندرابوون. شانبەشانی هێزی پێشمەرگەی باشووری کوردستان، پنشمەرگەکانی پارتی ئازادیی کوردستان، کە حیزیێکی سەر بە رۆژهەلاتی کوردستانە، دەیان نەبەردی قارەمانانەیان ئەنجامدا و، لە دوورخستنەوەی مەترسیی "داعش" بۆ سەر کوردستان دەورێکی مەزن و نەتەوەییانەیان گیرا و، چەن شەهیدێکیشیان پێشکێشی رێگەک رزگاریی نەتەیان کرد. ئەمەش وەک وانەیەکی نەتەوەیی پێویستە بگیرێتە بەرچاو، کە کوردستان مولکی هەموو کوردیکە و، ئەرکی سەرشانی هەر کوردیکی ولاتپارێزە لە هەر لایەکی کوردستان و لە هەر شوێنێکی ئەم جیەِانە، نیشتمانەکەی پێویستی بووێی، ئەرکی نەتەوەیی خۆی بهێنێتە‌جێ.
گرتنەوەک شاری مووسل وەک پێتەختی حکوومەتی ئیسلامیی سوننە لە شام و عێراق لەلایەن سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگەوە،هاوکاتبوو لەگەڵ ئازادکردنی هەموو خاکی باشووری کوردستان و سە‌نگە‌رلیدانی پێشـمەرگە لەسەر سـنوورەکانی نیوان کوردسـتان و عێراق. ئەمەش ترسی خسـتە‌دلی رژیمی عێراق و رژێمەکانی داگیرکەری کوردستانەوە. کەرکووک کە بە شادەماری ئابووریی عێراق ئەژماردەکرێ، لە گەڵ ئەو ناوچانەی دیکە،ناویاننابوو ''ناوچەی کیشە لەسەر''، کەوتە ژێردەسەڵاتی کوردەوە و، لەڕووی ئابوورک و پانتایی خاک و زۆریی دانیشتووانییەوە، پێگە و توانای ئابوورک و سیاسی و سـە‌ربازیی کوردستانی بەهێزتر کرد و متمانە و باوەر بەخۆبوونی لای کورد پەرەپێدا. رژێمی عێراق و داگیرکەرانی دیکەک کوردسێتان دلنیابوون، هەموو مەرجەکانی بوونبە‌دە‌ولە‌ت لەباشووری کوردستان بۆ کورد رە‌خساوە و دەتوانی سەربەخۆیی رابگەیەنێ. پێوەندی و دانووستانەکانی ئاشکرا و شاراوەک نێوان سەرۆکایەتیی کورد و کاربەدەستانی ئەمریکا و ئیسرائیل و رۆژاقا بەگشتی لە گەرمەی جەنگی "داعش"، هیچ گومانێکی لای داگیرکەرانی کوردستان نەهێشتبوو، کە رۆژاوا بە سەرۆکایەتیی ئەمریکا نیازیانوایە دەولەتێکی کوردی بەوتەی ئەوان لە ''باکووری عیراق'' دامەزرێنن! رژێمەکانی ترک و ئێران سەرەرای بوونی ناکۆکیی قوولی نێوانیان،
هر لە سالی 2016 وە، کەوتنە هاتووچۆکردن بۆ پێتە‌ختە‌کانی یەک و، جیا لە کاربەدەستانی سیاسی،
هە بەشداری کۆبوونەوەکان دەبوون، یان بەجیا بانگێشتی تاران و ئەنقەرە دەکران.
لە ئالیی کوردستانەوە، مەسعوود بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ناوبە‌ناو هەر لەسالی 2010 بەملاوە باسى سەربەخۆیی کوردستانی دەکرد و دەیگوت: سەربەخۆیی مافیکی رەوا و یاسایی گەلی کوردە، لەگەل ئەوەشدا کورد بریاریداوە لە عێراقێکی دێمۆکرات و فیدرال و وەکیەکدا بژیت! بەلام بەئاشکراتر و روونتر لە سالی 2016 وە بارزانیی لە هەموو دیمانە و لێدوانەکانیدا بەردەوام پشتگیریی خۆی بۆ راپرسی و سەربەخۆیی کوردستان دە‌ریریی. رۆژی 16/6/2016 لە وتوویژی لەگەڵ گۆڤاری
''foreignpolicy'' ی ئەمریکا وتی: ''ئامادەم لەژیر سیبەری کوردستانی سەربەخۆدا بمرم!''. هەروەها لەرۆژی 28/6/2017 وتارێکی نارد بۆ ''The Washington Post'' (WP) ی ئەمریکا و،
تییدا لەگەل خستەرووی میژووی جێنۆسایدی سەت سالی رابردووی دابەشبوونی کوردستان، لەدیریکیدا دەڵێ: "ئێستا کاتی بریاردانە لەسەر سەربەخۆیی کوردستان!". مەسعوود بارزانی هەروەها لەدیمانەیەکی دیکەی لەگەڵ رۆژنامەی بەناوبانگی میسری (ئەلئهەرام)، لەرۆژی 11/8/2017 دا گوتی:
"راپرسیی بۆ سەربەخۆییە، پێویستمان بە مۆلەتی هیچ لایەک نییە!". دواوتاریشی بۆ رای گشتیی کوردستان لەرۆژک 30/10/2017 بلاوکردەوە و، لەویدا نووسی: ''دەنگی سیێ ملیۆن کەس بۆ سەربەخۆیی بە كەس ناسێتەوە. گەورەترین شانازی بۆ من ئەوەیە كە هەموو كوردستانبیە‌كی دلسۆز و بە ویژدان لە هەر شوینیکی ئەم جیهانەدا، گەیشتنە ئاستیِك كە بە
یرواوە داوای مافی خۆیان بکەن و بە ئومێدەوە هەنگاو بەرەو پێشەوە بنێن….".
ه‌لوێستی جیاوازی حیزبەکوردییەکان و دژایەتیکردنی زۆرینە‌یان لەبارەی لێدوانەکانی مەسعوود بارزانییەوە، بەرادەیەکی زۆر کاریکردبووە سەر کۆمەلانی خەلکی کوردستانیش. حیزبەکانی وەک گۆران و کۆمەلی ئیسلامی و، هێندەک دەستەودایرەک دیکەک سەر بە ئێران وەک تلەفزیۆنی NRT، دەیانگوت:
"مەسعوود بارزانی راستناکا و، مەبەستی لە نێوهێنانی سەربەخۆیی، شاردنەوەی گەندەلیی حیزب و حكوومەتەكەیەتی و، لە بەرامبەر بەغدا وەک کارتی سیاسی بەکاری دێنێ. جەن سالە هەر دەلێن، ئەم نەورۆزە نا، نەورۆزەکەی دی سەربەخۆیی رادەگەیەنێ و، هیچیش دیار نییە!". یان دەیانگوت: خەڵک برسی و یێمووچەیە و نانی نییە بیخوا، ئەو دەیەوێ دەولەتمان بۆ دامەزرێنێ. ئێسـتا کاتی رێفراندۆم نییە و، دەبێ دابنرێ بۆ کاتی گونجاو!.
بالی دەسترۆیشتووک یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیش، کە بنەمالەی برایم ئەحمەد/ تالەبانین،
لەروالەتدا هاوپەیمان و شەریکەبەشی دەسەلاتە لەگەل پارتی، لە هەولێر سەرزارەکی پشتیوانی رێفراندۆم بوو، لە سلێمانی گوێچکەی چەپی لای ''گۆران'' و، گوێی راستیشی لە تاران بوو، ژێربەژێریش لە شێواندنی بیری خەڵک لەدژی بارزانیی درێخیاننەدەکرد. ئەوجا ''پێ کیێ کیێ'' هەر بە ناو حیزبە، دەولەتێکە و بەهۆک نەخۆشیی خۆبەکەمزانینەوە بەناوک حیزبەوە کاردەکا و، نەک هەر لە کوردستان، بەلکوو لەئاستی ناوچەکە، لەرووک تواناک داراک و چەکدارک و راگەیاندن و پێگەک جەماوەرییەوە لەزۆربەک رژێمەکانی ناوچەکە سە‌رترە و، دەیتوانی و ئێسـتاش دەتوانیێ رۆلێکی گەورە بگیرێ لە یە‌کخسـتنی نێومالی کورد و واز لە‌درۆشـمی مندالانە و گەنجخلەتینی ''کۆنفیدرالی دیمۆکراتیکی رۆژهەلاتی ناقین'' یێنێ و، بەناوی کورد و بۆ سەربەخۆیی کوردستان هێزوتواناکانی بخاتە‌گە‌ر. ریز لە لە متمانە و رێز وخۆشە‌ویستی و لە‌خۆبردوویی چینی لاوان و ئازادیخوازانی کوردستان بگرێ بەرامبەری هەیانە. مخابن ئەوی تاکوو ئێستێ دیومانە، بە پنچەوانەک ئەم خۆزگە و ئاواتەک من و دلسۆزانی دیکەک کوردەوە بووە. وەک هەموو ئاگادارین لەسەروبەندی هێرشێی ذرندەکانی داعش بۆ سەر شەنگال و، دواتر لە ئازادکردنەوەی شەنگال دا، رۆڵیکی دلسێزانە و قارەمانەیان گێرا و، دلی هەموو کوردێکیان خۆشکرد، لێ بەداخەوە ئەمیش ئەوک کردی بۆ سەپاندنی دەسەلاتی خۆک و شێواندنی زیاتری بارودۆخی کوردستان بوو. لە گەڵ سوپای عێراق و سوپای پاسـدارانی عێراق (حەشدی شەعبی) ی دەسکردی ئێران رێککەوتن و، رژێمی عێراق مووجە و بووجە‌ی بۆ یرینە‌وە و دواک داگیرکردنەوەی کەرکووکیش لەلایەن رژێمەکانی داگیرکەری ئێران و عێراقەوە، لە گەڵ حەشدی شەعبی رێککەوتن پێکەوە شەنگال و گوندەکانی دەوروبەری بەرنبەرێوە. جگە لەوەش سیاسەت و ه‌لوێستی سەرۆکایەتیی پێ کێ کێ لە‌رێگە‌کانی و لەرێگەک مالپە‌رە‌کانی لایە‌نگیریە‌وە،
راستەوخۆ لەو پلانە هاوبەش و گەلەکۆمەی بالێ دەسێویشتووی یەکیتی و گۆران و، کۆمەلی ئیسـلامیی دەسکردی ئێران، رۆلی بینی لە تێکدانی نێومالی کورد و لە تێکدانی ئەو یەکێتیی نەتەوەییەیەیەیەیەیەی رێفراندۆمدا کورد پێوسیتی پێیبوو.
ه‌رچی نە‌تە‌وە‌ییە‌کانیشە، لەگەل لێدوانەکانی مەسعوود بارزانی و پێداگریی لەسەر ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان و، گەرمبوونی باسی رێفراندۆم لە میدیای نێوخۆ و دەرەوە، بوون بە دوو بەشەوە. لێرەدا وەک ئاماژەیەک بۆ ناتەباک و پێوەندیی هەمیشەخراپی نەتەوەییەکانی باشووری کوردستان لە گەڵ یەک، کە مێژووی ناکۆکیی نێوانیان دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابردوو،
بۆ ئەوکات ژمارەیەکی نەتەوەیی لەدوای نەمانی کاژیک، پارتی سۆسیالیستی کوردستان (پاسۆک)
یاندامەزراند و، لەسەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابردوو، بەهۆی کێشەیەکی نێوخۆی پاسۆکەوە لەنێوان ئازاد مستەفا سەرۆکی پاسۆک و، جەواد مەلا ئەندامی سەرۆکایەتیی پاسۆک، لەشاری تاران لەماڵی ئەندامێكى پاسۆك، جەواد مەلا بە دەمانچە تەقەدەكا و، دوو كەس لە ئەندامانى پاسۆك بەناوى ''نیاز'''
ئێستاکە لە ستۆکهۆلم دەژی، لەگەڵ ''ئاراس وەلی'' بریندار دەکا، کە ئێستا لە سلێمانی دەژی و سەر بە بزووتنەوەی گۆرانە. دوای تە‌قە‌کردنە‌کە جەواد مەلا پەنا دەبات بۆ مالی سیاسەتکاری ناسراوی سەردەمی
شۆرشی ئەیلوول، جرجیس فەتحوللا و، ئەویش دەیشارێتەوە و بە یارمەتیی ویی دەگاتە ئەورووپا.
کیشەیەکی دیکەش هەر لە سالانی هەشتاکانی سەدەی رابردوو لە نێوان نەتەوەییەکانی ئەرووپاشەوە سەریهەلدا، دەگەرێتەوە بۆ ناکۆکیی نێوان دوکتۆر جەمال نەبەز وەک ئەندامی دامەزرێنەری "یەکێتیی نەتەوەییی خوێندکارانی کورد لە ئەورووپا (سۆکسە) و ئازاد مسـتەفا سەرۆکی پاسۆک و، سەرۆکی رێکخراوەکە (کۆردۆ عەلی) و زۆرینەی ئەندامانی دیکەی سۆکسە کە هاوکات ئەندامی پاسۆکیش بوون. لەبەر ئەوە کاتێ کۆنگرەک دامەزراندنی "کۆنگرەک نیشتمانیی کوردستان" لەمانگی گولانی سالی 1985 لەشاری لەندەن بەیێوەچوو بەبەشداریی دوکتۆر جەمال نەبەز و جەواد مەلا و برووسک ئیبراهیم و ژنەرال عەزیز عقراوی و، شیخ لەتیف مەریوانی و، دوکتۆر موزەفەر پەرتۆما و چەندین زانا و نیشتمانپەروەری دیکە، ئەندامانی پاسۆک و لایەنگرانیان لە ئەورووپا لە کۆنگرەکەی "کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان" دا بەشدارییاننەکرد. دواتریش لەهیچ کۆبوونەوە و کۆنگرەیەکی یەکدا بەشدارییاننەکرد و، هیچ لایەکیشیان گرنگی و بایەخی نەدا بە یەکخستن و پتەوکردنی بەرەی نەتەوەییەکانی کوردستان! (هێژای گۆتنە، لەبارەی ریشەی ناکۆکییەکانی نێوان دەستەی بەرێوەبەرێتیی "سۆکسە" ومێژووی رێکخراوەکە،
هاوبیر هەلۆ بەرزنجی کە خۆی ئەندامی رێکخراوەکە بووە و، لەشاری بەرلین لە ئە‌لمانیا دەژی،
لێکۆلینەوەک وردی لەسەر کردووە و، لەسـەر تۆرک ئینتەرنیت بلاویکردووەتەوە!).
بەکورتی، ئەم ناکۆکییانە هۆکاربوون بەدرێژایی دەیان سال، ئەم دوو دەسـتە نەتەوەییە توخنی کۆبوونەوەی یەک نەکەون و، ئەمەش بە دلنیاییەوە کاریگەریی هەبوو لەوەی نەتەوەییەکانی باشوور لەدۆخی هەسیتیار و چارەنووسـسازی چارەکەسـەدەی رابردووی کوردسـتان، بە پرشووبلاوی و هەریەکە بۆخۆی چالاکیی بنوینێ و، نەتوانن سازییەکی نەتەوەیی بەهێز سازبکەن، کە لەسەر رای حیزب و هۆشیارکردنی کۆمەلانی خەلک کارکردی بێت. لەبەر ئەوە با لەومەولا، ئێمەی نەتەوەیی و هەلگرانی رێبازی پیرۆزی سـەربەخۆیی کوردستان،
ئاورێکیش لەخۆمان بدەینەوە و، وەک شێر بۆ دوور نەڕوانین و، خۆمان و دەوروبەری خۆشمان ببینین و، دانی پَدانێین کە بەشی سەرەکیی کەمایەسی و هۆکاری زالبوونی حیزبەکانی نانەتەوەیی بەسەر چارەنووسی نەتەوەک کورد و، لاوازیی بیری نەتەوەیی و نەبوونی سازییەکی نەتەوەیی بەهێز لە کوردستان، ئۆبالی ستی و کەمتەرخەمیی خۆمان دەگرێتەوە کە نەمانتوانی لە ئاست گرنگی و گەورەیی بیروباوەڕەکە دەرکەوین. لەم دۆخە یر لە خیانەتکاری و شەرمەزارییە مێژووییەدا، ئێمەش تاوانبارین کە نەمانتوانی بە ئەرکی مێژوویی و نەتەوەیی خۆمان هە‌ستین.
دوومانگ بەرلە دەسێکردنی راپرسیی، پارتی دێمۆکراتی کوردستان چالاکییەکانی لەئاسـتی دەرەوە و لەنێوخۆی ولات چرتر کرد و، کۆمیتەیەکیشی پێکوێنا بۆی و، کەنالەکانی پارتی دێمۆکراتی کوردستان زۆربەی بەرنامەکانی خۆی تەرخانکرد بۆ بانگەشەک راپرسیی. بەلام بە پێچەوانەی پارتییەوە، ساردوسرییەکی زۆر بە کەناڵەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و حیزبەکانی دیکەوە دیاربوو. وەک ئەوە وابوو، پارتی بەتەنیا بووە بە نوێنەری حیزبەکانی دیکەی کوردستان و، ئەرکی ئەوانیشی لە ئەستۆ گرتووە کوردستانێکی سەربەخۆ دامەزرێنێ. پارتی دەچووە دیداری حیزبەکان و لە گە‌لیان کۆدە‌بووە‌وە بۆ ئەوەک رازییان بکات پشتگیریی لە راپرسیی سەربەخۆیی کوردستان بکەن. سەدان هەزار کوردی دانیشتووی ئەورووپاش، جگە لە لایە‌نگیرانی پارتی و ژمارە‌یە‌کانی کوردستان نەبێ، هە‌رهە‌مووک ببوونە تەماشاچی و،
وەک چاودێری سیاسی بیانیی، نەک کورد، چاویانیریبووە رەوت و ئەنجامی رێفراندۆمی سەربەخۆیی. ئەمە لەکاتێکدا سەربەخۆیی بەتەنیا ئەرکی هیچ حیزب و لایەنێک نییە و، پێوەندیی بەهەر تاکێکی کورد و، هەموو لایەنێکی سیاسی و کۆمەلایەتی و ئاینی و چین و توێژەکانی جۆراوجۆرک کوردستانەوە هەیە.
لەم پێوەندەدا، شاری سلێمانی بوو بە نێوەند و چەقی پیلانگێری و دژایەتیکردنی سەربەخۆیی کوردستان.
جگە لە حیزبەکانی وەک یەکێتی و کۆمەڵی ئیسلامی و گۆران لەوێن، جوولانەوەیەکی دەسـکردی هاوبەشی (ئیران-عیراق) بەناوی ''نە‌خیر لە ئیستادا بۆ راپرسیی'' دامەزرا بە‌سە‌رە‌رشتیی کابرایە‌ک بەناوی ''شاسوار عە‌بدالواحد'' کە خاوەنی (NRT TV) یشە و، دواتر ئاشکرابوو، پشتیوانیی بنەمالەی برایم ئەحمەد/ تالەبانی'' یشی لە پشتە و، پیلانێکی نەینیی زۆر گەورە لەنێوان لایەنێکی کوردی و رژێمەکانی داگیرکەری کوردستان دارێژراوە و، کارەساتێکی ئەوتۆ گەورە دەخولقێنن کە بەجارێ هیوا و ئاوات و سەدەیەک قوربانیدانی گەلی بنپێکراوی کورد بۆ گەیشتن بە ئازادیی هەرەسـپێدێنن و، هەسـت و کەرامەت و کەسایەتیی کورد تیکدەشیکینن. تاکی خاوەنویژدان و خاوەنبیروباوەری کورد تووشیی دۆخیکی دەروونیی وادەکەن،
لەناخییەوە ئاخ هەلكێشێ و ئارەزووک ئەوەكا بریا كورد نەبایە و، مردنی لەو ژیانە سەرشۆرانەیە پێ باشتر بيت.
لێرەدا بە پێویسێیدەزانم تۆزێ لەباسەکە لابدەم و، کورتەیەک لەبارەی سلێمانییەوە بدوێم. سلێمانی،
پنە‌ختی شای کوردستان شیخ مەحموود، ئەو شارەی لە‌پناو سەربەخۆیی نیشتمانەکەی بەرەنگاری گەوەترین دەسەلاتداری سەرەتای سەدەی بیستەم، کۆلۆنیالیزمی بریتانیا بووەوە، ئەو شارەی رۆلەکانی تێکۆشەری، لە زیندانەکانی رژێمی گۆربەگۆری بەعسی داگیرکەر، بەچەپلەلێدان و خوێندنی سروودی ''ئەی رەقیب''، بەرەو پەتی سێدارە دەچوون. ئەو سلێمانییەی کە بەدرێژایی مێژووی دروستوونی هەزاران ژن و پیاوک زانا و کەلەنووسەر و شاعیر و نیشتمانپەروەر و رۆلەک قارەمانی لێهەلکەوتووە و، بە خۆشحاڵی و شانازییەوە ژمارەیەک لەم کەسایەتییە پاگژ و سەربەرزانەک سلیمانی، هاورێمن و سالانێکە یەکدیدەناسین و، کۆمەلێکیشیان هاوبیر و هاوخەباتی نەتەوەییم بوون و، هەن. لێ مخابن سەرەرای بوونی ئەم هەزاران باشانە، زیاتر لە (60) سالی رەبەقە، شاری سلێمانی لەهێلی راستینە و نەتەوەیی لادراوە، تۆری حیزبایەتی و حیزبپەرستیی بالی کێشاوە بەسەریدا و، بەناوی "شارە حەیاتەکە" و، "شاری یەکێتی" و، ''شاری هە‌لمە‌ت و قوربانیی''، رۆلەی خوێنگە‌رم و دلپاک و ناهۆشیاری ساێمانی بە گژ پێشمەرگەی هەموو حیزبەکانی دیکەدا دراوە و، هەزاران رۆلەک کورد بەدەستی یە‌کدیی هاتوونەتە کوشتن. دەیان سالە
بەرێخسێنى فشەكوردایەتى و خۆلكردنە چاوى سلێمانییەوە، بە درۆشمى درۆزنانەی ''کوردستان یان نەمان" و، "کەم ژیان و کەل ژیان"، رۆلەی ئەم شارە بەکار هێنراوە بۆ پاراسێنی یەکپارچەیی عێراقی داگیرکەر. ئیمرۆکەش شاری سلێمانی بووە بە مۆلگە و یێگەی بەهێزی نیشـتمانفرۆشان و دەزگەی سیخۆریی داگیرکەرانی عێراق و ئێران. ئەرکی نیشتمانپەروەرانی کوردستان بەگشتی و شاری سلێمانی بەتایبەتیی ئەوەیە، بکەونە هەول بۆ تێگەیاندنی خەلکی سلێمانی و، شارەکە لەمر بارودۆخە نانەتەوەیی و یرشە‌رمە‌زارییە‌ک تێیکەوتووە، بهێننە‌دە‌رێ و، یێدە‌نگ و بێهە‌لویس‌ت نەبن.
لە رۆژی 16ی مانگی ئەگۆستی 2017 راگەیەندراوەیەکم نووسی بۆ دەریرینی هەلوێست و بۆچوونی نەتەوەییەکانی کوردسـتان لەبارەک راپرسیی سەربەخۆیی کوردسـتانەوە. پێش بلاوکردنەوەک ناردم بۆ دەیان هاوبیری نەتەوەیی کە ئێمە‌یل ئە‌درە‌سە‌کانیان لە‌لامە. هەموو هاوبیران جگە لە چەن کەسیێ نەبێ، بەرامبەر راگەیەنراوەکە رەزامەندییان دەریری و، داواشیانکرد ناویان لەلیستەکەدا دابنرێت. دواک کۆکردنەوەی ناوێکی زیاتر بە لیستە‌کە، رێکەوتی 26/8/2017 راگە‌یە‌ندراوە‌کە‌مان بلاوکردەوە و، ناردیشمان بۆ کانالی ''رووداو''،
کە بلاویاننەکردەوە. ئەندامانی پێشووک پاسۆک، وەک هاوبیران هەلۆ بەرزنجی و پشکۆ ئەمین و بەختیار شەمەی و چەندانیتر لە ئەورووپا، لەنێوخۆی ولاتیش هاوبیرە دلسۆز و خەمخۆرەکەی کوردستان حەمەرەشی هەرەس دەورێكی گەورەیان بینی لە هاندانی جەماوەرک کوردسێتان، کە گوێنەدەنە پرۆپاگەندەی زورناژەنەکانی داگیرکەران و یریارێکی بوێرانە و هۆشیارانە بدەن بۆ رزگارکردنی خۆیان لە کۆیلەتی و بەدرۆشمی پیرۆزی ''بەلێ بۆ سەربەخۆیی کوردستان''، بەرەو سندووقەکانی دەنگدان بچن. لەنێو هاوبیراندا ژمارەیەک نووسەر و زانا و کەسایەتیی نەتەوەیی و خاوەنئەزموون وەک هاوبیران کامیل ژیر، دوکتۆر حسین حەلیقی، حەکیم کاکەوەیس، حەمەڕەشی هەرەس و دوکتۆر محەممەد مەحوی و دەیانیتر لەگەل ناردنی راگەیەندراوەکە بۆیان، پشتیوانیی خۆیانیان بۆ راپرسیی سەربەخۆیی کوردستان دەریری و، بەدڵنیاییەوە بوونی ناوەکانیان لە لیسـتەکەدا کارکردی هەبوو بۆ سەر ئەو بەشە لە چینی لاوان و خوێندکاری کوردسێان، بەتایبەتیی لە ناوچەی سلێمانی، کە بەرادەیەکی زۆر کەوتبوونە ژێر کاریگەریی پرۆپاگەندەی نەیارانی سەربەخۆییەوە و، لەنێوان "ئا" و ''نا'' دا مابوون و نەیاندەزانی دەنگ بەکامیانبدەن.
لەم پێوەندەدا بەپێچەوانەک چاوەروانی وێیرادیویی من و هەزارانی وەک من، یێهەلێستیی هاوبیران جەمال نەبەز و عەبدوللا پەشێو بوو. دوو هاوبیر و زانا و خاوەن پنگەی رۆشنبیری و جەماوەریی نە‌تە‌وە‌كە‌مان بە هەزاران كەس لە كوردستان و لەدەرەوە، چاوەرێی هە‌لوێستی ئەمر دوو بە‌رێزە‌یاندە‌كرد.
لەبارەی مامۆسـتا نەبەزەوە، دوای سـیانزەسـال پێوەندیی گەرمووگور و هاوکارییەکی بەنرخ و نەتەوەیی لەگەڵی (2011-1998)، وەک ئاماژەیەک، بەشێ لە بەرهەمی ئەو پێوەندییە هێژا و بەنرخەش دەیان نامە و چاپکردنی شەش بەرهەمی و رێکخستنی سێ کۆنگرەی "کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان" و، گێرانەوەی تیروتە‌سە‌لی بیرەوەرک و بابەتی زمانەوانی و زمان و باسی کەسایەتیی سیاسی و نەتەوەیی و، روانگە و بۆجوونی مامۆستا ''تۆفیق وەهبی'' و، ''ژنەرال مەلامستەفا بارزانی'' و بنەمالەی ''حوزنی و گیوی موکریانی'' و، مێژووزانی گەورەی کورد ،دوکتۆر جەمال رەشید و دەیانیتر و، سەرکردەکانی ئێستێی کوردستان و، گێرانەوەک نوکتە و قسەیخۆش، کە بەزۆریی لەسەر قسەخۆشەکانی ''مامۆستا بەشیر موشیر'' بوون. گەلیجاریش دەیگوت: ''بریا ئیمە چەن سالیێ زووتر یەکمانناسیبا، دەمانتوانی زۆر کاری باشتر بکەین….''. هەزار مخابن ئەو سالە گرنگانە لە ژیانی من کۆتاییە‌ات، ئەویش بە هۆی هێندێک گیروگرۆک تایبەت بە نێوخۆیی "کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان" و، هەڵبژاردنی یێدەنگی و یێهەلوێستیی دوکتۆر جەمال، لەباتی چارەسەرکردنی ئەو ئاستەنگانەی رێیان لەگەشەی کۆنگرە گرتبوو،
پشتگیریکردنی لە تاکەکەسێ لەبەرامبەر داخوازیی رەوا و نەتەوەیی دەیان هاوبیری کۆنگرە، هۆکاربوون لە‌وازە‌ینانی من و دەیان هاوبیری دیکە و، هە‌لوە‌شاندنە‌وە‌ی کۆنگرە. لەبەر ئەوە رێمنە‌دا بەخۆم لەبارەی راپرسـییەوە قسەی لەگەڵ بکەم و، هەڵویستی بزانم، هاوکات بە زانینی بێهەڵوێسـییەکەشی بەرامبەر پرسی سەربەخۆیی کوردستان، خە‌مباربووم، چۆنکە کاک جەمال نەبەز سالانێکی زۆرە داواک ئەنجامدانی رێفراندۆم و مافی چارەنووسی کورد دەکات، کەچی لە ساتوکاتی ئەنجامدانی راپرسییدا بێدەنگ ما.
لەبارەی مامۆستا عەبدوللا پەشێو، وابزانم زیاتر لە بیست سالە پێوەندیمان هەیە و، سەرەتای پێوەندیشمان دەگەڕێتەوە بۆ سالانی نەوەدەکانی سەدەی رابردوو، گۆڤاری کۆنگرەم دەردەکرد و، لەڕێگەی پۆسـتەوە ژمارەکانی کۆنگرەم دەنارد بۆک. لەگەل تێپەربوونی مانگ و سال پێوەندیی نێوانمان گەرموگورتر بوو.
مۆستا پەشێو یەکیکە لە دلسۆزانی نیشتمان و، ئاگاداری پێگەی جەماوەری و خۆشەویستییەکەی هەین لەنێو چینی رۆناکبیر و خوێندەواری کوردەواریی. لەبارەی راپرسیی سەربەخۆیی باشووری کوردستانەوە،
وەک هەمیشە تەلەفۆنم کردبۆک و، دواک چاکوچۆنی، سەرزارەکیی پشتیوانیی خۆک بۆ راگەیەندراوەکەی هاوبیرانی نەتەوەیی دە‌ریریی، لێ پێیباشنە‌بوو، ناوی لەلیستەکەدا بنووسرێت. لەبارەی ناوەرۆکی راپرسیی
سەربەخۆیی باشووری کوردستانەوە، ئەو پێیوابوو مەسعوود بارزانی راستناکا و، رێفراندۆم بە‌رێوە‌ناچیێ و،
دەستی رژیمی ترکی لەپشتە و بەتەمان ناوچەی بندەسەلاتی پارتی وەک ئەمارەتیکی سەردەمی عوسمانلى لێبكەن كە لەلایەن تركیاوە بەرێوە بچێت. هاوكات لەگەل پەرەسەندنى چالاكییەكانى راپرسی و دەنگدانەوەک لە میدیاک ناوچەکە و لە جیهان و هاتووچۆک پەیتاپەیتاک کاربەدەستانی رژێمەکانی داگیرکەر بۆ پێتەختی ولاتەکانیان، چەن جارێکیتریش پێوەندیم گرت لەگەلی و، تەنانەت نامەک ژمارەیەک لە مامۆستایانی ولاتپاریزی رۆژهەلاتی کوردستانیشم ناردبۆی کە نووسیبوویان: ''مامۆستا عەبدوللا پەشیو بۆ دەنگی نییە و، بۆچوونی لەسەر رێفراندۆم چییە؟''. جگە لەوە لە ئەورووپاش چەندین هاوبیر و خەڵکی ولاتپاریز پرسیاریاندەکرد بۆچی ناوی عەبدوللا پەشێو و جەمال نەبەز لەلیستەکەدا نییە؟ بەڵام مخابن ئەمیش وەک کاک جەمال نەبەز نەیتوانی هەست بە گرنگیی ئەو پرسە مێژووییە بکا و بە ئەرکی مێژووی و نەتەوەیی خۆی هەستێت، کە بەدلنیاییەوە پشتگیرییان لە رێفراندۆم بەتایبەتیی لە ناوچەی سلێمانی کارکردی زۆری دەبوو. لێرەدا بیری وتەیەکی کاک جەمال نەبەز کەوتمەوە، هەموو جارێ دەیگوت: ''ئێمە بە تەنیا هیچ نین و هیچمان پێناکرێ و، پێکەوە شتین و، پێکەوە دەتوانین کاری گەورە بکەین". بەلام بەداخەوە لە کرداردا وتەکەی خۆی نەهێنایەجێ.
دوورەپەرێزی و بەتەنێ چالاکینواندنی کەسایەتیی نەتەوەیی و خاوەنپێگەی جەماوەریی، لەکورتماوەدا دلى كەسەكە بە خەبات و چالاكييەكەک خۆشدەكا، بەلام لەدژێژخایەندا زیان بەرەوتی خەبات و بیری نەتەوەیی گەلەکەی دەگەیەنێ، چۆنکە بە قسەونووسینەکانی، بیرک رزگارک و سەربەخۆییی دەخاتە دل و هیشکی گەلەکەیەوە و، خەلکیک هاندەدا بەرەنگاری داگیرکەران و زۆردارانی ببنەوە، ئەوجا لەباتی ئەوەی دەزگە و ناوەندێكى نەتەوەیی سازکا بۆک و، سەرپەرشتیی خەباتی گەلەکەی بگرێتە ئەسـتۆ، کەچی لەکاتی راپەڕینی گەلەکەی، لیدەگەرێ حیزبەکانی نانەتەوەیی ببنە خاوەنی، ئەمیش دەیێتە تەماشاچی و لەدوورەوە بۆیاندەروانێ و، دەلێ: ''حیزبەکانمان بەکرێگیراون و، گەلەکەشمان ناهۆشیار و دواکەوتووە!''. واتە بە داگیرکەر و حزیبی نانەتەوەیی و کوردی نەتەوەییەوە، پنکەوە دەسـتیانەهیە لە خولقانی ئەم چارەرەشییە قوول و پانووبەرین و درێخایەنەی وەک مۆتەکە بالی بەسەر کوردستاندا کێشاوە. داگیرکەران بە ئارەزووک خۆیان، چ کات و رۆژێ پێیانخۆشبێ، کورد جێنۆساید دەکەن و، ئەوک سووکایەتی و بێرەوشتییە بەرامبەری دەیکەن، حیزبەکانی گەورە و بچووک و راست و چەپی بەکوشتن و فرۆشتنی دەدەن، نەتەوەییەکان و بەناو رۆشـنبیرانیشی بە ناهۆشیار و دواکەوتووی دەدەنە قەلەم!! ئەوی خۆی بە کورد دەزانێ و پێیوایە دلسۆزی گەلەکەیەتی و، بیری ئازادی و سەربەخۆیی کوردستان لە مێشکیدایە، با بۆ جارێکیش بووە، کتێبەکەی
"مناخیم بنگین" بەناوی ''راپەرین'' بخوێنێتەوە کە چۆن خەباتیانکرد و، چلۆن توانییان دەولەتی ئیسرائیل دامەزرێنن، ئەوجا دلنیامربە حیزبی و ناحیزبی و، بە نەتەوەییەوە نانەتەوەییەوە شەرمرلە خۆمان و لەو کاروکردەوەماندەکەین کە نێومانناوە ''خەبات بۆ کوردسـتان!!''. لێرەدا وەک ئاماژەیەک بۆ رۆڵی ئازادیخوازان و ناودارانی دنیا لە رزگارکردنی گەلەکەیان، دوو کەسایەتیی سیاسی گەورەی جیهان، نیلسن ماندیلا و مهاتما گاندی وەک نموونە دێنمەوە، بە چوونە‌نێو خەلکی خۆیان و بە رێکخسـتنکردنی راپەرینی گە‌لە‌کانیان،
گەورەتر بوون و. بوون بە مێژوو، گەلی خۆشیان بە سەروەرک و سەربەخۆیی گەیاند.
راپرسیی سەربەخۆیی کوردستان لەو رۆژەی بۆی دیاریکرابوو، لە رۆژی 25/9/2017 بەرێوەچوو. ئەم رۆژە لای هەر کوردێکی پاک و نیشتمانپەروەر بوو بە جێژن و بۆنە‌یە‌کی پیرۆزی نەتەوەیی. زیاتر لە سێ ملیۆن کورد بەشاک و لۆغان و بەپۆشینی جلوبەرگی کوردی و بە ئالای کوردستانەوە بەرەو سـنووقەکانی دەنگدانچوون. گەلی کورد لە باشووری کوردستان لەم رۆژە پیرۆزەدا، بەدەنگی "بەلێ بۆ سەربەخۆیی کوردستان''، لە داگیرکەرانی کوردستان و دنیایان گەیاند، نەتەوەک کورد وەک هەر گەلێکی دیکەی سەر خرۆکی زەوک هۆشیارە و، شایانی بندەستیی نییە و، خوازیارک ئەوەیە ببێت بە خاوەنی خاک و نیشتمانی خۆی. هاوکات بەم سەرکەوتنە مێژووییە، یەکەمین وتاکە دەسکەوتی نەتەوەیی زیاتر لە چارەکەسەدەیەک دەسەڵاتدارێتیی هەرێمی کوردستانیان تۆمار کرد. لەمر پێوەندەدا مەسعوود بارزانیی وەک رێکخەر و کارگیری پرسی سەربەخۆیی، دوری سەرەکیگیرا و، بەمر کارەی لاپە‌رە‌یە‌کی پرشنگداری خستە نێو مێژووی دەیان سالەی خەباتی سیاسیی خۆیەوە. بە دلنیاییەوە ئەگەر خیانەت و کێشەی وا گەورە نەدەبوونە رێگر لەبەردەم راگەیاندنی سەربەخۆیی، جگە لەوەی مەسعوود بارزانیی وەک دامەزرێنەری دەولەتی سەربەخۆی کوردستان شانازییەکی مێژوویی بۆخۆی تۆماردەکرد، نەتەوەی کوردیش لەدوای سەت سال کۆیلەتی و جێنۆیدی بەردەوامی رەگەزی و خاک و سامان و کانزای بەئازادی و سەربەخۆیی شاد دەبوو.
ئەوەی کە مەسعوود بارزانیی دەیتوانی پێش رێفراندۆم بیکا و نەیکرد، لەروانگەی منەوە، دەتوانین لە چەن خالیکدا تیشک بخەینەسەریان. کاک مەسعوود لەماوەی بوونی بەسەرۆکی هەرێمی کوردستان، نەیتوانی لای تیکرای دانیشتووانی کوردستان ئەو باوەر ومتمانە‌یە دروستکات، حیزب و رێخکراوە و دانیشتووانی کوردستان بە‌چاوێ تە‌ماشادە‌کات، زیاتر لایەنگیریکردنی پارتی پێوە دیاربوو، رەنگە ئەمەش هۆیەک بوویێت کە
پشتی بە زانیاری و لێکدانەوەی راوێژکارانی حیزبەکەی بەست و، چوار راوێژکاری زانا و سیاسە‌تزان و نیشتمانپەروەری خاوەنئەزموونی ناحیزبیی لەدەوری خۆی کۆنەکردەوە. چۆنکە راوێژکاری حیزبیی، هەرچەن قسەک باشیش بکا، دیسان لەژیر کاریگەریی بەرژەوەندیی خۆک و حیزبەکەیدایە و هەموو کاتێ لەنێو حیزبەکە، بیرێکی وا بەلای پاراستنی پێگە و جێ و رێی خۆی. هەرچی زانا و دلسۆزان و نیشتمانپەروەرانی کودستانە، هەر لە سەردەمی دامەزرانی''هەرێمی ئاسایش''وە، تکا و داوایاندەکرد، وتاریاندەنووسی و، لە رێنگەیەنەگشتییەکانەوە هاواریاندەکرد، هەلێکە، هەلکەوتووە و لەدەستیمەدەن! بەلام کاک مەسعوود ئامادەنەبوو، بۆ جارێكیش لەگەڵ ئەم كەسایەتی و كوردە خاوەنئەزموون و دلسۆزانە بە ئاشـكرا،
یان بە نهێنیی کۆیێتە‌وە و، گوێ شـل کا بۆ سـە‌رنج و وتە‌کانیان. کاک مەسعوود تەنانەت لەرێگەی هەر ئەو راوێژکارانەیەوە، قسیەی نێزیکترین دۆستی یەکێتی و یەکێ لە هاوری هەرەکۆن و نێزیکەکانی جەلال تالەبانی نەبیست، کە لەدۆخی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان و وابەستەیی کوورک ئەم حیزبە بە ئێرانەوە تیبگا و بیر لە‌چارە‌سە‌رێکی گونجاو بکاتەوە و، نەتەوەییەکانی کوردستان و جەماوەری کوردستان لەدەوری خۆیبکاتەوە، بۆ ئەوەک بتوانێ لەئەگەرک پیلانگیریی داگیرکەران لەرێگەک یەکیتی و حیزبی دیکەک کوردییەوە،
کارەساتی وەک 16/10/2017 روونەدا. مەبەستم لەو دۆست و هاورێکۆنەک یەکیتی و جەلال تالەبانیی،
"سەلاح موەتەدی" یە، کە رێکەوتی 26ی نۆڤەمبەری 2014 لەوتووێژی لەگەڵ کەناڵی NRT وتی: "...
قەت لەسەردەمی دەسەلاتی مامجەلال دا، پێوەندی یەکێتی و ئێران هێندە گە‌رموگور وپتە‌و نەبووە. چۆنکە
یەکیتی لەنیوخۆیدا ناکۆکی هەیە و زەعیف بووە. چۆنکە فەرماندەی سوپای پاسداران دێت بە یەکیتی نیشتمانیی دەلێ، ئەو بالەیان وابکا و ئەو بالەیان وا بکا و ئەتۆ مەکتەبی سیاسی بەو، ئەتۆ سـکرتێر بەو،
ئەتۆ ببە بە رەئیس جمەور و ئەتۆ مەبە! ئەگەر کار گەیشتە ئەوە، مەعنای ئەوەیە دەسـەلاتی تەواوی پەیداکردووە. لەزەمانی مامجەلال دا ئەوە هیچ مومکین نەبوو، دەستێوەرداننەبوو……".
لەپێوەندیی لەگەل ئەمریکا و ولاتانی رۆژاڤادا، مەسعوود بارزانی و دەوروبەرەکەی خوێندنەوەیەکی بابەتانە و زانستانەیان نەبوو، باوەریانوابوو، دواک راپرسیی، هەرەشە و مەترسییەک لەلایەی ئێران و عێراق و تەنانەت ترکیاشەوە بەرەورووک کوردستان بێتەوە، ئەوا ئەمریکا و ولاتانی رۆژاقا ناچاردەبن کوردستان بپارێزن! بەلام بینیمان وادەرنەچوو، سوپای ئێران و عێراق بەبەرچاوی فەرماندە و سەربازی ئەمریکاوە لەعێراق،
پەلاماری کەرکووک و ناوچەکانی دیکەیاندا و داگیریانکرد و، تیکرای ولاتانی بەرەک هاوپەیمانیتیی دژ بە داعش،
بێدەنگمان. ئەمەش دیسان ئەم راستینەیەمان پێدەلێتەوە، کورد لەپێش هەر لایەن و کەسێک، دەبێ پشت بەستێ بە هێزوتوانای خۆی و یەکگرتوویی خۆی بپارێزێ، ئەوجا دەتوانێ خۆی و نیشتمانەکەی لەبەرامبەر هێرش وپیلانگێریی داگیرکەراندا بپارێزێت.
ه‌لە‌ی دیکەی مەسعوود بارزانیی، نە‌ناسینی کەسایەتی و بیروباوەری سیاسیی جەلال تالەبانی و بنەمالەكەی و حیزبەكەی بوو. پاش رووخانی رژێمی سەدام، كەوتە دوای تالەبانی و شانبەشانی ویی، دانەدانە خشت و بەردی کۆشکی عێراقی رووخاوک بەئارەقەک نێوچاوان و بە خوێنی رۆڵەک کورد لەسەر یەک دانایەوە. هێشتا لەناخی بیرک رەگەزپەرستیی عەرەب بەرامبەر نەتەوەکانی دیکە و، بەتایبەتیی کورد،
تینەگەیشتبوو. کاتیک بەخۆدا هاتەوە، ئەو رۆژ و مانگ و هەل و دەرفەتە زێرینانەی بۆ کورد هەلکەوتبوون،
لەدەسـتچووبوون و، هەولی ئازادی و سـەربەخۆیی کوردسـتان گەیشـتبووە دواچرکەسـاتەکانی. سـە‌رەرای ئەوەش، ئەنجامدانی سەرکەوتووانەک راپرسیی سەربەخۆیی کوردسـتان، کە لەلایەن مەسعوود بارزانییەوە پشتگیرک و پنداگریی لەسەرکرا و، گویینەدایە هەڕەشە و گورەشەی داگیرکەران و، داواک ئەمریکا و رۆژاواشی بەهیندنەگرت، هۆکاربوون لە بەرێوەچوونی راپرسیی لە رۆژ و وادەی خۆیدا. ئەنجامی سەرکەوتووانەی راپرسیی وەک بەڵگەیەکی مێژوویی دەمێنێتەوە و، لەداهاتووشدا کورد دەتوانێ پشتی پێببەسێتێ و سەربەخۆیی خۆی رابگەیەنێت!.
بە کورتی، لە دۆخی دوای راپرسیی و، داگیرکردنەوەی بەشێکی زۆری خاکی کوردستان لەلایەن ئێران و عێراقەوە، پێویسێە مەسعوود بارزانیی وەک سەرۆک و رێکخەرک پرسی سەربەخۆیی کوردستان، خۆی لە کیشە و ناکۆکییەکانی ئابووری و مووچە و بووجەک نێوان کوردستان و بەغدا نەگەیەنێ، چۆنکە هەرچییەک بلیت لە گەورەی و پیرۆزی سەربەخۆیی کوردستان کە‌مدە‌کاتە‌وە و، کەسایەتیی خۆشی دەشکێنێ. ناوچەی
رۆژهەلاتی نافین بەردەوام لە ئالوگۆر و گۆرانکاریدایە و، دیار نییە مل بەکوێوە دەنێ. لەبەر ئەوە با رێبەر و نیشتمانپەروەرانی راستینەی کوردستان، کەسایەتی و هێزوتواناکانیان بپارێزن بۆ سـەرهەلدانەوەی هەلێکی دی، ئەوکات دەستی هەر کەس و لایەنێک بشکێنن و زمانی بیرن جارێکیتر باسی ''برایەتی'' و، '' عێراقی وەکیەک'' و، ''ئاشتی و دیمۆکراسی'' و ''فیدەراڵی'' بکاتەوە. قاچی ئەو خاین و نیشتمانفرۆشانە بشکینن، دیسانەوە یێنە‌وە مەیدان و بیانە‌وێ کورد بخایێنن و، بەدرۆشمی بریقەدار و ناتە‌وە‌یی زنجیری
کۆیلەتی بخەنەوە ملی گەلی کوردستان.
دوای خیانەتەمیژووییەکەی بالی نیشتمانفرۆشانی نێو یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و هێرشی بەربلاوی داگیرکەران بۆ نەهێشتنی ''حکوومەتی هەرێمی کوردستان'' و، ئەو سێاسەتەی رژێمی بەغدا ئیمیۆکە بەرامبەر کورد و دەسەلاتی کوردی پێرەویدەکات، بریتییە لە سووکایەتی و شکاندنی کەسایەتی و
"ڤین" (ارادە)ک کورد و، برسیکردن و ناچارکردنی کورد بە دە‌سپانکردنە‌وە بۆ پارە و نان، لەبری ئەوە وازهێنانی لە مافە سیاسی و نەتەوەییەکانی. هەروەها سوپای عیراق لە چواردەوری سـنوورەکانی کوردسـتان جێدیزبەرە حیزبەکانی کوردسێانیش لە بەرامبەر بەغدا، وەک سەردەمی رژێمی بەعس، ببنەوە بە چەن حیزیێکی کارتۆنیی گوێرایەل و یێچەک و چاوبەژێر و چاولەدەستی بەغدا. لەبەر ئەوە لێرەوە، قۆناخێکی سەخت و دژوار بۆ حکوومەتی هەرێم دەسێپێکردەوە، کە ئەو نەختە دەسـکەوت و دەسـە‌لاتەی ماویەتی، لەبەرامبەر بەغدا و داگیرکەرانی ترک و ئێران، بیپارێزێ، بۆ ئەمەش خەباتیکی چی و زانستانەی دیپلۆماسی لەگەل ئەمریکا و ئەورووبا و، زەقکردنەوەک هێژمۆنی و مەترسیی ئێران و ترک لە ناوچەکە، دەتوانێ زۆر گاریگەریێت،
نەک دانووستان لە گەڵ بەغدا و، ژە‌ندنە‌وە‌ک بە‌یتوبالوورە‌ک پشتبەستن بە یاسای عێراق!!
لێرەوە تەوەرێكى دیكە دەكەینەوە و، لەوە دەدوێین بۆچی خیانەتی گەورەی 16/10/2017 روویدا!؟ چۆن تاکێکی کورد، بنەمالەیەک، یان حیزیێکی سیاسیی کوردی دەوێرن و رێ بە خۆیاندەدەن یێترس و دلەراوکێ و سزادانی گەل، یێترس لە ئاورووچوونی خۆیان و بنەمالە و مندالیان، خاک و نیشتمانی خۆیان تەسلیمی رژێمێكی داگیركەر بكەن. چۆن دەتوانن بزاقی بەشێكی نیشتمانەكەیان تێكبشكێنن و ببن بە كەواسۆری بەرلەشکری داگیرکەری بۆ وەرامی راستی ئەمر پرسیارە ئەگەر بە چەن وشە ئاماژەیپێبکەین و، بەکورتی باسـیبکەین: "دیاردەی قیزەونی جاشایەتی و نیشتمانفرۆشیی، لەبێو فەرهەنگی کۆمەلگەی کوردەواریی جێکەوتووە. بەواتایەکیتر، فەرهەنگی کۆمەڵگە، رێیدا هەر دیاردەیەک بێتەنێو ژیانییەوە، ئەوا جێدەکەوێ و،
تیکە‌لای فەرهەنگی دە‌یت". بەلام ئەگەر بمانەوێ بە دوورودریژتر لە‌سە‌رییرۆین، ئەوا دەبێ لاپە‌رە‌کانی سەدەی (20) و، سەردەمی شفرشی ئەیلوول هە‌لدە‌ینە‌وە، کە دیاردەی جاشایە‌تیی لە عەشیرەت و تاکی کوردەوە گوێزرایەوە بۆ رێکخراوەک سێاسێی لەلایەن دەسێهێە‌ک ئەکادمی و خوێندەوارک کوردەواریی بەناوی ''مەکتەب سیاسیی پارتی دیمۆکراتی کوردستان'' بە سەرۆکایەتیی برایم ئەحمەد و تالەبانی. ئەم دەستەیە، جاشایەتییان تیۆریزەکرد، بە رەنگ و درۆشمی بریقەدار و خەلکخلەتینەوە جلیکی تازەیان کرد بەبەری جاشایەتیدا و، رەوایەتییان پێدا. لەژێر سێبەر و چەتری داگیرکەردا خۆیان بە خاوەنی شۆرشێکی پێشکەوتنخواز و مۆدێرن دژ بە کۆنەپەرستی و عەشیرەت ودەرەبەگ دایەقەلەم.
فشەکوردایەتییەکیان خستەڕێ و، بە شمشێری داگیرکەر و بەدەستی خۆیان، بیری رزگاری و سەربەخۆیی کودستانیان وەک لەشێکی یێسەر لێکرد. لەدوای هەرەسەینانی شۆرشی ئەیلوولیشەوە، بە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و پارتی دیمۆکراتی کوردستان و، هەموو ئەو حیزبانەی دوای ئەمان دامەزران،
بە ئاشکرا و نوێنیی لە گەل داگیرکەران دە‌سێیانتێکە‌لکرد و، بوون بە سێخور بەسەر یەکەوە و، بوون بە
جێبەجێکەری پیلانی داگیرکەران، لەدژی حیزبی نێوچەک خۆیان و، بزووتنەوەک پارچەکانی دیکەک کوردسێتان.
داتاشینی درۆشمی قەبە و چەوت و سەرلێشێوێن و، زماندریژی و روودامالدراویی لەتایبەتمەنییەکانی ئەم خێلە سیاسییە نانەتەوەیی و نیشتمانفیۆشانەیە. دەتوانێ لە یەک ئان و سات و رۆژدا پێوەندییی بە دوو یان سێ داگیرکەری کوردستانەوە ببەستێ و لای خەلکیش، پێوەندیی حیزبێکی دیکە بە داگیرکەرێکەوە لەقاو بدا و، حەیاک و ئاورووک بپێوە نەهێلێ. ئەم چەشنە سـیاسەتکردنە، دواک دەیان سال وەک ژنەسۆزانییەکان،
پەردەی شەرمیانی دامالیوە و، لەپێوەندیی نەپێنییەوە بە پێوەندیی ئاشکرا و لەنیوەی شەودا دەبنە بەلەدیرێ و، لەشـکری داگیرکەران رادەکێشنە سەر شاروگوند و دانیشـتووانی ولاتەکەیان و، گوێنادەنە دەسدرێژک و داگیروتالانکردنی نیشتمانەکەیان، "دێزاسا"، ئەمەش بۆیە دەکەن، کۆنەنەیارە کوردەکەیان سەرنەکەوێ و، ئەمان بەسەریدا سەرکەون و، بە چاوی خۆیان کەوتن و شـکانی کوردی هاورەگەز و هاوخۆین و هاوچارەنووسی خۆیان ببینن. ئەم چەن دێرەی سەرەوە پێ کیێ کیێ ش دەگرێتەوە، دەسـگەیەکی کارتۆنیی داناوە بە ناوی ''کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان''، بەلام ئەندامانی خۆی بەبیری دژایەتیکردنی
"دەولەت نەتەوە" پەروەردەدەکات. کۆنگرەی نەتەوەیی دامەزراندووە، بەلام لەگەڵ تاکەحیزیێکی کوردستان هاوکار و تەبا نییە، لەبری ئەوە لەگەڵ ''حەشدی شەعبی'' و سوپای عیراق هاوکاریدە‌کات، وەک سالانی پنشووتریش لە گەڵ ئێران و سووریا و ''حیزبۆللای لوبنان'' هاوپە‌یمانبوو، نێویشینابوو ''بەرەی دژ بە
ئیمپریالیزم و کۆنە‌پە‌رستیی لە رۆژهەڵاتی ناڤین!''، یێئە‌وە‌ی سووریا و ئێران حسێبی "پوولێکی قەڵب" بۆ ئەو هاوپەیمانێتییە بکەن پێ کێ کێ بانگەشەی دەکردبۆی. پێ کێ کێ هەروەها لایەنێکبوو لە پیلانە نانەتەوەییە مێژوییەکەی 16ی ئۆکتۆبەری سالی رابردوو. باسی یەکێیی نەتەوەیی دەکا و، لەگەل پارتی وحکوومەتی هەرێمی کوردستان، کێشەی ''شەنگال''ی تا ئاستی شەری نێوخۆیی برد و، بەتەمابوو بیکات بە "کانتۆن" یٔکیدی، کەچی سووک و هاسان تەسلیمی عێراقی کردەوە. بەشەرم و شوورە‌ییدە‌زانێ لەژیر ئالای کوردستاندا یەک چرکە راوەستێ، بەلام ئامادەیە لەسەر بنکە‌کانیدا ئالای عێراق و سووریە هەلدا!
ئەم قسانەم بەواتای لەسەر کردنەوەی پارتی نییە، ئەوی خۆی بەکوردێکی دلسۆز بزانێ و، کەرامەتی بێت،
دواک ئەمر هەموو کارەساتەی لەسایی حیزبایە‌تییە‌وە بەسەر کورد و نیشتمانە‌کە‌یدا هێنراوە و دە‌هێنریت،
حیزبایەتیی ناکات. ئەوی خۆی بە نەتەوەیی بزانێ، خۆی نابەسێپتەوە بە حیزیێکی سەر بە ولاتێکی داگیرکەر. بەلام پارتی هەرجییەکی کردووە و دەیکات، بەئاشکرایە و، لە هەموو لایەکیشەوە وەک چیرۆکی "مەڕ و بزنەکە!"، لەقاویدەدەن و، زمانیشیان درێژە و، بەمەش توانیویانە خۆل بکەنە چاوک بەشێکی رەشەخەلکەکە و، بەکاریان بێنن و، گەورەترین زیانیش لە یەکێتیی کورد و لە بیرک پیرۆزک سەربەخۆیی کوردستان بدەن.
جا ئەم فەرهەنگی نیشتمانفرۆشییە، کە لەلایەن حیزب و رێکخراوی سیاسیییەوە لەنێو کۆمەلگەداجێکەوت، مێژوویەکی زیاتر لە سێ چارەکە سەدە هەیە و، لە گەڵ فەرهەنگی لەمێژینەک راهاتن بە كۆیلەتی و بندەستیی لەلایەن هەموو چین وتوێژەکانی کوردەوارییەوە یەکیانگرت و، لەئاکامی ئەو تیکەلبوونەدا، یێهەستی و خەمساردی و یێدەنگیی جەماوەری کورستان بەرامبەر تاوانی داگیرکەران و نیشتمانفرۆشانی لیخولقا. ئەگەرچی بیری ئازادی و رزگاریی لەناخی هەموو کوردێکدایە، لیێ لەبەر ئەوەی سەدان سالە کورد بندەستی داگیرکە‌رانە و، سەدان سالیشە خیانەت لە خۆیی دەبینێ، ئەمەی وەک چارەنووس قبوولکردووە. هەر لەبەر ئەمەشە لەبەرامبەر داگیرکەر و نیشتمانفرۆشانیدا، خۆی بێدەسـەلات و لاواز دەبینێ و، جگە لە پرتەوبۆلە و جنێویکی ژێر لێو، چ کاردانەوەیەکی دیکەی نییە. دوای داگیرکردنەوەی کەرکووک و خیانەتی گەورەی بنەمالەی تالەبانیی لە شانزەی ئۆکتۆبەری سالی رابردوو، چەن خۆپێشاندان لە کوردستان کرا؟ لەلایەن ئەو زیاتر لە دووملیۆن کوردە‌ی لە دەرەوەی ولاتن، کە 95%ی لە مێوانی و لەدانیشتنی مالییەکدا، بەدەم خواردنی گەرم و خواردنەوەی ساردەوە، شرۆقەی بارودۆخی کوردستان دەکەن، مێشکی یەکدەبەن و تیۆرک و فەلسەفە دەگرنە یەک، چەنجار و لەچەن وڵات خۆپێشاندان کرا؟
نەتەوەییەکانی کوردسـتان چەن وتار و سەمینار و خۆیێشاندان و کەمپین و تۆمارک واژۆیان لەدژی تاوانباران خستەرێ و، ناردیان بۆ نیشتمانفرۆشان و بۆ هەموو لایەنێکی پێویست!؟ هیچ! هەر هیچ نەکرا! لەبری ئەوە،
لەسەر هە‌راک مووچە، کە ئەویش هەر بە پیلان و فیتی داگیرکەران بەرێوەچوو، خەریکبوو ئەو لە‌تە‌دە‌سە‌لات و مالۆچکەیەک کورد لە هەولێریش ماوە، بە تەواوەتیی کاولیکەن و، لەسـەرئێشەی دەسـەلاتی کوردی بەیەکجارەکیی رزگاربین و، بستێ خاک بەدەس کوردەوە نەمێنێ و، ببینەوە بە چوارپارچە بندەسـتەکە و، بە شانازییەوە لای یێگانە و دنیای دەرەوە بیڵینەوە: "ئێمە گەورەترین نەتەوەک بندەستی جیهانین!!".
لەدۆخی ئێستا و بەمر هەموو کێشە و ئاستەنگانەی دوای خیانەتە مێژووییەکەی بنەمالەی تالەبانی سەریانهەلداوە، گیرانەوەی ئەو نێوچانەی لەدەسدراون و، بەربەرەکانێکردنی "هێرۆخان" و ئەو توڵەوتووتکانەک وەک باڤل و ئالا تالەبانی و ئاراس و لاهوور و ئەوانەک دیکەیان لەپاش جەلال تالەبانی و برایم ئەحمەد بە‌جێماون کارێکی ئەستەم و دژوارە. چۆنکە بەبوونی ئەو ژمارە درۆزن و هەلپەرست و بەردەست و، بەرماوخۆرانەک وەک مەلابەختیار و مەحموو سەنگاوک و وەستا رەسوول و سەعدی پیرە و سەدانیتری بەناو سەرکردە و سەرلشکر و سەرتیپ و قەلەمبەدەس و میدیاکار و ئەندام حیزبی و ئاسایس و دەیانهەزار هێزی چەکدار بەدەوریانەوەیە و، جمگەکانی دەسەلات وەک ئابووری و پوول و هێزی چەکداریان هەیە. لەبەر ئەوە ئاوا سووک و هاسان دەستی لێبەرنادەن. جگە لەوەش دوو رژێمی داگیرکەری ئێران و عێراقیشیان لەپشتە و، بەدلنیاییەوە لەبەرامبەر هەر دژایەتیکردنێ، پاریزگارییان لێدەکەن. ئەوجا بەم خەمساردی و یێهەلێستییەی لەنێو نەتەوەییەکان و جەماوەری کوردستان بەگشتیی دەبیندرێ و، تەنانەت بوونی کەسانێکی خاوەنویژدان و ولاتپاریزی وەک "نەجمەدین کەریم" و، "کۆسرەت رەسوول" و سە‌دانیتر کادر و پێشمەرگەک نێو یەکێتیی، چ دەور و کارکردێکی نابێ. چارەسەرک بنەرەتیی بۆ نەهێشتنی تۆوی جاشایەتی و خیانەتکاری لە هەموو کوردستان، پێویستی بەراپەرینێکی جەماوەرانەی نەتەوەیی هەیە کە بناخەی شوورەوقەلای پرشەرمەزارییان لەبەریەک هەلتەکێنێ و، بناخەی شۆرشێکی خاوێن و نەتەوەیی دارێژرێت. بۆ ئەمەش لەسەرەتاوە پێویستە نەتەوەک کورد بگاتە ئەو ئاستە لە هزر و هۆشیاریی نەتەوەیی،
رێز لە جاش و نیشتمانفرۆش نەگرێ و، وەک باکتریا و خۆرەی نێو کۆمەڵگە لێیان بروانێ. بگاتە ئەو ئاستە لە هۆشیاریی نەتەوەیی، هەر کەس و لایەن و حیزبی‌ن، درۆشمی ''پێکە‌وە‌ژیان و دێمۆکراسی'' و '''کۆنفیدرالی رۆژهەلاتی ناڤین'' و ''فیدە‌رالی'' و ''برایەتی'' دابە‌گوێیدا، دلنیابی و بزانێ، خاین و درۆزن و هە‌لپە‌رستە و لەپێناو بەرژەوەندیی خۆیاندا، دەیەوێ چارەنووسی گرێداتە‌وە بە چوارچێوەی ولاتانی داگیرکەرەوە. لێرەدا مەبەست تەنیا حیزبەکانی باشوور نییە، حیزبەکانی سەرتاسەری کوردستان بەگشتی،
هر کامەیان، بەهر نیو و دروشمیکە‌وە چارەنووسی نەتەوەکەی گریبدا بە چوارچیوە‌ی ولاتانی داگیرکەرەوە،
هیچ گومانی نەبێ و، دلنیابێ خاین و خیانەتکار و نیشتمانفرۆشە. درۆشمی پێکەوەژیانی خودموختاری و ئۆتۆنۆمی و چەپی و شۆرشگێییی، مێژووییەکی یێئەنجامی زیاتر لە حەفتاسالەی هەیە، فیدراڵییەکەی باشووریش وا زیاتر لە چارەکەسەدەیەکی تیپەڕکرد، چەن جارێ کورد لەسایی ئەو درۆشمە نانەتەوەییانەدا جێنۆسایدکراوە. حەفتاسالە ئاواتی ئەمر حیزبانە نەهاتەدی کە رژێمێکی دێمۆکراتی لە پێتەختی ولاتانی داگیرکەر بەیننەسەرکار و، بە دلنیاییەوە دەیان حەفتاسالی دیکەش رۆڵەی کورد بەکوشتن بدەن، ئەو ئاواتەیان نایەتەدی. پێرەوکردنی ئەم بیرە چەوتە زۆر گران لەسەر نەتەوەک کورد کەوتووە و، خەریکە لەنیو خوێنی خۆیدا نوقمدەبێ. کاتی هاتووە دلسۆزانی راستینەی کوردستان و وەچی هۆشیار و مرۆڤی خاوەنویژدان و خاوەن کەرامەتی کورد، بکەونەخۆ، کوردستان لەژێردەستی ئەم چلکاوخۆرانەی نێوخۆ و رژێمەکانی مرۆڤخۆر و درندەک رزگاربکەن و، نەتەوەکەیان لە فەوتان و قەلاچۆک زیاتر بپارێزین.
دواوتەم ئەوەیە، ئەگەر ئەم چەن لاپەرەیە شیاوی خوێندنەوە بوویێت و، خوێنەرەوە تاکۆتایی نووسینەکە لەگەڵم هاتیێت، دڵنیام، وەکوو من دڵنیادەیێت، باڤڵ تالەبانی، حەرامزا نییە و، لەسەتاسەت کوری باوکی خۆیەتی و، مەبەستم سووکایەتیکردن نەبووە پێی. هەرچەن ئەو راسـتییەش بلێین و نەیشارینەوە، ئەوانەی دەتوانن خیانەت لە نەتەوە و نیشتمانیان بکەن، لەپێشدا هەموو قۆناخەکانی ''دووسەرقافی'' و
"دوودەکی" و ''داوێنپیسی'' و، ''سۆزانیتی'' و ''شەقاوە و سەرسەرێتیی''و ''دردۆنگچیتی'' و،
"دردووکچیتی"، سە‌رکە‌وتووانە تیپە‌ردە‌کە‌ن ئەوجا دەگەنە پلەک بەرزی جاشیتی و نیشتمانفرۆشیی.
-------
------
-------
## پاشگوتنێکی پێویست!
چەن رۆژێ دوای ئەنجامدانی سەرکەوتووانەی راپرسیی سەربەخۆیی باشووری کوردستان،
راگەیەندراوەیەکم نووسی بەناوی ''پیرۆزبایینامە و ئاماژەیەک بۆ دۆخی یرمەترسی 9 چارەنووسسازی دوای راپرسیی، لەلایەن ژمارەیەک لە هاوبیرانی
نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرانی کوردستانەوە!''. دواک پەسنکردنی لەلایەن هاوبیران و، کۆکردنەوەک واژۆ بەهەولی دلسۆزانەی هاوبیران پشکۆ ئەمین و حەمەڕەشی هەرەس و هەلۆ بەرزنجی، نێزیکەی (400)،
واژۆکۆکرایەوە. لەبەراییەکەیدا ناوک (250) کەسمان نووسیبوو، رێکەوتی 7ی ئۆکتۆبەری 2017 لەسەر تۆری ئینتەرنێت بلاوکرایەوە و، نێردراش بۆ دەیان ملپەڕ و کەنالی تەلەفزیۆنی. سەرقالی نووسینی کۆک ناوەکان بووم، لەناكاو، هەوالى بوومەلەرزەئاساک هەرزانفرۆشییەكەک كوردستان لەلایەن بنەمالەی تالەبانییەوە،
ناخی من و هەموو کوردێکی هەژاند و، جارێکیتر ناهومێدی و یێەیوایی بالی بەسەر کوردستاندا کێشایەوە و،
داگیرکەرانیش بەکەیخۆشییەوە پەیامی سەرکەوتنیان نارد بۆیەک و، پیرۆزباییشیان لەهاوکارییە مێژووییەکەی دەستەودایرەک نیشتمانفرۆشانی نیو یەکیتیی نیشتمانیی کوردستان کرد. هەزارمخابن خیانەتە یر شەرمەزاری و مێژووییە، هاوکاتبوو لەگەڵ سووتانی کەمپیوتێرەکەم و، بەجارێ لەدەنگوباس و پێوەندیی دایرام. جگە لەوەش خە‌موپە‌ژارە‌یە‌کی وا قوولیش مێشک و جەستەمی داگرتبوو، هەتاکوو ماوەیەک کاریکردبووە سەر خەون و خواردنیشم. مانگونیوێک دواک تێپەڕبوونی کارەساتی هەرزانفرۆشکردنی نیوەک خاکی باشووری کوردستان، یەکێ لە‌هاوبیرە هەرە نیشتمانپەروەر و خۆشە‌ویستە‌کانم بەناوی "ریبوار نەلاسی''، کە چەن سالێکە لە ولاتی بلژیک دەژی، لەپێوەندییەکی تەلەفۆنی کە بوومان پێکەوە، جەخت و پنداگریی کرد بە کرینی کامپیوتیرێکی تازە بۆم. دیارە لە بارودۆخی ژیانی ئەمر دوورە‌ولاتییە‌مر دەزانێ و،
خۆشی بە کرێکاریی ژیانی خۆک و خێزانی دابیندەکا. پارەی داتایەکی ناردبۆم، دوای کرینی دەستمکرد بەنووسینی ئەم بەرهەمە و بەهاوکاری و پشتگیریی دلسۆزانە کاک رێبوار ئەم بەرهەمە توانی رووناکی ببینێ و، بخرێتە بەردەستی خوێنەروەک هێژا و ولاتپاریزی کورد. هێژای گۆتنە، سەرەتای ئاشنایەتی و پنوەندیم لە گەڵ هاوبیر رێبوار نەڵاسی، دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای مانگی گوڵانی ساڵی 2005 کە کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان رادیۆیەکی دامەزراند (24) سەعات لەسەر سەتەلایت دەستی بەوەشانکرد. کاک رێبوار ئەوکات لە باشووری کوردستان دەژیا و، لەگەل هاورێیانی گوێبیستی رادیۆکە دەبن. من وەک بەرێوەبەرک دەسـگەک راگەیاندنی کۆنگرە، هەموو رۆژێ زیاتر لە 14 و 15 سەعات کارمدەکرد، جگە لە کاری رادیۆ، هەروەها بەرێوەبردنی سایتی کۆنگرە و، دەرکردنی گۆفاری کۆنگرە و، تایپ و ئامادەکردنی ژمارەیەک لە بە‌رهە‌مە‌كانی دوکتۆر جەمال نەبەز وەک پەرتۆک، لەگەل زۆر کۆبوونەوەی نیّوخۆیی و لەگەل لایەنەکان و،
هاوکاریی دلسۆزانەی هاوبیران شوان بەرزنجی و هاوسەری بەریزیان شیلان بەرزنجی (حەلکی سلیمانین)، کە لایەک لە مالەکەی خۆیان لە نۆروێژ کردبوو بە سـتۆدیۆ و، زۆربەک وتووێژ و خۆیندنەوەک پەیام و وتارەکانیان ئەنجامدەدا، توانییان خزمەتێکی گەورە بکەن. جگە لەمردوو هاوبیرە بەرێزە، هەروەها هاوبیر
''کۆران دەرگەزێنی'' (کە ئەمیش هەر خەڵکی سلێمانییە)، وێژەری رادیۆکە بوو، بەدەنگە زولال و پرهەستەکەی، دەورێکی زۆر باش و بەرجاوی دەگێرا. ئیتر دوای چوونی هاوبیر رێبوار و بنەمالەکەی بۆ ترکیا، راستەوخۆ پێوەندییانگرت لە گەلم و، ئەو پێوەندی و هاوبیریتییە ماوە و ئێستەش بەردەوامە. جگە لەم هاوبیرە خۆشەویستانەی نێومبردن، هەروەها لە کۆنگرەدا دەیان هاوبیرک دلسۆز لەنیوخۆ و لە دەرەوەی ولات لە کۆمیتە و شانە‌کاندا رێکخرابوون. چەندین کەسایەتیی خاوە‌نبیروباوە‌ر و پاگژ و زانای کورد لە‌رادیۆی کۆنگرە وتوۆژیان لەگەلدەکرا، یان وتار وبەرهەمەکانیان دەنارد بۆ گۆڤاری کۆنگرە. لەنێویاندا دوکتۆر حسینی خەلیقی، مامۆستا عەبدوللا پەشێو، مامۆستا محەممەد شەیدا، دوکتۆر جەمال نەبەز، دوکتۆر کوردستان موکریانی، دوکتۆر موزەفەر پەرتۆماه، دوکتۆر جەمال رەشید، یاساناس و نیشتمانپەروەر کامیل ژیر، ولاتپارێزی ناسراو و فەرماندەی کۆچکردوو سەرهەنگ چیا، سدیق بابایی، دوکتۆر موعتەسەم تاتایی و چەندین نیشتمانپەروەری دیکە و، هەروەها وتووێژکردن لەگەل سیاسەتکاران و سەرۆکایەتیی حیزبەکان، بەشێکی ئەو بەرنامانە بوون لە رادیۆ و گۆڤاری کۆنگرە و لەسایتی کۆنگرەدا بلاودەکرانەوە. لە سـکاندیناڤیا کۆمیتەیەکمان پِنکۆپنابوو، زۆربەی کاروچالاکییەکانی کۆنگرە لەدەرەوەک ولات لهێنگەک ئەم کۆمیتەوە بەرێوەدەچوو. لەسالی 2003 وە لەگەل هاوبیران دوکتۆر حسێن خەلیقی و دوکتۆر موزەفەر پەرتۆماه و شێخ لەتیف مەریوانی و محەممەد قورئانی چەن جارێ قسەمانکرد لەبارەی پێکوێنانی لقی کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان لە رۆژهەلاتی کوردستان. بۆ ئەمەش وارێککەوتین دوکتۆر موزەفەر لە ئەمریکاوە یێتە لەندەن، من و دوکتۆر حەلیقیش لە نۆروێژ و سویدەوە بچینە لەندەن و، لەوێ چاومان بە شێخ لەتیف و محەممەد قورئانی بكەوێ و، لە نووسینگەی كۆنگرە كۆببینەوە بۆ لێدوان و قسە‌وباسی پێویست بە بابە‌تە‌كە‌وە. لەمبارەوە لە گەل سەرۆكی كۆنگرە كاک جەواد مەلا و دوکتۆر حەمال نەبەز و برووسک ئیبراهیم بەرپرسیارک پێوەندیی دەرەوەک کۆنگرە و چەن هاوبیرێکیتریش قسەمکردبوو. دوکتۆر خەلیقی مامۆسـتاک پێشووک زانسـتگەک تەورێز و کەسایەتیی ناسراوک رۆژهەلات و خاوەنپێگەی جەماوەریی بەرین و، دوانزە ساڵیکیش ئەندامی سەرۆکایەتیی حیزبی دێمۆکراتی کودستان بوو. دوکتۆر موزەفەر پەرتۆماه ئەندامی دامەزرێنەری کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان، فیزیکزان و ماتماتیکزانی گەورەی نەک هەر کوردستان، بەلکوو لەهەموو رۆژهەلاتی ناقینیشدا، بلیمەتی وا دەگمەن بوو،
ماوەی 22 ساڵ لە ئەمریکا لە "ناسا" کاریدەکرد و بەرپرسیارەتیی بەشێکی ئەو نێوەندە زانسـتییە گەورەی لەئەستۆ بوو. شێخ لەتیف مەریوانیی ئەندامی دامەزرێنەری کۆنگرەی نیشتمانیی کوردستان و،
لەبنەمالەناسراوەكانی ناوچەی مەریوان و ئەندامی پێشووک پەرلەمانی ''سێنا'' ی سەردەمی پاشایەتیی بوو. من دلنیابوومر لەوەی بەبوونی ئەمر هاوبیرانە و بوونی هاوبیر حەمەی قورئانی وەک سیاسەتکار وێشمەرگەک دێرین و خاوەن پێگەک کۆمەلایەتیی، هەروەها ئەو ئەندام و لایەنگرانەک لە شارەکانی سەردەشت و بانە و سـنە و سـە‌قز و بۆکان و مەریوان لەدەوری کۆنگرە کۆببوونەوە. دەتوانین بیرک نەتەوەیی لە رۆژهەلات پە‌رە‌پێبدە‌ین و، دە‌س‌گە‌یە‌کی نەتەوەیی دامە‌زرێنین رۆلی گەورە بگیرێ لە پێشخستنی ئامانجەکانی سیاسی و نەتەوەیی لەو بەشەی نیشتمان. لەلایەنی دیپلۆماسیشەوە هومێدی ئەوەماندەکرد بەو پێوەندی و دۆسـتایەتییەی دوکتۆر موزەفەر لەنێو کاربەدەسـتانی ئەمریکادا هەیەتی، دەتوانین پشتیوانییەکی دارای و سیاسی بۆ نێوەندە نەتەوەییەکە سازبکەین. لەپێوەندییەکی تەلەفۆنی لە گەل دوکتۆر موزەفەر، پرسیاری کاتی هاتنەکەیم کرد بۆ لەندەن؟ وتی: ناسازم، دەچمە دوکتۆر دواک وەرگرتنی چارەسەرک پزشکی، ئاگادارتدەکەمەوە. دواک دوو حەفتە تەلەفۆنیکرد، وتی: "ئەوا لە نەخۆشخانەوە تەلەفۆندەکەم. زۆر بەداخەوە تووشى خۆرە (شێرپەنجە)ی ریخۆلە هاتووم. دیارە چەن سالێکە ئەو نەخۆشـییەم لەگەلە، دەبێ چاوەروانبم، بزانم تاکوو کەک لێرە دەبم!".
لەوە بەدواوە پێوەندیشمان كەمیكرد، چۆنكە لە نەخۆشخانە بوو، نەمدەتوانی راستەوخۆ ژمارەكەی بگرم. دوای شەش مانگ مانەوە لە نەخۆشخانە، بەهۆی تە‌شە‌نە‌سە‌ندنی نە‌خۆشییە‌كە‌ی، نەیانتوانی یێشی لِیَبِگرن و، دواجار تەلەفۆنیکرد و وتی: "رۆژانێکی کەم لە ژیانم ماوە. بەداخەوە نەمانتوانی ئەوی مە‌بە‌س‌تمانبوو، لە کۆنگرەکەدا جێبەجێیبکەین. بۆ دوامالئاوایی دەچمەوە بۆ شارک سـنە. مالئاوا و، هیواموایە ئێوە تەمەندرێژبن بۆ خزمەتی سەربەخۆیی کوردستان!". فرمێسک بە چاومدا هاتنەخوار. گریامر بۆ لەدەسدانی ئەو زانا نیشتمانپەروەرە، بۆ لەدەسدانی یرۆژەکەمان، بۆ لەدەسدانی زانا و دلسۆزانی گەلەکەمان بەهۆی نەبوونی دەولەتی کوردییەوە، خزمەتی یێگانەدەکەن و، بەهەناسەساردی لە هەندەران سەردەنێنەوە. دوکتۆر موزەفەر رۆژک 14/2/2006 لەشارک نیویۆرک لە ئەمریکا کۆچیدواییکرد. پرسەنامەکەی لە گۆڤارک "کۆنگرە" ژمارە (37)
ی مانگی مارچی 2006 بلاوکرایەوە. دوای لەدەسچوونی دوکتۆر موزەفەر، جەن جارێ لەگەل دوکتۆر خەلیقی قسەمانکرد، ئەو پنیوابوو بوونی دوکتۆر موزەفەر بۆ ئەو پرۆژەیە زۆر گرنگبوو، بەبێ ئابوورییە‌کی باش و میدیا و پشتیوانییەکی دیپلۆماسی کارەکە سەرناگرێت.
بەدێژایی ساڵانی 2000 بۆ 2010 لەگەڵ هاوبیرانی لەندەن هەولێکی زۆردرا بۆ چالاکترکردنی کۆنگرە لە هەموو ئاستە‌كان، گرنگترینی ئەو هە‌ولانە بیری پێكهێنانی کۆمیتەیەک بوو لەندەن کۆبوونەوە بگرێ و لێکۆلینەوە لە بهێیۆەچوونی ئەرکەکان بکا و، لەلایەنی سیاسی و دیپلۆماسی و دارایی و رێکخستن و چالاكيى نەتەوەییەوە چالاكتر یێت. نووسینگەی کۆنگرە لە لەندەن لەلایەن کۆمیتەوە ببرێبەرێوە. کلیل و کردنەوەک نووسینگە و پێوەندیی دیپلێماسی و دارایی کۆنگرە و، کردنەوەک رادیۆ و تی قی و،
ریکحراوەی مافی مرۆڤ و، کۆمەڵەی رۆژاڤای کوردستان و، حکوومەتی رۆژاڤای کوردستان و،
تیپی فوتبالی کوردستان لە لەندەن کە کاک جەواد بەتەنیا خۆی سە‌رۆکیانبوو، لە هیچیە‌کێکی ئەمانەش جێگۆیکی نەبوو، با کۆمیتە لێیان بەرپرسیار بێ و کاک جەوادیش سەرپەرشتییان بکات. ئیشەکان بە ه‌رە‌وە‌زی بکرێن نەک تاکە‌کە‌س. بەلام هە‌زارجار مخابن هەرچی رە‌نجماندە‌دا دەبووەوە بە رە‌نجی کاوراک
"پیوازفرۆش". رۆژی 14/9/2009 کۆنگرەی (6) ی کۆنگرەی نیشتمانیی لە لەندەن بەڕێوەچوو. دوو رۆژ پێشێ کۆنگرە بۆ دارشتنی بەرنامەی کاری کۆنگرەکە و، دواک کۆنگرەش دوو رۆژ لە لەندەن مامەوە و،
بەبەشداریی هاوبیرانی زیز و هێشتا نازیز، کۆمیتەیەک پنکۆپنرا. کاک جەواد قبوولی کرد دانەیەک کلیلی نووسینگە لای خۆی گلداتەوە و، کلیلێکی دیکەش بدات بە هاوبیرانی کۆمیتە. هەموو رۆژانی حەفتە یەکێ لە هاوبیران، دەرگەی نووسینگە بکاتەوە. هیچ ئیشووکارێ بەتەنێ نەکرێ و، کۆمیتە ئاگادار و یریاردە‌ر بێت لە بەرێوەبردنی کاروچالاکییە‌کاندا. لێ دوای چەن حەفتە هاتووچۆی هاوبیران بۆ نووسـینگە و، نە‌چووبە ژێرباری یریارەکانی کۆبوونەوەکە، ئەوەش سەرینەگرت و نووسینگەک کۆنگرە چوول بووەوە و، کرا بە مووزە و بنکەیەکی فەرهەنگیی بەناوی رۆژاڤای کوردستانەوە. چەن نامەیەک نووسران و، کۆمیتەی سکاندیناقیاش لەکۆبوونەوەیەکدا داوای چاکسازییەکی بنەرەتیی کرد. کۆی نامەکان و بۆچوونەکان ماون و لە ئەرشیڤدا پارێزراون. لەگەڵ مامۆسـتا نەبەز قسەمكرد و، گوتم: "هاوبیران، مامۆسـتا محەممەد شەیدا، شێخ لەتیف مەریوانی، کاک محەممەد قورئانی، سابیر کۆکەیی، شێروان رەشید، و، هاوبیرانی دیکەش لە لەندەن گلەیی زۆریان هەیە لە‌شێوازی کارکردنی سەرۆکی کۆنگرە. بەداخەوە رە‌خنە‌ش بە‌جۆرێکیتر لێکدە‌داتە‌وە. ئەو هاوبیرانە هەموو دلسۆزی کۆنگرە‌ن و، حەز بە گەشەی کۆنگرە دەکەن. بەو شێوەیە کاک جەواد کاردەکات،
زەحمەتی چەن سالەمان دەبێت بەهیچ. تکایە خۆت قسەی لە گەڵ بکە. لە لەندەن لەگەڵ هاوبیران کار بکا،
نەک بەتەنیا. با کۆنگرە بە کردەوە دەستەی سەرۆکایەتیی هەبێ و، کارەکان دابەشبکرێن. ئەوە باشنییە تەواوی ئەرک و کارەکان لەسەر شانی کاک جەواد کەلەکەبووە، دیارە ماندوودەبێ . جاریوایە چەندین رۆژ نووسینگەک کۆنگرە دادەخرێت، چۆنکە کاک جەواد نەخۆشە یان کاری دیکەی هەیە ....!". دوکتۆر جەمال قسەکانمی زۆر پێباشبوو، پێیوابوو سوود و بەرژەوەندیی کۆنگرە لەوەدایە کۆمەلێک یێنە پێشەوە هاوکاری بکەن، بە تەنیا و بە دوو سێ کەس بەرێوەناچێت. بەلام دوای چەن رۆژ لەقسەکەی پەژیوان بووەوە و،
گوتیپێم: "کاک جەواد زۆر ماندوو دەبێ و، زۆر کاردەکا، کەس نییە یارمەتی بدات. ئەوانەی لەندەن، کاک گۆران دەرگەزێنی لێدەرچی، هەر قسـە دەکەن، راستناکەن! ئەوەتا تۆ بە تەنیا ئەو هەمووە ماندوودەبی، بەلام بەدەسـتێ چەپلەلێنادرێ! کەسێ هاتووە بلىێ با یارمەتیت بدەم؟ هەر قسـە ئەکەن. خۆ لە کۆنگرە کاک جەواد گوتی زۆر ماندووە و داواک کرد با کەسێکیتر لەجێی ئەو ئیشەکانی کۆنگرە بکا، ئەی بۆچی کەس دەنگی نەكرد….ا؟".
مامۆستا نەبەز وەک کەسێکی زانستکار و شارەزای سیاسەت، زۆر باشـدەزانێ لە کۆنگرەیەکدا ئەو ژمارە خەڵکەیۆان بانگێشتدەکرێن، پێشنیازی ئەوەیان پێناکرێ، وەرن ببن بە سەرۆکی کۆنگرە، چۆنکە سەرۆک، یان جێگرەکەی ماندوو بوون! هەرجۆرە هەلبژاردن و لابردن و گۆرانکارییەک، لە کۆبوونەوەی نێوخۆیی و لەلایەن ئەندامانی ئەو رێکخراو و نێوەندەوە دەکرێ و، ئەوک وەک مێوان هاتووە، ئاگای لەنێومالی رێکخراوەکە نییە و، هەموو ئەوانەش وەک مێوان دێنە کۆنگرەیەکەوە، مەرج نییە بیروباوەڕیان لە یەکەوە نێزیک بّت.
لە ژیانی سیاسیمدا سێ جار هە‌رە‌سمهێناوە، باشترە بلێم: هە‌رە‌سمیێهێنراوە!. یریارک وازهێنانم لە
کۆنگرە، سێیەم جارەکەیبوو. کۆمیتەک سـکاندیناڤیا و ئەندامانی رۆژهەلاتی کوردستان و، زۆرینەی ئەندامانی لەندەن و ئەورووپا پێكەوە وازیانهێنا، بێئەوەک ئەو بەرێزانە حسێبی پووشێ بۆ ماندووبوونی چەن سالەیان بکەن. یێئەوەک حسێبی پووشێ بۆ هەلوەشاندنەوەک کۆنگرە بکەن کە خۆیان دایانمەرزاندبوو. ئامادەنەبوون لە کۆبوونەوەیەکدا گوێشلکەن بۆ راوبۆچوونی ئەو کەسانەی متمانەیان پێکردبوون و، لە دەوری رێکخراوەکەیان کۆببوونەوە. تەنانەت بە کولتووری ''ئاغا و نۆکەر'' یشیان لە گەڵ نەکردین، لانیکەم ماڵناوایی بکەن لێمان.
ئێسێتاشێی لەگەڵ بێت، وەرامی ئەو پرسیارەی خۆمم دەسنەکەوتەوە، کەسیکی زانستکارک وەک مامۆسـتا جەمال نەبەز، هۆک ئەو لەسەرکردنەوەک کاکە جەواد لەسـەر چیبوو!؟
لەبەر پیرۆزیی رێبازەکەمان و، باوەر و متمانەی هاوبیرانی سکاندیناقیا بەرامبەر یەک بوومان، کە ئەویش دواک چەن سال کاروخەباتی نەتەوەیی هاوبەش دروستببوو، دواک وازهێنانمان لە کۆنگرە، هەموو مانگێ جارێ کۆدەبووینەوە و، زیاتر لەوە دەدواین کە لەمەودوا چبکەین و لەچ رێگەیەکەوە درێژەبدەین بە خەباتی نەتەوەییمان.
لەوەرزى پایزى ساڵى 2011 بەرێزێ بەناوى "مستەفا شەمامى" لە سپانیاوە تەلەفۆنیکرد بۆم،
ئەوکات لە نۆروێژ دەژیام. کاک مستەفا شەمامی خەڵکی شاری "سەردەشت"ه لە رۆژهەڵاتی کوردستان. دوای هەوالپرسین و ناساندنی خۆک، گوتی: "رێکخراوە‌یە‌کیان دامەزراندووە بۆ رۆژهەلاتی کوردستان و، رۆژی یەک سەعاتیان لە کاناڵی ''KBC'' گرتووە بە کرێ و، لە داهاتوویەکی نێزیکیشدا کاتەکەی زیاتردەکەن. لە گەل هاورێیانمان چەن جارێ گوێمان لە قسەو بۆچوونەکانی تۆ گرتووە و نووسینەکانی تۆیشمان خۆیندووەتەوە، رێزمان هەیە بۆ بیروباوەڕ و بۆچوونت، پێمانباشە ئەگەر بەباشیبزانی لەگەڵمان هاوکاریبکەی!
منیش سوپاسی متمانەی خۆی و هاورێیانیم کرد و، گوتم: "ئامادە‌مر لە تە‌لە‌فزیۆکە‌تاندا هاوکاریتان بکەم بەڵام مەرجم ئەوەیە، بەرنامەیەکی سەربەخۆ بەرمبهێوە، پێوەندی بە سیاسەت و بۆچوونی حیزبەکەتانەوە نەبێ. مەبەستم ئەوەیە، لەنێو بە‌رنامە‌کە‌ک مندا پرۆپاگەندەی حیزبیی نەکرێ. هەروەها سانسۆر نە‌خە‌نە سەر ناوەرۆکی بە‌رنامە‌کانم. هەرچییەک هەیە وەک خۆی بلاویکەنەوە! ئەویش قبوولیکرد و گوتی: خۆت بە
خاوەنی کانالەکە بزانە و، چۆنت پێباشە، خۆت یریار لەسەر بەرنامەکەت. ئێمە دەسـناخەینە نێو بەرنامەی تۆوە!".
بەدێژایی تەمەنم نێوی مستەفا شەمامیم نەبیستبوو، بەدوو جار تەلەفۆنکردن رێککەوتین. تەلەفۆنم کرد بۆ زۆرینەک هاوبیران کاک کامیل ژیر، کاک عەبدوللا پەشێو، دوکتۆر حسین خەلیقی، دوکتۆر کوردستان موکریانی و دوکتۆر جەمال رەشید، کاکە حەمەڕەشی هەرەس، مامۆستا محەممەد شەیدا و چەندین زانا و سیاسەتکار و هاوبیری دیکە، لەبارەی تی ڤی کەوە قسەم لەگەڵ کردن، هەموویان بەباشیانزانی و، بەلینی هاوکاریشیاندا پنم. مامۆستا عەبدوللا پەشێو نێوی هاوبیران حەکیم کاکەوەیس و هەلۆ بەرزنجی و پشکۆ ئەمین و جەن کەسێکیتری ناردبۆم. ئەوجا لەگەل هاوبیران رێبوار نەلاسی لە بەلژیکا و، کەژال مەرزبان و رزگار موکری لە شاری ترۆندهایمی ولاتی نۆرویژ، لەگەڵ هاورێ میرووی و هاوسەرەکەی (بەیان محەممەدزادە) قسەمکرد، ئامادەبوون وەک هاوکار و پێشکێشکاری بەرنامەکە یارمەتیم بدەن و، پێکەوە بووین بەدەسـتەی ئامادەکار. مسـتەفا شەمامیم ئاگادارکردەوە، ئەوانیش لۆگۆی بەرنامەکەیان ئامادەکرد و، لەسەر پێشنیازی من نێوماننا بەرنامەی
"رۆناهی" رێکەوتی 18/9/2012یەکەمر بەرنامەی بلاوکرایەوە. دەستەی ئامادەکار، لەسەر ئەرکی خۆیان ڤیدیۆکامێرای باشیان کێی و، بەشداری و هاوکاریمان پێکەوە هەمووی خۆبەخشبوو، ئامانج بلاوکردنەوەی بیری نەتەوەیی بوو لەرێگەی ئەو کە‌نالە‌وە. هاوبیرانی دەستەی ئامادەکار، لایەکی نێومالی خۆیان کرد بە ستۆدیۆیەکی گچکە بۆ ئەنجامدانی وتوویژەکان. پێوەندی و پرسیارەکانم رێکدەخست بۆیان، ئەوانیش وێژەکەیان ئەنجامدەدا. توانیمان دەیان بەرنامەی باش و بەپێز بلاوبکەینەوە. لە نێوخۆی ولات تادەهات خەلکێکی زیاتر دەبوونە بینەری بەرنامەکەمان. دوای تێپەربوونی هەشت مانگ بەسەر پەخشی بەرنامەی رۆناهی، لە مێوانی و ئێوارەخوانێکی چەن هاورێیەکدا لە شاری لەندەن، کە هاورێی منیشن، باسی تی قی کە و بەرنامەکەی ئێمە‌کرابوو. بە‌باشیانزانیبوو لەگەل منیش قسـە بکەن. لەرۆژی دواتردا بە تەلەفۆن لەگەڵ یەکێ لەو هاورێیانە قسەمکرد، کەسایەتییەکی سیاسی و خاوەنئەزموون و ناسراوک رۆژهەلاتی کوردسێانە و، لە شاری لەندەن دەژی. لەقسەکانیدا بابەتیکی گێرایەوەبۆم، بووە هۆی شکوگومان لەلامِ. لەگەڵ دەستەی ئامادەکار قسەمکرد، ئەوانیش رایانوابوو بەرنامەکە راگرین، لەگەڵ ئەوەشدا یریاری کۆتاییان بەمن سپارد.
بەرنامەکەمان راگرت و، مالئاواییم لە کاک مستەفا شەمامی کرد و، زۆر سوپاسیم کرد ئەو ماوەیە دەرفەتی پێداین بیروباوەری خۆمان بلاوبکەینەوە. بەرنامەک رۆناهی"مان نەورۆزک 2013 راگرت.
دواک تێپەربوونی چەن ساڵ، ئەوکات و ئیمرۆکە و لەداهاتووشدا، سوپاسی ئەو کاک مستەفایە دەکەم،
بەخۆرایی و بێ هیچ بەرامبەرێ، ئەو دەرفەتەی پێداین لەڕێگەی کاتی تەلەفزیۆنەکەیەوە، کۆمەڵیک بەرنامەی باش و زانستانە و نەتەوەیی بلاوبکەینەوە. دوای راگرتنی "رۆناهی"، لەپێشدا، لەگەل ژمارەیەک لە هاوبیران، شوان بەرزنجی، حەمەی قورئانی، سێڤر (یۆنس حەمەد)، کاک ئەمین یارسان، هاوری میروویی، کەژال مەرزبان و رزگار موکری هەروەها لەگەڵ رێبوار نەلاسی لە بلژیک و، ئاریا موکریانی لە کەنادا، بیرورامان گۆرییەوە لەبارەی کردنەوەی تەلەفزیۆنێ کە راستەوخۆ لەلایەن نەتەوەییەکان و بەناوک نەتەوەییەکانی کوردستانەوە بەرنامەکانی پەخش بکات. بۆ ئەمەش هاوبیران سمکۆ عەلی و شوان بەرزنجی و ئەمین وەیسی، لەرۆژی 25/8/2013 لە ئۆسلۆوە چوون بۆ شاری ''ماڵمۆ'' لەباشووری وڵاتی سوید و، لەگەڵ کاک بەهرووز هەمزەیی خاوەنی کەنالی (KBC) کۆبوونەوە لەبارەی کات و نرخی پەخشی کەنالەکەی. دوای هاتنە‌وە‌یان وتیان: رێککەوتووین هەموو رۆژێ نیوە‌روان، دەمژمێر دووانزە بۆ یەک، بۆ ماوەی سـە‌عاتێ کاتمان
دەداتێ، بەرنامەی ئەو رۆژەش لە رۆژی دوایی دەمژمێر (9 ی بەیانی) بلاودەکاتەوە، مانگی بە 1500 دۆلار.
لیستێکم ئامادەکرد لە ناوی بەشێ لە هاوبیران و، ژمارەیان گەیشتە (33) کەس. ناوی مامۆستا عەبدوللا پەشێو و دوکتۆر خەلیقی و، ئەو هاوبیرانەی لەسەرەوە نێویان هات و لەگەل چەن کەسێکیتریشم نووسیبوو.
زۆرینە ئامادەبوون بەکردەوە پشێگیریی دارایی پرۆژەکە بکەن. مامۆستا پەشێو گوتی، هەموو مانگێ خۆی و هاورێیەکی یەکی سەت دۆلار یارمەتیدەکەن. دوکتۆر خەلیقی گوتی مانگی سەت دۆلار، بەلام دووانزەکەسێ ئامادەنەبوون بە ناردنی یارمەتی، چەن کەسێک رایانوابوو، کردنەوەک تەلەفزیۆن بەو شێوازە باشنییە و، ئەگەر بووجە و پشتیوانییەکی دارایی باشی لە‌پشتنە‌بێ، بەردەوامر نابێ و، زیان لە بیروباوەڕەکەش دەدا! کەمیی پشتیوانیی دارایی هاوبیران ناچاریکردین نەوێرین خۆمان لەقەرەی پەخشی بەرنامە لەسەر سەتەلایت بدەین. ئێمە ئامادەبووین خۆبەخشانە و لەسەر ئەرکی خۆمان و لە کات و ژیانی خۆمان بگرین و یارمەتیی مانگانەش بدەین بۆ وەشانی تی ڤی کە، بەلام بەتەنێ ئێمە بەرێوەنەدەچوو.
پێویسیتبوو خەلکێکی زیاتر بێنە پێشەوە و هاریکارمان بن.
تێکراک هاوبیرانم لە‌هۆکارک وازهێنانی پرۆژەکە ئاگادارکردەوە. پاش ماوەیەک مامۆستا عەبدوللا پەشێو تەلەفۆنیکرد و، وتی، دەسرامەگرە و بەردەوامبە، من هەولێک دەدەم، بزانم چیمپێدەکرێت؟ بەداخەوە هە‌ولە‌کە‌ی ئەویش سەرینەگرت. لەوانەیە ئەم ئاماژە‌ک منی پێناخۆشبێ، یان بە‌باشیبزانێ خۆی هۆکاری سەڵرتنی هەلەکەی باسبکات! بەهەرچی چۆنێک یێت، خەبات و چالاکیی هاوبەشی، بەشیێ لە نەتەوەییەکانی کوردستان، دوای زیاتر لە دووانزە ساڵ، وەستا و، تاکوو ئێستێ کە لە مانگی گولانی 2018 داین، کە دەکاتە شەش سالی رەبەق، هەر یەکەمان لە مالی خۆک دانیشتووە و، لەپشتی شاشەی تەلەفزیۆن و کامپیوتیرەوە، بووینەتە تەماشاچی و، چاومان یریوەتە رەوتی رووداوەکانی کوردستان و، ناوچەکە،
کێ سەردەکەوێ و، کێ دەیدۆرێنێ، کێ مالوێراندەبێ و، کێ بەخاوەنمالدەبێ! دیارە تاکوو ئێستێ براوە هر داگیرکەران و، نیشتمانفرۆشان بوونە و، دۆراوە‌کە‌ش، هەر کوردە‌کە‌یە!
لەکۆتاییدا، ئەم چەن لاپەڕەی لەژێرناوی ''پاشگوتنێکی پێویست!'' دا نووسراوە، بۆ ئاگاداربوونە لە خەبات و چالاکیی بەشێ لە نەتەوەییەکانی کوردستان و ئاماژەیەکیشە بۆ سەر گیروگرۆ و، ئاستەنگەکانی سەررێی بیرک رزگارک و سەربەخۆیی کوردستان. بە لەبەرچاوگرتنی ئەو قە‌یران و کێشە مەزنە سیاسی و ئاینی و نەتەوەیی و ئابووری و، فەرهەنگی و کۆمە‌لایە‌تییە‌ی لەرۆژهەلاتی ناڤیندایە و، هەموو دنیای بەخۆیەوە
سە‌رقالکردووە
گەورانەدایە، بێگومان ئەو خەبات و چالاكییەی تاكوو ئێستێ لەلایەن تێكرای نەتەوەییەکانی کوردسـتانەوە کراوە، مۆمێکی داگیرساوک زۆر بچووکی ''کولنەسێیرە'' ئاسا بووە، لەنێو تاریکەشەوک یێیرانەوەک بیابانێکی ه‌زاران کیلۆمە‌تری کاکیبە‌کایی. نووسینەوەی ئەم چەن لاپەرەیە لە چالاکیی نەتەوەییەکانی کوردستان، بۆ شانازیپێکردن نییە، بەڵکوو بۆ خستنەرووی ئەوپەری لاوازی و بێدەرەتانیمانە! دلنیامر وەچەکانی داهاتووی کوردستان، چەن سەرۆکایەتیی حیزبەکانی ئەم سەردەمە بەتاوانباردەزانن، هێندە، بگرە زیاتریش رووی رەخنە و گازندەیان لە ئێمە نەتەوەییەکان دەبێ، نەمانتوانی لە ئاست ئەو بەرپرسیارەتییە مێژووییدا بین و،
نەمانتوانی لە ناخ و گەورەیی کێشەک کورد تێبگەین و، نەمانزانی زانستانە و لێیراوانە پلانی رزگاری و سەرفرازیی نەتەوەکەمان دارێژین و، ئێمەش هاوبەشین لەهەموو ئەو نەهامەتییانەی لەسایی سیاسەتکارانی نەتەوەیی و نانەتەوەییەوە بەسەر گەلەکەمان هاتووە.
پێویسێمان بە راچلەکانێ هەیە هەموو مێشک و جەسێە‌مان بەهژێنێ و، بەئاگایێینەوە و لەناخی ئەو کارەساتە گەورەیە تێبگەین لەسایی کۆیلەتی و ژێردەسـتییەوە تووشی نەتەوەکەمان بووە. ئەگەر دلنیابووین ئەوک تاکوو ئێستێ کردوومانە، خزمەتی رزگاریی نەتەوەکەمانی نەکردووە، ئەوجا بە دلنیاییەوە دەتوانین یریارێکی مێژووی و گەورە بدەین و بەکردەوە، نەک بەقسە، پلانی رزگاریی نەتەوەکەمان داڕێژین. ئەوکات پشوودرێژدەبین و، هیچ شێئ ناتوانێ ببێتەرێگر لەبەردەمرێبازی پیرۆزماندا، کە رزگارکردنی نەتەوەیەکی بەکۆیلەکراوک خاوەن نیشتمان و خاوەن مێژوویەکی هەزارانسالەیە!
سەرچاوە:
1- پەرتۆکی نێستە و پاشەرۆژی نەتەوەی کورد نووسینی جەمال نەبەز 2- کۆبەرهەم ژمارە (1) سیروان کاوسی 3- شۆرشی نەیلوول لە بەڵگەنامە نەینییەکانی نەمریکا، لاپەرە (287) نامادەکردنی: وریا رەحمانی 4- ﮔﯚﻗﺎﺭﯼ ''ﮐﯚﻧـﮕﺮﻩ'' ﮊﻣﺎﺭە (32) ﻻﭘﻪڕەﯼ (18) ﻣﺎﻧـﮕﯽ ﻧﺎﮔﻮﺳﺘﯽ 2004 5- (کۆیە‌رهە‌م ژمارە 6) لایە‌رە‌ی 306 کۆیلەی (1) دێری 11 بۆ 13نووسینی جەمال نەبەز 6 - گۆفاری ''کۆننگرە'' مانگی نۆفەمبەری سالی 2004 ژمارە (33) لاپەیرەی (1) و (6) و (26)، وتووێێیڑی ﺳﯿﺮﻭﺍﻥ ﮐﺎﻭﺳﯽ ﻟـﻪ ﮔـﻪڵ ﻣﺎﻓﻨﺎﺱ ﮐﺎﻣﯿﻞ ﮊﯾﺮ.
7- پەرێۆکی "کۆبەرهەم ژمارە (7) چاپی هەولێر (2007) لاپەڕە (266) نووسینی جەمال نەپەز
# لین‌کی یێوەندیدار بە بابەتەوە:
قسەکانی تالەبانی بۆ پێشمەرگە، پێش هێرشکردن بۆ سەر حیزبی شیووعی عیراق:
https://www.youtube.com/watch?v=sx5ItUdtmrU
تالەبانی و سەددام حسێن:
https://www.youtube.com/watch?v=t_VoWw3OWio شەڕی نێوخۆیی:
https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%B4%DB%95%DA%95%DB%8C_%D8%A8%D8%B1%D8
%A7%DA%A9%D9%88%DA%98%DB%8C
ماچکردنی دەستی سەرۆکی شاندی ترک و بەخشینی زەویی بە ترکمانەکان لە کۆیە لەلایەن جەلال تالەبانییەوە:
https://www.youtube.com/watch?v=ER22XBlH8CA
وتوویژی عەلی کەریمی لەگەڵ برایم ئەحمەد لەشاری لەندەن لە‌بریتانیا، رێکەوتی 28/3/1996 لەبارەک رێککەوتننامەی (11) ی ئازاری ساڵی 1970 لەنێوان مەلامستەفا و سەرکردەیەتیی رژێمی بەعسی عێراق:
https://www.youtube.com/watch?v=0qcpl9_phQk&t=1427s قسەکانی مەسعوود بارزانی لەکاتی ٣١ی ئاب:
https://www.youtube.com/watch?v=RkkGnmOKJGQ
سایتی ''حێنۆساید کورد''
http://genocidekurd.com/ku/babati/3903 قسەکانی سەلاح موەتەدی لەسەر یەکیتی و ئیران، دوای مردنی تالەبانی، لە رێکەوتی 26ی نۆڤەمبەری 2014 https://www.youtube.com/watch?v=JoViT-WQUyw قسەکانی مەسعوود بارزانی لەبارەی سەربەخۆیی کوردستانەوە!
http://www.xebat.net/allartical.php?z=7&l=1 دیمانەی رۆژنامەی ''حەبات'' لە گەڵ سیروان کاوسی، رۆژی 9/9/2017 بلاویانکردەوە:
http://www.xebat.net/detail_articals.php?id=43979&z=11&l=1 دیمانەی بی بی سی لە گەڵ بارزانی رۆژی 29/1/2018
/https://www.facebook.com/sulipdk/videos/1973218309662854 راگەیەندراوەی هاوبیرانی نەتەوەیی لەبارەی راپرسیی سەربەخۆیی کوردستان https://www.facebook.com/photo.php?fbid=1729751327058221&set=a.115582 575141779.11537.&type=3&theater پیرۆزبایینامە و، ئاماژەیەک بۆ دۆخی پرمەترسی و چارەنووسسازی دوای راپرسیی، لەلایەن ژمارەیەک لە هاوبیرانی نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرانی کوردستانەوە!
https://www.facebook.com/sirwan.kawsi/posts/1772641529435867 لۆگۆی بەرنامەی رۆناهی و دەسپێکی بەرنامەی رۆناهی:
https://www.youtube.com/watch?v=sAik3DLbrdY
بەشێ لە بەرنامەکانی ''رۆناهی''
https://www.youtube.com/user/BernameyRonahi/videos?view=0&flow=grid | خەڵکینە، نا، وا نییە... |
دابینکاری پاژەی تیمیە‌ریی‌ت Internet Service Provider نووسینی: ئاسۆ بەهادین
\#SchoolforDesign - \#SfD - bit.ly/SchoolforDesign
© 2016
# Isp Internet Service Provider
ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺎﺭﯼ ڕﺍﮊەﯼ ﺋﯿﻨﺘﻪﺭﻧێﺖ نووسنی: ئاسۆ بەهادین
\#SchoolforDesign - \#SfD - bit.ly/SchoolforDesign SchoolforDesign.net
## یێشەکی
بەناوی خودای بەخشندە و میەرەبان لەم سالانەی دوابییدا راژەی ئینتەرنێت لەهەرێمی کوردستاندا بەرەوپێشچونێکی ئیێجگار فراوانی بەخۆرەبینی، کۆمپانیاکانی دابینکاری ڕاژەی ئینتەرنیت ڕۆژ بەڕۆژ لەزیادبووندایەر ڕکاربەرێتی لەنێوانیاندا تەشەنە دەکات لەڕووەکانی خێرایی هێلەکان و هەرزانی لەنرخدا، هەروەها هەریەك لەو کۆمپانیایانە دەیەرێت خزمەتگوزاریەکانی پێشکەش بە دوورەدەستەکانی ناوەندی شارەکانیش بگات،
ه‌روە‌ك تە‌زا و ناحیە‌و گوندەكان، ئەم هێكارانە‌ش وامان لیێدە‌كات بلێین ئەم بە‌رە‌ویێشچوونە گەلێك
گرینگە بۆ لایەنی تەکنیکی بەتایبەت لەڕوری ڕایەڵکاریەوە، چونکە هەرچی کارێك لەهەمبەر دابینکردنی خزمەتگوزاریەکانی دەکرێت پەیوەند و پەیوەستە بەلایەنی ڕایەڵکاریەوە.
پرۆڤایدەرەکان چەندین جۆر و ئامرازی جودایان هەیە بۆ دابینکردنی خزمەتگوزاریەکانیان، هەر لەبەر ئەم هۆیەش گرنگە توێژینەوە و گەڕانێکی ورد بکرێت هەتا لەجۆر و شێوە و پۆلێنکاریەکانی ئەو دابینکارانەدا بکۆڵرێتەوە، بۆ ئەوەی خوێنەر لەبنەماو رەوشی گشتی هەریەك لەوانە بەباشی تیێ بگات و کارەکانیان بەباشی هەڵبسەتنگێنێت، بەو هیوایەی بەشێوەیەکی زانستی بڕوانێتە هەرچی دابینکارێکی راژەی ئینتەرنێتە لەداهاتوودا، ئەم هۆكارە گرینگە وایکرد لەسەرISP كتیبیێك بنووسین كە تێكرای ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯾﻪ ﮔﺮﯾﻨﮕﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﯿێﺩﺍ ﮐﯚﺑﮑﻪﯾﻨﻪﻭﻩ ﻭ ﺑﯿﺨﻪﯾﻨﻪ ڕﻭﻭ.
لەم پەرتووکەدا هەوڵمانداوە تێکرای ئەو ئامێر و ئامرازە گرینگانە بناسێنین کە پرۆڤایدەرەکان کاری پێ دەکەن، هارکات پرسیومانە: بە کامانە کۆمپانیا دەگوترێت دابینکاری راژەی ئینتەرنیێتێ، هەتا لەرێگەی ئەم پرسیارەوە بتوانین بینار ناوچەی دابینکارەکان بناسینەوە ، لەپاڵ ئەوەشداهەوڵمانداوە وشەکان بەکورتی پەتی بنورسین و لەرێچکەی کوردبوونمان لا نەدەین، کەتێیدا هەرچی پێویستی پەیوەند بەناوەو دەرەوەی بێت ڕاڤەکردووە بەهێی ئەزموونەکانی خۆمان لەهەمبەر زانیاری و بەیانەکانی سەربە کوردستانو ددردودا .
ئاسۆ بەهادین 2016
=
| لاپەڕە | ناونیشانی بابەت | ز |
|--------------------------|--------------------------------------------|----------------------------------|
| = | 1 | |
| پێشەکی | | |
| IV | 2 | |
| ناوەڕۆك | | |
| 1 | بەشی یەکەم (چەمك و پێناسە و مێژووی ISP) | 3 |
| 2 | 4 | |
| كورتەيەك | | |
| 3 | 5 | |
| چەمك و پێناسە | | |
| 4 | مێژووی ISP | 6 |
| 7 | | |
| 7 | (ISP | بەشی دووەم اجۆر و پۆلێنکاریەکانی |
| 8 | جۆر و پۆلێنکاری | 8 |
| 8 | Access providers ISP | 9 |
| 9 | Mailbox providers | 10 |
| 12 | Hosting ISPs | 1 |
| 15 | Transit ISPs | 12 |
| 16 | Virtual ISPs | 13 |
| 17 | Wireless Internet service provider | 14 |
| 18 | بەشی سێهەم (ISP و ڕێگاکانی پەیوەندیکردن) | 15 |
| 19 | 16 | |
| ر ڕێگەکانی پەیوەندیکردنی | | |
| Dial-up Internet access | | |
| 19 | 17 | |
| 19 | DSL | 18 |
| 31 | Cable Internet | 19 |
| 31 | Wireless Broadband (WiBB) | 20 |
| 21 | | |
| 32 | ISDN | |
| 32 | Ethernet | 2 |
| 34 | بەشی چوارهەم (مەرجە سەرەکیەکانی بوونی ISP) | 23 |
| 35 | 24 | |
| ISP | مەرجە سەرەکیەکانی بوونی | |
| 35 | 25 | |
| لایەنی فیزیکی | | |
| 38 | 26 | |
| مۆدێمەکان Modems | | |
| 38 | سێرڤەرەکان Servers | 27 |
IV
| 40 | 28 | |
|-----------------------------------------------|------------------------------|----|
| ڕاوتەرەکان Routers | | |
| 42 | سویچەکان Switches | 29 |
| 43 | دیواری ئاگرین Firewall | 30 |
| 4 | لایەنی جێبەجێکــاری | 31 |
| 49 | 32 | |
| بەشی پێنجەم (ڕەشنووسی هارپێچکراوەی ئینتەرنێت) | | |
| 5 | Point of Presence Topologies | 3 |
| 57 | Hosted Services/Datacenters | 34 |
| 57 | Network Operations Center | 35 |
| 36 | | |
| 60 | Firewall | |
| 62 | Security | 37 |
| 64 | سەرچاوەکان | 38 |
V
بەشی یەکەم
# چەمك و پێناسە و مێژووی Isp
## كورتەيەك
ه‌روە‌ك ئاشكرایە لە‌سە‌ردە‌مانی كۆندا جۆرە‌كانی پەیوەندی بریتی بوون لەو كە‌رە‌ستە و ئامرازە
سەرەتاییانەی كە لەنێوان دوو یان چەند كەسێك بەكار دەهاتن. بۆ پەیوەندی گرتن دەبوا ناوەندێكی فیزیکی هەبێت هەتا ئەو پەیوەندیە بگوێزێتە‌وە، ناوەندە فیزیکیە‌کە‌ش لە خودی کە‌رە‌ستە‌کانی
سرووشتەوە پێکهێنرابوو، بۆ ئەوەش مرێڤ کاتێکی زۆری بۆ درووستکردن و نەخشاندنی ئامیێرێکی فیزیکی دەبوو، وە ماوەیەکی زۆری پێ دەچوو هەتا وەڵامی نامەکان وەربگرێتەوە کەئاراستەی بەرامبەری کردبوون، ئەمە لەکاتێکدا دەبوا بە زۆرترین فڕوفێڵی داهێنراو ئامێرەکان و زانیاریەکان پارێزراو بگاتە دەستی بەرامبەر، هەربۆیە زۆرجاران زانیاری بەخشین بە کەس و لایەنی بەرامبەر بەدەر لەئەگەری لەناوچوون ئەگەری دەرخستنی نهێنیەکانی بوون، ئەم وێنەیەی خوارەوە یەکێکە لەو ئامیێرانەی بۆ پەیوەندی و ئاڵوگۆڕی نامەکان لە کۆندا بەکارهاتووە:
ئەم کارانە لەداهێنانی مرۆڤ بۆ پارێزگاری کردن لەناردنی زانیاری و وەرگرتنی بەردەوامبوو، لەپاڵ ئەوەشدا دەبوا مرۆڤ بەکورتتدین رێگە پەیامەکانی بگەیەنێت، ئەوکات بەرێگەی ئاژەڵان کارەکانیان ڕایی دکرد , بۆ نموونە (کۆتر).
پاش ئەوەی تە‌کنە‌لۆجیا بە‌رە‌وپی‌تش چور ، مرێق بەهۆی جە‌نگە‌کانە‌وە ڕێگەی گۆڕینەوەی زانیاری و ناردنی
بەرەوپێشخست، لەشەستەکاندا ئینتەرنێت داهێنرا هەتا لەرێگەیەوە جەنگەکان دژی مرۆڤ پێشبخەن!
پاش تەواوبوون و بارئارامی جەنگەکان ئینتەرنێتیش گواستایەوە نێو بەڕێوەبەرایەتیەکان و زانکۆکان،
پاشان لە هە‌شتاكاندا ئینتەرنێت بویە موڵكایە‌تی كەسی و خەڵك دەیتوانی لەنێو ماڵە‌كاندا ئینتەرنێت بەکاربەڵم بەلام بەخزمەتگوزاریەکی ئێجگار کەم.
لەم بارانەدا مرۆڤ پێویستی بە ناوەندێکی گوێزەرەوە دەبێت کە بتوانێت کارەکان و خزمەتگوزاریەکان پێشکەش بکات، هەروەها بەرپرس بێت لە پاراستنی ئەو زانیاریانەی کەلەرێگەی ئینتەرنێتەوە دەینێرێت بۆ کەس و لایەنەکانی دیکە و بەپێچەوانەوە. هەروەها ئەم کۆمپانیاکانی دابینکاریی پیێویستە رِیسا و یاسای تایبەت بەخۆی هەبێت هەتا بەپێی ئەر یاسایانە جیاوازی نەکات لەنێوان بەکاربەرانیدا و ISP: بەیەکسانی دابەشکاری بکات، ئەم کۆمپانیایانەی مرۆڤ پێشبینی دەکرد پێی گوتـرا ا
.(Internet Services Provider
## يە‌مك و یین‌اسە
اء لەڕێگەیەوە مرۆڤ دەتوانێت راژەی ئینتەرنێت Internet Service Providerاه لەڕێگەیەوە مرۆڤ دەتوانێت راژەی ئینتەرنێت یاخود ئەو خزمەتگوزاریانەی پێوەندن بەئینتەرنێتەوە کارا بکات بۆ مەبەستە تایبەتی و گشتیەکانی خۆی و چواردەورەکەی وە جیهان لەرێگەی ئامێرەکانی پەیوەندی و کۆمپیوتەر بەهۆی کاری ڕایەڵەوە، بەو مەرجەی هەموو تایبەتەندیەکی ناوەکی و دەرەکی لەسەر جێگیڕ بکرێت، واتە خاڵ و هێڵەکانی گەیاندن و ثامراز و ثامیّر و پارچەکانی نێوەندی رایەڵە (نێتۆرك)ی لەسەر دامەزرابێت.
خزمەتگوزاری ئینتەرنێت پێشکەشی بەکارهێنەرانی دەکات هەتا لهێیگەیەوە پەیوەست ببێت بەیلی ئینتەرنیتەوە، ئەویش بەهۆی چەند ڕێگەیەك لەوانە (Phone Line - dial-up) یاخود ر) Broadband Connection) كەیبڵ یان DSL یان لەداهاتوودا (تیشك: Light). زێربەی ایەکانی جیهان خزمەتگوزاری گەلێکیان هەیە کە لەرێگەیەوە سوود بەکەسانی تر دەگەیەنن، واتە Email ) لەیان بەخشینی هیێلی ئینتەرنیێ چەندین خزمەتگوزاری دیکەش دەخەنە کار، لەوانە د نابێ ئەوەش لەیاد بكەین ISP یەكانی دونیا بریتین لەو كۆمپانیایانەی كە خەڵك و هەندێك جار حكومەت پێكی دەهێنن كە چەند سوودێكی هەیە لەوانە :
1. بۆ پەرەپێدانی ئاستی ئابووری (ئەگەر حکومەت بوو سەرمایەکەی بۆ سوودی گشتی) وە (ئەگەر بازرگانی کەسی بوو سەرمایەکەی بۆ سوودی تایبەتی) دەبێت.
2. پێشکەوتنی بواری تەکنیکی وڵات.
3. ناساندن و بەستنەوەی دونیای لۆکاڵی (ناوخۆییی) بە جیهانی گلۆبالٰ (دەرەکیی) و بەیێچەوانەشەوە.
وە هەتا دوایی.
لەمەوە دەگەینە پێناسەیەکی کورت و پوخت لەسەر ISP: بریتیە لە دامەزراوەیەکی حکومی یان ئەهلی کە بۆ خزمەتگوزاری دابینکاریەکانی هیێلی ئینتەرنێت دادەمەزرێت بۆ سوودی گشتی و تایبەتی بەهۆی کاری رایەڵەوە.
## مێژووی Isp
ئینتەرنێت لەسەرەتاوە كاتێك كەدەركەوت هەروەك تۆڕێكی نێوەندی بوو تەنها بۆ بەستنەوەی چەند بەشێكی بچووك لەناوچەیەكی بەرتەسكی جوگرافی، وەك (تاقیگەی حكومی، توێژینەوەكان، زانكۆكان،
پاشان لە 1980کـاندا ئەم کردارە نێوەندیەی ئینتەرنێت تە‌شە‌نە‌ی سەند بۆ کۆمەڵ و گروپە جیاجاکانی نێو نەتەوەیی. ئەم بەرفراوانی بوونە بێگومان سنووردارکرا لەساڵی 1995. ئەم سنووردارکرن و WW: World Wide بەیاساکردنەی ئینتەرنێت و تۆڕە نێوەندیەکان وایکرد لە چوار ساڵ پاشتردا
[هەبوو، واتە كۆمییوتە‌رێكی كەسی كاتیێك مێمیوو، واتە كۆمییوتە‌رێكی كەسی كاتیێك كڕیار بەدەستی دەخست، فرۆشیار ئەو پشکەی دەخستە بەردەستی کە خزمەتگوزاری ئینتەرنیتی لەسەر کارا بکات، ئەویش Magazine بور، کۆمپیوتەرەکەی ڕۆژانە لەڕێگە پێگەیەکی دیاریکراو هەواڵی بڵودەکردەوە ، بەبری 17.5 دۆلاری ئەمریکی.²
## وێنۆچکەی Pc Magazine لەسەرەتادا
The لە ئەمریکا درووستکرا بەناوی ISP ئەمریکیە‌کان پیێشتر و پیێشتریاخست و یەکەم کۆمپانیای
، وە یەکەم کـریار لەمانگی 10ی ساڵی 1989 پشکی بەژداریکردنی هەبوو لەو كۆمپانیایەدا. 4 لەسالانی 1990کـاندا ژمارەی ئەر ISPیـانەی لەجیهاندا هەبوو دەگەیشتنە (10.000) کۆمپانیای AOL: دابینکار، کە لەنێویاندا گەورەترینی کۆمپانیاکان لە ئەمریکا بوون، لە ئەمریکاشدا کۆمپانیای زبە‌لاحترین کۆمپانیابووە لەو سالانە‌دا ، پاشتر ڕێژدی بە‌ژداربوویە‌وە بۆ نزیکەی (25 ملیۆن بەژداریوو لەسەر ئاستی جیهان) لەم نارچانەدا (ئوستورالییا، ئەوروپا، باشوری ئەمریکا، ئاسیا) پاش ئەوە لەوۆتانی وەك (چینەکان، هند، ئیندۆنیزیا) بازرگانی لەرێگەی کۆمپانیاکانی دابەشکاری ڕاژەی ئینتەرنێت دەستی پێ کرد .5 کۆمپانیای AOLی ئەمریکی لەساڵی 2002دا ژمارەی بەژداربوانی بەرزبوویەوە بۆ نزیکەی (27 ملیۆن بەژداریوو!) ، هەر ئەوەش وایکرد هەردوو کۆمپانیای زەبەلاحی ئەمریکی (Google ،Yahoo) (Google)
پشکی خۆیان وەگەربخەن لەوێ، سەرەنجام ئەم کۆمپانیایە ئینتەرنێتی کرد بە بەلاش. 6 تێبینی ⁄ ئێستا زۆربەی کۆمپانیاکانی دابینکاری ڕاژەی ئینتەرنێت بە بەلاش خزمەتگوزاری گەلێك یێشکەش دەکەن.
بەشی دووەم
# Isp جۆر و پۆلێنکاریەکانی
لاپەڕەی 7
## جۆر و یۆلینکاری
لەمیۆدا چەند جۆر و شێوازێك هەیە بۆ پەخشکردن و دامەزراندنی ISP کە هەندێکیان باون و هەندێکی دیکەی شێوازی بەکارهێنانی کۆن بووە و ئێستا کەس بەکاری ناهێنێت، بەڵم تێکیا جۆر و پۆلێنکاری ISP یەك شێوازی دامەزراندنی هەیە ، بەواتایەكی دیكە ISP لەدونیادا یەك ڕێڕەوی ناوخۆیی بەکار دەبان بەڵام لەڕووی پۆلێنکاریەوە جیاوازی دەبێت، لەوانە :
## Access Providers Isp
ئەم جۆرە بۆ بەکارهێنان و پەخشکردنی هێڵی ئینتەرنێت دادەمەزرێت، چەندین دابەشکاری بۆ دەکرێت کە لەیێگەیەوە پەیوەندی بە بەکارهێنەرانیەوە دەبەستێت، رێگەکانی بەستن و دامەزراندی ثەم جۆرەیان بریتیە لە:
Computer Modem
'
Telephone Line
-
Television Cable (CATV)
-
Wireless Ethernet
'
Fiber Optics
'
-
ﻟﻪﺩﺍﻫﺎﺗﻮﻭﺩﺍ ﺟﯚﺭﯼ ﭘﯿﭩﺸﮑﻪﺗﻮﻭﺗﺮ.
ئەو ئامیێرانەی لای سەرەوە بەکاردێن بۆ بەستانەوە و درووستکردنی نێتۆرکێکی جێگیر، کە لەڕێگەیەوە دەتوانین ئەو تۆیە درووستکراوە بەکاریخەین بۆ (کاری بازرگانی، مالان، قوتاجانە و شوێنە بچورکەکان).
کە دەتوانین ئەم جۆرە لە ISP بەوە بناسین کە لەتوانایدایە بۆ کارە بچورکەکان خزمەتگوزاری پێشکەش بکات لەرێگەی دامەزراوەیەکی بەهەمان شێوە سانا و بچووك.
ئەم وێنەی پۆلێنکاری Access Providers ISP نیشان دەدات
Dial-up ISP
\ IR-modem INTERNE
study server Hospital Network Desktop computer
## Mailbox Providers
email یان mail service provider پێشی دەگوترێت ا ISP یۆلێنکاری دابینکاری ناونیشانی ئەلیکترۆنیە بەسەرجەم پێکهاتە و بنەما کارگیریەکانیەوە بۆ بەرێوەبردنی نامەکای سەر ئینتەرنێت، وە بریتیە لەدامەزراوەیەکی کارگیی لەبواری ئەلیکتۆنی بۆ (وەرگرتن و گواستنەوەی) نامە ئەلیکتۆنیەکان.
لێرەدا ئیمەیڵەکان بەهۆی (مــیدیــا) کارەکان رایی دەکەن، کە تیێدا (نوسین، دەنگ، ڤیدیۆ..هتد )
جێگەیامە خۆی لەناو پەیامە ئەلیکترۆنیەکە دەکاتەوە، بەوە کارەش پێویستە ئەم دابینکارە (Provider)
ههەلسیت بە دانانی چەند سندوقیتك بۆ (ههەلنگرتن و پاراستن)ی تیتکرای داتا و زانیاریەکانی بە‌کارەیتنە‌ر ،
داتا سەنتەری ئەم پرۆڤایدەرە ئەم کارانەی خواردوە دەکەن:
1. Email Hosting Services (دابینکردنی خزمەتگوزاری هۆستینگ–خانەخوێی)
بۆ دابینکردنی هۆستیێك یاخود چەند هۆستیێكە بۆ بەڕێوەبردنی کاری ئیمەیڵ، کەلەلایەن خاوەن کۆمپانیا و دام و دەزگا حکومیەکان دەکڕدرێن و دەگیێن بۆ کاری تایبەتی یاخود گشتی.
2. ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺮﺩﻧﯽ ﻻﯾﻪﻧﯽ ﭘﺎﺭێﺯﮔﺎﺭﯼ ﺩﺍﺗﺎﻭ ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯾﻪﮐﺎﻥ.
3. ﺷﻮێﻨێڵ ﺑﯚ ﻫﻪڵﮔﺮﺗﻨﯽ ﺯﺍﻧﯿﻪﺭﻩﻛﺎﻥ ﻟﻪ ﻓﻪﻭﺗﺎﻥ ﻮ ﻟﻪﻧﺎﻭﭼﻮﻧﯿﺎﻥ.
ئەركی ئەم جۆرە پرۆڤایدەرانە لەسەر نێتۆرك بریتین لە بەكارخستنی چەند پرۆتۆكۆڵیك لەوانە IMAP: Internet Message ، SMTP: Simple Mail Transfer Protocol)
کە ئەوانیش رێ ر Webmail ،POP: Post Office Protocol ، Access Protocol ﺷﻮێﻧﯽ ﺧﯚﯾﺎﻥ ﻫﻪﯾﻪ ﺑﯚ ﻣـﻪﺑﻪﺳﺘﯽ ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺮﺩﻧﯿﺎﻥ ﭘﯿﯚﯾﺴﺘﻪ ﭘﯿێﺩﺍﻭﯾﺴﺘﯽ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻫﻪﺑﯿﺖ ﻭﻩ ﺋﻪﮔﻪﺭ ﮐﺎﺭﻩﮐﻪ
گەورە بوو لەناو بینایەکی چاککراو و رێکخراودا کۆکرانەوە پێی دەوترێ (Mailbox provider).
Mailbox ﺯێﺭﺑەﯼ ﺋەﺭ هۆستە ﺟﯿﻬﺎﻧﯿﺎﻧەﯼ ﮐﺎﺭﯼ ﺑەﮔەﺭﺧﺴﺘﻨﯽ ﭘەﯾﺎﻣﯽ ﺋەﻟﯿﮑﺘﺮێﻧﯽ ﺩەﮐەﻥ ﺑﯚﺧﯚﯾﺎﻥ Yahoo, یـان پێکهێناوە و کار لەسەر داتاسە‌نتە‌ری لۆکالیێمی خۆیان دەکەن، بۆ نموونە ا provider لەخوارەوە خشتەیەك ئامادە دەكەین لەسەر تێكرای گرنگی ﮐﺎﺭەﮐﺎﻧﯽ ﮐﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎ ﺯەﺑەﻻﺣەﮐﺎﻧﯽ ﺟﯿﻬﺎﻥ ﻟەﺑﻮﺍﺭﯼ ﺋﯿﻤﻪﯾڵﺩﺍ :
| درووستكراود | | | | | |
|---------------|---------------|---------------|---------------|-----------|----------|
| یشکنین لە | شینی | قباردی | دامدزراند | | |
| فرخ | بدرەم هێنامر | | | | |
| فایرزس | سس | تكە, | لمسالم | لە لایدن | |
| 25 | | | | | |
| بەڵێ | USA | یۆلیێن نەکراو | Mar 1993 | .AOL Inc | AL Mail |
| مێگابایت | | | | | |
| 10 | | | | | |
| بەڵیێ | Australia | مانگی 2 دۆلار | Dec 1998 | Atmail | Atmail |
| گێگابایت | | | | | |
| USA, | 250MB | ساڵی 10 بۆ | Fastmail Pty | | |
| بەڵێ | Jan 1999 | FastMail | | | |
| lceland | 60GB | 120 دۆلار | Ltd | | |
| بەهێی | | | | | |
| زیاتر لە 1 | | | | | |
| بەڵێ | France | دۆمەینەوە | 1999 | Gandi SAS | Gandi |
| ﮔێﮔﺎﺑﺎﯾﺖ | دەگۆرێت | | | | |
| زیاتر لە 15 | 0 دۆلار بۆ 5 | | | | |
| بەڵێ | USA | Apr 2004 | Google Inc | Gmail | |
| گنگا | دۆلار مانگاند | United | | | |
| بەڵێ | Germany | 1 ﮔﯿﯿﮕﺎﺑﺎﯾﺖ | 0 يۆرۆ بۆ 3-5 | Jan 1997 | GMX Mail |
| Internet | | | | | |
| بۆ 5-10 | یۆرۆ مانگانە | AG, | | | | |
|-----------------|------------------|-------------|--------------|----------|------------|-------------|
| German | | | | | | |
| ﮔﯿﮕﺎﺑﺎﯾﺖ | | | | | | |
| 5 گێگابایت | 0 دۆلار بۆ | | | | | |
| بەڵێنێ | USA | بۆ 50 | 100 دۆلار | Oct 2011 | .Apple Inc | iCloud |
| گێگابایت | سلاند | | | | | |
| 0ﺩﯙﻻﺭ ﺑﯚ | | | | | | |
| 50 | United | | | | | |
| بەڵێ | Germany | 19.5 دۆلار | 1995 | Mail.com | | |
| مێگابایت | Internet AG | | | | | |
| سلانە | | | | | | |
| 25 | 0 دۆلار بۆ 5 | | | | | |
| بەڵێ | Russia | Jan 1998 | Mail.ru | Mail.ru | | |
| مێگابایت | دۆلار مانگانە | 1996 ودك | | | | |
| 25 | بەلاش - پارە | Hotmail | | | | |
| بەڵێ | USA | Microsoft | Outlook.com | | | |
| مێگابایت | ئارەزوومەندانەیە | وە 2012 ودك | | | | |
| ئاوتلووك | | | | | | |
| بەلاشە لە لایەن | | | | | | |
| بەڵێ | Finland | 1 گێگابایت | Dec 2008 | Nokia | Ovi Mail | |
| یاهــوو | | | | | | |
| یاهور بەلاش و | | | | | | |
| بەڵێ | USA | 1 تێرابایت | یاهور+ 49.99 | Oct 1997 | !Yahoo | Yahoo! Mail |
| دۆلار | | | | | | |
| 5 گێگابایت | 0 دۆلار بۆ 36 | ZOHO | | | | |
| بەڵێ | USA/India | بۆ 15 | Oct 2008 | Zoho | | |
| دۆلار سالانە | Corporation | | | | | |
| گێگابایت | | | | | | |
ئەو خشتەیەی سەرەوە تێکیای کۆمپانیا گەورەجیهانیەکان نیشان دەدات لەسەر جۆر و شێوازی خزمەتگوزاریەکانیان لەخوارەوە ئەو كۆمپانیانەی خەڵك بەگشتی بەكارهێنەریەتی، بەڕێژە دیاری دەكات (تا دەمی ئەم نووسراوە ) : 7
| Gmail | 36% |
|-------------|-------|
| Yahoo! Mail | 20% |
| Hotmail | 13% |
7 چارتەکە لەلایەن سایتی http://www.vicconsult.com ئەنجامدراوە.
live 4%
Yamail 1% 1%
AOL
2%
36%
- gmail - yahoo
- hotmail
- live ll ymail
- aol 21%
- Other
## Hosting Isps
ه‌ندێك لەISPیــە‌كانی جیە‌ان تایبەت دامەزراون بۆ کاری هێستینگ ، خاوەن کۆمیانیا و کەسێتی و کاری بازرگانی و دام و دەزگا حکومیەکان، کاتێک ئەم ڕێکخراوە حکومی و ئەهلیانە پێویستیان بە هۆستیّك دەبێت بۆ ڕاییی کردنی کارەکانیان و پاراستن و جێگیڕکردنیان، پێویستیان بەهۆستیێك دەبێت کە بەهۆی (بەرنامەسازی و وێب دیزاین)هوە رێك دەخرێت و بەهۆی ISP تایبەت بەو بوارە پەیوەند دەکرێت بە ئینتەرنێتەوە (Internet hosting services provide) ، لەم شێوە خزمەتگوزاریە دەکرێت لە ISPایە‌کی تایبەت بە دابینکاری ئینتە‌رنێتیشدا هەبێت، واتە مەرج نیە ISPایە‌ك تایبەت بەو بوارە
هەبێت ئەگەر نا کار و خزمەتگوزاری هۆستینگ ناکرێت و ناشێت، بەڵکو دەتوانرێت بەهۆی پۆلێنکاری و جۆرەکانی دیکەوە و لەپاڵ ئەواندا ئەم جۆرە لە ISP دابەزرێت، زێربەی جار لەتەك Mailboxدا ئەم خزمەتگوزاریەش دابین دەکرێت، واتە ئەوکات دەبیێت بەخزمەتگوزاری (Web Hosting)، تێیدا بەکارهێنەر دەتوانێ داوای دۆمەینێك بكات بەناونیشانێك ئەگەر پێشتر ئەو ناونیشانە دابین نەکرابور لەلایەن کۆمپانیایەکی دیکەی تایبەت بەر بوارە ، چونکە ناکرێت و ناشێ بەهەمان نار Host و دێمەین لە جیهانی ئینتەرنێت دووبارە بۆ دووکەس بکڕدرێت و بگیدرێت لەسەر سێرڤەری ISPایەکان.
نموونە‌یە‌ك بۆ تێگەیشتن لە هێست و دۆمە‌ین:
Host Name -
Domain Name Top Level Domain ww.example.com Sub Doamin
نموونەکە زیاتر پێش دەخەینێ http://www.example.com Protocol://SubDomain[Dot]DomainName[Dot]TLD = Host http://www.example.com/folder Protocol://SubDomain[Dot]DomainName[Dot]TLD[forward Slash]Root(Sub Domain)= Host تێبینی/ بۆ پرۆتۆکۆڵیhttpپۆرتی 80 بەکاردێت و بۆ https پۆرتی 443 بەکاردێت کەلایەنی ﺳﯿﮑﻮﺭﯾﺘﯽ https ﺑﻪﺭﺯﺗﺮﻩ ﻭ ﭼﻪﻧﺪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻤﻪﻧﺪﯾﻪﮐﯽ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﻫﻪﯾﻪ.
| Web Hosting Provider | Internet Service Provider |
|--------------------------------------------|--------------------------------------------------|
| بۆدکاستی وێب سایت دەکات بۆ جیهان لەرێگەی | دابینکاری ڕاژەی هێڵی ئینتەرنێتە بەجیهانەوە |
| سێرەوە | |
| دامەزرێنەر و پێکهێنەری ماڵپەڕکاریە | ڕێگایەكە بۆ بەستنەوەی خەڵك بە ماڵپەرەكانەوە |
| دەستخستنى قەبارەی بەتاڵ ئارەزوومەندانەیە ، | |
| قەبارەی بەتاڵ هەمیشە هەیە بۆ ئەوەی ماڵپەر | یاخود ئەو خزمەتگوزاریانە تیایدا کارا نەکراوە وەك |
| تێیدا جێگیر بکرێت | (ئیمەیڵ، وێب..هتد) |
| تۆ دەبێت Domain بگریت بۆ هۆستەکەت ، | ﺯﯙﺭێﻙ ﻟﻪ ISPﯾــﻪﻛﺎﻧﯽ ﺟﯿﻬﺎﻥ ﺑﻪﺑﻪﻻﺵ |
| خزمەتگوزاری دەدات یان یەك خزمەت گوزاری | |
| ئەوکات پێویستت بە پارە دەبێت بۆ کڕینی | |
| ناونیشانێك | یاخود چەند خزمەتگوزاریەکی دیاریکراو. |
| بەدەر لە هەژماری نهێنی (ژوور)ێکیش دەبێت بۆ | بەکارهێنەر هەژمارێکی تایبەتی دەبێت، ناو |
| تۆمارکردنی وێب سایت و خزمەتگوزاریەکانی | ناونیشانی نهێنی |
| پێویستی بە سکــرییت و شارەزایی کەمە دوای | |
| پێویستی بە سکرییت و زمانەوانی بواری وێب | |
| هیە بۆ داڕشتنی ماڵپە‌ڕێك | تۆماربوون |
جیاوازی نێوان (Web Hosting Provider) و (Internet Service Provider)
یەکان بە دور شێوە سێرڤەرەکانیان دەتوانرێت بەرهەم بهێنرێـت:
1. بەشێوەی فیزیکاڵی (Physical Server)
ئەم شێوەیە پێویستی بەشارەزایی بواری پراکتیکی نێتۆرك دەبێت بۆ دامەزراندنی لەدەرەوەی کاری سۆفتوێر کارەکان ڕایی دەکرێێن و ئامێر و ئامراز و پێداویستی فیزیکی پێویست دەبێت.
2. بەشێوەی خەیاڵی (Virtual Server)
ﻟﻪﻡ ﺷﯿﯚﻩﯾﻪﺩﺍ ﺑﻪﮐﺎﺭﻫﯿﻨﻪﺭ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧﯽێ ﮐﯚﻣﭙﯿﻮﺗﻪﺭ (PC)ﯾﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﻪﮐﻪﯼ ﺧﯚﯼ ﺑﮑﺎﺕ ﺑﻪ ﺳﯿێﺭﭬﻪﺭێﮐﯽ
خەیاڵی و بەهێی ئەوە ماڵپەڕ وخزمەتگوزاریەکانی پێشکەش بکات، بەڵم لەم هەنگاوەدا بەرپرسیاریەتی هەموو بەشەکان لەسەر خۆیەتی واتە لەسەر پێدەر نیە ، هەر زیانێك بەو سێرڤەرە خەیاڵیە بگات توانای چاککردنەوەی مەحاڵە، ئەمە سەرەڕای نەبوونی بەردەوامی، چونکە همیشەیی نیە ، واتە بۆ هەمیشە کۆمپیوتەری کەسی لە‌کاردا نابێت.
## Transit Isps
بریتیە لەو دابینکارە‌ی لەرێگەیەوە ISPایەکانی دیکە یاخود ISPایە ناوخۆبیە‌کان پێکەوە دابە‌ستێتە‌وە ،
ئەمە وەك سەرچاوەی پێدەری ISPیە لۆكاڵیەكان ئەژمار دەكرێت. بێگومان لە جیهاندا چەندین دابینکاری هیڵی ئینتەرنیێت و جۆرەکانی دیکە هەن کە لەسەرەوە چەند جۆرێکمان باس کرد ، بەڵم ئەم دابینکارانە بۆخۆشیان ئەگەرچی سەرچاوەی پێدەری هێلی ئینتەرنێت و خزمەتگوزاریەکانی دیکەن، بەڵم لەهەمانکاتدا خۆشیان دەبنە دیوی کلاینت بۆ ISPی دیکە، بەوانەی دەبنە سەرچاوە بۆ ISPایە لۆکاڵیەکانی ناو شارێك یاخود شوێنێکی دیاریکراو پێیان دەگوترێ Transit ISP.
بەشێوەیەکی ئاسان هەر پەخشێك لە ناوخۆی شوێنێك یاخود شارێكدا ڕوو بدات بۆ ئاڵوگۆڕکردن و ﮔﻮﺍﺳﺘﻨﻪﻭەﯼ ﺩﺍﺗﺎ ﻭ ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯾﻪﮐﺎﻥ ﻟﻪﺭێﮔﻪﯼ ﺋﯿﻨﺘﻪﺭﻧﯿﺘﻪﻭە ، ﺋﻪﻡ ﭘﻪﯾﻮەﻧﺪﮐﺮﺩﻧﻪ ﺑﻪﺭﺩﻩﻭﺍﻡ ﺩﻩﺑﯿێﺕ ﻫﻪﺗﺎ ﺩەﮔﺎﺗﻪ
نێوەندی (Tier 1 carrier) 9 ، وە ئەگەر پەیوەندکردن بەردەوامی هەبوو لەنێوان دوو یان بەرەوژوور
. 10 (point of presence) رایەڵ دەبێت بەهێی (Tier)
al I SP
Transit ISP
Transit ISP
## Virtual Isps
بریتیە لەو دابینکاری ڕاژەی ئینتەرنیتەی کە لەرێگەیەوە بەهەمان شێوە ئینتەرنیێت و خزمەتگوزاریەکانی پێشکەش دەکات بەڵم بە (ناو و ناونیشانی جیاواز) کە ســەرچاوەی پێدەرەکەی، واتە خالێی پێدەر یاخود PoP لەسەر ISPیـەکی دیکەوە پەیدا دەکات و ڕای دەکێشێت بۆ خۆی هەتا لەر رێگەیەوە بتوانێ ISPیــەکی خەیاڵی دابین بکات، ئەمەش فەرماندارێتی ناوچەیەك دەگرێت لەئەستۆ،
واتە هێندە بەرفراوان نیە هەتا بتوانین لەڕێگەیەوە شارێکی گەورەیی پیێ ڕایی بکەین، چونکە کورتکراوەی ناوەندێکی دیکەیە. هەروەها پێشی دەگوترێ (Affinity ISP) و کورتکراوەکەی بەدوو جۆر گۆ دەکرێت ( VISP یان vISP) 11.
تێبینی/ لەبەر ئەوەی ئەم جۆرە ISPیانە سەرچاوەو پێدەری ڕاستەقینە نین یاخود لاوەکین، بۆیە زۆرجار E-Mail Service, Web ئەم ڕێگەیەندیە بەکاردێت بۆ ڕاژەکاریە بچوکەکانی وەك (
.(Hosting, Domain..Etc.
## Wireless Isps
بەهۆی تەکنەلۆجیای وایەرلێسەوە کارا دەبێت بۆ مەبەستی دابینکردنی ئەو خزمەتگوزاریانەی بەهۆی پەخشی وایەرلێسەوە کارا دەبن، بۆ موونە پەخشی رادیکالێی، یاخود ئینتەرنێت، هەروەها پەخشی ناوخۆیی وەك تەلەفیزیۆن و ڕادیۆکان، کۆمپانیای پێدەری خزمەتگوزاریەکان لەم کاتەدا پێویستە هێزی پەخشکردنی فیزیکاڵی بەرز بێت لەنێوان MHz, 2.4 GHz, 4.9, 5.2, 5.4, 5.7, وە لەڕێگەی فریکوێنسی UHF، ئەم تەکنەلۆجیایە بەشێوەکی کارامە داهێنرا لەساڵی 1992 بەهێی NCR Corporation، کە لەپاشدا جیل (نەوە)ی بەدوا هات، و لەهەنوکەدا ئەر 12). G3, G4) جیلانە خزمەتی پەخشی ئینتەرنێت دەکەن، بۆ نموونە
WISP وێنەیەك بۆ زیاتر تێگەیشتن لە Business Residential ly Users BACKBONE / INTERNET
BASE STATION
بەشی سێهەم
# Isp و ڕێگاکانی پەیوەندیکردن
## Isp و رێگەکانی پەیوەندیکردنی
بەگوێرەی رێگەی ناردنی زانیاریەکان، ISP دەتوانێت چەندین رێگە بەکاربهێنێت بۆ پەیوەندیکردن لەنێوان بەکارهێنەرانیدا ، کە بەناوبانگترینیان ئەم جۆرانەی لای خوارەوەنێ
## Dial-Up Internet Access
کۆنترین رێگەی پەیوەندکردنە بە هێلی ئینتەرنێتەوە، بەکارهێنەر لەم کاتەدا پێویستی بە (مێدێم:
ISP دەبێت بۆ بەستنەوەیان بە (هێلی تەلەفۆن: ) هەروها (Modem لەوێشەوە بە ئینتەرنێتەوە، بێگومان دەبێت ئەو مۆدێمە کارابکرێت یاخود کۆنفیگەر بکرێت لەسەر هێلێ تەلەفۆنەكە و پاشان ئەر هێلە پەیوەندبكرێت بە پرۆڤایدەرەكەوە، ئەم جۆرە پەیوەندكردنە وەك پێدا رێگەیەکی کۆنە و هەروەها لەئێستادا زۆر بەکەمی پشتی پێ دەبەسترێت بۆ Kbit/s) پەیوەندکردنی داتا و زانیاری، چونکە قەبارەی گوێزەرەوەی داتاکان لەم جۆرەدا دەگاتە نزیکەی 50-40)¹³ هەروەها بەکارهێنەر دەبێت تێچوویەکی زۆر بداتە ئامێر و ئامرازەکانی، ئەمە سەرەڕای بەفیێدانی کات و شارەزایی لە بەستنەکەیدا.
## Dsl
، 14 (Digital Subscriber Loop) یان (Digital Subscriber Line) کورتکراوەی DSL
وەشانێکی بەرزترو چالاکترە لە جۆری یەکەم، پەخش و ناردنی داتا و زانیاری لەم جۆرەدا خێراترە و بەزیکەیی خێرایی داونڵۆدکردنەکەی دەگاتە (187.5 Kbps)، بۆ بەستنەکەی هەمان رێگەی سەرەوە بەكاردەهێنرێت بەڵام بە دوو كەیبڵی لێك جیاواز ، كەیبلێك لە تەلەفۆنەكەوە بۆ ئامێری مۆدێمەكە و لە مۆدێمەکەش بۆ ئەو ئامێرەی لەسەر تێرەکە دەمانەوێت جێگیری بکەین، بەمەش خێراییەکە بەرزدەبێتەوە چونکە کارەکە راستەرانەیە ، بەواتایەکی دیکە راستەرخۆ پەیوەندە بە هێڵی ئینتەرنێتەوە کە لەو جۆرەی سەرەوەدا بەوشێوەیە نەبوو، هەروەها لەم جۆرە پەیوەندکردنەدا پەخشکردن هەمیشەیی و بەردەوامە لە سەرچاوەی پێدەر ISPیەوە بۆ بەکارهێنەرەکانی. دور جۆری سەرەکی هەیە بۆ DSL لەنیێ ئەو شوێنانەی هێڵی تەلەفۆن بەكار ددبە‌ن:
## Asymmetric Digital Subscriber Line :Adsl .I
ڕێگەیوەندی کردنی DSLە بەڵام پێشکەوتوترە لە باکوری ئەمریکا داهێنرا کە خێرایی گواستنەوەی داتاکەی دەگاتە نێوان (1.5 بۆ 9 / Mbps - لەکاتی وەرگرتنی داتادا ،
کەناسراوە بە Downstream rate) ، هەروەها (16 بێ 640 - Kbps - لەکاتی ناردنی داتادا، کەناسراوە بە Upstream rate بۆخۆی پێویستی بەنامێرێکە کە بەهەمان 15.ADSL Modem شێوە ناسراوە بە وێنەی ئامێری ADSL Modem و شێوازی بەستنەکەی بۆ تێگەیشتن و ناسینەوەی زیاتر 16:
لەناو پرۆژەی جێبەجێکاری تایبەت بەم پەرتووکەدا، هەوڵمانداوە ئەم ڕێگەیە بەگەڕ بخەیەن لەڕێگەی بدرنامەی (cisco packet tracer)، کە بەشێوەیەکی ئاسان کارە‌کامان دابەشکردووە،
پێداویستیەکانیش بریتین لە :
Cloud .1 ناوچەیەکی جێبەجێکاریە لەسەر تۆڕێکی دەرەکی بۆ پەیوەندکردن و بەستنەوەی ئامیێەکان لە نێتۆرکدا بەشێوەی گروپ لەسەر تۆرێکی گشتی.
لەناو پرۆژەکەدا (Cloud-PT-Empty)مان دەستنیشانکردووە بۆ ئەو گرویە :
DSL-Modem-PT
Modem2 PT-Empty Cloud 1
Cloud کارەکانی
- بەدوو کرتە پەنجەرەی جێبەجێکاری کردارەکان دەکەینەوە لەسەر (Cloud-PT-Empty Cloud1)
کەخۆی لناونیشانێکی دەداتێ.
- لەو پەجەرەیەدا دوو بەش هەیە (Physical و Config). لەبەشی Physicalدا ئێمە پێویستمان بەوو جۆر پەیوەندکردن هەیە (Connections) کە تێیدا سلۆت بۆ کلآودەکە دادەبەزێنین، ئەوانیش کارتەکانی (PT-CLOUD-NM-1CFE) ی پۆرتەکەی جۆری پەیوەندی (RJ11 بەکاردێنێت، کە هێلی تەلەفۆنە (Phone Line) و ئەوەی دوەمیش Fast Ethernetە کە ئەینتەرفەیسێك لە LANەکەدا درووست دەکات.
Cloud)
Config Physical Device View
��
CLOUD-NM-1AM card features dual RJ-11 connectors, which are hone service connections. The WIC-1AM uses one standard telephone line, and the other port can b alog telephone for use when the modem is idle
ئێمە بۆ ئەم كارە 6 سلۆتمان داناوە ، هەرچەندە كارمان تەنها بە 2 سلۆت دەبێت واتە یەك ان پێویست دەبێ، بەڵام دوو ئینتەرفەیسەکەی تر پێویستە هەبێت بۆ بوونی کیێشە و پێش وەخت بۆ ئەوەی کاتێك ئەگەر کێشە هەبو لەپەیوەندیدا یاخود ئەگەر لەڕاستیدا کارەکە کرا چەند ئینتەرفەیسێکی دیکە هەبێت باشترە.
- پاس ئەوە لەبەشی Configurationدا دەبێت پەیوەندیەکە دەستنیشان بکەین، لە ادا چەندین جۆر رێگەی پەیوەندیان هەیە ، کە یەکێك لەوانە DSLە ، ئێمە دەستنیشانی دەکەین.
- پاش ئەوەی دەستنیشامان کرد ، ئێستاش دەبێت کاری Mapping لەنێوان کارتەکاندا بکەین، ئێمە
Config DSL
Modem2 FastEthernet7 Port astEthernet7 FastEthernet8 FastEthernet9 Add Remove
کەیبڵەکانی پەیوەندکردن لەنێوان ڕاوتەرەکە و کلآودەکە بریتیە لە (Copper-Cross-Over) وە لەنێوان کلاردەکە و مۆدێمەکە بریتیە لە (Phone) هەروەها لەنێوان مۆدێمەکە و pcیەکەدا کەیبڵی مان هەڵبژاردووە. Copper Straight-Though)
}_S_S_^d_}_S_^^^d_}_
7 کە Fast Ethernet 1/10 <|> Fast Ethernet 7 :Copper-Cross-Over •
مۆدێمی 2ی لەسەر جێگیە لە DNSدا.
- Phone - Port 0 - Port 0 - Port 0 - Port 0 - Phone •
## Port 1 <|> Fast Ethernet 0 :Copper Straight-Though •
DSL Modem .3 پێشتر لەسەر DSL بەكورتی دواین، ئەوەی جێگەی ئاماژەیە لەجیهاندا چەند مۆدیلێك DSL هەن، كە جۆری باش و خراپ لێرەدا بۆ کاری نێتۆرك گرنگ نیە ، تەنها ئەوە گرنگە تا چەندێك ئەو ئامێرە ﺧﺰﻣـﻪﺗﮕﻮﺯﺍﺭﯼ ﻧﯿﯚﻩﻧﺪﯼ ﺗﯿﺪﺍ ﺑﻪﻛﺎﺭﺑﺮﺍﻭﻩ ﻭ ﭼﺎﻻﻙ ﻛﺮﺍﻭﻩ ﻟﻪﺭﻭﻭﯼ ﻓﯿﺰﯾﮑﯿﻪﻭﻩ.
لە پرۆژە‌دا لە‌بە‌تە WAN جۆری (DSL-Modem-PT)مان دیاریکردوە کە تایبەتە بە
:Cisco کۆمپانیای
Modem2 DSL-Modem-PT
Fa7 Cious-PT-Empty DSL Modem0 Cloud 1 WAN Emulation DSL-Modem-PT
4. بەکارهێنانی PCیەك بۆ تاقیکردنەوە.
لەبەشی End Devices دا (PC-PT) دیاری دەکەین:
Modem2 DSL-Modem-PT
DSL Modem0
Router .5 ﮔﺮﻧﮕﻪ ﺋﺎﻣﺎﮊﻩ ﺑﻪﻭﻩ ﺑﮑﻪﯾﻦ ﮐﻪ ﻟﻪﻡ ﺗﯚڕﻩﺩﺍ ﭘﯿﯚﯾﺴﺘﻪ ﺳﻪﺭﭼﺎﺭﻩﯼ ﭘﯿﯚﺩﻩﺭ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺎﺭﯼ ﺋﻪﻭ ڕﺍﯾﻪڵەﯾﻪﯼ کارەکەی لەسەر دەکەین هەبێت، بۆ نمورنە کۆمپانیایەکی دابینکار. کە ئەویش پەیوەند دەبیێتەوە بە سێرێثەرێ سەرەكی.
تێبینی/ ئێمە کۆمپانیای دابینکارەمان ناوناوە (Kurdish Provider).
پێشتر راوتەر داندراوە لەلایەن ISP یاخود هەر پرۆڤایدەرێك كە ئەو كارەی لەسەر جێ بەجێ دەكەین،
vlan ییّمە ناومان ناوە Configuration بکەین لەسەر Configuration لەسەر راوتەر پێویستە
30 ، کۆماندەکان:
- سەرەتا بۆ ئەوەی بزانین Fast Ethernetی پەیوەندیەکە کارایە (up)یان نا لەسەر ئەو پۆرتەی ﻟﻪﻧﺎﺭ ﺳﻮﯾﭽﯽ ﺳﻪﺭ ڕﺍﻭﺗﻪﺭﻩﻛﻪ ، ﭼﻮﻧﮑﻪ ﭘﯿێﺵ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷﺘﯿێﻙ ﺋﻪﺑﯽ ﺑﺰﺍﻧﯿﻦ ﭘﻪﯾﻮﻩﻧﺪﯾﻪﻛﻪ ﭼﺎﻻﻙ ﺑﻮﺭﻩ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﻧﺎ ،
ئەم کۆماندانە بەکاردێنین:
Router\#en Router\#show ip int br راوتەرەكە چالاك دەكات بۆ كۆنفیگەركردن.
یشاندە‌ری ئەو ئینە‌رفە‌یسانە‌یە کە Show IP Interface Brief /show ip int br راوتەرەکە جێگیێکراون، هەروەها لەگەڵ ip addressەکانیان و حاڵەتی کارکردنیان (Status).
Line Interface
CLI: Command Line تێبینی بۆ نووسینی سەرجەم کۆماندەکان دەچینە بەشە پەخەرەی ا
- ئەو ئینتەرفەیسەی ئێمە لەسەر Fast Ethernetی 1 بۆ 10 بەستوومانە ، بەکورتی لەپرۆگرامەکە
(FA1/10) نیشان دەدرێت. کاتێك کۆماندەکەی سەرەوە دەنووسین هەموو ئینتەرفەیسەکان نیشان ددرێن، ئینتەرفەیسەکەی ئێمە FA1/10 کارایە واتە up.
- ئێستاش دەست دەکەین بە کۆنفیگەر کردنی vlanەکە بۆ ئەوەی بیێ بە Gateway بۆ ئینتەرفەیسەکە ، بەم کۆماندانەی لای خوارەوە :
## Router#Conf T
Router(config)\#interface vlan 30 Router(config-if)\#ip address 95.95.95.1 255.255.255.0 Router(config-if)\#no shut Router(config-if)\#int fa 1/10 Router(config-if)\#switchport access vlan 30 Router(config-if)\#ex Router(config)\#ip dhcp pool vlan30 Router(dhcp-config)\#network 95.95.95.0 255.255.255.0 Router(dhcp-config)\#default-rout 95.95.95.1 Router(dhcp-config)\#dns-server 192.168.7.2 ﺷﯿﮑﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﮐﯚﻣـﺎﻧﺪﻩﮐﺎﻥ configuration interface ⁄ conf t interface virtual local area network 30 ⁄ interface vlan 30 واتە ناوی ئەو vlanی ئێمە درووستی دەکەین 30 vlan دەبێت.
ایەی دایدەنێین لە سەرچاوەی [IP address [IP Address] [Subnet Mask]
پێدەرەوە دیاری دەکرێت، ئێمە کاتێك 95.95.95.1مان داناوە تەنها بۆ تاقیکاریە.
. واتە هەمیشە لەکاردابێت No Shutdown /no shut 1/10 ئەر ئینتەرفەیەیە کە کۆنێکشنەکەی لەسەر دامەزراوە بۆ ﻛﻶﻭﺩەﻛﻪ. ﺑﻪﻡ ﻛﯚﻣـﺎﻧﺪە ﺩەﭼﻴﻨﻪ ﻧێﻮ ﺋﻪﻭ ﺋﻴﻨﺘﻪﺭﻓﻪﯾﺴﻪﻭﻩ.
30 لەسەر جێگیدەکەین ئەو بچیێتە ئەو یۆرتەی کە vlan 30 دەسەر جێگیدەکەین ئەو پۆرتەش ئێستا کارایە کە ئینتەرفەیسەکەی سەرەوە بوو، پاشان 30 vlan 30مان بۆ جێگیر بکات یاخود بەگەر بخات.
لەم بارە‌دا کۆماند لاینە‌کە ئەم رِستە‌یە را دە‌گە‌یە‌نیێت:
Interface Vlan30, changed state to up واتای ئەوەیە vlan30 بەگەرخرا یاخود upبوو.
واتا لە باری دەستنیشانکردنی interfaceەکە نەمێنێ. Exit :ex
[Name] بەکاردەیێنین بۆ dhcp لێرددا پرۆتۆکۆڵی :ip 17dhcp pool 18[Name]
پرۆتۆکۆلە زۆریەی ispیەکان بەکاری دەهیێنن، لەهەمانکاتدا خودکارانە Dynamically ئایپی دا ناجێگیدە IP Address دابەش دەکات بەسەر یوزەرەکاندا ، بەواتایەکی دیکە دەبێت بۆ ئەو پرۆتۆکۆڵەی درووستمان کرد network [IP Address] [Subnet Mask]
ناونیشانێکی هەبێت تا لەو ناونیشانەوە بەپێی ڕەینجەکەی دابەشکاری بۆ ئایپیەکان بکات.
لیّردا default-rout واتای default-rout: لیّردا default-rout [Gateway]
ه‌مان ip interface vlanە دە‌نووسینە‌وە بۆی.
.vlan 30 یێك درووست دەكەین بۆdns :dns-server [¹³DNS IP Address]
- ئەگەر ئێستا لە كۆماندلاین بنورسین (do sh vlan br) بێگومان نار ر ناونیشان ر باری چالاك بوونی vlanــە‌کانمان نیشان دددات لەگەڵ ئەو ئییزە‌رنێتە‌ی لەسەری جێگیر بووە:
تێبینی/ ئەم هەنگاوە تەنها بۆ جێگیركردنی DSL بور لەسەر vlanێیِـك كە ئەویش لەسەر سێرڤەری GUI: Graphic User سەرەکیە ، پاشتر باس لە چۆنیەتی گونجاندنی ئەو کارەش دەکەین لەڕێگەی دە الە‌سە‌ر یوزە‌ر یاخود PCیــە‌کە ئامادەی کرداری پرۆتۆکۆڵی Interface
## ب. Symmetric Digital Subscriber Line :Sdsl
ئەم جۆرە پێشکەوتوترە لە ADSL و توانای هەیە لەچەند دانە هێلێکی تەلەفۆنەوە داتا بنێرێت، داتا ڕیتی ئەم جۆرەش دەگاتە بەرزتر لە (3 Mbps)، لەناوچەیەك كارایە كە هێڵی تەلەفۆن تەنها بۆ ئەم پەیوەند کردنە بەسترابێتـت بەدەر لە Voice Connections واتە پەیوەندی دەنگی، کە بەم کرداهش خێرایی گواستنەوەی داتاكان بەرزترین رێژەی دەبێت، كەواتە SDSL بۆ ناوچەیەكی جوگرافی بەر تەسك دەبێت کە تایبەمەندکرابێت بۆ ئینتەرنێت، بۆ نموونە لە نێو بیناکانی فەرماندارێتی حکومی و ..هتد.
جۆری مێدێمەکەی ناو دەنرێت بە (Symmetric Modem). 20
## Cable Internet
پێشی دەگوترێت cable modem، گواستنەوەی داتار زانیاری لەنێوان داواکار Client و سێرڤەردا لەرێگەی کەیبڵەکانی اسەتەلایت و کەناڵەکانی شەپۆلی ڕادیۆیی) دەبێت لەسەر تەلەفیزیۆن،
مۆدێمەکەی یان لەناو ئامیێری گەیەنەری شەپۆلە رادیۆیەکەدایە یاخود بەجودا بۆی درووستکراوە،
گواستنەوەی داتاکان لەم جۆرە پەیوەندکردنەدا دەگاتە نێوان ( Kbps - 20Mbps 512). بۆ بەگەر CMTS: Cable پەیوەندکرابێت لەگەڵ cable internet خستنی ئەم جۆرە پەیوەندیە پێویستە ی ئەو کەیبڵەی لە ISP هکەوە هاوردەکراوە. Modem Termination System
وێنەیەك بۆ زیاتر تێگەیشتن TV Channels Headend CATV
drop cable cable Modem CMTS
Distribution Trunk with Point plitter Amplifiers To other TV
nighbourhoods
20 بیدانە پێگەی http://www.webopedia.com/TERM/S/SDSL.html.
## Wireless Broadband (Wibb)
پەیوەندیکردن لەڕێگەی وایەرلێسەوە نوێترین خزمەتگوزاری جۆری پەیوەندیەکانە ، کە پێویستت بە وایەر نابێت بۆ بەستانەوەی ئامێرەکان لەناو ماڵ و شوێنە گشتیەکان، وایەرلێس پەخشی ئینتەرنێت دەکات لەڕێگەی شەپۆلی ڕادیۆیی بۆ ئامێرەکانی وەك (مۆبایلی زیرەك، تلەفیزیۆن، ئەو کۆمپیوتەرانەی کارتی یـان لەسەر بەستراوە و پێناس کراوە ، لەسەر ناوچەیەکی جوگرافی گەورە.
## Integrated Services Digital Network :Isdn
پەیوەندیەکی ستاندارتی نیۆدەوڵەتی نوێیبە بۆ پەیوەندکردنی (ڤیدیۆ، دەنگ، داتاکان) لەسەر یەك نێتۆرك لەڕێگەی (یەك یان چەند ئامێرێكی تەلەفۆن یاخود تەنها وایەری ئاسایی تەلەفۆن)21 ، خێرایی گواستنەوەی داتا لەنێوان ئەم جۆرە لەپەیوەندکردن دەگاتە (64 Kbpsı) ، دوو جۆر ISDN هەیە:
## Basic Rate Interface :Bri أ.
²¹ سعرچاوء http://whatismyipaddress.com/isdn.
بەكاردێت لەنێوان (ماڵەكان، كاری بازرگانی، ناوچەی جوگرافیای بچووك).
ب. Primary Rate Interface :PRI
بەکاردێت لەناوچەیەکی بەرفراوان.
ISDN وێنەیەك بۆ زیاتر ئاشنابوو بە ISDN provider/
telephone company ISDN telephone jack Phone #1 Internet Phone #2 Power supply Internet service provider/
comporate headquarters Your computer Cisco 700 series router Your computer Your computer
## Ethernet
ئەم جۆرە لەپەیوەندکردن بەکاردێت لەنێوخۆی جوگرافیایەکی بەرتەسك لەنێوان پارچەکاندا یاخود MAN: Metropolitan Area یاخود LAN: Local Area Networksیــە کان، بۆ PC
22 درووستکرا لەساڵی 1983دا کە ئەوکات بۆ تاقیکاری بوو، پاشان بەجیهانی کرا لەساڵی 1983دا وەك IEEE لەڕێگەی كەیبڵەوە، كە هەنوكە ئەر شێوازە لەبەستن بووە بە 802.3 بۆ خێراترین جۆری گواستنەوەی داتا و زانیاریە لەنێوان ئەو ناوچەیەی Ethernetی تێدا کارایە .
From Computer Desktop Encyclopedia
© 2006 The Computer Language Co. Inc.
Wired LAN
Internet DSU/CSU
Route able mo DSL modem, eto thernet switch or hub suilding bridge lectrica system Wireless LAN
fowerline iridar Powerline Network
²³ کورتکراوەی Institute of Electrical and Electronics Engineers.
بەشی چوارهەم
# Isp مەرجە سەرەکیەکانی بوونی
## Isp مەرجە سەرەکیەکانی بوونی
مەبەست لە مەرجەكانی ISP ناسینەوەی هەرشوێنێكی دونیایە كاتێك سەردانكەرێك هەبێت بۆی، واتە بدچ شێوەیەك یاخود چ بنەمایەك هەیە تا لەرێگەیەوە شوێن و جێگەیەك بناسینەوە كە ئاخۆ ئەوە بدراستی بینایەکە و پەیوەند بە دابینکاری ڕاژەی ئینتەرنێت یاخود بەجۆرێکی دیکەیە، بۆ ئەو مەبەستەش دوو بەشی گرنگ هەیە دەبێت رەچاو بکرێت:
## لایەنی فیزیکی
لایەنی فیزیکی سەرجەم ئەو ئامێر و ئامیازە بەرجەستانە دەگرێتەوە کە بۆ درووستکردن و بونیادنانی پرۆڤایدەریك پێویستە هەبن. جۆر و پۆلێنكاری هەریەك لە پرۆڤایدەرەكان جیاوازن لەڕووی فیزیكیەوە،
Mainbox هەرچەندە هەمان (ڕێگە)ی دابینكاری هەیە بەڵم لەڕووی پێکهاتەوە جیاوازە، بۆ نموونە هە ﮐﺎﺭﮐﺮﺩﻧﯽ ﯾﻪﮐﻪﯾﻪﮐﯽ ﺟﯿﺎﻭﺍﺯﺗﺮﯼ ﻫﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﭘﺮﯙﭬﺎﯾﺪﻩﺭﮐﺎﻧﯽ ﺩﯾﮑﻪ.
بۆ مەبەستی پێکهێنانی ISPیەکی ناوازە دەبێت ڕەچاوی ئەم تایبە تەندیانەی لای خوارەوە بکرێـت:
1. لەڕووی بیناسازیەوە پێویستە دابینکار یاخود وەبەرهێن نەخشە و پلانی تۆکمە بداتە نەخشەسازەکان بۆ ئەوەی شوێنی لەبار و ﺷﯿﺎﻭ ﻫﻪ ﭨﺒﮋێﯾﺮﻥ ﺑﯚ ﮐﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯼ ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺎﺭەﮐﻪ ، ﻟﻪڕﻭەﮐﺎﻧﯽ (ﭘـﺎﻧﯽ، ﺑﻪﺭﺯﯼ، ﺷﻮێﯾﻨﯽ ﺑﯿﻨﺎﮐﻪ .ﻫﺘﺪ ) .
2. ناوەندێتی لەڕووی پێكهاتەی شەك بۆ رەونەقدان و پێشێن كردنی بینای دابینكار پێویستە رەچاوی ناوەندێتی لە جۆر و کوالیتی بەرهەمەکانی ناوخۆو دەرەوەی کۆمپانیاکە‌دا بکرێت، لەڕووەکانی:
جۆری ئامیێرەکانی بیناسازی بۆ بەرگریکردن لە کەش و هەوا و تیێك نەدانی تەنۆلکەکانی ﮔەﯾﺎﻧﺪﻥ.
- شوێن و جێگەی بیناکەی لەڕووی دیزاینی شارەکە یاخود ئەو ناوچەیەی پرۆڤایدەرەکەی لیێ دادەمەزرێت.
3. پسپۆڕەکان لایەنی سۆزداری بۆ دامەزراندنی پرۆڤایدەرێکی شیار دەبێت فەرامۆش بکرێیت، ئەمە خاڵکی گرنگە ،
چونکە کەسی دابینکار دەبێت ئەو کەس و لایەنانە هەڵبژێرێت کە پسپۆرد تایبەتەندن لەبوارەکانی ﮐﺎﺭﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﺋﻪﺯﻣﻮﻭﻧﯽ ﮐﺎﺭﯾﺎﻥ ﻫﻪﺑﯿﺖ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﺑﺮﻭﺍﻧﺎﻣﻪﯼ ﺑﻪﺭﺯ ﻣﺘﻤﺎﻧﻪ ﭘﯿێﮑﺮﺍﻭﯼ ﺣﮑﻮﻣﯿﺎﻥ ﻫﻪﺑﯿﺖ.
4. نەخشەسازی و ڕیکلام بۆ ئەوەی لەسەرەتاوە ناوچەکە بە پرۆڤایدەرەکە بناسێنین دەبێت کەسانی تایبەتەند و پسپۆڕ لە بواری نەخشەسازی داېەزرێن هەتا لەڕێگەی ئەوانەوە پرۆڤایدەرەكە بە خەڵك بناسێنن لەڕووی (كوالیێتی،
بەرهەمەکان، خزمەتگوزاریەکانو.هتد) ، کە ئەمەش میدیا بەرێوەی دەباتن.
5. پشتگیری میری ئەم خاڵە لەسەر مێی ڕادەوەستیێت کە پاش بیێکەی دامەزراندنی شوێنێکی گرنگ لەڕووەکانی لای سەرەوە، دەبێت پشتگیی مێی بەدەست بێت وە کۆنتاکتی بەردەوام هەبێت لەو نێوەندەدا بەسەر دام و دزگا حکومیەکان.
6. پەیوەندیە ناوخۆییەکان رەچارکردنی پەیوەندیە خۆییەکان لەگەڵ ئەو پرێڤایدەرانەی کە لەناوخۆی شوێنەکەدا هەیە ، کارێکی ناوازەیە ، چونکە ئەم خاڵە وادەکات لەکاتی بڕان یاخود نەمان یاخود لۆدخستنە سەر هێڵەکانی پەیوەندی ئینتەرنێت ڕێگەی چارەسەر ئاسان و لەبار بێت بەهۆی پەیوەندی بەردەوامی پرۆڤایدەرەکانی ناوخۆی ﺷﺎﺭێﻙ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﺷﻮێﻧﻪﻛﻪﻭﻩ.
7. ناوخۆی بینای دابینکار لەناوخۆی کۆمپانیا یاخود پرۆثایدەرەکە دەبێت یاسا و ڕێسا بۆ کارمەندان هەبێت هەتا لەڕێگەی ئەو یاسا و ڕێسایانەوە کارەکانیان ڕایی بکەن.
بەشێوەیەکی گشتی ناوخۆی هەر پرۆڤایدەرێك پێك هاتووە لەچەند ژوورێك:
ئەم ژوورانە بەهۆی ئەرکەکانیانەوە کارەکان لەڕێگەی کارەمەندی پسپۆڕ ڕایی دەکرێن ، لەوانە :
- ﮊﻭﻭﺭﯼ ﭘﻪﯾﻮﻩﻧﺪﯾﻪﮐﺎﻥ
- ژووری ئامێرە گرینگەکان
- ژووری وەرشە بۆ چاککردن و تاقیکردنەوەی ئامێرەکان
- ﮊﻭﻭﺭﯼ ﻓﺮﯙﺷﺘﻨﯽ ﺷﻤﻪﻙ ﻭ ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺮﻧﯽ ﻫﯿﭩﻠﯽ ﺋﯿﻨﺘﻪﺭﻧﯿﺖ
- ﮔﻪﻨﺠﯿﻨﻪ
- کافتریا
- ژووری حەوانەوە
- ﮊﻭﻭﺭﯼ ﭘﺮﺳﮕﻪ
- ژووری کۆبوونەوە
- ﮊﻭﻭﺭﯼ ﺑﻪﺭێﻭەﺑﻪﺭ لایەنە فیزیکیەکانی پرۆڤایدەرەکان بەشێوەیەکی گشتی لەم پارچە و ئامێر و ئامپازانەی لای خوارەوە پێك دێی
## مۆدێمەکان Modems
مۆدێمەكان ئامێری گەیەنەری ڕایەڵەی نێوخۆییە بۆ شوێنێكی ڕووبەر تەسك بەكاردێت لە ماڵن و شوێنە گشتیەکاندا، هەروەها مێدێمە پێشکەوتووەکان لەسەر ئەو رووبەرانە وەك راوتەرێکی ئاسایی کار ﺩەﮐﺎﺕ، ﻣﯚ ﺩێﻣەﮐﺎﻧﯽ ﮐﯚﻣﭙﺎﻧﯿﺎﯼ ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺎﺭ ﺩەﻭەﺳﺘﯿێﺕ ﻟەﺳەﺭ:
ﺟﯚﺭﯼ ﮐﻮﺍﻟﯿﺘﯽ.
'
- مۆدیلی ئامێرەکە.
- نـ
- تایبە تەندنی سۆفتوێرەکەی.
وێنەی مێدێمێکی پیشکەوتووێ
## سێرڤەرەکان Servers
ئامیێرێکی تەکنیکی وردە بەکۆمپیوتەرێکەوە پەیوەندکراوە بەشێوەیەکی بەردەوام (ڕاژەکاری) دەکات بۆ ڕایەڵەکردنی ئەر بەشانەی لێی بەستراوە بۆ هەموو بەژداربووانی ئینتەرنیێت، بۆ بەرزکردنەوە و هەڵگرتن و دابەزاندنی داتا و زانیاری زۆر و هەڵگرتنیان بۆ ماوەیەکی درێژ. دیوی پیێچەوانەی سێرڤەرەکان پیێی دەگوترێت (Client) کە زانیاریەکان لەنێوانیاندا ئاڵوگۆڕ دەکرێینن، جۆرەکانی سێرڤەر لەڕوری فیزیکیەوە بریتین لە (Towers - Rack Server - Blade Server or other). ²4.
تێبینی/ سێرڤەکان ئامێری ڕایەڵە نین، هەر ئامیێرێك (کۆتا گرێ - End Node) بێت لە رایەڵە یاخود نێتۆرك بەدەرە.
- کاری سێرڤەرەکان چین؟
هەڵگرتن و پاراستنی داتا و زانیاریەکانی بەکارەیێنەرانی (دیوی کلاینتە‌کان) بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ.
بەرنامە نێوخۆیەکانی سێرڤەرەکان هە ڵدەستێت بە شیکردنەوە و پێکەوە لکانەوەی داتا وەرگیاوە دەرەکیەکان و ناسینەوەیان و دووبارە ناردنەوەیان بۆ بەکارەیێنەرانی لەڕێگەی ئینتەرنێت یاخود تۆری ناوخۆیی.
پاشەکەوتکردن و تۆمارکردنی پەڕگەکانی ئینتەرنێـت.
ﻟﻪﺗﯚڕﯼ ﻧﯿێﻭﺧﯚﺑﯿﺒﺪﺍ ﺗﻮﺍﻧﺎﯼ ﻫﺎﻭﺑﻪﺷﭙێﮐﺮﺩﻥ ﻭ ﮔﻮﺍﺳﺘﻨﻪﻭﻩﯼ ﺩﺍﺗﺎ ﻭ ﺑﻪﺭﻧﺎﻣﻪﮐﺎﻧﯽ ﻫﻪﯾﻪ.
25 5
کاری پاشکەوتکردنی ئیمەیڵەکانی ئەتاچ بە فایلی دەنگی و رەنگی لەرێگەی ئینتەرنێتەوە.
وێنەی چەند سێرڤەرێكی پێشكەوتوو لەیەك كۆمپانیای دابینكاردا :
Database servers , Application server, Compute server, نموونەی سێرژەکان ا File server, Fax server, Mail Name server, Print server, Proxy server,
(Web server, NEWS
## راوتەرەکان Routers
بریتین لە ئامێرێك َچە‌ند ئامێرێك بۆ پە‌یوە‌ندگرتن و دۆزینەوەی شوێنی مەبەستی رایە ێكردنی پارچە و ئامێرەجیاوازەکان لەنێوان یەکێریدا, راوتەرەکان کاریان گەیاندن و دەستنیشانکردنی شوێن مەبەستی هەر پاکەتێکی گواستراوە یان نێردراوەی کلآینت‌سێرژەرە کەلەنێوان دوو یان چەندان نیێتۆرکی جیاواز پەیوەندکراون.
جۆرەکانی ڕاوتەرێ
(home gateway یان residential) کە پێشی دەگوترێت :Broadband Routers •
کۆکەرەوەو بەستەرەوەی کۆمەڵیێ پرۆتۆکۆڵ و ئامیێرە لەنیێوخۆدا زیاتر لەنیێو ماڵەکاندا بەکاردەبرێت بەکاردێت بۆ پەیوەندیگرتن لەنێوان کۆمپیوتەرکاندا بەئینتەرنێتەوە یاخود گواستنەوە و وەرگرتنی فایل و پرێنتەرەکان یان (VOIP).
سەیری خاڵەکەی سەرەوە بکە, بەڵام لێرەدا پەیوەندیگرتن لەرێگەی لەرە ﻣﻮﮔﻨﺎﺗﯿﺴﯿﻪﮐﺎﻧﻪﻭﻩ ﺩﻩﺑێﺕ.
Inter-provider ،Subscriber Edge Router ،Edge Router)هەندێك جۆری دیکە
²6 (Core Router ، Border Router Routing جێی باسە هەر کاتیێك باس لە راوتەر دەکرێت دەبێت شارەزایانی بواری رایەڵە ئاماژە بەل بکەن, چونکە رێگەی پەیوەندیگرەکانی نێوان راوتەرەکان هەتا رێگەکە دەستنیشان نەکەین ناتوانین پەیوەندیەکان دیزاین بکەین. جەنجاڵی و ئاڵۆزی هەموو ئەو پەیوەندیە زۆرانەی لەنێوان ئامێرەکان دەکرێت پێویستی بە ئامێرێکی گرینگی وەك راوتەر هەیە تا شوێن و جێگەی پاکەتەکان دیاری بکات، ڕاوتەرەکانیش بۆ بەڕێوەبردنی ئەر جێگانە پێویستیان بە دیزاینی تۆکمە هەیە هەتا تێكئاڵۆسكان درووست نەبێت و بەباشترین و خێراترین شێوە داتاكان بگوازنەوە، بۆ ئەو مەبەستە دوو جۆر راوتکردن پێکهێنراوہ ( Static routing لەگەڵ Dynamic routing ) کە تەنها ر (Dynamic routing protocol بەگەڕ بخاتن بەم ڕەوگانەی لای خوارەوە:
- ﺩﯙﺯەﺭﯼ ﺩﺍﯾﻨﺎﻣﯿﮑﯽ.
- هەژمارکردنی راوتەرەکان.
- دەرپەراندنی سەرجەمی گۆرانکاری و نوێکاریەکان بۆ ڕاوتەرەکانی دیکە.
- رێکخستن و پەیوەندیگری لەنێوان راوتەرەکان.
بەشێوەیەکی گشتی Dynamic Routing Protocols دیزاین دەکرێن بەم جۆرانە: (RIP v1,
.²² (RIP v2, IGRP, OSPF, EIGRP
وێنەی ئامێری ڕاوتەرێکی پێشکەوتووێ
## سویچەکان Switches
هروەها پێشی دەگوترێت (bridging hub یان bridging hub)² بریتین لەئامێرێك /چەند ئامیٓرێك بۆ ڕایەڵكردنی دوو یان چەند ئامیێرێكی گەورە و بچووك لەنێوان یەكتریدا هەروەها كۆمپیوتەرەکانی نێو یەك جوگرافیای بەرتەسك لەسەر تۆڕێکی نێوخۆییی، ئەم ئامێرانە لەسەر چینی 2 یاخود چینی 3ــدا پەیوەندی دەبەستن لەنێوان ئامیێرەکاندا.
28 سەیری نێرە بکە: https://en.wikipedia.org/wiki/Network_switch وێنە سویچێکی پێشکەوتووێ
## دیواری ئاگرین Firewall
لێرەدا سیستەمێكی پارێزگاریە بەهەردوو جۆری (هاردوێر و سۆفتوێر) هەیە ، کاری ئەوەیە کۆنتۆڵی ترافیکە هاتوو پۆشتووەکانی نێتۆرك بکات هەروەها بەپێی یاسا مامەڵەیان لەگەڵ دەکات. لە پرۆڤایدەرەكاندا بەچەند جۆرێك فایەرواڵ دادەمەزرێت لەوانە :
Filtering Firewall
-
Proxy Servers
-
وێنەیەك بۆ تیگەیشتن لە دیواری ئاگرین:
ASA5500 HTTP Reques HTTP Request
(step 1)
Web Serv
(step 3)
172.30.21.99 Look-up Roues
(step 1)
w or Der 192.168.15.15
## لایەنی جێبەجێکــاری
ئەم لایەنە پشت دەبەستیێت بە هەرچی خزمەتگوزاریەکی ناماددی لەناو کۆمپانیای دابینکاردا،
لەبڕگەکانی ڕابردوودا چەندین جۆر و پۆلێنکاری پرێڤایدەرەکانمان باس کرد ، لەنیێو ئەواندا چەندین خزمەتگوزاری گرنگ پێسكەس دەكرێن ، لەخوارەوە هەریەك لەو خزمەتگوزاریان پۆلیًن دەكەین.
## Application Layers (Isp) Dns: Domain Name System .1
بریتیە لە سیستەمێکی هێشە‌ند کە لەرێگەی IPیـە‌کانی (کۆمپیوتەر، هێست)ی سەر ئینتەرنێت، ناو و ناونیشان دابین دەکات، بەپێی جۆرو داڕێژراوەکانی ناوەندی بنکەکان، یاخود داتەبەیز، بۆ نموونە ،
ناونیشانی (www.computer.com) لە بنەرەتدا IPی هۆست سێرڤایسە‌کە‌ی لەسەر یەکێ لە
سێرڤەرەکان بریتیە لە (74.200.250.181).
FTP: File Transfer Protocol .2 بریتیە لە ئەپلیكەیشنێك لەنار سێرڤەرێكی تایبەت بەخۆی بۆ كاری گواستنەوە ر وەرگرتنی فایلەكان ﺩەﺑێﺕ ﻟﻪ ﻫﯚﺳﺘﯿێﮑﻪﻭە ﺑﯚ ﻫﯚﺳﺘﯿێﮑﯽ ﺩﯾﮑﻪ ، ﻟﻪﺳﻪﺭ ﭘﺮﯙﺗﯚﮐﯚڵﯽ TCP.
DHCP: Dynamic Host Configuration Protocol .3 پرۆتۆکۆلێکی نێتۆرکە لەسەر Internet Protocol: IP کاردەکات بەهۆی پێدانی ناونیشانەکان بەشێوەیەکی خودکارانە و دابەشکردنیان بەهۆی ریزبەندیەوە، ئەمەش وا دەکات کات و بری تێچور کەمێربێتەوە لەکاری نێتۆرکدا.
HTTP: Hypertext Transfer Protocol .4 بریتیە لە ئە‌پڵیكە‌یشنێك لەسەر هایپە‌رمیدیا كار ڕایی دەكات لەسەر ئینتەرنێت بدە‌ۆیە‌وە ماڵپە‌ڕە
میدیاییەکان دەکاتەوە، یاخود World Wide Web، وەك HTML, CSوە هەتا دوایی.
وێنەیەك بۆ زیاتر تێگەیشتن:
POP: Post Office Protocol .5 ئەم ئەیلێیكەیشنە رێرەوێك دابین دەکات بۆ گواستنەوەی نامەکانی سەر ئینتەرنێت، کە لەرێگەیەوە دەتوانین نامە دەنگی و رەنگیەکان لەسەر سێرڤەری تایبەت بەخۆی پاشەکەوت بکەین، بەهۆی ﺩﺍﺗﺎﺑﻪﯾﺰێﮐﻪﻭﻩ ، ﻧﻮێﺗﺮﯾﻦ ﻭەﺷﺎﻧﯽ ﺋﻪﻡ ﺟێﺑﻪﺟێﮐﺎﺭﯾﻪ ﺑﺮﯾﺘﯿﻪ ﻟﻪ POP3.
:POP وێنەیەك بۆ تێگەیشتن لە
Mail Server PC Terminal
## Isp Security
دبیت هەمور دابینکارێکی ئینتەرنێت لایەنی پارێزگاری فەرامۆش نەکات، چونکە لەهەمور بارێکدا ئەگەری لەدەستدان و تیێکچوون و هیێشکردن و بارخستنەسەری یەکەکانی دابینکارەکە و راوتەر و بورجەکان و .هتد هەیە ، ئەوکات دەبێت بەشێوەیەك پێشهات لەهەرچی رووداوەکان بیگرێت بۆ ئەوەی کەمترین ئەگەری ونبوون و لەناوچوون هەبێت لەنێوان داتاکان و لایەنی فیزیکیدا، بۆ ئە مەبەستە لای ﺧﻮﺍﺭﺩﻭﻩ ﺑﻪﺧﺎڵ ﻻﯾﻪﻧﯽ ﭘﺎﺭێﺯﮔﺎﺭﯾﻪﮐﺎﻥ ﺩﻩﺧﻪﯾﻨﻪ ڕﻭﻭ:
## Hacking And Attacking .1
ئەم بەشەی پارێزگاری لەسەر کەسانی پسپۆڕ لەهەمانکاتدا بێڕەوشت دەوەستیێتەوە ، ئەوان کار دەکەن بۆ لەناوبردن و تێکدانی داتا و زانیاریەکان، هەروەها ئەگەری سیاسی و بەرژەوەندیەکان لەپیێش چاو دەگرن،
واتا هیێرشەکان زۆرجار بۆ سەر بەشێك یاخود تێکرای ناوچەیەك دەوەستێتە سەر لاوازی و بەهیێزی رووی پارێزگاری پرێڤایدەرەکە ، بوارەکانی ئەم بەشە بریتین لە :
تووشبوون و هەڵەڕوودان لەپارێزگاری بەشێكدا ، كە دەبێتە هۆی (خاوبوونەوە، وونبوون، لەناوچوون) بەهۆی لــۆد خستنە سەر یەکیێ لەبەشەکان، بەشەکانی ﺑﺮﯾﺘﯿﻦ ﻟﻪ :
IP Attacks ICMP Attacks Routing Attacks TCP Attacks کە (Network Layer) پە‌ستان خستنە سەر چینێکی نێتۆرك (Network Layer) کە
ﺩەﺑﯿێﺘﻪ ﻫﯚﯼ ﺧﺎﻭﺑﻮﻭﻧﻪﻭەﯼ ﺑﻪﺷﯿێﻙ ، (ﺳﻪﯾﺮﯼ ﺩﺍﻫﺎﺗﻮﻭ ﺑﮑﻪ ) .
: لێرەدا ئەتاكەر یاخود هاككەران دەست دەگرن بەسەر (هەمور ، بەشێك، یەك یان ﺯﯾﺎﺗﺮ) ﻟﻪﻭ ﯾﺎﺳﺎﯾﺎﻧﻪﯼ ﮐﻪ ﺑﯚ ﺩﯾﻮﺍﺭﯼ ﺋﺎﮔﺮﯾﻦ ﭘﻪﯾﭙﻩﻭ ﻭ ﺩﺍﻧﺮﺍﻭﻩ ﯾﺎﺧﻮﺩ ﻫﯿێﺭﺵ ﺩﻩﺧﻪﻧﻪ ﺳﻪﺭ ﭘﺮﯙﮐﺴﯽ ﺩﯾﻮﺍﺭەﮐﺎﻥ، ﺩﯾﻮﺍﺭﯼ ﺋﺎﮔﺮﯾﻦ ﺑﻪﺩﻭﻭ ﺟﯚﺭ ﻻﯾﻪﻧﯽ ﭘﺎﺭێﺯﮔﺎﺭﯼ ﺩەﺷﮑﯿﺖ:
## Packet Filters
Proxies Li Roj ڕایەڵە بەکار دەبرێت، لەڕێگەیەوە دەتوانێن بەشێوەی ڕاپۆرت ئامادەکاری بۆ پێشهاتەکان بکەین بەچاودێری خستنە سەر بەشەکانی نێتۆرکەکە ، لەڕووی پارێزگاریەوە ئەم بەشانەی لای خوارەوە دگرێتەخۆ :
Signature-based Network-based Anomaly-based Host-based
## Network Security .2
ئەم بەشە تاوتوێی لایەنی پارێزگاری دەکات لەسەر ئامێرو پارچەکانی سەر بە کۆمپانیاکە و هەروەها کریارەکانی و ئەو لایانانەش کە پەیوەندن لەگەڵ دابینکارەکەدا ، لەرووەکانی:
مەبەست لێرەدا نەخشەکانی تۆری نێوەندیە لەسەر رایەڵە بەستراوەکان، واتا
'
(Network Design)، کاتیێك هەڵە و کێشە ڕور بدات دەبێت پێشتر لایەنی پارێزگاری بۆ ه‌رچی پێشە‌اتێکی چاوە‌روان کراو دانرابێت.
لێرەدا سەرجەم ئامێرەکانی ڕاوتەر دەکەونە ژێر چاودێریەوە ، هەروەها ڕاوتینگ یاخود کــارەکانی ڕاوتەر لەسەر سیستەمی تایبەتی دەبێت لایەنی پارێزگاری بۆ دابین بکرێت.
: مەبەست لە پاڵوتەکاریە بۆ ئەگەرە مەترسیدارەکان.
3.
پەیوەندیە دەرەکی و ناوەکیانەی کۆمپانیای دابینکار لەسەری گرێبەستی کردوون، لەوانە :
: کریارەکان Customers
- دابینکارد هاوبە‌شە‌کانی دیکە.
## Firewall
بێگومان هەرچی تۆڕێك لەجیهاندا (گرنگ و ناگرنگ) دەبێت دیواری ئاگرینی هەبێت، كە بەكورتی پێناسەكەی بریتیە لە: ئامیێرێكی (گەورە یاخود بچووك)ه یان سۆفتوێرێكی (پێشكەوتوو، لاواز)ه کەدارێژراوە بۆ پەنگخواردنەوەی پاکەتەکانی چینەکانی رایەڵەکاری بەهۆی کۆمەڵێك یاسا کارەکان رایی دەکات، ئەمەش لەبەر لایەنی پارێزگاریە.
ﺩﯾﻮﺍﺭﯼ ﺋﺎﮔﺮﯾﻦ ﭘﯿﭩﻚ ﺩێﺕ ﻟﻪﭼﻪﻧﺪ ﺑﻪﺷﯿێﮑﯽ ﺟﻮﺩﺍ ﻟﻪﻭﺍﻧﻪ :
پالاوتەکاری بۆ هەرچی پاکەتێکی هاتوو ، ڕۆشتوو دەکات.
پالاوتەکاری بۆ هەرچی بەرنامەیەکی دەستگید بە کاری ڕایەڵە دەکات.
. پالاوتەکاری بۆ هەرچی یاسایەکی نێوەندی سیستەم دەکات.
لەڕێگەی پێۆکسیەوە کاری پاڵوتەکاری دەکات بەهێی سەرچاوەیەکی
دیکە . 30
بەشی پێنجەم ڕەشنووسی هاو پێچکراوەی ئینتەرنێت Internet Protocol Suite لەرێی ئینتەرنێتدا بەکاری دەخەینە سەر هەر رێخۆشکەرێك كە ISP لەرێی ئینتەرنێتدا بەکاری دەبات بۆ ئەوەی خزمەتگوزاریەکانی بگاتە ناوەوە و دەرەوە. بۆ ئەو مەبەستەش یاژەکان پێویستیان بە یەشنووسی هاوپێچکراوەی ئینتەرنێت دەبێت کە ناسراوە بە (Internet Protocol Suite).
بەشێوەیەکی گشتی سەرجەمی گروەکانی ئینتەرنێت دەگرێتەوە وەك لەرێیدە (TCP/IP Protocol Architecture Model ،Protocol Layers)
پەیوەندیگریی دەکات بەهێی ئینتەرنێتەوە.
سەبارەت بە ISPـیەکان گرۆی بەشەکانی ڕەشنووسی هاوپێچکراوەکان بریتین لەم بەشانەی لای خوارەوە:
1. Point of Presence Topologies: شوێنگەیەکی ماددیی-فیزیکیە کە خاڵە ئامادەکراوەکانی تۆپۆلۆجیەکان و خزمەتگوزراریەکانی تیێدایە. ئەو پۆینتانەن کە لە دیزاینی ادا بەشێوەیەکی گشتی تیایدا بەکار دەهێنرێت ،
2. بریتین لەو خزمەتگوزاریانەی کەلەسەر هۆستەکان و ناوەندی داتاکان ISPیەکان بەگەری دەخەن.
.3. بەرێوەبەرایەتی رایەڵەیە لەناو Out of Band Management Network .3.
4. Network Operations Center: سەرجەمی ئەو وەگەیخەر LOSانەیە کە لەناو ISPادا کاری پێ دەکرێت.
5. پارچەکان، سەرجەمی ئەو ئامیێرە (پێشکەوتووانە) لەخۆ دەگرێت کە لەناو ISP
دان هەروەها ئەو ئامێرانەشکە بۆ هاولاتیان دابیندەکرێت.
6. Firewall: لێرەدا دەزگای دیواری ئاگرین و خزمەتگوزاریەکانی ئەو دەزگایە دیاریکراوە.
7. پارێزگار ، مەبەست لەوەیە كە لەناو ISP و دەروەی ISPادا چ جۆرە پارێزگاریەك بونی هەیە و چ جۆڕە خزمەتگوزاریەك بۆ پارێزگاریە‌كانی هاولاتی كارایە.
لەم خشتەیەی خوارەوەدا سەرجەمی ئەو ڕەشنووسانەی کە بۆ دابینکارەکان دەشیێت خراونەتە روو:
| ISP Services (Internet | Services | Services | |
|-----------------------------------|----------------------------------------|------------------------------------------|-----------|
| Protocol Suite) | Forward zone | | |
| Holds ISP zone files | | | |
| Primary | Reverse zone | | |
| nameserver | Hardware & OS | | |
| Cache | Located in secure part of net | | |
| Caching | Hardware & OS | | |
| nameserver | Holds copies of ISP zone files | | |
| DNS | ISP DNS Services | Hardware & OS | Different |
| PoPs | | | |
| Secondary | | | |
| Secondary | offered by | | |
| nameserver | Strongly recommended | ISC, PCH and | |
| others? | | | |
| At another | | | |
| ISP | | | |
| Point of Presence | News feed to customers | | |
| Topologies | ISP News | | |
| News | Still relevant? | Distributed design required | |
| Services | Software | | |
| POP3 | for all supported domains (MX records) | | |
| Relay | Dedicated POP3 | | |
| Anti-Virus - Anti SPAM | Provider | SMTP gateway | |
| Mail relay open to CUSTOMERS only | | | |
| Mail | ISP Mail Services | Block port 25 outbound for all customers | |
| POP3, Unix system Update | | | |
| Software | security issues | | |
| unsolicited junk mail complaints | | | |
| Free hosting | | | |
| Server | | | |
| Proxy | Shared web hosting service | | |
| Types of | | | |
| WW | ISP Host Services | Reseller web hosting | |
| hosting | Virtual Dedicated Server | | |
| Cloud hosting | | | |
| Home server | | |
|------------------------------|---------------------------------------|----------|
| File hosting service | | |
| Cache | lmage hosting service | |
| Video hosting service | | |
| Blog hosting service | | |
| Paste bin | | |
| Shopping cart software | | |
| web host | E-mail hosting service | |
| service | Free for | |
| provider | Users | |
| FTP | | |
| Server | | |
| FTP | just use | |
| on | | |
| broadban | | |
| d ISP | | |
| Server | | |
| Virtual Web | WW | Proxy |
| Hosted | Server | Cache |
| Services/Datacenters | Information/Content Services | |
| Electronic Commerce | | |
| Out of Band Management | The ISP Network "Safety Belt" | |
| Network Centre | Consider primary and backup locations | |
| Network monitoring | | |
| Statistics and log gathering | | |
| Direct but secure access | | |
| NetFlow Analyzer | | |
| TACACS+ server | | |
| Servers | SYSLOG server | |
| Primary DNS | | |
| NOC | Critical Services | Firewall |
| Network operations center | Database or | | | | |
|-----------------------------|---------------------------------|----------------------------|---------|-----------|---------|
| Accounting | | | | | |
| Systems | | | | | |
| Top Quality Type | ISP Modems | | | | |
| Model | kind model | | | | |
| Modems | Price | currency type | | | |
| Specifications | | | | | |
| Database servers | | | | | |
| Application server | | | | | |
| Compute server | | | | | |
| File server | | | | | |
| Fax server | | | | | |
| Mail server | | | | | |
| Servers | Name server | | | | |
| (DNS) | | | | | |
| Devices | Print server | | | | |
| Proxy server | | | | | |
| Web server | | | | | |
| NEWS | | | | | |
| Wired | Routing schemes: | | | | |
| Routers | Anycast | Broadcast | Geocast | Multicast | Unicast |
| o | | | | | |
| Wireless | o | O | | | |
| o | o | o | 9 | o | |
| Packet Filter | Open | Packet Accounting | | | |
| Moderat | | | | | |
| Application Gateway | Input firewall | | | | |
| Firewall | NAT | Filtering (AIOF) | | | |
| e | | | | | |
| Circuit-level Gateway | Strict | Output firewall | | | |
| Proxy Server | Forwarding firewall | | | | |
| لاپەردی 53 | ISP - Internet Service Provider | داببینکاری راژدی ئینتەرنێت | | | |
Web Servers Mail servers Architecture:
Single Firewall Dual firewall e VolP
Intranet DMZ
DMZ
servers
(LAN)
| Mail | | | | |
|--------------------------|------------------------|---------------------------|-----------------|-----|
| servers | Architecture: | | | |
| FTP servers | Single Firewall | Dual firewall | | |
| DMZ | e | | | |
| N/A | VolP | Intranet | DMZ | DMZ |
| servers | (LAN) | Router (WAN) 👁️ | uter (WAN) Ş | |
| Usernames, | Usernames, | | | |
| Secure Resources | passwords, filters, | passwords, TCP | | |
| TACACS+ | wrappers, | | | |
| Disable telnet on vtys, | | | | |
| Manage and Improve | IPTABLES | | | |
| Network Element | oly use SSH | | | |
| Router | Server | | | |
| Security | filters only allow NOC | Protect all | | |
| Monitor and Respond | acess | servers using | | |
| IOS Essentials for the | routers with | | | |
| Test, Practice, Drill | strong | | | |
| recommended practices | filters applied | | | |
| for ISP | IP Attacks | | | |
| ICMP Attacks | | | | |
| Security Vulnerabilities | Routing Attacks | | | |
| TCP Attacks | | | | |
| Basic Security | DoS and D-DoS | Application Layer Attacks | | |
| Hacking and Attacks | Packet Filters | | | |
| Firewalls | Proxies | | | |
| Signature-based | | | | |
| Intrusion Detection | Network-based | | | |
| N/A | Systems | Anomaly-based | | |
| Host-based | | | | |
| Design | Etc. | | | |
| Network Security | Routing | | | |
| Filtering | | | | |
| working with | | | | |
| customers | | | | |
| Incident Handling | Etc. | | | |
| oher ISPs | | | | |
| CERTS | | | | |
لەر خشتەیەی سەرەوەدا پێم باشە هەندێك لەخزمەتگوزاریە گرینگەکان کورتەیەکیان لیێ باس بکەین،
هتا خوێنەری کوردی سە‌رە‌باسێکیان لەبارەوە بزانێت.
## Point Of Presence Topologies Dns
بۆ پێناسەکەی سەیری (Application Layer) بکە لەم پەرتورکەدا، لیێرەدا (Name Server)
کارایە دەکرێت بۆ راژەکان کە بریتیە لە راژەی چاڵککردنی ناو، بەهۆی کۆمپیوتەر یاخود بەرنامەی دەستگیر لەسەر سێرڤەر. ئەم ڕاژەیە هەرچی ناسنامەی هۆستەکان هەیە دەگرێتەخۆ و هەروەها دەیانکاتە ناونیشان و بەپێچەوانەوە. NS کورتکراوەکەیەتی و گرینگە لە راژەکاندا هەبن بۆ ئەم مەبەستانەی لای خوارەوە :
ڕیکلامی بازرگانی پاوانە دەکات و بەشێوەیەکی خۆکارانە گەشەی پیێ دەدات و دەردەپەرێت لای هاولاتى بەکاربەر.
پەیڕەوی ئۆفەر دەکات.
راگەیاندنی گشتی کۆمپانیا ، لەکاتی هەر گرفت و کێشەیەکدا ، هەروەها لەکاتی تۆمارکردن.
- هەتا دوایی.
بوارەکانی DNS بریتین لە :
- گورزەی زانیاری ڕاژەی ناوەکان لەخۆدەگرێت، هەروەها تۆماری ناوەکان
(DNS Records) دەیێتەوە و دەییارێزێت و گۆڕانی گشتی تێیدا ڕوو دەدات.
(Primary nameserver) لەخۆگری زانیاری تەواوەکانی : Secondary nameserver •
ﺩەﮐﺎﺕ ﮐﺎﺗﯿێﻙ ﻟﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﮐﺎﺭەﮐﺎﻧﯽ ﺑﻮﻭﯾﻪﻭە ، ﺩەﺗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺑﻪﺟێﮔﯿەﻭەﯾﺸﯽ ﺩﺍﺑﻨﯿێﯾﻦ.
- گرنگی دەدات بەتێگری ناو زانیاری دەستخراو لەسەر هەژمارەکان،
تۆماربەندی ڕاژەکان بەشێوەی سانا وەردەگرێتەوە.
## Isp News Services
ئەم بوارە بەهێی (DNS)عەرە هەروەها لەتەك بەرنامەیەك كاری راگەیاندن دەكات بۆ راژەكان و هاولاتی بەکاربەر.
## Isp Mail Services
لەبەشی (جۆر و پۆلێنکاریەکانی ISP) باسمان لەپۆلێنی (Mailbox Providers) کردورە،
ﻟﯿێﺭەﺩﺍ ﺧﺰﻣـﻪﺗﮕﻮﺯﺍﺭﯾﻪﮐﺎﻧﯽ ﻟﻪﻧﺎﻭ ﺩﺍﺑﯿﻨﮑﺎﺭەﮐﺎﻧﺪﺍ ﺑﻪﻡ ﭼﻪﺷﻨﻪ ﺩەﺭەﺧﺴﯿێﻥ:
دابینکارەکە تۆماربەندی (mail exchanger record) MX) بەگەر دەخات، کە بەشێکە لە تۆماربەندی سەرچاوەی پاژەی ناوەکان (DNS resource records) تایبەت بە
سێرێمێیڵ و بەرپرسە لە وەرگری نامەکان.
رێخۆشکەرە بۆ گواستنەوەی یەك یان چەند ڕێڕەوێکی ئاڵوگۆڕی نامەکان بۆ تەنها یەك یان چەند سەرچاوەیەكی دیاریكراو لەكاتێكدا كە چەند ناونیشانێكی ئەلیكتۆنی لە ئارادابیێت.
دابینکارە پێشکەوتووەکان ناوچەی پارێزگاریان هەیە بۆ ئیمەیڵ و گواستنەوەی نامەکان و پالاوتەکردنی نامە خراپەکان.
## Isp Host Services
دابینکارەکان ئەوانەی لەپۆلینی (Hosting ISPs) کەپێشتر باسکراوە ، چەند جۆرە خزمەتگوزاریەك یێشکەن دەکەن، لەوانە :
- دابینکردنی هۆستی بەلاش بۆ هاوڵاتی بەکاربەر بۆ تێناخنینی زانیاری.
- دابینکردنی خزمە‌توزاریە‌کانی هۆستینگ.
بەستن و هاوپێچکردنی هەموو ئەوانە لە شوێنێکدا.
'
- دابینکردنی هە‌ورد‌کان.
- داینکردنی بازارگەی ئۆنڵاین.
دابینکردنی شوێنگەی تایبەت بەوێنە و گرتەکان.
- هەروەها FTP و گەلێكی دیكە.
## Hosted Services/Datacenters Virtual Web Server
سێرێکی نافیزیکی خەیاڵیە بۆ بواری وێب بەکاردێت، هارکات لەتەك WWW تۆرێکی جیهانی پێك دەهێنن بەهۆیێ
'
یاخود web server، بەرنامەیەکە کە یاریدەی گەڕان دەدات لەنێو ئینتەرنێت بەهێی (HTTP: Hypertext Transfer Protocol) کە لەرێیەوە بەکاربەر دەتوانێت بگاتە زانیاریە تۆمارکراوە‌کانی.
یاخود Proxy Server، سێرڤەرێکە (خەیاڵی بێت یان فیزیکی)، کە بەرنامەیەك بەڕێوەی دەبات بەهێی ئەو بەرنامەیەوە ڕێو شوێن و جێی مەبەستی هەر گورزەیەکی زانیاری و داتاکان ئالوێر دەکرێت، یاخود داواکاریەکانی بەکاربەر دەگوازێتەوە سەر شوێن و پێگەیەکی تر لەنێو رایەڵە گشتیەکەدا ، بۆ مەبەستی (پارێزگاری، خێرابیی،..هتد ) .
(HTTP cache) تێکڕای زانیاری وەرگییاو لەسەر کاشەکانی وێب یاخود :Cache
'
دەپارێزرێت (بەپێی مەرج) پاشان دووبارە وەردەگێیێتەوە بەشێوەی خیێرا و بێ کیێشە لەڕێگەی بەرنامەکانەوە.
## Network Operations Center
ه‌روە‌ه ناسراویشە بە (network management center). کە‌تیێیدا کارگوزاری رایە‌ڵە‌ی تیێدا دکرێت ، لەوانە :
بەرییگەی Routing Policy: لەرییگەی Consider primary and backup locations دەتوانرێت شوێنگەكان بپارێزێت لەڕێگەیەك بەرنامەكانی ناو وەگەرخەرەوە.
ی بەرنامەیەکەوە کرداری چاودێری پەیامەکان دەکرێت ، ئەم بابەتە گرنگە بۆ تیشك خستنە سەر هەر زانیاریەكی هات و رێشتوو لەنێو تۆرەكاندا ، ئامانجی ﭼﺎﻭﺩێﺭﯼ ﺭﺍﯾﻪڵە ﺑﺮﯾﺘﯿﯿﻪ ﻟﻪ ﻭەﺭﮔﺮﺗﻨﯽ ﺋﺎﻣﺎﺭ ﻭ ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯼ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺑﻪﺷێﻙ ﯾﺎﻥ ﺗﯿێﻛﺮﺍﯼ ﺭﺍﯾﻪڵەﻛﻪ.
الیّرەدا دِایۆرتەکان و داخلّبوونە (فەڕمی و)Statistics and log gathering نافەرمیەکان) لەسەر ڕایەڵە و بەرنامە و وەگەڕخەرەکان دیاری دەکرێت.
ئەم بارە راستەوخۆ كار لەسەر داخڵبوونەكان دەكات، بەلام بەشێوەیەکی پارێزراو.
## Servers
پێشتر باسمان لەسێرڤەر کردووە، لێرەدا کاری سێرڤەرەکان گرنگە و بە ئامێری هەڵگری تێکڕایی زانیار و وەگەیخەرەکان دێت، کە زۆر کاری گرینگ لە ئەستۆ دەگرن، لەوانە :
تێکرای بەرنامەو پێداویستیەکانی سەبارە بە چاودێری (پاکەتەکان)
دەگرێتەخۆ. کە لەم بوارانەی لای خوارەوە سوودی هەیە :
0 چاودێیری کات.
0 مێژوو.
0 رێکخستنی ئامارەکان.
- چاودێری پارێزگاری و دۆزی پارێزگاری.
0 هەواڵی هەڵەکان.
0 هەتا دوایی.
2 SIMILAR SENSOR
Terminal Access Controller Access کورتکراودی ا TACACS+ server
-
ریگەپێدراوەی هەر بەکاربەرێکە کە تۆماردەبێت لەسەر سێرڤەر ،
بەهۆی (تێپەڕەوشە و ناوی بەکاربەر).
بكە. Statistics and log gathering: سەیری (Statistics and log gathering) بكە.
-
بکە (DNS) سەیری (DNS) بکە.
-
## Critical Services
بریتین لە چەند خزمە‌تگوازریە‌کی گرینگ کە‌پێویستە لەنێو دابینکارەکاندا هەبێت تا کۆگای بابەتی ه‌ژمار بکات لەسەر ئەم ڕەوگانەی خواردوە:
بەرنامەیەك بەکاردەبرێت بۆ کۆکردنەوەی ئامار و یاسا جێبەجێکراوەکانی دیواری
-
ئاگرین.
بۆ بەڕێوەبردنی Database or Accounting Systems ه‌ژم‌ارە‌کانی نێو ISPو کارمەندانی و بە‌کاربە‌رانی.
## Modems
سەیری (Modems مێدێمەکان) بکە لەم پەرتووکەدا. لە ISPـدا گرنگی دەدرێت بە مێدێمەکان لەرووەکانی:
'
ﻛﻮﺍﻟﯿﺘﯽ: ﺗﺎ ﭼﻪﻧﺪێﻙ ﺋﻪﻡ ﺋﺎﻣێﺭﻩ ﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺗﻪ ﻭ ﻛﻮﺍﻟﯿﺘﯽ ﺑﻪﺭﺯﯼ ﻫﻪﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺟﯿﻬﺎﻧﯿﺪﺍ.
ﻣﯚﺩﯾﻞ: ﮔﺮﻧﮕﻪ ﻣﯚﺩﯾﻠﯽ ﺋﺎﻣﯿێﺭەﮐﻪ ، ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺗﺎ ﻣﯚﺩﯾﻠﯽ ﺑﻪﺭﺯﺗﺮ ﺑﯿﺘﺖ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﭘﺎﺭێﺯﺭﺍﻭﺗﺮ ﺩﻩﺑﯿﺖ.
i نرخ: بۆ دابینکارەکان نرخی هەرزان گرنگە و بۆ خەڵکی ئاسایی نرخی گران باشترینە.
i
- تایبە‌تە‌ندیە‌کان: بەهۆی تایبەتەندی زۆر و ئاسانە‌وە ، دەتوانین بە‌ثاسانی رِایە‌ڵکاری بکەین.
## Servers
لێرەدا لەسەر جۆری سێرڤەرەکان لەنێو دابینکارەکان دەدوێت (سەیری خشتەکە بکەرەوە).
## Routers
ڕاوتەرەکان و جۆری پەیوەندیگریان پێکەوە لەناوخۆ بە دەروەی دابینکارەکە ڕوون دەکاتەوە.
## Firewall
سەیری (:Firewallدیواری ئاگرین) بکە لەم پەرتووکەدا. بەهۆی بەرنامە و پیێداویستیەکانەوە یاخود بەهۆی ئامیێرێکی تایبەتی، دەتوانین دیواری ئاگرین پیێبکەین بۆ ئەم مەبەستانەی لای خوارەوە:
پالاوتەکاری پاکەتە هاتوو ڕۆشتووەکانی نێو سیستەمەکە ، بەهۆی یاساکانی :Packet Filter نێو دیواری ئاگرین رێك دەخرێت و یاسایان بۆ دادەنرێت.
یەکێك لەچینەکانی ڕایەڵە ڕێککاری بۆ دەکات، کامانە جۆری بەرنامە كارابێت و كامانەش بۆ چەند كەسانێك كارابن ياخود لەكار بكەون.
لەسەر چینی (session layer) کار دەکات، لەنێوان (Circuit-level Gateway
(TCP/IP چاودێری پاکەتەکانی (Transport Layer و Application Layer)
بكە. Proxy سەیری (Proxy) بكە.
## Nat
کورتکراوهەی (Network Address Translation) بەشێوەیەکی گشتی بریتیە لە کردارێکی جێبەجێكاری لەسەر ئامیێرێكێچەندئامیێرێكسی ڕایەڵە بەشێوەیەكی باو لەسەر فایەڕواڵ كاردەكات بۆ ﺩﯾﺎﺭﯾﮑﺮﺩﻧﯽ ﺋﺎﭘﯿﻪ ﮔﺸﺘﯿﻪﮐﺎﻥ ﺑﯚ ﮐﯚﻣﭙﯿﻮﺗﻪﺭ/ﺋﺎﻣﯿﯚﺭەﮐﺎﻧﯽ ﺩﯾﮑﻪ ﻟﻪﻧﯿﯚﺧﯚﯼ ڕﺍﯾﻪڵەﺩﺍ ، ﮐﺎﺭﯼ ﻧﺎﺕ ﺋﻪﻭەﯾﻪ کەسنوور دادەنێت بۆ ژمارەی ئایپیە گشتیەکان و گۆڕین و هاوپێچکردنیاو لە ئایپیە ناوخۆییەکانەوە بۆ ناونیشانی ئایپی ئینتەرنیّت، ئەم کارەش بە (وەرگێڕان) دەناسرێت.
## Dmz
کورتکراوەی (demilitarized zone)؎ ، ناوچەیەکی نێوەندیە لەنێو ڕایەڵەدا ، پەیوەندیگییی ئاسان و پارێزراو دەکات لەسەر ئینتەرنێت و جیاکاری بۆ نێوەندەکانی گەیاندن دەکات. DMZ لەسەر سێرێمیان دەریەریەریەریەریەریەریەدات بۆ (Web Servers, FTP Servers، FTP Servers،
..هتد ) .
## Security
بابەتی پارێزگاری لەسەرجەم ئامێرەکانی رایەڵە و ئامێرەکانی دیکە و بەرنامە و وەگەڕخەرەکان لەنێو دابینکارەکاندا زۆر گرنگە لەڕوەکانی (لەناو نەچوونی زانیاری، بارخستنەسەر پێگەکان، گۆڕینی زانیاری بەنهانی، چاودێری و تاقیکاری و..هتد ) .
## Network Element Security
ﻟﻪﻡ ﺑﻪﺷﻪﺩﺍ ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺩﻩﺩﺭێﺕ ﺑﻪﭘﺎﺭێﺯﮔﺎﺭﯼ ﭘێﮐﻬﺎﺗﻪﯼ ﺭﺍﯾﻪڵەﮐﻪ ﻟﻪﻡ ﺭﻭﻭﺍﻧﻪﺩﺍ:
پالارتنی بەکاربەران و تیێپە‌رە‌وشە‌کانیان بۆ سیستەمێکی جێگید و پارێزگاری کردن لێیان.
.32 لەئامێرەکاندا و پێکردنی (Telnet) بەکارنەهێنانی گرنگیدان بە تەنها بە‌گە‌رخستنی NOC.
پێشخستنی خشتنەی بەکاربەران لەڕێیی TCPـیەوە.
هتا دوایی.
## Hacking And Attacks
دابینکارەکان دەبێت هەمیشە پێشبینی ڕووداوی نەخوازراو لەلایەن هاککەرەکانەوە بکەن، بۆ ئەو مەبەستەش دەبێت زۆر بەباشی پارێزگاری لە ئامێرەکان و بەرنامەکان و وەگەرخەرەکانیان بکەن، هەروەها دەبێت جۆر و پێکهاتە و شێوازی هێرشەکان دەستبەر بکەن لەوانەش:
: هێرش بۆ سەر ناونیشانی نایپی، وادەکات هێلی سەر هەمان نایپی یاخود خشتە‌ی ئایبیە‌کە خاو و نا لەبار ببێت، هەندێکجاریش دەوەستێت. لێردا هە‌لە‌کان چارەسەر دەبن بەهۆی دانانی هەندێك سیستەمی زیادە.
.ICMP33 هێرش بۆ سەر بنکەکانی :ICMP Attacks هێرش دەكاتە سەر بەشێك یان چە‌ندبە‌شێكی سەربە ڕاوتە‌رە‌كان.
بەندن. TCP Attacks هێرش دەکاتە سەر ئەو بەشانەی بە TCPبەندن.
چەند جۆرێكی هێرشكردنی توندە، هاككەران بۆ مەبەستەكانی
(خاوکردنە‌وە ، بچیاندن ، بارە‌خستنە‌سە‌ر ، تیێخستننی هەڵە ،..هتد ) بەکاری ددبە‌ن.
: ئەم هێرشە کار لەسەر پاکەتی پالاوتن و یاسا و ڕێساکانی دیواری ئاگرین دەکات و دەیانگۆڕێت و تێکیان دەشکێنیێت بۆ مەبەستی دەستبەسەراگرتن.
# سە‌رجاوە‌کان یەکەم: پێگە و ماڵپەرە ئەلیکتۆنیەکان
- http://www.webopedia.com/TERM/S/SDSL.html - http://www.webopedia.com/quick_ref/internet_connection_type s.asp
- http://en.wikipedia.org/wiki/Symmetric_digital_subscriber_line - http://www.comcast.com/resources/internet-serviceproviders.html
- https://www.ntchosting.com/encyclopedia/internet/isp/
- http://arts.uwaterloo.ca/ACO/newsletters/s01/articles/isp_and_c onnection_type.html
- http://en.wikipedia.org/wiki/Cable_Internet_access - https://www.youtube.com/watch?v=YSghNt8T5Ak - http://www.webopedia.com/TERM/C/cable_modem.html - http://searchmobilecomputing.techtarget.com/definition/wireles s-broadband
- http://searchenterprisewan.techtarget.com/definition/ISDN - http://whatismyipaddress.com/isdn - http://searchnetworking.techtarget.com/definition/Ethernet - http://computer.howstuffworks.com/ethernet.htm - http://ecommerce.hostip.info/pages/623/Internet-Service-
Provider-ISP-HISTORY-DEVELOPMENT.html
- http://ecommerce.hostip.info/pages/627/Internet-Service-
Provider-ISP.html
- http://www.zakon.org/robert/internet/timeline/ - http://www.rogerclarke.com/II/OzI04.html\#CIAP - http://whatis.techtarget.com/definition/server - http://www.computerhope.com/jargon/s/server.htm - http://www.webopedia.com/TERM/S/server.html - https://www.youtube.com/watch?v=GBO7739TfJE
- http://itss.tamu.edu/IT_Support/Server_Support/What_Is_a_Serv er.php
- http://www.serverschool.com/server-hardware/3-types-ofserver-hardware/
- http://h17007.www1.hp.com/docs/enterprise/servers/oneviewh elp/oneviewRESTAPI/content/s_cicug-rm-server-hw-type.html
- http://www.webfusion.co.uk/dedicatedservers/services/hardware-firewall/
- http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_webmail_providers
- http://searchsecurity.techtarget.com/definition/firewall - http://www.tldp.org/HOWTO/Firewall-HOWTO-2.html
- https://technet.microsoft.com/en-us/network/bb545423.aspx - http://vbcity.com/blogs/xtab/archive/2011/10/10/how-to-savelistview-content-to-a-text-file.aspx
- http://technet.microsoft.com/en-us/library/cc959354.aspx - http://www.vicconsult.com/surveys/public-email-providersyahoo-gmail-hotmail.html
- https://www.mynic.my/en/faq.php?id=81
## دووەم: پەرتوك و پرزنتەیشنەكان
- https://www.terena.org/activities/tf-csirt/meeting2/behringer-
ISP-security.pdf
- http://www.cisco.com/web/ME/exposaudi2009/assets/docs/isp_
security_routing_and_switching.pdf
- http://meetings.apnic.net/__data/assets/pdf_file/0006/45258/1isp-network-design.pdf
- http://media.frnog.org/FRnOG_4/FRnOG_4-1.pdf
- http://meetings.apnic.net/__data/assets/pdf_file/0006/45258/1isp-network-design.pdf
- http://infocom2004.ieee-infocom.org/Papers/37_4.PDF
- http://wwsop.inria.fr/members/Remigiusz.Modrzejewski/papers/globecompreprint.pdf
- http://www.ipv6forum.com/ipv6_enabled/specification/isp.pdf - http://www.sanog.org/resources/sanog6/lindquvist-woodcocknetwork-architecture.pdf
- https://www.us.ntt.net/downloads/papers/IDC_Tier1_ISPs.pdf
- http://www.cs.cuhk.hk/~cslui/PUBLICATION/CN_game_2008.pdf
- http://www.redbooks.ibm.com/redbooks/pdfs/sg246299.pdf - http://www.ws.afnog.org/afnog2012/sie/450isisbgpex/isisbgpex.pdf
- http://heim.ifi.uio.no/~safiquli/docs/network_diagram.pdf
- http://www.powershow.com/view1/248b08-
ZDc1Z/Understanding_Large_Internet_Service_Provider_Backbon e_Networks_powerpoint_ppt_presentation
- http://www.ws.afnog.org/afnog2012/sie/500-ixp/ixp.ppt
- http://www.ws.afnog.org/afnog2006/e2/30redundant/redundant.ppt
- http://drpeering.net/whitepapers/_presos/Peering%20Tutorial.ppt
- http://pages.au.int/sites/default/files/0-ISP-Network-Design.ppt
## سێهەمێ وێنەکان
- http://www.cobourginternet.com/images/2011/cable_600.gif
- http://www.cisco.com/c/dam/en/us/td/i/Other/Hardware/h1100 1-11500/h11133.ps/jcr:content/renditions/h11133.jpg
- http://www.ciscoforall.com/wpcontent/uploads/2011/07/Powerline-ethernet-bridge.gif
- http://www.brovis.com/Brovis/images/solutions/SP%20lastmile.p ng
- http://logonoid.com/images/pc-magazine-logo.png - http://ca.dlink.com/wp-content/uploads/2015/01/DIR-890L-
R_A1_Image-LFront_RED.jpg
- https://s3.amazonaws.com/systemimage/39728557_Subscription
_S.jpg
- http://www.cisco.com/c/en/us/products/routers/networkconvergence-system-6000-seriesrouters/index/_jcr_content/series_data_hero/data-heroimage/data-hero-image-trigger/parsys-forc26v4/frameworkimage.img.jpg/image-large.jpg
- http://www.datacenterknowledge.com/wpcontent/uploads/2014/03/cisco-9504-switch.jpg
- http://www.thegeminigeek.com/wpcontent/uploads/2010/05/Switch.jpg
- http://www.cisco.com/c/dam/en/us/support/docs/security/pix500-series-security-appliances/97277-URL-Filtering-Diagram.gif
- http://prajwaldesai.com/wpcontent/uploads/2013/11/firewall_man.png https://www.verisign.com/en_US/resources/img/ddos_diagra
.
m_http-get.png https://www.verisign.com/en_US/resources/img/ddos_diagram_http
-get.png لەهەڵانم ببورن هر پێشنیار و ڕە‌خنە‌یە‌کتان هەبوو دەتوانن پە‌یوە‌ندیم پێوە بکەن https://www.facebook.com/SfD.h4kurd ww.SchoolforDesign.net/Me | دابینکاری ڕاژەی ئینتەرنێت ISP |
دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی ٹەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥
دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی لەسەر ستراتیجی ناسیۆنالیزمی کوردیی
( 1917–1917 )
د.هیوا عزیز سعید/ بەشی میێوو/ سکولێی زانستعمرۆفایە‌تییە‌کان/ زانکۆی سلێمانی
پێشەکی:
پێدەچێت دابەشبوونی کوردسـتانو ملـملانێی هێـزە هـە‌رێمی‌و نێودەوڵەتییـە‌کانی ناوچـە‌کە قـە‌دەرێکی
پێتکەوە گرێدراو بێت، کەتاهەنووکە هیچ سوودو لێکەوتەیەکی ئەرێنی بۆ کوردو کوردستان نەبووە، لەبەرئەوە کاتێك بەمێژووی کورددا دەچینەوە سەرەتاکانی ناوهێنانی ئەم نەتەوەیە هاوپێچیی کـردە ســەربازییەکانی هێنزە ئێرانیو بیزەنتی‌و یۆنانییەکانە، لەبەرئەوە باشـترین سەرچـاوە بـیۆ ناسـبنی مێنژووی کـورد بەناچـاربی یاداشـتی جەنگاوەرو ئەو بەردە داتاشراوانەیە کەیێمای سەرکەوتنۆ بردنەوەی هێزەکانەو لەناوچەکەدا جێیانهێشتووە.
لەمێژووی نوێو هاوچەرخیشدا هەمان فاکتەر رێڵی بینیووەو لەنێوان دوو لایـەنی ســەرەکی عوسمـانیئیرانیو کێشەکانیان لەسەر دیاریکردنی سـنوورو سـە‌پاندنی قەڵـەمرەوی خۆیـان هەمیشـە کوردســتان بابـە‌تی کارلەســەرکراو بــوە، لەســالانی جــەنگی یەکەمیشــدا ملـملانــێو چاوچــنۆکیی هێـزە گــەورەکانی دونیــای ئەوکاتیشی هاتەسەر .
ئەم هەولۆنە کە ریشەیەکی مێژووییان هەیە تا بەسـتنی پـەیانی ســایکس پیکــۆو بەتـە‌واوی دابەشــکردنی كوردستان بەكۆمەڵێك هێڵی دەستكود، توانرا كوردستان دابەشبكرێتو پارچە پارچــە بــە چــەند دەوڵــەتێكی دیکەوە لێکنرا، ئەوەی گرنگـە لەگـەڵ ئـەم دابەشـکردنەی کوردسـتان کەنزیکـە بگاتـە ســەدەیەکی تـەواو ،
تاهەنووکە ئەم وڵتانەو ناوچەکە ئارامیو ئاسایشی سیاسیو سەربازیی بەخۆیەوە نەبینیووە.
ئەگەرچی لەنێو ئەدەبیاتی کوردیدا ئەو دابەشبوونە تائیستەش وەك کۆمەڵێك سنوری دەستکرد ئاماژەیـان پێدەکرێت، بەڵام کاتێك بەکارکردو شوێنەوارەکانی ئەم دابەشبوونەدا دەچـینەوە، دەبیـنین کــە رێژبـەرێژژ ئـەم سنورە دەسـتكردانە لەسـنوری جوگرافییـە‌وە دەبنـە سـنوریی کۆمەڵایـەتیو سیاسـیو ئـابوورییو نەتـەوەیی،
کەمەترسی دروستبوونی چەند نەتەوەیەکی کوردی هێناوەتە ئاراوەو چەندان کێشەی بۆ بزاوتـی ناسیۆنالیســتی ﻛﻮﺭﺩ ﺩﺭﻭﺳﺘﻜﺮﺩﻭﻭﻩ.
بەمەبەستی ڕوونکردنەوەی ئـەم لایانانـەو تیشکخستنەســەر دەرهاویشــتەکانی دابەشــبوونی کوردســتان،
بەمیتۆدێکی مێژوویی شیکاریی، هەوڵمانداوە لەم توێژینەوەیەداو لەدوو تـوێی دووباسـی ســەرەکیداو لەچــەند تەوەرەیەکدا، قسە لەگرنگترین پەیماننامەو هەوڵە دابەشکارییەکانی کوردستان بکەین لەهەردوو قۆنـاغی نـویێو
( ΟΠ)
دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢) / العلدد ( ١) / ٢٠١٦ هاوچەرخی کورددا، پاشان کاریگە‌رییە‌کانی ئەم دابەشبوونە بەپێی تیۆرە نوێیەکانی ناسـیۆنالیزمو ئـەو لـە‌مپـە‌رو بەربەســـتانەی لـەبـــەردەم ناســـیۆنالیزمی کوردیـــدا دروســـتیکردووەو لێکەوتـــە نەتـــەوەییو ئـــابووربی‌و کۆمەڵیەتیەکانیمان روونکردۆتەوە.
## باسی یەکەم– کورتەیەکی مێژوویی پرۆسەی دابەشکاریی کوردستان:
هە‌لَكە‌وتە‌ی جیۆپۆلە‌تیکی کوردستانو بە‌گۆرە‌پانبوونی بۆ بەریەککەوتنی زۆرین‌بە‌ی مل‌ملانێک‌انی نێوان ﺯﻓﯿﺰﺍﻥ ﻟﻪﺭﻭﻭﯼ ﺳﻪﺭﺑﺎﺯﺑﯽﻭ ﻫﻪﻭڵﻪ ﻓﺮﺍﻭﺍﻏﻮﺍﺯﺑﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺎﻥ، ﻭﺍﯾﮑــﺮﺩﻭﻭﻩ ﻟﻪﮐﯚﻧـﻪﻭﻩﻭ ﻟـﻪﺯێﺭﺑــﻪﯼ ﻗﯚﻧﺎﻏــﻪ ﻣﯿﯚﻭﻭﺑﯿــﻪ
جیاجیاکاندا پارچە‌کراوو ژێردەستی بەلایەنی کەمەوە دوو هێری پاوانغوازو داگیرکاربێت، لە‌بە‌رئـە‌وە هـەرگیز کوردستان لەسایەی یەك دە‌سە‌لاّتدا (خۆمالێی یاخود داگیرکار) ژیانی نە‌گوزە‌راوە، دیـارە ئەمـەش کێشــەیەکی مێژوویی بۆ دروستکردووەو وایکردووە یەکپارچەیی خاکی کوردستان بەدرێژایی مێژووەکەی دروشمو خەونی هەر تاكو مرۆڤێكی كورد بێت.
مێژووی نویێو هاوچەرخی کوردستان، لەگەڵ گەورەبوونو فراواخوازییەکانی هەریەك لە ئیمپراتۆریـە‌تی عوسمانیو دواتریش سەفەویو کۆی ئەو جەنگو ملـملانێیانەی نێوانیان دەسـتییێکردووە، کـلۆی ئـەو جـەنگو بەیەکدادانەی لەماوەی پێنج سەدەداو لەنێوان دەوڵەتی عوسمانیو دەوڵەتەکانی ئێسران (ســە‌فەوی - زەنــدیی —
ئەفشاریی - قاجاریی) روویداوە، (۲۶) جەنگ بووە، کەبەجەنگی چاڵدیران لەسـاڵی (۱۵۱۶) دەسـتییێکرد،
تاسەردەمی فەتح علی شای قاجاربی (۱۷۹۷– ۱۸۳٤) بەردەوامبووە).
لەم ماوەیەدا واتە تا جەنگی یەکەمی جیە‌انی‌و لەپێناو ئاگربرو ئاشتی نێوانیان چەندین ڕێکە‌وتن‌و پـە‌یعانیان بۆ رێكخسێنو دیاریكردنی سنوورو قەڵەمرەوی هەریەكێك لەو دوو زفیێرە مۆرو واژۆكراوە، كە هەندێك لــەو رێکەوتنانە بەرگیرییەکی درێژخایەنیان کردووە لەبەردەوامی جەنگ بەڵام کۆتاییان پێنەهێناوە، هاوکات هــەموو ئەو هەولانەی بۆ دیاریکردنی سنوری نێوان عوسمانیو ئێرانی هەبووە کەمو زۆرو دوورو نزیك لەسەر جەستەی خاکی کوردستان بووەو بەلەتکردنو دابرینی کوردستانو خەڵکەکەی کەوتۆتەوە.
لەسەرەتای سەدەی شازدەداو لەدوای شەری چاڵدیرانی سـاڵی (١٥١٤) بــەکردارییو واقیعـی (بــەڵام بەنافەرمی) کوردستان لەنێوان دوو دەوڵەتی زغێزی ئـەو سـە‌ردەمەدا (دەوڵـەتی عوسمـانی سـوننی‌و دەوڵـەتی سەفەوی شـیعی) وەك دەرەنجـامێكی ئـەو شــە‌رە دابەشــكرا، بــە‌وەش بەشــێكی زۆری كوردســتانو میرنشــینە دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی لەسەر ستراتیجی… / ص ص ٤٣١–٤٥٥ کوردییەکان کەوتنە سنوری دەسەڵاتو فەرمانیەوایی دەوڵــەتی عوسمــانی‌و بەشــێکی کەمیشــی لــهێێر دەســتی دەوڵەتی ئێرانی (سەفەوی) مایەوە(ا).
ئەم دابەشبوونەی کوردستان بەنافەرمیو وەك دەرەنجامی جەنگی چاڵدیران، دۆخێکی شلۆق‌و ناجێگیری لەناوچەکانی کوردستاندا دروستکرد، چونکە هـیچ یـە‌کێك لــەو دوو دەوڵەتـە سـنوری دەسـە‌لات‌و نفـوزی بەرامبەرەکەی نەسەلاندبوو، هەروەها هیچ جۆرە ئاگربرو رێکەوتنێکیشیان نەبووێ).
یەکەم پەیمانی ئاشتی نێوان عوسمانیو ئیێرانییەکان دوای نزیکــە‌ی (٤٠ ســاڵ) لەجــە‌نگ‌و ملمملانـیێ لــە
(٢٩ مایسی ١٥٥٥)و لەسەر داوای تهەماسب (١٥٢٤ - ١٥٧٦) شای سەفەویو سوڵنان سلێمانی قانونی
(١٤٩٤–١٥٦٦) بەناوی (ئەماسیە) گەڵڵەبووێ)، ئەم ئاشتینامەیە بەشێکی تایبەتبوو بەو ملـملانـیێ سـنورییەی لەنێوان ئەم دوو دەوڵەتە هەبوو، بەپێی ئەم رێکەوتنە ناوچەکانی ئازەربایجـانو تـبەبرێزو ئـە‌نادۆڵی رێژەــەڵات‌و عبراقی عە‌رە‌بی‌و شارەزوورو ئە‌رزرۆم درایە دە‌ولّه‌تی عوسمانی .
ئەم ئاشتینامەیە تاکۆتایی تەمەنی تەماسب بەردەوامبوو ، تا جارێکی دیکە ململانێی سـنوریی نێموان ئـەم دوو هێرە دەستپێدەکاتەوەو پەیماننامەی فەرهادپاشا (نەورۆز) لەسالێی (١٥٩٠) لەسەردەمی شا عەبباسی یەکەم
(۱۵۸۷– ۱۱۲۹) بەمەبەستی کۆتاییهێنان بەکێشەکانیان گەڵڵەکرا، نـاوەرۆکی ئـهەم پەیماننامەیـە‌ش دووبـارە هــە‌ژموون‌و دەســەڵاتی عوسمانییــە‌کانی بەســەر ناوچــەکانی تــە‌بریێرو گورجســتان‌و لورســتان‌و شــارە‌زووردا سە‌لاندە‌وە'
هەبوو بە‌كە‌مێك گۆرانكارییە‌وە كە‌سازشكردنی دەوڵەتی عوسمانی بوو لەناوچەكانی (تە‌برێزو وانو شیروان) بـلۆ ئێران واژۆکرا، هەروەها پەیانی ئەستەمبوڵی (١٦١٣)ش کە بـاس لەسـەرکوتکردنو دامرکاندنـەوەی هەوڵـە ڕزگاریخوازییو سە‌ربە‌خۆییە‌کانی میرنشینی ئەردەلان دەکات لەلایـەن عوسمانییـە‌کانو هاوکارینــە‌کردنی کـورد
(۱) جەلیلی جەلیل: کوردەکانی ئیمپراتۆریەتی عوسییەوە: د. کاوس قەضان، بەغداد، ۱۹۸۷، ل٦٦. الدکتور دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / من س٤٣١–٤٥٥ لەشارەزوور لەلایەن ئێرانییەکانەوە، هەروەها پەیاننامەی (سەراو)ی ساڵی (١٦١٨) کە زیاتر جــەختی لەســەر ناوەڕۆکی پەیمانی ئاشتی ئەماسیە دەکردەوهەههەهە کێشەزێیی نێموان عوسمیانیو ئێرانیییەکانۆ فراواخوازیییەکانیان لەناوچیەکانی (کوردسـتانو عێراقی ئێسـتا)، یـە‌کێکیێر لەکاریگـە‌رترینو بـە‌ناوبانگێرین پەیماننامـە سـنورییەکانی نێوران هسەردوو دەوڵـەتی عوسمانیو ئیرانی هینایە بوون، کە بە پەیاننامەی (زەهاو یاخود زە‌هاب) ناسراوەو لەسالی (۱۲۳۹) واژۆکـرا،
ئەم پەیماننامەیە بەبەشداریی مستەفا پاشا سەدری ئەعزەمی والی بەغدا وەك نوێنەری سـوڵتان مـورادی چـوارەم
(١٦١٢–١٦٤٠)ﻭ ﺳﺎﺭﻭﺧﺎﻥ ﻧﻮێﻨەﺭﯼ ﺷﺎﺳەڧ ﺳــەﻓەﻭﯼ (١٦٩–١٦٤٢)ﻭ ﮊﻣﺎﺭەﯾــەﻙ ﻟـەﮒـەﻭﺭە ﭘﯿــﺎﻭﺍﻥﻭ میری میران‌و سە‌ردارو سەرکردە سەربازییەکان لــە‌زە‌هاو لــە‌نزیك قە‌ســری شــیرین لــە ۱۷ی مایسـی ۱۹۳۹ گەڵڵێڵ ئەم پەیاننامەیە توانی کۆتایی بەسەدەو نیوێك جەنگو ملـملانێی نێوان هەردوو دەوڵــەت بەیێیّـت، بــەڵام کاردانەوەو جێکەوتەو داکەوتەکانی بەگشتی لەســەرخاکی کوردســتان بەرجەســتەبووێیا، چــونکە ئەمــە تــەنها ئاگربریتكو پەیمانی ئاشتی نەبوو، بەلێكو رێكەوتنێكی سنوریش بوو''، بەپێی ئەم پەیماننامەیــە ســنوری دەوڵــەتی عوسمانی بریتیبوو لە: جەسسان، بەدرە، مەندەلی، درەنەو درەتـەنگ تـا ناوچـەی سـە‌رپیلوِ زەویو زارە‌کـانی دەرروبەریو هەردوو تیرەی زیائەددینو هارونی لەهۆزی جاف، هەروەها دەشتەکانی رۆژئاوای قـبەڵای زەڵــمەو تا شارەزوورو قەڵی قزڵجە. سەفەوییەکانیش بەشی دووەمی ئەم ناوچـانەی بەرکــەوت کــە لەمەندەلییـەوە تــا دەرەتەنگ لەگەڵ گوندو باخچەو قەڵکانیان تا هەورامانو مەریوان، هــەردوو تــیرەی بــیرەو زەردووی هـێزی جاف. هەروەها لهەندێكی دیكەی ئەم پهێاننامە‌یەدا بریاری تێكدانو روخاندنی هەریەك لهە قە‌لای قوتورو ماکۆ لەنزیك وانو قەڵای مە‌غازیرد لەنزیك قارس‌و قەڵای زنجیر درا‌ه دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی ٹەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ هر ل‌ه‌دە‌رە‌نجامی ئەم پە‌ماننامە‌یە زەویو سنوری قە‌لە‌مرە‌وی میرنشینی ئەردەلان ل‌ـە‌رۆژئاوای چییاکانی هەورامانو دەشتە بە‌پیتە‌كانی شارەزوورو قەرەدا غو قزڵجە‌و سرۆچــك بـۆ هە‌تاهە‌تایـە لـە‌دە‌ستچــوو، هـەروەها هێزێکی زۆری ئابوورییو سەربازییو جوگرافی لـەدەستدانی.
لە‌بە‌رە‌نجامی ئەم پەیماننامەیە نزیکەی نە‌وە‌د ساڵو لەسەردەمی سەفی شاو شا عەباسی دووە‌م‌و سلێمان شاو شا سوڵتان حسین، ئارامیو سەقامگیریی لەنێوان هەردوو دەوڵەت بەرجەستەبووێ ا لەسـەردەمی نـادر شـای ئەفشاریشــدا، ئێسران دووچــاری کۆمــەڵێك کێشــەی جۆراوجۆربــووە، هــەر لەپەلاماری ئەفغانـەکان بـلّ ناوچــەکانی خوراســانو مەترســی رِوســەکان لــەباکورو هاوکــات فراواغــوازبییو هەرەشەکانی دە‌ول‌ه‌تی عوسمانی، لەم بارودۆخە‌دا توانرا لە (٤ی ئەیلولی ١٧٤٦) پە‌یماننامــە‌ی (کــردان یـاخود گردان) لەگەڵ عوسمانییەکان واژۆبکـات، کــەخاڵی ســەرەکی جەختکردنــەوەبوو لەســەر بەنــدەکانی پـەیانی زەهاو (٣).
پەیاننامەی زەهاو تاسەرەتاکانی سەدەی نۆزدە بووە بنەمای پەیوەندییەکانی نیێوان هەردوو دەوڵەت، بەڵام سەرەتاکانی سەدەی نۆزدەو ملماێکانیان بۆ دەستوەردان لەبارودۆخی میرنشـینی بابـان، جـارێکیتر جـاهنگ‌و ململانیّی دروستکردەوە، تادواجار داگیرکردنی ناوچەکانی سلێمانیو کەرکوكو تا شارەبان لەلایــەن ئێرانــەوە ئەنجامدراو لەبەرامبەردا سوڵتانی عوسمانی مەهودی دووەم جەنگی راگەیاند، دەرەنجامی بەردەوامی پــەلاماردانی ناوچە کوردییەکانە کێشە سنورییەکانیان پەیانی ئەرزرێمی یەکەم لــە (٢٨ تــەمموزی ١٨٢٣) بەرجەســتەبوو ،
ئەم پەیمانە حەوت بەندییە، بەندەکانی یەکەمو سێیەمو چوارەمی تایبەت بوو بەکێشەی سـنوربی نێوانیـان، بـە‌لام رێچارەکانی ئەم پەیاننامەیە نەیتوانی ناکۆکییەکان بنەبرپکات، بۆیە هەردوو زەیێری جیهانیی ئەوکات بـە‌ریتانیاو رووسیا کەوتنە نێوەندگێریی‌و لــە (۱۸٤٣) لیێنەیـەك بـۆ رێکێخســتنەوەی کێشــە‌کان لەنوێنــە‌رانی هەرچـوار دەوڵەتو بەبەشداریی (میرزا تەقی خان) نوێنەری ئێرانو (ئەنوەر ئەفەنـادیی) نوێنـە‌ری عوسمانییـە‌کانو (عەقیـاد فۆنویك ویلیامز) نوێنەری بەریتانیاو (عەقید دینیسە) وەك نوێنەری ڕووس بەشداربوون تیێیداێ''.
هە‌ولە‌کانی ئەم لیژنە‌یە دوای ئاس‌تە‌نگێکی زۆر پ‌ه‌یمانی ئـە‌رزڕۆمی دووە‌میی لــە (۳۱ ئای‌باری ۱۸۶۷)
هێنایە کایەوە، ئەم پهێاننامە‌یە کە لە نۆ بەند پێکەاتبوو ، هە‌نـدێکیان تایب‌ه‌ت بوو ب‌ب‌ه بوو ب‌ب‌ه بوو ب‌ب‌ه ب‌ب‌ه ب دوڵەت، بەتاییەت لە ناوچەکانی سلێمانیو بەسرەو ئاروندرود(شەتتولعەرەب)و قەدەغەکردنی هاتوچۆی خێڵێ دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی لەسەر ستراتیجی… / ص ص عن ٤٣١–٤٥٥ رێیواران لەسـنورەکاندا، ئـەم پەیانـە کـە لــە (٢١ ئـازاری ١٨٤٨) بەتـەهواوی واژۆکـرا، لیێنەیـە‌کی تـری دیـاریکردنی سـنوریی پێکەــاتو دواجــار کوردســتانو خــهێكو خێلنــە کوردییــە‌کانی بە‌تــە‌واوی لــەنێوان عوسمانییە‌کانو ئێرانییە‌کاندا دابە‌شکرد ای
كاتێك (جەنگی یەكەمی جیهانی) هەڵگیرسا، كورد هیچ جۆرە بەرژەوەندییەكیان لەجەنگدا نەبوو، بــەڵام لەگەڵ ئەوەشدا خۆیان لەناو جەرگەی شەردا دۆزییەوەڵ''، بەتاییەتی کاتێنك دەوڵـەتی عوسمـانی تێکــەڵوی جەنگ بوو، بەرەی لای قەفقاس کەوتبووە ژێر هەڕەشەی روسو ئەرمەنەکانێ).
لەگەرمەی سالانی جەنگدا داگیرکەرانی ئەورویی بەمەبەسـتی دابەشـکردنی ناوچــەکانی ژێبر دەسـەڵتی دەوڵەتی عوسمانی (کە بەشێکی کوردستانیشی دەگرتەوە)، پـهێمانی نهێنیی (سـایکس– پیکـیۆ - سـازانۆۋ) یـان لەسالی (۱۹۱۶)دا مۆرکرد، بەپێی ئەم پەیانە بەشێکی گەورەی کوردسـتان لە‌رۆژە‌بە‌لاّتی رووباری دیجلـە
کەبریتی بوو لە: (ئەرزرۆمو تەرابزۆنو وانو بەدلیسو زووربەی کوردستانی تورکیا) بکەویتـە ژێمر دەسـهۆتی روسیا، بەشێك لە (ویلایەتی موسلۆ کیلیکیا) لەرۆژئاوای روباری دیجلە بۆ فەرەنساو بەریتانیاش بەشـیۆەیەکی گشتی هەموو (میسۆپۆتامیا لە‌باشوری ویلایەتی موسڵو کەمێك لە‌ویلایە‌تە‌كـە) بگرێتـە دەسـتی خـیۆی'')، ئـەم پەیمانە وەك ئەوەی نەخشەی بۆ کێشرابوو جێبەجێنـەکرا، چـونکە روسـیا لــەدەرەنجامی ســەرکەوتنی شێرشـی ئۆکتۆبەری ساڵی (۱۹۱۷) پاشەکشەی کرد، ئەمەش وەك لایەنێکی سەرەکی لەم پەیانە بۆشانی‌و کـەلێنێکی گەورەی دروستکردێمی پەعانەکەش فۆرمێکی } ئەنگلۆ - فەرەنسبیێ { وەرگرت، هــەروەها لەئـە‌نجامی بەسـتنی کۆنفرانسی (سان– رعۆ) لە(١٩– ١٦/ ٤/ ١٩٢٠) لــەئیتالێبا، فەرەنســا وازی لەویلایــەتی موســلڵ هێبــا بــۆ بەریتانیاێ)، لەبەرامبەردا لەنەوتی خاوی دەرهێبۆاوی هیسۆپۆتامیا ڕێژەی (٢٥٪)ی بۆ خۆی دەسـتەبەرکردێ).
دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی لەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢ ) / العلدد ( ١ ) / ٢٠١٦ دەستەبەرکردێ''. لەدوای جەنگی یەکەمی جیهانی، دەوڵەتە هاوپەیمانەکان بۆ جێیەجێکردنی ناوەڕێکی پەیماننامە داگیرکاریەکانیان دەستبەکاربوون، بۆ ئەم مەبەستەش کۆنگرەی ئاشتی لە(پاریس) لەکۆشکی (ڤێرسای) لە(۱۸ کانونی دووەمی ۱۹۱۹) دەستپێکراو تیایدا سەرۆکی ویلایەتە یـەکگرتووەکانی ئـەمریکا (ویڵســن)و ســەرۆك وەزیرانـی ئینگلتـبەرا (لویـبد جـۆرج)و سـبەرۆك وەزیرانـی فەرەنسـا (كلیمنسـو)و سـبەرۆك وەزیرانـی ئیتالێیـا
(ئورلاندو) بەشداریان تێداکردێ).
لەکۆتایی مانگی کانونی دووەمی ساڵی (۱۹۱۹)دا، دەوڵەتە هاوپەیمانەکانو لایەنگرانیان لەسەر ئـەهوە رێککەوتن کەئەرمینیاو ولاتی میسۆیۆتامیاو کوردستانو فەلەسستینو ولاتسی عەرەبـەکان، پێویسـتە بەتـە‌واوەتی لەئیمپراتۆریەتی تورکی داببرێن (٣).
سەرەرای پلانی داگیرکەران بۆ بەرگرتن لەهەوڵەکانی کورد بەنوێنەرایەتی (شــەریف پاشــای خەنــدان)،
لەلایـەن شــەریف پاشــاوەو لــە(١٩/٣/٢٢و ١٩٢٠/٣/١) تــوانرا دوو یاداشــتی تایبــەت بەکوردســتان پێشکەش بەکۆنگرە بکرێت، هەروەها لەگەڵ غایندەی ئەرمەنییەکان (بوغـوز نوبـار پاشـا) کۆبـووەوەو دوای دانوستاندن روون کردنە‌وە‌کی هاوبەشیان لــەبارەی هسەردوو نەتـەوەی کــوردو ئە‌رمــە‌ن‌و پە‌یوە‌ندییـە‌کانیان‌و سوری نیشتمانی هەردوو نەتەوە خستە بەردەم کۆنگرە''.
هروەها کاتێك لیژنەی (کیگ– کـراین) لە‌سـالێی (۱۹۱۹)ز پێكە‌ـات بـۆ بە‌دواداچـونی بـارودۆخی ولاتانی ڕۆژهەلات، چەند غایندەیەکی (پارتی دیموکراتی کورد) ْ°) لەکوردستان چاویان بەنوێنەرانی ئەم لیژنەیـە لیژنە‌یە دە‌کە‌وێتو داوای دامەزراندنی حکوم‌ـە‌تێکی کـوردی دەکـەن لـەو ناوچـانەی زۆرین‌ـە‌ی دانیشـتوانی کوردن''.
هەولەكانی کورد لەسەر هەردوو ئاستی تاكو کۆ لە‌دە‌رە‌وە‌و نـاوە‌وە‌ی کوردسـتان گـوروتینێکی باشـی بەدەنگدانەوەی کێشەی کورد بەخشی، بەجۆرێك لەکۆنگرەیەکی نێودەوڵەتیـدا باسـی لێموە بکرێستو دواتـبر
(۱) کەنداڵو قاسملوو ئەوانی تر : گەلێکی پەژموردەو نیشتمانی پەرت (کوردستانو کورد)، و: م. گۆمەبی، سسوید، ۱۹۹۸،
ل۱۳۲.
(۲) بۆ زانياری زیاتر بروانە: (د.عبدالوهاب القیسي و اخرون: تـأریخ العـالم اخـعـدیث (۱۹۱۶ ـ ۱۸۶۵)، جامعـة الموصـل،
۱۹۸۳، ص٤٥ ومابعدها).
(٣) د.أەد عثمان: كردستان في وثائق جنة كيغ– كراين، عجلة (شمس كردستان)، العدد (٧)، ١٩٧٢، ص١١.
(٤) د.أەد عثمان: كردستان في عەد السلام، ق١٦ ، جلة (التقافة)، العدد (٧)، توز ١٩٨١، ص٤٤ ومابعدها.
(ه) الصدر نفسە، (٢٠ و٢٢ و٢٢)، الاعداد (٢ و٣ و٤ و٨ و٩)، ١٩٨٢. سروە اسعد صــابر: كردسـتان مــن بدایـة اخوب العالية الاولى الى نهاية المشكلة الموصل، اطروحة ماجستير مقدمة الى كليــة الاداب ــجامعــة صــلاح الــدين، اربيـل،
۹۹، ص۹۸.
دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤۴۱–٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢ ) / العدد ( ١ )/ ٢٠١٦ لەپەمانێكی وەك (پەمانی سیڤەر) '' ی تایبەت بە گرفتو کێشەکانی جیهانی ئەوکات، چەند بەنـدێكی تایبـەتی بۆ تەرخان بکرێت، سەرەرای ئەوەی کە ئەم پەیمانە بواری کرداریی بەخۆیەوە نـە‌بینی، بــەڵام ناتوانرێـت رۆڵـی مەعنەوی ئەم پەمانە کە لە(١٩٢٠/٨/١٠ز)دا لەسیقەر راگەیەنرا لەسەر کێشەی کورد فــەرامۆش بکرێستێیاء بەپێیێ ئەم پەیمانە (مادەکانی ٦٢ ٢٤) تێیـدا هـاتووە کـەدەبێت لەکوردسـتانی تورکیـا دەولێـهێیکی کـوردی دابە‌زرێتو كوردەكانی باشوریش بۆیان هەیە دوای سالێك لەگەڵ ئەم دەوڵەتە یـە‌كبگرن‌و دە‌وڵـە‌تێكی سـەر بەخۆی کوردی پێکبهێننێ).
شیاوی باسە، کە ئەم پەیانە لەلای زۆرێك لە‌مێژوونوسان‌و بیریـارو سیاسـە‌قە‌دارانی کـورد گرنگیـە‌کی
تایبەتی هەیەو لەئەدەبیاتی کوردیشــدا پیاهــەڵگوتنو باسـی زۆری دەکرێـت، بــەڵام ئەگــەر بــەوردی ســەرنجی دەقەکانی ئەم پەیمانە بدەین کەتایبەتە بەکورد ئەوا وێرای بـوونی (ئەگـەر)ێکی زێر لــەناودەقی بەنــدەکانی ئــەم پەیمانە، لەهەمان کاتدا ئەم پەیمانە بریاری لە‌کوردستانێکی سەر بەخۆ داوە نەك کوردستانێکی یە‌کگرتوونێا، ئەم ئەم کوردستانە سەربەخۆیەش دوو لەسێی خاکی کوردسـتانی لێ دابـراوە کەبەشـی ڕۆژەسەڵاتی کوردسـتانە،
ئەوەشی دەمێبێە‌وە بەشێكی كەم بەرهەمە لەناوچـە‌كانی (خــە‌ربوت‌و دەرســیم‌و ســبرت‌و هــە‌كاری‌و دیاربـە‌كر کەپایتەختی ویلایەتەو موسڵ کەناوەندی ئابورییە. نەوتیش ئینگلیز خۆی سەرپەرشتی دەرهێبانی دەکـرد، واتـە ئەگەر ئەم پەیمانە بخەینە بواری کردارییـەوە ئـەوا کوردسـتانی دەکـردە پێنچ پارچـە، بەشـیٰکی لــهێزێر دەســتی ئینگلیزو فەرەنسادا دەبوو، باشوریش بۆ سوریا، رۆژهەڵاتی بۆ ئێران، باکوری بۆ ئەرمینیا، کوردستان خۆیشسی دەکەوتە ناوەندە°، لێرەوە بەئاشکرا دیارە کەسیاسەتی وڵتە کۆڵۆنیالەکان لەبەرامبەر مەسەلەی کورد لەپێشو لەپێشو پاش‌و کاتی پەیمانی سیقە‌ردا بریتی بووە لە‌دابە‌شکردنی کوردستان.
پەیانی سیقەر ناوچەیەکی تەسکی بۆ تورکان هێشتبووەوەو سنورداریەکی زۆریشی تێدابوو بۆیان، لەبـەر ئەوە حکومەتی ئەنقەرە کەلەلایەن کەمالییەکانەوە دامەزرابوو نارەزایی خۆی دژی ئەم پەیانە دەربڕی، هاوکات دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی لەسەر ستراتیجی… / ص ص ٤۴۱–٤۵۵ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢) / العلدد ( ١) / ٢٠١٦ حكومةتی سولتانیش لە‌بە‌ریێزاری‌و نارەزایی گەلی تورکی ڕەزامەندی لەسەر ئەم پە‌عانـە دە‌رنـە‌بری
ئەو گوتەزایە زیاتر واقیعی بوونو راستیتی خۆی ئەسەلیێیێ کەدەڵیێ پەیانی سیقەر بەمردویێی لەدایك بووە یان نەزۆك بووە'')، چونكە توركیا وەك لایەنێكی بەرامبەر لەپەمانی سیقەر رەزامەندی لەسەر دەرنەبریبوو.
پاشان لەئەنجامی جەنگی رزگاربی تورکیو سەرکەوتنیان لەو جەنگانە، کەمالبیـەکان بوونـە دیفاکتۆیـەك کەدەوڵەتــە هاوپەیمانــەکان نــەتوانن نکــوڵی لێ بکــەن، لەبــەر ئــەوە بــوو هەریــەك لـــەئیتالێیاو فەرەنســا دوای دانوستاندنو چەند رێكەوتنێك لەناوچەكانی توركیا دەستیان كرد بەپاشەكشەو چەكو تەقەمەنیشـیان بـە‌توركیا فرۆشت(٣).
بەم شـیۆەیەو لەئـە‌نجامی گـۆرانی هاوسـە‌نگی سیاسـیو سـە‌ربازی‌و لاواز بـوونی هەڵوێسـتی بـە‌ریتانی لە‌ناوچە‌كە‌داو پەیدابوونی مەترسی سۆڤیەت بۆ سەر ناوچەكە، رێگە خۆشكە‌ر بوو بۆ بەسـتنی پە‌یماننامە‌یـە‌ك بـنۆ دۆزینەوەی چارەسەرو لەیەك گەیشتن لەگەڵ کەمالییەکان، ئەم هێکارانە بوونە هێی گەڵڵە بوونی پەیماننامـەی
(لۆزان) لە(٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٢٢ز) تاوەکو (٢٤ تەمموزی ١٩٢٣رێ)ێ)ێ)
پەیانی لێزان وەك ئەڵتەرناتیڤێكی پەیانی سیڤەر لەدایك بوو ، بووە هێكاری راسـتەوخۆ بـیۆ لــە‌باربردنی پەیانی سیڤەرو خواستو هیواکانی کوردی زیاتر بەرەو نەمان بردێ°)، هەروەها لیێرەوە کێشەی ویلایەتی موسڵ موسڵ سەریهەڵدا کەلەمیانەی پەیانەکەدا چارەسەر نەکرا بـوو، تورکیـا کۆمـەڵێك بیـانوو و پاســاوی تاییــەتی هەبوو بۆ داواکردنی ویلایەتی موسڵ، بهە‌مان شێوە بەریتانیاو عێراقیش وەك لایـەنی بەرامبــەر لـەبـەر چـەندین
هۆکار زۆر جەختیان لەسەر لکاندنی ویلایەتی موسڵ دەکردەوە بەعێراقێ''.
دوای ئــەوەی کە‌دە‌رف‌ـە‌ت بە‌هە‌ری‌ـە‌ك لە‌ب‌ـە‌ری‌تانیاو ع‌ـیراق لە‌لای‌ـە‌ك‌و تورکیـا لەلایـەكی تـرەوە درا بـیۆ چارەسەرکردنی کێشەی ویلایەتی موسڵ بەرێگەی گفتوگۆو ئاشتی، هیچیان نەگەیشــتنە خــاڵیکی کۆتــایی بــۆ کێشەکە، لەبەرئەوە کۆمەڵەی نەتەوەکان هێلێی برۆکســلی وەك هــەنگاوی ســەرەتایی دیــاری کــرد لــەنێۆان دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / من من ٤٣١–٤٥٥ عێراق‌و توركیا، دواتـر لـیژنە‌یـە‌ك دامـە‌زرێترا بـۆ سـە‌ردانی ناوچـە‌كە‌و ئە‌غجامـدانی راپرسـییە‌ك بە‌دانیشـتوان‌و لێکۆڵینەوە لەبارودۆخی ناوچەکە لەڕووی مێژووییو ئابووریو کۆمەڵایەتیو…. هتدێا لیژنە سەردانی ناوچەکەی کردو راپۆرتی تایبەتی خۆی پێشکەش بە‌کۆمە‌ڵە‌ی نەتەوەکان کرد، کۆمەڵەی نەتــەوەکانیش لــە(١٩٢٥/١٢/١٦) بریــاری لـکانــدنی ویلایــەتی موســالێی بەعیێاقــەوە داێ''، بــەم شــێوەیە دابەشکردنی کوردستانو گەڵڵە بوونی پەیمانی لــۆزان بـواری کرداریـی خــۆی وەرگــرتو بەرجەســتە بــوو ،
دەرەنجامی ئەم بارودۆخە شپرزەبیو ئالۆزبی ناوچەکانی کوردستانی داگرتو چەندین راپەرینی فراوانو جۆراو جۆر لەکوردستان بەرپابووێ).
ﺩﻭﺍﯼ ﺩﺭﻭﺳﺘﺒﻮﻭﻧﯽ ﺩەﻭڵەﺗﯽ ﻋﺒﺮﺍﻕ… ﮔﯿﺎﻧﯽ ﻫﺎﻭﮐﺎﺭﯾﯽ ﻟﻪﭘﯿﻨﺎﻭ ﺳﻪﺭﮐﯚﻧﻪﮐﺮﺩﻥﻭ ﻟﯿێﺩﺍﻧﯽ ﺑﺰﺍﭬﯽ ﺭﺯﮔـﺎﺭﯾﯽ نەتەوەیی کورد لەنێوان (ئێرانو عێسراقو تورکییا) بـهێزتر بـووە، بـۆ ئـهەم مەبەسـتەش چـەندین کۆبوونـە‌وەو پەیماننامەیان بەست کە لەبەندەکانیاندا باس لەم بوارانەی تایبەت بەکورد کرابوو.
گرنگێرین ئەڵقەی ئەم سیاسەتە پەیاننامەی (ه ی حـوزەیرانی ١٩٢٦) بـوو لــەنێوان بـە‌ریتانیاو عێمراق لەلایەكو تورکیا لەلایەكی ترەوە لەئەنقەرە مۆرکرا… لەبەندەکانی ئەم پەیانە هەردوولا لەسەر سیاسەتێكی دژ بەبزاقی نەتەوەیی كوردی رێككەوتن، لەیەكێك لــە بەنــدەكانی ئــەم پەیانەیــەدا هــەردوولا بەڵێنــدەدەن بــەهیچ جۆرێك پەیوەندی لەگەڵ سەرەك هۆزو شێخو ئەندامانی ئەو هۆزانەی هاوولاتی ولاّتەكەی ترن نەكەنێ").
بەهەمان شێوە لە (٢٦ی ئەیلولی ١٩٢٦) دا لــە (تــاران) پەماننامــەی دۆســتایەتیو پاراســتنی ئاســایش لەنێوان تورکیاو ئێراندا مۆرکرا… بەندەکانی ئەم پەیاننامەیەش هەولێی دارشــتنی سیاســەتێکی دژکاریانــە بـوو بەکوردو بزاقە نەتەوەییەکەیە°)، لەمانگی (ئایاری ۱۹۳۰)دا حکومەتی ئێرانی ڕێگەی بەسوپای تورك دا بێتـە ناوچەکانی ئێرانو لەپشتەوە لەشۆرشگێرانی ئارارات بداتێ).
دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر سترانیجی… / من من ٤٢١-٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢) / العدد ( ١) / ٢٠١٦ هروەها ل‌ه‌بە‌ه‌اری سالی (۱۹۳۶)دا شای ئیران سەردانی ئە‌نقە‌رە‌ی کردو ل‌ه‌رێکە‌وتنێکــدا کە‌بە‌شـێکی لەسەر کێشەی کوردبوو، ڕێکەوتن لەسەر داخستنی سنورەکانو ڕێگریکردن لەبزاقی نەتەوەیی کوردییێا›.
لەسالێی (۱۹۳۷)دا هەرچوار دەوڵەتی (ئێسرانو عێسراقو تورکیـاو ئەفغانسـتان) لەپەیاننامـەی (ســە‌عد ئابــاد)دا، گشــت لایــە‌كیان بــە‌ڵێیان دابــوو بــۆ هاوکــاریکردنی هــەر دە‌وڵــە‌تێك لــەم دە‌وڵە‌تانــە لــە‌كاتی سەرکوتکردنەوەی هەر شۆڕشو ڕاپەڕینێك دژی ڕژێم بێتێیێ.
ئەمانەو گشت ئەو رێکەوتنــە فــە‌رمی‌و نافەرمیانــە‌ی لــەنێوان ئــەم ولاتانــە‌دا ئــە‌کراو ئەبەســتراێێام تــەنها مەبەستیان مەترسی بزاقی نەتەوەیی کوردیی بوو … لەبەرئەوە بەردەوام وەك لەمپەرێکی گەورەو کاریگەر بـووە
هۆی شکست پێهێنانو لاوازکردنی نە‌تە‌وایە‌تی‌و هەستی ڕزگاریخوازییو بێ هیوایی لەلای کورد.
## باسی دووەم–کێشەکانی دابەشکاریی کوردستان بۆ بزالیی ناسیۆنالیستی کوردیی:
پرۆسەی دابەشکاریی کوردستان وەك لەباسی یەکەم دەردەکەوێت بـەرەنجامی سـیێ پرۆســەو پەیوەنــدیی بوو:
١ - هەولەكانی دەولەتی عوەمانیو دەسەلاتە یەك لــەدوای یەكــەكانی ئێسران بــۆ دیــاریكردنی سـنوورو ﺩﺭﻭﺳﺘﮑﺮﺩﻧﯽ ﺋﺎﺭﺍﻣﯽﻭ ﺳﻪﻗﺎﻣﮕﯿﺮﯾﯽ ﻧﯿﻮﺍﻧﯿﺎﻥ.
٢ بەریەککەوتنی بەرژەوەندیی زەیێرانی ئــەوروپی لەناوچــەکەو کوردســتاندا، کــەوایکردووە هەمیشــە هۆکاری دروستکردنی پە‌یوە‌ندیی‌و یە‌کخستنی دەوڵەتە داگیرکارە‌کانی کوردستان بوون، هەموو ئەمەش لەپێناو بەرژەوەندییە ئابوورییو سیاسییەکانی خۆیاندا بووە.
٣– مەترسیو هەرەشەکانی بزاوتی ناسیۆنالیستی کوردیی کە لەپێناو رِزگاربی‌و سەربەخۆیی کوردستاندا ڕۆژانە لەبرەوو کلێپەدابوو، وایکردبـوو هێەموو ئـەو هێمزو دەوڵەتانـە بەهــەموو ناکۆکیییـە سیاسسیو ئـایینی‌و ئایدیۆلێجی‌و نەتەوەییەکانیانەوە لـەمەر مەسەلەی کورد کۆکبن.
لێرەوە كاتێـك بەمێژووی دابەشـكاربی كوردسـتاندا دەچـینەوە، دەبیـنین زۆریـی ژمـارەی پەیماننامـەو ڕێکەوتنەکان ئـەوە دەسـە‌لێن کــە تاسـە‌رەتای سـەدەی بیسـتە‌م، دابەشـبوونی کوردسـتان نــە‌توانراوە بکرێتـە
جوگرافیایــە‌کی کــە‌رتبووی سروشــتیی، یــاخود دوو یــان زیــاتر لـە‌ه‌ــە‌رێمێکی جــوگرافی دابــراو لە‌یــە‌کتری لێدروستبكەن. دیارە ئەوە بەو مانایە نییە کە کاریگەربی‌و لێکەوتەی نێگەتیڤی بـۆ سەردابەشـبوونی کوردسـتان نەبووبێت.
مجلة جامعة التنمیة البشریة / المجلد (۲) / العدد (۱)
بەڵام كاتێك سەرنجی پەمانی سایكس پیكۆو دواتر دەدەین تا پەمانی لۆزان، دابەشبوونی كوردستان تەنها دابەشبوونێك نییە لەسەر نەخشەو بەكۆمەڵێك سنووری دەستكرد لەت لەت كرابێت، بەڵكو ئـهەی لــەدوای ئەم پەیماننامانەوە دەبینرێت، ئەو کێشەوکاریگەرییە قوڵۆ رێشەییانەیە کەلەســەر جەســتەی جــوگرافێو سیاســی‌و ئابووربی‌و کۆمەلایەتیو نەتەوەبی کوردو کوردستان دەردەکەوێت، لەم سۆنگەیەوە هەوڵدەدەین دیارترین ئـەو کێشەو گرفتانە لەسەر سێراتیجی نەتەوەییو ناسیۆنالیستی کورد بخەینەروو .
## یەکێشەی دابەشبوونو تێۆرە نوێیەکانی ناسیۆنالییزم:
ئەگەرچی نەتەوەو ناسیۆنالیزم وەك بابەت مایەی بایەخپێدانو لێکۆڵینەوەی بیرمەندو توێژەرانی مێشژووی نوێو هاوچەرخ بووە، بەڵام تیۆریزە‌كردنو دارشـتنە‌وە‌ی ئـەم بابەتـە وەك بابـە‌تێكی پسـپۆرییی‌و ئـە‌كادمیی، تـا ه‌ه‌شتاکانی سەدەی بیستەم بە‌رجە‌ستە‌نە‌بوو
۱۹۹۵) بەناوی کۆمەڵگــە فـەنتازیکراوەکان –یـاخود خــە‌یاڵکراوەکان- (Communities Imagined( بلاّوبــووەوە،
دواتریش (۱۹۸۳) کیێبەکەی ئێرنست گێلنەر(۱۹۲۹–۱۹۹۵) بـەناوی نەتـە‌وەو ناسـیۆنالیزم ) Nations and ی (Nationalism since 1780) بلاوکرایەوە، هەر لـهەمان ســاڵدا ئێسرك هۆبســباوم کتــێی (Nationalism since 1780)ی بلاّوکردەوە، دوای سیێساڵو لە (١٩٨٦)دا ئەنتۆنی دی سمس کنێی (The Ethnic Origins of Nation)ی نوسیێنی ئەگەرچسی ئسەنتۆنی دی سمس وەك كەسـیێكی ســەربە قوتابخانــە تیۆرییــەكانی قۆنــاغی بــەر لەمۆدێرنــە ئەژمارکراوە، بەڵام ئەرزشی ئەم تێکستانە بۆ تیۆریزەکردنو ئەکادییکردنی بابەتی نەتەوەو ناسـیۆنالیزم نکـوڵی لێنەکراوە.
لەسەرەتاوەو لەبەر رۆشنایی تیۆرە نوێکانی ناسیۆنالیزم، دابەشبوونو پەرتکردنی کوردستان گـەورەترین کێشەی بۆ ناسیۆنالیزمی کوردیی دروستکردووە، چسونکە (ئێرنسـت گێلنـەر) جـە‌خت لــەوە دەکاتـە‌وە کـە
پێدیێدیستە بۆ سەرپێدستنی پرێسەی بەنەتـە‌وەبوون، هسەردوو سسنوریی جسوگراف سیاسسیو نەتـە‌وەبی هاورێـك‌و جووتبــووی یــە‌کتری بــن، لە‌بە‌رئــە‌وە هە‌رشــیّوازێکی نــارێکیو ناتــە‌بایی نێـوان نە‌تــە‌وە‌و ســنورە جوگرافییــە
سیاسییەکەی کێشەی گەورە بۆ ناسیۆنالیزم دروستدەکات، واتە کاتێك نەتەوەیـەك لەبۆتـەی چــەند ســنورێکی جوگراف سیاسیی جیاوازدا بێـت، یـاخود لەچوارچسێوەی یــەك ســنوریی جــوگراف سیاســییدا چسەند رەگــەزو نەتەوەیەکی جیاواز هەبێتێ ا، ناسیۆنالیزم دوچاری قەیرانو تەنگژە دەبێت.
مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢ ) / العلدد ( ١ ) / ٢٠١٦ دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / من من ٤٣١–٤٥٥ گێلنەر بروای بەدروستکردنی نەتەوە هەیە، ئەو پێیوایە نەتەوە لـەپرۆسەیەکی ئالێزو سسەختی هەمەلایـهەنو کەلتورییدا لەلایەن ناسیۆنالیزمەوە دروستدەکرێت، لەم پرۆسەیەشدا نەتەوە بەتەواوی یەکساندەکرێت بەسنورە جوگرافێو سیاسییەكەی. بەڵام كاتیك كوردستان بەســەر چــەند دەوڵەتێكــدا دابەشــكرا، كێشــەی ســتراتیجیی کارکردنی ناسیۆنالیزمی کوردیی لـەم سۆنگەیەوە دووچاری ئاستەنگی گەورە بووەوە، بەتاییەتی لەبـە‌رجیاوازیی ئەو مەترسیو هەرەشـەو پرسـیارانەی ناسـیۆنالیزمی نەتـەوە سەردەسـتەکان لـهەــەر دەوڵەتێکــدا رووبـەرووی ناسیۆنالیزمی کوردییان دەکردەوە، وەڵمە پەرچەکرداریی جوداو جیاوازیی لای ناسیۆنالیزمی کـوردیی هــەر پارچەیەکی کوردستان دروسـتکردووە، کـەدابرانو لێکترازانـی پارچـەکانی کوردسـتانی لەیـەکتریی قـوڵترو گەورەتو کردووە.
لە دیدی گیّلنە‌ردا مۆدیّرنە‌و گەشەی کۆمەلایەتیو ئابووربی‌و پیشە‌س‌ازبیی زە‌مین‌ـە‌ی گونج‌ـاوو لــەبار بـیۆ ناســیۆنالیزم دەرەخســیێن، چاکســازیی ئــایینیو ســە‌رمایە‌داربی‌و رێکخســتنی کۆمەلایــەتی ئــەو دینگانــە‌ن کەناسیۆنالیزم خۆیان لەسەر بونیاددەنێتێا ، ئـەم دابەشـبوونە بـەدیوێکی دیکەشــدا گــرفق بــۆ ناسـیۆنالیزمی کوردی دروستکردووە، بەتایبەتی لەوەدا کەدابەشبوونو داگیرکردنی کوردسـتان بەدرێنژایی مێئژووی نـویێو هاوچەرخ هۆکاری دواکەوتویی ئابووریو کۆمەڵیەتی بووە، هەمیشە داگیرکەرانی کوردستان تەگەرەی گەورە بوون لەبەردەم پێشکەوتنو گەشەی کۆمەڵگای کوردیی '').
تەنانەت لەگریمانەکەی (بەندێکت ئەندەرسۆن)یشدا کێشەی دابەشبوون کێشەئامێزە، چونکە تەنانەت ئەو سنوربەندییەی بۆ پارچەکانی کوردسـتان نەخشـیێرا، لەمپـەرێکی گـەورەبوو لەبـەردەم رێۆڵی رێژنامەگـە‌ربی کــوردیی‌و چــاپەمەنی لەسـازاندنو دروسـتکردنی کــورد وەك نەتەوەیــەکی خــەیالێکراو ، چــونکە ئەندەرســن تەكنەلۆژیای چاپو بلاوكردنەوە بەیەكێك لەو میكانیزمە گرنگانە ئـەژماردەكات كــە ریشــەكانی نەتــەوەبوون لەفۆرمی خەیاڵداو لەخەیاڵدانی هەرتاکێکی نەتەوەدا فەنتازیی دەکاتێمایـەکیێر سـنورە دەسـتکردەکانی کوردستان لەئەنجامی ئەو لەمپەرگیریییە کـە‌لتوریو فەرهەنگییەی لــەنێوان پارچــە‌کانی کوردســتاندا کــردی، بــەجۆرێك بە‌رهە‌مــە چــاپکراوو پە‌خشــکراوە‌كانی کوردســتان وەك یــە‌كو بە‌تــە‌ریبی بە‌ســە‌رجە‌م ناوچــە‌كانی کوردستاندا پەخشنەدەبوونەوە، واتەئەو خواستەی ناسیۆنالیزم کـە هەوڵدانـە بـیۆ گشـتگیرکردنی فەرەـەنگو مجلة جامعة التنەیة البشریة / الجلد (۲) / العلد (۱) / ۲۰۱۲ کەلتورێکی بالا بەسەر کۆی کەلتورو رۆشنبیرییە لێکاڵیو ناوچەییەکاندا بۆ سەرجەم دانیشــتوان‌و مرۆشەکانی ناو رووبەرێكی دیاریكراوە ''، لەكوردستاندا دووچاری کێشەو چەقبەستووبی هات.
لێرەوە ناسێنالیزمی کوردیی ئەگەر لەبەر رێشنایی تیۆرە نوێیەکانی ناسیۆنالیزمدا، بەپرێسەیەك هـە‌وڵێی دروستكردنى نەتەوە بدات، بەماناى یەكسانكردنى سـنوربى جـوگرافى سیاسـى بەسـنورى نەتـەوەیی، دواجـار بەرێژەی ئەو دەوڵەتانـەی کـوردی بەسـەردا دابەشـکراوە نەتـەوەی کـورد دروسـتدەکات، ئەمــەش کێشــەی ﺩﺍﺑﻪﺷﺒﻮﻭﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩﻭ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﻗﻮڵﺗﺮ ﺩﻩﮐﺎﺗﻪﻭﻩ.
## ﺩﻭﻭەﻡ–ﺩﺍﺑەﺷﺒﻮﻭﻧﯽ ﺯﻣﺎﻥﻭ ړﯙﺷﻨﺒﯿﺮﯾﯽ ﮐﻮﺭﺩﯾﯽﻭ ﮔﺮﻓﻖ ﻧﺎﺳﯿﯚﻧﺎﻟﯿﺰﻣﯽ ﮐﻮﺭﺩﯾﯽ:
لەدیدی گێلنەردا زمان میکانیزمێکی گرنگی پەیوەندیی بەستێو هۆکارێکی کاریگەربی پەخشـکردنەوەی کەلتورو رۆشنبیرییە، لەبەرئەوە ناسیۆنالیزم (بەنێوەندگیریی خوێندنگـەو سەرپەرشـتیی ناوەنـدە ئەکادییــەکان)
بایە‌خپێدانێکی زۆری بـڵ زمـان هەیـە، تـاوەکو سـازو ئامادە‌یکـات بـڵ پرکردنـە‌وە‌ی خواســتو پێریسـتییە
نە‌تە‌وە‌یی‌ب‌ه‌کانی نە‌ت‌ه‌وە ﺑﻮﻧﯿﺎﺗﺪەﻧﺮێﺕ(٣).
بارتەقای ئەو بایەخو ئەرزشەی کە زمان لەبونیادیی نەتەوەییو ناسێنالیستیدا داگیریدەکات، گرفیئـامێزو هەستیارە، چونکە هەندێك کات زمان دەبێتە تەوەرەی سەرەکی ململانێی نەتەوەکان، ئەم ململانێی‌ـە‌ش لەسـەر ﺩﻭﻭ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺩەﺭەﮐﯽﻭ ﻧﺎﻭﺧﯚﺑﯽ ﺯﻣﺎﻧەﮐﻪ ﺩەﺑێﺕ، ﻟەﺳەﺭ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺩەﺭەﮐـﯽ ﮐﺎﺗﯿێـﻚ ﺯﻣــﺎﻥ ﻟـەﺑەﺭﺍﻣﺒــەﺭ هــهێﻣﻮﻭﻥﻭ مەترسی زمانە بەیێرو باڵدەستەکان ڕووبەڕوو دەیێەوە، لەسەر ئاستی ناوخۆییش کاتێك شیێوەزارەکانی نێر یەك ﺯﻣﺎﻥ ﻟـﻪﻣﻠـﻤﻼﻧﯿێﯽ ﺑﻪﺳﺘﺎﻧﺪﺍﺭﺩﺑﻮﻭﻥﻭ ﻓﻪﺭﻣﯿﺒﻮﻭﻧﺪﺍ ﻣﻠـﻤﻼﻧﯽێ ﺩﻩﻛﻪﻥٴ'.
لێرەوە گرفێكی دیكەی کاریگەرو گەورەی ناسێنالیزمی کوردیی، ئـەو دابەشـبوونەیە کـە لــە‌بونیادیی زمانەوانییو رۆشنبیریی کوردیدا دروستبووە، ئەوەش بەتەواوی روون نییە کە ئایا سروشــتی پێکهاتــەو بونیــادی ﺯﻣﺎﻧﻪﻭﺍﻧﯽﻭ ﻟﻖﻭ ﺷﯿﯚﻩﺯﺍﺭﻩﮐﺎﻥ ﻟـﻪﺳﻪﺭﻩﺗﺎﮐﺎﻧﯽ ﻣﯿێﻭﻭﯼ ﺋﻪﻡ ﻧﻪﺗﻪﻭﻩﯾﻪﻭﻩ ﺑﻪﻡ ﺩﺍﺑﻪﺷﺒﻮﻭﻧﻪﻭﻩ ﺋﺎﺭﺍﺳـﺘﻪﯼ ﻭﻩﺭﮔﺮﺗـﻮﻭﻩ،
یاخود ئاکامی دابەشبوونە دەستکردە جوگرافییە سەپاوەکەیە لەمێژووی نـوێۆ هاوچــەرخی کــورددا کەبەســەر دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ کوردستاندا جێبەجێکراوە، بەڵام ئەوەی مایەی لەسەروەستان بێت، بۆیە ئاماژە بـیۆ ئـەوە دەکرێـت کــە پارچـە
پارچەبوونی کوردستان پارچەپارچەبوونی زمانی بەرهەمهێناوە''.
ئەم جیابوونەوەیە بەئاسێك دەرکەوتووە کە کوردناسێكی وەکو مینۆرسکی زمانی کــوردیی بـۆ (زمـانی خواروو، ڕۆژهەڵات، ڕۆژئـاوایی) دابەشـبکاتو ڕەهەنـدێکی جـوگراف پێبەخشـیووە'')، هەرئـەم تێروانینـەش وایکردووە دکتۆر مارف خەزنەدار لەتێینییەکـداو لەپپەراوێزی کتیێبەکـەی مینۆرســکیدا رەخنـەی لێیگرێت‌و نوسیویەتی: "ئەبووایە مینۆرسکی وا لەمەسەلەکە نەگەیشتایە، چونکە بــەش کردنــی شـیۆە زمانــەکانی کــوردی لەسەر بناغەی جوگراف شتێکی برِوا بیێکراو نی یە، چونکە بەو مەسەلەیە لای نەکردۆتـەهوە بـەلای سروشـتی شێوە زمانەکانو پەیوەندی یان بەیەکتری یەوە، بێگومان باری جوگرافی کارئەکاتە سەر شێوە زمان، بەڵام جیای ناکاتەوە"(٣).
سەرەرای ئەم رەتکردنەوەیەی خەزنەدار بۆ تێروانینەکـەی مینۆرســکی، بــهۆام ئــەوە هــیج لــەو راســتییە
ناگۆرێت کە شێوەزارەکانی زمانی کوردیی پانتاییەکی گـەورە لەنێوانیانـدا دروسـتبووەو وایکـردووە تەنانـەت لەنێوان دوو شێوەزاردا لێكتێگەیشێن کارێكی دژوار بێت، لەبەرئەوە زمانناسێكی وەكـو (د.ن.مـاكینزی Mac لەو باوەرەدایە کە ژمارەیەکی کەمی ئاکارو سیمای هاوبەشـی زمـان، شـیۆەزارە کوردییـەکان لەگـەڵ یەکێریدا یەکدەخەنێما بۆیە پێوایە کۆمەڵێك جیاوازیی لەنێوان شـیۆەزاری بـاکوور (کرمـانجی)و شـیێوەزاری باشوور (سۆرانی) هەیەْ°)، هەروەهاتویێەرانی دیکەشێ)، لەوانە (مارتن ڦان برۆنەسن) هەر لەهەمان سـۆنگەوە نوسیویەتی: "سۆرانیو کرمانجی کە دوو شیۆەزاری بنچینەیین لــەزمانی کوردیـدا بەئاســانی لێکناگــەن، ئیــدی سۆرانی لەکرمانجی ناگاو کرمانجیش لەسۆرانی حالێی نابێت"(ێ).
مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢ / العلدد ( ١ / ٢٠١٦ دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ ئەم دیاردەیە لەزمانی کوردیدا وایکردووە توێژەران "شێوەزارەکان زیاترو نزیکتر وەك زمانێکی سەربەخۆ بینین نەك شێوەزارێكی نێو یەك زمان"ه ا .
سەربەخۆیی شێوەزارەکانی زمانی کــوردیی کێشــە ئــامێرە، بۆیـە ببرۆکــە‌ی جــووت زمــانی ســتانداردی کوردیی لەنێو پانتایی رێشنبێریی کوردییو لەلایەن بەشێکی زمانەوانو ناسیۆنالیستانی کورد زۆرجار ئامـاژەی پێدراوەو وەك چارەی ئەم دۆخە پێشكەشكراوە، بەڵام لەراستیدا ئەم بیرۆكەیە نەیتوانیوە دەنـگو لایـەنگرێكی گەورە بۆخۆی کێشبکات، لەبەرئەوە کەسانێك کە بە شێوەزاری سۆرانی ئەدوێن لــەدۆخێکی ئـاوادا پێیانوایـە
"ئەگەر موخەییەر بكرێم لەنێوان خوێندن بە (بادینی ) بەتەنیا–و خوێندن بەسێرانیو بـادینی –لەیـە‌ك كاتـدا–
ئەوە بادینی هەڵدەبژێرم، چونکە ئەوسا بەیەك میلـلەتی دەمێنینەوە"(٢).
مەترسی دابەشبوونی زمانە بەسەر شێوەزارەکانیدا، سەرکێشــانییەتی بــۆ دابەشــبوونی نەتــەوەیی، ئەمــەش بەپردێکــدا تێپـەر ئــەبێت کــە جیابوونــەوەی کەلتوربیــە، ئــەم لایەنــەش لـەپوختــەی بۆچــوونەکانی ماکینزبــدا دەکەوێت کاتێك پێیوایە "کورد بنەمای هاوبەشو رۆشنبیرییەکی یەکگرتووی گەوهەرییان نییە"٣، هەروەها هروەها مارتن قان برۆنە‌سنیش جەخت ل‌ه‌سە‌ر ئەو جیاوازییانە‌دە‌کاتە‌وە ه‌ه
واتە کێشەی دابەشبوونی کەلتورو رێشنبێیی رێگە بۆ دابەشبوونی نەتـە‌وەبیی دەسـازێنێت، هــەموو ئــەم کێش دەبتە کێشە بۆ ناسێنالیزم، چونکە ناسێنالیزم لەهەولێی ئافراندنی بونیادو دەوڵەتێکدا دەکۆشـیێت،
کە پارێزەری کەلتوربێتو گرەنتـی سسـتمێکی فێرکـاریی پـە‌روەردەیی یـە‌کانگیرو شـیێلگیربکاتێ°). لێرەوە بایەخی تەریب بوونی کەلتورو بونیادی سیاسی بۆ نەتەوەو ناسیۆنالیزم پێویســتییەکە کــەناکرێت دەسـتبەرداری بین، لەبەرئەوە مەترسییەكە زۆر لەجێی خۆیدایە كاتێك ترسی دابەشبوونی زمان، ترسی دابەشـبوونی كــەلـتورو ڕۆشنبیریی دروستبکات، ئـەم پرۆسـە‌یە‌ش بـەرەو دابەشـبوونی نەتـەوەیی سە‌ربکێشـیێت، چـونکە وەك گێلنـەر ئاماژەی پێداوە " سەختو ئەستەمە دوو رێشنبیریی گەورەی بەتوانای سیاسی، کــە توانســتی ســە‌ربەخۆبوونیان هیە، پێکە‌وە‌و لەژێر سایەی یەك دەسەلاتی سیاسییدا پێکەوە هە‌لێبکە‌ن").
مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢ ) / العلدد ( ١ ) / ٢٠١٦ دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / من من ٤٣١–٤٥٥ سەرەیی ئــەم کێشــانەی زمــان بــۆ ناســیۆنالیزمی کــوردیی، تەنانــەت کێشــەی رێنوســی کــوردیش،
دەرهاویشتەیەکی دیکەی کێشەی زمانەو لەمپەرێکی دیکـە‌ی بـەردەم ناسـیۆنالیزەمی کوردییـە، بەتایبـە‌تی ئـەو تێروانینە جوداو دژبەیەکانەی لەو نێوەندەدا هەیە سەبارەت بەوەی کە ئایا ئەلیف بای لاتینی یاخود ئەلیف بـای عەرەبی بەکاربهێنرێت.
ئــەم کێشــانە هە‌ریــە‌کێکیان سە‌رچــاوە‌ن بــۆ دروســتکردنی درزی گــە‌ورە‌تر لـــە‌بونیادیی نە‌تــە‌وە‌بی‌و ناسیۆنالیستی کوردیدا، کەدەکرێت زۆر بەوردییو فراوانتر لێکۆڵینەوەی تێدا بکرێت.
سێیەم—دابەشبوونی کوردستانو کێشە ئابووربی‌و کۆمەڵایەتییەکان:
كوردستان لەزۆر رِووەوە رِیْگەو شێوازی گەشەكردنو پەرەسەندنی تایبەت بەخۆی هــەبووە، بــەجۆرێك سیماو شەقلێیكی تایبەتی بیێ بەخشیوە جیاواز لـە‌وڵاتانی دەوروبەری، ئەمەش چەند هۆكارێك رۆڵی تێدا بینیـوەو نەخشەی رێیازی گەشە کردنو رێیمی کۆمەڵیەتی کێشاوە، لەوانە: داگیرکردنی کوردستانو دابـەش کردنـی لەلایەن زفیێزانو پێشێلکرانی مافـە نەتەوەیییـە‌کانی کـورد لەسـەر هــەر دوو ئاسـتی تــاكو کــۆ، دزەکردنـی دەسەڵاتو پێگەی دەوڵەتە ئیمپریالیستییە ئەوروپییەکان بۆ کوردستانە''.
هر ل‌ه‌یە‌کە‌م هەنگاوی دابەشبوونی کوردستان ل‌ه‌دوای جەنگی چال‌دیرانە‌وە تاوەکو فەرمانی پیادەکردنی سیاسەتی مەڵبەندییو پەیرەوکردنی ئەم سیاسەتە لەلایەن دەوڵەتی عوسمانی کەبووە هۆی لەناوبردنی دەسـەڵاتی میرە کوردەکانو دامەزراندنی دام‌و دەزگای دەسەلاتی ناوە‌نـدیی لە‌شـوێتی ئـەو میرنشـینانە‌و کـە‌نارگیرکردنی چینی سەرەوەی دەسەڵتداری کوردیی، باری ژیانی خەڵکیش لەجاران ســەختو ناخۆشــترکراو چەوســانەوەو دۆشینی زیاتریان لەکوردستان ئەنجامدا (').
بەهەمان شێوە لەبەشەکەی تری کوردستان کەدەوڵەتە ئێرانییەکان دەســتی بەســەردا گرتبــوو، بــارودۆ خ باشتر نەبوو، چەوساندنەوەو ستەمی دەسەڵاتدارانو هێـرشو سـوکایەتیکردن بـە‌مرۆٹی کــوردو لـەسـێدارەدانی ناودارو خاوەن پلەوپایەکانی ناوکۆمەڵگا توڕەییو بێزاریی کوردی زیاترکودێ).
لەئەنجامی بردنی گەنجو لاوەکان بۆ بەرەکانی جەنگ لەلایەن دەوڵەتی عوسمانییەوە لــەکۆتایی ســەدەی نۆزدە، کاریگەریی زۆری هێبوو لەسەر کەمبوونەوەی دەستی کار، هەروەها زەوتکردنی هۆیەکانی بەرهەمهێنان بەتایبەتی ولاخ بۆ گوێزانەوەی پێریستییەکانی ئـۆردوی تـورك، دەسـت بەسـەراگرتنی خواردەمــەنیو بنــەتێوو دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ بردنی پارەو پولیە لیرەو سوتاندنی کێلگەکانو تالآنکردنی مێگەلەکانو مەرو مـالآت، تەنگوچـەڵەمەی قـوڵو گەورەی لەکوردستان دروستکرد ''، بۆیە لەماوەی نێوان سـالآنی (۱۸۷۷– ۱۸۸۰)ز دا برسـیێییەکی زۆر سەخت لەناوچەکانی کوردستان بەتاییەتی لەرۆژهەڵات باڵوبووەوە، کــەبوو بــەهۆی قــاتو قریسی‌و برسـیێی‌و بلاوبوونەوەی نەخۆشیو مردنی بەکۆمەڵی دانیشتوانێ).
لەساڵای جەنگی یەکەمی جیهانیشدا کورد زیاتر لەگشت نەتەوەکانی تری دەوڵەتی عوسمانی توشی زیان بوو، چونکە نەوەکانی کورد بە‌زۆرو بـەناوی غــە‌زاوە ڕە‌وانــە‌ی بــەرەکانی جــە‌نگ دەکــران، زۆر مــاڵ تــە‌نە‌ا ئافرەتو مندالێی تێدامابووێ)، تورکەکان بەبیانوی ئـەوەی کەناوچـە کوردییـەکان بوونەتـە مەیـدانی جـەنگ،
نزیکەی (۷۰۰) هەزار کوردیان لەناوچە کوردیەکانـەهوە بـەرەو رۆژئـاوای ئـە‌نادۆڵ راپێچـکرد کەزۆربـە‌یان لەڕێگەداو لەبەر ماندوێتیو برسێتیو نەخۆشی مردنێ؛).
جەنگ مالۆیێرانی‌و برسێتییەکی سەختی لەناوچە کوردییەکاندا دروستکرد، ســەربازو کاربەدەســتە عوسمانبیە‌كان لـە‌بە‌ر بیێ موچە‌بی‌و خەرجی كەوتبوونە گیــانی میلـلــە‌ت‌و خــۆراك‌و پارە‌یــان لێدە‌سـە‌ندن،
بەشێوەیەکی گشتی هەروەك قاسملو ئاماژەی پێدەکات بەرهەمی جەنگی یەکەمی جیهانی بۆ زەحمەتکێشێو خەڵکی کوردستان تەنیا هەژارییو چەوسانەوەو کوشتار بووە'°'.
لەدوای مـۆرکردنی پـە‌یمانی لــۆزانو پارچــە پارچــە کردنــی کوردســتان، ئــە‌تاتورك هە‌ڵســا بەدەســت بەسەراگرتنی زەویو زاری کوردستانو کۆچپێکردنی جوتیارو خەڵکی کــورد لـەناوچــە‌کانی خۆیانــەوە رووەو ناوچە تورکنشینەکانو دابەشکردنی زەوییە کوردییەکان بەسەر تورکەکانداێ``، بەهــەمان شــێوە لەرێژەــەڵاتو باشوری کوردستان، لەلایەن حکومەتە بالا دە‌ستە‌کانە‌وە ئەم سیاسەتە ل‌ه‌بواری جێبە‌جێکردندا بوو.
بەم شێوەیەو بەردەوام لەگەڵ ئەوەی کوردەکان خاوەنی خاکێکی بەپیت بوون، بەڵام لەئەنجامی سیاسەتی داگیرکارەکان بەتایبەتی دەوڵەتی عوسمانیو ئێرانیو دواتریش ئەو دەوڵەتانەی کوردییـان بەســەردا دابەشــکرا ،
مجلة جامعة التنمية البشرية / المحلد ( ٢) / العلد ( ١) / ٢٠١٦ دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / من من ٤٣١–٤٥٥ هەیشە کـورد برسـی بـووەو لــەرووی کشــتوکالێو هۆکارەکــانی بەرەــەمهێنان دواکــە‌وتوو بــووەو ســامانی نەتەوەییو سروشتی خاکە کەشی تاڵنکراوە ا''.
## باسی سێیم - کاریگەریی دابەشبوونی کوردستان لەسفر ناسیۆنالیزمی کوردیی: ١–ﻟﻪڕﻭﻭﯼ ﺟﻮﮔﺮﺍﻓﯿﯿﻪﻭە:
لەسەرەتاوە تـاوەکو واژۆکردنـی پەیماننامـە دابەشـکارییەکانی کوردسـتان لەسـالانی جـەنگی یەکـەمی جیهانیدا، کوردستان بۆ دوو پارچــە دابــەش کرابــوو، بەشــێکی لــەژێر دەسـەلاتی دە‌ولّــە‌تی عوسمانیــدا بــوو،
بەشەکەی تری لەژێر دەستی دەوڵەتی قاجاریدا بوو .
لەبەرئەوە ناسیۆنالیزمی کوردیی لــەم قۆناغــەدا لەگــەڵ دوو دەســەڵتدا مامەڵــەی دەکــردو ڕووبــەڕوو دەبووەوە، بەمانایەکی تر ئەرکی ناسیۆنالیزمی کوردیی لەو قێناغـەدا پێکــەوە بەســتنەوەی ئــەو دوو پارچــەیەو پێکهێنانی کیانێکی یەکگرتوو بوو، لیێرەوە هەوڵدان بۆ بەرپاکردنی خەباتو شۆڕشی گەورەو گشستگیر سـاناتو بوو، بۆیە ئەگەر سەرنجی ئەم قۆناغە بدەین زۆرتر کوردەکان توانیویانە پەیوەنــدی بە‌یـە‌کترە‌وە بکــەنو لـە‌یـە‌کتر ئاگاداربنو هاوکاربییو تەبایی پارچەکانی کوردستان زۆرتر دەبینرێت، دیارترین غونە‌ی ئەم لایەنە شۆرشـە‌کە‌ی شـــێخ عوبە‌یــدوڵڵاێی نە‌هرییــە، کە‌بە‌شـــداریی کـــوردی زێرینـــە‌ی ناوچـــە‌کانی کوردســـتانی بۆخـــۆی دەستەبەرکردبووێ)
بەڵام دوای دابەشکردنی کوردستان لەدەرەنجامی پەیانی لۆزان، کوردستان دەکرێتــە چــەند پارچــە‌یەكو هر پارچەیەك دەخرێتە ژێر دە‌سە‌لاێی دە‌وڵە‌تێكە‌وە، ئەم پارچە پارچە كردنە هسەر لایسە‌نی ج‌سوگرافی نە‌گرت‌بە‌وە
بەڵكو دابڕینی كورد بەو سنورە دەستكردانەو لێكاندنیان بەدەوڵەتێكەوە، كەئەمان لەناویـدا نـەك وەك نەتـەوە،
بەڵکو وەك کەمینەی نەتەوەیی مامەڵەیان لەگەڵدا دەکــرا، هاوکــات دابرینـی ئــەو ســتراکتۆرە نەتەوەییــە بــوو كەسەردەمانێك پێشێر لەخەملێبدا بوو، پارچە پارچـە‌كردنی كــە‌لتورو فەرەــە‌نگێك بــو پاشــان تێكــە‌ڵكردنی بەکەلتورو فەرهەنگێکی تر، کـە‌زاڵژو بـهێزترە لهەـەموو لایەنەکانیـە‌وە، ئەمـەش وایکــرد تاکـە‌کانی نەتـەوە بەناچاری مل بۆ کەلتوری بالادەستو داب‌و نەریتەکانی کەچبکەن. لێرەوە دۆزینەوەی شۆرشێکی هاوشـێوەی شۆریشەکەی شێخ عوبەیدوڵلای نهەری کارێکی ئەستەمە، چونکە سنوری خەبات زیاتر بچوك کراوەتەوەو هەر پاچەیەك لەبەرامبەر ئەو دەوڵەتەدا خــەبات دەکــات کەبەســەریدا دابەشــکراوە، بەمــەش ئەگــەر ناسـیۆنالیزمی مجلة جامعة القنمیة البشریة / المجلد (۲) / العدد (۱)
کوردیی لەقۆناغی یەکەمدا لەبەرامبەر دوو دەوڵەتدا خەباتی کرد بێت، ئـەوا لــە‌قۆناغی دووەمــدا دەبێـت بـە
بەشەکەی سۆڤیەتەوە لەبەرامبەر پێنج دەوڵەتدا خەباتی خۆی درێژە پێبداتێن ٢ - ﺧﻮﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺍﻭﺍ ﻧﻪﺗﻪﻭﻩﯾﯿﻪ ﮐﺎﻥ:
خواســتو داواکــانی ناسـیۆنالیزمی کــوردیی لــهۆناغی یە‌کە‌مــدا زۆرتــر هــەوڵی پێکهێنانی کیــانی سەخۆو پێكهێنانی دەوڵەتێكە كەزۆرینەی ناوچە كوردییەكان بگرێتە خۆی، چونكە لــهەم قۆناغــەدا كــورد وەك نەتەوەیەك داواكانی خۆی دەخستەروو، لـەم ماوەیەدا خەونەكان گەورەترو فراوانتر بـوون، ئەمـە جگـە لەوەی کە ئەو دوو دەوڵەتەی کوردیـان دابەشـکردبوو ڕووەو لاوازی ئاڕاسـتەیان وەرگرتبـوو، ســەردەمی جولانەوەی نەتەوە ژێر دەستەکان بـوو و هەولێـە نەتەوەییــەکانیش کاریگــەریی خــۆی هــەبوو لەســەر داواو خواستە نەتەوەییەكان، ئەمە سەرەرای ئەوەی كورد لەسەر ئاستی ه‌سە‌رێمی‌و لای زە‌یێرە‌ك‌ـانی ئسەوكات وەك
نەتەوەیەك مامەڵەی لەگەڵدا دەكرا ''.
بەڵام لەقۆناغی دووەمـدا ناسـیۆنالیزمی کــوردیی، لــەدەرەنجامی پارچــە پارچــە کردنــی کوردسـتانو سیاسەتی شێقینستی ئەو دەوڵەتانەی کوردسـتانیان بەسـەردا دابەشــکرا، کــە‌ئامادە نــەبوون گــوێ بـۆ هـیچ داوایـە‌کی کــورد بگــرن، ناســیۆنالیزمی کــوردی ناچــار بــوو ســازش لــە بەشــێکی زۆری خواســتو داوا نەتەوەییـەکانی خـبۆی بکـاتو لهەــەر پارچــەیەکدا دروشــی خودموختــاریو ئۆتۆنــۆمی لــەجیاتی خواســتی سەخۆیی بەرزبکاتەوە، هاوکات توندوتیژیی ئەم دەوڵەتانە لەسەر پاراستنی سنورەکان وایکــرد کــە لهەـەر پارچەیەکدا ناسیۆنالیزمی کوردیی بەداکۆکیکردنی مافەکانی ئەو بەشەی کوردەوە خەریك بێت، ئەمـە جگـە لەوەی کەوەك ئاماژەمان بۆکرد کورد وەك کەمینە مامەڵەی لەگەڵدا دەکرا "».
٣–ﻟـﻪﺭﻭﻭﯼ ﻣﻪﯾﺪﺍﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺧﻪﺑﺎﺕ:
لەقۆناغی یەکەمدا، بەشێکی زۆری خەباتی ناسیۆنالیستانەی کــورد لەپایتەختــەکانی دەوڵــەتی عوێمـانی‌و ئێراندا بوو، میکانیزمی خەباتیش زیاتر شێوازی هێمنو میانەرەوانە بووەو هەوڵدان بووە بێۆ ئـەوەی لەرێگـە‌ی گفتوگۆو دانوستانەوەو بەهەوڵی دییلۆماسی لەگەڵ هەردوو دەوڵەتو پەیوەندیکردن بەکونسوڵگەی دەوڵەتـە دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤۴۱–٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢ ) / العلدد ( ١ ) / ٢٠١٦ ئەوروپیەکانەوە چارەسەری کێشەی کورد بکرێتو خواسـتە نەتـەوەیی‌و ڕزگاریخوازیـە‌کانیان بهێنـە دی، لــەم پێناوەشدا کەمتر لایان لەلایەنی چەکداری کردۆتەوەو زیاتر لەهەوڵی پێکهێنانی پێارتو رێکخــراوی سیاسسیو پیشەیی‌و کردنەوەی یانەی رۆشنبیری بوون.
بەڵام لەقۆناغی دووەمدا، دوای ئەوەی کوردستان پارچە پارچە دەکرێتو دەکەوێتە بەر لێشاوی ستەمی عەرەبو فارسو توركو گشت مافە نەتەوەییو كەلتوریەكانی پشتگوێ دەخرێستو مامەڵـەی كەمینــەو تـوركو عەبی شاخاویان لەگەڵدا دەکرێت، ناسـیۆنالیزمی کــوردیش ئاڕاسـتەی خــەباتی چــەکداریی وەردەگرێت‌تو بنکەی ئەم خەباتەش لەپایتەختەکانەوە بۆ شارو ناوچە کوردییەکان دەگوازێتەوەو لەڕێگەی شۆرشو ڕاپەڕینـە‌وە هەولێی پارێزگاریکردنی فەرهەنگو کەلتورو مۆرکی نەتەوەیی کوردو کوردستانی داوە.
ئەنجام پرۆسەی دابەشکاریی کوردستان ریشەیەکی قوڵی مێنژوویی هەیـە لەمێنژووی کوردسـتاندا، کەبـە‌ردەوام
.
گۆڕەپانی یەکلاییکردنەوەی هێنزە گـە‌ورەو داگیرکارەکــانی ناوچــە‌کەو جیەــانبووە، ئەمــەش کاریگــەریی نێگەتیڤو قوڵی لەسەر چارەنوسو بونیادیی کێشەی کورد دروستکردووە.
پرۆسەی دابەشکردنی کوردستان کە سەرەتا بەکۆمەڵێك هێڵی دەستکردو لەسەر نەخشــە جوگرافییـەکان جێکرا، بەتێپیەربوونی کـات کاریگەرییە نەرێنییەکانی لــەرووی کۆمەڵایـەتیو ئـابوورییو سیاسسیو نەتەوەییەوە دەرکەوت، مەترسی بەسروشتیی بوونی ئەو سنورانەو بەتەواوی لەتکردنی نەتەوەی کـورد بـۆ چەند نەتەوەیەك لەئارادایە، ئەمەش بەتەواوی كێشەیەكی گەورەو سەختی لەبەردەم ناسیۆنالیزمی كوردیـدا ﺩﺭﻭﺳﺘﮑﺮﺩﻭﻭە ﮐﻪﭼﺎﺭەﺳەﺭێﮐﯽ ﻭﻭﺭﺩﻭ ﺑﻪﭘﻼﻥ ﺩەﺧﻮﺍﺯێﺕ.
دابەشبوونی کوردستان کاریگەری گەورەی لەسەر ناسێنالیزمی کوردیی هەبووە، چونکە هێزی سیاسیو
.
سەربازییو فیکربی دابەشکردووە، ئەمەش بچوکردنەوەی دروشەکانو خەونی لۆکاڵی لای ناسـیۆنالیزمی کــوردیی لـهە‌رپارچــە‌یە‌کدا دروسـتکردووە، بۆیـە دەبیـنین لــە‌بری رزگــارکردنی کوردســتانو دروشــی سەخۆیی کوردستان، دروشەکانی ئۆتۆنێمیو خودموختاریی لەهەرپارچەیەکی کوردستاندا سەریهەڵدا.
## سمرچاوەکان
یەکەم–سەرچاوە بەزمانی کوردی:
۱) ئەحەد حەمەد ئـەمینو دڵشــاد مــەموود عەبــدولـرەحان: کاریگــەری پەماننامــەی زەهــاو ۱۲۳۹ لەســەر کوردستان (توێژینەوەیەکی مێژووییە)، چاپخانەی رۆژهەڵات، هەولیێر، ٢٠١١.
۲) جەلیلی جەلیل: کوردەکانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی، و: لەروسییەوە: د. کاوس قەفتان، بەغداد، ۱۹۸۷.
( $01 )
دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی لەسەر ستراتیجی… / ص ص ٤۴۱–٤۵۵ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢) / العلد ( ١) / ٢٠١٦ ٣) رێبەرت ئۆڵسن: راپەرینی شێخ سەعیدی پیران، و: ئەبوبەکر خۆشناو ، دەزگای چاپو پەخشــی ســەردەم،
سلێمانی، چاپی دووەم، ۱۹۹۹.
صالّح محمد امین: کوردو عەجەم (مێژووی سیاسی کوردەکانی ئێران)، لـندن، چابیی یەکەم، ۱۹۹۲.
()
ه) عەبدولرەهان قاسملو: کوردستانو کورد، و: عەبدوڵڵاۆ حەسەن زادە، لەبلاوکراوەکانی بنکەی پێشـەوا،
. 1977 ٦) عەلى سەیدۆگۆرانى: لە "عەممان"هوە بۆ "ئامیێدی" گەشتێك بەكوردستانی باشوردا، و: تالێیـب بـهەرزنجی،
دەزگای چاپو پەخشی سەردەم، سلێمانی ٢٠٠٠ .
۷) عەلی سدیق: کێشــەی زمــانی ســتانداردی کــوردیی —ڕێێرتــاژو دیــالۆگ لەگــەڵ ڕۆشــنبیرانی کــورد،
بەرێوەبەرێتی چاپو بڵوکردنەوەی سلێمانی، سلێمانی، ٢٠١١.
۸) فاضل حسین: کێشەی ویلایەتی موسڵ، و: محەمەد شاکەلی، سلێمانی، ۱۹۹۹.
۹) کەنداڵو قاسملوو ئەوانی تر: گەلێکی پەژموردەو نیشتمانی پەرت (کوردستانو کـورد)، و: م. گۆمـەیی،
سوید، ۱۹۹۸.
١٠) کریس کۆچیێرا: کورد لەسەدەی (٢٠)دا، وەرگیێرانی محمد ریانی، چ٢، رێبەندانی ١٣٦٩.
۱) م. س. لازاریــش: کێشــەی کــورد(۱۸۹٦–۱۹۱۷)، و: د. کــاوس قــەفتان، بەشــی دووەم، بە‌غــداد،
. 1979 ١٢) مارتن قان برێینسن: کوردو بنیاتنانی ئوممەت، وەرگێرانی بۆ عەرەبی: فـا خ عەبدوجۡـە‌بار، وەرگێرانـی بـۆ کوردی: محەمەدی مشیر، دەزگـای تویێینـە‌وە‌و باڵوکردنـە‌وە‌ی موکریـان، چـاپخانەی خـانی - دە‌ـۆك،
. ٢٠٠٧ ۱۳) مارف عومەر گوڵ: کێشەی کەسایەتی یاسایی نێو نەتەوەیی گەلی کورد، سلێمانی، ۱۹۹۹.
١٤) مەھودی مەلا عیززەت: دیپلۆماسێق بزوتنەوەی کوردایەتی، چاپەمەنی راپەرین، سلێمانی، ۱۹۷۳.
ه) معەمەد رەسوڵ هاوار: شێخ مــەهودی قارەمــان ودەوڵەتەکــەی لــە‌خواروی کوردســتان، بــە‌رگی دووەم،
لەندەن، ١٩٩.
١٦) محەمەد ئەمین زەکی: مێژووی کوردو کوردستان، بەغداد، ١٩٣١.
۱۷) مینۆرسکی: کورد –تێبینیو وردبوونەوە، د.مارف خەزنەدار لە‌رووسی یەوە کردوویـەتی بە‌عـە‌رە‌بی، حە‌ـە
سعید هە کریم کردوویەتی بەکوردی، بەرێوەبەرێتی چاپخانەی زانکۆی سەلاحەددین، هەولێر، ۱۹۸۳.
۱۸) هاوار (؟): هەڵوێستی بـە‌ریتانیا لـەمـە‌ر رووداوەکـانی کوردسـتانو دەوری کۆمەڵـە‌ی گـەلان لـەسـالانی بیستدا، و: عەبدوڵڵ زەنگەنە، گۆڤاری رامان، ژمارە (٤٥)، ساڵی چوارەم، ئاداری ۲۰۰۰.
دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی لەسەر ستراتیجی… / ص ص ٤٣١–٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد (٢) / العدد (١) / ٢٠١٦ ۱۹) هیوا عەزیز سەعید: خێیبوون– هیوا– ژ ك لێکۆڵێیە‌وەیە‌کی ب‌ـە‌راوردکاریی لە‌مێـژوو و س‌ـتراتیژو کـاری
نەتەوەییان، لەبلاوكراوەكانی مەكتەبی بیرو هوشیاریی (ی ن ك)، سلێمانی، ٢٠٠٦.
۲۰) هیوا عەزیز سەعید: ناسیۆنالیزمی کوردی (۱۸۸۰–۱۹۳۹)، لەبلاوکراوەکانی مەکتەبی بیرو هوشیاریی
(ی ن ك)، سلیّمانی، ۲۰۰۳.
۲) وەلید حەمدی: کوردو کوردستان لەبەڵگەنامەکانی بەریتانیادا، و: محەمەد نوری توفیسق، چ٢، ســلیێمانی،
. 1 9 9 9 دوەم–سەرچاوە بەزمانی عەرەبی:
۲) ﺍﺑﺮﺍﻫﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ ﻭﺍﺧﺮﻭﻥ: ﺗﺮﻛﻴﺎ ﺍﻟﻤﻌﺎﺻﺮﺓ، ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺍﻟﻤﻮﺻﻞ، ۱۹۸۷.
۲) أحد رضا خضري وأصغر قائدان وستار آينە پور: دور إمارة أردلان في الصــراع الصــفوي العثمــانی، مجلــة العلوم الانسانية الدولية، ٢٠١٢|١٤٣٣ هــق، العدد ١٩ (٢).
٢) أحد عثمان أبوبكر: نصوص ثلاث رسائل للشيخ عبيداللە النەري، مجلـة (شمـس كردسـتان)، العـدد (١٩)،
نیسان۱۹۸۵.
٢) أحد عثمان أبوبكر: كردستان في عەد السلام، اخلقة ٢ ، مجلة (الثقافة)، العدد التاسع، أيلول ١٩٧٩.
٢) أەد عثمان: كردستان في عەد السلام، القسم ١٦، مجلة (الثقافة)، العدد (٧)، تموز ١٩٨١.
٢) أحد عثمان: كردستان في عەد السلام، الاقسام (٢٠ و٢١ و٢٢)، مجلة (الثقافة)، الاعداد (٢ و٣ و٤ و٤ و٥ و۸ و۹)، ۱۹۸۲.
۲۸) أحد عثمان: كردستان في وثائق جفنة كيغ–كراين، مجلة (شمس كردستان)، العدد (۷)، ۱۹۷۲.
٢) باسم هنزة عباس: ايران في عەد الشــاه طەماســب الأول ١٥٢٤ - ١٥٧٦، مجلــة اخللــج العربــى اخلــد
(٤٠)، العدد (١–٢) لسنة ٢٠١٢.
٣٠) بندكت أندرسن: اجماعات التخيلة، ترجة: محمد الشرقاوي، اجلس الاعلى للنقافة، بدون مكان، ١٩٩٩.
٣١) جليلي جليل واخرون:اخركة الكردية في العصر اخديث، ت: عبدي حاجى، دار الرازي للطباعة، بــروت،
. 1 9 9 9 ٣٢) حامد محمود عيسى على: المشكلة الكردية في الشرق الاوسط، جامعة قناة سويس، ١٩٩٢.
۳) ﺯﻧﺎﺭ ﺳﻠﻮﺑﯽ: ﻓﻲ ﺳﺒﻴﻞ ﮐﺮﺩﺳﺘﺎﻥ (ﻣﺬﮐﺮﺍﺕ)، ﺕ: ﺭ.ﻋﻠﻲ، ﻁ۱، ﺑﯿﺮﻭﺕ، ۱۹۸۷.
٣٤) سروە اسعد صابر: كردستان من بداية اخرب العالية الاولى الى نهاية المشكلة الموصـل، اطروحــة ماجســتير مقدمة الى كلية الاداب —جامعة صلاح الدين، اربيل، ۱۹۹۹.
٣٥) سعدي عثمان هروتي: كردستان والامبراطوريــة العثمانيــة - دراســة في تطــور سياســة افيمنــة العثمانيــة في کوردستان ۱۵۱۶ - ۱۸۵۱، مؤسسة موکریاني للبحوث والنشر، اربيل، ۲۰۰۸.
( 107 )
دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد (٢) / العدد (١)/ ٢٠١٦ ٣٦) صلاح الدين محمد سعداللە: كردستان واخركة الوطنية الكردية، بغداد، ١٩٥٩.
٣٧) عبدالوهاب القيسي و اخرون: تأريخ العالم اخديث (١٩١٤ - ١٨٤٥)، جامعة الموصل، ١٩٨٣.
٣٨) عثمان على: العامل الكردي في قضية ويلاية الموصل، مجلة (ئالآى ئيسلام)، السنة (١٣)، العــدد (١)، أذار
. 1 9 9 9 ٣٩) عزيز الحاج: القضية الكردية في العشرينات، ط٢، بغداد، ١٩٨٥.
ه؛) عقيل سعيد محفوظ: الأكراد واللغة والسياسة: دراســة في البنــى اللغويــة وسياســات الغويــة، المركــز العربــى لأبحاث ودراسة السياسات، بيروت، أيلول/سبتمبر ٢٠١٣.
١٤) كاميران عبدالصمد احمد الدوسكى: كردستان في العەد العثمانى في النصف الاول من القون التاسع عشــر ،
ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻟﻠﻤﻮﺳﻮﻋﺎﺕ، ﺑﻴﺮﻭﺕ - ﻟﺒﻨﺎﻥ، ٢٠٠٦.
٢٠́ ) كمال مظەر أحمد: دراسات في تأريخ ايران احمديث والمعاصر ، بغداد، ١٩٨٥.
٤٣) كمال مظەر أەد: كردستان في سنوات اخرب العلمية الأولى، ت:محمد ملا كريم، بغداد، ١٩٨٤.
٤٤) م. أ. حسرتيان: كردستان تركيا بين احورين، ت: د. سعدالدين مـالاو بـافي نـازي، رابطـة كـاوا، بـيروت،
. 19۸۷ ه؛) مجموعة من الباحثين: القومية مرض العصر أم خلاصە، أعدە للنشر: فاخ عبداجبار، دار الســاقى، بــبروت–
لبنان، ۱۹۹۵ .
؟) ن.أ. خالفين: الصراع على كردستان (المسالة الكردية في العلاقات الدولية خلال القرن التاسع عشسر)، ت:
د. أحمد عثمان أبوبكر ، بغداد، ۱۹۲۹ .
٤٧) وليم ايغلتن: جەورية مهاباد (جەورية ١٩٤٦ الكردية)، ت: جوجيس فتح اللە، ط٢، أربيل، ١٩٩٩.
سێیەرچاوە بەزمانی فارسی:
٤٨) ﺍﺑﻮﺍﻟﻔﻀﻞ ﻋﺎﺑﺪﻳﻨﻲ: ﻗﺮﺍﺭﺩﺍﺩﻫﺎﯼ ﺻﻠـﺢ ﺍﯾﺮﺍﻥﻭ ﻋﺜﻤﺎﻧﯽ ﻭﮐﺎﻫﺶ ﺗﻨﺶ ﻫﺎﯼ ﻣﺬﻫﯿﻲ ﺑــﯿﻦ ﺩﻭ ﮐﺸــﻮﺭ ﺩﺭ ﻋﺼــﺮ صفویو افشاری، تاریخ ایران: شمارە ٦٠/٥، بهار ۱۳۸۸، ربیع ٢٠٠٩.
؟) اسماعیل منصوری لاریجانی: بررسی سوابق مناقشات مرزی ایران و عراق (۱)، جعە، ٦ شــەریور ٤ ١٣٩ ،
https://www.rasekhoon.net ه) قاسمعلی کرمی هرستانی: تاریخچەو روابط وسوابق مناقشات ایران و عراق ( از تشکیل دولت صفویان تـا ۱۹۷۵)، در .
(www.zolfaghariyeh.com)
دابەشبوونی کوردستان و کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ ١) محمد گنای‌و ارتان گوکمن: نامە‌ء قویوچی مراد پاشــا بــە شــاه ایــران، مترجــان: اســری دوغــان‌و مەــری اریانفور، پیام بهارستان، د۲، ص۳، ش۲۲، تابستان ۱۳۹۵ ٥٢) مسعود بختیاری: تاریخ جنگ تحمیلی عراق علیە ایران، دانشنامە بــزرگ فارسـی ١٣٨٣، وزارت علــوم تحقیقاتو فناوری، گزیدە مقالات کلان.
## چوارەم–سەرچاوە بەزمانی ئینگلیزی:
53-Ernest Gellner: Nations And Nationalism، Blackwell publishers، 1983.
54-International Boundary Study، No. 164 - July 13، 1978 Iran - Iraq Boundary (Country Codes: IR-IZ)، The Geographer office of Geographer Bureau of Intelligence and Research.
اخلاصة حينما نقرأ التاريخ الكوردي، نتصور بأن تقسيم كوردستان وصراع القوى الاقليمية والدولية قدرەـم واحد وحتمي،
هذا ونلاحظ أيضا لم تكن للكورد أية فائدة أو نتائج إحابية على وجە الاطلاق، لذلك نرى بأن ظەور التاريخي الاول لكورد ملح ق بالعمليات العسكرية سواءاكسانوا الإيرانيين أو البيزنطيين أو الإغريقيين، لـذلك لا يستطيع الباحـث ان يحـث عـن المصـادر التاريخيـة للكـورد بٍ المـرحلتي القـلمم والوسيط، إلا بـالرجوع إلى مـذكرات الضبـاط والعسـكريين الـذين دونوا دُكريامُم عمن المناطق العيمروا عليەـا أو الى الآنار والمنحوتات الححرية العي خلفتەم والعي هي رمز النصر والعيببة والعظمة.
هذە الظواهر بقيت ظلامًا على تاريخ الكورد الحديث والمعاصر أيضا، خاصة في الصراعات الحدودية بين دوليَى الايرانية والعثمانية، والشاكل الغير المنحلة التي طالت الى الآن، والقضية الكوردية اضور الاساسي في كل هـذە المشاكل والصراعات، وكوردستان هى الخلبة للتحديد الفائز والاقوى، وعندما اندلعت الخرب العالمية الاولى اضيفت اليها أطماع ﻭﻣﺼﺎﻟﺢ ﺍﻟﺪﻭﻝ ﺍﻟﻜﺒﺮﻯ ﺁﻥ ﺫﺍﻙ.
وكل هـذە اضـاولات لتقسيم واحـتلال كوردسـتان، مـن البدايـة الى عقـد اتفاقيـة سـايِكس بيكـو، والتي هـا جـذور تاریخی، قسموا کوردستان ولصقوا کل قسم بدولة احری، المشکلة الاساسیة لعملیة التقسیم والقی بلغت عمرها قرنا حق الآن، هي أن المنطقة لم تشەد حقبة من الامن والاستقرار السياسي والعسكري.
من جانب آخر لم تعترف الكورد بمندە الحدود الصطنعة، ولا يزال الكورد يرون الكوردستان وحدة غير بحزءة،
ولكن في الحقيقة عندما ننظر بإمعان ودقة، نرى ان الحمدود المصطنعة لم تزل اصطناعيا بل صارت اعمق منها جغرافيا واجتماعيا واقتصاديا، والاخطر منها جميعا صارت حدودا قوميا، أي شكلوا من الكوردكقومية واحدة اريعة اقوام كوردية،
ﻭﻫﺬﻩ ﺃﺩﺕ ﺇﻟﻰ ﺧﻠﻖ ﻣﺸﺎﻛﻞ ﻭﻋﻮﺍﺋﻖ ﻟﻠﺤﺮﻛﺔ ﺍﻟﻘﻮﻣﻴﺔ ﺍﻟﻜﻮﺭﺩﻳﺔ.
دابەشبوونی کوردستانو کاریگەریی نەسەر ستراتیجی… / ص ص٤٣١–٤٥٥ مجلة جامعة التنمية البشرية / المجلد ( ٢) / العلدد ( ١) / ٢٠١٦ هە على الحكة القومية الكوردية (١٩١٨–١٩٤٥)، وحاولنا ان نلقى الضوء على الحذور التاريخية لعملية تقسيم كوردستان نی التاریخ الحدیث والمعاصر، ومن ثم تائیر تقسیم الكوردستان علی الحركة القومیة الكوردیة نی ضوء النظریات القومیة المعاصرة وتأثيرە اللغوية والاحتماعية والاقتصادية، وتي المبحث الاحير وضحنا أەم انعكاسات التقسيم على اللخركة القومية الكوردية. | دابەشبوونی کوردستان و کاريگەريی لەسەر ستراتيجی ناسيۆناليزمی کورديی 1916-1939 |
0 رۆمان
# یالاتیبێەوودە
ض فەڕوخ نێعمەتپوور n
# خەیاڵاتی بێەوودە
رۆمان فەڕۆخ نێعمەتپوور L
رێک ئەو رۆژەی دەنگی قریشکەیەکی سەیر بۆ چەندین و چەندمین جار گەرەگی تەنییەوە، ساڵنی ساڵ لە ونبوونەکەی باوکم تێدەپەرێ و،
هر رێک لەو رۆژە‌یش دا بوو من بریارم دا ببمە نەتەوەیی و سروودی نەتەوەیی خۆمان و هەروەها هی نەتەوەکانی تریش فێربم. ئەگەرچی لەناخی دڵمەوە حەزم بە هی ئەوان نەبوو و تا دەمتوانی خۆم بە سروودەکەی خۆمەوە سەرقاڵ دەکرد! ئەو سروودەی هەموو ئازای جەستەمی دەهێنایە لەرزین و رۆحمی دەخستە ناو کف و کوڵێکی سەیری بێ وێنەوە. تا لەبیریشم نەچووە با پێتان بڵێم كە ئەو رۆژە رۆژی هینی بوو.
لەو ساڵەوە باوکم ونبووە، بنەماڵەی ئێمە هەر هەموومان بە جۆرێک لە جۆرەکان سەرقاڵی دۆزینەوەی سەرەداوەکان و بەسەرەاتی چیرۆکی ئەم ونبوونەین، بەڵام بەداخەوە هەتا ئیستا نەمانتوانیووە سەری ئەم رازە بەتەواوی هەڵبدەینەوە. رەنگە هۆكارەكەی ئەوە بێ هەندێ لە ئەندامانی بنەماڵە چیرۆکەکەیان لا گرینگ نیە ، هەندێکیان بە ئاستەم لایان گرینگە و هەندێکیان لایان گرینگە و بەڵام ناتوانن سەرەداوەکان بە
جوانی پێکەوە بلکێنن ، ... سەرئەنجام ئەوەیکە هەندێکی تریان چۆنیەتی چیرۆکەکە دەزانن (هەر لەسەرەتاوە تا کۆتایی)، بەڵام نایانەوێ بیدرکێنن!… بۆچی؟… کەس نازانێ.
من رام وایە.
ه‌آبە‌ت پێتان وانەبێ ئەو هە‌ینیە‌ی من بووم بە نەتەوەیی، لە نێوان ئەم بڕیارەی من و قریشکەکە پێوەندێک هەبوو. نا، بە پێچەوانەوە،
بەرێکەوت بەسەر یەکتردا کەوتین. وەک دەڵێن رێکەوتیش رێکەوتە ،
بەدوور لە هەرچەشنە ئەقڵ و مەنتیقێک. دەکرێ نەتەوەیی بوونی من و قریشکەکە وەک هەموو شتەکانی تری دونیا کە بەرێکەوت لەگەڵ یەک ﺭﻭﻭﺩەﺩەﻥ ، ﺋەﻭﺍﻧﯿﺶ ﭘێﻛەﻭە ﺭﻭﻭﯾﺎﻧﺪﺍﺑێ ، ﺑﻪ ﺑێ ﻫﯿﭻ ﭼﻪﺷﻨﻪ ﭙﻪﯾﻮەﻧﺪﯼ و بریارێکی لەوەپێش، بەڵام کێشەکە لەوەدایە خەڵکی پێیان وایە لە نێوان قیژەکە و بڕیارە‌کە‌ی مندا ئەگەرچی نیوسەعاتیان بەینە ،
پێوەندێکی تۆکمە هەیە. پەیوەندێک لە چەشنی دەروونی نەک دەرەکی.
منیش هەرچی پێیان دەڵێم وانیە و رێکەوتە ، فایدەی نیە. ئەگەرچی بە درێژایی ساڵنی ساڵ هەوڵمداوە قەناعەتیان پێ بێنم و لەم رێگایەیش دا زۆر روونکردنەوەو ئاگاداری و لێکۆڵینەوەم داوە، بەڵام نائومێدانە ماومەتەوە و ئیستا وازم هێناوە و هەوڵ دەدەم لەگەڵ ئەو راستییە رابێم کە زۆر جار شتەکانی ژیانی مرۆڤ لەدەسەڵاتی خۆیدا نین و ئەوە کەسی تر و ردوتی ترە بڕیاری لە‌سە‌ردە‌دا.
بۆیە بۆ هەمیشە لە قەناعەت پێهێنانی خەڵکی وازم هێنا، ئەگەرچی پیاوی نەتەوەیی زۆر مکوڕ و پێداگرە لەسەر سەپاندن و چەسپاندن و بلاوکردنەوەی بیروڕای خۆی. هەنووکە ئیتر ئەوانن بریاری دەدەن.
لەمێژە. منیش بەم دۆخە بە جوانی عاددتم گرتووە.
هروەها رەنگە پرسیار بکەن بۆ بووم بە نەتەوەیی. لە وە‌لامدا دەبێ بڵیم بۆخۆیشم نازانم. رەنگە هۆکارەکەی ئەوە بێ کە بیر و ئایدیاکان وەک تیشکە نادیارەکان هەمیشە لە شوێنێک بە دەورووبەرمانەوەن و بە بێ ئەوەی بیانبینین دێن و دەچن. من پێموایە ئەوانن ئێمە هەڵدەبژێرن ،
نەک ئێمە ئەوان (كەواتە دەبێ ببورن كە لە سەرەتادا وتم 'بووم بە نەتەوەیی' چونکە لە ئەساسدا کرام بە نەتەوەیی). بیرەکان وەک زەردەواڵە و مێشهەنگوێن وانە ، كتوپر لەكاتێكدا ئاگات لەخۆت نیە بە پشت ملتەوە دەدەن و وەها چزەیە‌کت لێهە‌ڵدە‌ستێنن کە ئازارە‌کە‌ی بۆ ساڵنی ساڵ فەرامۆش نەکەی. ئازارێکی خۆش کە هەتا دێت رووە ناخۆشەکە زیاتر و زیاتر دەبێ. رەنگە دیسان بپرسن بۆ رووە ناخۆشەکەی (دەزانم لەم ژیانەدا پرسیار زۆرە)، لە وەڵامدا دەبێ بڵێم کە چونکە هیچ شتێک بەقەدەر ئایدیاکان خەڵەتێنەر نین، هیچ شتێک بەقەدەر ئەوان، لـە هەمان كاتدا كە هەوڵدەدەن واقع و ددورووبەر بنوێننەوە، بەڕێی هەڵەدا نارۆن. رەنگە هۆکارەکەیشی ئەوەبێت کە ئەوان لەهەموو بوونەوەرێكى تر لەم جیهانەدا جورئەتیان زیاترە و بۆیە مل پێوددنێن و دوواتر دەزانن کە نەخێر وانەبووە.
بەهەرحاڵ!
من رێک سەعاتی نۆیی بەیانی رۆژی جومعە بوو ئەم بڕیارە‌م دەرکرد و پێم وابێ سەعاتی نۆ و نیویش بوو قریشکەکە گەڕەکی تەنییەوە. ئەمەم بە جوانى لەبیرە. لەبیرمە چونكە هەموو رۆژێ سەعاتى نۆ باوەگەورە تاقمی دیانەکانی دەردینێ و لە حەوشە لەبەر شێری ئاوەکە بە فڵچە خەریکی شۆردنیان دەبێ. پاشان بە ئارامی دەیخاتەوە دەمییەوە و پاش کەمێک سەماکردنی سەیر و سەمەرە بە لێو و بە کوڵم و شەویلکەکانی
(بۆ جێگیرکردنی تاقمەکانی)، دووجار وەک ئەسپ دەم دەکاتەوە و هەر سی و دوو دیانی دەردەخا و پاشان بەرەو ژوورەکەی خۆی دەیواتەوە.
وەک باسم کرد ئاخرین دەمکردنەوەی باوەگەورە زۆر لە پێکەنینی ئەسپ دەکا ، مەبەستم ئەو ئەسپەیە لە فیلمی کارتۆنیی رۆژانی هەینی دا پێدەکەنێ. ئەو پێکەنینەی جاری وایە نیوەشەوان من بەئاگا دەکاتەوە و دەبێتە هۆكاری خەندەی شێتانەی من لە دەروونی تاریکیی ژوورەكەم دا.
بەرای من ئەمە سەرنجراکێشترین دیمەنی باوەگەورەیە ، لەبەر ئەوەی ئەو قەت لە ژیانیدا پێناکەنێ. باوەگەورە هەمیشە ناوچاو تاڵ ، دەم ﻗﻮﻧﺠﺎﻭ ﻭ ﻣﺮﻭﻣﯚﭼﻪ.
کارم بەمە نیە. ئەمەم گێرایەوە بۆ ئەوەی بیسەلمێنم کە چەندە جوان ئەو رۆژەم لەبیرە. کە باوەگەورەیش چووەوە ژوور، حەوشەکە بۆ ماوەیەک وەها بێ سرتە و بێدەنگ هەڵگەرا ، نەبێتەوە. ئەمەیش بۆ ئەو ﺼەﻭﺷﻪﯼ ﻣﻨﯽ ﺗﯿﺎﺩەﮊﯾﻢ ﮐﻪﻣێﮏ ﺳﻪﯾﺮﺑﻮﻭ. ﺋﺎﺧﺮ ﺑﻪ ﺩﻩﻭﺭﯼ ﺤﻪﻭﺷﻪﮐﻪﺩﺍ سێ خانووی لێیە بە چوار بنەماڵەوە (خانوویەکیان دوو قاتە) دوو بنە‌ماڵە‌یان دوو براکەی منن کە هەر کامەیان خاوەنی ژن و یەک منداڵن و دوو بنەماڵەكەی تر ، یە‌كیان من وئە‌وی تریان باوەگەورەیە کە بە
تەنیا دەژین. ئەو رۆژە من بریارەکەم دەرکرد، هیچ کام لە ئەندامانی بنەماڵەكانی تر لە دەرەوە لە ناو حەوشێ نەبوون. هەموویان لە ژووەردوە بوون. ئەمەیش کەمێک سەیرە. چونکە سەعات نۆ کەمێک درەنگە و ئیتر خەڵک کەمکەم دەردەکەون.
من بەم برِیارە‌ی خۆم زۆر خەنی بووم. کتوپرِ دونیام لە‌بە‌رچاوە‌کاندا ﺭﻭﻭﻧﺎﮎ ﺑﻮﻭەﻭە. ﺤﻪﻭﺷﻪ ﺳﻪﺭﺗﺎﺳﻪﺭ ﭼﯿﻤﻪﻧﺘﯚﮐﻪ ﮐﻪ ﭘێﻡ ﻭﺍﯾﻪ خەمگینترین دیمەنی مومکینی دونیایە ، بوو بە باغێکی سەرتاپا بری درەخت و گوڵی رەنگاوەڕەنگ. من پێکەنیم. قاقای پێکەنین وەها جەستەمی رادەشەکاند کە سک و ملم کەوتە ژان، بەڵام پێم وانەبێ هیچ کام لە دانیشتووانی تری حەوشەكە گوێیان لێم بووبێ. بە خۆشییەوە
هر چوار خانووەكەی ئێمە پە‌نجە‌رە‌كانیان وەها مووبرِكراون كە تەنیا ﺭەﻧﮕﯽ ﻟﯿﯚە ﺩﯾﺎﺭە ﻧﻪﮎ ﺩەﻧﮓ. ﺑﯚﯾﻪ ﮔﻪﺭ ﮐﻪﺳێﮎ ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﭘێﮐﻪﻧﯿﻨﻪﮐﺎﻧﺪﺍ لەو دیو چاوە‌شووشە‌کانە‌وە بتبینێ، پێی وایە لەگەڵ دێوانە‌یە‌ک ﺭﻭﻭﺑﻪﺭﻭﻭﻩ ﮐﻪ ﭘێﮐﻪﻧﯿﻨﯽ ﺗﻪﻧﻬﺎ ﻭﻩﮎ ﺩﻩﻣﮑﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯾﻪﮐﯽ ﺷێﺗﺎﻧﻪ ﻧﺎﺳﯿﻮﻩ ﻭ بەس.
ئەو رۆژە باوەگەورە وەک گاڵتەپێکردن بە من و بیشاندانی نارەزایەتی بەرامبەر بە پێكەنینە شێتانەكەی من، هاتە پشت پەنجەرەكەی، تاقمی دیانەکانی دەرهێنا، بە شووشەکانییەوە نا و وەک پێکەنین کەوتە جوولاندنیان. بەلام ئەمەیش منی رانە‌وە‌ستان. بەردەوام بووم. بەردەوام بووم چونکە کتوپر هەستم کرد ژیانم بووە بە خاوەن مانایەکی گەورە و چیتر ساتەکانی ژیانی رۆژانەم تەنیا چرکە سادەکان نەبوون. کتوپر هەستم بە گەورەیی خۆم کردبوو بە هە‌ڵوسانی جەستەم و کشانی
هتا دیوارەکانی ژوورەکەم. لە چۆلەکە بوون دەرچووبووم. چەندە ﺼەﺯﻡ ﺩەﮐﺮﺩ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﺩﺍﺑﮑﺎ ﻭ ﻫەﻭﺭێﮑﯽ ﺭەﺵ ﻭ ﭼﻠﮑﻨﯽ ﭼﺎﯾﯿﺰە ﺑﺎﺧﯽ خەیاڵیی ناو حەوشەکە تەرتەر بکا.
با ئەوەیش بڵێم ئەگەرچی من ئەو رۆژە بۆ یەکەم جار بوو قیژە‌کە‌م وەک خۆی، سەرەڕای مێژووی درێژی، دەبیست، بەڵام زۆر خێرا لەبیرم کرد و چیتر زەینم نەچوەوە سەری. بڕیارم دا وەک کەسێکی نەتەوەیی گوێ بە قیژەی ژنان نەدەم، بەتایبەت ئەو ژنانەی کێشەی نامووسیان لەسەرە و بە چاوێکی باش کەس سەیریان ناکا. هەروەها بەخۆخركردنەوەم لەسەر بیرە نوێیەكەم لەبەر خۆمەوە سوێندم خوارد بۆ هەمیشە وازی لێنەهێنم و بۆ هەتاهەتایە وەک بیلبیلەی چاوەکانم بیپارێزم. من ئەو رۆژە خۆم وەک نەتەوەییترین کەسی دونیا هاتە بەرچاو.
بەڵام سەبارەت بە خەڵکی گەرەک. خەڵکی دەڵێن لە یشت تاقە دەرگای ئاسنینی گەرەکەوە (کە دەرگاکەی ئێمە بێ)، ماوەیەکەی چاکە جاربەجار گوێیان لە دەنگی قریشکە و قیژهێکی ژنانەیە کە بە گوێی کۆڵاندا بێ بەزەییانە بە شێوەیەکی سامناک دەچرپێنێ! دەنگەکە نەک تەنیا کۆڵن،
بگرە دەگاتە خانووەکانی دە‌وروبریش و بۆ چەند ساتێک دەبێتە هۆی بێدەنگی ، گوێ هەڵخستن و پاشان قسە‌کردنیان لەسەر ئەوەی داخۆ ئەو زریکەیە چییە و بۆچی ناوەناوە دووپات دەبێتەوە و ئاسمانی گەڕەک رەش رەش دەتەنێتەوە. هەرچەندە دەشزانن چییە! دراوسێ هەرە نزیکەکان گێراویانەتەوە. ئەوان لە نێوان دیوارەکانەوە گوێیان لێبووە چی قەوماوە. وەک بۆخۆشیان دەڵین تەنانەت مشک، جرج، مێروولە و چۆلەکەکانیش بۆیان باس کردوون. چونکە ئەمە هەواڵێکە دەبێ هموو کەس گوێی لێ بێ و بیزانێ! ئەگەرچی پێیان وایە ئەم هەواڵە
تەنیا مافی ئەوانە و نابێ خەڵکی تر بەتایبەت گەرەکەکانی تر بیزانن ، … ئەگەرچی خۆیان ناگرن و بەدەنگی نزم هەر بۆ ئەو خەڵکەی دەگێرنەوە کە بۆخۆیان پێیان وابوو نابێ ببیزانن!
تەواوی شار چیرۆکی قیژەکەی حەوشەکەی ئێمەیان بیستووە. رەنگە تەواوی نیشتمانیش. کێ دەزانێ.
قیژەکە زۆر سامناکە. ئەوەندە سامناکە کە تەنانەت باوەگەورەیش بە تەمەنی دوورودرێژی خۆی شتی وای لەبیرنایەت. بگرە کاتێک ژنەکەیشی مرد، کەس بەم شێوەیە نەیزریکاندبوو ، نە لە ماڵەوە و نە لە سەر قە‌بران. ئەم زریکەیە دڵ دەبرێ ، مێشک کاس دەکا و جۆرێک لە
پووچی و لە‌بە‌تاڵبوونە‌وە‌ی دەروون لەگەڵ خۆی دێنێ. لەو پووچییانە‌ی کە تێیدا باوەر بەژیان بۆ هەمیشە ماڵئاوایی کردووە. وەها کە ئیتر هیچ ئومێدێک بۆ گەرانەوەی نیە. قیژەیەک وەک بیابانێکی بەرەهوت، وشک و قاقرٍ برٍ لـە دووپشک و چە‌زپە‌ز. دووپشک لە هەموو چەشنێکی.
جۆرەها، لە رەش و زەردی، لە بچوک و گەورەی، بە تایبەت لە جۆری دەشتی عەربەت ، کاتیک چەند ساڵ لەسەر یەک وشکە ساڵییە. بەو مارانەوە کە ئەوەندە زەهراوین جاری وایە لە تامی تفت و تاڵی دەمی خۆیان رەق هەڵدێن و دەمرن. ئەو بیابانەی کە نە ئاوی لە بیرەوەریدا ماوە و نە بارانی بەهار، بگرە بارانی هیچ وەرزێک. وەک بڵێی ه‌ورە‌كان بۆ هەمیشە لێی تۆرابن و روویان لە شوێنی دیکە کردبێ.
قیژەکە لە ژێرزەمینییەکەوە دێتەدەر. ژێرزەمینییەک بە دەستی راستی خانووەکەی باوەگەورە (بە دەستی چەپی خانووەکەی مندا و لەبەرامبەری خانووە دوو قاتە‌كە). سەیرە ، ئەگەرچی دەرگاكەی بچووکە
و یەک پەنجەرەی رۆچنەئاسای تیایە، کەچی دەڵێی رێک لەناو ﺤﻪﻭﺷﻪﻛﻪ ﻟـﻪ ﻫﻪﻭﺍﯼ ﺋﺎﺯﺍﺩﺩﺍ ﺩﻩﻧﮕﻪﻛﻪ ﺩﻩﻧﮓ
بەنجەرەكە لە بڵیندگۆ دەجن. دەنگ بە سەد قات گەورە دەكەنەوە. بەڵام من ئەو رۆژە بڵیندگۆکانیشم فەرامۆش کرد. تەنیا پێدەکەنم ، جەستەی کشاو و فشم زیاتر دە‌کشێنم و دە‌یفشێنم و ، زیاتریش بە بالآی بیری تازەم دا هەڵدەزنم ، . . شۆڕشۆڕ دەبمەوە.
من، 'غولامی سەڵت' کە لەو رۆژدوە سەعاتی نۆ ببووم بە نەتەوەیی،
ئیتر ناویان لێنام 'غولامی نەتەوەیی'. یان بەکورتی 'غولامی نەتەوە'.
پێشیم وایە کە ئەم دوو وشەیە زۆر جوان پێکەوە گونجاون. وەک بڵێی باوکم لە ئەزەلەوە دەیزانی کە من رۆژێک دە‌یمە نەتەوەیی و ئەم نازناوە بە ناوەکەمەوە دەچسپێ، بۆیە باشترین ناوی هەڵبژاردبوو!
غو لام.
قیژەکە سەرلەبەیانیان دێت. 'گوڵێ لێوبەبزە' بە دەم ناقیژێنێ، بەڵکو بە گیانی و بە ژیانی دەقیژێنێ. من بەرێكەوت لەمێژە هەستم بەمە کردووە. باوەگەورە جارێکیان سوێندی خواردبوو کە ئەگەر دیانەکانی کاتی خۆی نەدەکەوتن، بێگومان بەم قیژانەیش بایە هەر دەکەوتن! ئەو پێی وایە ئەگەر کەسێک پەیدا نەبێ و بەریان پێبگرێ، ئەوا رۆژێ سەرئەنجام نەک تەنیا هەرچی دیانی دانیشتووانی ئەم حەوشە و گەرەکەیە ، بەڵکو هی هەموو خەڵکی شاریش دەکەوێ. جگە لەمە کارەساتی تریش بە شوێنی دا دێ و وەک قەومی نوح تەنیا ئەوانەی دەمێننەوە کە سواری پاپۆڕەکە بوونە. ئەو دەڵێ قیژەی کچی گەنجی دڵسووتاو و هیوامراو وەک هیچ قیژەیەکی تر نیە.
بەڵام مەگەر کەس گوێ لە باوەگەورەی تاقم لەدیان دەگرێ! خەڵکی
(لەپێش هەموویانەوە کوڕەکانی خۆی)، گاڵتەی پێدەکەن و دەڵێن "دەیەوێ شەریک بۆ خۆی بدۆزێتەوە!" من کە بە هۆی نەتەوەیی بوونەکەمەوە پێم وایە شەریک دۆزینەوە باشترین رووداوی ژیانە ،
جاری وایە دەمە ئەو رایەی دەبێ رۆژێ رێک وەک گوڵێ لێوبەبزە
بقیژینم بۆ ئەوەی هەتا دەتوانم شەریک بۆ خۆم پەیدا بکەم. بەڵام راستی مەبەستی براکانم لە شەریک چییە؛ من کە باش لە مێژووی ژیانی باوەگەورە بە هۆی کەم تەمەنیمەوە لەچاو ئەوانی تر زۆر ئاگادارنیم، لەم بەشە وازدێنم و تەنیا حەزدەکەم وەک رستە‌یە‌ک لە
ﺯەﯾﻨﻤﺪﺍ ﺑﻤێﻧێﺗەﻭە ﻭ ﺑەﺱ. ﻫەﺭﭼەﻧﺪ ﺟﺎﺭﺟﺎﺭە ﺑێﻡ ﻭﺍﯾە ﻣەﺑەﺳﺘﯽ ﺋەﻭﺍﻥ لە شەریک ئە‌ویە کە باوەگەورە لە ریگای گوڵێ لێوبەبزەوە، سەرنجی ئەوان زیاتر بۆ لای خۆی رابکێشێ.
گوڵێ لێوبەبزە دوو ساڵێكە لە ژێرزەمینیی ئەو خانووەدایە وا بە دەستی چەپی من و بە دەستی راستی خانووەکەی باوەگەورەدا هە‌ڵکە‌وتووە. ژێرزەمینییەکە تەنیا یەک ژوورە. لە رۆچنە‌کە‌وە خواردنی بۆ دەخەنە ژوورەوە و رۆژی دوو تا سێ جاریش فاتێ داماوی دایکی دەیباتە دەرەوە و ئاودەستی پێدەکا. مەچەک لەناو دەست. بەو پرچە درێژ و بژەوە، كە قەت شانە نەكراوە، بەو مەكسییە درێژەوە،
لەدەرەوە جوانتر پە‌ڵە‌كانی دیارن. من کە زۆر بە کۆڵانە‌كانی شاردا دەگەرێم، قەت لەشیوەی ئەوم نەبینیوە. قەت. بۆیە ئەو رۆژە کاتێک بووم بە نەتەوەیی، بە شێوازێک لە شێوازە‌کان خۆم وەک گوڵێ لێوبەبزە هاتە بەرچاو.
'فاتێ داماو' ، هەمیشە هەوڵدەدا فرمێسکەکانی بشارێتەوە ، بە تایبەت لە ﺨﻮﻟـﻪ ﺩﯙڵﻤﻪﯼ ﻣێﺭﺩﯼ ﮐﻪ ﮐﺎﺳﺒێﮑﯽ ﻻﯾﻘﻪ ﻭ ﻭﻩﮎ ﺩﻩڵێﻥ ﻟـﻪ ﮊێﺭ ﺧﯚﯾﺪﺍ ﻟـﻪ دووکانەکەی لە ناو تەنەکەیەکدا ، کە بۆخۆی دروستی کردووە و لە ناو عەرزدا شاردوویەتییەوە (گوایا پووتەکە چوار لۆنە)، پری پوڵ و پارەی ئەنتیکەیە. فاقێ فرمێسکەکانی دەشارێتەوە (هەڵبەت من پێم وایە بۆخۆی پێی وایە دەیانشارێتە‌وە!) بۆ ئەوەی پێی نەڵێن فرمێسک بۆ کچێک دەڕێژێ کە داوێنی خۆی لە رۆژێکی گەرمی هاوینی دا پیس کردبوو، لە کاتێک دا هەموو خێزانی ناو حەوشەکە خەوتبوون و بێ ئەوەی بیر لە حەیا و حورمەتی خۆی و کەس و کار و بنەماڵەکەی بكاتەوە، جەستەی دابووە دەست لەززەتێكەوە كە خوا تەنیا بۆ كاتی ﺼڵ و کاتی عیشوە و گرگرتنە بێەوودە‌کانی لەش. وە چەندەیش فاتێ داماو بۆ هەوڵەکانی خۆی لەم فرمێسک شاردنەوانەدا زیرەک بوو و چەندە خولە دۆڵمە‌یش سەربەرز بوو بە هەبوونی وەها ژنێک. بەڵام ئە‌فسووس کاتێک قسە لەسەر منداڵ بوو، خوا دەرگای رە‌صە‌تی بەسەردا داخستبوون و بە تووش وەها نەهامەتی و ئابرِووچوونێکی کردبوون.
باوەگەورە کە بە حوکمی ئیلاهی هەر لە یەکەم رۆژەوە (بە پێچەوانەی خەڵکی)، رقی لە کورەزاکانی خۆی بوو و چاوی پێیان هەڵنەدەهات،
بەسەرهاتی گوڵێ لێوبەبزەی وەک تۆڵەی خودا سەیردەکرد. تۆڵەی ﺧﻮﺩﺍ ﻟـﻪ ﻫﻪﺭ ﺩﻭﻭ ﻛﻮﺭﻩﺯﺍﻛﻪﯼ ﻛﻪ ﻟـﻪ ﻛﺎﺗﯽ ﺟﻮﺍﻧﻪﻣﻪﺭﮔﺒﻮﻭﻧﯽ ﺑﺎﻭﻛﻴﺎﻧﺪﺍ لەسەر پارەی کفنە‌کە‌ی لێیان ببوو بە شەر. ئەو لەناو هەر سێ کورەزاکەیدا تەنیا منی خۆش دەویست ، بۆیە لە کاتی میرات بەشکردنیش دا خانووەکەی بەرامبەری خۆی دابووە من و دوو ﺧﺎﻧﻮﻭەﻛەﻯ ﺗﺮﻯ ﺩﺍﺑﻮﻭە ﺩﻭﻭ ﺑﺮﺍﻛەﻯ ﺗﺮ. ﺋەﻭ ﺤەﺯﻯ ﻧەﺩەﻛﺮﺩ ﺭﺍﺳﺘەﻭﺧﯚ ﭼﺎﻭﯼ ﻟـﻪ ﭼﺎﻭﯼ ﻭەﮎ ﺧﯚﯼ ﺩەﯾﮕﻮﺕ ﭘﯿﺎﻭﯼ ﻧـﺎﻣﻪﺭﺩ ﺑێﺕ.
باوەگەورە ئەوەتەی لەبیرم دێ عادەتی سەیری هەبوو. بۆ وێنە دەیتوانی لە پشت پەنجەرەکەی دابنیشێ و هەتا ئێوارە چۆلەکە بژمێرێ.
یانخود لەبەر کونە مێروولە‌یە‌کدا هە‌ڵتروشکێ و بە سەعات مێروولە
بژمێرێ. ئەو ئەسڵەن سەرەرای نەخوێندەوارییەكەی شێت و شەیدای ژماردن بوو. هاوكات خوو و خەدەی تریشی هەبوو. بۆ وێنە شێت و شەیدای زستان بوو. کە یەکەم بەفر دەباری ، لەپشت هەمان پەنجەرە ﺭﻭﻭ ﻟﻪ ﺼﻪﻭﺷﻪ ﺩﺍﺩﻩﻧﯿﺸﺖ ﻭ ﺑﻪ ﺳﻪﻋﺎﺕ ﺳﻪﯾﺮﯼ ﺩﻩﺭﻩﻭﻩﯼ ﺩﻩﮐﺮﺩ.
نیگاکانی باوەگەورە تامەزرۆترین نیگاکانی جیهان بوون. سەیری:
ـ کلوە بەفرە سپییەکان کە نەرم نەرم دە‌نیشتنە سەر زدوی ،
ـ کلوە سپییەکان کە بە کاوەخۆ لق و پۆبی تاقە درەختی حە‌وشە‌کە‌یان دادەپۆشی، رازێکی ئارام ، ... داپۆشینێک کە نەدەبینرا!
ـ دنكە بەفرەكان كە لە سەر شووشەكەی بەردەمی دەتوانەوە،…
رێچکەیان دەبەست و نەرم نەرم دەخزانە خوارەوە ،
ـ هەوا ، ئەوەندە كپ و مات و بێدەنگ كە چرپەی كلوەكان دەبیسترا ،
گەر تەنیا کەمێک زیاتر گوێت هەڵخستایە ،
ـ چۆلەکە کز و گرمۆڵە و سەرنوقمەکانی جەستەیەکی فش، ئەو پەرِ و یۆیانەی با دەیلەراندنەوە ،
ـ تک… تکی شێرەئاوی حەوشە ، کە دەنگی لە کپیی کلوەکاندا دەخنکا ،
ـ ﮔﻮێﺳﻪﺑﺎﻧﻪ ﻧﺰﻣﻪﻛﻪ ﻛﻪ ﺩﻩﺑﻮﻭ ﺑﻪ ﺭﻩﻣﺰﺍﻭﯾﺘﺮﯾﻦ ﺑﻮﻭﻧﯽ ﻧﺎﻭ ﺤﻪﻭﺷﻪﻛﻪ ،
ـ ئەو بایەی لەگەڵ کلوەکان خۆی دەکرد بە سووچی پشت پەیژەی سەر بانیژە‌کە و لەوێ دەبوو بەو کۆمەڵە بەفرە لووس و بڕ لە هەوراز و نشێوەی لە کوێستانەکانی سەرشیوی دەکرد.
باوەگەورە تێرنەدەبوو. لەتەواوی ئەم دیمەنانەدا شتێک هەبوو ئەوی ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺑﻪ ﺧﯚﯾﻪﻭﻩ ، ﺑﻪ ﮐﺎﺕ ﻭ ﺑﻪ ﺭﺍﺯﯼ 'ﻫﻪﺑﻮﻭﻥ'ﻩﻭﻩ ﮔﺮێﺩﻩﺩﺍ.
ﺯﺳﺘﺎﻥ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻭﻩﺭﺯێﮎ ﺑﻮﻭ ﺋﻪﻭ ﺗﯿﺎﯾﺪﺍ ﺑﯿﺮﯼ ﻟﻪ ﻫﯿﭻ ﻭﻩﺭﺯێﮑﯽ ﺗﺮ نەدەکردەوە. زستان هەر زۆر خۆی بوو. بە بێ هیچ بەهارێک لە پێشەوەی و هیچ پاییزێک لە دوواوەی. تەنیا تەنیا.
من 'غولامی نەتەوە' کە زۆرجاران ئەوم لەم حالە‌تدا بینیبوو وام
لێکدەدایەوە کە رەنگە پێوەندێک لەنێوان ژمارەی چۆلەکە و مێروولەکان لەگەڵ کلوە‌بە‌فرە‌کاندا دەبێ ه‌ه‌بێ کە ئەوی ئاوا بە خۆیەوە سەرقاڵ کردبوو.
باوەگەورە لە كاتێكدا سەیری دەرەوەی دەکرد، لەچەند شت نەدەگەیشت. لە:
ـ کلوەبەفرەکان سەرەتا کاتێک بەر زەوی دەکەوتن، دەتوانەوە ، کەچی کتوپرِ دەبوون بە توێژاڵێکی سپی ،
ـ تک تکی ئاوی بە‌لۆعە‌کە کە هەتا چاو دەیبینی تەنیا ئاو بوو ، کەچی بەرەبەرە دەبوو بە سەهۆڵ و دەیبەست ،
ـ لەگەڵ ئەوەی چاوی دەبرییە پشت پەیژەکە ، بەڵام نەیدەبینی چلۆن کوێستانە بچوکەکە (ئەو کۆگا بەفرە با لەوێ لوولی دەدا و کۆی دەکردەوە)، دەخەمڵی و قەدی دەکێشا.
من چونکە ژن و منداڵم نەبوو و وەک باوەگەورە کاتم هەبوو و دەمتوانی بە چەندین رۆژ لە ژوورەكەم دابنیشم و سەیری دەردوە بكەم ، بەو ئاکامە گەیشتبووم کە باوەگەورە تەنیا ئاکامەکانی دەبینی، لای ئەو وردەکارییەکان هەموویان شاراوە بوون. بۆیە بۆ ئەوەی لەم رازە بگا ،
زیاتر لە دەرەوە رادە‌ما
دەکەوتنەوە. وەک بڵێی تەنیا ئیزنی پرسیار هەبوو،… پرسیار و سەیرکردن و… سەرسورمان ، … بە بێ وەڵام.
ئەوسا دەمبینی سەری هەڵدەبری و لە ئاسمانی دەڕووانی. ئەگەرچی گوێسەبانەکە و خانووەکانی دەورووبەر ئەوەندەیان بۆ نەدەهێشتەوە ،
بەڵام ئاسمان هەر ئاسمان بوو، چ بستێک چ دەریایەک. خەیاڵی وەک مەلێكی سەرگەردانی سبی لەگەڵ خۆی دەیبرد. مەلەكە تا دەیتوانی شاباڵەکانی دەکێشا و بڵاوی دەکردنەوە و بەناو دنکە سپی و پەرتەوازەکاندا دەفری،... بەرەو حەوا،... بەرەو ئاسمان. كلوەکان دەشڵەقان، وەک تەپ و تۆزی دەم فوو شێتانە بۆودەبوونەوە و بە بێ ئەوەی زۆر لەیەک دوور بکەونەوە دیسان ئاوێتەی یەکتر دەبوونەوە.
باوەگەورە لەم کاتانەدا خودی فڕینی دەدی. فڕین شتێک بوو وەک جولاندنی خۆ و جولاندنی ئەوی تر. فرین نە بالندەکە بوو و نە سەیرکردنەکانی ئەم. جاری وایە هەستدەکا مەبەستی مەل لە فرین دۆزینەوەی فرینە. مەل، لە کردەی خۆیشی ناگا. باوەگەورە لە قووڵاییەکان رادەمێنێ. لەوێ لەناو رەنگی سپیی خۆڵە‌مێش ئاسا و هوروژمی کلوەکاندا هەموو شتێک ون دەبێ ، هەم باڵندە‌کە و هەم فرین.
هموو شتێک دەبێ بە هیچ.
باوەگەورە چاوەکانی دادەخاو سەیری بەردەمی خۆی دەکا. لەوێوە بۆ ناو ژوورەکە. ژووری دەیان ساڵە. شتەکان ئەوەندە لەگەڵ رابردوو فەرقیان نیە. فەرشەکە ئەوەندە کۆنە تەواو سوواوە و لووس بووە. گەر ئاگای لەخۆی نەبێ، لەسەری هەڵدەخلیسکێ. وەک بەفر. لە قەراغەکاندا شیتاڵ شیتاڵە و بۆنی ساڵەکان دەدا. بۆنی هەموو دانیشتنەکان و قەرباڵغیی جارانی ناو ماڵ و 'کات' کە لەبەردەوامیی بێ پسانەوەی خۆیدا هەمیشە جحێڵە. تاق و تاقچەکان هەر هەمانن.
باوەگەورە لەم دووپاتبوونەوەیەدا هەست بە دڵنیایی دەکا. لە دڵەوە سوپاسی خودا دەکا کە ئەگەرچی ئەمی زۆر گۆڕیودو زۆری پیرکردووە ،
بەڵام هێشتا لەچواردیوارییەکدا دەژی کە بە هۆی دووپاتبوونەوەی،
هستی ئەو هێشتا بە گەنجیەتی دەهێلێتەوە. زۆربەی شتەكان لە
ﮊﻭﻭﺭەﮐﻪﺩﺍ ﺋﺎﻣﺎﮊەﻥ ﺑﻪ ﺭﺍﺑﺮﺩﻭﻭ ﻭ ﺑﻪ ﮐﺸﯩﺎﻥ ﻭ ﮊﯾـﺎﻧﯽ ﺭﺍﺑﺮﺩﻭﻭ ﻟـﻪ ﺋﯿﺴﺘﺎﺩﺍ.
بۆیە ئەو پێی وایە هێشتا 'کات' زۆر بە کاوەخۆ تێدەپەرێ!
پێم وایە ئیستا ئیتر تێدەگا بۆ ئەوەندە شەیدای زستانە. زستانیش وەهایە ، وەک ژوورەکەی. هیچ وەرزێک بەقەدەر زستان خۆی دووپات ناکاتەوە. هەموو شتێک تەنیا دوو رەنگە. سپی و رەش. سپیش پشکی شێری بەرکەوتووە. زستان، رابردوو دەهێلێتەوە. کات قەتیس دەمێنێ. بێ جوڵە، قورس و چەقیو. کاتی سبی. بەڵام نا، حەزی بەم دووا وەسفە نیە. کاتی سبی ناتوانێ بێ جوڵە و قورس و چەقیو بێت،
بەپێچەوانەوە کاتە سپییەکان ئەوەندە خێرا دەگوزەرێن کە مرۆڤ دەترسێنن. هەر ئەمەیشە دەبێتە هۆی ئەوەی مرۆڤ کتوپرِ لە ئەوپەری خۆشی و لە‌ززە‌تدا هەست بە خەم و داهێزرانێكی كتوپری بكا. عومری خۆشی لە راستیدا کورت نیە ، بەڵکو هەستی خۆشی کورتە. لەسەردەمی خۆشیدا ، هەست ، کات لەبیردەکا. ئەم لە‌بیرکردنە. مە‌وداکان ددسێتەوە.
باوەگەورە بەو ئاكامە دەگا بۆ ئەوەی مرۆڭ هەست بە ژیان و بەو کاتانەی تێیدا دەژی بکا ، دەبێ خۆش نەژی. دەبێ وەک زستان بژی،
وەک 'کاتی سپی' کە سپیە بێ ئەوەی خۆش بێت.
هەموو زستانێک هەڵدەستێ و دەچێ لە پشت دەرگای رووی حەوشەکە
دەست بە ناو توورەکەیەکی سەوزی رەنگ هەڵبزرکاودا دەکا و مشێک گەنم دەردێنێ. گەنمەکە هاوینان بۆ خۆی کۆیان دەکاتەوە. لە دووای دروێنە. ئەگەرچی زەحمەتە، بەڵام ئەو دەیکا. بۆنی خاک و هەتاو و ﮔﯿﺎ، ﺧﯚﺷﺘﺮﯾﻦ ﺑﯚﻧﯽ ﻫﺎﻭﯾﻨﻪ. ﺭﯙﺡ ﻟـﻪ ﮔﻪڵ ﮔﻪﺭﻣﺎﯼ ﭘﺮﻭﮐﯿﻨﻪﺭﯼ ﺧﯚﯾﺪﺍ هە‌ڵدە‌کزێنێ. باوەگەورە لەگەڵ هە‌ڵگرتنە‌وە‌ی هەر مشتە گە‌نمێکی پرش و بَلاودا پەنجە و لە‌پە چرچەکانی دە‌بژرێنە‌وە بەڵام ئەو ناکشێتە‌وە.
ﺼەﺯﯼ ﻟێﯾﻪﺗﯽ. ﮔﻪﺭﻣﺎﯼ ﺧﺎﮎ ﻟﻪ ﮔﻪڵ ﺧﯚﯼ ﺗﺎﻣﯽ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯿﺶ ﺩێﻧێ ،
ئەو کۆتاییانەی لای ئەو ئاشنایەکی غەریبن.
پاڵتۆکە لە سەر شانەکانی رێک و پێک تر دەکا و شاڵگەردنەکەی باشتر لە ملى دە‌پێچێ و دەرگاكە دەكاتەوە. تەوژمی بەفر و با هە‌ڵوێستە‌ی پێدەفر وەک هەمیشە جوڵێنەرە. روخسار، خۆی دەگوشێ.
ﭼﺎﻭەﮐﺎﻧﯽ ﺑﭽﻮﮐﺘﺮ ﺩەﺑﻨەﻭە، ﺑەڵﻡ ﻧەﮎ ﺋەﻭەﻧﺪەﯼ ﺑەﺭﭘێﯽ ﺧﯚﯼ ﻧەﺑﯿﻨێ.
بەردو سەرتەنوورەكە دەروا و وەک هەموو ساڵیک مشتە گەنمەكە لەوێ رۆدەکا. جۆلەکەکانیش ئەمە دەزانن. وەک بڵێی نەوە لە دووای نەوە بۆ یەکتریان گێرابێتەوە. چۆلەکەکان سرک و پرِ لە دڵەڕاوکێ سەرەتا لەسەر دوو پلیکانە بە‌ردینە‌کانی بەر سە‌رتە‌نوورە‌کە دە‌نیشنە‌وە،
نیشتنەوە و هەڵغرِینی بەردەوام ، تا رادێن تا دڵغیا دەبن. ئەوسا گوێڕایەڵ و وشیار، دەنووک لە گەنمەکان دەدەن. باوەگەورە بە خۆشەویستییەوە لێیان رادەمێنێ. تەنیا شتێک کەمێک نیگەرانی دەکا ،
چۆ لەکەکانن. ئەوان شوێنێکیان بۆ نامێنێ. هیچ زیندەوەرێکی تر بە قەد ئەوان 'چاوەڕوانی' روویان تێناکا. نە باڵەکانیان ئەوەندە گەورەن دووربغرن، نە دەندووکیشیان ئەوەندە درێژە بەفر هە‌ڵبدە‌نە‌وە. ئەوان تەنیا لە زبڵەکان دەڕوانن و، لە مشتە چرچ و وشکهەڵتووەکانی باوەگەورە.
باوەگەورە هەڵوەرینی ئەوانی بینیوە. لە بن میچەکان و لە سەر لقی دارەکانەوە هەتا زەوی. بێ ئەژمار. ئەوەندەی لێ ژماردوون ژمارەکانی لێ ونبوونە.
من گومانم هەیە براکەی تری من، 'کارمەندی خوشگوزەران'، سەرەرای هەبوونی کتی‌خانە لە مالە‌وە بتوانێ لە جیهان و بیرە فەلسەفییە نەخوێندەواریانەی باوەگەورە تێبگا. گومانم هەیە ئەو لە هەڵس و کەوتە تایبەتەکانی تێبگا و ئەسڵەن لە بنەرەتدا ئەو ئیزنە بەخۆی بدا بۆ چرکەیەکیش بێت کەمێک بیریان لێبکاتەوە. لای ئەو باوەگەورە باوەگەورەیە ، پیاوێکی پیر کە کات جەستە و بیری لەگەڵ خۆی بردووە و شتێکی وای بۆ نەهێشتۆتەوە. تەنیا ئەوەندە نەبێ کە دەبێ دابنیشێ و چاوەڕووانی چرکەساتی مەرگی خۆی بێت. هەستدەکەم کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻪﺯﺭﯙﯾﯿﻪﻭە ﭼﺎﻭﺩﯾﻮﺍﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﺳﺎﺗﻪﯾﻪ ، ﭼﻮﻧﮑﻪ ﻻﯼ ﺋﻪﻭ مەرگ شکۆمەندترین رووداوی ژیانە. ئەوەندە شکۆمەند کە پێمان خۆش بێ و پێمان ناخۆش دەبێ بەشێكی گرینگی ساتەكانی ژیانمان بۆ بیرکردنەوە بۆ ئەو تەرخان بکەین. من کە زۆر حەزم بەم شێوە
رووانینانەی نیە، بیردەکەمەوە کە داخۆ کارمەندی خوشگوزەران بەراستی چۆن دڵی هاتووە کورەکەی وەها گەورە بکا کە نەتوانێ کاتێک لە نیوەرۆیەکی گەرمی هاویندا لەگەڵ کچە ئامۆزاکەی خۆی تەنیا دەبێ بەر بە خۆی بگرێ و ئەو بەڵیەی بەسەردا نەهێنێ کە هێنای. باشە ئەو هموو کتێبە کە لە ماڵەوە هەیەتی بەکەڵکی چی دێت؛ تازە لە 'کاوە
شێلم'ی کوڕی گەرێ کە ئیستا لەخۆی وەک قارەمان دەرووانێ، ئەی مەنیجە بوغزنی ژنی چی کە رۆژ تا ئێوارە دوعا لە گوڵێ لێو بەبزە دەکا و دەڵێ ئەو بوو کوڕە بێ وێنەکەی لەخشتەبرد و بۆیە خوا ئەو غەزەبەی لێگرت کە دەبێ هەتا دەژی لە ژێرخانێکەوە کە قەدیم تەویلە ﺑﻮﻭە ﻭ ﻫێﺷﺘﺎ ﺑﯚﻧﯽ ﻣﺎﻧﮕﺎ ﻭ ﮐﺎ ﻭ ﭘﻪﯾﯿﻦ ﺩﻩﺩﺍ ، ﺑﻘﯿﮋێﻧێ ﻭ ﺑﺰﺭﯾﮑێﻧێ.
جاری وایە حەزدەكەم بچمە لای باوەگەورەم و پێی بڵێم کە گەر دەتوانێ جاروبارە سەردانی کوڕەزاکانی بکا و کەمێک باسی فەلسەفەی زستان و شێری ئاوەکە و ئەو کلوە بەفرانەیان بۆ بکا کە لە بێ ئەژمار شێوازن ،
بۆ ئەوەی چیتر گوڵێ لێوبەبزە لە ژێرخانەکەوە نەقیژ یێنێ و ﺧﺎﻧﻮﻭەﻛەﻯ ﺋێﻣﻪ ﻧﻪﺑێﺗﻪ ﺑﻨێﺷﺘﻪ ﺧﯚﺷﻪﻯ ﺳﻪﺭ ﺯﺍﺭﯼ ﺧﻪڵﮑﯽ. ﺼﻪﺯﺩﻩﻛﻪﻡ پێی بڵێم کە هیچ باوەگەورەیەک نابێ رقی لە کوڕەزاکانی خۆی بێ،
ئەگەرچی نە کوڕەکەی کاتی خۆی بە قسەی کرد و نە کوڕەزاکانیشی رێ و شوێنی باوكیان هەڵگرتەوە. بەڵم ناتوانم ئەمە بكەم. باوەگەورە ﺤﻪﺯﻧﺎﮐﺎ ﮐﻪﺱ ﺳﻪﺭﺩﺍﻧﯽ ﺑﮑﺎ. ﺋﻪﻭ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺭێﮔﺎﯼ ﻣﻪﻻﯼ ﮔﻪﺭﻩﮎ ﺩﻩﺩﺍ. ﺑﮕﺮﻩ
نەوەکانیشی، بە گوڵێ لێوبەبزەوەیش، قەت ناوماڵەکەیان نەبینیوە. ﺭەﻧﮕە ﭘﺮﺳﯿﺎﺭﺑﮑەﻥ ﺋەﯼ ﮐێ ﺧﺰﻣەﺗﯽ ﺩەﮐﺎ؟ ﺩەﺑێ ﺑڵێﻡ ﺧﯚﯼ، ﺗەﻧﯿﺎ ﺧﯚﯼ.
ئەگەرچی هەموو نیوەڕۆیەک فاتێ داماو و مەنێ بوغزنی ژنی کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻧﯿﺶ ﻟـﻪﺑﻪﺭ ﺩەﺭﮔﺎﯼ ﮊﻭﻭﺭەﮐﻪﯼ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﯽ ﺑﯚ ﺩﺍﺩەﻧﯿﻦ ﻭ ﺋﻪﻭﯾﺶ تەنیا لە دووای نیوسەعات پەلی دەهاوێتە ئەم دیو دەرگاکەوە و دەیانباتە ژووردوە.
ئەو رۆژە سەعاتی نۆ کاتێک بڕیارم دا و بووم بە نەتەوەیی، دەستبەجێ یەکەم شت کە کردم ئەوەبوو چووم و سروودی نەتەوەیی خۆمانم پەیدا کرد. بە خۆشییەوە لای کارمەندی خۆشگوزەران دەست دەکەوت. نا ببورن، دەستبەجێ نەچووم. وەستام تا جووڵە كەوتە ماڵیانەوە. لە پەنجەرەکەمەوە دیار بوو. کە گوڵی لێوبەبزە قیژاندی ، سەرەتا سێبەری مەنێ بوغزنم بینی کە لە پشت شووشە نیوەتاریکەکانەوە جووڵا ،
ئەوسا خۆی لە چاوەکان نزیک کردەوە و لە دووای ئەوەی چەمۆڵەیەکی بەرەو ژێرخانەكە بەڕێ كرد و تفێكى خەستى بە بەنجەرەكەدا كرد، ون بوو. ئیتر زانیم ئەوەندەی پێ ناچێ کە کارمەندی خۆشگوزەرانی مێردی و دوواتر کاوە شێلمیش کە لە ژووری خۆیدا دەخەوت، بەخەبەردێن و یەک لە دووای یەک دەچنە ئەو ئاودەستەی کە هی خۆیان بوو و بە تەنیشت دەرگای دەرەوەیانەوە بوو. کارمەندی خۆشگوزەران لە کاتێکدا باوێشکی دەدا و ئافتاوەکەی لە شێرەکەی حەوشەکە پردەکرد، سەیرێکی ژێرزەمینییەکەی کرد و هەر بەباوێشکدانەکانییەوە خۆی بە مەستەراوداکرد. پێم وابێ نیوسەعاتێکی پێچوو. پاشان کاوە شێلم بە بیجامە کچانە گو ڵییە‌کە‌یە‌وە خۆی پیاکرد کە لە قە‌راخە‌کانیدا بە
چەند سانتیمێک تەقەڵەکانی بەریدابوون. کاوە شێلمیش وەک باوکی نیوسەعاتی پێچوو. لە کاتێکدا دەمبینی باوەگەورە وەک هەمیشە لە پەنجەرەکەوە سەری لێبادەدان، بیرم کردەوە کە ئەم عادەتەیان نە لە باوكيانەوە بۆیان بەجێ ماوە و نە لە باوەگەوردوە ، بۆیە دەبێ تەنیا ﺧﻪﺗﺎﯼ ﺋﻪﻭ ﺟﯚﺭﯼ ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﻪ ﺑێ ﮐﻪ ﺩﻩﯾﺨﯚﻥ. ﺋﻪﻭﻩﻧﺪﯾﺶ ﺑﺰﺍﻧﻢ ﮐﺎﺭﻣﻪﻧﺪﯼ ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﺑﻪ ﺋێﻭﺍﺭەﯾﺎﻥ ﺯﯙﺭ ﺤﻪﺯﯼ ﺑﻪ ﭘﻪﻧﯿﺮﯼ ﮐﻮﭘﻪﯾﻪ ﻭ ﺩﺍﺩەﻧﯿﺸێ ﻭ لە گەڵ کوڕ و ژنەکەی لانیکەم دە نانی پان و درێژی تە‌نوور بەو پەنیرەوە دەخۆن کە هەموو ساڵی مەنێ بوغزن بۆخۆی دایدەگرێ و لە تەنەكە پووتدا دەیخاتە چاڵەوە. ئەو تەنەكە پووتانەی كە تا پێش بەسەرهاتە تاڵەکەی نێوان کوڕەکەی و گوڵێ لێوبەبزە لە لای خولە دۆڵمە دەیکرِین. وەستام تا لە ناشتا بوونەوە. بە خۆشییەوە رۆژی هینی بوو و کارمەندی خۆشگوزەران لە ماڵەوە هەتا سەعات دوانزە
دەمایەوە. بە کاوەخۆ لەدەرگام دا و چوومە ژوورەوە. هێشتا بونی پەنیری کوپە کە هینی شیری دەشتی سورێن بوو ، لەناو ماڵەکە دەهات.
کارمەندی خۆشگوزەران کە عادەتی بوو لە دووای هەر نان خواردنێک چیلکەیەکی دیان هەڵبگرێ و نێوان دیانەکانی پێ خاوێن بکاتەوە، بە دەست ئاماژەی پێدام دانیشم. دانیشتم. وتی "ها غوڵامی سەڵت بەو بەیانییە زووە خێرە؛" من لە دووای ئەوەی پشتییە کۆنە سوورەکەیانم جوان لە چالآبی پشتمدا جێم بۆکرددوە، گوتم "ئیستا ئیتر من 'غولامی نەتەوە'م." بە سەرسوڕمانەوە سەیری کردم و وتی "چیێ" دووپاتم کردەوە "غوڵامی نەتەوە!" بڕمەی پێکەنینی کارمەندی خۆشگوزەران ئەوەندە بەتەوژم و توند بوو كە چیلكەكەی نێوان پەنجە تووکناوییە‌کانی کە هێشتا نیوەی لە دە‌میدا بوو لێ ترازا و پەڕییە سەر فەرشە کۆنەکەی بەردەمی. گوتی "وەڵلا برا هەر ئەمەمان مابوو!…
باشە ئەمە جييە؟... ئەمە لە كوێوە؟" گوتم "لەخۆمەوە،... ئەم بەیانییە پێش ئەوەی جەنابت و خولە دۆڵمە لەخەو هەستن بەسەریدا کەوتم و کردم بە ناوی خۆم،... بگرە پێش قیژە ترسناکەکەیش." لەم کاتەدا مەنێ بوغزن مۆرەکەیەکی لێکردم و بەدەم چایدانانەکەیەوە گوتی
"ها بیخۆ بە قوزە‌ڵقورتت بێ!… جا قیژەی چی،… مەگەر کەسێ دەقیێنێ؟… خوایە بە گەورەیی خۆت بمانبەخشی! هەر ئەوەندەی ماوە شێتمان کەن!" کاوە شێلم کە بەکاوەخۆ خۆی حازردەکرد بچێ داشقەکەی بباتە دەرەوە و بە هۆی هاوینەوە لە جیاتی شێڵم ، كە كاری سەرەكیی بوو ، گوڵە‌بە‌ڕۆژە بفرۆشێ ، ئاخێکی هەڵکێشا و دەستی بە گیرفانیدا کرد و مشتێ گوڵەبەڕۆژەی وردی رەشی دەرهێنا و دەستی کرد بە ترووکاندی. من رووم کردەوە براکەم و گوتم "بڕیارم داوە لەمەبەدووا فێری سروودی نەتەوەیی بم. بۆیە هاتووم کتێبی شیعرەکانت لێ ﻭەﺭﮔﺮﻡ ، ﻫەڵبەﺕ بەقەﺭز ، هەتا چەند رۆژ." کارمەندی خۆشگوزەران بە قووڵی سەیرێکی کردم. ئەوسا گوتی "نەکا لەم لاولا بڵێی کتێب و کتێبخانەم هەیە،… ها؟… نەکا قفڵی دەمت چڕابێ و ئەوەی پێیدا دێ دەیگێریتەوە، ... هاء" من بە پەلە قسەکەم لێبری و گوتم "کاکە گیان قسەی چی و شتی چی! من ئەمرۆ بە سەر شتێکدا کەوتووم و هەست دەکەم ئیتر خۆم دۆزیوەتەوە. ئیستاکەیش گەر کتێبەکەتم بدەیتێ پیاوەتیت کردووە و بەم کارەی خۆت سەعاتی نۆ لەلای من دەکەی بە مێژوو، یانی دەیچەسپێنی، زیاتری دەچەسپێنی، هەر ئەوەندە!"
کارمەندی خۆشگوزەران دیسان بە هەمان نیگا قووڵەکانییەوە لێی رووانیمەوە. "سەعاتی نۆ!… مەبەستت جییە؛" من کە کتویر تێگەیشتم قسەیەکی نابەجێم بە دەمدا هاتبوو ، هەوڵمدا بۆی شی بکەمەوە ، بەڵام ه‌رچیم کرد نەمدەزانی چۆن. گوتم "وەک دەزانی هەموو شتی لەم دونیایەدا لە چڕکەیەکەوە دەست پێدەکا. هی وا هەیە چێشتەنگاو ، هی وا هەیە سەعات دووی نیوە شەو ، هی وایە کاتژمێر چواری ئێوارە و ئیتر بەم شێوەیە. لای منیش سەعاتی نۆ دەستی پێکرد، رێک سەعاتی نۆ. لایشم وایە سە‌عاتێکی مە‌عقولە. ئیتر پیاو بە جوانی هەم لەخەو هەستاوە و هەموو رۆژیشی بە دە‌ستە‌وە‌یە ، جگە لەمە کاتیشی بۆ خەیاڵاتی شەو ماوە!" کارمەندی خۆشگوزەران بە دەم چایی هە‌ڵقوڕاندنە‌وە هاواری کرد "ئادەی مشتی تووی رەشی بۆ بێنن!" من کە
بەم قسەیەی تەواو لە زەوقم درابوو، چاوێکم لە مەنێ بوغزن کرد و گوتم "ئەمەی ناوێ، کتێبەکەم دەدەیتێ یان ناا" هێشتا پیاڵەکەی نەگەیشتبووە عەرز، وتی "ئەو کتێبەی تۆ باسی دەکەی تەنیا بۆ ئەوە دەبێ لەناو كتێبەكاندا بێ و بەس!"
من هیچ شەوێ ، بگرە بە سەدان شەوی دوواتریشی ، بەقەد شەوی دووای مشتە گوڵەبەرۆژە ترووکانە‌کە‌ی ئەو بە‌یانییە‌ی ماڵی کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ، ﮐﺎﺗێﮎ ﺑﯚ ﮐﺘێﺑﻪ ﺷﯿﻌﺮەﮐﻪ ﭼﻮﻭﻡ ﻭ ﻧﻪﯾﺪﺍﻣێ، ﻫﻪﺳﺖ ﻭ سۆزی خوێندنی سروودێکی نەتەویی داینەگرتم. لە ناو ژوورەکاندا شێتانە دەهاتم و دەچووم، بە مشت لە بەرەدەستی خۆم دەدا و سەرم بەرزدەکردەوە و ناڵەیەک لە گەروومەوە بەپڕتاو خۆی فڕێدەدایە دەر.
گیانم شەڵاڵی ئارەقی ئیحساسێکی سەیر بوو. لیێو و زمان و قوڕگم داوای هۆنراوە حیماسییە‌کانی دەکرد. جاری وابوو لە عە‌زرە‌تدا وەک گورگ دەملووراند. هەموو شتێ لەلام ئاژامە بوو بە رووداوێكی گەورە،
بەڵام بێدەنگیی ژوورەکان و حەوشەکە ئۆقرەیان لێبرِیبووم. شتێک لەم دونیا پان و بەرینەدا ناراست بوو. من هی ئێرە نەبووم من خەڵکی ئێرە نەبووم. بە هەڵە لێرە لەدایک ببووم. گەر وانەبووایە باوکم لە شەوێکی ساردی زستانیدا لە کاتێکدا بەفرێکی سیپیی جوان بە کاوەخۆ زەوی دادەپۆشى، نەدەمرد. ئەویش چ مردنێک! چەندە رقم لە خولە دۆڵمە و کارمەندی خۆشگوزەران دەبووەوە کە دەڵێی قەت باوکیان نەبووە و ئەوەتەی هەن تەنیا لە گەڵ ژن و منداڵەکانیان ژیاون. ئەو کوڕانەی هیچیان لە باوکیان نەدەچوو ، نە رواڵە‌ت، نە خوو و خە‌دە و نە بیر.
تەنیا شتێک ئەوانی بە باوکمەوە دەبەستەوە، زەکەری بوو! دێمە بەر پەنجەرەکە باوەگەورە لەوبەر حەوشەکە لەناو ژوورەکەی خۆیدا ﺧەﺭﯾﮑە ﻧﻮێﮊﯼ ﺧەﻭﺗﻨﺎﻥ ﺩﺍﺩەﺑەﺳﺘێ. ﺳێﺑەﺭەﮐەﯼ ﺩەﮐﺸێ. ﺑﯿﺮﺩەﮐەﻣەﻭە داخۆ لەم پیاوە پیرەوە چی بۆ باوکم بەجێ مابوو. هیچ! باوکیشم نە لە ﺭﻭﺧﺴﺎﺭﺩﺍ ﻭ ﻧﻪ ﻟﻪ ﺧﻮﻭ ﻭ ﺧﻪﺩﻩ ﻭ ﺑﯿﺮ ﻭ ﺑﺎﻭﻩﺭﺩﺍ ﻟﻪ ﺑﺎﻭﮐﯽ ﻧﻪﺩﻩﭼﻮﻭ.
ئەوەی ئەویشی بەو پیرەمێردەوە دەبەستەوە زەکەرە پیرەکەی ئەو سێبەرە بوو کە دێوئاسا دادەنەوی و بڵێند دەبووەوە. بیردەکەمەوە رەنگە سەرتاسەری مێژوو وەهابووبێ. رووداوە گەورەکان لەو کاتەوە ﺩەﺳﺖ ﭘێﺩەﮐەﻥ ﮐە ﮐەﺱ ﻟـە ﮐەﺳﯽ ﺗﺮ ﻧـﺎﭼێ.
ئەو شەوە بۆ ئەوەی خۆم لەدەست ئەو ئازارە بە سۆیە قوتارکەم،
بریارمدا خۆم بە بەسەرەاتی نێوان گوڵێ لێوبەبزە و کاوە شێلمە‌وە
خەریک بکەم. هەرچەند زۆرکەس بە کارەسات و رووداوێکی پڕ لە بێ ئابروویی باسی دەکەن و رەنگە تەنیا من بم کە ناوم لێناوە
'بەسەرهات'. لای من بەسەرهات وشەیەکە بێ هیچ چەشنە بارێک. نە چاک و نە خراپ. شتێکە روودەدات و بەس. من پێم وایە ئەگەر ئێمە ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﺋﻪﻭ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﺍﻧﻪﯼ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﻣﺮﯙﭬﻪﮐﺎﻧﺪﺍ ﺩێﻥ ﺑﻪﻡ ﻭﺷﻪﯾﻪ ﻭﻩﺳﻔﯿﺎﻥ کەین، لە زۆر کێشەی نابەجێ رزگارمان دەبێ و ژیان زۆر ئاسانتر دەبێتەوە. بە من چی لە رۆژیکی گەرمی هاوین دا دوو جەستە وەک ﺧﻮﺩﯼ ﺭﯙﮊﻩﮐﻪ ﮔﺮﺩﻩﮔﺮﻥ، ﺋﻪﺳڵەﻥ ﺑﻪ ﮐﻪﺱ ﺭﻩﺑﺘﯽ ﻧﯿﻪ. ﺑﻪﻭﺍﻧﯽ ﺗﺮ ﭼﯽ!
لێک دەئاڵین یان نا، ئەمە کەی کێشەیە. بۆ مەگەر هەر ئەوانن لەو رۆژە گەرمەدا لێک ئاڵونێ بێگومان نا. من دڵنیام ئەو نیوەرۆیە بەدەم بای گەرمی ئەو رۆژەوە زۆر لق و گەڵای تریش لێک ئاڵون ، هەروەها
'با' پووش و پەڵاشی راپێچ داوە و لە گیا زەردەکانی گۆڕی باوکمیشیان ئالاندووە. بە رای من لە بنەرەتدا دونیا بەم لێک ئالانەوە جوانە و مانا پەیدا دەکا. بوگزەرێین! راستییەکەی ئەوە بوو گوڵێ لێوبەبزە و کاوە شێم لەیەک تەمەندا بوون. بگرە گوڵێ بە چەند مانگ گەورەتریش بوو.
ئەگەرچی لە حەوشەیەکدا گەورەبوون و تەمەنی منداڵیان پێکەوە بەسەردرد، کەچی هەر کە گوڵێ مەمکی کرد و باڵی کشا، کاوە شێلم ﮔﯚڕﺍﻭ ﻭ تەواو گیرۆدەی بوو. کاوە کە قەت بڕوای نەدەکرد ئەو کچە چڵمنەی بە ساڵنی ساڵ کایەی لەگەڵ کردبوو و لەم حەوشەیە و لە کۆلاندا رەتاندبووی، ئاوا رۆژێ لە رۆژان ببێ بە شای پەریان و ئەوەندە جوانی لێدەربچێ کە خەون و هۆشی لێ ببڕێ، لە تاو ئەشقی گوڵێ دونیای لێدەبێ بە جەهەننەم و بەهەشت! جەهەننەم ئەو کاتانی گوڵێی نەدەبینی و بەهەشتیش ئەو کاتانەی دەیبینی. هەڵبەت بەدبەختیی کاوە شێلم ئەوە بوو کە گوڵێ لێوبەبزە هەر وەک سەردەمی منداڵی لێی دەڕوانی و جگە لە سۆزێکی خوشکانە و هاوڕێیانە هیچی تری لەخۆیدا شک نەدەبرد. ئەمە کاوەی شێت کردبوو. بەڵام وازی نەدەهێنا. هەوڵی دەدا بە شێوی نیگاکان و لێروانینی، بە ئاخ هە‌ڵکێشانە‌کانی
لە گوڵێ لێوبەبزەی دەڕوانی ، کاتێ صاجە‌تی دە‌شۆرد ، تێی بگەیەنێ.
بەڵام گوڵێ هەر لە صاڵ و هەوای خۆیدا بوو. كاوە هەستی دەکرد هیچ پێوەندێک لە نێوان جوانیی گوڵێ و شێوەی هەڵس و کەوتیدا نەبوو.
بگرە جاری وابوو ئەم پرسیارەی لادرووست دەبوو کە داخۆ گوڵێ دەیزانی چەندە جوانە؛ داخۆ دەیزانی کاتێک پێدەکەنێ و بزە دەنیشێتە سەر لێوەکانی، دونیا کەر و کاس دەکا! نا نەیدەزانی. ئەو بێ مەهابا لەو جوانییە سە‌رسوڕهێنە‌رە‌ی، هەنگاوی بە سەر خاکدا هە‌ڵدێنا و جگە لە گڕ و ئاورنانە‌وە چیتری لەپاش خۆی جێ نە‌دە‌یێشت. یەكەم كەس بەم بەزمەی کاوەی زانی دایکی خۆی واتە مەنێ بوغزن بوو. مەنێ پێی وابوو کە کوڕەکەی زۆر زیاتر لە گوڵێ لایە‌قیە‌تی و بۆیە لەوەی کە
هەبوو زیاتر کەوتە دژایەتی کردنی هە‌وێی خۆی. ئەو کە پێی وابوو هموو شتێ لە ژێر سەری 'فاتێ بداماودا'یە و ئەوە ئەوە لە سەد لاوە
داوی بۆ کاوە شێلمی جوان خاسی کوڕی ناوەتەوە ، کەوتە تانە و تەشەرلێدان لە دایک و کچ. بەڵم مەگەر ئەمە چارەسەی دۆخەکەی کرد! نەک تەنیا نەیکرد، بگرە بە هۆی وەڵامنەدانەوەی فاتێ و گوڵێ کە نەیاندەزانی چ باسە و چی لە پشت ئەم تانەو تەشەرانەدا راوەستاوە ،
ئەوەندەی تر مەنێ بوغزن شێت و هار بوو. بۆیە شەوێک بڕیاری دا دورووبەری شێرەئاوی حەوشەکە بە سابوونی گوڵنار، وەهای تێساوێ ، جوان جوان ساف و لووسی کا تا رۆژی دوواتر گوڵێ وەهای لەسەر هە‌ڵخلیسکێ کە هەر مە‌مکێکی بە‌لایکدا بپە‌رێ و ئیتر یەکجار بۆ هەمیشە خۆی و کورەکەی لە دەستی رزگاریان بێ. بەلام مەنێ حسێبی هموو شتێكی كردبوو حسێبی باوەگەورە نەبێ كە پیش هەموو كەس لەخەو هەڵدەستا و رووی لە حەوشەكە دەكرد. بۆ سبەی باوەگەورە بە
دەم دەستنوێژگرتن وەها بە توندی بە پشتا دەکەوێ کە کاتێک دەدرێ بە سەر ئەو پشیلە مێینە پیرەدا ، كە لەو حەوشەدا تەنیا لە باوەگەورە سلی نەدەکرد، بۆ یەک مانگی رەبەق شەل و گێپی دەکا. پشیلە‌کە لە عەزرەت گیانی خۆی کەس نازانێ چۆن دەربازی دەبێ، دەربازبوونێک بە قیمەتی چرنوق گرتن لە هەنیشکی راستی باوەگەورە و ، ئیتر لەوە بەولا باوەگەورە بروا بەوە دێنێ كە بە راستی شەیتان لە حەوشەكەی ئەوان دابەزیوە و بەو سابوونەی کە خوا دەزانێ لەکامە حەمامی شاری دزیبوو هەوڵی دابوو بۆ هەمیشە ئەو وەک تاقە کەسێ کە لەم شارەدا ماودو هێشتا لەبیری پێکەوە گرێدانی نە‌خوێندە‌وارانە‌ی زستان و فە‌لسە‌فە‌یە بۆ هەمیشە سە‌رنگون بکا و لە سەر سە‌فصە‌ی رۆژگار بیسرێتەوە.
کار دەگاتە ئەوەی کاوە شێلم رۆژێ خۆی لە نەخۆشی دەدا و ناچێ بۆ کار. بۆ ئەوەی خەویشی لێنەکەوێ دڵقێک تووە رەش لەبەردەمی خۆیدا دادەنێ و دەست دەکا بە تروکاندنی. دایکی هاواری لێدەکا نابێ زۆری بخوا چونکە چەورە. کاوە لە وەڵامدا دەڵی سوێری خراپترە. هەتا نیوەڕۆ و دوواتر هەتا دوو سەعات دووا ئەوەیش هەر خەریکی تووترووکاندن دەبێ. سەرئەنجام هەموو بۆ خەوی دووانیوە‌رۆ پاڵدەکەون و ، دونیا بێدەنگ دەبێ. کاوە باش دەزانێ کە گوڵێ لێوبەبزە هموو دووانیوەرۆیەک لەپاش نانخواردن لە دووای ئەوەی قاپ و قاچاخ دەشوا و بۆ ماوەی یەک سەعاتێک لە ماڵەوە دەبێ،
سەروسەکوتی لە حەوشە پەیدا دەبێتەوە. گوڵێ لەم کاتەدا دووای ئەوەی دەچێ بۆ ئاودەست ، سەردانێکی ژێرخانەکە دەکا کە شوێنی ئارد و شتی وشکەیە. ئەمە عادەتی کۆنیەتی. ئەو عادەتەی کە هەتا ئیستا کاوە شێلم بە رازەکەی نەزانیوە.
ئەو رۆژەی کاوە بە دەم تووترووکاندنێکی شێتانەوە خۆی بە ژێرزەمینییەکەدا کرد، ساڵنی ساڵ لە مەرگی باوکی من و کوڕەکەی باوەگەورە گوزەرابوو. باوکم سێ کورەوە جێدێڵێ و دەرِوا. کەس باسی هۆکاری رۆیشتنەکەی بۆ نەکردین، بگرە باوەگەورەیش. ئەوەندەم لەبیرە دەیانگوت پە‌تای بیرێک لە مێشکی دابوو کە یەکێک لە نیازەکانی رۆیشتن و دوورکەوتنەوە بوو. هەڵبەت نەک تەنیا لە بنەماڵەکەی،
بەڵکو رۆیشتن و دوورکەوتنەوە لەو شوێنە تازەیش کە تێیدا بوو و بگرە لە خۆیشی و لە هەموو ئەو شتانەی وا بەرەبەرە خووی پێدە‌گرتن.
من کە قەت لەم جۆرە بیرە نەگەیشتم جارجارە بیردەکەمەوە رەنگە باوکم دەیزانی کە رۆژێک کوری یەکێک لە کورِه‌کانی لە گەڵ کچی کورەکەی تری هەر لەو حەوشەیدا وا هەموویانی تیادەژین ئاوێتەی یەکتر دەبن و ئەوەی دەقەومێنن کە نابێ بیقەومێنن. هەرچەند باوەگەورە کاتێک گوێی لەم قسەیەی من دەبێ بە دەمی پپ تاقمی دەپرمێنێ و دوواتر بەزەیی بە گەمژەیی خەیاڵاتی من دا دێتەوە. جاری وایشە هەست دەكەم رەنگە باوکم لە داخی کتێبخانە بێسوودە‌كە ، بارە
شاراوە بێ نازەکان و تووترووکانە بێ مانا و بێکۆتاییەکان سەری خۆی ه‌ڵگرتووە و ونبووە. لێرەدا ئیتر باوەگەورە نە تەنیا پرمەی پێکەنین
بە دەمە پر لە تاقمەکانی نایگرێ، بەڵکو بە نیگایەکی تارادە‌یە‌ک جیددی و سیمایەکی سەختەوە لێم دەروانێ. وەک بڵێی من خەریکە دەگەمە هەندێ شوێن کە لای ئەو زەحمەتە کوڕەزاکانی تری بیگەنێ. من لەم كاتانەدا زۆر مە‌غرور و لە‌خۆباییم لێدە‌ردەچێ ، بەڵام بەداخەوە زۆر ناخایەنێ و دیسان دەچمەوە ئەو شوێنانەی وا هیچ سەرنجی باوەگەورە راناكێشن.
کاوە کە خۆی بە ژێرزەمینییەکەدا دەکا ، گوڵێ لێوبەبزە وەک هەمیشە میەرەبانانە و بە نیگایەکی پر لە متمانە لێی دەروانێ. هەرچەند بە
هاتنی لە‌نە‌کاوی کەمێک سەری سور دەمێنێ. گوڵێ بە شتێکە‌وە خەریکە
کە جل و بەرگە کوردییە فشەکەی دایدەپۆشێ. هەڵبەت بۆ کاوە گرینگ نیە. ئەو نیگای لەسەر لەش و لاری گو ڵێیە. ئەو نیگایە‌ی کە بۆخۆیشی پێی سەیرە چلۆن رووی تێکردووە و کردوویەتی بەو گورگە برسیەی کە ئیستاکە هەیە. جاری وایە چەند رقی لە خۆی دەبێتەوە. بیردەکاتەوە باشە بۆ نیگاکانی گوڵی سەرەڕای گەورەتربوونی وەها نین؛ لێرەدا هەست بە جۆرێک شەرمەزاری دەکا. بەڵام هەموو ئەمانە چەند خێرا وندەبن. چەند خێرا نیگا گورگانەکان دەگەڕێنەوە. لەناو بۆنی کۆنی تەویلە و شمەکی وشکە ، بۆنی جەستەی گوڵێ چەند زوو دەناسرێتەوە.
بۆنێکی ژنانەی خەست و هۆشبەر کە لە شوێنە یەکجار شاراوەکانی لەشییەوە دێت. کاوە هاوینی لەبەر ئەم بۆنە بێ خۆشە. لەهەموو شوێنێکی حەوشەکە دە‌یناسێتە‌وە. ئەگەر رۆژێک لێی پرسن سەردەمی منداڵیت کەی تەواو بوو ، بێگومان دەڵێ لەو رۆژەوە هەستی بەم بۆنە کرد. خێراتر دنکە تووەکان دەترووکێنێ. ئەوەندە خێرا کە هەندێکیان بە لێو و لاشەویلكەیەوە دەمێننەوە. دڵی ئەوەندە خێرا لێدەدا لەوانەیە سینگی جێ بێلێ. جەستەی وەک دارەبی دەلەرێتەوە. کە لە گوڵێ نزیک دەبێتەوە، دەبینێ بە پێچەوانەی هەموو ترسە شاراوەكانی ، گوڵێ هیچ هەڵوێستێک لەخۆی نیشان نادا. گوڵێ لێوبەبزە وەک هەمیشە ئارام و میەرەبان و سادەیە. ئەوەندە سادەیە باوەشی ئاوە‌ڵایە بۆ هەموو دونیا ، بە هەموو گورگە‌كانیشیە‌وە. کاوە هەست بە متمانە دەكا. لەشی گرژی، بەخێرایی لێواولێو دەبێ لە بڕیارێکی کە تاوێک لەوە پێش ﺯﯙﺭﺗﺮ ﻟـﻪ ﺗﺮﺳﯽ ﺩﻩﮐﺮﺩ. ﮔﻮڵێ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﭼﺎﻭﻩﮐﺎﻧﯽ ﺩﻩﻗﻮﻧﺠێﻧێ.
ﺧﻮﻟـﻪ ﺩﯙڵﻤﻪﯾﺎﻥ ﻧﺎﻭﻧﻪﻧﺎﺑﻮﻭ ﺧﻮﻟـﻪ ﺩﯙڵﻤﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺤﻪﺯﯼ ﻟـﻪ ﺩﯙڵﻤﻪ ﺑﻮﻭ.
نا، بە‌پیچە‌وانە‌وە زۆریشی رق لێبوو. لە راستیدا نازناوە‌كە لە
لۆژیکێکی پێچەوانەوە دەهات. خەڵک بەوەی بناسێنە وا حەزیان لێی نیە! بەڵام خولە ئەوەی باش بوو بە نازناوەکەی راهاتبوو و بەگژ کەسدا نەدەچووەوە. دیارە هەر لە سەرەتایشەوە بەگژ کەسدا نەچووەوە. فاتێ داماویش لەبەر رێزی مێردەکەی سەردڕای حەزی زۆری خۆی لە دۆڵمە ، قەت دروستی نەدەکرد. خولە کە براگەورە بوو و باشتر لە هەموومان باوکمانی لە‌بیرمابوو، بێی وابوو جیاکردنەوەی ریگای ژیانی باوکمان لەم حەوشەیە و هەموو شتەکانی ناوی ، تەنیا بەرێکەوت بووەو بەس. ئەو کە هەمیشە لەدووای هەر رستە و قسەیەکی "ئیتر وایە"یەکی تێکەڵ دەکرد، لەسەر ئەو رایە بوو ئەگەر باوکمان ئەو رۆژە لەجیاتی ئەوەی لە کۆلانی حەمامەکەوە گوزەری نەدەکرد و رێک لە
کۆلانەکەی تەنیشتییەوە تێدەپەریی، چارەنووسی ژیانی بەلایەکی تردا دەڕۆیشت و بۆ هەمیشە لەم حەوشەیە لەگەڵمان دەمایەوە. بەڵم کارمەندی خۆشگوزەران پێکەنینی بەم قسەیەی براگەورەکەی دەهات و ئەم جۆرە بۆچوونانەی بە ئاکامی نەخوێندەواری و تێنەگەیشتوویی لێکدەدایەوە. دەیگوت "بێگومان گەر خولەی برام خاوەن کتێبخانەیەک ،
وەک من ، لەماڵەوە بوایە وای نەدەوت!" بەلام خولە کە باوەری یەکجار بەهێزی بە خودا و هەربۆیە بە چارەنووسێ هەبوو كە خودا لە ئەزەلەوە دیاری کردبوو ، گوێی لەم قسانە نەبوو و دەیگوت "دڵنیام کە ئەو رۆژە خواگیان بۆ خۆی دەستی باوکمی گرتووە و بەو کۆلانەیدا بردوویەتی. ئیتر وایە!" من کە نە لە سەر را و بۆچوونی کارمەندی خۆشگوزەران بووم و نە لەسەر بروای خولە دۆڵمە، ئیستا لەم بەیانییەوە بە هۆی گۆڕانی بیروباوەڕ و هەڵگرتنی بیری نەتەوەیی، پێم وایە دەتوانم پێش لەهەر شتێک (بەپێچەوانەی جاران) رەخنە لەهەر دووكيان بگرم. سەرەتا سەبارەت بە خولەی براگەورەم! من بێم وایە ئەو باوەری بە موققەدەر و چارەنووسە چونکە دەیەوێ لەم رێگایەوە پاساوی ئەو رووداو و کارەساتە بداتەوە وا بەسەر کچەکەی واتە گوڵێ لێوبەبزەی برازام دا هاتووە. ئەو زۆر سادە دەیەوێ بڵێ ئەوەی بەسەر مرۆڤەکاندا دێ لـە شوێنێکی تردوە بریاری لـەسەر دەدرێ. هەرچەند من پێم سەیرە کە چۆنی خودا دەبێ دڵی بەوە رازی بێ شتی وەها ﺭﻭﻭﺑﺪﺍ ﻭ ﺑﻨﻪﻣﺎڵەﯾﻪﮐﯽ ﮔﻪﻭﺭە ﻭ ﻧﺎﺳﺮﺍﻭﯼ ﺋﻪﻡ ﺷﺎﺭە ﺑﻪﺗﻮﻭﺵ ﻭەﻫﺎ کارەساتێکەوە بکا کە هەتاهەتایە خەڵکی نەوە لەدووای نەوە بۆیەکتری بگێرنەوە! بەتایبەت کە بەپێچەوانەی رێگاکەی باوکم لەو رۆژەدا لەم ﺼەﻭﺷﯩە ﺩﻭﻭ ﮐﯚڵﻥ ﺩەﺳﺖ ﻧﺎﮐەﻭێ ﻭ ﺋەﻭەﯼ ﻫەﯾﻪ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﯾﻪﮎ ﺼەﻭﺷﯩەﯼ پان و بەرینە و بەس. راستییە‌كە‌ی ئەوەیە خولە بەراستی باوەری بەم لێکدانەوەی خۆی هەیە و بۆیە زۆر ئاسانتر دەتوانێ بە شوێن ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻧﺪﺍ ﺑﺮﻭﺍ ﻭ ﻗﺒﻮڵﯿﺎﻥ ﺑﮑﺎ. ﺭێﮏ ﺑﻪ ﭘێﭼﻪﻭﺍﻧﻪﯼ ﮊﻧﻪﮐﻪﯼ ﻓﺎﺗێ داماو ، کە هەمیشە داوا لە‌خودا دەکا بەزەیی بەسەریاندا بێتەوە و ردوتی ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻥ ﻭەﮬﺎ ﻟێﺑﮑﺎ ﮐﻪ ﺑﻪﺩڵﯽ ﺋﻪﻭﺍﻥ ﻭ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﻣﻮﺳﻮ ڵﻤﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮﻩ
(ئەم رستەیە وێردی سەر زمانی فاتێ یە "خودا چاکت بۆ بکا!). جگە لەمە من پێم وایە خولە دەبێ بیر لە شنێکی تریش بکاتەوە ئەویش ئەوەیکە گوڵێ بە پێچەوانەی باوکم ، کە کەس گوێی لەدەنگی نەبوو و نەیبینییەوە، ئیستاکە لەم حەوشەیەدا و لەو ژێرزەمینییەوە، زریکە و هاواری، گوێی ئێمە و خەڵکی گەڕەک و شاری کەڕ و کاس کردووە.
هروەها گوڵێ کەسێ خە‌ڵە‌تانی کە لە منداڵییە‌وە باوەڕی پێی هەبوو.
من پێم سەیرە کەسێک لە متمانەی کەسی تر نابەجێ کەڵک وەربگرێ و پاشان بڵێین وەڵلا ئەوە خودا ویستی!... ئەوە چارەنووسی بووە! باشە دەکرێ چاک بیت و کەچی خراپە چارەنووست بێت؟ بەڵام با بگەرێمەوە سەر کارمەندی خوشگوزەران. ئەویش وا دەڵێ و دەست بە رێکەوتەوە دەنێ چونکە دەیەوێ بڵێ کە ئەوەی ئەو رۆژە لە ژێرزەمینییەکە روویدا بەهۆی خواست و هەوا و هەوسی گوڵێ لێوبەبزەوە بووە و بۆیە ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯽ ﮐﺮﺩﻧﯿﺸﯽ ﻫﻪﺭ ﻟـﻪﻭ ﮊێێﺯەﻣﯿﻨﯿﯿﻪﺩﺍ ﺤﻪﻗﯽ ﺧﯚﯾﻪﺗﯽ ﻭ ﺗﻪﻭﺍﻭ.
کارمەندی برام پێی وایە هەموو کارەساتەکان لەو کاتەوە سەرهەڵدەدن کە عەقل وەک مۆمێک لە مێشکی مرۆقدا دەکوژێتەوە و ناو مێشک تاریک و نووتەک دەبێ و ئیتر دێو و درنجەکان شوێن بۆ خۆصەشاردانیان دۆزنەوە (ئەمەیش رستەی سەر زاری ئەوە "دێو و درنجەکان لەوێن!)
ئەو پێی وایە ئەگەر هەر کەسێک لە ماڵەکەیدا خاوەنی کتێب بێت قەت لە رێگای راست لانادا و هەمیشە چاكە دێتە سەر رێگای. بە تە‌شە‌ردوە
بە خولەی براگەورەی دەڵێ: "ئەگەر کەمێک تەنیا کەمێک لەو پووڵ و پارانەی لە ژێر قونیا لەناو خۆڵدا شاردوویەتییەوە، بیدا بە کتێب، ئەوا بێگومان گوڵێ قەت وابە‌سە‌رنە‌دە‌هات و ئاگای لە حەیا و حورمەتی خۆی و تایفەیەک دەبوو کە خەڵکی لەم شارەدا بە سەریان سوێنددەخۆن. دیو و درنج لێوهێن!" حەک کە ئەم برایانەی من هەر کامەیان بە شێوازی خۆیان زیرەکن!
بەڵام رووداوی ئەو رۆژە چی بوو؟ وەک لە خولە دۆڵمە (دیارە خەڵکی کە لە زمانی ئەوە گێڕاویانەتەوە) بیستوومە ئەو رۆژە لە کۆۆنی ﺤﻪﻣﺎﻣﻪﻛﻪ ﮐﻪ ﺭﯙﮊﯼ ﻧﯚﺭﻩﯼ ﮊﻧﺎﻥ ﺑﻮﻭﻩ ، ﮐﺎﺗﯿﮏ ﺑﺎﻭﮐﻢ ﺑﻪﻧﯿﺎﺯﯼ ﭼﻮﻭﻧﻪ
بازای تێدەپەرێ، لە توونەکەوە کە هەمیشە تاریک و چڵکن و قووڵ بووە، گوێی لە دەنگێکی نائاسایی دەبێ. ئەگەرچی بەیانی زوودو هێشتا دونیا جوان روون نەبووەتەوە و خەڵکیش چیرۆکی ترسناک و سەیروسەمەرە سەبارەت بە توونی حەمام دەگێرنەوە، بەڵام باوکم کە پیاوێکی بەغیرەت دەبێ ، رادەوەستێ و بِاش سەرنجێکی ورد و چەند چرکەیی ، لێی دەچێتە پێشەوە و هاواردەکا "مام وسوو!... مام وسوو!"
وەڵامێک لە مام وسووەوە نابێت کە حەمامچییە و هەموو بەیانییەک ﺯﻭﻭ ﺋﻪﻭﻩ ﺋﺎﻭﺭ ﺩﺍﺩﻩﮔﯿﺮﺳێنێ ﻭ ﺋﺎﻭ ﺑﯚ ﺳﻪﺩﺍﻥ ﮐﻪﺱ ﮔﻪﺭﻡ ﺩﻩﮐﺎ. ﻣﺎﻭﻩﯾﻪﮎ دەنگەکە نامێنێ ، پاشان سەرهەڵدەداتەوە، ... ئەمجارەیان روونتر. وەک بڵیێک بە ئارامی دەگری، بەو هەنسکانەوە لەشی رادەنڵەکێنێ.
باوکم زیاتر دەچێتە پێشەوە. بەڵم تیشکی چاو بڕناکا. بۆیە زیاتر ه‌نگاو ه‌ڵدێنێ و چەند هەنگاوێک دەگاتە ئەو بەر دەرگای تەنەکە و گەورەی توونەکەوە. لەوێدا دەنگەکە زۆر روونترە. باوکم گوێی لە دەنگێكی گریانی ژنانە دەبێ! باشە بەو بەیانییە زووە كە هێشتاكە ه‌تاو لە كە‌ل دە‌رنە‌كە‌وتووە و مام وسوو كوورە‌ی نیڵ نەداوە و هیچ ژنێکیش بەرێوە نیە بۆ حەمام ، ئەم دەنگی ژنانەیە لێرە چی دەکا؟ وەک دەڵێن باوکم بەم بیرانەوە چەند هەنگاوی تر دەڕواتە ژوورەوە. لێرەدا خەڵکی شار لە کاتی گێرانەوەدا دەبنە دوو دەستە: یەکیان دەڵێن وا باش بوو لەوە زیاتر نەدەچووە پێش، چونکە توونی حەمام هەمیشە شوێنی جنۆکە و رۆح بووە و، دەستەیەکی تر دەڵێن کاری باشی کردووە چووەتە پێش چونکە رێک ئەم غیرەتە بووە ئەوی لە خەڵکی تر جیاکردووەتەوە، بەڵام بریا پێش ئەوەی ون بێ و بڕوا ، بیگێڕایەوە کە داخۆ بەیانییە زووە ئەوە چی بووە بینیویەتی وا بووەتە هۆی سەرگەردانی و جێهێشێنی ماڵ و منداڵ و باوکی پیری.
راستییەکەی ئەوەیە چیرۆکی ئەو بەیانییە لێرەدا کۆتایی دێ و ئیتر کەس هیچی تری لەسەر نازانێ. هۆکارەکەیشی زۆر سادە ئەوەیە کە باوكم ئەو بەیانییە ونبوو و قەت نەهاتەوە تا درێژەی بە‌سە‌رە‌اتە‌کە
بگێرێتەوە. بەڵام سەیر ئەوەیە چۆن چۆنی خەڵکی لە نیوەی یەکەمی بەسەرهاتەکە ئاگادارن! باشە چ جیاوازییەک لەنێوان نیوەی یەکەم و نیوەی دووهەم دا هەیە؛ دیسان لێرەدا خەڵکی دەبن بە دوو دەستەوە: دەستەی یەکەم دەڵێن مام وسوو گێراویەتییەوە کە دوواتر بەسەرهاتەكەی لە زمانی جنۆكەكانەوە بیستووە. دەستەی دووهەم دەڵێن بەو بەیانییە زووە پەنجەرەی دراوسێیەک کراوە بووە و ئەو بەڕێکەوت ئاگای لە هەموو شتێ بووە؟ باشە برسیار ئەوەیە ئەو دراوسێیە کێیە؛ من بە چەندین جار بەو کۆڵنەدا رۆیشتوومەتەوە تا ئەو جیرانە بدۆزمەوە، بەڵام قەت هیچ پەنجەرەیەکی نەبینی بەسەر توونەکەدا بروانێ!
باوەگەورە لەم کاتانەدا ئەوەندەی تر رقی هەڵدەستێ و تاقمەکانی دەردێنێ و وەک حاڵەتی پێکەنین لەسەریەک شێتانە دەیانجوڵێنێ. بگرە بە یە‌کتریشیاندا دەدا. تەقە تەقی یێکە‌نینە سامناکەکانی باوەگەورە
هموو حەوشە دەتەنێتەوە. من جاری وایە کاتێک حەزی گە‌مە‌کردن بە
وشەکان دەمگرێ، پێی دەڵێم 'پێکەنینی تەق تەقاوی'. چەندە حەزیش دەکەم زوو بیربم و دیانەکانم بکەوێ و منیش وەک ئەو بەم شێوازە بە دونیا پێبکەنم.
لەناو ئەندامانی خێزان دا تەنیا فاتێ داماوە کە بەدڵ بۆ باوکم دەگری و یادی دەکا ، ئەگەرچی قەت نەیبینیوە و نەیناسیووە. من بینیوومە ،
کاتێک بە عەسر لە پشت پەنجەرەکە رووەوە ژێرزەمینییەکە دادەنیشێ و بە ئارامی و بە کوڵ فرمێسک بۆ باوکم هەڵدە‌رێژێ. شتێک لە دەروونەوە بێی دەڵێ گەر خەزووری مابا ، کچەکەی ئەمەی بەسەرنەدەهات. ئەو پێی وایە لەم دەورەو زەمانەیەدا پیاوێک دەست بكەوێ كە بە تاریكیی بەیانییەكی زوو جورئەتی ئەوەبكا لە توونی پڕ جنۆکەی حەمام نزیک بکەوێتەوە و بەشوێن دەنگی گریانی ژنێکدا بروات، ئەوا هەبوونی لەهەر ماڵێكدا دەبێتە هۆی رە‌وینە‌وە‌ی هەر نەهامەتییەک بۆ سەر ژنان. فاتێ داماو بە گۆشەی سەرپۆشەکەی فرمێسکەکانی دەسرێ و دەست بەرزدەکاتەوە و دۆعای خێر بۆ خەزووری دەکا ، جا لە هەر شوێنێکی ئەم دونیا نەگبەتەدا بێ. فاتێ لە دڵەوە دڵنیایە هەم خوا و هەم باوکم گوێێان لەم دۆعایانەیە. بۆیە فاتێ داماو پێی وایە ئیستایش باوکم، سەردرای تەمەنی پیری ئەگەر لـە ژیاندا مابێ بە دەم دەنگەكانەوە سەر بە توونی حەمام و شوێنە تاریكەكاندا دەکا. خولەی مێردی کە زۆر رقی لەم گریانانەیە و بێی وایە کاری ﺧﺮﺍﭘﯽ ﮐﺮﺩﻭﻭەﺗﻪ ﺳﻪﺭ ﺧﻪﻭﺗﻦ ﻭ ﺑﻪﺯﻣﯽ ﻧﺎﻭ ﺟێﮔﺎﯾﺎﻥ، ﺑﻪ ﺗﻮﺭﻩﯾﯿﻪﮐﯽ کۆنترۆلکراوەوە دەڵێ: "رێکەوت و موققەدەرە، ... رێکەوت و موققەدەر!… تازە پێم سەیرە، ئەوە باوکی منە و ونبووە و بۆی ناگریم کەچی تۆیەک کە نە بینیوتە و نە دەیناسی، بۆی دەگری و شین و شەپۆڕی دنیای بۆ دەکەی،.. بە خوا سەیرە!... ئیتر وایە!". کارمەندی خۆشگوزەرانیش کە باوەری بە رێکەوت و موققەدەر نیە ، لەم کاتانەدا دەچێ لە تەنیشت کتێبەکانی رادەوەستێ و دەستێ دەخاتە سەر رەفەکان و بە پۆزەوە دەڵێ "من جاری وایە بەو ئاکامە دەگەم پێوەندێک لەنێوان بەفری ئەو بەیانییە و ونبوونەکەدا هەیە. وەک دەزانین بەفر دەتوێتەوە ، واتە لە زاتیایەتی بتوێتەوە ، ئەگەر ئەم کەلیمەی 'توانەویە' رابگوێزین بۆ رووداوەکە ئەوا دەتوانین وێنەیەکی باشتر دابرێژین!"
کارمەندی خۆشگوزەران پێی وایە رووداوە سروشتیەکان زیاتر لەوەی مرۆڤ باوەڕی پێیەتی، کاردەکەنە سەر ژیان و دەروونی مرۆڤ. من بێم سەیرە کارمەندی خۆشگوزەران بەم ئەقڵە بەرفراوانەیەوە بۆچی نەبووەتە نەتەوەیی! ئاخر لای مرۆڭی نەتەوەیی، خاک خاوەن مانای گەورە و بێ هاوتایە و هەموو شتێ لەوەوە سەرچاوە دەگری. بگرە بەفریش.
من لەو کاتەوە بوومەتە نەتەوەیی، زیاتر لە جاران دەچم و بەناو سروشت دا دەگەڕێم. بەناو شاخ و پێدە‌شت و لێڕدوار و چۆمە‌کاندا گوزەردەکەم و روخسارم دەدەمە دەست 'با'، نیگاکانیشم بەرەو دوورەدەستەکان. پێموانیە هیچ کام لە ئەندامانی بنەماڵەکەی من ئەم ئەزموونەیان کردبێ تەنانەت باوەگەورەیش. باوەگەورەیشێ نا ،
راوەستن! لەمەدا هەڵەم. من پێم وایە باوەگەورە نەتەنیا ئەم ئەزموونەی کردووە، بگرە لەوێش تاقمەکانی دەرهێناوە و وەک هەمیش پێیانەوە بە هموو شتەكانی دەورووبەری پێكە‌نیوە. ئیتر وەهایە! باوەگەورە لە
کۆتاییەکانی تەمەنیدا حەزێکی سەیری بۆ پێکەنین تیا دروست بووە.
جاری وایە لەبەر خۆمەوە دە‌ڵیم بەس نیە وزەی گەنجیەتی تیانەماوە ،
ئەگینا دونیای بە پێکەنینەکانی شێت دەکرد.
رنگە پێتان سەیر بێ، بەڵام من لە زریکەکانی گوڵێ لێوبەبزەدا حەز و لە‌ززە‌تی ئەو رۆژەی ژێرزە‌مینییە‌كە‌یش دەبینمەوە! للە قریشکە‌كانی ﮔﻮڵێ ﺩﺍ ﻫﻪﻡ ﺭۆﮊﻩ ﻧﺎﺧﯚﺷﻪﻛﺎﻥ ﺩێﻥ ﻭ ﺩﻩﺭۆﻥ ﻭ ﻫﻪﻡ ﺭۆﮊﻩ ﺧﯚﺷﻪﻛﺎﻥ،
هم ساتە بە‌لە‌زە‌کان و هەم ساتە تاریکە‌کان. گوڵێ لەمێژە بەیەک زمان
باسی هەموویان دەکا. ئەو تا دەتوانێ چاوەکانی دەقونجێنێ و دەمی دەکاتەوە ، نا ، ببورن قورگی دەکاتەوە ، ... تەح! رۆحی دەکاتەوە. ئیتر هەموو شنێ دەبێ بە دەنگ. من پێم سەیرە لە کتێبە پیرۆزە‌کاندا لە
لایەن خوداوە رۆژێک بۆ خوڵقاندنی دەنگ تەرخان نەکراوە. دەنگ ، بە بێ هیچ وشە و رستە‌یە‌ک. تەنیا دەنگ. ئەو کات دوواتر مرۆڤ دەیتوانی وشە و رستەی باربکات. نەک وەک ئیستا کە سەرەتا کەلیمە هەبوو و دوواتر دەنگ. گەر وا بوایە، پێم وابێ دەنگ زیاتر لە ئیستا رێز و ﮔﻮﯾﮕﺮﯼ ﺩﻩﺑﻮﻭ. ﺋﯿﺘﺮ ﮐﺎﺭﯼ ﮔﻮڵێ ﻟێﻭﺑﻪﺑﺰﻩ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﻧﻪﺩﻩﺑﻮﻭ ﺑﻪ ﻗﯿﮋﻩﻭ ﻗﯿﮋﻩ
بە بێ هیچ کاردانەوەیەک لە لایەن دانیشتوانی ئەم حەوشە یاخود خەڵکی شارەوە. حەوشە، کۆڵن، گەڕەک و شاریش وەها بێدەنگن کە تەنانەت جاری وایە گومان دەکەم لەوەی خودی گوڵێ یش گوێی لە خۆی بێت! ئاخر کەسێک دەتوانێ گوێی لەخۆی بێت کە ئەوانی تریش بیبیستن. گوڵێ کەڕ و کوێرە. پڕە لە هاواری بێەوودەیی. پڕە لە بەتاڵی. لە ئاسمانێک دەچێ کە پێی وایە چڕی هەورە رەش و باراناوییەکانە و ، کەچی لە راستیدا ساماڵی ساماڵە. ئاسمانێک بگرە بەتاڵ لە خۆیشی. فاتێ داماو لە راستیدا بۆ بەتاڵییەکان دەگری. بۆ پێش خوڵقانی زەمین و ئاسمان، بۆ پێش جیابوونەوەی رۆشنایی لە تاریکی و ئاو لە خاک، بۆ پێش ئەستێرەکان. ئەو پێی وایە ئەگەر رۆژیک بەناوی پشوو نەدەبوو ئەوا دونیا بێگومان باشتر دەبوو. لای ئەو دونیا شوێنی حەسانەوە نیە. بەم بوونەوەرەوە کە ناوی بنیادەمە ،
ﺤﻪﺳﺎﻧﻪﻭﻩ ﺧﺮﺍﭘﺘﺮﯾﻦ ﺑﺮﯾﺎﺭﯼ ﺧﻮﺩﺍ ﺑﻮﻭﻩ. ﻣﺮﯙﺙ ﺑﻪﺭﺩﻩﻭﺍﻡ ﺭﯙﮊێﮑﯽ ﻟـﻪ ﺤﻪﻭﺕ ﺭﯙﮊﯼ ﮊﯾﺎﻧﯿﺪﺍ ﮐﻪﻣﻪ. ﻟﻪﻡ ﮐﺎﺗﺎﻧﻪﺩﺍ ﻣﻦ ﺯﯙﺭ ﻟﻪ ﺑﺮﯾﺎﺭﻩﮐﻪﯼ ﺧﯚﻡ ﺑﯚ بە نەتەوەیی بوونەکەم لەخۆبایی دەبم. من بەم بیرە، رۆژی ﺼەﯾﺶ ﭘﺮﺩەﮐەﻣەﻭە ﻭ ﻫەڵەﯾەﮐﯽ 'ﺑﻮﻭﻥ' ﻗەﺭەﺑﻮﻭ ﺩەﮐەﻣەﻭە،… ﺑﯚ هموو جیە‌ان و بۆ هموو مرۆڤەكان. بۆیە دەچمە پشت پەنجەرەكە و رەپ رادەوەستم و ئەو سروودە نەتەوەییانە بە دەنگێکی بەرز و بەهێزەوە دەڵێمەوە وا فێریان بوومە. باوەگەورە وەک هەمیشە لەوبەرەوە لە یشت یەنجەرەکەیەوە تاقمەکانی دەرهێناوە و یێدەکەنێ. بەڵام من واز ناهێنم، بیری نەتەوەیی بە خۆشییەوە هەموو شتێک دەگرێتەوە، تەنانەت تاقمە پێكەنیناوەییەكانیش. جاری وایە هە‌ستدە‌كە‌م دەنگی وە‌بە‌ریە‌ككە‌وتنی دیانە‌كان سازیکن لەناو ئەو كۆرە‌ی بۆ منی لێدەدەن.
کاوە شێلم لە لایەن باوکییە‌وە راسپێردراوە دەبێ کاربکا. هەر چواروەرزی ساڵ. چ بخوێنێ و چ نەخوێنێ، فەرق ناکا. ئەو زۆر سادە ،
دەبێ کاربکا! کارمەندی خۆشگوزەران پلانەکەیشی بۆ داناوە: زستان ،
شێلم فرۆشی و ، هاوینانیش گوڵەبەرۆژە (لەجۆری رەش). فەلسەفەی کارمەندی خۆشگوزەرانیش زۆر سادەیە: شێلم چونکە شێلم هەم هێزی یاد واتە حافزە زیاددەکا و هەم هێزی جنسی و هەم دژی برۆنشیتە (دیارە قەت لای دانیشتووانی حەوشە باسی سیفەتی دووهەمی شیلمی نەکرد و بە شاراوەی هێشتییەوە). ئەو پێی وایە لەم وڵاتە حافزە و هێزی جنسی ئەو دوو شتە‌ن کە زۆر خێرا دادە‌بە‌زن و برۆنشیتیش،
چونکە تەپ و تۆز لەسەر جادە و شەقام و کۆڵان زۆرە (بەهۆی قیرەتاو نەکردنی رێگاو بانەکانەوە یاخود خراپ قیرەتاوکردنیان). گوڵەبەرۆژەی رەشیش، چونکە هەم خوێی کەمترە و هەم چەوری (لەچاو گوڵە‌بە‌رۆژی سپی) و جگە لەمە لەم وڵاتە خەڵکی کاتی بە‌تاڵیان زۆرە و واباشترە خەریکی ترووکاندنی توو بن. ئەو کە هەندێ لاپەرەی کتێبی مێژوویی بە رێکەوت خوێندووەتەوە، پێی وایە لەهەندێ وڵاتدا نائارامی و شۆرش (حە‌زدە‌كا زیاتر لە وشەی نائارامی کەڵک وەرگرێ)
سەریهەڵداوە چونکە خەڵک کاتی بێکارییان زۆر بووە. کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﮐﻪ ﺑﻪﺗﻮﻧﺪﯼ ﺩﮊﯼ ﺷﯚڕﺷﻪ ﻭ ﺑﻪ ﺗێﮐﺪەﺭﯼ ﺩﯙﺧﯽ ﺑﺎﻭﯼ دەزانێ بێ ئەوەی بتوانێ جێگرێکی بۆی هەبێ، بە کاوەی کوڕی دەڵێ،
تا دەتوانێ بە حەماسەتەوە و بە دەنگی بەرز، بەرزتر لە قیژەکانی گوڵێ لێوبەبزە، رێكلامە بۆ تووە رەش بكا. بۆیە كاوە هاوینان زۆر جار دەنگی دەنووسێ و كە قسە دەكا دەڵێی لەناو بیرەوە دەدوێ! لە لایەکی ترەوە کارمەندی خۆشگوزەران هەندێ جار وەختێ ویژدانی دەبزوێ ، کاتێک باسی رووداوەکەی نێوان گوڵێ و کاوەی کوڕیەتی ،
ه‌ردووکیان بەری لە گوناح دەزانێ و لەبەر خۆیەوە بە خۆی دەڵێ کار کاری شێلم بووە! ویژدانیشی راحەتە. چونکە دەڵێ: "وەک چۆن ددوا و دەرمان کارتێکەریی لاوەکیشی هەیە و بۆ لەش چەندە چاکە ئەوەندەیش زیانبارە، شێلمیش وەهایە. بۆیە مرۆش دەبێ لەگەڵ کارتێكەرییە
لاوەکییەکانی بژی و تەواو،... دێو و درنجەکان لەوێن!" وەک چۆن بنەماڵەکەی ئێمە هەنووکە لەگەڵی دەژی و دەتوانێ زریکە سامناکەکانی گوڵێ لێوبەبزە هەتا ئەبەد تەصەمول بكا. من كە لە دەروونەوە سەرسامی بیر و بۆچوونەکانی کارمەندی خۆشگوزەرانم ، هەست دەکەم قیژەکانی گوڵێ رۆژبەڕۆژ بۆم ئاسایی تر دەبنەوە. تەنانەت ئەم ئاسایی بوونەوەیە لە دووای ئەوەی بوومە نەتەوەییش، هەر درێژەی هەبوو و بگرە بهێزتر و بهێزتر دەبوو. گوڵێ لەخۆوە ئەوەندە مەسەلەكەی بە
قووڵی وەرگرتووە!
بەڵام کاوە شێلم ئەرکی سەر شانی بوو هەر بە ئەندازەی کار و کاسبییە‌کە‌ی ئاگای لە‌دە‌رس و دە‌وریشی بێت و باش بخوێنێت. وایشی دەکرد. کە دەهاتەوە، لە ژوورەکەی پشتەوە کەرخوێنی دەکرد و هەر دەرسێکی بە چەندین و چەندین جار دەورە دەکردەوە. ئەو وەک گوڵە بەڕۆژە بۆ دەرسەکانی ورد بوو و وەک شێلم بڕ لە یاد و وەبیرھێنانەوە. باوکی بە غورورەوە کتێبخانەکەی پیشان دەدا و ،
دەیگوت "ئەمەیش هی تۆیە!… دێو و درنجەکان لەوێن!" کاوە وەک شێلاوی قڵشاوی ناو مە‌نجەڵی داشقە‌كە‌ی بزەی دە‌ه‌اتێ و فەخری دەکرد کوری بیاوێکی ودە‌ایە. بیری دەکردەوە گەر گوڵێ لێوبەبزە وەک ئەو خوێندەوار بایە و چووبایە بۆ قوتابخانە ئەوا بێگومان چارەنووسێكی باشتری لەم قیژوقاوە بێسوود و رقهێنە‌رە
دەبوو. بۆیە لەبەر خۆیەوە پێکەنینی بە مامی واتە بە خولە دۆڵمە دەیات و دەیگوت: "دەی هەر پووڵ بخە ژێر قنت!… دەی!"
کاوە بە ژیانی خۆی رازی بوو. کاتەکانی ناو شەقام خۆش بوون،
ئەگەرچی سەرەتا بۆی زەحمەت بوو، ئەگەرچی هەستی دەکرد بڕیاری باوکی بریارێکی سەیر و سەمەرە بوو و لەگەڵ بیر و شێوازی ژیان و قسە زلە‌كانی نە‌دە‌هاتنە‌وە. بەرەبەرە لەگەڵ خەڵکێکی زۆر ئاشنا ببوو و هر ئێوارە‌یە‌کیش دە‌یشتە‌وە ماڵەوە هموو حسێب و کتێبێکی تەسلیمی باوکی دەکرد. دوو داهات، ژیانیانی باشتر کردبوو. بەربەرە باوکی بیری لە کرینی ماشینێک دەکردەوە. لەو ماشینانە‌ی کاتێک هۆرن لێدەدەی هەموو خەڵکی لات بۆ دەکەنەوە و ، تۆیش بێ ئەوەی سەیریان کەی لەبەر خۆتەوە بزەیەک دەتگرێ. بزەی وەرگرتنی سەرنج لە سەردەمێكدا خەڵكی شار بەهۆی قیژەكانەوە بە جۆرێكی تر سەرنجت دەدەن. کاوە لەچاو هاوتەمەنەکانی لە جل و بەرگدا پۆشتەتر و رێک و پێکتر بوو. هەروەها جۆرێک لە بێ دەربەستبوون و خۆبەزلزانینیش ﺭﻭﻭﯼ ﺗێﮑﺮﺩﺑﻮﻭ. ﺑﻪ ﺩﻩﻧﮕﯽ ﺑﻪﺭﺯ ﺑﻪڵﺍﻡ ﺑﻪﺩﻭﻭﺭ ﻟﻪ ﻫﻪﺭ ﭼﻪﺷﻨﻪ ﻫﻪﺳﺘێﮎ دەدوا. رستەكانی پری وشەی بەقوربان و بەساقە و كەلیمەی جوان و خۆش بوون، بەڵام بە لەحنێكی سارد. ژیانی سەر شەقام و راوەستانی ﺯﯙﺭﯼ ﺗﻪﻧﯿﺸﺖ ﺩﺍﺷﻘﻪﮐﻪﯼ ﻭ ﺩﯾﺘﻨﯽ ﺧﻪڵﮑﯽ ﺯﯙﺭ، ﺳﯿﻤﺎﯼ ﮐﺮﺩﺑﻮﻭ ﺑﻪ سیمایەکی راگوزاری. کاوە شێلم تا دەهات زیرەک و زیرەکتر دەبوو،
بەڵام هەر بەو رادەیەیش بێ دەربەست و بێ دەربەستر،... زارەکی و ﺯﺍﺭﻩﮐﯽ ﺗﺮ ، ... ﻫﻪﺭﻭﻩﻫﺎ ﺭﻭﺍڵﻪﺗﯽ ﻭ ﺭﻭﺍڵﻪﺗﯽ ﺗﺮ. ﺋﻪﻭ ﻫﻪﻡ ﮐﻪﺳﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪﮐﯽ ﺧﻮێﻨﺪەﻭﺍﺭ ﺑﻮﻭ ﻭ ﻫەﻡ ﻛەﺳﺎﯾﻪﺗﯿﯿﻪﻛﯽ ﺑﺎﺯﺍﺭﯼ. ﺋەﻭ ﺑﻪﺭﺩەﻭﺍﻡ ﻟـﻪﺳﻪﺭ ﺋﻪﻭ ﺩﻭﻭﺭێیانەبوو. بڕیارنەدەر و چاوەڕوان.
زۆر جار بیر لە دایکم دەکەمەوە. هەر کە منی ببوو، ئەوەندەی پێنەچووبوو لە رۆژێکی پاییزیدا کاتێک گەڵا چییە بە یەک درەختەوە نامێنێ بەدوور لەهەر چەشنە چاوەروانییەک رێک لە ناوەراستی ﺤﻪﻭﺷﻪﻛﻪﺩﺍ ، ﻛﻪ ﺋﻪﻭ ﺳﺎﺗﺎﻧﻪ ﮔڵ ﻭ ﺧﯚڵ ﺑﻮﻭﻩ ، ﻛﻪﻭﺗﻮﻭﻩﺗﻪ ﺳﻪﺭ ﻋﻪﺭﺯ ﻭ دەستبەجێ گیانی داوە (کەواتە من لە سەرەتای پاییز لەدایک بوومە ،
ﺯﯙﺭ ﺟﺎﺭ ﻫﻪﺳﺖ ﺩﻩﻛﻪﻡ ﺩﻩﻧﮕﯽ ﺗﻮﻭﻧﯽ ﺤﻪﻣﺎﻣﻪﻛﻪ ﮔﺮﯾﺎﻧﯽ ﺩﺍﯾﮑﻢ ﺑﻮﻭﻩ ﺑﯚ من). من دووامنداڵی دایکم بووم. سێ کوڕی ببوو، بە بێ هیچ کچێک.
وتبووی من لە تایفەیەک نێرینە‌ی زۆر تیابێ دەترسم. وتبووی نێرینەکان کاتێک مێینەکانیان لەبەر چاو نابێ، خەیالاتی عەجایب و غەرایب بە مێشکیاندا دێ بۆ وێنە پێیان وادەبێ دەتوانن هەموو دونیا لە چەند چرکە‌یە‌کدا بگۆرن. وتبووی قسەی 'لە‌پرێ دەیەوێ ببێ بە کورێ' لێرەوە هاتبوو ، لە بنەماڵە نێرینەکانەوە. باوکم تەنیا پێکەنیبوو! کەس نازانێ پێکەنینی خۆشی بووە یان شادیی و زیرەکیی ژنەکەی. دایکم ئەگەرچی لەنێوان بەدونیاهێنانی دوو کوری یەکەم و کوری سێهەمی کە من بم جیاوازییەکی زۆری دەبێ، بەڵام لای گرینگ نابێ. تەنیا شتێ ئەو ئازاردەدا گوایا کارەکەی باوکم دەبێ کە هەموو بەیانییەک پێش ئەوەی دونیا رووناک بێتەوە لەخەو هەستاوە و ﺭﯙﯾﺸﺘﻮﻭە. ﺑﺎﻭﮐﻢ ﺳﻪﺭﻭﭘێ ﻓﺮﯙﺵ ﺑﻮﻭە. ﺑﯚﯾﻪ ﺑﻪﻧﺎﭼﺎﺭ ﺯﯙﺭ ﺯﻭﻭ ﻟﻪﺧﻪﻭ ه‌ستاوە. زوو ه‌ستانە‌كانی بە‌ناچار فێری زوو خەوتنی کردووە. بۆیە
بەشەو زۆر بە كەمى لەگەڵ بنەماڵەكەى دانیشتووە. من كە لە رازى ونبوونی سەروپێ فرۆشێکی وەک باوکم کە بە روالەت ژیانێکی زۆر ئاسایی بووە تێناگەم ، پێم وایە کارمەندی خۆشگوزەران و خولە دۆڵمە
زۆر لە من بە‌ختە‌وە‌رتر بوونە کە توانیوویانە سەردەمانێک لە
ﺧﺎﻧﻮﻭﯾﻪﮐﺪﺍ ﺑﮋﯾﻦ ﺑﺎﻭﮐﯽ ﺗﯿﺎﺑﻮﻭﻩ. ﮔﻮﺍﯾﺎ ﺑﺎﻭﮐﻢ ﻋﺎﺩﻩﺗﯽ ﺳﻪﯾﺮﯼ ﻫﻪﺑﻮﻭﻩ.
بۆ وێنە کۆترباز بووە. ئێواران کاتێک لە دووکان هاتووەتەوە،
ماوەیەک خۆی بە کۆترەکانییەوە مەشغوڵ کردووە. دەڵێن هەمیشە بۆنی سەروپێ و کۆتر و جگەرەی داوە (جگەرەکێشێکی سەیریش بووە). هەر بە هۆی ئەویشەوە دایکم بۆنی کۆتر و سەروپێ و سیگاری گرتبوو. دەڵێن قەت نیگا و سەرنجی نەچووەتە سەر ژنی تر. چاو تێر و مرۆڤێکی بەحەیا بووە. بەڵام کۆترە مێینەکانی بە ناوی ژنەوە ناو ناوە. شلە خەجێ، ئامە سینگ پان، جوانێ، سۆیبە لەنجەولار و پەری چاوبەئەشقەڵ! ئەمە بەشێک لە ناوەکانن. کامە گەنمی جوانیشە بۆی کریون. کاتێک بوونەوەرەکانی ناو حەوشەکەمان دێنەوە سەر ئەم بیردوەرییە ، هەڵوێستی جۆراوجۆر دەنوێنن. باوەگەورە بێدەنگە. خولە دۆڵمە لە نێوان ونبوونەکەی باوکم و کۆترەکاندا رازێک دەبینێتەوە و کارمەندی خۆشگوزەرانیش کۆتربازی بە مایەی ئابروچوونی تایغەکەمان دەزانێ و پێی وایە ئیتر لەمە خراپتر نەبووە و نابێ. من پێم وایە رووی نیە ، ئەگینا بە راشکاوی دەیگوت "مافی خۆی بوو بێ سەروشوێن بوو ،
ئاخر پیاوی گەورە چۆن بە بانانەوە دەبێ! دێو و درنجەکان لەوێن!" من هەمیشە بەرێکەوت کاتێک گوێم لە گۆرانی 'ئەرێ بە بانانەوە' دەبێ بیری ئەم قسەیەی کارمەندی خۆشگوزەران ددکە‌ومە‌وە. هەڵبەت نە فاتێ داماو و نە مەنێ بوغزن و نە گوڵێی بە‌ستە‌زماننیش قەت هیچ راوبۆچوونێكیان لە سەر باوكم و عادە‌تە‌كانی نەبووە. ئەوان تەنیا گوێیان گرتووە. گەر بیریش لە من دەکەنەوە دەبێ بڵێم عادەتەکانی باوکم تەنیا سەرنجی من دەقۆزنەوە و بیرم دەجوڵێنن. بەتایبەت کاتێک بیر لە ناوی کەسەکانی تایفە‌کە‌مان دەکەمەوە کە زۆر لە شێوە
ناولێنانەکانی باوکم بۆ سەر کۆترەکان دەکەن. بە تایبەت ناوی گوڵێ و مەنێ و فاتێ. هەرچەند هەرچی دەکەم قەت ناگەمە ئامانجێ و هەموو شێ وەک هەمیشە وەک رازێک لەڵام دەمێننەوە.
ﺭﯙﮊێک کاتێک وەک هەمیشە بەدەنگی بەرز خەریکی خوێندنی سروودێکی نەتەوەییم، وشەکانی ئاسۆ و باڵندە و فڕین و نامرین سەرنجم رادەکێشن و بیری باوکمم دەخەنەوە. سێ وشەی یەکەم چەندە لە کۆتربازییەکانی باوکم دەکەن! وای وای، ئیستا تێدەگەم. باوکیشم نەتەوەیی بووە! وەک من، بەڵام بێ ئەوەی بەخۆی بزانێ! نا ، رەنگە ﺯﺍﻧﯿﺒێﺘﯽ. ﺯﺍﻧﯿﻮﻭﯾﻪﺗﯽ ﻭ ﻻﯼ ﮐﻪﺱ ﻧﻪﯾﺪﺭﮐﺎﻧﺪﻭﻭﻩ. ﺋﻪﻭ ﮊێﺭﺯﻩﻣﯿﻨﯽ ﻭ ﺑﻪ
شاراوەیی نەتەوەیی بووە. ئەمە ئاسایی دەنوێنێ. کاتێک مرۆفێک بەیانی زوو ، کاتێ هێشێاو نەکەوتووە ، لەخەو هەستێ و بە شەویشدا نەتوانێ لەگەڵ ژن و منداڵی بە گوێرەی پێویست دابنیشێ ،
بێگومان رۆژێ لەرۆژان دەبێتە نەتەوەیی! چەندە خۆشحاڵم من بەرێكەوت بیرورایەكم هەڵگرتووەتەوە كە لە راستیدا هی باوكم بووە.
ﺩﺍﯾﮑﯿﺸﻢ ﺑﻪ ﺷﻮێﻥ ﻟـﻪﺩﺍﯾﮑﺒﻮﻭﻧﯽ ﻣﻨﺪﺍ ﻣﺮﺩ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮐﻮﺭێﮑﯽ ﻟـﻪ ﺳﮑﯽ ﺧﯚﯾﺪﺍ هەڵگرتبوو کە قورسترین کوڕی دونیا بووە! من کە لە گرینگیی بیروراکەم بە تەواوی گە‌یشتووم، هەست دەکەم ئەرکێکی گەورە
هاتووەتە سە‌رشانم، ئە‌رکێک کە تا ئەم ساتە‌وە‌ختە بەجوانی تێی نەگەیشتبووم. باشە دەبێ چی لەم بیرەم بکەم؟ خۆ ناکرێ هەتا ئەبەد ﺩﺭﮔﺎ ﻭ ﭘﻪﻧﺠﻪﺭﻩ ﻟـﻪ ﺧﯚﻡ ﺩﺍﺑﺨﻪﻡ ﻭ ﻟـﻪ ﻧﺎﻭ ﮊﻭﻭﺭﻩﻛﺎﻧﻤﺪﺍ ﻭ ﻟـﻪ ﻛﺎﺗێﻛﺪﺍ تاقمەکانی باوەگەورە نامەردانە بەروومدا یێدەکەنن، هەر سروود و سروود بخوێنم. نا ، ئەمە كارى من نیە. بەڵام چی بكەم؟… ئەم بیرە نوێیەم چۆن چۆنی لە بوونێکی دەروونییەوە بکەم بە بوونێکی دەرەکی؟
هەست دەكەم لەم حەوشەیەدا تەنیا مەنێ بوغزنە كە هیچ هەست و سۆزیکی بەرامبەر بە چیرۆکی باوکم نیە. مەنێ زۆر بە خۆی و ژیانی بنەماڵەکەیەوە سەرقاڵە. کاتەکانی ژیانی سات بە ساتی دیارن و ،
دەزانێ دەبێ چۆنیان تێپەڕکا. هەموو رۆژێ ناو ماڵەکەی خاوێن دەکاتەوە (وەک دەڵێ لفکەی لێدەدا)، هەفتەی جارێک هەموو فەرش و لێفە و نوێن دەهاوێتە دەرەوە و ناوماڵ لە ژێر بێستە‌كە‌یە‌وە
پاکژدەکاتەوە (بۆ خۆی ناوی لێناوە کێسەکێش کردنی)، مانگی دوو جاریش هەموو شووشەکان دەشواتەوە و جوان جوان دەستمالیان دەکێشێ. ئیتر لەوە گەڕێ کە بەدرێژایی رۆژ پەڕۆیەکی بەدەستەوەیە و لێرە و لەوێ تۆز دەسرێتەوە. بە كورتی ناو ماڵەكەی وەک شووشە شەبەق شەوق دەداتەوە. تەنیا شوێنێک خۆی لێنادا کتێبخانەکەی کارمەندی خۆشگوزەرانی مێردیەتی. هەستێک لەدەروونییەوە پێی دەڵێ ئەم کتێبانە سەرەرای رواڵەتی ئارام و بێدەنگیان، سەرچاوەی گۆنگڵن.
بەخۆشییەوە مێردەکەی تەنیا دەیکرین بە بێ ئەوەی بیانخوێنێتەوە.
کتێبخانەکە رێک لە ژووری دانیشتنەکە بوو و کارمەندی خۆشگوزەران کاتێک میوانیان دەهات بە شانازییەوە لە تەنیشتیدا دادەنیشت وە‌وڵیدە‌دا لە قسەی دانە کەم نەهێنێت و نیشانی بدا کە هەموو ئەم کتێبانە هاوکات لە شوێنێکی تریشدا ، واتە لە مێشکی ئەودا ، هەن.
مەنێ سەری بە زیرەکیی مێردەکەی سوردەما. نەیدەزانی ئەم قسبە سەیرو سەمەرانە لە كوێوە دێنێ. بۆیە بەو ئاكامە گەیشتبوو كە هەبوونی كتێب خۆی لە خۆیدا و هاوکات تەنیا بە خوێندنەوەی ناوەکەی مرۆڤ زیرەک و وشیار دەکا. کارمەندی خۆشگوزەران کە تا پێنج کلاسی خوێندبوو بۆ هەموو شتێ قسەی تری پێ بوو، وتەکانی لە هی هەموو کەس جیاوازبوو. بۆ وێنە کاتێک ساڵێکیان لافاو هات و نیوەی گەرەکەکانی شاری خستە ژێر خۆیەوە، بە پێچەوانەی خەڵک کە دەیانگوت کاری ﺧﻮﺍﯾﻪ ﻭ ﺭەﺯﺍﯼ ﺋﻪﻭەﯼ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺑﻮﻭە ﻭ ﻧﯿﺸﺎﻧﻪﯼ ﻏﻪﺯﻩﺏ ﻭ ﺗﻮﻭﺭەﯾﯿﻪﺗﯽ لە گوناهی عە‌بدی سەردەم، ئەو دەیگوت "کاتێک ئاوی چەمی کە‌ڵوێ لە
هاوین بە هۆی تینی گەرمی هە‌تاوە‌وە دەبێ بە هەڵم و دەچێتە ئاسمان ،
ئەو هەڵمە لەوێ دەمێنێتەوە تا زستان و پاییز و بەهار ، ئەوسا دەبێ بە هەور و دوواتر باران. ئەگەر هەورەكان زۆربن ئەوا دەبێ بە لافاو و ئەگەر کەم دەبێ بە ئاوی ناو جۆگە و چۆمی شار،… دێو و درنجەکان لەوێن!" بەخۆشییەوە هیچ کام لە میوانەکان نە‌یاندە‌توانی لە قسەی کارمەندی خۆشگوزەران دا قسبە بکەن و ئەگەرچی زۆر کەیفیان بە وتەکانی نەدەهات، بەڵم دەڵێی سەریشیان لەم هەموو عیلم و زانستە نایابە سوردەما. تەنیا شتێ مەنێ بوغزنی ئازاردەدا ئەوە بوو کە نەکا مێردەکەی وەک باوکی رۆژێ لە رۆژان ون بێ و بۆ هەمیشە جێیان بێلێ.
شێ لە دەروونەوە پێی دەگوت شێتیەتی بەمیرات دەمێنێتەوە و هەربۆیە هتا دۆخە‌كە وەک ئیستای خۆی بایە سەرەڕای قسە سەیرو سەمەرەکانی مێردەکەی، دیسان بە بەشى خۆی لە گەردوون یەکجار رازی بوو. مەنێ لە مێژ بوو لە لای خۆی پلانێکی دارشتبوو ، ئەویش ئەوە بوو بە هیچ کلۆجێک قەت باسی خەزووری لەم ماڵەدا نەکرێ
(لانیکەم بۆخۆی قەت دەسپێششەری نەکا). بەخۆشییەوە لەوە نەدەچوو مێردەکەیشی زۆر لە دونیای باوکیدا بێت. تەنیا شتێک مەنێی ئازاردەدا ،
باوەگەورە بوو. باوەگەورە بەو بێدەنگییە و بە شێوازی هات و چوو و پێکەنینەکانی، ئاماژەیەکی سەیر بوو بە بەسەرهاقی خەزووری. لەبەر خۆیەوە دەیگوت "ئەم چرچنە پیسکە هەموو شتی دەزانێ، ... هەموو شتێ!… لفكە‌یە‌کی دەوێ!" هەرچەند من پێم وایە باوەگەورە هیچ نازانێ و تەنیا بە هۆی پیری و دووپاتبوونەوەی لەڕادەبەدەری رووداوە ئاساییەکانی ژیانی و تەنیایی وا دەنوێنێ کە زۆر شت دەزانێ. مەنێ هموو شتێ دەكا بۆ ئەوەی کارمەندی خۆشگوزەران لەگەڵ باوەگەورە
ﺯﯙﺭ ﻧﻪﺩﻭێ. ﺑﯚ ﻭێﻧﻪ ﻧﺎﻫێڵێ ﺑﺎﻧﮕﯽ ﺑﮑﺎ ، ﺯﻭﻭﺗﺮ ﻟﻪ ﻓﺎﺗێ ﺩﺍﻣﺎﻭ ﭼێﺷﺘﯽ ﺑﯚ دەبا بۆ ئەوەی گارانتیی دانیشتنەکەی لە ژوورەکەی خۆی کردبێ،
هروەها قەت سەری قسە و باس سەبارەت بە باوەگەورە لەناو مالی خۆیدا ناکاتەوە. مەنێ کە سەرەتا لە گەڵ فاتێ داماو موویان بە بەینا نەدەچوو ، لەدووای قەومانەکەی نێوان کاوە و گوڵێ ، ئیتر ئەو گەرم و گوڕیەیان نەما و هەتا پێی دەکرا هەوڵی دەدا خۆی لە فاتێ دوور ﺭﺍﺑﮕﺮێ. ﻫەﺭﭼەﻧﺪ ﻓﺎﺗێ ﻭەﮎ ﻫەﻣﯿﺸە ﺳەﺭەﺭﺍﯼ ﺋەﻭەﯼ ﮐﭽەﮐەﯼ ﺋەﻭ ﺑﻮﻭ هموو گوناحە‌كە‌ی بەسەردا شکابوودوە و لەو ژێرزە‌مینییە‌دا زیندانی کرابوو ، هەوڵیدەدا پەیوەندیی خۆی لە گەڵ هێورژنەکەی ئاسایی بێیەکەی راستییەکەی ئەوە بوو فاتێ زۆر دڵ و دەروون باک و سادە بوو. لەو ژنانە بوو کە هەمیشە هەوڵیدەدا لایەنی چاکەی مرۆڤەکان ببینێ و لەسەر ئەو لایە‌نە‌یشیان پێداگربێ. فاتێ ئەوەندە لەم حالە‌تە
زێدەڕەویی دەکرد کە لەبەر چاوی زۆر کەس دا وەک گەمژە دەهاتە بەرچاو. گەمژەیەکی بێ ئازار و میەرەبان کە من پێموایە گەر نموونەیان ﺯﯙﺭ ﺑﺎﯾﻪ، ﺩﻭﻧﯿﺎ ﺑﻪﺭﺍﺳﺘﯽ ﺩﻩﺑﻮﻭ ﺑﻪﻭ ﺑﻪﻫﻪﺷﺘﻪﯼ ﻭﺍ ﺑﺎﺳﯿﺎﻥ ﺩﻩﻛﺮﺩ. ﺑﯚﯾﻪ
من پێموایە بەهەشت نیشتمانێکە پر لە مرۆڤە گەمژەکان.
ئەو ساڵەی بۆ یەکەمجار فرۆکەیەکی بچووک لە دەشتێکی تەختکراوی خۆڵینەی باکووری شار نیشتەوە و هەموو شار بە هەڵات هەڵات و غاردان چوون بۆ بینینی، هەموو پیاوماقوڵانی شار و ئەو کەسانەی بە جۆرێک لە جۆرەکان وەک کەسایەتیی شار سەیریان دەکرا ، بانگهێشت کرابوون. فرۆکەکە هەڵگری ئەفسەرێکی سوپا بوو کە قەرار بوو لەوێوە سواری ئۆتۆمبیلێک بکرێت و بچێ سەردانی سەربازخانە گەورەکەی تەنیشت رۆژئاوای شار بکا ، پاشان بە هەمان ئۆتۆمبیل بگەرێتەوە لای فڕۆکەکە و بەرەو ئەو شوێنە نەناسراوەی بفڕێتەوە وا لێیەوە هاتبوو.
یەکێک لەو کەسانەی کە دەبوایە بۆ ئەم مەراسمی پێشوازییە بانگهێشت بکرایە و نەکرا، باوەگەورە بوو. کەس نازانێ ئەو فرۆکەیە و ئەو ئەفسەرە بۆ هاتن و بۆ باوەگەورەیان دەعوەت نەکرد. کارمەندی خۆشگوزەران کە ئەو کات منداڵ بووە و یەکێک لەو کەسانە بووە بە غاردان و هەنیسکە هەنیسکە خۆی گەیاندبووە فڕۆکەخانە پەرپووت و بێ بیناکە ، دەڵیت "ئەو رۆژە زۆر گەرم بوو ، دەڵێی رۆژی حەشر بوو ،
هموو خەڵکی شار لە گەورە و چووک روویان کردبووە ئەوێ ، بەڵم بە
داخەوە نەیاندەهێشت زۆر لە تەیارەکە نزیک کەوینەوە و هەر لە ﺩﻭﻭﺭەﻭە ﺗﻮﺍﻧﯿﻤﺎﻥ ﺑﯿﺒﯿﻨﯿﻦ، ﺑەﺭﺍﺳﺘﯽ ﺟﻮﺍﻥ ﻭ ﺳەﺭﻧﺠﺮﺍﮐﺘﯿﺶ ﺑﻮﻭ! ﻭەﺭەﻭ ئاسن بفرێ، ئەو ئەفسەرەی دابەزی دەستی لەگەڵ هەموو ئەو پیاوماقولانە لێدایەوە کە بەریز و بە سە‌ف کرابوون ، بێگومان ئەگەر ئیستا بوایە منیش یەک لەو پیاوە ماقولانە دەبووم!… دێو و درنجەکان لەوێن!" ئەوسا باسی پەنجەرەی تەیارەکە و کلکی و باڵەکانی کرد.
ئەفسەرەکە بە ماشینێکی سەربازی کە لە پادگانەکەوە هاتبوو بە شوێنیدا، ددروا. گوایا ئەو شەوە دانیشتوون و لەگەڵ بەرپرسەکانی تری سەربازخانەکە باسی پیاوێکیان کردووە کە رەنگە لەم شارەیش وەک هەموو شارەکانی تر هەڵکەوێ. پیاوێک کە زۆر بە ئاسانی دەتوانێ ژن و منداڵی خۆی جێ بێڵێ و هەتاهەتایە چاوی لە نیشتمان و لەم سەربازخانەیە و لە ژیانی خۆی مۆربکاتەوە. ئەو بیاوەی وا نە دەربەستی ژیانی خۆیەتی و نە دەربەستی ژیانی ئەوانی تر. پیاویکی تورە کە دەتوانێ هەتا دەژی بە شوێن تورەییە‌کە‌ی خۆیدا رابکا و بژی.
پیاوێک کە بێ تەصەمولەو بچووکترین و بێ ماناترین روودا دەتوانێ لەلای وەها گەورە بێتەوە کە چاوی جگە لەو رووداوە ئیتر هیچی تر نەبینێ. ئەفسەرەکانی تر کە بەم قسانە واقیان وڕدەمێنێ و هەر کامەیان لەلای خۆیەوە هەوڵدەدا جوانتر سیمای پیاوێکی لەم چەشنە بێنێتە
بەرچاوی خۆی، بە نیشتمان و بە ئاڵ و بە سەرۆک سوێند دەخۆن کە قەت نەهێڵن وەها پیاوێک توخنی ئەم شارە و وڵات بکەوێ. ئەفسەرەکە خەنی لەم وەڵامە و پشت ئەستوور بە ئیرادەی هاوڕێکانی بەرەو تەیارەکە دەگەڕێتەوە و لەناو ئاسمانی شین و دووری ئەو رۆژەدا لە بەر نیگای شەوق ئامێزی خەڵکی تەپ و تۆزاوی و تینووی شار وندەبێ.
کارمەندی خۆشگوزەران دەڵێ "من یەکێک لە بەختەوەرترین ئینسانەکانی سەر رووی زەمینم! فڕۆکە وەک باڵندەی خۆشبەختی وایە ،
تەنیا یەک جار لەسەر بانەکەت دەنیشێ!"
لای خولە دۆڵمە ئەم قسانە پێنج فلس ناهێنێ. بەو چی فڕۆکەیەک لەو سەری دونیاوە دێت و لێرە لە دەشتێكدا دەنیشێت و پیاوێكی جل و بەرگ رەنگین لێی دادەبەزێت و بە بێ ئەوەی یەک فلسی لە دەست بێتەوە بەخۆراوەشاندن و فیزەوە ئەم سەراوسەری شاردەکا. ئەم خەڵکەیش بێکار و هیچ و پووچن! گەر کەمێک مێشکیان کاری بکردایە ئەو رۆژە نە ﺭﻭﻭﯾﺎﻥ ﻟﻪ ﺩﻩﺷﺘﻪﻛﻪ ﺩﻩﻛﺮﺩ ﻭ ﻧﻪ ﺳﺎﻻﻧﯽ ﺳﺎڵ ﺩﻭﻭﺍﺗﺮﯾﺶ ﺑﯚ ﯾﻪﻛﺘﺮﯾﺎﻥ دەگێرایەوە. تازە گەر بەچاوی خۆیشی بیبینێ باوەڕناکا ئاسن و تەنەکە بتوانن هەڵغرن. لێرەدا پشوویەکی بۆ دەدا. "تەنەکە؛" نا ، تەنەکە لای ئەو دەتوانێ بغرێ! لێرەدا سەرەداوی بیرەکانی لێ دەپچرێ. بێگومان لای خولە، تەنەکە یەکێک لەو عە‌جایباتە‌ی دونیایە کە لە ناوچاوانی نووسراوە رۆژێ لـە رۆژان دەبێ بغرێ و دەیشغرێ. وەها هەواڵێک کەسب و کارەکەی رەونەق دەدا،.. خەڵک رێزی زیاتر بۆ کارەکەی نیشان دەدەن. خولە دەستی خۆی دەگەزێ. ئیستا پەشیمانە بۆچی ساڵانی ساڵ لەوە پێش ئەو رۆژە نەچوو بۆ سەردانی تەیارەخانەکە. شتێک لە دەروونەوە پێی دەڵێ هەر ئەوەندە دەرفەتی بایە چاوی پێی بێی بکەوتایە ،
ئیستاکە دەیتوانی لە دووکانەکەی خۆی نموونەیەکی تری لێ سازبکا و ﺧﻪڵکﯽ ﺋﻪﻡ ﺷﺎﺭﻩ ﺋﻪﻭﻩﻧﺪﻩﯼ ﺗﺮ ﺑﻪ ﺧﯚﯼ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻮ ﻧﻪﺭﻩﻛﻪﯼ ﻣﻮﻋﺠﯿﺐ ﺑﮑﺎ.
ﺧﻮﻟﻪ ﺩﯙڵﻤﻪ ﭽﻪﻧﺪﯾﻦ ﺷﻪﻭ ﻭ ﺑﮕﺮﻩ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﻫﻪﻓﺘﻪ ﺧﻪﻭﯼ ﻟێﻧﺎﮐﻪﻭێ. ﮐﻪ
دەیشخەوێ تەنەکەکان دەبینێ خەریکن دەفرن. رێک لە دووکانەکەی ئەوەوە. تەنیا بەو جیاوازییەوە هیچ ئەفسەرێک لێیانەوە نایەتە دەر.
چۆڵی چۆڵن. دەبێ چۆڵیش بن. ئەو وای دروست دەکا کە بتوانێ بێ مۆڤیش بغرێ. رێک لەم رۆژانەدایە کە خولە هەستدەکا خەمی کچەکەی لەسەر دڵی یەکجار سووک دەبێ. ئەو ئیتر بیر لە زریکەکانی گوڵێ لێوبەبزە بەو شێوەیە ناکاتەوە. کاری گەورەتری هەیە. جگە لەمە ،
خەم ئەوەی باشە کە بە بەدووپاتبوونەوەی زۆری ئیتر وەک ئەو خەمەی جاران نامێنێ. دادەبەزێ و رەنگی تۆخی دەگۆردرێ. لە خەمەوە دەبێ بە یادەوەری خەم. یادەوەریش قەت وەک خودی رووداوەکە نیە. خولە پێی وایە گەورەترین دوژمنی خەم ، خودی خەم خۆیەتی.
بەڵام تەنیا باوەگەورەیە کە دەزانێ ئەو فڕۆکەیەی ئەو رۆژە بێهۆ لەم ولاتە نەنیشت و بێپۆ پیاوێکی وەها قۆز و ئەستێرەلەشان لێی دانەبەزی و رووی نەکردە سەربازخانەکەی شار. ئەو ئەفسەرە کە گەرایەوە جگە لە شۆفیرەکە و ئەو دوو چە‌کدارە کە لەگەڵیدا بوون، دانەیەکی تریش لەناو ماشینە‌کە‌یدا بووە. نە‌فە‌رێکی سەرو دەموچاو پێچراو وکەلەپچەکراو. هیچ کەس نەیزانی کێیە. نە حکومەت ناوەکەی راگەیاند و نە کەسیش تەنانەت بە شێواز ناسییەوە. خەڵکی ئەوەندەی سەرقاڵی تەیارەکە بوون کە زۆر سەرنجی کەسەکەیان نەدا. تەنیا باوەگەورە بوو ﺯﺍﻧﯽ ﺋﻪﻭﻩ ﮐێﯾﻪ. ﺋﻪﻭ ﺑﻪ ﺑﯚﻥ ﻧﺎﺳﯿﯿﻪﻭﻩ، ﺑﻪ ﺷێﻭﻩﯼ ﺳﻪﺭﺭﺍﮔﺮﺗﻨﯽ، ﺑﻪ
شێوەی هەڵتەکی جەستەی. بەڵام نە زریکاندی، نە دەستی راوەشاند و نە بوورایەوە. تەنیا رووانی. لای ئەو، دەکرێ گەورەترین کارەساتەکانی ژیانی مرۆڤێکیش تەنیا شیاوی رووانین بن و بەس. بە بێ هیچ جووڵەیەک. تەنیا رووانین. ئەوەندە کە تێیدا نوقم بیت.
ئەوەندە کە لە رێگای نیگاوە ببی بەو شتەی لێی دەڕوانی. نەک گیانێک لە دوو جەستەدا ، بەڵکو دوو گیان لە‌جە‌ستە‌یە‌کدا. بۆیە لای ئەو ، ئەو رۆژە تێنەپەریوە. هەر لەوێیە. قەت ناگوزەرێ. هەموو رۆژێک لەگەڵ ه‌لاتنی خۆر لە‌دە‌رگا دەدا و دێت لە ناو حە‌وشە‌كە‌دا دادەنیشێ.
چەندەیش حەزدەکا بچێت و لای ژێرزەمینییەکە لە لای گوڵێ لیوبەبزە دابنیشێ. باوەگەورە تەنانەت بە زستانیش کاتێک یەک میتر بەفر لە ﺼەﻭﺷﻪﻛﻪﺩﺍﺑﻮﻭە ﻭ ﺑﻪﻟﯚﻋﻪ ﺋﺎﻭەﻛﻪﯼ ﺩﺍﭘﯚﺷﯿﻮە ، ﺩﯾﻤﻪﻧﻪﻛﻪﯼ ﺑﯿﻨﯿﻮە.
رۆژەکە نە سەرمای دەبێ و نە گەرما. دیمەنەکە تەنیا حەزدەکا لەوێ بێ و بەس. لای باوە گەورە ئەمە تەنیا رووداو و دیمەنی جیە‌انە کە
تاقمەکانی پێناکەنێ. بگرە تاقمەکان لەم کاتەنەدا خۆیان دەشارنەوە ، نەک لە دەمی باوەگەورەدا ، بەڵکو لە هەوێشخانەکەی کە بۆنی مێخەکی پەنجا ساڵ لەوە پێشی دایەگەورە دەدەن. چەندە رقی لە کورەزاکانیەتی کە ئەوانیش وەک خەڵکی لە پاش ساڵنی ساڵ تەنیا ﮔﯿﺮﯙﺩەﯼ ﯾﺎﺩﯼ ﺧﻮﺩﯼ ﺗﻪﯾﺎﺭەﮐﻪﻥ ﻭ ﺑﻪﺱ. ﮐﻮﺭەﺯﺍ ﮔﯿﮋەﮐﺎﻥ. ﺋﻪﻭﺍﻧﻪﯼ تەنیا خەون بە تەنەکە و راوەستان لە تەنیشت کتێبەکاندا دەبینن. ئەو فرۆکەیە ئەو رۆژە هەموو شتێکی لەگەڵ خۆی برد. هەموو شتێک. کە ﺤﻪﻭﺍﻛﻪﻭﺕ ﻭ ﺳﻮﺭێﻛﯽ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﺷﺎﺭﺩﺍ ﺩﺍ ﻭ ﻟﻪ ﺳﻪﺭ ﺷﺎﺧﯽ ﻛﻪﻟﯿﺨﺎﻥ ﺑﻮﻭ ﺑﻪ پنتێک و ونبوو، تەنیا باڵندەیەکی ئاسنین بوو و بەس. هۆڕاندی. دار و بەرد لە بەریدا دەلەرییەوە. خەڵکی دەیانقیراند و دەستیان لێ رادەوەشاند. باوەگەورە دەیزانی کە ئەو شەوە هەموو خەڵکی شار، لە گەورە و بچووک، لەسەر سفرە باسی تەیارەیان بووە و کاتێکیش ﺨەﻭﺗﻮﻭﻥ ﻻﻧﯿﮑەﻡ ﺯۆﺭﯾﻨەﯾﺎﻥ ﺧەﻭﻧﯿﺎﻥ ﭘێﻭە ﺑﯿﻨﯿﻮە. ﺑەڵاﻡ ﮐەﺱ ﻨە ﺑﺎﺳﯽ چاوبەستراوەکەی کرد و نە بۆ چرکەیەکیش زەینیان بە روونی و بە پرسیارەوە چووە سەری. باوەگەورە هەست دەکا جاری وایە تەنیا ﺯﺭﯾﮑﻪﮐﺎﻧﯽ ﮔﻮڵێﻥ ﻟﻪ ﭽﺎﻭﺑﻪﺳﺘﻪﮐﻪ ﺩﻩﭼﻦ. ﻫﻪﺳﺖ ﺩﻩﮐﺎ ﮔﻪﺭ ﺑﺘﻮﺍﻧێ ﺋﻪﻭ ﺯﺭﯾﮑﻪﮐﺎﻧﻪ ﮐﯚﺑﮑﺎﺗﻪﻭﻩ ﺋﻪﻭﺍ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧێ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﻩﮐﻪﯼ ﺋﻪﻭ ﺭﯙﮊﻩ ﺳﻪﺭﻟﻪﻧﻮێ بکێشێتەوە ، بەهەموو وردەکارییەکانییەوە. گوڵێ سەرەڕای منداڵبوونی چەندە تام و بۆنی رابردوو دەدا. تفێک بە خەستی رۆدەکاتە بەردەمی و لەعنەت بۆ حەوشەیەک دەنێرێ کە تەنیا مرۆڤەکانی بۆنی گو ڵەبەرۆژە ،
شێلم ، تەنەكە و كتێب دەدەن و ئیتر هیچ. بۆنێكی غەریب كە جاری وایە دڵی تێکدەدا و دەبێتە هۆی رشانەوەی. کە دەیشرشێتەوە، چەند ناخۆشە. هەڵبەت نەک لەبەر بۆنی ناخۆشی، بەڵکو لەبەر تاقمەکانی کە دەبێ سێ رۆژ لەسەر یەک بیانشوا. لەم کاتانەدا مەنێ بوغزن لە پشت پەنجەرەکە دادەنیشێ و هەتا دەتوانێ دوعا و نزا نسیبی ئەو پیرە قرخنە دەكا كە لەبەر شێرە‌ئاوە‌كە لاناچێ و بۆنی لە بۆنی سە‌لكە
پیازێکی گەنیو دەکا. ئیتر لەو هەتیوەیش گەرێ کە ئەگەرچی کەمێک لە براکانی جیاوازترە، بەڵام بەو سروود خوێندنە کە‌رانە‌ی کە پێی وایە
رازی خۆشبەختیی دونیای دوزیوەتەوە، ئەوەندەی تر سەری لە ﺤﻪﻭﺷﻪﻛﻪ ﻭ ﻟﻪ ﻣﻮﻧﺎﺗﯽ ﺳﻪﻧﺪﻭﻭﻩ. ﺋﻪﻭ ﻛﻮﺭﻩ ﻛﻪﺭﻩﯼ ﻭﺍ ﭘێﯽ ﻭﺍﯾﻪ ﺗﻮﺍﻧﯿﻮﯾﻪﺗﯽ ﻫﻪﻧﮕﺎﻭێﮎ ﻟﻪ ﺭﺍﺯﯼ ﺑﺎﻭﮐﯽ ﻧﺰﯾﮏ ﮐﻪﻭێﺗﻪﻭﻩ.
بەڵام رازی باوکم چییە؛ بە پێچەوانەی رای باوەگەورەم ، منیش دەزانم ئەو رۆژە ئەو تەیارەیە هات و کەسێکی لەگەڵ خۆی هەڵگرت، بەڵم ئەوەی من تێی ناگەم ئەوەیە بۆ باوکی من؛ من پێم وایە باوکی من نەبووە. ئاخر مەگەر باوکی من چی کردبوو؟ وەک روونە هەموو شتێ پەیوەندیی بە توونی حەمەمامەکەی ئەو بەیانییەوە هەیە ، بەڵام ئەمە چ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭێﮑﻪ ﮐﻪ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧێ ﺋﻪﻓﺴﻪﺭ ﻭ ﺗﻪﯾﺎﺭﻩﯾﻪﮎ ﻫﻪﺗﺎ ﺋێﺮﻩ ، ﻫﻪﺗﺎ ﺷﺎﺭێﮑﯽ
سنووری بێنێ و فڕۆکەیەکە لە سەر عەرزی تەپ و تۆزاوی بنیشێنێ؛ من ﺯﯙﺭ ﺟﺎﺭﺍﻥ ﻧﺰﯾﮏ ﺋﻪﻭ ﺗﻮﻭﻧﻪ ﮐﻪﻭﺗﻮﻭﻣﻪﺗﻪﻭﻩ ، ﻟﻪ ﻧﺰﯾﮏ ﺩﻩﺭﮔﺎﮐﻪﯾﻪﻭﻩ ﻟێﻡ ﺭﻭﺍﻧﯿﻮﻭﻩ، ﺗﺎ ﺗﻮﺍﻧﯿﻮﻭﻣﻪ ﻭ ﺗﯿﺸﮑﯽ ﭼﺎﻭﺍﻧﻢ ﻭ ﮔﻪﺷﯿﯽ ﺭﯙﮊ ﺋﯿﺰﻧﯽ ﺩﺍﻭﻩ،
لێی راماوم. بەڵم نەمتوانیووە بە هیچ بگەم. ئەو توونە بۆ من تەنیا تاریکاییەکە و بەس. رەنگە بپرسن بۆچی ئاودیوی دەرگاکەی نەکەوتووی. لە وەڵامدا دەبێ بڵێم ئەو دیوی نەکەوتووم چونکە نەکەوتووم! نەکا بیر لەوە بکەنەوە دەترسم ، نا بە یێچەوانەوە ، نەک تەنیا ناترسم بەڵکوو بگرە زۆریش خۆم بە ورە و بە ئازا دەبینم و ﺤﻪﺯﺩﻩﻛﻪﻡ ﺋﺎﻭﺩﯾﻮﯼ ﮐﻪﻭﻡ ﺑﻪڵﻡ ﺩﻩﻣێﻧﻤﻪﻭﻩ ، ... ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﺩﻩﻣێﻧﻤﻪﻭﻩ.
وەک بڵێی باوکم هێشتا هەر لەوێیە و گوێم لە دەنگی هەناسەی و ه‌نگاوە‌کانیە‌تی و ئاگادارم دەکاتەوە کە لەوە زیاتر نە‌رۆمە پێش.
منیش نارۆم. باوکم حەزناکا لەپاش ساڵنی ساڵ کاتێک کورەکەی لە زارۆکێکەوە بووە بە پیاوێکی ریش و سمێڵ دار، بیبینێتەوە. من بە تووندی بەوە باوەرم هەیە کە دەبێ سنووری هەندێ شت سەرەرای
ﺤﻪﺯﻣﺎﻥ ﺑﯚ ﺋﺎﺷﮑﺮﺍﮐﺮﺩﻧﯽ، ﻧﻪﺑﺮﯾﻦ ﻭ ﻟﯿﮕﻪڕێﯾﻦ ﺑﯚ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﻭﻩﮎ ﺳﻨﻮﻭﺭ و وەک وڵاتێکی نامەکشووف و پڕ لە رەمز و راز بمێنێتەوە. رەنگە هەر ئەمەیش بێت منی کردبێتە نەتەوەیی. هیچ کەس بە قەدەر مرۆڤێکی نەتەوەیی حەزی بە سنوور نیە. ئەوان شەیدای ئەو خەت و هێڵانەن وا لەوێدا هموو شتێ کتوپر کۆتایی پێدێ ئەوان شەیدای مانا سنووردارەکانن. ئەو پانتاییانەی خۆیان لە خۆیاندا کۆتاییان دێ و ﺤﻪﺯﯾﺎﻥ ﺑﻪ ﮐﺸﺎﻥ ﺑﻪﺭﻩﻭ ﺷﻮێﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮ ﻧﯿﻪ. ﺗﻮﻭﻧﻪﮐﻪ ﻧﻤﻮﻭﻧﻪﯼ ﺩﯾﺎﺭ ﻭ ه‌رە بە‌رجە‌ستە‌ی وەها مانایاک بوو بۆ من. بۆیە زۆرم رێزدە‌گرت.
سەیرە! زۆرجاران بیردەکەمەوە کە تەنیا یەک هەنگاوی تری من ﺩﻩﯾﺘﻮﺍﻧﯽ ﺑﯚ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﺳﻪﺭﯼ ﺋﻪﻭ ﺭﺍﺯﻩ ﺋﺎﻭﻩڵ ﺑﮑﺎ ﻭ ﮐﻪﭼﯽ ﻣﻦ ﻧﻪﻣﮑﺮﺩ.
شێک کە لە لای من جێگای سەرسورمانە، بە ئیستایشەوە، ئەوەیە چۆن چۆنی مام وسووی حە‌مامچی کە تەنیا بە گری ئاورەکە ، کە لە ناو دیوارێکی رەش و زەلام و نووتەکدا دەئایسا و ژوورەکەی رووناک دەکردەوە ، پێش داگیرسانی گرەکە رێگاکەی دەدۆزییەوە؛ چۆن چۆنی قاچی لە شتێ هە‌ڵنە‌دە‌وت و دە‌مە‌وڕوو نغرۆی زەوی نەدەبوو؟ رەنگە
هەموو تام و چێژی ئاورکردنە‌وە‌کە‌ی مام وسوو لە‌مە‌دابێ. خەڵکەکە
ﺩﻭﻭﺍﺗﺮ ﺧﯚﯾﺎﻥ ﺩﻩﺷﯚﺭﺩ ﻭ ﺑﺞ ﺋﺎﮔﺎ ﻟﻪ ﭼﯿﺮﯙﮐﯽ ﺗﻮﻭﻧﯽ ﺑﺸﺘﯽ ﺷﻮێﻧﯽ ﺧﯚﺭﻭﻭﺗﮑﺮﺩﻧﻪﻭﻩ ﻭ ﺧﯚﺷﯚﺭﺩﻧﻪﮐﻪ ، ﭘﯿﺴﺎﯾﯽ ﺟﻪﺳﺘﻪ ﻭ ﺭﯙﺤﯿﺎﻥ ﺩﻩﺭﺩﻩﮐﺮﺩ.
من بە زستانیش چووبوومە ئەوێ. بەفریش نەیدەتوانی رووناکی بكاتەوە و یاخود پاڵ بە هەنگاوەکانی منەوە بنێ بۆ ئەوەی بمگەیەنێتە ئەوێ. ئەو بەفرەی کاتی خۆی جێ هەنگاوەکانی باوکی منیان تێدا مابوودودو هەر لـەگەڵ ئەو بە‌فرە‌یش توابوونە‌وە. سەیری ئەو سەری کۆلان دەکەم، سەیری ئەو شوێنەی بەفری تواوە لەوێوە رێچکەی بەستبوو و وندەبوو.
ئیستاکە ئەو رۆژانەی دەنگ هەڵدەبڕم و سروودی نەتەوەیی دەڵێمەوە،
تەنیا تاقمی دیانەکانی باوەگەورە نین لەوسەری حەوشەکەوە پێم پێدەڵكەنن ، بەڵكوو هەنووكە مەنێ بوغزنیش دێتە وەڵام و دەست دەكا بە پرتە و بۆڵە و ، دەڵێ هەر ئەمەمان كەمبوو! لە راستیشدا من هەست دەکەم کە هەر ئەمەم مابوو. لەمەیش زیاتر کاتێک دەنگی من و زریکەی گوڵێ لێوبەبزە و تەقەتەقی دیانەکانی باوەگەورە تێکەڵ دەبوون ،
حالەتێكی ئەفسانەیی وەها حەوشەكەی ئێمەی دادەگرت لە وە‌سف‌كردن نایەت. بیهێنە بەرچاوی خۆت دەنگی ئەو دێرانەی باس لە گەورەیی نەتەوەیەک لەناو قیژەی کچێکی منداڵی دیل و پێکەنینەکانی پیرەمێردێک دەکەن کە ونبوونی کوڕەکەی لەئەو پەڕی باوەڕ پێ بووندا هێشتا بە ئەفسانە دەزانێ. من كە لەم كاتانەدا بەدزییەوە هەست بە‌ه
گەمژەیی و گێلیەتی خۆم دەکەم، هەوڵدەدەم تا بتوانم دەنگم زیاتر بەرزبكەمەوە بۆ ئەوەی دوو دەنگەكەی تر بخەمە ژێر ركێفی خۆمەوە و هروەها ههستی متمانە بە‌خۆبوونم بگە‌رێنمە‌وە. ه‌ه‌رچە‌ند قەت لەم کارەدا سەرکەوتوو نەبووم و دەنگی من تەنیا دەنگێک بوو لە ناو دەنگەکانی تردا. مەنێ بوغزن کە وەک من جوان جوان شیعرەکەی بە هۆی گوتنە‌وە‌ی زۆری من لەبەرە، دەمە لاسکێم دەکاتەوە و پێی وایە
گەر منیش ژنم بهێنایە و خاوەن کچێک بوومایە ، هەر ئەو بەڵایە بەسەر کچەکەمدا دەهات کە بەسەر گوڵێ لێوبەبزەدا هاتبوو. ئەو پێی وایە ئەوانەی زۆر خۆیان هەڵدەکێشن و قسەی زلزل دەکەن و پێیان وایە دونیا قاچێکی کەمە، هەمیشە لە هەموو خەڵکی تر زیاتر کەمدێنن و ،
بۆیە خوا هەرچی پێی خۆشە بەسەریاندا دێنێ. هەرر لە ئاوارەبوونیانەوە بگرە هەتا زیندان و لەسێدارەدان و ونبوون. مەنێ دەڵی لە دونیادا تەنیا یەک خودا هەیە و بەس. ئەوانەی وا دەیانەوێ لاسایی بکەنەوە زۆر بە ئاسانی بەر غەزەبی دەکەون. لای ئەو خوا ناتوانێ لەسەر زەوی بژی. جاری وایە بە چاوانی پڕ تەوسەوە لە مێردەکەی دەڕوانێ و پێی سەیرە ئەمە لە خەزوری بووە. ئەو خەزوورەی بێ ئەوەی گوێ بداتە ژن و منداڵی تەنیا شوێن ئارەزووەکانی خۆی کەوتبوو.
ئارەزووەکانی خۆی! من پێم سەیرە مەنێ بوغزن وا بیردەکاتەوە. ئاخر کامە ئارەزوو؟ توونی حەمام و ئارەزوو! یان رەنگە پێی وایە چیرۆکی ئەو رۆژەی نیشتنەوەی فرۆکەکە راستە! مەنێ وەک هەمیشە لەخۆوە قسە دەكا. ئەو هەمیشە بەهەڵە دونیا و دەورووبەری خۆی لێكداوە‌تە‌وە.
بۆ وێنە بروانە بەزمی کاوە شێلم و گوڵێ لێوبەبزە! ئاخر لە کوێی دونیادا کەسێ بە تاوانبار دەزانن کە دەستپێکەری تاوانەکە نیە؛ مەنێ دەلێ بەوە نیە ، بە چاو و بە نیگا و بە لەنجەولارە. ئەو دەڵێ بۆخۆی ژنە و چاک دەزانێ ژنان گەر بیانە‌وێ بە بێ ئەوەی بە زمان بدوێن چۆن چۆنی بیاوان لە خۆیان بترازێنن و ئەو بە‌ڵیە‌یان بەسەردا بێنن وا ژنان پێیان خۆشە. بەڵا مەگەر ئەوەی کاوە شێلم بەرامبەر گوڵێ کردی ، بەڵا بوو؟ بەخوا ئەم مەنێ بوغزنەیش سەیرە! وەرە پیاوێک کەیفی خۆی بکا و پێی بڵین بەڵا. کوڕە لەمەیش گەڕێ،… ژن بێت و ناوی بنێ بەڵا! چ کارەساتێکە! چەند حەزدەکەم رۆژێ بەرامبەر بە مەنێ دابنیشم و باسی ئەوەی بۆ بكەم كە دەكرێ لە گۆشەنیگای تریشەوە سەیری دونیا بكەین و چەند خۆشیشە ئەم کارە بکەین. حەز دەکەم وەک نموونە باوەگەورەی بۆ بهێنمەوە. ئەو پیاوەی سەرەتا بە دیانە راستەقینەکانی خۆی پێدەکەنی و ئیستا بە تاقمەکانی. دوو بێکەنینی جۆراوجۆر. پێکەنینێک لە ناو دەمدا و پێکەنینێک لە دەرەوەی دەم. دوو پێکەنین کە ئەگەرچی پێکەنینن، بەڵام هیچ شتێکیان لەیەک ناکات. دوو جۆر کە پێش ئەوەی باوەگەورە بڕیاری لەسەر دابن، ژیان و تەمەن لەگەڵ خۆی هێناونی.
بەڵام سەردرای هەموو شتێک ، من لەم بۆچوونەی مەنێ لە سەر خودا و لەسەر ئەوانەی دەیانەوێ لەسەر زەوی خودا بن سەرم سوردە‌مێنێ. بە
کورتی ئەم قسانە لەوە ناچێ هی خۆی بن. ئاخر ژنێک بتوانێ ئەوەندە
دژی ژنێکی تر بێ، چۆن چۆنی دەتوانێ بیری ئەوەندە بغرێ لە زەوییەوە بگاتە ئاسمانەکان و باشان لەئاسمانەکانەوە دیسان بەرەو ﺯەﻭﯼ. ﻣﻦ ﺟﺎﺭﯼ ﻭﺍﯾﻪ ﭘێﻡ ﻭﺍﯾﻪ ﻣﻪﻧێ ﺋﻪﮔﻪﺭﭼﯽ ﻧﻪﺧﻮێﻧﺪﻩﻭﺍﺭﻩ، ﺑﻪڵﻡ کتێبەکانی کارمەندی خۆشگوزەران دەخوێنێتەوە. بە دزییەوە دەیانخوێنێتەوە. نا، یان رەنگە بە درێژایی ساڵانی ساڵ ئەوەندە لەتەنیشت رەفەی کتێبەکان دانیشتووە کە پێوەندێکی نهێنی لەنێوان ئەو و نێوەرۆکی کتێبەکاندا بەرقەراربووە. وشە وەهایە. شەرت نیە هەمیشە لە چوارچێوەی ناو وە‌رە‌قە و بە‌رگە‌كاندا بێت. دەفرن. نابینرێن، بەڵم بە باڵی پیتە‌کانیان دەفرن. ژوورەکانی ماڵی کارمەندی خۆشگوزەران و بگرە سەرتاسەری حەوشەكەی ئێمە پری ئەم باڵندانە‌ن. لە خۆوە نیە
باوەگەورە نایەوێ چیرۆکی کوڕەکەی بگێڕێتەوە. ئەو پێی وایە ئەم وشە نەدیتراوە فریوانە هەڵگری ئەو چیرۆکەن و رۆژیک لە رۆژان خەڵکی،
یان باشتر بڵێم دانیشتووانی ئەم حەوشەیە ، دەیانبیستن و ئیتر هەموو مێژوویان لا ئاشکرا دەبێ. ئای لە باوەگەورە! چەندە بە سەبر و بە تەحەمولە! ئەو سەبرەی وا من پێم وایە هیچ هۆكارێكی نیە جگە لە تەمەن و لە كات. ئەو 'كات' هی سەرەتا بە بێ سەبری دەژی و بە بێ سەبری درێژە بە خۆی دەدا و پاشان دەبێ بە دووانەی سەبر خۆی.
کە ساڵی ه دێت ، خولە دۆڵمە کەمتر دەوێرێ دوکانەکەی بکاتەوە. ئەو بەیانیان بە ترس و سەرنجەوە لەژێر لێفەکەی دێتە دەر. پاش شۆردنی دەموچاو و ناشتاکردن تا دەتوانێ کردنەوەی دووکانەکەی دووادەخا.
خۆی دەخافڵینێ. لە‌مێژیشە پووتە تەنەکە چوارلۆنەکەی ژێری گواستووەتەوە. کەس نازانێ بۆ کوێ. ئیستا زیاتر لە جاران سەرنج دەداتە قیژەکانی گوڵێ ی کچی. ئەم زریکەیە زۆر لە هات و هاواری جەماوەری ناو بازار و سەر شەقام دەکا. بیردەکاتەوە "ئەوە کێیە توانیویەتی ئەو هەموو خەڵکە وەک گوڵێ لێ بکا!" فاتێ داماو کە ئەو ساڵە زیاتر لە هەر کاتێکی تر داماو و زەلیل دەهاتە بەرچاو ، بە ﺧﻮڵێﯽ ﻣێﺮﺩﯼ ﺩەڵێ ﻟـﻪ ﺩﻭﻭﮐﺎﻧﻪﮐﻪﯼ ﻧﻪﺑﺰﻭێ. ﺧﻮﻟـﻪﯾﺶ ﻧﺎﺑﺰﻭێ. ﺑﮕﺮﻩ کاتێ میزیشی دێ لەجیاتی ئەوەی بچی بۆ مزگەوت، قوتوویەکی تەنەکەی داناوە و دەڕابەکەی دادەداتەوە و ، میزی تێدەکا. میزکردن لە تاریکایی و بێدەنگیی ناو دووکانەکەیدا چەند خۆشە! چەند لەناویدا هەست بە متمانەیی دڵنیایی و ئاسوودەیی دەکا. بۆنی ناو دووکانە‌کە کە تێکەڵێکە لە خۆڵ و تەنەکە و سووتانی مێتاڵ، بە گیانیدا شادمانە دەگەرێ. سوپاسی خودا دەکا بۆ ئەوەی لەگەڵ ئەوەی گوڵێی کچی لێسەند و باوکی لێ ونکرد کەچی ئەم دووکانەی پێ بەخشیوە.
خۆشحاڵە لەوەی خودا وەک هەمیشە جێگرە‌وە‌یە‌کی هەیە. هەر ئەمەیشە
ناویان لێناوە 'رەصم'. وە ئەو چەندە شوکورگوزارە. خولە زۆری بیر لە ساڵی ه کردووەتەوە. بۆی چارەسەر ناکرێ. چەندە دونیا شێی سەیری پێوەیە. هەموو جارێک شتێکی تازە. شتێک کە لە هیچ شتێکی پێشی خۆی ناکا. ئەو خەڵکە چییان دەویست؛ بگرە جارێکیان وێنەی باوکی خۆیشی بەرێکەوت بەسەر دەستی حەشیمەتەکەوە بینیبوو. باشە باوکی بۆ! بەپێچەوانەوە ، کارمەندی خۆشگوزەران ، ئەگەرچی زۆر رقی لە ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﮐﺎﻧﯽ ﺳﺎڵﯽ ﭘﻪﻧﺠﺎﻭ ﺤﻪﻭﺕ ﺑﻮﻭ ، ﺑﻪڵﻡ ﯾﻪﮐﺠﺎﺭ ﺣﻪﺯﯼ ﺑﻪﻡ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭ و بەم هەوالە دەكرد. لە كاتێكدا ئێوارەیان خۆی لە حە‌وشە‌كە‌دا رادەوەشاند ، باسی لە گەورەیی باوکی دەکرد وا توانیبووی ساڵانی ساڵ لەوەپیش سوار تەیارە بێت و ببێ بە هاوسەفەری ئەفسەرێکی خۆشیۆش. وەها کە ئیستاکە خەڵکی وێنەکەی بەدەستەوە بگرن، بەرزی بکەنەوە و رێزی لێبگرن! ئەگەرچی قەت نەیویست لە هۆکارەکەی بپرسێ و لێی بکۆڵێتەوە. بگرە بۆ جارێکیش بێت ئەم جورئەتەی نەدا بە خۆی بچێتە لای باوەگەورە کە هەموو رۆژێ بە ناو داڵانی ژێر خانووەکەیدا تێدەپەڕی. لای ئەو ، هەندێ وێنە و هەندێ رووداو تەنیا بۆ ئەوەن وەک وێنە و رووداو بمێننەوە و بۆیە هات و هاواری خەڵکی لە ساڵی ه۷ یشی، جگە لە وێنەکەی باوکی، وەک کارێکی شێتانە لێکدایە‌وە. لەم کاتانەدا روودەکاتە کورەکەی و دەڵێ "لەبەر ئەم جۆرە شتانەیە ﺼەﺯﻣﮑﺮﺩ ﺑﺒﯽ ﺑﻪ ﺷێڵﻢ ﻓﺮﯙﺵ ﻭ ﮔﻮڵەﺑﻪڕۆﮊە ﻓﺮﯙﺵ،… ﺩێﻮ ﻭ ﺩﺭﻧﺠﻪﮐﺎﻥ لەوێن!" بەڵام کاوە شێلم حەزی بە قە‌رە‌باڵغیی شەقام لە ساڵی ه بوو.
ئەو سەرەڕای ئەوەی خەڵکی زۆر سەرقاڵ دەهاتنە بەرچاو ، بەڵم دەیتوانی شێلم و گوڵەبەڕۆژەیەکی باشیش بفرۆشێ. ساڵی ٥٧ بۆ ئەو ساڵی زۆرترین داهات بوو. خەڵکی لە دەوری داشقەکەی کۆدەبوونەوە و لە کاتێکدا شێلمیان دەخوارد و گوڵە‌بە‌رۆژیان دە‌ترووکاند ، بەگەرمی باسی سیاسەتیان دەکرد. دەورووبەری داشقەکەی لەبەر تەرمی گوڵە‌بە‌ڕۆژە رەشی دەکردەوە. بۆیە لای ئەو ساڵی ه ساڵی شیێم و ساڵی گوڵەبەرۆژە بوو. کە لادە‌کاتە‌وە جگە لەم دووانە هیچی تری لەبیرنایەت. رەنگە تەنیا کەسێک لە حە‌وشە‌کە‌دا بە هە‌راهە‌رای شەقام بێدەنگ بوو و ژیانی ئاسایی رۆژانەی گۆڕا، گوڵی لیوبەبزە بوو. کاتێک دەنگی جەماوەر لە دوورەوە وەک دەنگی پورەهەنگێکی گرمن دەهات ، ئەو بێدەنگ هەڵدەگەرا و تەنیا گوێی دەگرت. ئەم رۆژانە بێدەنگترین رۆژەکانی حەوشەکەی ئێمە بوون. کەس نەیدەزانی لە مێشکی گوڵێ دا چی دەگوزەرێ. چۆن چۆنی لێکی دەدایەوە و لەو ه‌رایە‌دا چی دەبینیەوە. لەم کاتانەدا فاتێ داماو زیاتر دەگریا و زیاتر لە سووچی ژوورە‌کە‌یدا دەموچاو و رانە‌کانی دە‌گلۆفی و بە سەر و سینگی دا دەکێشا و بۆ بەختی رەشی تاقە کچەکەی شین و شەپۆڕی دەکرد. دەنگی خەڵکی کە تێکرا وێکرا دەیانگوت "ئاخرین ماڵی ژیانم کونجی بەندیخانەیە..." وەها فاتێی ددورووژاند لەوانە بوو شێتی کا.
ئەوسا بارانی فرمێسک تەواوی بەرداوێنی تەردەکرد. ئەو بۆ هەموو دیلەکان دەگریا ، بۆ هەموو ئەوانەی قەت نەیبینیبوون، بەڵام وەک بڵێی دەیناسین. گوڵێ لێوبەبزە ئەوانی پێ ناساندبوون. سەیرە کچەکەی لەو ژێرزەمینییەوە ئەو هەموو خەڵکە دەناسێ! فاتێ دەچووە بەر پەنجەرەکەو لەوێوە سەیری پەنجەرە گچکەکەی ژێرزەمینییەکەی دەکرد و حەزی دەکرد وەک ئەو خەڵکە ئەو بەندە شیعرییە بڵێتە‌وە کە بە سەر ئاسمانی شاردا وەک بێکۆتایی ریزە باڵندە ، دەفری.
دووای بێنەوبەرەیەکی زۆر ، کارمەندی خۆشگۆزەران سەرئەنجام ئۆتۆمبیلەکەی کڕی. جگە لەو پارەیەی بۆخۆی و کوڕەکەی کۆیان کردبووە ، هەندێکیشی لە بانک بە قەرز وەرگرت و بێنزێکی ٢٣٠ مودێل ۱۹۲۷ ی کری. رەنگ رەشێکی پەنجەرە روون بە فەرمانی سپییەوە. بەو گۆپە گەورانەوە کە کاوە شێلم هەموو رۆژێ دەبا بە پەڕۆیەکی خاوێن ﺟﻮﺍﻥ ﺟﻮﺍﻥ ﺑﯿﺎﻧﺴﭙێ ﻭ ﺗﯚﺯﯼ ﮐﻮﻭﭼﻪ ﻭ ﮐﯚﻻﻧﯽ ﺷﺎﺭﯼ ﻟێ ﺑﮑﺎﺗﻪﻭﻩ.
کاوەیش چەندە بە حەزەوە ئەم ئەرکەی رادەپەراند. کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﻟﻪﺩﻭﻭﺍﯼ ﮐﺮﯾﻨﯽ ﻣﺎﺷﯿﻨﻪﮐﻪﯼ ﺑﻮﻭ ﺯﺍﻧﯽ ﺋﻪﻡ ﺷﺎﺭﻩ ﻧﻪﮔﺒﻪﺗﻪ
چەندە تۆزاوییە. تۆز و تۆز. تەنیا ئەوەندە بەس بوو سورێکی بچووک بەناو شاردا بە سەیارەکەی بداتەوە و ئەوجا سەیری ئەو توێژاڵە تۆزە بکا سەرتاپای ئۆتۆمبیلەکەی دادەپۆشی. لەدووای ماوەیەکی کورت ﺷﯿﻠﯿﻨﮕﯿﮑﯽ ﺩﺭێﮊﯾﺸﯽ ﮐﺮﯼ ﻭ ﺑﻪ ﺷێﺭەﺋﺎﻭﯼ ﺤﻪﻭﺷﻪﮐﻪﻭﻩ ﺳﻪﺭێﮑﯽ ﺩﻩﺑﻪﺳﺖ و بە سەرەکەی تری دەستی دەکرد بە شۆردنی. هەرچی منداڵی گەرەک بوو دە‌اتنە سەیری. ئەویش چەندە بە فیزەوە دە‌یشۆرد. بەڵم جێە‌شتنی لە کۆلان بەتووش دڵە‌راوکێوەی دەکرد و بۆیە لە پاش ماوەیەک داوای لە باوەگەورە کرد بەشێکی ژێر خانووەکەی دڕبدات و بیکا بە گاراژ. رازیکردنی باوەگەورە بۆ ئەم جۆرە کارانە ئاسان بوو.
وەک بڵێی هیچ دەربەستی خانووەکەی نەبوو. کارمەندی خۆشگوزەران هموو ئێوارەیەک سواری سەیارەکەی دەبوو و پاش ئەوەی سورێکی بە
ناو شەقامە قیرە‌تاوە پر لە چاڵە و چووڵە‌كانی شاری دا دەدا ،
ﺭﻭﻭﯾﺪﻩﻛﺮﺩﻩ ﺳﻪﯾﺮﺍﻧﮕﺎﯼ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭﯼ ﺷﺎﺭ ﮐﻪ ﺑﻪﺩﺍﻭێﻨﯽ ﺷﺎﺧێﮑﻪﻭﻩ ﺑﻮﻭ.
لەوێ دەچوو لە چاخانەكە دادەنیشت و هەتا ئێوارە درەنگان خەریکی دۆمینە و چاخواردنەوە و دەمەتەقە لەگەڵ هاورێکانی دەبوو. ژیان بە بێنزەکەوە جۆرێکی تر بوو. مەنێ بوغزنیش ئیتر وەها خۆی ماسان کە بەزەحمەت وەڵامی فاتێ داماویشی دەدایەوە. لەپاش ئەم ئۆتۆمبیل کرینە بوو کە مەنێ زانی چەندە زریکەی گوڵێ لێوبەبزە ناخۆشە و قابیلی تە‌حە‌مولکردن نیە. بۆیە زیاتر لە جاران فاتێ داماوی دەدایە بەر تەوسی خۆی و راستەوخۆ و ناراستەخۆ فشاری بۆ دێنان بگوێزنەوە.
بەڵام خانووەکە بجوڵیە، فاتێ و خولە نەدەجوڵان. خانووەکە ماڵی میرات بوو و بۆیە هیچ جیاوازییەک لەنێوان دانیشتووانی و داروبە‌ردی دا نەبوو! کارمەندی خۆشگوزەران بە کرینی بێنزەکە هەستێکی سەیری بەرەبەرە تیا دروستبوو. ژیان کتوپر بوو بە شتێکی تر. سەیارەکە سنووری نێوان دوێنێ و ئەمڕۆ، یاخود کۆن و نوێ بوو. بۆیە هەتا ماوەیەکی زۆر، بە عەجایەبییەوە لێی دەڕوانی و وەک دیاردەیەکی جادوویی دەهاتە بەرچاوی. دیاردەیەک کە ئەگەرچی لەگەڵی بوو،
ﺧﺎﻭەﻧﯽ ﺑﻮﻭ ﻭ ﺗﯿﺎﯼ ﺩﺍﺩەﻧﯿﺸﺖ ، ﺑﻪﻻﻡ ﺩەڵێﯼ ﻫﻪﺗﺎ ﺑێﮐﯚﺗﺎﯾﯿﻪﮐﺎﻥ ﻟﻪ
نێوانیاندا فاسڵە و مەودا هەبوو. "دەبێ هە‌تبێ ، جا دەزانی!" ئەو ﺭﺳﺘﻪﯾﻪ ﺑﻮﻭ ﺟﺎﺭﻭﺑﺎﺭ ﻟﻪﮊێﺭ ﻟێﻭەﻭە ﺩەﯾﮕﻮﺗﻪﻭە ﻭ، ﺩﻭﻭﭘﺎﺗﯽ ﺩەﮐﺮﺩەﻭە.
بیری باوکی دەکردەوە. لای وابوو گەر ئەو سەردەمانە باوکی خاوەنی شێکی وەها بایە، بێگومان چارەنووسێکی تری دەبوو. لای کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﻧﻪﮎ ﺑﯿﺮ ﻭ ﺧﻮﻟﯿﺎ ﻭ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭێﮐﯽ ﻧﺎﻭ ﮐﯚڵﻥ، ﺑﻪڵﮑﻮ ﺷﺖ ﺑﻮﻭ چارەنووسی دیاری دەکرد. هیچ شتێک بەقەدەر شت نەیدەتوانی مرۆڤ بە دونیاوە ببەستێتەوە یاخود لێی دووربخاتەوە. لای ئەو، ئەوەیشی شی دروستدە‌کرد و بیری لە داهێنانی تر دەکرددوە گەمەی بەو خە‌مانە
دەهات وا زۆر كەسى ئەم شارە پێيەوە سەرقاڵ بوون. تەنانەت بگرە ﺨەمی گوڵێ لێوبەبزەیش. بزەیەکی هاتێ. "ئێمە چەندە بچووکین!دێو و درنجەکان لەوێن!" وە لای کارمەندی خۆشگوزەران نەک گوڵێ، بەڵکو باوەگەورە و هەموو خەڵکی شار بچوک بچوک ببوونەوە. ئەوەندە کە هە ئۆتۆمبیلەکەی کێی، باوەگەورە بەنیگایەکی قووڵەوە لێی وردبووەوە و ئیتر لەوە بە‌دووا وەک بلێی ه‌ه‌ر ماشینیشی لیێ نەبێ. کارمەندی خۆشگوزەران چەندین جار هەوڵیدا باوەگەورە سوارکا و بیگێرێ. پێی گوت تەنانەت دەتوانێ بیبا بۆ دێ، بۆ ئەو شوێنەی کاتی خۆی لەوێ لەدایک ببوو، بۆ چە‌مە بە‌ناوبانگە‌کان و شارەکانی دەورووبەر. بەڵم مێش چییە میوانی باوەگەورە نەبوو. وەک بڵێی باوەگەورە لە سەفەر و لە دوورکەوتنەوە دەترسا. وەک بلّیی ئەویش وەک کورەکەی دە‌رۆیشت و نەدەهاتەوە. کارمەند کە لەمە نەدەگەیشت ، سوارنەبوونی باوەگەورەی بۆ ترس دەگێرایەوە. لای ئەو باوەگەورە دەترسا چونکە نەیدەتوانی جەستەی خۆی بسپێرێتە دەست سورعەت و خێرایی زیاتر لە پێنج شەش کیلومتر لەسەعاتدا. جەستەی لەوەها خێراییەکدا بالانسەی لە‌دە‌ستدە‌دا و هیلی زەمەنی لیێ تێکدە‌چوو کە لە رابردووەوە دەهات ،
دەگەیشتە ئیستا و پاشان بەردو داهاتوو. بەڵام کارمەندی خۆشگوزەران هەڵەی دەکرد. زەمەن لای باوەگەورە هێڵ ئاسا نەبوو ، بگرە شتێک بوو وەک گەمەیەکی ترسناک لەنێوان سێکوچکەی رابردوو، ئیستا و داهاتوو. من لەمێژبوو بە‌مە‌م زانیبوو. لام سەیر بوو ئەوانی تر بەمەیان نەدەزانی. هەر ئەوەندە بەس بوو بڕواننە ژماردنی مێروولە و چۆلەکەکان. باوەگەورە بەم ژماردنانە دەیەویست ئەو سێکوچکەیە یێکەوە ببەستێتەوە و هەتاهەتایە نەهێلێ لێک بترازێن. ژمارەکان لە ه‌رکوێوە لێیان بروانیت لەوێن. لەسەر تە‌پۆڵکە‌ی هەر کام لەم سێكوچكەیە رابوەستی و سەیریان بكەی، ئەوان هەمیشە لەوێن.
ژمارەکان نامرن. جاری وایە بیردەکەمەوە داخۆ ژمارەی باوکم چەندە بووە. داخۆ باوەگەورە بەم ژمارەیەی دەزانی؟
کارمەندی خۆشگوزەران قەت قەت منی بۆ ئۆتۆمبیل سوارییەک بانگهێشت نەكرد. هەڵبەت نازانم قبوڵم دەكرد یان نا ، بەڵم بە‌هە‌رحال شەرتی برایەتی دەیخواست دەعوەتێکم بکا. رەنگە هۆکارەکەی سروودە نەتەوەییەکانم بوو، یان رەنگە حەزم بوو بۆ خوێندنەوەی چیرۆکی باوکم. ئاخر لای ئەو چیرۆکی باوکمان بەسەرهاتێکی کۆتایی پێهاتوو بوو و تەواو. ئەو بێی وابوو چیرۆکەکان تەنیا لە کتێبەکاندا دەمێننەوە و گەر بەسەرهاتێک ئەو بەخت و دەرفەتەی بۆ نەگونجابێ ببێ بە کتێب ، ئەوا مانای ئەوەیە چیرۆکێکی سەرنجڕاکێش و جیددی نەبووە و دەبێ فەرامۆش بكرێ. كارمەندی خۆشگوزەران رقی لەو چیرۆکانە بوو کە تەنیا بنەماڵەیەک و چەند دۆست بۆ یەکتریان دەگێرایەوە و بەس.
ﺩﻩﯾﮕﻮﺕ ﺋﻪﻡ ﺟﯚﺭﻩ ﭼﯿﺮﯙﮐﺎﻧﻪ ﭘﺘﺮ ﺋﯿﺤﺴﺎﺳﯿﻦ ﻭ ﺑﺊ ﻣﺎﯾﻪﻥ، ﺑﻪﻻﻡ ﺋﻪﻭ چیرۆکانەی دەبن بە کتێب و ، شار و وڵاتێک بۆ یەکتری دەگێرنەوە ئەوا ﺯﯾﺎﺗﺮﻥ ﻟﻪ ﻫﻪﺳﺖ ﻭ ﺳﯚﺯ ﻭ ، ﺑﯚﯾﻪ ﺩﻩﮐﺮێ ﻟێﯼ ﻓێﺭﺑﯿﻦ. ﺋﻪﻭﺳﺎ ﺩﻩﺳﺘﯽ ه‌ڵدێنا و ئاماژەی بە کتێبخانەکەی دەدا و دەیگوت هەر کام لەم کتێبانە
بخوێنیتەوە بەقەد سەد ساڵ ئەقڵت گەشەدەکا. منیش ئەگەرچی قەت ئەو دەرفەتەم بۆ هەڵنەکەوت بیانژمێرم، بەڵام لانیکەم سەد بەرگ کتێب بوون و بەم حسێبە كارمەندی خۆشگوزدران هەر ئێستاكە دهە‌زار ساڵی تەمەنی ئەقڵی هەبوو. لە کاتی ئەم حسێب و کتێبانەدا دەنگی زریکەی گوڵێ لێوبەبزە لەوانەیە گوێم کەڕکا. قیژەکەی وەک تیغ و گوێزان جەرگ دەبڕێ و لە هەر شەقارێكی ، تۆڭی زریكەكانی داهاتوو دەچێنێ.
ﺭﺍﺳﺘﯽ ﺋﻪﻡ ﺯﺭﯾﮑﻪﯾﻪ ﭼﯿﺮﯙﮐێﮐﯽ ﺋﯿﺤﺴﺎﺳﯿﯿﻪ ﯾﺎﻥ ﺋﻪﻗﻠﯽ؟ ﺩﺍﺧﯚ ﺩﻩﮐﺮێ ﻟﯿێﯽ فێربین، یان لەو دە‌نگانە‌یە دەبێ تەنیا یەک جار لە ژیاندا دڵی بدەیتێ؟
ئەگەرچی هەموو رۆژەکانی تەمەنیشت دووپات بێتەوە. من کە تا ئیستا ئەم حسێبەم نەكردبوو ، بیر لەوە دەكەمەوە گەر چیرۆكنووس بم لەگەڵ وەها دەنگێک دەبێ چ بکەم. رەنگە تەنیا لە دێڕێکدا باسی بکەم و رەنگیشە پاژێکی بۆ تەرخان بکەم. ئەدی، لەمە زیاتر نا. ژیان زۆر ﺯﯾﺎﺗﺮﻩ ﻟـﻪ ﻗﯿﮋﻩﯼ ﮐﭽێﮐﯽ ﺗﻪﻧﯿﺎﯼ ﻧﺎﻭ ﮊێﺭﺯﻩﻣﯿﻨێﮎ ﮐﻪ ﻭﯾﺴﺘﯽ ﺗﺎﻣﯽ ﮊﯾﺎﻥ لە رێگای ناوگەڵی تاقی بکاتەوە، هەرچەند دڵنیا نیم لەوەی بەزۆر پێیان تاقیکردەوە، یان بۆخۆی بەمەیلی خۆی دەستی دایە. بەهەرحاڵ ،
ئەمە زۆر گرینگ نیە. گرینگ خودی زریکەکەیە کە ماوەتەوە و وادیارە دەیەوێ هەتاهەتایە بمێنێتەوە، هەتا گوڵێ دەژی. کە ساڵەکانی تەمەنیشی دەژمێرم ، دەبینم هێشتا زۆری ماوە. بەڵام پێم وایە جەستەی مرۆڤ لە پێناوی زریکەدا بەشی هەموو تەمەنی دەکا. دەکرێ ئاواتێ هەڵگری و ئیتر هەموو شتێکی بۆ بدەی. گوڵێ بە ئاواتی خۆی گەیشتبوو! خۆزگەم بەخۆی! من پێم وایە گوڵێ لێوبەبزە لە هەموو دانیشتووانی ئەم حەوشەیە خۆشبەخت ترە. نەک ساتەکانی ئیستای ،
بەڵکوو هەموو رێگای داهاتووی لا رووناکە. مرۆڤی وا هەیە دەبێ نیوەی عومری کتیّب بخوێنێتەوە و بیر بکاتەوە جا ئەوکات دەتوانێ بریاربدا دەیەوێ بەکوێدا بڕوات ، بەڵام گوڵێ زۆر بە ئاسانی رێکەوتێک رێگای بۆ دیاریکرد. من جاری وایە بەخیلیم پێیدا دێتەوە. ئەو بە بێ ئەوەی چیرۆکی باوکمی بیستبێ و یاخود لە بەنەتەوەیی بوونی من ئاگاداربێ ،
خۆی رێگای خۆی دۆزییەوە! بۆیە جاری وایە کاتێک ئەو دەزریکێنێ، من چیدی رووم نیە دەنگ هە‌ڵبڕم و سروودی نەتەوەیی بڵێمە‌وە. هەست دەکەم سروودەکانم زۆر لە زریکەکانی ئەو کەمترن. ئەگەرچی خاوەن یەک تاقە وشە و رستە نین، بەڵام زیاتر رێگادەبرن، زیاتر لە دەروونەوەن و زیاتر هەست و سۆزیان تێکەڵە. جاری وایە ناخودئاگا ﺧەﺭﯾﮑﻢ ﺳﺮﻭﻭﺩەﮐﺎﻧﻢ ﻟﻪﮔﻪڵ ﺋﺎﻫەﻧﮕﯽ ﻗﯿﮋەﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﺭێﮑﺪەﺧﻪﻡ ، ﺑﻪڵﻡ ناتوانم ، ... مەحاڵە. بروا ناكەم نەک سروودی نەتەوەیی، بەڵکوو هیچ سروودیکی تر لەم دونیایەدا بتوانێ خۆی لەگەڵ وەها مۆسیقایەکدا رێكبخا. دەبینم لەم كاتانەدا تاقمەكانی باوەگەورە بەگوڕتر لە جاران پێدەکەنن. بگرە هەتا پشت پەنجەرەکەم دێن و سسەر بە شووشەکانەوە دەنێن و هەتا دەتوانن خۆیان دەکەنەوە و بێدەکەنن. من دەست بە سەر و گوێكانمەوە دەگرم و بەرەو ژوورەكانی پشتەوە هەڵدێم.
چەند پێویستم بە بێدەنگی و بە حەسانەوەیەکی کتوپڕی و هەتاهەتاییە.
ﺼەﺯﺩەﻛەﻡ ﻟـﻪﻡ ﺼەﻭﺷەﯾﻪ ﻗﻮﺗﺎﺭﻡ ﺑێ ﻭ ﻫﻪڵێﻡ، ﺋﻪﻭەﻧﺪە ﻫﻪڵێﻡ ﻛﻪ
ئۆتۆمبیلەکەی کارمەندی خۆشگوزەران و بگرە فرۆکەکەی ئەو ساڵەیش نەمگاتێ. کە کارمەندی خۆشگوزەران بەم خەیاڵەی من دەزانێ، قاقا پێدەکەنێ و دەڵێ لە کتێبەکانی دا تەنانەت باسی ئەم جۆرە مرۆڤانەیش کراوە کە دەیانەوێ لە دەست هەموو شتێ هەڵبێن. دەڵێ هیچ شتێک لەم دونیایەدا تازە نیە، تەنیا مرۆڤەکانی تازەن، ئەوانیش لە شکڵ و قەوارەدا، ئەگەرچی زۆر لەمەیش دڵنیا نیە چونکە دەڵێ کێ هەموو نەوەکانی پێشووی بینیوە!
فاتێ داماو کە هەمیشە خەریکی دۆعا و نزایە و لە کاتی بێکاریدا تەسبێحێكی بەدەستەوەیە ، بەنۆرە هەر جارەی دەهەزار و دووسەد و یەک کەرەت دەڵێ ئەڵلا، یاخود لائیلاهە ئیلەڵلا. هەر دنکێکی تەسبێحەکەی بۆ سەد و یەک جار و هەموو تەسبێحەکە بۆ دەهەزار و ﺩﻭﻭﺳﻪﺩ ﻭ ﯾﻪﮎ ﺟﺎﺭﻩ. ﻟﻪﻭ ﮐﺎﺗﻪﻭﻩﯼ ﺯﺭﯾﮑﻪﮐﺎﻧﯿﺶ ﭘﻪﯾﺪﺍ ﺑﻮﻭﻧﻪ ، ﮔﻪﺭﺍﻧﯽ تەسبێحەكەیش زیادی کردووە. ئەو کە ناتوانێ لە بریاری مێردەکەی و پیاوانی تایفە دەرچێ، ئومێدی بە خوایە. دڵنیایە رۆژێک لە رۆژان گوڵێ نەجاتی دەبێ و دەگەڕێتەوە سەر ژیانی ئاسایی. دڵنیایە خودا ﺭەﺤﻢ ﺑﻪ ﮔﻪﻧﺠﯿﻪﺗﯽ ﻭ ﺟﻮﺍﻧﯽ ﻭ ﻣﻪﻋﺴﻮﻭﻣﯿﯽ ﺩﻩﻛﺎ ﻭ ﯾﻪﻛێﮎ ﻟـﻪﻭ ﺭۆﮊﺍﻧﻪﯼ وا هەتاو وەک هەمیشە لەپشت کێوەکانەوە هەڵدێ، دڵی رەقی پیاوانی تایفە وەک لۆکە نەرم دەبێ و گوڵێ وەک جاری جاران دەتوانێ دیسان لە ژوورەکانی ماڵەکەی خۆی بگە‌رێ و لە مە‌تبە‌خە‌کە خواردن ساز بکا و کە بێناقەتیش بوو دەست لە سەر ئەژنۆکانی دابنێ و خەیاڵ بیباتەوە.
فاتێ هەزاران جار زیاتر لە جاران لە دڵەوە دەڵێ "ئەڵلا ئەڵلا… ". لە خەلیفەی شارەکەیان بیستوویەتی ئەوەی لەدڵەوە بڵێ ئەڵلا ئەڵلا، بە بێ ئەوەی دەنگ هەڵبێنێ لە دەروونی خۆیدا تا دەتوانێ هاواری بکا ،
ئەوا دەنگی دەگاتە دوورترین شوێنەکانی ئاسمان و بگرە دەگاتە خودی ﺧﻮﺩﺍﯾﺶ ﮐﻪ ﺨﻪﺭﯾﮑﯽ ﮊﻣﺎﺭﺩﻧﯽ ﺋﻪﺳﺘێﺭﻩﮐﺎﻥ ﻭ ﻧﺎﻭﻟﯿﻨﺎﻧﯿﺎﻧﻪ. ﻻﯼ ﻓﺎﺗێ ،
بەزەیی پیاو تەنیا بە خودا دەجوڵێ. نە ژن و نە منداڵ و نە هەژاری و نە هیچ دەردێكی تری کوشندەی ئەم دونیایە ناتوانێ دڵی رەقی ئەوان کە بێ ئەندازە تێکەڵ بە ناوگەڵیانە بجوڵێنێ. زۆر جار سەرنجی سیما و ﺭﻭﺧﺴﺎﺭﯼ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﭘﯿﺎﻭﻩﻛﺎﻧﯽ ﻧﺎﻭ ﺋﻪﻡ ﺤﻪﻭﺷﻪﯾﻪﯼ ﺩﺍﻭﻩ ، ﻟﻪ ﭘﯿﺎﻭﻩﻛﻪﯼ خۆیەوە بگرە هەتا باوەگەورە کە کەس نازانێ داخۆ زیاتر لە ئیستادا دەژی یان لە رابردوودا. هەموویان لە یەک شتدا یەکجار لەیەک دەچن. لە سیمای وەک بەردیان کە بەدەگمەن شێواز دەگۆڕێ. وەک بڵێی هەمیشە کارێکی گرینگیان هەبێ بە بێ ئەوەی هە‌یانبێ! جارجارە لەم کاتانەدا بیری ونبوونی خەزووریشی دەکاتەوە. ئەگەرچی ونبوونەکەی یەکجار دڵتەزێنە و هەتا ئیستا بە جۆرێک لە جۆرەکان سێبەرەکەی بە سەر تایفەوەیە ، بەڵام ئەم لە دەروونەوە بە دزییەوە دڵنیایە ئەویش شێک بووە وەک هەموو پیاوەکانی تر. چیرۆکی توونی حەمامەکە و فرۆکە و پیاوە خۆشپۆشەکەیشی لا تەنیا هەوڵێکە بۆ جوانکردنی سیمای پیاوێک گەر ئیستا مابایە ، ئەویش وەک هەموو پیاوەکانی تری ناو ئەم ﺤﻪﻭﺷﻪ ﺩڵﺘﻪﻧﮓ ﻭ ﺯﺭﯾﮑﺎﻭﯾﯿﻪ ﮔﻮێﯼ ﻧﻪﺩﻩﺩﺍ ﺑﻪﻭﻩﯼ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺭﯙﮊێ ﻟـﻪ ژێرزەمینییەکە دەگوزەرا. کە رقیشی لە غوڵامی نەتەوەیە. رقی لە فیز و ئیفادەکەیەتی ، لەوەی هەوڵدەدا نیشانی بدا کەسێکە جیاواز. بە خۆی و بەو کتێبانە و بەو سروودانەوە چەند گەمژە دەنوێنێ. فاتێ کە پێی وابوو ئەو دەكرا بە جۆرێ جیاواز بایە لە براکانی، لای سەیرە کە
بیاویکی گەنج ئەوەندە خەیاڵی دووربفرێ ئاگای لە حەوشەکە و لە ژێرزەمینییەکە و لە ئاه و ناڵەکانی براژنەکەی خۆی نەمێنێ. باشە ئەوە چ كتێب و سروودێكە ناتوانێ خەمی دایكێک بخوێنێتەوە؛ بەڵام فاتێ داماو هەڵەیە. من دەیخوێنمەوە. تەنیا ئەوەندەی کە من دەرمانی ئەم جۆرە خەمانەم بۆ کات و ساتێکی تر داناوە. ئیستا کاری گەورەترم بەدەستەوەیە. ئایدیا گەورەکان سروشتیان وەهایە ، ناتوانن خووبدەنە دیاردە ورد و سادەکانی رۆژانەی ژیان. چونکە هەموو ئەمانە تەنیا ئەو کاتە چارەسەردەبن کە ئایدیا گەورەکە بەدی بێت. هەموو شتێ بەوەوە بەستراوەتەوە. ئەی ئەوە نیە گەر چارەسەر بایە هەتا ئیستا دەبوو؟
ئەی ئاگاتان لێ نیە کە چارەسەرنەبووە چونکە کەلێنە گەورەکە لەجێی خۆیدایە؟ من پێکەنینم بە گەمژەیی فاتێ دا دێ سەرەرای ئەوەی جاروبار پێم گوناحە. بەڕاستی گوناح تر دێتە بەرچاوم کاتێک ئەم بیری گەمژانەیشی پێ زیاد دەبێ. مێژوو وەهایە ، دەردە بچووکەکان لەبیردەکا و تەنیا دەرد و ئایدیا گەورەکانی لەبیردەمێنێتەوە. هەر سەیری بیرەوەرییەکانی خۆمان بکە! ئەوە نیە رابردوومان لە وێنەی گەورەگەورەدا لەبیر دەمێنێتەوە؛ سەرم رادەوەشێنم و ئیتر حەزناكەم بیر لە فاتێ داماو بكەمەوە.
ماوەیەکە ئەوەندە خەیاڵی بیرە گەورەکان بەخۆیانەوە مەشغو ڵیان کردووم کاتێک لەسەر مەستەراو دادەنیشم، لە سەر دیوارە سبییە ﺯەﺭﺩەﻭەﺑﻮﻭەﻛەﯼ ﺨەﺭﯾﮑﯽ ﮐێﺷﺎﻧەﻭە ﺩەﺑﻢ. ﮐێﺷﺎﻧەﻭەﯼ ﻭێنەﯼ هەموو شێک. بەو قەڵەمەی هەمیشە پێمە. بۆ وێنە ئەو رۆژە دەکێشمەوە کە لەدووای زانینی لێکئالانی گوڵێ و کاوە شێلم پێکەوە، چلۆن خولە دۆڵمە لە گۆشەی حەوشەکە هەڵتروشکابوو و بە دەستێکی بە سەری ﺧﯚﯾﺪﺍ ﺩﺩﺩﺍ ﻭ ﺑﻪ ﺩﻩﺳﺘﻪﮐﻪﯼ ﺗﺮﯼ ﭼﯿﻠﮑﻪﯾﻪﮐﯽ ﻟﻪ ﺯﻩﻭﻩﯼ ﺩﻩﮊﻩﻧﺪ ، ﯾﺎﺧﻮﺩ فاتێ داماو کە دەگریا و خۆی دەرنی و دەیگوت خودایا ئەمەت چۆن بە من ردوابینی؟ یان مەنێ بوغزن کە لاتاوی دە‌اویشت و دەیگوت دیڵ دەبەسترێتەوە نەک گۆڵ! یان کارمەندی خۆشگوزەران کە چووبووە سەرەوە و هەوڵیدەدا لە کتێبەکانیدا رێگا چارەیەک بۆ ئەم جۆرە کاتانە بدۆزێتەوە. هەروەها باوەگەورەیش کە لەپشت پەنجەرەی ژوورەکەی خۆیەوە پێم وابێ هۆکارەکەی دیسان بۆ ونبوونی کوڕەکەی دەگێڕایەوە.
ﺭەﻧﮕە ﭘێتان سەیر بێ کە من چۆن چۆنی وێنەی هەموو ئەم کەسانەم کێشاوەتەوە. بەڵام نا ، کێشانەوەکەی لای من کتومت وەک خۆی نیە. من کە زۆر باوەرم بە هێڵ واتە خەت هەیە ، هەموو ئەمانەم بە چەند خەتی سادە کێشاوەتەوە. بە بێ هیچ دایرەیەک کە نیشانەی 'سەر' بێت. تەنیا خەت. لەو ناوەدا تەنیا تاقمەکانی باوەگەورەم وەک خۆی کێشاوەتەوە.
بۆ وێنە خولە چەند خەتە كە لەسەر زەوی گرمۆڵە بووە، کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﺧەﺗێﮑﯽ ﺩﺭێﮊ ﻟـﻪ ﺗﻪﻧﯿﺸﺖ ﺭەﻓﻪﯼ ﮐﺘێﺑﻪﮐﺎﻧﯿﺪﺍ ، ﻓﺎﺗێ ﺩﺍﻣﺎﻭ دوو خەتی خوار کە بێ ئەوەی بگەنە یەک بە حەواوە ماون، مەنێ بوغزنیش خەتێکی درێژ بەڵام بە پێچەوانەی مێردەکەی بە راکشاوی.
تاقمەکانی باوەگەورەیش لەناوەراستی هەموویاندا. ئەی خۆت؟ خۆم نەکێشاوەتەوە. بەو هۆیە، نیگارکێش هەمیشە دەبێ لە دەرەوەی نیگارەکەی بێت بۆ ئەوەی بتوانێ ئەوانەی دەرەوە وەک خۆیان ببینێ ،
بە بێ هیچ چەشنە پێوەندێک لەگەڵ خۆی وەک نیگارکێش. من پێم وایە گەر من خۆم بهاوێمە ناو ئەو خەت و هێلانەوە، مەجبوورم لە خەت وەک ئامراز کەڵک وەرنەگرم. ئەوجا کارەکەم زۆر دژواردەبێتەوە. چونکە من ناتوانم خەت بم. منێک کە سروود فێربووم و تاقەکەسێکم لەناو ئەم تایفە‌یە‌دا بە جیددی و بەوردی بیر لە باوکمان دەکەمەوە و ، هەوڵدەدەم بە جۆرێک لە رازی ونبوونەکەی بگەم ناتوانم خەت بم.
ماوەیەک کەسێک وێنەکان دەسرێتەوە. لە جیاتی وێنەکان ، پەڵەی رەش یاخود گەچە هەڵکەندراوەکانن ماونەتەوە. جارێکی تریش، بەڵام ئەمجارە نەک لە سەر دیواری رووبەڕووم، بەڵکوو لە سەر دیواری لای راستم (چونکە راستە‌کیم)، دە‌یانکێشمە‌وە. بەڵام لە دووای ماوەیەک ه‌مان بە‌ڵایان بەسەردا دێتەوە. باشە بڵێی کێ بێت؛ لەم حەوشەی ئێمەدا کێیە رقی لە وێنەی سەر دیواری ئاودەستە؛ بە هەموو سیماکاندا دەچمەوە. لەناو هەموویاندا لەسەر باوکم و کارمەندی خۆشگوزەران ه‌ڵوێستە‌دە‌كە‌م. لەناو ئەم دووانە‌یش دا لەسەر كارمەندی خۆشگوزەران ساخدەبمەوە. بەو هۆکارە سادەیە کە باوەگەورە چیدی چاوەکانی وەک جاران نابینن و برواناکەم ئەوەندەیش دەماغی مابێ دڵ بداتە شتە وردەکانی دەورووبەری. بەڵام بۆ کارمەندی خۆشگوزەران؛ دووای بیرکردنەوەیەکی زۆر بەو ئەنجامەدەگەم ئەو لەم وێنانە دەگا ، ئەگەرچی قەت گوێی لە پێکەنینە سامناکەکانی تاقمەکانی باوەگەورە نەبووە.
بەڵام چۆن؛ ترسێک سەرتاپام دادەگرێ. هەستدەکەم ئەو لەوەی پیشانی دەدا زۆر زیاتر تێدەگا. کارمەندی خۆشگوزەران تەنیا ئەو جەستەیە نیە من و ئەوانی تر دەیبینین. خەیاڵی ئەوەی کەسی تر هەیە لەم ﺼەﯾﻪﯾﻪﺩﺍ ﺩەﮊﯼ ﺑﻪ ﺑێ ﺋﻪﻭەﯼ ﺋێﻣﻪ ﭘێﯼ ﺑﺰﺍﻧﯿﻦ ﺷێﺘﻢ ﺩەﮐﺎ. ﻧﻪﮐﺎ ﺋﻪﻣﻪ
ﺷێﻭﺍﺯﯼ ﮐﺎﺭﻣﻪﻧﺪﯼ ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﺑێﺕ ﺑﯚ ﭘﺮﮐﺮﺩﻧﻪﻭەﯼ ﺟێﮔﺎﯼ ﺑﺎﻭﮐﻤﺎﻥ؟
بیری ئەوەی کە ئەو لە هەموومان زیاتر لە بیری باوکماندایە و هەوڵی یادکردنەوەی لە‌ه‌موومان بە‌هێزترە، خۆمم وەک گە‌مژە‌یە‌ک دێنێتە
بەرچاو کە تازە لەخەو راچڵەکیوە. بۆیە هەوڵدەدەم ماوەیەکی چاک بیخەمە ژێر کۆنترۆڵەوە. رۆژەکان تێدەپەرِن و بەڵم هەست بە هیچ حالەتێکی نامۆ ناکەم. کارمەندی خۆشگوزەران وەک هەمیشە وەک خۆیەتی. تا رۆژێک کتوپر بە سەر شتێکدا دەکەوم. کارمەند عادە‌تێکی سەیری هەیە. ئەو نیوەشەوان کاتێک هەموو خەڵکی ناو حەوشەکە ﺨەﻭﺗﻮﻭﻥ، ﺩەﭼێتە سەربانی. هاوین و زستان بێت، ببارێ و نەبارێ،
فەرق ناكا. ئەو لەوێیە. باشە بۆ شەو؛ بیردەكەمەوە ئاسمانی شەو چەند تایبەتمەندی هەیە. بۆ وێنە بێدەنگە، قووڵترە و خاوەن بێ ئەژمار ئەستێرەیە. بە زستانیش لەکاتی باریندا نزیکترە لەهەر کاتێکی تر. رشتەی مرواریی دنکە بە‌فرە‌کان زەوی و ئاسمان پێکەوە
دەدوورێتەوە. کارمەندی خۆشگوزەران بە شوێن ئەو فرۆکەیەدا دەگرێ کە رەنگە هێشتاکە لەدووای ساڵنی ساڵ لەو بەرزاییانە لە شوێنێک بێ ئەوەی دوور کەوتبێتەوە خەریکی سووڕانەوەیە. ئەو پێی وایە مرۆڤێکی وەک باوکمان کە بە تاوانێکی بێمانا گیرابوو ، شیاوی ئەوە نەبووە ئەو بەڵایەی بەسەردا بێنن. گەر مرۆڤەکان بەمەیان نەزانیبێ ، لانیکەم تەیارە و ئاسمان پێیان زانیوە و بۆیە فرۆکەکە هێشتا لەو سەرانە لە شوێنێک بێ ئەوەی ببیندرێ ، خەریکی سوورانەوەیە. فرۆکەکە نە بەقسەی شۆفیرەکەی دەکا و نە بەقسەی ئەفسەرە خۆشیۆشەکە. کارمەندی خۆشگوزەران پێی وایە نیشتنەوەی تەیارەکە تەنیا پێویستی بە جووتێک چاو هەیە بتوانێ بیبینێ و بەس. ئیتر هەموو شتێ وەک ساڵی ساڵنی لێدهێتەوە. من كە قەت بروامم نەدەكرد براكەم سەرەرای نەبوونی باوەر بە رێكەوت یەكجار ئەوەندە لە باوەرمەندبوون بە ئەقڵ چووبێتە پێش،
لۆمەی خۆم دەكەم. رقم لە‌خۆمە كە ئەوەندە زوو بڕیارم دەرکردبوو.
ئیستا دەزانم کتێب گەر نەیشی خوێنیتەوە موعجیزەدەکا هەنووکە دەزانم کاتێک کوڕێکی کاسبت هەبێ و پارە بۆ ماڵەوە بێنێتەوە ، چەندە متمانەی باوک بە گەرانەوەی کات و رووداوەکان زیاد دەکا. ئیستا دەزانم كە بەراستی ئەو نیگاری سەر دیواری ئاودەستەكەی تێكدابوو ،
چونکە پێی وابوو هیچ کارەساتێک ، ئەگەرچی خەتای کوڕەکەی ئەویشی تیانەبێ ، شیاوی گاڵتەپێکردن و پێکەنین نیە. ئەو هەموو شتێ بە ﺠﯿﺪﺩﯼ ﻭەﺭﺩەﮔﺮێ ﺋەﮔەﺭﭼﯽ ﻧﺎﺗﻮﺍﻧێ ﺭێﮔﺎ ﭼﺎﺭەﯾەﮐﯿﺸﯽ ﺑﯚ ﺑﺒﯿﻨێﺗەﻭە.
ماوەیەکە لە شارەکەمان خەڵک زووزوو دەمرێ. دەڵێن هی پیری و هی نەخۆشییە. دەڵێن ئەوانەی لە سەردەمی شۆرشەکان دەردەچن ،
سەرەرای بەختی رزگاربوونیان لە کارەساتەکان، بەڵام کەم عومردەکەن و کتوپر لەیەک برگە‌ی زە‌مە‌نیدا یەک لەدووای یەک بە شوێن یەکتردا جیهان جێدیڵن. دەڵێن ئەمە بەشێکی سروشتی لە دۆخی بازدانە لە ﺩﻭﻧﯿﺎﯼ ﮐﯚﻧﻪﻭﻩ ﺑﯚ ﺩﻭﻧﯿﺎﯼ ﻧﻮێ. ﺋﻪﻭﻩﯾﮑﻪ ﺩڵﻪﺭﺍﻭﮐێ ﻭ ﺋﻮﻣێﺩﻩ ﮔﻪﻭﺭﻩﮐﺎﻧﯽ سەردەمی شۆرش وەها گیان و جەستە دەسوون کە چیتر مرۆڤ بەرگەی ساڵەکانی تری تەمەنی ناگرێ. مردنی خەڵک و سەرەخۆشیی زۆر ، فاتێ داماویشی خستووەتە سەر رێگای ناو کووچە و کۆڵنان و بەشداریکردنی دڵسۆزانە و بەئەمەگانە لە سەرەخۆشییەکاندا. کەس بە قەد فاتێ داماو دڵڕەصم و بە خەم نیە. لەخۆوە دەگری. بگرە لە خاوەن مردوویش ﺯﯾﺎﺗﺮ. ﻓﺮﻣێﺳﮑﻪﮐﺎﻧﯽ ﮐﯚﺕﺎﯾﯿﺎﻥ ﻧﯿﻪ. ﺑﻪ ﭼﺎﻭﻩ ﻟﻪ ﻓﺮﻣێﺳﮏ ﻟﯿﭩﻠﻪﮐﺎﻧﯿﯿﻪﻭﻩ لە کاتێکدا خۆی دە‌لاوێنێتە‌وە، سەیری ئەم لاولا دەکا و بە بێ ئەوەی دەنگی لێوەبێت لە بێدەنگیی لێو و رۆحیدا دەگری. فاتێ داماو گوێی لێیە خەڵکی جار و بار باسی خەزوری دەکەن و دەڵێن بەختی خۆی زوو رۆیشت،... زوو مرد و ئەم دەورانەی نەبینی! فاتێ لە ناو نیگا لێڵەکانییەوە بیردەکاتەوە "کەواتە مردووە ، ... کەواتە مردووە!" ئیتر بێ ئەوەی بۆ ساتێکیش خەزووری بینیبێ، بەکوڵ بۆی دەگری و دەگری.
لای ئەو مردن شتێک نیە زۆر بە ئاسانی مرۆڤ بتوانێ بە تەنیشتیدا تێپەڕێ. پێی وایە هەر لەبەر ئەوەی مردن هەیە دەبێ مرۆڤەکان زۆر لەوەی خودا لە رۆحیانی خستووە ، لە ئاست یەکتردا لەسەرەخۆ و ئارام و میەرەبان بن. فاتی لە راستیدا بۆ ئەوەی دەگری چونکە مردن هیە، ه‌ه‌روە‌ه‌ا بۆ شتێکی تریش، ئەویش ئەوەی کە بۆچی ئەو رۆژە ئەم کارەساتە بەسەر گولێ لێوبەبزەدا هات مردن لەوێ نەبوو تا لەگەڵ خۆی بیبا و نەهێیێ بەتووش ئەو چارەنووسەوە بێت کە ئێستاکە بووە.
فاتێ کە گوڵێ و مەرگ دەخاتە تەنیشت یەکترەوە ئیتر سەرتاپا دەبێ بە گریانێکی خالس و بێ خەوش. خودی گریان ، ئەو گریانەی کاتی خۆی ﺧﻮﺩﺍ ﺩﺭﻭﺳﺘﯽ ﮐﺮﺩ ﻭ ﮔﺮﯾﺎﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮﯼ ﻟﻪ ﺭﻭﻭﯼ ﺋﻪﻭﻩﻭﻩ ﮐﯚﭘﯽ ﮐﺮﺩﻥ.
چەندەیش دڵنیایە لەوەی کە ئەم گریانانە ئەگەرچی نابینرێن، بەڵام سوودیان هەیە و گەر ئەوان نەبوونایە ئەوا دەکرا کارەساتی یەکجار جەرگبرتر بەسەر حەوشەکەیاندا و بەسەر هەموو خەڵکی گەرەک و ئەم شارەدا بهاتایە. فاتێ داماو لای وایە لەمێژە بە گریان مردنی بەجۆرێک دەستەمۆ کردووە. ئەگەرچی لای کەس باسی ناکا و، کەسیش بە قەرزاری خۆی نازانێ.
هەموو ئەوانەی لە شۆڕش دەرچوون و مردن لەسەر گردە‌كە‌ی ناو قەبرستانەكە نێژراون. كەس نازانێ بۆ ئەوێیان بۆ هەڵبژاردوون. بەڵام شوێنێکی با سە‌فایە. خاوەن مردووەکان لە ناو دارستانەکە بەو بەرزاییەوە دادەنیشن و سىەیری دوورەدەستەکان دەکەن و بیر لەوە دەکەنەوە گەر قەرارە ئەو مرۆڤانەیش بمرن کە خەونی گەورەیان بینی،
ئیتر هیچ شتێک بەراستی لەم دونیایەدا مانای نیە و بۆیە دەبێ یەکجار بۆ هەمیشە مرۆڤ دەست لە کارە گەورەکانی هەڵگرێ و تەنیا بەوەی ﺭﺍﺯﯼ ﺑێ ﭘﺸﮑﯿﻪﺗﯽ ﻭ ﻫﻪﯾﻪﺗﯽ. ﺋﻪﻭﺍﻥ ﮐﻪ ﻫﻪڵﺪﻩﺳﺘﻦ ﺑﯚ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺑﺮﯙﻧﻪﻭﻩ ،
پانتۆڵە خۆلاوییە‌کانیان دەتە‌کێنن و بەدەم رێگاوە، چەندە زەمەنی ماوەی ژیانیان تەنیا وەک یەک چرکە دێتە بەرچاو. من کە ئەم دیمەنانە ، حاڵ و هەوای سروودەکانم لێ تێکدەدەن ، سوێند دەخۆم قەت بۆ ناشتنی هیچ مردوویەک روونەکەمە گۆڕستانەکە. بگرە بۆ ناشتنی پیاوە نەتەوەییەکانیش. لای من پیاوە گەورەکان نابێ لە گۆرِستانەکان بنێژرێن، ئەگەرچی هیچ شوێنێکی تریشیان بۆ شک نابەم. ئەوان بۆ همیشە شیاوە‌ی درێژە‌دان بە ژیانن ، ئەگەرچی بە مردووییش! لە دڵەوە سوپاسی چارەنووس دەکەم کە نەیهێشت نە تەرمی باوکم ببینم و نە ناشتنەکەی. پێم وانیە بمتوانیایە بەرگەی وەها دیمەنێک بگرم. بۆیە کاتێک لە ماڵەوە لە تەنیایی ژوورەکەمدا دادەنیشم و بیر لە فاتێ دەکەمەوە ، هەست دەکەم چەندە بەزەییم بەسەردا دێتەوە هەر بەو ئەندازەیەیش رقم لێیەتی. مرۆفە لاوازەکان شیاوی مردنن. لە راستیدا ئەوانن هەمیشە مردن و كێشەكانی تری ژیان بانگهێشت دەكەنەوە.
ئەوەندە دەترسن كە هەمیشە ئەوەیان بەسەردا دێت كە لە ترسی هەڵدێن. ئەو کارە‌ساتانە‌ی هیچ دۆعا و نزا و گریانێک ناتوانێ بەریان پێ بگرێ. ترس تەنیا رێگە خۆشکەرە و بەس. من دەتوانم بە دەم گوتنی سروودەکانەوە لە کاتێکدا فرمێسک بە چاوەکانمدا دێنەخوارەوە، فاتێ بەم دەستانەی خۆم بخنکێنم و کۆتایی بە ژیانی بڕ لە بێگوناحی و داماوییەکەی بێنم. من نەتەوەیی بوونم لەبەر ئەم دڵڕەقیانەی بێ خۆشە. رەنگە هەر ئەمەیش بۆ ئەو باش بێت. ئێرە، بەتایبەت ئەم ﺤﻪﻭﺷﻪ ﺷﻮێﻧﯽ ﻣﺮﯙﭬﻪ ﻻﻭﺍﺯﻩﻛﺎﻥ ﻧﯿﻪ. ﺋێﺮﻩ ﺷﻮێﻧﯽ ﺑﺎﻭەﮔﻪﻭﺭە،
کارمەندی خۆشگوزەران ، مەنێ بوغزن ، کاوە شێلم و بگرە تا رادەیەکیش خولە دۆڵمەیە. ئەها، تەنانەت شوێنی گوڵێ لێوبە‌بزە‌یشە کە
ﺯﺭﯾﮑﻪﮐﺎﻧﯽ ﺋﻪﻭﻩﻧﺪﻩ ﺑﻪﻫێﺯﻥ ﺗﻪﻭﺍﻭﯼ ﮔﻪﺭﻩﮎ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧﻦ ﮔﻮێﯾﺎﻥ ﻟێﯼ ﺑێﺕ.
گوڵێ لانیکەم لە زریکاندن دا بەهێزە! ئیرە تەنیا و تەنیا شوێنی فاتێ داماو نیە. بێگومان باوکیشم مابا ، نە‌یدهێشت شتی وا ببێ بە بووکی.
دەریدەکرد. ئەسڵەن شاربەدەری دەکرد. بەڵام فاتێ ئەوەندە لەناو دونیای خۆیایەتی کە ئاگای لە خەیاڵ و لە بیرەکانی من نیە. بێهۆ نیە ئەم بەڵایەی بەسەردا هاتووە! بێهۆ نیە 'گوڵێ' ی کچی، ژێرزەمینییەک بووە بە شوێنی ژیانی و دەبێ هەتا هەیە لەوێ بمێنێتەوە و پڕ بەگەرووی بزریکیێنێ. گوڵێ لەبنەرەتدا قوربانیی لاوازییەکانی فاتێی دایکیەتی. ئەو دایکەی وا بەقەدەر دایکەچۆلەکەیەکیشی پێنەکرا بۆ بەرگریکردن لە زەرنەقووتەکەی. لاوازەکانن دەگرین و بەخۆدا دەکێشن.
باوکم ، نە دەنگێکی لە توونی حەمامەکەوە لێ بەجێماوە و نە کاتێک لەگەڵ ئەفسەرە خۆشیۆشە‌كە بە ئۆتۆمبیل بەرەو فیۆکە‌كە رۆیشت ،
کەس هاوارێکی لێ بیست و نە ئەو کاتەیش بە شێوەیەکی کارەساتاوی کو شتیان.
توونی حەمامەكە!؛ باشە بۆ توونی حەمام؟ ئەم چیرۆكە چییە سازیان کردووە؛ بۆچی هەندێ حەز دەکەن هەموو ونبوون و رۆیشتنێک بە کونێکی رەش یاخود لە کونێکی رەشەوە تەعبیربکەنێ ئەوەی کە گوایا هموو شتێک لە رە‌هۆڵێکی رەش و نووتە‌کە‌وە دەست پێدەکا! بۆچی ﺧەڵکی هێندە لە شوێن گواستنەوە و جێگۆڕکێ دەترسنێ با کەسەکە هەموو شتێكیش جێ بێلێ. ئەگەر من یەكەم كەس بام كە دەبا ئەم ﭼﯿﺮﯙﮐﻪﯼ ﺑﺎﻭﮐﻢ ﺑﮕﯿﺮﯾﺘﻪﻭﻩ، ﺑﯿﮕﻮﻣﺎﻥ ﺑﻪ ﺷﯿﯚﺍﺯﯾﮑﯽ ﺗﺮ ﺩﻩﺳﺘﻢ ﭘﯿﭩﺪﻩﮐﺮﺩ.
بۆ وێنە دەمگوت ئەو بەیانییە چونکە کەس بەدەرەوە نەبووە و دونیا بەردەوام تاریک و نووتەک بووە، کەسێک لە پشت دیوارێکەوە و لە لاکۆلانێک ، کە دەکرێ هەمان لاکۆلانی حەمامەکە بێت ، خۆی لێ ﺼەﺷﺎﺭﺩﺍﻭە ﻭ ﭘﺎﺵ ﺋﻪﻭەﯼ ﺑﻪ ﭽﻪﮎ ﯾﺎﻥ ﻫﻪﺭ ﺋﺎﻣﺮﺍﺯێﮑﯽ ﮐﻮﺷﻨﺪەﯼ ﺗﺮ ه‌رە‌شە‌ی لێکردووە، لەگەڵ خۆی بردوویەتی. یان ئەوەیکە هە‌رلە‌وێدا بە چەقۆ كوشتوویانە و لەناو تەلیسێكیان كردووە و مەیتەكەیان لەو دەشت و دەرە لە شوێنێک خستووەتە چاڵەوە و بۆ هەمیشە ونیان کردووە. بۆ؛ گرینگ نیە بۆ. گرینگ ئەوەیە هەمیشە کەسانێک هەن ﺤﻪﺯﯾﺎﻥ ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺘﻦ ﻭ ﺑﻪ ﺋﺎﺯﺍﺭﺩﺍﻧﯽ ﺧﻪڵﮑﯽ ﺗﺮﻩ. ﺟﺎ ﺑﯚﯾﺎﻥ ﮔﺮﯾﻨﮓ ﻧﯿﻪ کێ، گرینگ ئەوەیە کە هەمیشە قوربانی پەیدادەبێ. مێژوو بڕی مرۆڤە بەناحەق قوربانی کراوەکانە. ئەو کەسانەی بێ ئەوەی بۆ یەک جاریش پرسیاریان لێکرابێ راپێچی دۆخێک کراون کە قەت پێیان خۆش نەبووە. من پێموایە باوکی منیش یەکێک لەوانەیە، هەرچەند بیرە نەتەوەییەکەم پێم دەڵێ نابێ وابیربکەمەوە ، پێم دەڵێ دەبێ هەموو شتێ لە چوارچێوەی ئامانجێک دا ببینم کە ئەگەر تەنانەت کەسەکە خۆیشی پێ نەزانێ ، بەڵام لەوێدایە و سەرئەنجام رۆژێ تێیدەگا. ئەو بیرەی کە زۆر بە ئاسانی هەموو شتێ بەرەو ئامانجێک ئاراستە دەکا و دەستپێک و کۆتاییەکانی هەمیشە لەوێدان. ئەو بیرەی وا پێی وایە هەموو ﺭﻭﻭﺩﺍﻭێﮏ ﺋﺎﻣﺎﮊەﯾﻪ ﺑﻪ ﻧﻪﺑﻮﻭﻧﯽ ﺧﻪﻭﻧێﮑﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩ. ﺳﻪﯾﺮ ﻧﯿﻪ!؟ ﺑێ ﺋﻪﻭﻩﯼ لەهەموو میللەتیش پرسیاری کردبێ! نا ، سەیر نیە ، گەر خودی ژیانیش بە بێ پرس دەستی پێكردبی، بۆچی ئەمەیش وانەبێ! داخۆ هەر ئەم لێکچوونە نیشانەیەک نیە بۆ گەورەیی ئەوەی وا من بەیانییەک سەعاتى نۆ بە رێكەوت یان بە ئەقڵێكى نەزانراو بەسەریدا كەوتم؟ بەڵم راوەستن! بۆ دەبێ هەندێ کەس بە شوێن باوکمەوە بن بۆ تیابردنیێ ئەوان کاریان بە سەر سەروپێ فرۆشێکی کۆترباز کە هەمیشە بۆنی کۆتر و جگەرە و سەروپێی داوە چییە؟ باوکم چیکردبوو؟ بۆ کەس بۆمان ناگێرێتەوە؟ جاری وایە خەیاڵی خراپ بە مێشکمدا دێت و بێم وایە ئەو بەیانییە باوکم لەناو کۆڵانی حەمامەکە ، کە رۆژی حەمامی ژنان بووە ،
لەگەڵ ژنێک بە نهێنی ژووانی هەبووە. ئاخر من بۆخۆم بیاوم و دەزانم پیاوان چۆنن. مێردەکەیەشی بەم کەین و بەینەی زانیووە و ئیتر ئەوەی نەدەبوا بقەومێ ، قەوماوە. مێردی ژنەكە ، كە رەنگە ئەویش كەبابچی بووبێ ، لەگەڵ هەندێ پیاوی تری ناو تایفە لێی راست بوونەتەوە و بۆ هەمیشە ئاسەواریان لەسەر زەوی سریوە‌تە‌وە. کردوویانە بە کە‌باب!
بەڵام هاوكات دەنگێک لە دەروونمەوە پێم دەڵێ "لەسەرەخۆبە!… بە کاوەخۆ!... بەلەمەکە!" منیش پەلە ناکەم. بەڵام دەبێ ئەمە لەگەڵ کەسێک باس بکەم. کێ؟ نازانم. کە روخساری پیاوەکانی ئەم حەوشەیە بەسەردەكەمەوە، لە هیچیان ئەمە رانابینم. باوەگەورە بێگومان گەر هر لێم ببیستێ وەک هەمیشە بە تاقمەکانی دەکەوێتە پێکەنینێکی
شێتانە. کارمەندی خۆشگوزەران دەلێ "ئەمە لەگەڵ ئەقڵ و مەنتیق دا نایەتەوە کە پیاوێک لە کاتێکدا سەروپێکەی لەسەر مەنجەڵە و دەکوڵێ ،
جارێكە بچێتە ژووانی ژنێک، ئەویش بەو بەیانییە زووە کە هەوا ساردی ساردە و نیو میتر بەفر لەسەر عەرزە،... کێ خۆی رووت دەکاتەوە!... دێو و درنجەکان لەوێن!" رەنگە تەنیا خولە دۆڵمەی براگەورە ئەمە بە یەکێک لە ئەگەرەکان دابنێ و بڵێ "بە رێکەوت دەکرێ شتی وا هەبێ،... ئیتر وایە!" دەبێ دیان بەوەدا بنێم کە لەم بوارەدا و لەم پە‌یوە‌ندییە‌دا خولە لە هەر هەموو ئەوانی تر مە‌عقولتر دەنوێنێ.
باشە بۆچی دەبێ سەروبێ فرۆش نەتوانێ پیاوێکی رۆمانسی و ئاشق پیشە بێتێ با سەروپێكەیشی لەسەر ئاور بكوڵێ! ئەم خەڵكە سەیرن. من دایکم لەبیرنایەت، بەلام وێنە‌کە‌یم بینیوە. یەک تاقە عە‌کسی رەش و سپی کە هەر لەم حەوشەیەدا گیراوە. بە جل و بەرگی کوردی و دەستماڵێكی پر لە پولەكە. بەو چاوە تیژانەوە راستەوخۆ لە كامێراكە دەڕوانن. دایکم جوانە،… زۆر جوان. لێرەدا کەمێک لە بیرەکەی خۆم پەشیمان دەبمەوە. بیاو خاوەن ژنێکی وەها جوان بێ، برِواناکەم بەشوێن ژنی ترەوە بێت. بەڵام راوەستە! لەم ماوەیەدا نەبوو بیاوێكیان لە گەرەکی خواروو هە‌ڵبرِیبوو؟ ئەرێ لەم ماوەیەدا بوو. ئەو پیاوەی خاوەنی جوانترین ژنی ئەم شارەیە و کەچی هەمیشە لەگەڕەکە ﺧﺮﺍﭘﻪﻛﺎﻥ ﺩﻩﺧﻮﻟێﺗﻪﻭﻩ! ﭘﻪﻛﻜﻮﻭﻭﻭ! ﺋﻪﻭ ﭘﯿﺎﻭﻩﯼ ﻛﻪ ﭘﯿﺎﻭﺍﻧﯽ ﺗﺮﯾﺶ ﺧﯚﯾﺎﻥ
لە ژنە‌كە‌ی مات دەدەن لە سەر ئەو بانە‌وە‌ی وا بەسەر حەوشەكەی ئەواندا دەروانێ. هە هە.. . سەیرە! نا، ببورن، سەیرنیە. بەڕای من کاتێ سەیرە کە وانەبێ. پیاوەکان بەزۆر ژنان دەکەن بە هی خۆیان.
هتا وایش بکەن هەر بەتووش کێشە‌وە‌ن. نابرێتەوە. قەت قەت. ژنە‌کان
ئەگەر بۆخۆیان صەزیش نەکەن، بەڵم پیاوەکان دەیانرفێنن. دایکم لەگەڵ ئەوەی زۆر جوان بووە و خاوەن نیگایەکی تیژ و زیرەکانە بووە ،
کەچی مێردەکەی چاوی چووەتە سەر ژنی تر! لەخۆوە نیە فڕۆکەیەک لەو سەری دونیاوە بە ئەفسەرێكی خۆشیۆشە‌وە هاتووە و ئەوی لەگەڵ خۆی بردووە.
گەر نرخی جوانی نەزانیت ، بەم شێوەیە سێزا دەدرێی.
ئەم خەیاڵە نارەوایانە من زیاتر بە بیرە تازەکەمەوە دەبەستێتەوە.
ئیستایە لە رەمز و رازی ئایدیا گەورەکان دەگەم. ئەوان چەند خۆش مرۆڤ لە خەمە بچوکە ترسناکە‌کان رزگار دەکەن و دە‌یبە‌ستنە‌وە بە جیهانێ کە بەزەحمەت دەتوانی هەڵەیەکی تیابدۆزیتەوە. جیهانە گەورەکان ئەوەندە گەورەن کە بۆ ئەوەی هەڵەیەکیان تیابدۆزیتەوە دەبێ هر هەمووی پێکەوە ببینی. ئەمەیش کاری هەموو کەس نیە و زۆر ﺯەﺤﻤەﺗە. ﻛﻮﺍ ﺋەﻭ ﺷﻮێﻧە ﻭ ﺋەﻭ ﭼﺎﻭە؟ ﻫەﺭ ﻧﺎﻛﺮێ. ﻛێ ﺩەﺗﻮﺍﻧێ 'ﻫەﻣﻮﻭ' لەیەک نیگا و لە یەک کاتدا ببینێ چەندە پێکەنینم بەو کەسانە دێت.
بۆیە کاتێک دەچیتە ناو ئایدیا گەورەکانەوە دەتوانی راحە‌ت پاڵی لێبدەیتەوە. دادەمەزرێیت. جگە لەمە، لەوێ هەر تۆ نیت. ئەوەندەی خەڵکی تر لێیە کە ئەگەر کەسێک لاساری کرد و بەرۆکی بە خۆت و بە ئایدیاکەت گرت ، بەرگریت لێبکەن. لەوێ هەموو شتێک تا ئەوپەری خۆی لە ئەمن و ئە‌ماندایە. تۆ یەکێک لە پارێزراوترین کەسەکانی سەر ﺭﻭﻭﯼ ﺯﻩﻣﯿﻨﯽ. ﺑﻪڵﺍﻡ ﺧﻮﺍﻧﻪﮐﺎ ﺭﯙﮊێﮎ ﻟﻪ ﺭﯙﮊﺍﻥ ﺑﯚ ﺧﯚﺕ ﺗﻞ ﺑﺪﻩﯾﺖ ﻭ ﮔﻮﻣﺎﻥ ﺑﺨﻪﯾﺘﻪ ﺳﻪﺭ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺗﺎ ﺳﻪﺭ ﻣﯚﺧﯽ ﺋێﺳﻘﺎﻥ ﺑﺮﻭﺍﺕ ﭘێﯼ ﻫﻪﺑﻮﻭ.
لەو رۆژەوە ترسناکترین چارەنووس بە‌رۆکت دەگرێ. باشە بڵێی باوکم رێک ئەمەی بەسەرنەهاتبێ؟
ساڵی پەنجاو حەوت ، دەمدەمانی کەوتنی حکومەت ، کارمەندی خۆشگوزەران سەردڕای ئەوەی باوەڕی بەو ساڵە نەبوو و لە قووڵیی دڵییەوە بێزاربوو لێێ، کەچی دەمانچەیەکی چواردەخۆری رەشی قەترانی کری و لەناو جانتا موهەندیسییەکەی (کە ئەویشی بۆ فیز کریبوو)، دەخست و لەسەر کتێبخانەکەی دایدە‌نا. کە ئیتر حکومەت ﺭﻭﻭﺧﺎ ﻭ ﺑﯚﻟﯿﺲ ﻧﻪﻣﺎ ﺗﺎ ﺋﺎﺭﺍﻣﯽ ﻭ ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﯽ ﺷﺎﺭ ﺑﭙﺎﺭێﺯﯼ، ﮐﺎﺗێﮎ کۆمیتەکان چێکران و داوا لە خەڵکی کرا بۆ خۆیان بە چەکەکانیانەوە ،
بەتایبەت لەشەودا ، ئاگایان لە شار بێت ، کارمەندی خۆشگوزەرانیش لە مزگەوتی گەرەک ناونووسی کرد و هەفتەی دوو سێ شەوێک دەچوو و کێشکی دەدا. ئەو ، شەوانە قاتێکی جوانی کوردی لەبەردەکرد،
بەپێچەوانەی ساڵانی پیش ه کە هەمیشە قاتی عەجەمیی لەبەردابوو ،
دەمانچەکەی دەخستە ژێر پشتێنەکەی و بە جامانە قیتەکەیەوە وەدەردەکەوت. کارمەندی خۆشگوزەران بوو بە نموونەی جەستەیی بیری نەتەوەیی من! بەپێچەوانەی چاوەڕوانییەکەی، گەڕانی نیوەشەوانی کۆلانەکانیش ناخۆش نەبوو. شتێک کە لەلای سەرنجراکێش بوو ، ئەو تاریکاییەی بوو نەتدەزانی لە کۆڵنەکەی ئەوبەر چی لەناوخۆیدا حەشارداوە. ه‌رە‌نگاوێک هاوڕێی دڵەڕاوکێ بوو. دڵە‌ڕاوکێیە‌کی خۆش، وەک سەردەمی گەنجیەتی. ئەگەرچی حکومەت نەمابوو و سەردەمی تەقە و کوشتەکان بەسەرچووبوو، بەڵام لە دەروونەوە دەنگێكی كز و نادیار پێی دەگوت دونیا ئەوەندەیش دەیەوێ بنوێنێ ئەمن و ئەمان نیە و رەنگە لەهەر بستەهەنگاوێکی هەر کۆڵان و قوژبنێک ،
مەترسییەک خۆی حەشاردابێ. لای ئەو دەکرا کاتێک نەزمێکی دەیان ساڵە تێک بچێ و خەڵکی فێری تێکرووخاندن بن، ئەوا ئەم عادەتە بەجۆرێکی تر هەتا ماوەیەکی نەخوازراو و پێشبینی نەکراو درێژە بکێشێ. کارمەندی خۆشگوزەران لە دەروونەوە دەترسا ، بەڵام سەردەم سەردەمێک نەبوو چیتر لە ژوورەوە خزێ و نەیەوێ بەشداری لەو ﺭەﻭﺗەﺩﺍ ﺑﮑﺎ ﻭﺍ ﻫەﻣﻮﻭ ﺧەڵﮑﯽ ﺑە ﺟﯚﺭێﮏ ﻟﻪﺟﯚﺭەﮐﺎﻥ ﺗێﻮەﮔﻼﻧﺪﺑﻮﻭ.
بگرە ماشینی بێنزەکەیشی لە‌خزمە‌تدا بوو رۆژ نەبوو لێرەوە بۆ ئەوێ لە ئەوێوە بۆ ئێرە خەڵکی پێ نە‌گوێزێتە‌وە. لەم کێشکانە‌دا بەسەر زۆر ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﺩﺍ ﮐﻪﻭﺗﺒﻮﻭ ﮐﻪ ﺑﻪﺩﻩﮔﻤﻪﻥ ﻟﻪﻭﻩ ﭘێﺵ ﻭێﻨﻪﯼ ﺑﯿﻨﯿﺒﻮﻭﻥ. ﻗﯿﮋﻩ ﻭ دەنگ و هەرای ناو ماڵ، هەتیوبازەکان، دزەکان کە تا ئیستاکە چەند دانەیەکیان لێگرتبوون، مەستەکانی نیوەشەو و سەرئەنجام ئەو پیاوە پیر و بە‌تە‌مە‌نانە‌ی نیوەشەوان لەبەر دە‌رگادا هە‌ڵدە‌تروشکان و تووتن و پەرەیان بەبادەکرد. شار شەوانە جۆرێکی تر هەناسەی هەڵدەکێشا.
بیری باوکی کردەوە کە ساڵنی ساڵ ئەم کەش و هەوایەی ئەزموون کردبوو و بە‌رددوام لەگەڵی ژیابوو. بگرە چەند جارێک کە لە کۆڵنی حەمامەكەوە تێپە‌ڕیبوو بەتوندی بیری باوکی کردبووەوە و بە
راوەستان لەبەردەم توونەكەدا ، كە تادەهات پیر و پیرتر دەبوو ، بۆ چەند ساتێک هەستی بە حوزوری کردبوو. شەوێکیان لەم حوزورە ئەوەندە ترسا ، ترسێک کە ترس نەبوو و زیاتر لە شەرمی دەکرد ، کە داوای لە مزگەوت کرد چیتر بۆ ئەو گە‌رِه‌کە‌ی نە‌نێرنە‌وە وا حە‌مامە‌کە‌ی لێبوو. لەگەڵ هەموو ئەمانە، ئەوەندەی پێنەچوو کێشکی شەوانە بیرورای دێرینی بەجۆرێک لە جۆرەکان پێگۆڕی و هاتە سەر ئەو بروایەی کە هەندێ شت ئەگەرچی لەسەرەتادا نائە‌قلانی دەنوێنێ، بەڵام بەتێیەرینی کات لایەنە ئەقڵانییەکەی دەردەکەوێ. لای ئەو رێک هەتا کەوتنی حکومەت رەوتەکە ئەقلانی نەبوو ، بەڵام لەپاش ئەوە دۆخەکە بوو بە شتێكی تر. پۆلیس و چە‌كداری حكومەتی کە هەمیشە رازیک و جیهانێک بوون بەدوور لە تێگەیشتن و هە‌ستپێکردن ، جیهانێک کە تەنیا ترس و واهیمە‌ی لێ دە‌دە‌ڵا کاتێک خۆی رێک لە‌جێگای ئەواندا بینییەوە ئەوەندە هەستی متمانەبەخۆبوونی تیا پێكهات كە بۆخۆیشی سەری لێ سوڕما. ئەم جارە بوو زانی بەشێكی گرینگی ئازایەتی لەو چەکەوە دێ بەدەستییەوە دەگری. لێرەوە کارمەندی خۆشگوزەران بە گرینگیی مانای 'ئامراز' گەیشت. ئەمە دیسان یارمەتی دا کە لە مانای کرینی ماشینی بێنزەکەیشی بگا کە کاتی خۆی ئەسڵەن بیری لەم لایەنەی نەکردبووەوە. ئەمە زیاتر خۆشحاڵی کرد. چونکە بینی هەندێ جار هەندێ شت دەکا بە بێ ئەوەی لە مانا شاراوەکانی پشتەوەی بگا ،
بەڵام کردەکە لە جێی خۆیدا بووە و رێک نەو ئاراستەیەدا کە لە سەرەتاوە باوەڕی پێی هەبووە.
مەنێ بوغزنی ژنی کە هێشتا سەرەیای گۆڕینی حکومەت و ئەو هەموو قیل و قالە‌ی لەم شارە و لەم دونیایەدا هاتبوونە پێشێ، زەینی وەک جاران بە گوڵێ لێوبەبزەوە مەشغوڵ بوو ، بینینی دە‌مانچە‌كە هومێدێکی
شەیتانیی لەدڵدا گێرابوو. ئەو کە قەت بە زریکەکە رانەهاتبوو و هەمیشە بیری بە‌بادانی پاکداوێنێی کورەکەی دەخستەوە لەدڵەوە
ﺼەﺯﯼ ﺩەﮐﺮﺩ ﺭۆﮊێﮏ ﻟـﻪ ﺭۆﮊﺍﻥ ﮐﯚﺕﺎﯾﯽ ﺑێ ﺑێ. ﺑﻪڵﻡ ﭼﯚﻥ؟ ﺋﻪﻭ ﺯۆﺭ ﺟﺎﺭ ﺧﻪﻭﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﻪﺧﯚﺷﯿﯽ ﮔﻮڵێﻭﻩ ﺑﯿﻨﯿﺒﻮﻭ ، ﯾﺎﺧﻮﺩ ﺑﻪ ﺳﻪﮐﺘﻪﯾﻪﮐﯽ ﮐﺘﻮﭘﺮﯼ ﻟﻪ ناوەراستی یەکێک لە قیژە ترسناکەکانیدا، یان ئەوەیکە شەوێک دراوسێیەکی وەرەز لە بانەکەیانەوە بە دزییەوە دادەبەزی و بە بێدەنگی لە کاتێکدا هەموو گەرمی خەوی خۆش بوون، کۆتایی بە ژیانی دێنا. لای مەنێ، کۆتایی ئەم دۆخە تەنیا بە مەرگی گوڵێ مسۆگە‌ردە‌بوو.
مردنی گوڵێ لە شەوێکی ئەنگوستەچاودا بە هۆی رێکەوتی تەقەی چواردەخۆرێكەوە! خەیاڵەكە مچۆرکێكی ساردی بە لەشدا دێنا و ،
ئارەقەی پێدەکردەوە. کوشتن ئاسان نەبوو ، بەڵام هاوکات کاتێ بیری لەوە دەكردەوە كە بۆ هەمیشە لەم زریکە چەندین سالە‌یە رزگاریان
دەبێ و دیسان دۆخی ژیان بۆ پێش ئەو دووانیوەڕۆ گەرمە نەگبەتەی هاوین دەگەرێتەوە، لە خۆشیان خۆی بە پێوە نەدەگرت. هە‌راهە‌رای خەڵکی سەر شەقام لەمێژبوو تەواوببوو و کەچی ئەم زیقنەی حەوشێ هر بە‌رددوام بوو! ئەم بیرە شێتی دەكرد. گەر قەرارە لەم گە‌ردوونە‌دا هەموو دیاردەیەک رۆژێ لە رۆژان کۆتایی پێبێ، ئەی نۆرەی ئەم ﺯﺭﯾﮑﻪﯾﻪ ﮐﻪﯼ ﺩﻩﻫﺎﺕ. ﻧﻪﮐﺎ ﺋﻪﻡ ﺤﻪﻭﺷﻪ ﻭ ﺩﻩﺭﮐﻪﻭﺑﺎﻧﻪ ﺑﻪﺭ ﻏﻪﺯﻩﺑﯽ حەقتەعالا كەوتبێ! مەنێ لەبەر خۆیەوە هەرچی دۆعا و وشەی ناشیرینی لایە، بۆ فاتێ و خولەی هەڵدەدا. دەڵێ "ئەوەندە بە خەڵکی دەڵێ خودا چاکت بۆ بکا ، تا چاکەی لە خوداوە بۆ خۆی بێ نەهێشت!"
هەڵبەت مەنێ لەوە ترسنۆکترە، یان باشترە بڵیم دە‌مانچە‌کە لەو ئەوەندە بەغیرەتترە کە نەتوانێ دەستی بداتێ و ئەوەی لەدڵیایەتی بیهێنێتە دی. رەنگی رەشی قەترانیی دەسک و لوولەکەی دەڵێی رەشمارە ، چاوەروانە دەستی مەنێی بگاتێ بۆ ئەوەی وەها پێیەوە بدا کە قەت قەت لەبیری نەچێتەوە. مەنێ، وەک بڵێی خەریکی رێگاگرتن لە مارێكی رێكەوتە لە ژوورەكەیاندا، داوێنی كراسەكەی كۆدەكاتەوە و دەیخاتە ژێرئەژنۆ و قاچەکانییەوە و بەدەنگی بەرز چی وشە و رستەی ناشیرینی لایە حە‌واڵە‌ی دەورووبەری خۆی دەکا. سێبەری رەشی ئەو ﺭۆژە، باڵی بەسەر هەموو داهاتووی ئەودا کێشاوە.
کارمەندی خۆشگوزەران کە هەوڵی دەدا بیر و خەیاڵی باوکی لەخۆی دووربخاتەوە، ئەو شەوانەی وا بەتەنیا کێشکی دەدا ، دەیکردە بیانوویەک بۆ ئەوەی بۆ دۆست و دوژمنی بگێرێتەوە کە شەوانە جاری وایە لەگەڵ باوکی پێکەوە نیگابانی دەدەن! دەیگوت، ئەو شەوانە باوکی باسی ئەو رۆژەی تەیارەکەی بۆ دەکا… باسی ئاسمان و ئەفسەرەکە و… . دەیگوت باوکی سوپاسی ئەو خەڵکە دەکا ئەویان لەبیرنەکردووە و بە هەڵگرتن و بەرزکردنەوەی وێنەکەی لە کاتی خۆپیشاندانەکاندا رێزیان گرتووە! دەیگوت باوکی وەک ئەو ساڵنە گەنجی گەنجە ، هەر نەگۆڕاوە. پێم وانیە لە دووای ساڵی ه٧ کەس بەقەد کارمەندی خۆشگوزەران خۆشحاڵ و رازی بووبێ. ئیتر چی دەویست؛ کتێبخانە ،
دەمانچە و کوڕێک کە لە داوی شەڵوارپیسی دەرباز ببوو، هەروەها باوکێک کە کتوپرِ بە گەڕانەوەی، بنەماڵەکەی ئەوانی لەم شارەدا سەربەرز و ناودارکردبوو ، کارمەندی بە ترۆپک گەیاندبوو. قەت بیری لەوە نەدەكردەوە رووداوە گەورەكان بتوانن ئەوەندە ئەوی گۆشەنشین بخەنەوە بەر رۆشنایی.
من جاری وایە بیردەكەمەوە داخۆ خەڵکی ئەو وێنەیەی باوکمیان لەكوێ دەست خستبوو. لە كاتێكدا هێشتا لای بنەماڵەكەی چۆنیەتی چیرۆکی ونبوونەکەی بەجوانی ساخ نەببووەوە و باوەگەورە بەو شێوەیەی بێویستە نەهاتبووە دەنگ، چۆن چۆنی ئەوان هەموو بەسەرهاتەکەیان لای خۆیان ساخ کردبووەوە! بڵێی هۆکارەکەی ئەوە نەبێ کە هەموو گۆرانە گەورەکان پێویستیان بە چیرۆک هەیە؛ ئەوەیکە دەبێ مردووەکانیش بە شێوازێکی تر بانگهێشت بکرێنەوە؛ هەڵبەت رۆژێکیان خولە دۆڵمە گوتی وێنە‌کە‌یان لە یەکێک لە بیناکانی سەر بە حکومەت هێناوەتەوە دەرەوە. ئەو بینایەی وا خەڵکیان تیا دەستبەسەر و زیندانی دەکرد. ئەمە بۆ ئێمە سەرەداوێکی تازەبوو. بەڵام گوتیان کە لەم وێنەیە ﺯﯾﺎﺗﺮ ﭼﯿﺘﺮﯾﺎﻥ ﻟﻪﻭێ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺑﺎﻭﮐﻢ ﺩﻩﺳﺖ ﻧﻪﮐﻪﻭﺗﻮﻭﻩ. ﻭﺗﯿﺎﻥ ﻫﻪﻣﻮﻭ شتەکانی تریان سووتاندبوو. کەواتە ئەو بەیانییە باوکمیان لە توونی ﺤﻪﻣﺎﻣﻪﻛﻪﻭﻩ ﺑﺮﺩﻭﻭﻩ ﺑﯚ ﺋﻪﻭ ﺑﯿﻨﺎﯾﻪ ﻭ ﭘﺎﺷﺎﻥ ﻟﻪﻭێﻮﻩ ﺑﯚ ﺳﻪﺭﺑﺎﺯﺧﺎﻧﻪﻛﻪﯼ شار و لە‌وێیشە‌وە بۆ ناو فرۆکەکە. بەڵم ئەمە کێشەکە لای من ئاڵۆزتر دەکا. دیسان بەزمی توونی حەمامەکە سەرم لێ دەشێوێنێتەوە. تەنیا ﺤﻪڵﻘﻪﯼ ﻭﻥ ﻭ ﺑﺮ ﻟـﻪ ﭘﺮﺳﯿﺎﺭﯼ ﺋﻪﻡ ﭼﯿﺮﯙﮐﻪ ﺗﻮﻭﻧﻪﮐﻪﯾﻪ. ﺋﺎﺧﺮ ﺋﻪﻡ ﭘﯿﺎﻭﻩ
لەو توونە چیکردووە سەر جێژوانی ژنێ، با هەم بیاوەکە عایلەمەند بێ و هەم ژنەکە خاوەن شوو ، بتبە‌نە شوێنێکی وەک ئەو بینایە و پاشان بەرەو سەربازخانە و ئەوسا بۆ ناو فرۆکە؛ مەگەر لەم شارە و لەم وڵاتە تەنیا باوکی من ﺼەﺯﯼ ﺑﻪ ﮊﻧﯽ ﺗﺮ ﺑﻮﻭە؟ ﮐﺘﻮﭘﺮ ﺷﻪﺭﻡ ﺩﺍﻣﺪەﮔﺮێ. ﺷﻪﺭﻡ ﻟﻪﻭەﯼ ﺩﯾﺴﺎﻥ ﺤﻪﻗﺎﯾﻪﺗێﮎ ﺩﻭﻭﭘﺎﺗﺪﻩﮐﻪﻣﻪﻭﻩ ﮐﻪ ﺭﻗﻢ ﻟێﯾﻪﺗﯽ ﻭ ﭘێﻡ ﻭﺍﯾﻪ ﻧﺎڕﺍﺳﺘﺘﺮﯾﻦ ﺤﻪﻗﺎﯾﻪﺗﯽ ﻣﻮﻣﮑﯿﻨﻪ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺑﺎﻭﮐﻪ ﺑێﭼﺎﺭﻩﮐﻪﻡ. ﻟﻪﻡ ﮐﺎﺗﺎﻧﻪﺩﺍ ﺭﻭﻭﺩﻩﮐﻪﻣﻪﻭﻩ
ژوورەکەم و دەست دەکەمەوە بە خوێندنی سروودی نەتەوەیی. تەنیا سروودێ کە ورە و وزەم پێدەدا ، بەڵام هاوکات گرێی هیچ کێشەیەکم بۆ ناکاتەوە، نە گرێی ونبوونەکەی باوکم و نە گرێی فاتێ لێوبەبزە و نە
ﮔﺮێﯽ ﺑێﺩەﻧﮕﯿﯽ ﻭ ﭘێکەﻧﯿﻨە تاقمەییەکانی باوەگەورە.
پێتان وانەبێ گوڵێ تەنیا شتێک دەیزانێ زریکاندنە ، نا ، بە پێچەوانەوە. گوڵێ لێوبەبزە زۆر شتی تریش دەزانێ. بۆ وێنە دەتوانێ تەواوی کاتەکانی ژیانی لەو ژێرزەمینییە دابنیشێ و لەگەڵ ئەو بووکە کایە بکا وا لەلای دارتاشێکی دراوسێمان بۆیان دروست کردووە و دایکیشی جلی بۆ دووریوە. ئەو بووکەی چاوەکانی یەک و دوو دەوەستن. جگە لەمە گوڵێ لەبەرخۆیەوە دەتوانێ رۆژ تا ئێوارە و شەو تا بەیانی ئاهەنگێک بچڕێ کە تەنیا خۆی بیستوویەتی. ئاهەنگ و شیعرێکی تایبەت کە ئەوەندە ئاوێتەی یەکترن، ناتوانی لێکیان بكەیتەوە. ئەو هەروەها دەتوانێ سەردەمی منداڵیی خۆی هەتا کۆتایی ژیانی لەگەڵ خۆی رابکێشێ و هەندێ جاریش تا دوواسنوورەکانی خۆشحاڵی پێبکەنێ. گوڵێ ئەوەندە شت دەتوانێ کە جاری وایە من هەستدەکەم گەر رۆژیک لە رۆژان ئە‌ویشمان تێکەڵ بە چیرۆکی پەیداکردنی بەسەرهاتی باوەگەورەی بکردایە ، ئەوا بێگومان دەیتوانی یارمەتی گەورە بدات. بۆ وێنە دەیتوانی پێمان بڵێ "بۆ نەچوون داوا لە ﺤﮑﻮﻣﻪﺕ ﺑﮑﻪﻥ،… ﺑﯚ ﺩﺍﻭﺍﺗﺎﻥ ﻟﻪ ﭘﯚﻟﯿﺲ ﻧﻪﮐﺮﺩ؟… ﺑﯚﭼﯽ ﺩﻭﻭﺍﯼ ﺳﺎﺁﯽ پەنجاوحەوت شوێن پێی ئەو ئەفسەرەتان هەڵنەگرتەوە كە بە فرۆكەكە هات بە شوێنیا؟… بۆچی جارێ لە جاران بەجوانی لەگەڵ مام وسووی ﺤﻪﻣﺎﻣﭽﯽ ﻧﻪﺩﻭﻭﺍﻥ، ﯾﺎﻥ ﺑﯚﭼﯽ ﺋﻪﻭ ﮊﻧﻪﺗﺎﻥ ﻧﻪﺩﯙﺯﯾﯿﻪﻭﻩ ﻭﺍ ﺋﻪﻭ ﺑﻪﯾﺎﻧﯿﯿﻪ
لە گەڵی لە توونی حەمامەكە جێژوانی هەبوو و... ،..." من لەمێژە
باوەرم بە زیرەکیی ئەم برازایەمە. بەوە نیە رۆژێک لە رۆژان هەڵەی کردووە. تازە مەگەر لەم دونیا پان و بەرینەدا تەنیا هەر ئەو هەڵەی کردووە؛ بەوە نیە کاتێک دەقیژێنێ ، هەرچی قیژەی دونیایە لە گەرووی ئەوەوەیە دێتە دەردوە. من دڵنیام گەر باوکم مابا ، ئەوی لەهەر ه‌موومان خۆشتر دەویست. تازە، مەگەر کەس لەم حەوشەیەدا دە‌یوێرا ئاوا لە ژێرزەمینێکی خنێ و هەتاهەتایە بۆ رووانینی دونیا تەنیا یەک پەنجەرەی پێ رەواببینێ! بێگومان نا. هەندێ جار دێمە سەر ئەو رایەی چارەنووس بەئەنقەست ئەم نەهامەتییەی بەسەر گوڵێ لێوبەبزەدا هێنا بۆ ئەوەی چیرۆکی باوکم تەنیا بە ونبوونەکەی کۆتایی پێبێ و بەس.
چارەنووس دەستدرێژی کردە سەر گوڵێ بۆ ئەوەی وەها لەخۆی شەرمەزاری بکا لە ئەقڵ و لە گۆی بخا بۆ ئەوەی زانیارییەکانی تەنیا لای خۆی بمێننەوە و تەنیا بۆ خۆی هەڵیانگرێ. لەخۆوە نیە دەنگی ئەوەندە تیژە. لەم کاتانەدا گەر دەمانچەکەی کارمەندی خۆشگوزەرانم پێ بوایە بێگومان ئاسەواری کاوە شێلمم بۆ هەمیشە لەسەر گۆی زەوی دەسرییەوە. ئەو گەوجە شێلم و گوڵەبەرۆژە فرۆشە نەگبەتە نەیزانیوە چیکردووە. هەتا ئیستایش پێی وایە تەنیا هەوەسێک بووە و بەس. ئەو نازانێ بووە بە هاوکاری ئەفسەرەکە و ئەو فڕۆکەیەی وا بەشێکی گرینگ لە رابردوو و لە مێژووی ئێمەیان لەگەڵ خۆیان برد و ونیانکردن.
سەیرە ، مێژوو بە ئاسمانەوە کۆنایی بێ بێت. ئەمەش یەکێکە لە عە‌جایباتی سەردەمی ئێمە. ئەویان فراند بۆ ئەوەی ئێمە هەمیشە
چاومان لە ئاسمان بێت. ئەو شوێنەی دەستمان نایگاتێ و بۆیە قەت ناتوانین سەروبنی ئەم چیرۆکە غەمگینە یەکجار بۆ هەمیشە سەریەک بخەینەوە. لە تەواوی ئەو دەنگانەی لەم حەوشەیەدا بەرهەم دەهێنرێن ،
تەنیا زریکەی گوڵێ لێوبەبزەیە دەگاتە ئەو بەرزاییانە. ئەمە یەکێک لە گرینگترینی ئەو تایبە‌تمە‌ندییانە‌یە ، گوڵێ لە ئێمە و لە خەڵکی گەرەک و لە شار جیادەکاتەوە. ئاخ گوڵێ، ... ئاخ گوڵێ! ئەو نیوەرۆ گەرمەی هاوین بۆخۆت بە دەستەوە دا؟… نە‌دە‌كرا شە‌پە‌ڵخە‌یە‌كی وەها قایم و ﮔﻮﺭﺝ ﻭ ﮔﯚڵ ﻟـﻪ ﺭﻭﻭﻣﻪﺗﯽ ﮐﺎﻭﻩ ﺑﯚﮔﻪﻥ ﺑﺪﻩﯼ ﮐﻪ ﺑﯚ ﺤﻪﻭﺕ ﭘﺸﺘﯽ ﺋﺎﻗﻶﯽ بكەی! دەزانم لەكاتى جووتبوونەكەیش دا هەستت نەبووە و تەنیا خۆت بە دەستەوە داوە بۆ ئەوەی خۆت بە دەستەوەدابێ! شەرمت تۆی پێوەکرد، ئەو شەرمەی کاوە وای دەزانی حەزە. ئاخ گوڵێ… ئاخ!
ه‌ندێ جار مرۆڤ پێویستە لەوە بگا کە جەستە و ژیان و بیری ، تەنیا هی خۆی یاخود هی دوو نەفەر نیە و بگرە سنوورە‌کە‌ی یەکجار لەمە
ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺩﺩﭘﻮﺍ. ﺋﻪﮔﻪﺭﭼﯽ ﺑﺎﻭﻩڕﻡ ﺑﻪ ﺩﯙﻋﺎ ﻭ ﺑﻪ ﻧﺰﺍﮐﺮﺩﻥ ﻧﯿﻪ، ﺑﻪڵﻡ ﻟﻪ
دڵمەوە ئاواتەخوازم كاوە هەتاهەتایە شێلم فرۆش و گوڵەبەڕۆژەفرۆش بمێنێتەوە و قەت لێی قوتاری نەبێ. بڵێی ژنی توونی حەمامەكە و ئەفسەرەکە نەبن گۆڵێیان خەڵەتاندبێ؛ ژنەکە بێگومان پێی گوتووە
"لەئیستاوە فێربە خۆت بەدەستەوە بدە، ژیان هەمووی لەسەر ئەمە بەندە ، ئەوی تری فشەیە ، . گاڵتەیە. ئەوی تری هەمووی هەوڵدانە بۆ خۆدزینەوە لەمە!.. لەززەتە ئەبەدییە هەرە خۆشەكە!" ئەفسەرەكەیش ﮔﻮﺗﻮﻭﯾﻪﺗﯽ "ﮔﻪﺭ ﺋﻪﻣﻪ ﻧﻪﻛﻪﯼ ﺭﻩﻧﮕﻪ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺗﺎﯾﻔﻪﻛﻪﺗﺎﻥ ﺗﯿﺎﺑﭽﻦ ، ...
هموو تایفە‌كە‌تان ، ... تێدەگەی!؟... بێگومان تێدەگەی تۆ هەمیشە
کچی چاک بوویت!" منیش دەزانم گوڵێ کچی چاکە. گوڵێ ئەوەندە کچی چاکە کە لە دووای ئەو دووانیوڕۆیە گەرمەی هاوین زۆر بە ئاسانی ﮔﻮﻧﺎﺣﯽ ﮐﺎﻭﻩ ﺷﯿﭩﻤﯽ ﻟﻪﺑﯿﺮﮐﺮﺩﻭﻭﻩ ﻭ ﺭﯾﮏ ﻭﻩﮎ ﯾﻪﮐێﮎ ﻟﻪﻭ ﮐﻪﺳﺎﻧﻪ دەیبینێ کە لەم صەوشەیەدا دەژین. هەرچەند کاوە هەمیشە هەوڵدەدا خۆی لەو ژێرزەمینییە گێل بکا و قەت نیگای لە نیگا سەرگەردانەکانی گوڵێ نەچەقێ. کاوە بەلاجاو ئاگای لەوێیە. نە قەت هەوڵیدا مشتێ گوڵەبەرۆژەی بۆ ببا و نە جامۆڵکە‌یە‌ک شێلمی کوڵو. کاوە زۆر ه‌وڵدە‌دا بۆ همیشە گوڵێ فەرامۆش بکا. لەیەکەم رۆژەوە ئەوەندە ترسا نەبێتەوە. بۆیە کاتێک دایکی بەسەریدا گوراندی "بۆ بەشوێن چەتیوە بەڕەڵلایەکی وەهاوەی و مەگەر تۆ کوڕی کێی و کێت بێ دەڵێنێ" باوەری بەخۆی هێنا کە هەموو شتێ هەر لەسەرەتاوە هەڵە بووە،
هەڵەیەکی کوشندە. کاوە کە چاوەروانی سزایە‌کی گەورەی بۆ سەر خۆی ﺩەﮐﺮﺩ، ﮐﺎﺗێﮏ ﮐﺎﺭﻣﻪﻧﺪﯼ ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﻭ ﻣﻪﻧێ، ﺧﻮﻟﻪﯾﺎﻥ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﺋﻪﻭﻩ
رازی کرد دەبێ ئەم داوێن پیسییە هەتاهەتایە لە ژێرزەمینییەکدا ﺤﻪﺷﺎﺭﺑﺪﻩﻥ ﻭ ﻓﺎﺗﯽ ﺩﺍﻣﺎﻭﯾﺶ ﺩﺍﻣﺎﻭﺍﻧﻪ ﻭ ﻣﻠﻜﻪﺟﺎﻧﻪ ﻟﻪ ﻧﯿﮕﺎﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚﻟﻪﻭﻩ وەریگرت، وەها باوەربەخۆبوونێک لە دەمارەکانیدا گەرا ، نەبێتەوە.
ئەوسا زانی هەموو شتێ لە راستیدا خەتای گوڵێ بووە. بەو سمت و سینگ و لەش و لار و خە‌ندانە‌وە ، بگرە بە‌ردیشی دە‌جوڵاند و بەتووش تاوانەوەی دەکرد. ئەم رووداوە وەها کاریگەریی لەسەر کاوە بەجێ هێشت کە تا ماوەیەکی چاک ، نە لە ژێر لێفە و نە لە حەمام نەیدەوێرا دەست بۆ خۆی ببات. ئەو نەیدەزانی رۆمانسیەت لەگەڵ خۆی هەڵگری چ کارەساتێکە. نەیدەزانی لەو دیوی ئەو شتە خۆشە چ ئەهریمەنێک راوەستاوە و چاوەروانە. کاوە چەند جارێ بە ئەسپایی و لە بێدەنگیی شەوانی کرِ و مات دا لە ژێر لێفەکە گریابوو،… بۆ گوڵێ گریابوو.
بەڵام دووای ئەو گریانانە وەها جەستە و رۆدی سووک ببوون کە ئیتر قەت سۆز و بەزەییەکە نەگەرایەوە. کاوە ئیتر تەنیا کاوە شێڵم فرۆش بوو و بەس. شەقام و خەڵکیش لەم کاتانەدا چەندە ورە‌بە‌خشن. کاوە
ﺯﯙﺭ ﺟﺎﺭ ﮐﺎﺗێﮎ ﺑﯿﺮ ﻟـﻪﻡ ﺳﻪﺭﺩﻩﻣﺎﻧﻪ ﺩﻩﮐﺎﺗﻪﻭﻩ ﺳﻪﺭﺩﻩﻣﯽ ﻗﻪﺭﻩﺑﺎڵﻐﯿﯽ شەقامی ساڵی پەنجاو حەوت و سەردەمی بەسەرهاتەكەی خۆی و گوڵێ ی وەک یەک دێنەوە بەرچاوی. خۆشترین ساڵەکانی شەقام. بێهۆ نەبوو کاوە دوواتر سەردڕای ئەوەی توانی قوتابخانە تەواوبکا و دەرفەتی ﺧﻮێﻨﺪﻧﯽ ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﻫﻪﺑﻮﻭ، ﮐﻪﭼﯽ ﭘﯿﺸﻪﯼ ﺩﻭﮐﺎﻧﺪﺍﺭﯼ ﻫﻪڵﺒﮋﺍﺭﺩ ﻭ ﺭﻭﻭﯾﮑﺮﺩﻩ ﺑﺎﺯﺍﺭ. ﺋﻪﻭ ﻫﻪﺗﺎ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺎﺯﺍﺭ ﻭ ﺑﻪ ﺷﻪﻗﺎﻡ ﻭﻩﻓﺎﺩﺍﺭ مایەوە.
سەرئەنجام لەدووای بێنەوبەرەیەکی زۆر بڕیاردەدەم هەرچۆنێک بێت باوەگەورە سەبارەت بە باوكم بدوێنم. ئەگەر ئەو تەنانەت لەسەر ﺭﻭﻭﺩﺍﻭەﻛەﯾﺶ ﻫﯿﭻ ﻧﻪﺯﺍﻧﺊ ﺑﻪڵﻡ ﺑﻪ ﺑﺎﺳﮑﺮﺩﻧﯽ ﺳﻪﺭﺩﻩﻣﯽ ﻣﻨﺪﺍڵﯽ ،
لاویەتی و پیاوەتی باوکم دەتوانێ دەرگای زۆر شتم لێبکاتەوە. هەر ئەوەندەی هەندێ زانیاری وەربگرم ، دەتوانم دوواتر سەریەکیان بخەمەوە و وێنەیەکیان لێسازبکەم. رێک وەک فیلمی پۆلیسی.
ئێوارەیەک لەپاش نانخواردن بە ئەسپایی و دڵەڕاوکێوە لەدەرگاکەی دەدەم. باوەگەورە حەزی بە سەردانی كەس نیە. بێ ئەوەی بپرسێ كێیە ،
لەپاش ماوەیەکی کورت دەرگاکە بە ئەسپایی دەکاتەوە. دەزانێ سەردانێکی ناوادەیە. کەسێک ، شتێکی قورس راپێچی داوە و ه‌نگاوە‌کانی بەرەوە ئێرە هێناوە. لەیەک دە‌روانین. وەک بڵێی چاوەروانمە ، دەرگاكە جوان دەخاتە سەرپشت. دەچمە ژوورەوە.
هە‌ستدە‌كە‌م لەپاش سالانی سال ژوورە‌كە هێشتا بۆنی دایەگەورە دەدا ،
بۆنی شمەکە کۆنەکان، بۆنی باوەگەورە خۆی و هەروەها بۆنی ئەو مەلایەی گەڕەک کە جاروبار دێ و لێرە چایەک دەخواتەوە و دەڕوا.
رێک بەهەڵکەوت لەو شوێنەدا دادەنیشم کە خانووەکەی منی لێوە دیارە.
وێنەی خانوویەک لە قاپی پەنجەرەکەی باوەگەورەدا. ئیستا دەزانم ،
بەشێكى گرینگى كاتەكانى ژیان، من بۆ ئەو تەنیا وێنەیەكم و بەس.
بەلەبەرچاوگرتنی ئەوەیکە باوەگەورە تەمەنێکی وەهای نەماوە، بێ بێچ و پەنا دەچمە سەر ئەسێی مەبەستی سەردانەکەم. دەڵێم "چۆن ژیا ،
چۆن گەورە بوو و چ پیاوێک بووێ" هەستدەکەم بەشی سێهەمی پرسیارەکەم بڕ بە پێستی خۆی نیە، بەڵام تازە لە دەمم ترازاوە.
باوەگەورەیش وەک بڵێی دەزانێ کە منیش سەرەرای ئەوەی گەنجم و تەمەنێكی زۆرم بە بەرەوە ماوە ، بەڵام سروودە نەتەوەییەكان كاتیان پێ ﮔﻮﺷﯿﻮﻭﻡ ، ﺩﻩﺳﺖ ﺩﻩﮐﺎ ﺑﻪ ﮔێڕﺍﻧﻪﻭﻩ. ﮔێڕﺍﻧﻪﻭﻩﯼ ﮔﺮﯾﻨﮕﺘﺮﯾﻦ ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﻩﮐﺎﻧﯽ ژیانی باوکم. دەڵێ "لەدایک بوو، گەورە بوو و مرد! لە ناو لەدایکبوون و گەورەبوونا ، لە كاتى شەرەكانا دایكى لەم گوند بۆ ئەو گۆند كۆڵى کرد. حەوت ساڵ چووە قوتابخانە. شاگرد سەروپێخانە بوو. لە ناو گەورەبوون و مردنیشیا ژنی هێنا، بوو بە خاوەنی سێ کور،
نیوەشەوێک کاتێک بەهۆی کارێکەوە لە دووکانەکەی ئەبێ، بەو ئاکامە ئەگا کە ژیان نابێ تەنیا رێگایەک بێت لە ناو سەروپێخانە و ماڵەوە ،
بۆیە بڕیارئەدا رێگاکەی بگۆڕێ، دوواتر ژنەکەی مرد، پاشان خۆی… ."
باوەگەورە لێرەدا راوەستا، نیگاکانی گەرانەوە بۆ ناو جاوەکانی. بە ه‌نسکە ه‌نسکێکی کەمێک قورس ئەم چەند رستەیەی درکاند لە کاتێکدا ﺯﻭﻭ ﺯﻭﻭ ﺗﺎﻗﻤﻪﮐﺎﻧﯽ ﻧﺎﻭ ﺩﻩﻣﯽ ﺼﻪﺯﯾﺎﻥ ﺩﻩﮐﺮﺩ ﻭﻩﮎ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﺑﻔﺮﻧﻪ ﺩﻩﺭﺩﻭﻩ
و بکەونەوە پێکەنینێکی شێتانە. ئەو کە بەزەحمەت تاقمەکانی رادەگرت ،
لە سی دەقیقەدا ئەمانەی درکاند.
لە قسەکانی باوەگەورەدا وێرای توانای ئەو بۆ گێرانەوەی چیرۆک لە کورتترین شێوازی مومکین دا، دوو شت گرینگ بوون، یەکەم ئەوەیکە باوکم بە ئاکامێکی نوێ دەگا و دووهەم ئەوەیکە دەبێ رێگاکەی بگۆرێ.
سەبارەت بەوەیکە باوکم چۆن بەم ئاکامە دەگا ، هیچ زانیارییەک لەبەر دەستدا نیە. دەکرێ پیاو دابنیشێ و بیری لێبکاتەوە و هەرچی ئەگەر و ﮔﻮﻣﺎﻥ ﻫﻪﯾﻪ ﺑﻪﺳﻪﺭﯼ ﺑﮑﺎﺗﻪﻭﻩ. ﺑﯚ ﻭێﻧﻪ ﺑﺎﻭﮐﻢ ﺭﻗﯽ ﻟﻪ ﺩﻭﻭﭘﺎﺗﺒﻮﻭﻧﻪﻭﻩ
بووە، یاخود لەخەوهەستانی بەیانیان زوو ، هێزی خەیاڵی بزواندبێ ،
یان بەیانیان ئەوەندە شێت و سواڵکە‌ر و بیاو و ژنی فە‌قیر و هەژار خۆیان بە دووکانەکەیاندا کردبێ کە ئیتر گەیشتووەتە ئەو رایەی ئاوا نەبێ و ئەو ناتوانێ ئەم هەموو عالەمە هەموو رۆژێ تێربكا و بۆیە دەبێ دونیا بە بارێکی تردا بکەوێ ، بەڵام ،.. بەڵام بەزمی توونی حەمامەكە چی؟ ئەم بەشە بیر و خەیاڵەكانم لێ دەشێوێنێ. ئاخ لە خولە دۆڵمە چۆن بە خستنە ناوەوەی رستە و هەواڵێک هەموو مێژووی سەراوقون کردووە! بەڵام سەبارەت بە ئەوەیکە باوکم بەو ئاکامە دەگا کە دەبێ رێگاکەی بگۆڕێ. دەی باشە ، بەڵام پرسیار ئەوەیە مەبەستی لە رێگاگۆڕین چی بووە؛ داخۆ مەبەستی گۆڕینی ئەو کۆڵانانە بووە بەرەو سەروپێخانەكە پێیاندا تێپەریوە، یان مەبەستی شتێکی تر بووە؛ کە لە باوەگەورە دەپرسمەوە، وەڵامی نیە. دەڵێ ماندووە و من دەبێ بڕۆم. دەڕۆم. كە دەگەمەوە ژوورەكەی خۆم ، خەیاڵم هەر بە گۆڕینی رێگاكەوە مەشغوڵە. دێتەوە بیرم کە رێک لە سەر توونی حەمامەکەوە دوو کۆڵن جیادەبێتەوە ، کۆڵنێک بە دەستی راستدا و کۆڵنێک بە دەستی چەپدا
(واتە هەمان كۆلانی حەمامەكە). من پێم وایە باوکم هەم رێگای بە مانای کۆڕیوە و هەم رێگا بە ماناکەی تری. واتە گۆڕینی ژیان. لێرەدا پێکەنینێکی سەیر دامدەگرێ. سەروپێ فرۆشێک و بیری وەها!
ئەی بۆ نا؟… مەگەر ئەو چی لە خەڵکی تر کەمتربووە؛ بێگومان هیچ. بگرە زۆر زیاتریشی هەبووە. لێرەدا کتوپر بەسەر گەورەیی و مە‌زنیی باوکم دا دەکەوم. باوکم لە‌سە‌ردە‌مێکدا بیری لە گۆڕینی رێگا کردووەتەوە کە کەس هەر نەیتوانیوە خۆی لە قەرەی 'بیر'یش بدات. بەڵام دەی باشە ، ئەم بیرە بۆ دەبێ تاوان بێ؟… کەسێک بەزەیی بە خەڵکی تردا بێتەوە و بیەوێ ژیانیان بگۆڕێ، بۆ دەبێ ون بێ؟ دیسان توونی حەمامەكە دێتەوە بەرچاوم و سەرەداوی بیرەكانم لێ دە‌پسێنێ.
هموو شتێ ، بگرە هاتنی فرۆکەکە ئەفسەرە خۆشپۆشە‌کە‌یش تەواوکەری بەسەرهاتەکەن، جگە لەم توونە نەبێ. بەڵام راوەستن!
شتێكی تریش ماوە. باوكم لەدووای مردنی دایكم دەروا و ون دەبێ.
ئەها!… ئەمەیش دەبێ زیاتر بیری لێبکەمەوە. باشە بۆ باوکم رێک لەدووای مردنی دایکم بەتووش توونی حەمامەكە و ئەو جێژوانە‌وە دەبێ وا باسی دەکەن؛ ئەویش لەماوەیەکی یەکجاری کورتی دووای مەرگی دایکم
باوەڕیان بەم چیرۆکەیە ، خائینترین کەسەکانی ئەم جیهانەن. باشە چۆن پیاوێک دەچێتە جێژوانی ژنێک کاتێک تازە ژنەکەی خۆی مردووە و منداڵێکی ساویلکەیشی لێ بەجێماوە؟ لێرەدا بیری بیرە فەلسەفییە نەخوێندەوارییەکانی باوەگەورە و ژماردنی مێروولە و چۆلەکەکان دەکەومەوە. باوەگەورە بۆ دوورکردنەوەی ئەم بیرە ئەهریمەنیانەیەیە ﺧﻮﻭﯼ ﺩﺍﻭەﺗﻪ ﮊﻣﺎﺭﺩﻥ. ﻟﻪ ﭘﻪﻧﺠﻪﺭﻩﮐﻪﯼ ﺧﯚﻣﻪﻭﻩ ﺳﻪﯾﺮﯼ ﺧﺎﻧﻮﻭﮐﻪﯼ دەکەم. ژوورەوە نووتەکە. باوەگەورە خەوتووە. هەست دەکەم کاتێک ئەو دەضەوێ، هەموو چیرۆکەکە دەضەوێ. مێشکی من لەمە زیاتر برِ
ناکا. گلۆیە‌کە دە‌کوژینمە‌وە و لەناو تاریکابیدا، لەهەوڵی دۆزینەوەی خەو ، تا درەنگان دادەنیشم.
فاتێ بۆخۆی نان بە دەمی کچەکەیەوە دەکا. زۆربەی کات، کاتێ پیاوەکان لەماڵەوە نین لە تەنیشتی دا دادەنیشێ و کەوچک کەوچک ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﯽ ﭘێﺩﻩﺩﺍ. ﮔﻮڵﯽ ﮔﻪﺭ ﺑﻮﻭﮐﻪﮐﻪﯼ ﻟﻪ ﺑﺎﻭﻩﺷﺪﺍ ﻧﻪﺑێ ﻧﺎﻥ ﻧﺎﺧﻮﺍ ،
تێرنابێ. ئەو و بووکەکەی هەمیشە لە کاتێکدا دایکی نەرم نەرم فرمێسک بە چاوەکانیدا دێنەخوار، نان دەخۆن. فاتێ قەت لە دەروونەوە لەسەر کچەکەی دۆعا و نزا لە کەس ناکا. ئەو پێی وایە رۆژیک لە رۆژان وەک چۆن خودا هەمووان دەبەخشێ، هەر بەو شێوەیەیش مرۆڤەکان یەکتر دەبەخشن و سەبارەت بە یەکتر دەبن بە خاوەن نیگایەکی تر. ئەو ئەمە دەداتە دەست زەمەن و كات. لەم حەوەشەیەدا سەردەمانێک دێت هەم کارمەندی خۆشگوزەران و هەم مەنێ بوغزن و خولە و… گوڵێ دەبەخشن و هەم گوڵێ لێوبەبزە ئەوانیش. لای ئەو رزگاریی راستەقینە ئەمەیە ، ... شۆردنەوەی هەموو رۆح و دەروون لە پیسایی و لە رق و لە بوختانەکان. سەردەمانێک دێ وەک چۆن ئەو میەرەبانانە لە کاوە شێلم دەروانێ ، ئەوانێ دیکەیش بە هەمان شێوە لە گوڵێ. لەپاش نانخواردن ،
هەڵدەستێ دەستێک بە ژوورەکەدا دێنێ. گسکێکی لێدەدا و بە دە‌سماڵێک تۆز لەسەر شمەكەكان كە یەكجار كەمن دەسرێ. هەفتەی جارێكیش تەشتێكی زل لە گەڵ پووتێك ئاوی گەرم دێنێ و هەر لێرە کچەکەی دەشوا. گوڵێ بە پێچەوانەی زریکە ترسناکەکانی ، کچێکی خۆبەدەستەوەدەرە. هیچ لاسارییەک لە خۆی نیشان نادا ، نە لە کاتی ﺧﻮﺍﺭﺩﻧﺪﺍ ﻭ ﻧﻪ ﻟـﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﺷﯚﺭﺩﻧﯽ ﺩﺍ. ﺑﮕﺮﻩ ﺯﯙﺭ ﺋﺎﺭﺍﻣﯿﺸﻪ. ﻓﺎﺗﯽ ﻟﻪﻣێﮊﻩ بەو ئاكامە گەیشتووە گەر لەم ژوورە كەسێكى لەگەڵ بژى، ئەوا قەت کچەکەی نازریکێنێ. چەند جارێک ویستی ئەمە لەگەڵ خولە و بگرە باوەگەورەیش باس بكا ، بەڵام هەموو جارێ قرەقوبی لێکرد. ئەگەرچی بەپێچەوانەی خولە، لەباوەگەورەی رادەبینی شتێکی بۆ بکا، بەڵام لەدەروونەوە دەنگێکی نادیار پێی دەگوت وا باشترە باسی نەکا. کاتێک پیاوەکان لەماڵەوە نەبوون ، لەساتەوەختی زریکەکاندا دەچووە لای گوڵێ و ئارامی دەکردەوە. گوڵێ هەر کە گوێی لەدەنگی هەنگاوەکانی دەبوو، دەستبەجێ ئارام دەبووەوە. بگرە جاربەجاریش کاتێک بەتەواوی لەوە دڵنیا دەبوو مەنێ و هیچ پیاوێک لەماڵەوە نین
(ئەوەیکە باوەگەورەیش چووبووە دەرەوە) دەستی کچەکەی دەگرت و دەیبردە ماڵەوە. ئەو رۆژانە خۆشترین رۆژەکانی تەمەن و ژیان بوون.
ئەوەیکە لە چوار منداڵ هەر ئەمەی بۆمابووەوە و ئەمەیش ئاوای لێدەرچووبوو، وەک تاقیکارییەکی خودا لەسەر تاقەت و هێزی بروا و ئیمانی خۆی لێکی دەدایەوە. شتێک لە دەروونەوە پێی دەگوت کە بەراستی هەمیشە خرایە بەسەر چاکەدا دێت (هەرچەند ئەمەی کەمێک لە‌خۆرازیانە دهاتە بەرچاو)، بەڵم وەها بوو. ئاخر گوڵێ بەو تەمەنە کەم و سیما مەعسوومەی چ گوناحێکی کردبوو، ئاخر بۆ خۆی وەک ژنێکی بێدەنگ و بێ رەنگ کە قەت خراپەی کەسی نەگوتبوو و بگرە لە دەروونەوە قەت بە خراپە لەسەر كەسیش بیری نەکردبووەوە، بۆ دەبێ وەهایان بەسەربێ. بەڵام نا، راوەستە! فاتێ بیرێک وەک بروسکە ئاسمانی مێشکی رووناک دەکاتەوە "رەنگە تاوانەکە رێک لێرەدابێ!"
ﺧﺎﻭێﻥ ﮊﯾﺎﻧﮑﺮﺩﻥ، ﺗﺎﻭﺍﻧﻪ. ﺋﻪﻭﺍﻧﯽ ﺗﺮ ﻭﻩﮎ ﺗﺎﻭﺍﻥ ﺳﻪﯾﺮﯼ ﺩﻩﮐﻪﻥ ﻭ ﺑﯚﯾﻪ بە هەموو شێوازێک هە‌وڵیانە لێتدەن. لێیشت دەدەن. زۆر خراپ.
ﺧﺮﺍﭘﺘﺮﯾﻦ ﻟﯿﭩﺪﺍﻧێﮎ ﮐﻪ ﺩﻩﺳﺖ ﺩﻩﮐﻪﻭێ ﻭ ﺧﻮﺩﺍ ﺧﻮ ڵﻘﺎﻧﺪﻭﻭﯾﻪﺗﯽ. ﺑﻪ مەعسومی سەیری کچەکەی دەکاتەوە. بریارێکی سەیر لە مێشکی دا دەگەڕێ. لەمەبەدووا دەبێ جۆرێکی تر بێ. جۆرێک وەک مەنێ، یان لانیکەم گەر وەک ئەویشی بێ ناکرێ، وەک جارانی خۆی نەبێ. فاتێ رادەبێتە سەر پێ. هەست دەکا کتوپر دونیا لەبەر چاوەکانیدا یەکجار گۆڕاوە. رەنگ و بۆن و تامەکان شێوازێکی تریان گرتەخۆ. دەیهێنێتە بەرچاوی خۆی کە داخۆ دەبێ چۆن بێ. پێش لەهەر شتێک دەبێ جوابی نەگبەتی و زمان درێژییەکانی مەنێ بداتەوە. دەبێ کە خولە وەک همیشە بەقسەی ئەوانەی دەورووبەری کرد و هیچ کردە و هە‌ڵوێستێکی
سەربەخۆ و جیای لەخۆی پیشان نەدا ، بێتە جواب و بەگژیا بچێتەوە.
وەک چۆن مەنێ تان و تەشەر بە کچەکەیدا دەکێشێ و هەر رۆژەی بە شێوازێک سووکی دەکا ، ئەمیش دەبێ کاوە شێلم بەدەردێک ببات نەبێتەوە. ئیتر چیتر وەک جاران نەماوە. کاوەی ترِن! چۆن خۆی هەموو رۆژێ بادەدا و بە فیزەوە لە کار و لە قوتابخانە دێتەوە، وەک بڵێی هیچ رووی نەدابێ و هیچ کارەساتێکی نە‌خوڵقاندبێ. مەنێ چاوەکانی دەگەشێنەوە. بیردەکاتەوە رەنگە بتوانێ بەم شێوەیە گوڵێی کچی بگێرێتەوە بۆ ناو ژیان و لەم نەهامەتییە چاوەڕواننەکراوە رزگاری بکا.
پێکەنینێک لە ژێرزەمینییەکدا جەستەی رادەتەکێنێ. گوڵێ لێوبەبزە سەربەرزدەکاتەوە و لە دایکی دەڕوانێ. بزەیەکی خوار لێوەکانی دەگەزێ. فاتێ داماو بەپەلە سفرە بچوكەكە كۆدەكاتەوە و لە ژێرزەمینییەکە دەڕواتە دەرەوە. دەرەوە ئەگەرچی پاییزە و هەوا کەمێک سارد، بەڵام جەستەی ئەو گەرمی گەرمە.
ﺧﻮﻟـﻪ ﺑﯚ ﺩەﺑێ ﺋﻪﻡ ﭼﯿﺮﯙﮐﻪﯼ ﺳﺎﺯﮐﺮﺩﺑێ؟ ﻣﻦ ﻫێﺷﺘﺎ ﻟﻪﻣﻪ ﺗﯿێﻧﺎﮔﻪﻡ.
مەبەستم چیرۆکی توونەکەیە. ئەو کە براگەورەیە جاری وایە هە‌ستدە‌كە‌م ئاگای لە هەندێ شتە کە ئێمە ، براکانی تر ، ئاگامان لێی نیە. کە باوکم ونبوو بەپێچەوانەی من کە هێشتا لە مە‌لۆتکە‌دابووم ، ئەو مێرمنداڵێکی تەواو هەڵکشاو بوو. لە سنووری لاویەتیدا. بێگومان ئاگای لە هەندێ کردار و قسەی باوکم بووە. هەرچەند گومانم لەوە هەیە بە
ﮔﻮێړەﯼ ﭘێوێیست سەرنجی دابێتێ. خولە لە سەروپێخانەکە جاروبار کاری کردووە و یارمەتی باوکمی داوە (وەک دەڵێن باوکم ناردوویە‌تی بۆ لای تەنەکەسازێ جونکە نەویستووە کەسب و کارەکەی وەک میرات بۆ هیچ منداڵیکی بمێنێتەوە)، بەسەر بانەکەوە ئاگای لە کۆتربازییەکانی بووە، و لە تووتن و پەرە کێشانە‌کە‌ی روانیووە. باشە خولەی برام بۆ پێمان ناڵێی باوکمان چی دەگوت و چۆن چۆنی دەدوا؛ دەزانم زۆربەی کاتی بێدەنگ بووە، بەڵم کاتێ زاری هەڵێناوە و دوواوە، باسی چی کردووە؛ هەڵبەت من ئەم پرسیارانە لای خۆم رادەگرم. دڵنیام نەک تەنیا وەڵمێک وەرناگرم ، بەڵکو وەڵمەکانیشی بە گشتی سەرنج و بۆچوونەکانم لێ تێکدەداتەوە و دەیانکاتەوە بە خوری. بەڵام با، من دەبێ یەک پرسیاری ئاراستە بکەم. ئەویش بەزمی توونەکەیە. ئەمە لانیکەم زۆر بە شوێن باوکمەوەیە. بۆیە شەوێک دەچمە ماڵیان و دەپرسم. خولە سەرنجم دەدا. ئەوسا دەڵێ "هێشتا تۆ منداڵی، بۆنی شیر لە دەمت دێ. کە گەورەتر بووی رەنگە بۆت باسکەم!" من کە
چاوەروانی وەها وەڵامێکم نەدەکرد، گوتم "کاکە! من گەرچی لە ئێوە بەتەمەن بچوكترم، بەڵام ئیتر پیاوێکم." خولە دەڵێ "گەورەیی بە تەمەن نیە ، بە ئەقڵە." من كە رقم لەم قسە كۆنەیەیە ، ئەو قسىەیەی كە بێ ئەقڵەكان بە ئاقڵەكانی دەفرۆشن، دەڵێم "تۆ پێت وایە لە توونەكەدا چی روویدا،... ها، چی روویدا؟... بۆ باوکم بەو بەیانییە زووە ﺭﻭﻭﯾﮑﺮﺩﻩ ﺋﻪﻭێ ﻭ ﺋﯿﺘﺮ ﻟﻪﻭﻩﺑﻪﺩﻭﻭﺍ ﺑﯚ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﻭﻧﺒﻮﻭ؟" ﺑﻪڵﻡ ﺧﻮﻟﻪ
دۆلمە لەوە زیرەکترە بێتە جواب. ئیستا دەزانم. خولە لاسایی باوەگەورە دەکاتەوە. پێی وایە کە پیاو شتی راگرت و دەمی قورس بوو ،
ئەوا کەسایەتی بەرزدەبێتەوە. بەڵام خولە دەبێ بزانێ کە پێش لەهەر شتێ ، پیاو دەبێ بەڕاستی شتێکی پێبێ بۆ راگرتن ، ئەوکات هەوڵی نەدرکاندنی بدات. بەو ئاکامە دەگەم باوەگەورە وەک خولە، یاخود خولە وەک باوەگەورە، فریان بەسەر چیرۆکی باوکمەوە نیە. ئەویش بەزمی توونەکەی سازکردووە بۆ ئەوەی نیشانی بدا کە کوری ئەو باوكە‌یە و بە خەمی بە‌سە‌رە‌اتە‌کە‌یە‌وە بووە. قسەی قۆر! ئەم خەڵکە تا کەی تێناگا کە نەفسی باوک و کوڕیەتی نابێتە مایە بۆ شتی لەم بابەتە. لەو رۆژەوە گەورەیی باوەگەورە لەبەرچاوەکانمدا رووخا، ه‌رچە‌ند ئەو کاتی خۆی لانیکەم 'مینی چیرۆکێکی' لەسەر باوکم بۆ ﮔێﺭﺍﺑﻮﻭﻣﻪﻭە.
بۆ ئەوەی مێشکم کەمێک بحەسێتەوە، دەمانچەکرینەکەی کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯەﺭﺍﻥ ﺩەﮐەﻣە ﺳەﺭﻣەﺷﻖ ﻭ ﺩەﭼﻢ ﺗﻔەﻧﮕێﮐﯽ ﺑﺎﺩﯼ ﺩەﮐﺮﻡ ﻭ ﺩەﺳﺖ دەکەم بە چۆلەکە ، ریشۆڵە و کۆترکوشتن. نا ، ... ببورن! بە حورمەتی باوکم خۆم لەقەرەی کۆتر نادەم ، تەنانەت لە جۆری دەشتەکییەکەیشی.
تەنیا چۆلەکە و ریشۆڵە. پێم وابێ هەبوونی تفەنگ تایبەتمەندیی هموو پیاوێکی نەتەوەییە. کە سنوور هات ئیتر چە‌کیش بۆخۆی دێت. تفەنگ شتێكی ترە. كە بەدەستییەوە دەگرم، خۆم بە كەسێكی تر دەبینم.
کەسێکی پر لە متمانەبەخۆبوون، کەسێک بەو چاوانەوە کە عەوداڵی ه‌رچی گیانلە‌بە‌رە و
نیشانەیەک بۆ پێکان دەبینێ. پێم وایە گەر باوکم تفەنگی هەبوایە ، ئەو بەڵایەی بەسەردا نەدەهات و بۆ هەمیشە ون نەدەبوو. پیاوی سیاسی لەم حەوشە و لەم شارەی ئێمە ئەوەندە تەنیایە كە جگە لە تفەنگ هیچ شێکی تر بۆ هاورێیەتی شک نابات. جا لەهەر جۆرە سیاسییەکی بێت ،
فەرق ناكا. ئەو توونە گەر راست بێت، تفەنگێكی دەویست. بەهەرحاڵ.
بۆ ئەوەی باوەگەورەیش زۆر هەست بە بێتاقەتی نەکا، پێی دەڵێم تورەکەیەک بەدەستەوە بگرێ و بە شوێنمدا جەستەی بێ گیانی چۆلەکە و ریشۆڵەکان کۆبکاتەوە. تەنانەت پێیشی دەڵێم وەک جاران دەتوانێ بیانژمێرێ ئەگەرچی ئەمجارە بێ گیانی. بەخۆشییەوە ئەویش بەقسەم دەکا و شوێنم دەکەوێ. خۆشحاڵم. لەم چەند هەفتەی دوواییدا هەستم دەکرد باوەگەورە وەک جاران نەماوە و، نە بەسەرەاتی کوڕەکەی و لە زریکەکانی گوڵێ و نەسەردانی مەلاکەی گەڕەکیش یارمەتی پرکردنەوەی کاتەکانی نادەن. باوەگەورە تورەکەکە بە پشتێنە قەدیمییەکەیەوە گرێدەدا و وەک من خۆی حەشاردەدا و کە چۆ لەکەیەکیش بەردەبێتەوە بەسەرسامی دەبینم وەک گەنجێک بەهەڵەدوان دەچێ بۆ ئەوەی زوو ملی هەڵکێشێ و بیخاتە تورەکەکەی بەر بشێێنەكەیەوە. بەخۆشییەوە هەمیشەیش لەبیریدایە چەند چۆلەكە و ریشۆڵەی پێن. کە دەپرسم، دەستبەچێ و بەبێ دوودڵی دەڵێ نۆ ،
یاخود دەڵێ سیانزە. بەڵم راوەستن! ماوەیەکە سەرنجم داوە ژمارەکانی همیشە تاقن.
"باوەگەورە! بۆچی ژمارەی چۆلەکەکانی ناو تورەکەکە هەمیشە تاقنێ"
- "کورم! چونکە هەر کاتێک ئەپرسی، ئەوان تاقن!"
- "هەموو جارێکێ"
- "هەموو جارێک!"
کەواتە من بەختم بە ژمارەی تاقە. تەح،... سەیرە! ئەگەرچی ژمارەی تاق ئاماژەیە بە تەنیایی، ئەوەیکە یەک دانە هەمیشە بەتەنیا دەکەوێتەوە، بەڵم هاوکات هەستێکی خۆشیشم لادروست دەکا. منیش تاقم! رێک وەک باوکم. کە ئەوەندە تاق بوو بۆیە هەم لە مێژووی ئەم شارەدا تاقە و هەم بەسەرهاتەکەیشی تاقانە بوو. بگرە رووداوێکی وەک شۆڕشی ساڵی پەنجاو حەوتیش ونی نەکرد، نەک ونی نەکرد بەڵکو بەرجەستەتری کرد. بۆیە دەڵێمێ ـ "باوەگەورە! گەر جووتیش بوون تۆ هەر بە تاق بیانژمێرە!"
باوەگەورە بە سەرسورمانەوە سەیرم دەکا و ، دەڵێ:
ـ "دڵنیابە هەمیشە تاق ئەبێ. نەک لەبەر ئەوەی تۆ حەزئەکەی، نا ،
لەبەر ئەوەی چارە‌نووسە‌كە وەهایە!"
کەواتە باوەگەورە باوەرِیشی بە چارەنووسە. دیارە هەموو موسوڵمانان وەهان. خودا لای ئەوان رێچکەی هەموو شتێکی لەسەرەتاوە دیاری کردووە. ئەوەیکە ئەقڵیشی داوە بە مرۆڤ بۆ ئەوەی رێگای خۆی ببینێتەوە ، گۆرانێک لەم حەقیقەتەدا دروست ناکا. بەهەر لایەکدا برۆی ،
ﺧﻮﺩﺍﯼ ﻣﻮﺳﻮ ڵﻣﺎﻧﺎﻥ ﻟﻪﻭﻩ ﭘێﺵ ﺋﺎﮔﺎﺩﺍﺭﯾﻪﺗﯽ ﻭ ﺩﯾﺎﺭﯾﮑﺮﺩﻭﻭﻩ. ﺭﻩﻧﮕﻪ ﻟـﻪﺑﻪﺭ ئەمە بێت باوەگەورە توانی ونبوونی کوڕەکەی تەحەمول بکا و لەمە زیاتر ئەو هەموو ساڵەیش بژی. رۆژێک لە بۆسەی کوشتنی جۆلە‌كە‌كاندا بە تفە‌نگە بادییە‌كە‌مە‌وە لە کاتێكدا سیرەم لە
ﮔﻮێﺳﻪﺑـﺎﻧﻪﻛﻪﯼ ﺋﻪﻭﺑﻪﺭ ﮔﺮﺗﻮﻭﻩ لێی دەیرسمێ
- "ﺭﺍﺳﺘﯽ ﺩەﺯﺍﻧﯽ ﭼەﻧﺪەﺕ ﺗەﻣەﻧە؟"
لەو کاتەوە پێکەوە چۆلەکە دە‌کوژین، وەها نێوانمان خۆش بووە چیتر ناوی ناهێنم.
ـ "تەمەنم؛ لەو كاتەوەی فامم كردووەتەوە هەشتا زستانم ژماردووە."
ـ "کەی فامت کردەوە؛"
ـ "نازانم ، کەس تا ئەو کاتە پێی نەوتوم تەمەنم چەنە."
- "ﺭەﻧﮕە ﻟﻪ ﺩەﻭﺭﻭﻭﺑەﺭﯼ ﺩە ﺳﺎڵﯽ ﺩﺍ."
- "پێم وابێ!"
چۆلەکەیەک لە قەراخ بانەکە سەرەتاتکێیەتی. جولەجوڵی زۆرە.
ﺼﻪﺟﻤﯿﻨﯽ ﻧﯿﻪ. ﺑﻪﻻﻡ ﮔﺮﯾﻨﮓ ﻧﯿﻪ ، ﻫﻪﺭ ﮐﻪﻣێﮑﯽ ﺗﺮ ﺑێﺗﻪ ﭘێﺵ، ﺗﻪﻭﺍﻭﻩ.
- "بۆ بە زستان دەیانژمێریێ" ـ "قەڵەمی پیاوی نەخەوێندەوار، چلورەیە!"
هەست دەكەم باوەگەورە پێم رادە‌بوێرێ. درێژە بە قسەكانی دەدا.
ـ "چارەنووس بوو. وەک چۆن لە جستانیشا ئەو رۆشت."
پەنجەم لەسەر پەلەپیتکەی تفەنگەکە رادەکێشم. چۆلەکەکە سوک سوک دەکەوێتە خوارەوە. باوەگەورە وەک منداڵێکی رۆح سوک بەهەڵەداوان دەچێ بۆی. بیردەکەمەوە "رەنگە چارەنووسی ئەویش هەر لە زستاندا بێت." ئەوەیکە کەی چارەنووس سیرەیش لەو بگرێ.
ﮔﻮڵێ ، تاقە دانیشتووی ئەم حەوشەیەیە حەزی بە تفەنگەکەی منە. لەو رۆژەوە دەستم کردووە بە کوشتنی چۆلەکە ، وەک جاران ناقیژێنێ. دێتە بەر پەنجەرە بچوكەكەی و لەكاتێكدا تەنیا تەویڵ و چاوانی دیارن،
دەڕوانێ و پێدەکەنێ. منیش بە باوەگەورە دەڵێم لەدووای کوشتنی هەر چۆلەکە و ریشۆڵەیەکە جەستەی بێگیانیان بەرزبکاتەوە و لەدوورەوە پیشانی گوڵێ لێوبەخەندەی بدات. ئەویش وادەکات. گوڵی ئەوەندەی تر پێدەکەنێت. زۆرم بیرلەوە کردووەتەوە بۆچێ. بەو ئاکامە گەیشتم کە گوڵێ رقی لە هەموو بوونەودرە خێراکانە. ئەو حەزدەکا هەموو شتێ ئارام و بەکاوەخۆ بێت، رێک وەک ژێرزەمینییەکە. ئێستا دەزانم من ﺧەﺭﯾﮑﻢ ﺑﻪ ﺗﻔﻪﻧﮕﻪﻣﻪﻭە ﺩﻭﻧﯿﺎ ﻭەﮎ ﮊێﺭﺯەﻣﯿﻨﯿﯿﻪﮐﻪﯼ ﮔﻮڵێ ﻟێﺩەﮐﻪﻡ.
مەلای گەرەک ماوەیەک بوو زیاتر لە جاران سەردانی باوەگەورەی دەکرد. ئەو کە پیاوێکی ریشنی دەم و چاو نوورانی بوو ، پێش ئەوەی لە یلیکانەکان بچێتە سەرەوە ، رادەوەستا و سەیرێکی ژێرزەمینییەکەی دەکرد. ژنانی حەوشە مەلایان زۆر خۆشدەویست ، خولە ، کە لە ترسا رێزی دەگرت و هاوکاتیش بەخیلی پیادەهاتەوە (چونکە پێی وابوو هموو مەلاکان بەپێچەوانەی کەسی وەک خۆی بەدڵنیاییەوە جێگایان بەشتە)، نە خۆشی دەویست و نە رقی لێی بوو. کاوە شێڵم نازانم ،
بەڵام باوکی واتە کارمەندی خۆشگوزەران رقی لێی بوو (بە شاراوەیی). مەلا بۆ منیش تەنیا بابەتێکی بیرلێکردنەوە بوو و بەس. کارمەندی ﺧﯚﺷﮕﻮﺯﻩﺭﺍﻥ ﺑێﯽ ﻭﺍﺑﻮﻭ ﻣﻪﻻ ﻣﻮﻓﺘﻪﺧﯚﺭﻥ. ﺩﯾﺎﺭﻩ ﻫﺎﻭﮐﺎﺕ ﺩﻩﯾﮕﻮﺕ:
"ﺧﻮﺍﻫﻪڵﻨﺎﮔﺮێ ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺋﻪﻭﺍﻥ ﻧﯿﻦ ﻣﻮﻓﺘﻪﺧﯚﺭﻥ ، ﺑﻪڵﻡ ﻛﻪﺱ ﺑﻪﻗﻪﺩ ﺋﻪﻭﺍﻥ ﺑﻪ
ویژدانی ئاسوودەوە موفتەخۆر نیە!" هەرچەند منیش پێم وایە هەموو پیاوە مەعنەوییەکان موفتەخۆرن. جا لەهەر نەوعێکی. باوەگەورە بێگومان لای ئەو زۆر شتی ژیانی خۆی باسدەکرد. منیش وەک خولە بەخیلیم بە مەلادا دەهاتەوە، هەڵبەت بەس لەبەر ئەوەی رازداری باوەگەورە بوو. بەڵام بۆچی لەم دوواییانەدا مەڵ ئەوەندە سەردانی ماڵی ئێمەی دەکرد؛ رۆژێ لە عەینی راوە ئاساییەکانی رۆژانەماندا بووین کە لە مەسەلەکە گەیشتم. باوەگەورە زۆر بیر ببوو. کاتێ بە‌مە‌م زانی کە دادەنەوی بۆ ئەوەی جەستەی بێگیانی چۆلەکەکان ه‌ڵبگرێتە‌وە. پشتی کووڕتر بوو لەوەی پێشتر هەبوو. ئارە‌قێکی شەرم
ناوچاوان و ناوچشتمی دەستبەجێ تەرکرد. دەنگم هەڵبری و وتم کە لەمەبەدووا کۆتایی بە راودێنین. وتم بشوویە‌کمان بێویستە ، ئەوەیکە
لێگەڕێین با ئەو بەستەزمانانە زاوزێ بكەن و یەكجار بۆ هەمیشە ئاسەواریان لە سەر رووی زەوی و لە حەوشەكەماندا نەسڕینەوە.
باوەگەورە زۆر سادە و بە بێ ئەوەی روویەکی ناخۆش نیشان بدات ،
قبولی کرد. توورە‌کە‌ی دانا، گوتی "هە‌فدە!"، ئەوسا یە‌کە‌وراست بەرەو ماڵەوە بوویەوە. کە بە پلیکانەکاندا سەرکەوت، کووڕیی پشتی ئەوەندەی تر هەڵکشا. مەلا، باوەگەورەی بۆ مردن ئامادە دەکرد.
بێگومان قورئانی بۆ دەخوێند و بە گێرانەوەی حەدیسەکان باسی گەورەیی خودا و عەزەمەتی بەهەشت و هەموو ئەو پیاوچاکانەی دەکرد لەوێ لەو دونیای تردا بە نهێنی دەژیان. ئە‌ویکە جەستە و دونیا تەنیا عەزابە و ژیانی راستەقینە لەوێیە. دڵنیام کە مەلا (چونکە خاوەن ﺭﻭﺧﺴﺎﺭێﮐﯽ ﻧﻮﻭﺭﺍﻧﯽ ﺑﻮﻭ)، ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ ﮐﻪ ﺑﺎﻭﻩﮔﻪﻭﺭﻩ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧێ سەرلەنوێ کورەکەی ببینێتەوە و یەکجار بۆ هەمیشە دەردی غوربەت بسرێتەوە. من كە بیر لەم بەشەی ئاخری قسەكانی مەلا دەكەمەوە،
هستی بەخیلی دامدەگرێ. مەیلی دیداری باوکم، تەواو باڵی بەسەردا کێشابووم. بۆیە رۆژێک بۆ یەکەم جار روودە‌کە‌مە مزگەوت و لە مەلا دەپرسم "داخۆ دەکرێ مرۆڤ بەشێوەی کاتی بمرێ و سەر لە نوێ بۆ سەر زەوی بگەڕێتەوە؟" صەزم دەکرد بگەرێمەوە چونکە دەمویست کاتێک بەسەرهاتەكەم لە دەمی باوكمەوە بیست، بێمەوە سەر زەوی بۆ خەڵکی ئەم حەوشە و ئەم شارە باسی بكەم و ئەوسا دیسان بمرمەوە. هەروەها ئەو ئیزنەم بە خۆمدا ئەم پرسیارە بکەم، چونکە لە شوێنێک ﺧﻮێﻨﺪﺑﻮﻭﻣﻪﻭﻩ ﮐﻪ ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﭘﯿﺎﻭﺍﻧﯽ ﻧﻪﺗﻪﻭﻩﯾﯽ ، ﻟـﻪ ﺑﻨﻪڕﻩﺗﺪﺍ ﺋﻪﻫﻠﯽ ﺩﯾﻦ ﻭ ئایینن و بۆیە گەر پرسیاری وایش بە مێشکیاندا بێت و لای مەلای ﮔﻪﺭﻩﻛﯿﺶ ﺑﺎﺳﯽ ﺑﮑﻪﻥ ، ﻋﻪﯾﺐ ﻧﯿﻪ. ﻣﻪﻻ ، ﻭﺭﺩ ﻟێﻡ ﺭﺍﻣﺎ ﻭ ، ﮔﻮﺗﯽ:
ـ "مەخلوقێكی وەک ئینسان دەتوانێ مەرگی خۆی گارانتی بکا (ئەگەرچی ئەوەیش گۆناحە)، بەڵام ژیانی نا."
ئیستا دەزانم کە مەرگ هەمیشە لەوێ لەم دەورووبەرە لە شوێنێکدا هیە و هەر کاتێک ویستت دەتوانی سەردانی بکەی ، یان سەردانت بکا ،
بەڵام ژیان وەها نیە. ژیان لەم دەورووبەرەدا نیە، بەڵکو رێک لەناو خۆتدایە و ئەوە ئەوە هەر کات ویستی دەتوانێ سەردانت بکا. تۆ بێ ژیان، یان ژیان بێ تۆ بێ مانایە، بەڵام مەرگ بە بێ تۆیش خاوەن مانایە. دڵم هێندە تەنگ دەبێ کە لە ژوورەکەی خۆم نیوەشەوێک دادەنیشم و بۆ هەموو ئەو چۆلەکە و ریشۆڵنە دەگریم وا لەگەڵ باوەگەورە کوشتمانن و گۆشتەکانیانمان خوارد. ئەو باڵندانەی من توانیم مەرگیان گارانتی بکەم ، بەڵام ژیانیان نا.
فاتێ داماو گەرچی برِیاری دا خۆی بگۆرێ، بەڵام هەرچی کرد بۆی نەكرا،... زەحمەت بوو. تەنیا ئەوەندەی تیا گۆرا کە ئیستاکە بەپێچەوانەی جاران کە بەری بوو لەهەرچەشنە رق و تووڕەییەک،
بەڕاستی لەخۆی تووڕە بوو. لەخۆی تووڕە بوو و لەخۆیشی تووڕە ﺩەﺑﻮﻭ! ﮔەﺭ ﺟﺎﺭﺍﻥ ﺧﯚﯼ ﻧەﺩەﺑﯿﻨﯽ، ﻫەﻧﻮﻭﮐە ﺧﯚﺑێﺯﺍﺭﯾﯿﻪﮎ ﺭﻭﻭﯼ تێکردبوو کە هەموو ژیانی وەک توورەکە دۆیەکی رژاو لە مانا بەتاڵ بەتاڵ کردبووەوە. فاتێ لەوەی هەبوو هەستی بەداماویی زیاتر دەکرد.
ئەو هیوایەی ئەو رۆژە تیای گەرابوو بۆ ئەوەی بتوانێ کچەکەی لەو دۆخە نەجات بدا، وەک بڵقی سەر ئاو تەقییەوە. هەستی کرد تازە لە ﺩﻭﻭﺍﯼ ﺳﺎﻻﻧﯽ ﺳﺎﻝ ﺕەﻣەﻥ، ﺯەﺻﻤەﺗﻪ ﺑﺘﻮﺍﻧێ ﺧﯚﯼ ﺑـﻪ ﺑـﺎﺭێﮑﯽ ﺗﺮﺩﺍ بگۆڕێ. بۆ وێنە چەند جارێ هەوڵیدا بە گژ قسەکانی مەنێ بوغزندا بچێتەوە، بەڵام جگە لە جەستەیەکی وەستاو ، دوو لێوی دووراو و بێدەنگی، بە هیچ شوێنێکی تر نەدەگەیشت. یان هەوڵیدا کاتێ کاوە شێم لە کار دەگەرایەوە و سێوی دەکرد، خۆی نەک تەنیا لە وەڵامدانەوەی سلاوەکانی گێڵ بکا، بەڵکو یەک دوو تەشەریشی بەڵاکەلەکەدا بدات، بەڵام وەک هەمیشە جوابی سێاوەکەی دەدایەوە و بگرە بەساقە و بە‌قوربانیشی دەبوو. فاتێ لە خەڵوەتی خۆیدا چەند ﺠﺎﺭێﮎ ﺑﯚ ﺩﺍﻣﺎﻭﯾﯽ ﺧﯚﯼ ﮔﺮﯾﺎ. ﺭﯾﺴﯽ ﺭﺯﮔﺎﺭﮐﺮﺩﻧﯽ ﮐﭽﻪﮐﻪﯼ ﻟێ ﺑﺒﻮﻭﻩﻭﻩ
بە خوری. جاری وابوو هەموو ئەمانەی بۆ گیلی و بیێ عورزەیی پیاوەکەی دەگێڕایەوە. ئەوە چ بیاوێکە نەیتوانی لە کاتی دەستدرێژی کردنی خەڵکی بۆ سەر کچەکە تاقانەکەی، بەرگری لێبکا و شارێ بخاتە سەر پشتی ئاگر! بەڵام فاتێ دەستبەجێ دەهاتەوە بیری کە ئەوە خەڵکی نەبوون دەستدرێژیان کردە سەر کچەکەی، بەڵکو ئامۆزاکەی خۆی بوو ،
ئەو كورەی كە پێكەوە سەردەمی منداڵییان بەخێر و خۆشی بردبووەسەر.
بیری ئەوەیکە دوو کەسی ئاوا کە لە راستیدا وەک خوشک و برایان لێهاتبوو و كەچی دەستیان دابووە وەها گوناحێک ، مێشکی تێکدەدا. گەر بیزانیایە کار دەگەیشتە ئێرە، بێگومان لەمێژبوو باری دەکرد و لەم ﺤﻪﻭﺷﻪ ﻭ ﮔﻪڕﻩﮎ ﻭ ﺑﮕﺮﻩ ﺷﺎﺭﻩ ﺑﯚ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﺩﻩﺭﯙﯾﺸﺖ. ﺋﻪﻭﻩﻧﺪﻩ ﺩﻭﻭﺭﺩەﮐﻪﻭﺗﻪﻭﻩ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺋﺎﺷﻨﺎ ﻭ ﺋﯿﺒﻨﯽ ﺑﻪﺷﻪﺭﯾﮏ ﻧﻪﺯﺍﻧﯽ ﻟـﻪ ﮐﻮﯾﻦ.
داماوانە لە كچە زەلیلە‌كە‌ی رادە‌ما و لەبەرخۆیەوە و لە كاتیکدا نەرم نەرم فرمێسکی دەڕشت ، داوای لێبوردنی لێدەکرد کە نەیدەتوانی لەم دۆخە نالەبارە كە بە نارەوا بە سەریدا سەپابوو ، رزگاری بكا. ئەوەیكە لە گوناحێكی دوو كەسی دا تەنیا یەک کەس بە تاوانبار دەرچووبوو و ،
ئەوی تر بە بێ ئەوەی مێشێکیشی میوان بێ، دەرباز ببوو و وەک هەمیشە دەهات و دەچوو، بیری دەخستەوە کە هەندێ کەس بۆ هەمیشە دەبێ باری گرانی زوڵم لەسەر شانیان هەڵبگرن ، هەرچەند بە نارەوایی.
فاتێ دەیزانی کە ئەوان ئەو بەشە لە خەڵکی بوون کە ئەم ئەرکەیان بەرکەوتبوو. مەلای گەرەکیش باسی ئەوەی دەکرد کە دەبێ هەمیشە بە بەشی خوا شوکوربین. لێرەدا بوو فاتێ دڵی لەرزی. هەستی بە گوناح کرد. دەستی خۆی شێتانە گەست و بڕیاری دا چیتر ناشوکور نەبێت و ژیان وەک ئەوەی هەیە قبوڵی بکات. بۆیە دووانیوەرۆیەک فرمێسکەکانی لە خەڵوەتی خۆیا سرییە‌وە و چووە بەر شێری ئاوە‌كە و دە‌ستنوێژێکی ﺩﻭﻭﺭﻭﺩﺭێﮊﯼ ﮔﺮﺕ ﻭ ﺋﻪﻭ ﺋێﻭﺍﺭەﯾﻪ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﻭ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﻧﻮێﮊﯼ ﺋﯿﺰﺍﻓﯽ خوێند. من لەم کاتەدا کە لەگەڵ باوەگەورە خەریکی کوشتنی چۆ لەکەکان بووم ، فاتێ داماوم لـە پشت پەنجەرەکەیانەوە بینی.
دەستەکانیم دیت کە وەک سیڕەگرتنەکانی من بۆ ماوەیەکی چاک بە حەواوە مانەوە و شتێكیان لەو ئاسمانە كردبووە نیشانە. ئەو ئاسمانەی تا چاو هەتەری دەکرد، هەر بۆشایی بوو و بۆشایی.
ماوەیەکە خەون دەبینم. من کە فێرە خەوبینین نیم ، ماوەیەکە خەوەکان بەرم نادەن. خەون دەبینم باوكم چەكێكی لەشاندایە و بە شاخانەوەیە.
ئەو نە ونبووە و نەمردووە. من نازانم داخۆ بۆخۆی چووە بۆ ئەو شاخە ، یان بردوویانە ، بەڵام هەر ئەوەندە دەزانم لەوێیە. نازانم لە فرۆکەکەوە بەریان داوەتەوە، یان نا ، لە توونی حەمامەکەوە راستەوخۆ خۆی گەیاندووەتە ئەوێ. نیگاکانی مڕومۆچن ، بۆیە دیسان نازانم ئەم ژیانە تازەی خۆی داخۆ پێخۆشە یان نا. لەوە دەچێ لەوێ ئەرکێکی بە سەر شانەوەیە كە لەراستیدا هی ئەو نیە و بەڵام بەسەریدا سەپاوە. ئەویش وەفادارانە هەڵگریەتی. تەنیا ئەوەندە کە وەک هەمیشە کەم پێدەکەنێ و کەم دەدوێ. باوکم وەک جاران بۆنی سەروبێ و کۆترەکان دەدا. لای ئەو هەتا ئەرک قورستر بێت، وشەکانیش کەمتر خۆبەدەستەوە دەدەن. لە خەوەكەمدا سەیری تفەنگەكەی دەكەم.
ه‌وڵدە‌دە‌م لەگەڵ ئەوەی خۆم هە‌ڵیسە‌نگێنم. دەمەوێ بزانم ئەویش
تفەنگی بادی هەیە یان تفەنگی راستە‌کی. بەڵام وێنە‌کە خۆی بەدەستەوە
نادات. دەمەوێ بزانم داخۆ ئەویش خەریکی کوشتنی چۆلەکە و ریشۆڵەیە یان نا. لە خەوەکەمدا تەنیا روخساری باوکمە زۆر روون و ئاشکرایە. بگرە لێرە‌وار و کێوە‌کانیش دە‌کاڵێنە‌وە. هەموو شتێک باوکم.
وەک بڵێی باوکم رەنگە لەوێیش نەمێنێ و رۆژێک لە رۆژان بڕوات و بەجێی بێڵێ. لە خەوەکەمدا لێی دەپرسم داخۆ ئەویش وەک من خەریکی چۆلەکە و ریشۆڵە کوشتنە و باوەگەورەیەکیش لەگەڵی خەریکی کۆکردنەوەی دەستکەوتەکانە ، یان بە شتی ترەوە سەرقاڵە. باوکم وەڵامی نیە. ئەو لەوێیش هەر خەریکی جگەرەکێشانە. لە کاتێکدا هە‌ڵتروشکاوە و لوولەی چەکەی بە سینگە‌وە‌یە ، یەک لە دووای یەک بەیەکتر دایاندەگیرسێنێ. بیردەکەمەوە ئەوە چ شاخێکە ئەو هەموو جگەرەیەی تیادەست دەکەوێ، ... ئەوە چ هەوایەکە ئەو هەموو دووکەڵە دەتوانێ لەخۆیدا رابگرێ. ئەوسا دەزانم كە ئەوێ كوێستانی سەر سنوورە و تووتن و تووتنچی زۆرن. لەبیرمە جارێكیان بەڕێكەوت چاوم بە گەڵ تووتنە هەڵواسراوەکانی بەر هەتاو کەوتبوو. چ دیمەنێکی نایاب و جوان. حەتمەن باوکم بە شەویش لەوێ لەناو ئەو گە‌ڵایانە‌دا دەنوێ.
دەپرسم باوکە تەنیای یان کەست لەگەڵە؛ دیسان وەڵامم ناداتەوە. لای باوکم گرینگ تەنیایی و هەبوونی هاوڕێ نیە. لای ئەو گرینگ ئەوەیە کە خۆی بێت و تەواو. ئەوەیکە ئەرکێکی هەیە و دەبێ هەڵیگرێ. کتوپر بیری پرسیارە وە‌ڵامنە‌دراوە‌کانی ه‌میشە‌ییم دەکەومەوە. ه‌لە‌کە
دەقۆزمەوە و دەڵێم باوکە راستی دەزانی لە دووای تۆ باسی توونی ﺤﻪﻣﺎﻣﻪﻛﻪ ﻭ ﮊﻭﻭﺍﻧﯽ ﮊﻧێﮎ ﺩﻩﻛﻪﻥ، ﻫﻪﺭﻭﻩﻫﺎ ﺑﺎﺳﯽ ﻓڕﯙﻛﻪﯾﻪﮎ ﻭ ئەفسەرێكی خۆشپۆشێ دیسان وەڵام نیە. بەرەبەرە خەریكە رقم هەڵدەستێ. ئەم گرێ کوێرە تەنیا بەو دەکرێتەوە. دەڵێم نازانم ئاگات لێیە یان نا ، گوڵێیان بەدبەخت کرد ، هەستدەکەم کارەساتی ژیانی ئەو لە هی تۆ دەکات. بەو جیاوازییەوە ئەو ماوەو رۆژ تا ئێوارە
دەزریکێنێ کەچی تۆ نە خۆت مایت و نە زریکەیەکیشت لێ بەجێما.
هەست دەكەم گەر تۆ ئیستا بۆ من بدوێی و باسی خۆتم بۆ بکەی ، رەنگە بتوانرێ عیلاجێكیش بۆ گوڵێ لێوبەبزەیش پەیدابكرێ. باوکم لێرەدا گرژتر دەبێ. دەڵێم ببورە مەبەستم ئەوە نیە چیرۆکی ژیانتان وەک یەکە ، نا ، بە یێچەوانەوە ، مەبەستم ئەوەیە کارەسات حەوشەکەی ئێمە بەرنادا. هەر ئەوەندە. كەواتە گەر ئەوەی تۆ بتوانین بكەینەوە،
خۆبەخۆ ئەوی دووهەمیش دەکرێتەوە. بەڵام ئەم قسانەم هیچ یارمەتییەک نادەن. باوکم هەڵدەستێ و دەچێ لە پشت ریزە گەڵاتووتنێک خۆی دەشارێتەوە. وادیارە چیرۆکی گوڵێ نەک تەنیا نایبزوێنێ، بەڵکو تووڕەیشی دەکا. دان بە هەڵەی خۆمدا دەنێم و درێژە بە قسەکانم دەدەم. دەڵێم ببورە ویستم سۆزت بدوێنم بۆ ئەوەی بدوێی.
با بگەڕێمەوە سەر پرسیارە سەرەکییەکانی خۆم. باشە ئەگەر چیرۆکی توونەکە راست نیە لەسەر چی تۆیان سوار تەیارەکە کرد؛ مەگەر چیت کردبوو؟ تازە ئەسلەن تۆ سواری فڕۆکە بوویت یان نا؟ من دەزانم ئەوە
قسەی قۆڕە کە چووبوویتە ژووانی ژنێک بەڵم دەبێ شتێکی ترت کردبێ کە سواری فڕۆکەکەیان کردی. نەکا ئەوەی دەڵێن ئەو رۆژە سواریان کرد تەنیا رواڵەتی لەتۆ دەچوو؟ باوکە گیان تکایە جوابم بدەوە! ئێمە، واتە من پێویستم بەو وەڵامەیە. شتێک بەردەوام لە ﺤﻪﻭﺷﻪﻛﻪﯼ ﺋێﻣﻪ ﻭ ﻟﻪ ﻣێﮊﻭﻭﯼ ﺋێﻣﻪ ﻛﻪﻣﻪ. ﺋێﻣﻪ ﺋﺎﺯﺍﺭﯼ ﭘێﻮﻩ ﺩﻩﭼێﮊﯾﻦ.
باشتر بڵێم مەبەستم خۆمە. ئەم كەمایەسییە بووەتە هۆی ئەوەی خولە دۆڵمە ئەوەندەی تر گێژ بێت ، کارمەندی خۆشگوزەران رۆژ تا ئێوارێ خۆی هەڵکێشێ ، باوەگەورە بە تاقمەکانی بێ بەزەییانە بەهەموو شتێک پێبكەنێ و منیش،… منیش ببمە نەتەوەیی. پێت وایە زۆرمان پێخۆشە وامان بەسەر بێت؟… ها؟ وە‌زعە‌كە ئەوەندە خراپە ، بگرە ساڵی پەنجاو ﺼەﻭﺗﯿﺶ ﺩﯙﺧەﮐەﯼ ﻟﯿﻨﻪﮔﯚڕﯾﻦ. ﻧﻪ ﮊﯾﺎﻥ ﻭ ﭼﺎﺭەﻧﻮﻭﺳﯽ ﮔﻮڵێ ﮔﯚڕﺍ ، ﻧﻪ هی فاتێ داماو ، نە هی مەنێ بوغزن و نە کاوە شێلمیش. تەنیا لەبەر ئەوەی ئێمە نازانین تۆ چیت بەسەرهات. زۆر سادە! گەر وەڵامی شتە سادەکانمان پێ نەبێت ، مێژوویش ناگۆردرێت. گەر وەڵامێکت ئیستاکە بۆ من پێبێ ، هەموو شتێک چارەسەر دەبێ ، ... هەموو شتێک. بێدەنگ دەبم. تاکەی نازانم. رەنگە چرکەیەک و رەنگە بەقەدەر ساڵنی ساڵ.
دیسان وەڵام نیە. لەپشت گەڵا تووتنەکانەوە دەنگی پرخەی خەوێکی قووڵ دێت. بۆنی تووتنی تەڕ و نیوەوشک ، تووتنی تەڕ و زەرد دەوریان تەنیوم. چەندە رقم لە باوکم دەبێتەوە. شتی وام لە ژیانمدا نەبینیوە،… مرۆٹی ئەوەندە بێ خەیاڵ سەبارەت بە کەس و کاری،…
سەبارەت بە گەڕەک و شار و وڵاتی. ئەوەندە کەلە رەق! بەڵام رەنگە هموو ئەوانەی بە شوێن شتە گە‌ورە‌كاندا رۆیشتن هە‌روابن ، بێخە‌یاڵ و بێ منەت سەبارەت بە كەس و كاریان و بەوانەی نزیكترین كەسی خۆیانن. ئەو مرۆڤە گەورانەی کە دڵنیان لەوەی هەتا دوورتر بكەونەوە ، خۆشەویست تر دەبن، بۆیە هەتا دێن دوورتر دەکەونەوە!
ئەو کەسانەی کە بەشێک لە رەمزی گەورەییان هەر لەم گوێنەدان و بێ ﺧﻪﯾﺎڵﯾﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺘﻪ ﻫﻪﺭﻩ ﻭﺭﺩﻩﮐﺎﻧﯽ ﺩﻩﺭﻭﻭﺑﻪﺭﯼ ﺧﯚﯾﺎﻥ. ﺋێﻣﻪﯾﺶ ﭽﻪﻧﺪﻩ
گەمژەین کە ئەوەندە بە ئاسانی هەموو شتێکمان بە کەسێکەوە دەبەستینەوە. چەندە گەمژەین کە بەردەوام یارمەتیان دەدەین. دەی باشە با ون بێ و بڕوات،… مەگەر لەم دونیایەدا بنیادەم کەمە؟ مەگەر هر ئێمە بووین باوکمان لێ ونبوو؟ مەگەر هەر باوک کەمە؟ مەگەر هەر باوەگەورە بوو کوری لێ سەندرا؟ رقم لە کەم ورەیی خۆم و خۆمان دەبێتەوە. ئیستا دەزانم کە هەر گوناحی باوکیشم بووە وا بیرە نەتەوەییەکم نەیتوانی هیچ بۆ دۆخی من و بۆ دۆخی صەوشەکە بکا.
ئەگینا مانای هەیە ئایدیایەکی ئەوەندە گەورە ، ئەوەندە بێ مانا و پرو پووچی لێدەربچێ!
کەخەبەرم دەبێتەوە ، نیوەشەوێکی پاییزێکی درەنگ وەختە. ژوورەکەم بۆنە تووتنی گرتووە و تۆزێکی زەرد هەموو ناو ژوورەکەی داپۆشیوە.
هەڵم و هەناسەی دەم ئارامییان دە‌شوێنێ و بەردو دەورووبەری خۆیان پالیان بێوەدەنێ و برش و بلاویان دەکاتەوە، بەڵم چەندە ئازان لە گەرانەوە و لە داگیرکردنەوەی ئەو شوێنەی وا ساتێک لەوە پیش پێیان چۆ ڵکرابوو. سەر وەردەگێڕم. تاقمەکانی باوەگەورە خۆیان بە شووشەی پەنجەرەکەمەوە نووساندووە شێتانە پێدەکەنن. سپیاییە پرجووڵە‌کانی ناو بە‌ستێنێکی تاریک.
ﺭﯙﮊێک بڕێاردەدەم بەقسەی گوڵێ لێوبەبزە بکەم و بچمە لای مام وسوو.
ماڵەکەی لەگەڕەکێکی قەراخ شارە لە تەنیشت قامیشەڵانی چەمێکی ه‌ژاری جۆگە‌لە‌ئاسا بە کاتی هاویندا. مام وسوو لە‌میژە حە‌مامچی نەماوە. لـە كاتێكدا بە دەستە جرجەڵەكەی دەمنەكە بۆ لێوە شەقارشەقارەکانی دەبا ، بە چاوە کەم بیناییەکانی لێم ورد دەبێتەوە و بە نوزە دەڵێ "پشت لە پەنجەرەكە دامە‌نیشە ، ناتبینم." لە كاتێكدا جێدەنگێ بەدەنگێ بەرز دەڵێم باوکمت لەبیر ماوە ، ئەو ساڵەی وا بەو بەیانییە زووە خۆی کرد بە توونی حەمامەکەدا. دەڵێ کوڕی کێی. دەڵێم کوری مەحەی مام روستە‌م، ئەوەی بە مەحە سەروبێ بەناوبانگ بوو!
کە ئەم ناوانەم بە دەمدا دێ ، تازەبەتازە بیرم دەکەوێتەوە کە باوکم ناوی چی بووە و باوە‌گە‌ورە‌یشم ناوی چی. ناوەکان لەبەر چاومدا سەیر دەنوێنن. نە ناوی باوکم لەگەڵ بەسەرهاتی دهاتەوە و نە ئەو پیاوەی ئیستا بە تاقم دەژیا دیسان لەگەڵ ناوەكەی. رۆستەم!... مەحە
سەروپێ! بەڵم نا ، هەست دەکەم ئەمە کاریگەریی خوێندنی قوتابخانەیە. ئەو قوتابخانەیەی فێری نەدەکردم لەگەڵ وشە و ناوەکانی خۆمان ئارام بم و رابێم. ئەو قوتابخانەیەی تەنیا بە ناوەکانی تر رایاندەهێنام. لێرەدا بوو زانیم لانیکەم بیری نەتەوەیی بەکەڵکم دێ. بۆیە دەستبەجێ چاویلکەکەیم لەچاوکرد و سەرلەنوێ بە ناوەکاندا جوومەوە. ئەمجارە جەند خۆش دەهاتنە گوێم! مام وسوو کەمێک بیری کردەوە و لەودیو دووکەڵی دەمنە رەشەکەیەوە گوتی مەحەی مام رۆستەم،.. مەحەی سەروپێ،... ئەها ئیستا دێتەوە یادم!
یادی بەخێر! سە‌روپێم لاخواردبوو ، بەخوا پیاوێکی بێدەنگ بوو ، راستی باوەگەورەت ماوە؛ زۆر زۆر سەلامی بگەیەنە! من کە بێ ئۆقرە بووم،
گوتم سوپاس، ... زۆر سوپاس! بهۆم ئەو رۆژەت لە‌بیرماوە، ... ساڵنی ساڵی لەوە پێش دەڵێم. بە‌یانییە‌کی زستان بوو. بەفر لەسەر عەرز بوو.
هینی بوو. سارد بوو. دونیا هێشنا تاریک بوو. مام وسوو گوتی:
ـ "ئەو توونە نەگبەتە شوێنی خۆحەشاردانی زۆرکەس بوو،… نەک تەنیا بە هۆی تاریکبوونەکەی، بەڵکوو بەو هۆیە دیوارەکانی بەهوی دووکەڵەوە رەش رەش هەڵگەڕابوون و جگەلەمە کەلێن و قوژبنی هەبوو،… ئا کەلێن و قوژبن. خۆ من زۆر جار بە‌مە‌م ئەزانی،… زۆر جار هەستم پێکردبوون، بەڵام قەت لێم نەئەپرسین. ئەچووم ئاورەکەم ئەکردەوە و ئاوەکەم بۆ مەخلوقی خوا گەرم ئەکرد و ئەهاتمە دەرەوە، … هەڵبەت خواهەڵناگرێ ئەوانیش کاریان بەسەرمەوە نەبوو ،
نە دزی ، نە حیزی و نە پیاوخاسی، ... ئای یادی بەخێر!"
هناسەی سواردە‌بو و ماندوو هەڵدەگەرا. دیسان گوتی:
ـ "باوکیشت هەر لەوێ لەو حەمامە حەمامی ئەکرد، هەمیشە شتێکی زیاییشی دائە‌نا ، … ئاگام لێبوو لەو ئاخرانە‌یش لای ئە‌یا و لە کۆڵنە‌ی حەمامەكەوە ئەرۆیشت ، ... سڵاوی لێ ئەكردم ، مەرحەبایی یەكترمان ئەکرد،... هە هە ، پێم وابێ هەر ئەو دووانە بووین ئەو زەمانانە بەیانیان زوو دەرئەپەرین ، ... هە هە هە ، ... "
بەرەبەرە خەریک بۆتاقەت دەبووم. مام وسوو بەتەواوی چووبوودوە رابردوو و، زەمانی قەدیم لەگەڵ خۆی بردبووی. بۆنی قامیشەڵنی رزیوی قەراخ چەمێکی درۆزن ژوورەکەی تەنیبوو.
"ﺭﺍﺳﺘﯽ ﭘێﻡ ﺑﺂێ ﺗﻮﻭﻧﻪﻛﻪ ﻣﺎﻭﻩ؟... ﻫﺎ، ﻣﺎﻭﻩ؟ ﻣﻦ ﻛﻪ ﺩﻩﻣێﻛﻪﻳﻪ
نەمتوانیوە بچم،... هەتیوەکانم لەم حەمامە تازەی تەنیشت ماڵەکەم ئەمشۆن، ... نە توونی هەیە و نە تەرەماش! ئەگەر باوكیشت خەبەرتان لێی زانی بێی بڵێ سەروبێیەکمان بۆ بێنێ، ... ئەوەننەمان ئەکەوێ، ...
بەیادی ساڵن ، … هەی ترحێو ساڵن ، … هە هە ، … هە هە هە ، …
"
کە هاتمە دەر مام وسوو بە نوزەنوز هەر پێدەکەنی. رقم لە گەمژەیی خۆم دەبووەوە. هەستم دەكرد مام وسوو ئەوەندە بە تاریکایی توونەكە ﺧﻮﻭﯼ ﮔﺮﺗﺒﻮﻭ ﮐﻪ ﺟﻮﻭڵەﯼ ﻫﯿﭻ ﺭﻭﻭﻧﺎﮐﺎﯾﯿﻪﮎ ﺳﻪﺭﻧﺠﯽ ﺭﺍﻧﻪﺩﻩﮐێﺷﺎ. ﺋﻪﻭ تەنیا بۆ ئاور دەچووە ناویەوە و تەواو. خۆی لە هەموو جووڵەکانی تر گێل کردبوو، چ جووڵەی خێوەکان و چ جووڵەی نێربازەکان و چ جووڵەی مەحەی سەروپێ کە کەس نازانێ بەو بەیانییە زووە بۆ خۆی بەوێدا کردبوو. بەلام نا ، چیرۆکی توونەکە راست نەبوو. دڵنیام راست نەبوو. ئەی باشە باوکمیان بۆ سواری فرۆکەکە کردبوو ، ... بۆ؟
ماوەیەکە خەیاڵاتم دەچێتە سەر سنوور. حەوشەکەی ئێمە و گەڕەک و ئەم شارە کە لە ناوچەیەکی سەر سنور دەژین، رێک دە کیلومتر لە‌ولاترە‌وە جیە‌انە‌كە‌ی دادە‌خرێ و ئیتر ناگاتە هیچ شوێنێكی تری ئەم دونیایە. من جاری وایە کانێک چوومەتە ناو سروشت ولەسەر شاخەکان راوەستاوم، سەیری ئەو دیوم کردووە و بیرم لە کێو و پانتایی و دەشتاییەکانی ئەوێ کردوەتەوە. ئەوێی کە زۆر لەلای ئێمە دەچێ و کەچی هەمیشە وەک رازێک دەنوێنێ. ئەوێیەک کە هەمیشە لە بەرگی تەم و مژ پیچراوەو نایەوێ خۆی بەدەستەوە بدات. من تا چاو هەتەری کردووە لەو باڵندانەم رووانیوە کە بەرەو ئەوێ دەفرین. باڵندە سپی و ﺭەﺷەﮐﺎﻧﯽ ﻧﺎﻭ ﮔەﻣەﯼ ﺗﯿﺸﮏ ﻭ ﺑەﺭﺯﺍﯾﯿەﮐﺎﻥ. ﻣﻦ ﮐﻪ ﺩێﻣﻪ ﺋێﺮە، ﭼﯿﺮۆﮐﯽ باوکمم وەک ئەم دیمەنانە دێتەبەرچاو: هەموو شنتێ ئەگەرچی هەتا ﺩﻭﻭﺭەﺩەﺳﺘەﻛﺎﻥ ﺩەﺑﯿﻨﺮێ، ﺑەڵﻡ ﻫﺎﻭﻛﺎﺕ ﻏەﺭﻗﯽ ﻧﺎﻭ ﺗەﻡ ﻭ ﻣێ. ﺗەﻧﯿﺎ خۆت روونی، ئەویش نەک بە دیتن، بەڵکو بە بیرکردنەوە و بەهەستكردن بە خۆت. خەیال ، تەنیا خۆت روون دەبینێ. منی روون لەناو بێكە‌ران تەم و مێدا. بیردەكەمەوە گەر موناتی حەوشەكەی ئێمە
بێنە ئێرە ، چییان لێدێت. جگە لە باوەگەورە ، ئەویش سەردەمانی کۆن ،
برواناكەم كەسيان قاچيان خستبێتە ئەم بەرزاییانە. نە ژن، نە پیاو و نە منداڵ. دڵنیام هەر کەسێک لە ژیانیدا بۆ جارێکیش بێت دەبێ بە
تەنیایی لەم شوێنانەدا بمێنێتەوە. دەنگ و بێدەنگییی سروشت لەناو تەنیایی خۆتدا. لەبەر با و لەژێر هەتاودا. تەنیاییەک کە لە بێکەراندا دەتوێتەوە و تۆ دەبی بە ئەو و ئەویش بە تۆ. دونیا لەیەک کاتدا هەم تۆ و هەم خۆی. لێرەدا هەموو خەم و هەموو قەرەباڵغییەکانی دەروون بزردەبن و تەنیا خۆت دەمێنیتەوە،... بەتاڵ لە 'بوون'. شتێک لە دەروونمەوە پێم دەڵێ باوکیشم رۆژێک لە رۆژەکانی ژیانی لێرە لەسەر ئەم بە‌رزاییە بووە و لێرەوە لەو دوورانە‌ی رووانیوە و هەر لە چەشنی ئەم خەیاڵنەی من لەگەڵ خۆی بردوونی. مرۆڤی بێدەنگ، مرۆڤی پرخەیاڵە. رەنگە ئەو فرۆکەیەیش لەگەڵ خۆی بردی هەر بەسەر ئێرەدا فڕیبێ. کێ چووزانێ. خەڵکی خۆ ئەم شتانەیان لە بیر نامێنێ. ئەوان هر ئەوەندەیان گوت "ئەوەندە بە‌رزبوودودو ئەوەندە دوور كەوتەوە تا بوو بە خاڵێک!" ئەوان سەرقاڵی گەورەیی و بچوکی بوون. کەم کەس بیر لە رێگاکان دەکاتەوە. ئەم خەڵکە بگرە هەر لە بنەرەتدا رقیان لە
رێگاکانە. ئەوان هەمیشە حەز دەکەن لەم شارە بژین و هەر لێرەیش بمرن. چەندە خەمگینیشە مردن هەر لەو شوێنەی لێی لەدایک بوویتە.
چاوخشاندن لە کاتی پیری و سە‌رە‌مە‌رگدا بەسەر هەمان ئەو شتانە‌دا کە
بە لاویەتی و بە منداڵی بینیوتن ، بەڵام هەر لەو کاتەدا مردن لە شوێنی تریش دەبێ چەندە خەمگین بێت لەکاتێکدا ئارەزووی بینینەوەی شوێنەکانی رۆژانی زوودەکەی. هەڵبەت من پێم وایە مەرگی یەکەم خۆشترە. ئەم مەرگە لەگەڵ بیرەکەی منیش واتە نەتەوەیی بوونەکەم دێتەوە. پیاوی نەتەوەیی ئەگەرچی شوێنی لەدایکبوونی بەدەست خۆی نیە، بەڵام هەمیشە خۆی شوێنی مەرگی خۆی هە‌ڵدە‌یژێرێ. رێک وەک هەڵۆ کە کاتی مەرگی، خۆی دەگەیەنێتە ئەو بەرزاییانە، ... رێک
ناوەراستی ئاسمان. خۆشحاڵم باوکم سەرەڕای ئەوەی چیرۆکەکەیم لێ ونە بەڵام هەر لێرە مردووە. هەست دەکەم بە بێ ئەوەی بەخۆم بزانم ﺩﻩﺳﺖ ﻭ ﻫێﺯێﮐﯽ ﻧﻪێﻧﯽ ﻣﻨﯽ ﺑﻪ ﺷﻮێﻥ ﺋﻪﻭﺩﺍ ﺭﺍﮐێﺷﺎﻭﻩ. ﺑﺎﻭﮐﻢ ﻟﻪﺭﺍﺳﺘﯿﺪﺍ لە مندا درێژەی هەیە، بەڵم گەر من نەتوانم چیرۆکی ژیانی بخوێنمەوە ، چۆن دەتوانم میراتگری بم؟ لێرەدا پێکەنینم بە ئەقلێی باوەگەورە دێت كە هەمیشە دەڵێ تەنیا 'شت' بە میرات بەجێ دەمێنێ.
ئەوەیکە گوایا هەرچی شنتی ترە ئێمە لەگەڵ خۆمان دەیبەین و تەواو.
ئەو چەند بێرەحمە! لەخۆوە نیە ئەوەندە پێدەكەنێ،… بە وەخت و ناوەخت. بیاوێک کە قەت شوێنی چارەنووسی کوڕەکەی نەکەوت و بێ خەم لەم شارە لێی دانیشت و تەنیا و تەنیا چاوەڕوان مایەوە. پیاوێکی بێ غیرەت و ترسنۆک. ئیستا دەزانم سەرچاوەی هیشتنەوەی بنەماڵە لە دەوری یەکتر تەنیا غیرەت و ئازایەتییە و بەس. ئەم بنەماڵەیە لەو ﺼەﻭﺷەﺩﺍ ﻣﺎﯾﻪﻭە ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺷﻮێﻧﯽ ﺗﺮﯾﺎﻥ ﻧﻪﺑﻮﻭ، ﺑﻪﻭ ﺑﺎﻭەﮔﻪﻭﺭەﯾﻪﻭە ﮐﻪ
تەنیا بە جەستە لەوێ بوو و بەس. لەبیرمە جاروبار لەم حەوشەیە باسی سنور و ئەودیویان کردبوو. بۆ وێنە خولە دۆڵمە دەیگوت
"بەرێكەوت رەنگە رێگای هەر کەسێک رۆژێک لە رۆژان بکەوێتە ئەوێ، ... ئیتر وایە!". کارمەندی خۆشگوزەران لەسەردەمی پەنجاوحەوت کتوپر سنور و ئەودیوی کەوتە سەر زار و بە وەخت و ناوەخت هەر لەخۆوە باسی دەکرد. لای ئەو ئێمە بەو سنورەوە خاوەن مانا بووین. بەڵم لەهەمان کاتدا پێی وابوو نابێ هە‌وڵبدە‌ین شتێ بەجوانی بناسین و بە هەنگاوەکانیشمان بیبڕین و ئاودیوی کەوین. لای ئەو ئەمە دەبووە هۆی ونبوونی خۆمان و سەرگەردانیمان. دەیگوت
"لێیگەرێن با لەوێ بێت وەک هەمیشە، نەناسراو و دوور… دێو و درنجەکان لەوێن!" من پێم وایە لە هەموو قسە و سەرنجەکانی کارمەندی خۆشگوزدران تەنیا ئەم بەشەی پیشانی دەدا كە خاوەنی كتێبخانەیە لە ماڵەوە! نازانم چۆنی چۆنی ئاوای بۆ دەهات! پێم وابێ لە راستیدا هۆکارەکەی نەک کتێبخانەکەی، بەڵکو جۆرێک لە ترس بوو کە فێری دەکرد لە خەڵوەتی خۆیدا جار و بار بە قووڵی بیری لێبکاتەوە. بۆ ژنەکانیش، ئەو دیو ، زیاتر باسی قاچاخ بەتایبەت قاچاخی رۆن بوو.
ئەویش بەهۆی ئەو دراوسێیەمانەوە بوو کە کاتی خۆی لە ﺤﻪﻭﺷﻪﻛﻪﯾﺎﻧﺪﺍ ﻟﻪ ﻣﻪﻧﺠﻪڵﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩ ﮔﻪﻭﺭﻩﺩﺍ ﺭﯙﻧﯿﺎﻥ ﺩﻩﻛﻮڵﻻﻧﺪﻥ ﻭ ﺩﻩﮔﻮﺗﺮﺍ دەیاننارد بۆ ئەو دیوی سنور. جاری وابوو یەک دوو رۆژێ دەنگی پەرەمێز گەرەکی بەرنەدەدا. ئەو رۆژانە تەنیا رۆژانێ بوون دەنگی ﺯﺭﯾﮑﻪﮐﺎﻧﯽ ﮔﻮڵەﻟێﻮﺑﻪﺑﺰﻩ ﺋﻪﻭ ﺗﯿﮋﺍﯾﯿﻪﯾﺎﻥ ﻧﻪﺩﻩﻣﺎ ﻭ ﮔﻮێ ﮐﻪﻣێﮏ دەصانەوە. بۆ کاوە شێلمیش، سنور بریتی بوو لەو پیاوە دێهاتییانەی بە جامانە و بوزلاخەوە زستانان لەدەوری داشقە‌كە‌ی کۆدەبوونەوە و بە لەزەوە هەڵمی شێلمی گەرم لەگەڵ هەڵمی دەمیان تێكەڵ دەبوو. زۆر جار كەبەرەخوار دەمبەوە و روو لە ماڵەوە دەکەمەوە، بە ددم رێگاوە هەست دەکەم لەو دیو سنوور جووتێ چاویش لەگەڵ هەموو شتە نهێنی و بڕ تەم و مژاوییە‌کانی تر لێم دەڕوانن. وەک بڵییش کەسێکی وەک منی لێیە کە بە هەمان خولیا و شێوازی ژیانەوە دەژی. کێ چووزانێ!
رۆژێ دیسان بە هەڵکەوت کاتێ بە شەقامدا تێدەپەڕم ، پیاوێکی یەکجار پیری گۆچان بەدەست دەبینم لە بەردەم سەکۆی چاخانەیەک هە‌ڵتروشکاوە و لە کاتێکدا بۆ بینینی هاوڕێکەی تەنیشتی بە تووندی چاوەکانی کۆدەکاتەوە و ورد ورد لێی دەڕوانێ ، باسی فڕۆکەیەک دەکا.
ه‌نگاوە‌كانم سست دەكەمەوە و لە تە‌نیشتیاندا رادەوەستم. بیرە‌مێردە‌كە
باسی ئەو ساڵە دەکا. باسی ئەو فیۆکەیەی باوکمی برد. ئارام لێیان نزیک دەکەومەوە و دەچمە ناو قسەوباسەکەیانەوە. دەپرسم دەکرێ داخۆ بە وردی بۆ منیشی باسکەن. ئەوەی من دەستم کەوت ئەمە بوو کە تەیارەیەکی زلی ئاسنین بوو، ترەتری گوێی کەردەکرد، حەشر و ﺤﻪﻟﻪﻻﯾﻪﮎ ﺑﻮﻭ ﻧﻪﺑێﺗﻪﻭﻩ ﻟﻪ ﭘێﺷﻪﻭﻩﯼ ﺭﯾﺰﯼ ﭘﯿﺎﻭ ﻣﺎﻗﻮ ڵﻪﮐﺎﻥ ﮐﻪﺳێﮑﯽ
جل و بەرگ عە‌جە‌می بە دە‌ستە‌گو ڵێک بە دە‌ستیە‌وە ، گەرم بوو ، تەپ و تۆز، بیاویکی تورە و ناوچاو گرژ دابەزی، ماشینێک لەگەڵ خۆی ه‌ڵیگرت و رۆیشت
کە بە چەند چەکدارێ بە شوێنیانەوە دەبێ ، پیاوێکی تریش بە دەستی کەلەپچەکراوەوە لە گەڵیان ، ئەو پیاوەی قژ و ریشێکی زۆری هەیە و کە بەرەو تەیارەکە دەروا دەبینن کەمێک دەشەلێ. دەشەلێ!؛ خۆم دەهاومە قسەکانییەوە و دەڵێم هی کورتیی قاچەکانی بوو یان بریندار بوو؟ پیاوە پیرەکە دیسان چاوەکانی کۆدەکاتەوە و ماوەیەکی چاک رادەمێنێ ،
ئەوسا دەڵێ کە پێی وایە هی کورتیی قاچەکانی بووە. چونکە شەلینەکەی زۆر بوو.
کە دەرۆمەوە بۆ ماڵ ، بۆ ئەوەی باوەگەورە بهێنمە قسە ، دیسان تفەنگی بادییە‌کە هە‌ڵدە‌گرمە‌وە و دەچمەوە بۆ راوە چۆلەکە، وەک هەمیشە
ئەویش بە توورەکەیەک بە بەر پشتێنەکەیەوە لەگەڵمە. لە دووای پێنجەمین راو لە کاتێکدا سیرەم لە شەشەمی گرتووە لێی دەپرسم کە بۆ نەمزانیبوو باوکم شەل بووە. باوەگەورە بە سەرسورمانەوە سەیرم دەکا و دەڵێ "شەل!". ئەم چۆلەكەیەیش دەكوژین. پێی دەڵیّم بۆ ئەمڕۆ ئیتر بەسە! باوەگەورە ئەویش دەهێنێتەوە و دەیخاتە ناو توورەکەکەیەوە و دەڵی حەوت دادنە‌ن! من ناباوە‌رانە سەیری دەکەم. دەچمە سەر توورەکەکە و ئەمجارە بۆ خۆم دەیانژمێرم. باوەگەورە راست دەکا،…
حە‌وتن!
ماوەیەکە مەنێ بوغزن چیتر تاقەتی ئەم زیقە زیقەی نەماوە. کاتێ گوڵێ دەقیژێنێ ، ئەویش بە دەنگی بەرز دەستدەکا بە جوێندان. ئەوەی دەیڵێ نایڵێتەوە! فاتێ کاتێ گوێی لێیە بە ئارامی شانی دەنێ بە قەراخ پەنجەرەکەوە و فرمێسکەکان وەک هەمیشە دیمەنەکەی بەردەمی لێڵ و لە‌رزۆک دەکەن. لە لای، ئەم رۆژانە دونیا زۆر گۆراوە. ئەوەندە گۆراوە
کە هیچ هیوایەک لەدڵیدا نەماوە. بگرە بە سەرەتاتکێیش. ئەگەر جاران پێی وابوو رەنگە رۆژێک کتوپر هەموو شتێک، جا بە هەر هۆیەکەوە بێتە سەرەوقون بێتەوە و ئەم رۆژە ناخۆشانە برۆن و گوڵی دیسان بێتەوە بە هەمان گوڵێی ساڵنی ساڵ لەوە پێش، هەنووکە هەم دونیای دەرەوە و هەم ناوەوەی خۆی بێی دەڵێ ئیتر هەموو شتێ گوزەرا. هەڵس و کەوتی پر لە سووکایەتیی مەنێ یش ئەوەندەی تر دۆخەکەی لێ ﺧﺮﺍﭘﺘﺮ ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ. ﻻﯼ، ﮊﯾﺎﻥ ﻟﻪﻡ ﺤﻪﻭﺷﻪﯾﻪ ﭼﯽ ﺑﻪ ﺑﻪﺭﻩﻭﻩ ﻧﻪﻣﺎﻭﻩ.
ﺭﯙﮊێک ﺭﻭﻭﺩەکاتە خولە و بێی دەڵێ کە پێی سەیرە بۆ هەتا ئیستا بیری لەمە نە‌كردوودتە‌وە لەم حەوشەیە برۆن، دەڵێ دەبا هەر لە
یەکەم رۆژەکانی دووای کارەساتەکەوە رۆیشتبان، بگوێزنەوە، هەڵبەت نەک بۆ گەڕەکی تر، بەڵکو بۆ شاران، باسی مەنێی بۆ دەکا. ئەمانە دەڵێ و لە دەروونەوە دڵی دەلەرزێ. جیهان لەبەر چاوەکانیدا وەک ئەشکەوتێکی تاریکی لێدێ. جێهێشتنی شوێنێک کە تازە هەم تۆ بووی بە بەشێک لێی و هەم ئەو بەشێک لە تۆ ، زیاتر لە کارەسات دەکا تا شتی تر. لەچاو ئەم هەستە هەموو ماناکانی تر لە‌بە‌رچاویا وەها بچووک دەبنەوە کە حەزدەکا وەک کچەکەی بزریکێنێ. خولە سەری دادەخا و بە جوانی گوێ دەگرێ. بێ ئەوەی شنتێ بڵێ ، رادەبێ و دەچێتە ﺼەﻭﺷﻪ. ﺭێﮏ ﺑﻪﺭەﻭ ﮊﻭﻭﺭﯼ ﮐﭽﻪﮐﻪﯼ. ﻭەﮎ ﺑڵێﯼ ﻟﻪ ﺩﻭﻭﺍﯼ ﺳﺎڵﺍﻧﯽ ﺳﺎڵ تازە کەشفى کردبێتەوە. دەچێ لەبەر پەنجەرەکە راددوەستێ و لێی رادەمێنێ. گوڵێ بە بووکەکەیەوە سەرقاڵە. کاتێک هەست بە سێبەرێ دەکا ، سەری بەرزدەکاتەوە رێک لە چاوە خەمگینەکانی باوکی دروانێ. بزەیەک دەیگرێ. خولە بە هەڵتروشکانەوە سەری بە شووشەکە دەنێ و بزەیەکی خوار سیمای دەکێشێ. بیردەکاتەوە باشە ئەم توفڵە مەعسوومە بۆ کوێ ببا، ... روو لە کوێ بکا، ... لە کوێ بەم ﺯﺭﯾﮑﻪ ﺳﺎﻣﻨﺎﮐﻪﻭﻩ ﺩﻩﺗﻮﺍﻧێ ﺑﺤﻪﺳێﺗﻪﻭﻩ ﻭ ﺧﻪڵﮑﯽ ﺗﻪﻤﻪﻣﻤﻮﻟﯽ ﺑﮑﻪﻥ ﻭ ﺭێﺯﯼ ﺑﮕﺮﻥ
دەکا؟… ئەی دووکانەکەی؟… دەیان و دەیان پرسیاری تر. لە دەروونەوە تف دەنێرێ بۆ هەمو ئەو مەلا و شێخ و كەسانەی كچەكەی بردە لایان و نەیانتوانی رۆحە خە‌بیسە پیسە دانیشتووە‌کە‌ی ناو پەیکەری ناسکی کچەکەی دەربێنن کە لەجیاتی رۆحە ناسک و جوانەکەی جاران ئازای ئەندامی داگیرکردبوو. باشە تا کەی دەبێ ئەم کۆڵە بكێشم؟... ئەم زریكەیە و ئەم خەمە تا كەی؟ كە رۆژێكیش بەرێكەوت یەکێک لە دراوسێکانی وتی بیبە سەر دکتۆر ، وەها ترسێک بە دڵیدا گەڕا نەبێتەوە. ئاخر چۆن دەکرا کچێکی وەها بێنێتە کۆڵان و رێک لەبەر چاوی ئەم و ئەودا بیگێرێ. لە پشت شووشە‌كە‌وە سەیری دەر و دیواری ﮊﻭﻭﺭەﮐﻪﯼ ﮐﺮﺩ. ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷﺘﺊ ﻭەﮎ ﺠﺎﺭﺍﻥ. ﺋﻪﻭەﻧﺪەﯼ ﻧﻪﺑﺊ ﺯەﻣﻪﻥ ﺳﭙﯿﺎﯾﯽ دیوارەکانی بەرە بەرە لەگەڵ خۆی بردبوو. ئێرە ، بەو دەرگا و پەنجەرە بچووکەو بەو دیوارانەوە کە تا نیوە لە عەرزدا نوقم بوون باشترین شوێن بوو بۆ ژیانی گوڵێ. لە کاتی زریکە سامناکە‌کاندا ، فاتێ دەستبەجێ ئەگەر دەرگا و پەنجەرەكە كراوە بوونایە، بەپەلە دەچوو و دایدەخستن و ئیتر ژیان کەمێک کپ تر دەبوو. بەڵام لە شاران چی بکردایە؟… تۆ بڵێی ژێرزەمینێکی لەم چەشنە لەوێش دەستکەوێ؛ بڵێی گەڕەکێکی وەها دەست بکەوتایە؛ خولە کە گەڕایەوە ژوورەوە، لە ژنەکەی رووانییەوە. بۆ یەکەم جار لە ژیانیدا دەستی خستە سەر شانەکانی و لە ئامێزی گرت. فاتێ داماو ، داماوانە ئەوەندەی تر هەتا قوولاییەکانی خۆی گریا. بەلام هاوکات چەندە هەستیشی بە ئاسوودەیی دەکرد. باوەشی خولە ئەگەرچی بۆنی ئارەق و تەنەکە و سێبەری ناو ﺩﻭﻭﮐﺎﻧﻪﮐﻪﯼ ﺩﻩﺩﺍ ، ﺑﻪڵﺍﻡ ﭽﻪﻧﺪﻩ ﯾﻪﻧﺎ ﺑﻮﻭ! ﺧﻮﻟﻪ ﮔﻮﺗﯽ:
- "لێم راوەستە بۆخۆم چاری دەکەم ، ... ئیتر وایە!"
لەناو ژوورە‌كە‌مدا دێم و دەچم و دیسان بیر دەكەمەوە. باوکم گەر وێنەکانی بەسەر دەستی خەڵکەوە بووبن و ئەو وێنەیەیش لە بیناکە هێنرابێتە دەر، کەواتە بێگومان باوکم کەسێکی تر بووە. لە جنس و ﺭەﮔەﺯ ﻭ ﻗﻮڕێﮑﯽ ﺗﺮ ﺳﺎﺯﮐﺮﺍﻭە. ﺳەﯾﺮە! ﻣﺮﯙﻑ ﺑﺘﻮﺍﻧێ ﺑﻪ ﺑـﺎﺭێﮑﯽ ﺗﺮﺩﺍ بکەوێ بێ ئەوەی کەس و کارەکەی بزانن چۆن. بێگومان ئەو رۆژانەی باوکم لەدایک بووە و قەدی کێشاوەو گەورە بووە، باوەگەورە ئەوی ﻭەﮎ ﻫەﻣﻮﻭ ﺧەڵﮑﯽ ﺗﺮﯼ ﺋەﻡ ﺷﺎﺭە ﻭ ﺋەﻡ ﮔەﺭﺩﻭﻭﻧﻪ ﻫﺎﺗﯚﺕە ﺑەﺭﭼﺎﻭ.
مرۆڤێک کە بەڵێن بوو ئاسایی بژی و ئاسایی بمرێ. بەڵام لەبەرچاوەکانیدا بە بێ ئەوەی بزانێ چۆن ، کەسێکی تر لەدایک ببوو ،
کەسێک بە چارەنووسێکی ترەوە. جاری وایە هەست دەکەم باوەگەورە رقی لە ئێمە، لە کورەزاکانیەتی، چونکە هیچمان نە‌چووینە‌وە سەر کوڕەکەی. بیری ئەوەی باوەگەورە حەزدەکا ئێمەیش رۆژێک لە رۆژەکانی ژیان بۆ هەمیشە ون بین و ئەم حەوش و گەرەک و شارە جێ بێین، جاری وایە دوچاری سە‌رسورمانم دەکا. ئاخر چۆن شتی وادەبێ؟
مەگەر یەکێک لە بناخە گرینگەکانی ژیان، پێکەوە بوون نیە هەتا دووا ه‌ناسە‌كان؟… نا ، راوەستن! ئەم بناخە‌یە لە كوێوە هاتووە؟ بۆ دەبێ وابێ؛ کتوپرِ بەسەر لایەنێکی گرینگی تری ژیاندا دەکەوم. رۆیشتن و دوورکەوتنەوە بە جەستە لە هەموو ئەو شتانەی کە عادەتمان پێگرتووە و دامەزراندنی دۆخێکی نوێ. بگرە بە مردنیشەوە. ئەوەی وا بە دیوێکی ترماندا دەخا و لەناکاو هەموو وێنە‌کە دەخا بە سەر دیمەنێکی تردا. رادەچەنم. بڵێی هەموو مەبەستی ژیانیش ئەمە نەبێ؟ عادەت و راپسکان لە عادەت؟ ئیستا لە گێژیی خۆم دەگەم! هەر ئەم رووداوە ورد و رۆژانەی ناو حەوشەکە ئاماژەن بەم یاسا نەگۆڕەی ژیان. بۆ وێنە چیرۆکی گوڵێ لێوبەبزە، یان کێشکەکانی کارمەندی خۆشگوزەران.
ئەوسا بیری ساڵی ه۷ دەکەومەوە. رووداوێک یەکجار گەورەتر لە ﺤﻪﻭﺷﻪ ﻭ ﮔﻪﺭﻩﮎ ﻭ ﺷﺎﺭﻩﮐﻪﯼ ﺋێﻣﻪ. ﻋﺎﺩﻩﺕ ﻭ ﺭﺍﭘﺴﮑﺎﻥ ﻟـﻪ ﻋﺎﺩﻩﺕ. ﮊﯾﺎﻥ لە بنەرەتدا ئەمەیە. بیری بەنەتەوەیی بوونەکەی خۆم دەکەومەوە. پپ بە ژوورە‌كە دەنەرێنم و چەند چەپڵەی توند دە‌تە‌قێنم. ئیستا دەزانم
تاقمەكانی باوەگەورە بۆ هەمیشە ئامادەی وەدەركەوتن و پێكەنینن ،
ه‌نووکە دەزانم بۆ ئەو تاقمانە سەر بە هەموو شوێنێکدا دەکەن و بە
هەموو رووداوەکانی ژیان پێدەکەنن. ئەو تاقمانەی کە باوەگەورە
بۆخۆیشی هیچ چەشنە کۆنترۆڵیکی نیە بەسەریاندا، ئەو تاقمانەی رەنگە لەو كاتەدا باوەگەورە لە تەنیایی ژوورەكەی خۆیدا خەمینە و دەگرێ ، لە دەمە پیر و لێوە چرچەکانی دەترازێن و بەویش شێتانە پێدەکەنن. ئەوەی کە ژیان سەرتاسەر سیناریۆیەکە پر لە گاڵتەجاری.
"ئێمە پێكەوەین بۆ ئەوەی لێک بترازین، لێک دەترازێین بۆ ئەوەی دیسان یەک بگرینەوە." تۆ بڵێی جارێکی تر باوکم لەم حەوشەیەدا ببینمەوە؛ دەکرێ بەشی دووهەمی ئەو گوتەیە بێتە دی؟ بەڵام مەرگ لەوە بێرە‌حمترە مرۆڤ دەتوانێ تە‌سە‌وری بکا. هەندێ ترازان هەن کە
دەبێ بۆ هەمیشە قبو ڵیان بکەین. ئیستا دەزانم نەک تەنیا بیرەوەرییەکانی ئێمە ، بەڵکو ئەو وێنەیەی باوکیشم کە لە ساڵی ه۷ بەدەست خەڵكییەوە بوو ، هەوڵێكن بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو جۆرە لێک ترازانانە. ئێمە چ لە خەڵوەتی خۆماندا و چ لە سەر شەقام ، بە شوێن دۆزینەوەی پێکەوەبوونەکانی جارانین. مرۆڤ تا مۆخی ئێسقانی رقی لە ونبوونە‌کان و لە لێکترازانە‌کانە. ئیستا دەزانم بۆچی سەرەرای قیژەی ناخ هەژێنە‌ر و ناخۆشی گوڵێ ، موناتی ئەم حەوشەیە دەست لە
گوڵێ بەرنادەن، ئیستا دەزانم کە کارەساتی نامووسی ئاسانترە لە دەست لێكبەردان. ژیان بریتییە لەهەموو ئەو شتانەی كە هەنووكە هەمانە و بەس. کە لە‌دە‌ستیشمان دان ئەوا بیرە‌وە‌رییە‌كان وەها ژیان داگیردەکەن کە جاری وایە وەک هەرەس بەسەرماندا دێن و ئیتر هەموو شێک دەبێ بەو هەرەسە. ئیستا دەزانم بەنەتەوەیی بوونەکەی منیش تەنیا هەولێكە بۆ هێشتنەوەی ئەو بیرەوەریانە و ئیتر هیچ. من بە بێ ئەوەی بەخۆم بزانم دەمەوێ هەم جارانی گوڵێ و هەم جارانی باوکم بگێرمەوە بۆ ئیستا. لەخۆوە نیە خەڵکی پێیان وایە لە نێوان بەنەتەوەیی بوونەکەی من و زریکەکەی گوڵێ لێوبەبزە پەیوەندێک هەیە سەرەیای ئەوەی ئەو رۆژە، هەینی، نیوسەعاتیان نێوان بوو،…
سەرەڕای ئەوەی ساڵنی ساڵ بوو لە ونبوونەکەی باوکم تێدەپەری.
خولە ماوەیە‌كە لەچاو جاران زۆرتر دەچێتە مزگەوت. لەپای مینبە‌ر دادەنیشێ و هەتا دووا وتەکانی مەلا گوێی لێدەگرێ. پاشان بەکاوەخۆ ه‌ڵدە‌ستێ پێڵوە‌کانی لە‌پێدە‌کا تە‌سبێحە درێژەکەی دیسان بەدەستەوە دەگرێتەوە و دەکەوێتەوە ناو دونیای خەیاڵاتی. وتەکانی مەلا چەند ئارامی دەکەنەوە. چ پەیوەندێک لەنێوان ئەو روخسارە و ئەبەدییەت دا شک دەبا. لە دڵەوە خۆزگە بە مامۆستا دەخوازێ و بەخیلی بە ئارامش و بە ئیرادە و بە باوەری دەبا. ئیستا دەزانێ چەندە لە ئیستا دەزانێ کە ژیان تەنیا پارەپەیداکردن و شاردنەوەی لە تەنەکە پووتێکدا نیە،... ئیستا دەزانێ گەر هەر لەسەرەتاوە کەمێک دۆعای بەخێری بۆ رۆحی باوکی بکردایە و ئەوەندە زوو فەرامۆشی نەکردبا ،
رەنگە ژیانی بە بارێکی تردا دەکەوت و منداڵێکی چڵمنی وەک کاوە شێلم هموو ژیانی بە کردە‌یە‌کی بێ ئە‌قلانە و گەوجانە نەدەکردە
کارەسات. هەست دەکا هەمووی ئەمانە بۆ کەمتەرضەمییەکانی بە تایبەت لە ئاست باوکی دا دەگەڕێتەوە. بەڵام ئاخر خۆ تاوانیشی نەبوو، ئەمە چ باوكێكە كە ئاوەها بەسەر منداڵیدا بێنێ؟ ئەمە چ باوکێکە تەنیا بە شوێن ئارەزووی خۆی بکەوێ؛ بەڵام ئیستاکە خولە دۆڵمە پەشیمانە. بیردەکاتەوە پیاو نابێ سەرەڕای هەموو شتێ ، پشت لە باوکی خۆی بکا، رقی لێهەڵبگرێ و بەم شێوەیە فەرامۆشی بکا. رۆحی باوکی لە شێوازی تۆڵە گە‌رابوودودو رێک بە گوڵێوە نیشتبوو کە
لاوازترین کەسی ناو بنەماڵە بوو. هەمیشە وابووە، تۆڵە لەکەسی لاواز دەکرێتەوە، واتە کەسی لاواز لە بەشی لاوازی دەکاتەوە. بەم بیرانەوە سەری دێشێ. لـە دووکانیش بەپێچەوانەی جاران کە بە ئیشتیا تەنەکەکانی دەکوتا و دەیبڕێن و ئەم دیواودیوی دەکردن ، ئیستاکە دەستی جاری وایە بە چەکوچەکەوە دەمێنێتەوە و نیگای لەسەر تەنەکەی بەردەمی چەق دەبەستێ. هەمو شتێ لەبەرچاوەکانیدا زۆر خاو بوونەتەوە. ژیان خێرایی جارانی نەماوە. بگرە زۆر جار ئاگای لە
سلاوی خەڵکی رێبواریش نیە. لەسەر وەختی خۆی وەعدەکانی جێبەجێ ناکا و خەڵکی لێی عاجز دەبن. خولە پاڵدەداتەوە و چاوەکانی دەقونجێنێ و خەیاڵات دەیباتەوە. بەڵام نا، سەرەرایی هەموو شتێک دەبێ کارەکەی راپەڕێنێ. ئیتر بەسە! چەرخی ژیان چیتر ناتوانێ بەم چەشنە بگەڕێ. کە کۆن بوو دەبی بیگۆڕی. کە ژەنگی هەڵێنا دەبێ فڕێی دەی. خولە ئامادەی ئەم گۆرینەیە. ئاوا بروات ژنەکەیشی لەدەست دەچێ. فاتێی داماو کە لە ژیانیدا هەمیشە دەستەمۆ بووە و قەت بە گێ هیچ شتێکدا نە‌چووەتەوە. کە بیر لە فاتێ دەکاتەوە، بزەیەکی تاڵ لێوەکانی دەگەزێ. ئەو ژنەی ئەگەرچی ئەم وەک بوونێکی ئاسایی لەناو ماڵەکەی خۆیدا سەیری دەکرد، بەڵام ئیستاکە دەبینێ خاوەن چ مانایەکە. شتە ئاساییەکان هەمیشە مانا گەورەکانی ژیانن.
بیردەکاتەوە گەر ئەقڵی ئیستای هەبوایە لانیکەم بە خاتری فاتێ یش بووایە هەر زوو لەو حەوشە نەگبەتە دە‌یگواستە‌وە و ژیانیان لە شوێنێکی تر دەستپێدەکردەوە. چەند رقی لە خۆیەتی کە قەت بەو شێوەیەیەی پێویستە فاتێی نەبینی، ... قەت قەت. ئاخێک هەڵدەکێشێ.
ئیستایش دەبێ لەبەر فاتێ ئەمە بکا. نا ، فاتێ نابێ بتوێنتەوە. دەبێ بەر بەمە بگرێ ، هەر چۆنێک بێت. فاتێ دەبێ بمێنێتەوە. چ تاوانێکی کردووە دەبێ ئەم هەموو خەم و خەفەت و ئەشکەنجەیە لە ژیانیدا تەصەمول بكا. مەگەر فاتێ چ تاوانێكی كردبوو. ئەوەتەی لەبیری دێ ئەو ژنێکی داماوی دڵ و ددروون پاک بووە. هەموو شتێکی لەپێناوی خەڵکی تردا بووە. خۆیەکی ون لەناو دەریای ئەوانی تردا. بێ بەزەییەکانی تر. ئەو ئەوانەی قەت نەیانویست فاتێ ببینن، بگرە بە خولێ خۆیشییەوە. بەڵام نا، خولە بیردەکاتەوە ئیستاکە ئیتر کاتی ئەوە هاتووە فاتێ ببینرێ ، فاتێ دەبێ بگەرێتەوە ناوەند. دەبێ ببێ بەو ه‌تاوە‌ی هموو ه‌ه‌سارە‌کانی تر بەدەوری ئەودا بسوریێنە‌وە. ئەو ه‌سارانە‌ی هر کامە‌ی رێگای خۆیان گرت و بۆیە بەسەر تاریکستانیدا کەوتن. هەسارەکانی نوقم و ونبووی ناو رێگایەکی بێکۆتایی پڕ لە ئەستێرە مردووەکان ، . . گۆرستانی ئەستێرەکان ، . . ئەو شوێنەی وا تەرمە - ئەستێرەکانیان تیا ناشتوون. ئەوەی یاسای خودا و سروشت بشکێنێ وەهای بەسەردێ. وە شوکریش بۆ خودا کە هەمیشە سەبەبێک ﺩﺭﻭﺳﺘﺪﻩﻛﺎ ﺑﯚ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﻫﻪﻣﻮﻭ ﺷﺘﻪﻛﺎﻥ ﺳﻪﺭﻟﻪﻧﻮێ ﺑﭽﻨﻪﻭﻩ ﺳﻪﺭ ﺭێﺑﺎﺯﯼ راستەقینە و دروستی خۆیان. ئەو ئەم رستەیەی دووایی لە مامۆستا بیستبوو. مامۆستا کاتێک لە خوتبەی ئەو رۆژەیدا گەیشتبووە ئەم ﺭﺳﺘﻪﯾﻪ ﭘﻪﻧﺠﻪﯼ ﺋﺎﻣﺎﮊﻩﯼ ﺑﻪﺭﺯﮐﺮﺩﺑﻮﻭﻩﻭﻩﻭ ﭼﻪﻧﺪ ﺟﺎﺭ ﺳﻮﭘﺎﺳﯽ ﮔﻪﻭﺭﻩﯾﯽ
حەقتەعالای کردبوو. لەناو خەڵکەکەیش دا یەک دووانێک بگرە بە خولە‌وە گریابوون. خولە ئەو رۆژانەی داهاتووی دەهاتە بەرچاو کە
فاتێ لە دووای رەنگە ماوەیەکی دوورودرێژی خەفەت خواردن و گریان ،
سەرئەنجام وەک جاری جاران، وەک پێش کارەساتەکەی گوڵێ ی لێدەهاتەوە ئیتر ئەم سەردەمە پر لە رەشی و نەهامەتییە بۆ هەمیشە کۆتایی پێدەهات. خولە دۆڵمە دڵنیا بوو کە وەهای لێدێت. ئاخر لای ئەو فاتێ هەمیشە خەمی زیندووەکانی زیاتر دەخوارد تا مردووەکان.
ﺯﯾﻨﺪﻭﻭەﮐﺎﻥ ﻻﯼ ﮊﻧﻪﮐﻪﯼ ﻫﻪﻣﯿﺸﻪ ﻟﻪﭘﯿﺸﻪﻭﻩ ﺑﻮﻭﻥ. ﻓﺎﺗﺊ ﻭﻩﻫﺎ ﺩﺭﻭﻭﺳﺖ کرابوو کە هەمیشە بیری لەو رۆژە دەکردەوە وا زیندووەکان دەمردن و بۆیە بەو پەری سۆز و خۆشەویستییەوە رووبە‌روویان دەبووەوە ، بەڵام ، ... بەڵام مەگەر مەنێ بوغزن لەمە دەگەیشت! كە دەگاتە مەنێ، ئیستاکە هەست بە رقێکی سەیردەکا. مەنێ، ئەو بوونەوەرەی کە رێک بە پێچەوانەی فاتێ بوو. بڕ لە خۆی، ئەوەندە پڕ لەخۆی کە جاری وابوو خۆی لە خۆی سە‌رڕێژی دەکرد و ئیتر مرۆش نەیدەزانی لەگەڵ کێ دەدوێ و کێیە دەیبینێ و لەبەر چاوەکانیدا هەڵبەز و دابەزیەتی. نەفرەت لە کارمەندی خۆشگوزەرانی برایشی کە بەو کتێبانەیەوە تەنیا کەرێک بوو و بەس! ئەدی تەنیا کەرێک بوو! خولە ئەم رستەیەی لەبەر خۆیەوە چەند جارێک دووپاتکردەوە و هاتە سەر ئەو بروایەی کە ئەو بەشەی بە کاوە گەیشتبوو تا ئەو بەڵایە بەسەر کچە بەستەزمانەکەیدا بێنێ لە مەنێ بوغزنی دایکییەوە پێی گەیشتبوو.
ئاخ مەنێ! ئاخ كە لە پاش خۆیشت تەنیا رق و ناشیرینی جێ دێڵی!…
ئاخ! ئەم بیر و ئەندێشانە ئەوەندەی تر خوڵێی هەڵدەخڕاند و لەسەر بریارە تازەکەی مکوری دەکرد. لەبەر خۆیەوە وتی سمێل کە هات دەبێ مقەستی بۆ هەڵگری. مقەستەکەیشی هەڵگرت. رۆژێک خۆی بە دووکانی سەعا كۆپەدا كرد كە خەریكی فرۆشتنی ددوادەرمانی قەدیمی بوو. سەعا کۆپە کە پیاوێکی لێوبەبزە و خۆش گفت بوو و بە هۆ وبێ هۆ زۆر بە ئاسانی دەکەوتە پێکەنین، کاتێک دەرمانەکەی دایە، وتی "بەمەرجی ئەوەی چی مشک هەیە لە خانووەکەتاندا نەمێنێ،… ئەیچۆن بەمەرج،... هەتا خانوو كۆنتریش بێ، ئەم دەرمانە برِشتی زیاترە،
وەک بڵێی دەزانێ مشکی خانووی کۆن بێ حەیاترن!… هە هە هە…!"
من دیسان هەموو وێنەکان دەخەمەوە تەنیشت یەک. ئەمە دوواهەوڵمە.
ئیتر لەم وەزعە ماندووم و هەستدەکەم لەمە زیاتر نایکێشم. هەر لە
بنەرەتیشدا کەمێک لەبەرچاومدا نامەعقول دەنوێنێ کە کەسێک ئەوەندە بە شوێن دۆزینەوەی سەرەداوی رووداوێكەوە بێت كە خۆی لە خۆیدا هر لەسەرەتاوە نامەعقول دەنوێنێ،
بێت. باشە مەگەر ژیانی من چەندەیە کە ئەوەندە دەبێ بە یەک تاقە ﺭﻭﻭﺩﺍﻭﺩﻭﻩ ﺳﻪﺭﻗﺎڵﯽ ﮐﻪﻡ. ﻣﻪﮔﻪﺭ ﻣﻦ ﺑﻪڵێﻨﻪ ﭼﻪﻧﺪﻩ ﺑﮋﯾﻢ. ﺳﻪﯾﺮﯼ دورووبەری خۆم دەکەم. ژیان پڕە لە شتەکانی تر ، هەر لە مرۆڤەکانەوە بگرە هەتا هەموو شمەکە بچوک و گەورەکانی تر. هەستدەکەم بۆ یەکەمجارە چاوەکانم بە دونیا هەڵدێنەوە. کتوپر سەرلەنوێ هەموو شتێ کەشف دەکەمەوە. ئەوانەی لەوێ بوون، دەگەڕێنەوە. دێنەوە ئەگەرچی هەمیشە لەوێ بوون! تیشک، رەنگ و شکڵەکان. دونیا هە‌ناسە‌دە‌داتە‌وە. خوێن هە‌ڵدێنێتە‌وە. هە‌ناسە‌كە‌ی، روخسارم دەگەشێنێتەوە ، بەڵام ، ... نا ، ... راوەستە! دەبێ جارێکی تر هەموو شتێ بەسەربكەمەوە. بیر لە چیرۆکی توونی حەمامەکە دەکەمەوە، لە داستانی فرۆکەکە و ئەفسەرە خۆشیۆشەکە ، لە وێنەکەی باوکم بەسەر دەستەكانی ساڵی پەنجاوحەوتەوە ، لە بیناكەی خەڵک سووتاندیان ، لە مام وسوو و سەرئەنجام لە پیرەپیاوی بەردووکانەکە و چیرۆکی پیاوە شەلەکەی. ورد ورد بیریان لێدەکەمەوە. یەک یەک ، دوو دوو ، پێکەوە و تێکرا ، جاری وایشە یەکیان لە گەڵ دانەی ئەوانی تر دەخەمە پاڵ یەکتر. دیسان هەموو شتێ هەر لە جێگای خۆیدا دەمێنێتەوە. لەگەڵ یەک نایەنەوە. یانی هیچ شتێکی ئەوتۆ نیە ئەمانە پێکەوە بە جوانی گرێ بداتەوە. بۆ وێنە پێوەندی نێوان توونی حەمامەکە و وێنەی سەردەستانی ساڵی ه٧، یان پەیوەندیی ناو بیناکە و ئەوەی پیاوە پیرەکە. جاری وایە هەستدەکەم گەمژەم. بۆچی ساڵنی ساڵە هەوڵمداوە ئەو وێنانە یێکەوە گرێبدەم کە لە ئەساسدا نەدەتوانرا یێکەوە گرێبدرێنێ ئیستا دەزانم حەز و خەیاڵ چەندە دەتوانن مرۆڤ ئەوەندە ناواقعی بكەن و ئەوەندە لە خودى ژیانی راستەقینە دووری بخەنەوە كە بۆ ئەوەی بگەڕێتەوە دەبێ بەڕاستی سەری بە بەرددا بدرێ. رقم لە باوكم و لە چیرۆکە‌ی دەبێتەوە. لە‌باوکە خۆویستە‌کە‌م.
ئەو رۆژەی فاتێ داماو بەیانی زوو هەستا و لە پەنجەرەی ماڵەکەی خۆیانەوە سەیری ژوورەکەی گوڵێ داماوی کرد، من هێشتا لە خەوێکی قووڵدا بووم. فاتێ لە بێدەنگیی ژوورەکە سەری سووردەمێنێ، ئاخر گوڵێ هەمیشە زوو لەخەو هەڵدەستا و دەتوانرا هەست بە سێبەری جوڵەی جەستەی لەناو ژێرزەمینییەکەدا بکەی ، ئەگەرچی کەمتر عادەتی ه‌بوو بەیانیان زوو بزریکێنێ. فاتێ وای لێکدایە‌وە کە بۆ یەکەم جارە
گوڵێ حەزی بە خەوی بەیانیانە و ئەمەی بە نیشانەیەکی باش لێكدایەوە. ئەوەیكە خەون و خەیاڵە ناخۆشەکان وازیان لێهێناوە و ئیستا بە ئارامی و بەو لیۆانە‌وە بزەیەکی ون دە‌چرِن، سەری لەسەر سەرینەکەیەتی و خەون بە جیهانێکی تردوە دەبینێ. گوڵێ بیری کرددوە دەی خوایەگیان ، ... دەی ئەمە سەرەتای رۆژیکی نوێ بێت ، ... سەرەتای ژیانێکی تر! ئەوەیکە ئەمشەو خولەیش چەند جارێک زیاتر لە جاران لەخەو هەستابوو و چووبوو بۆ ئاودەست، دیسان بە نیشانەیەکی تری لێک دایەوە. فاتێ لە خۆشیانا تاقەت ناگرێ و دێتە خوارەوە.
بەئەسپایی بەرەو ئەوبەری حەوشەکە دەرِوا. پێ بەو تۆخڵە گوڵە‌بە‌رۆژانە‌دا دەنێ وا کاوە شێلم بە ئیحتیمالی زۆر شەو درەنگان لەبەردەم دەرگاکەدا بەدەم جگە‌رە‌کێشانە‌وە ترووکاندبوونی. ئەو تۆخلانەی فاتێ هەموو رۆژێ گسکیان دەدا. کە دەگات، تەویڵی بە شووشەکەوە دەنێ ولە دیمەنی ژوورەوە ورد دەبێتەوە. تا چاو عادەت دەگرێ ، پێی دەچێ. ئەوسا بە سەرسوڕمانەوە دەبینێ گوڵێ دەمەونخون لەناو جێگاكە‌یدا كەوتووە بە بێ ئەوەی پە‌تووە‌كە‌ی پێوەبێ. بە پەلە و بە دڵەراوکێ دەچێ درگاکە دەکاتەوە. دەچێتە ژوورەوە.
کاتێ دەنگی زریکەی فاتێ داماو حەوشەکەی تەنییەوە ، من خەوم بەوەوە دەبینی کە رەنگە باوکم، مەحەی مام رۆستەم، ناسراو بە مەحە سەروپێ، لـە راستیدا ئەو بەیانییە زووەی وا بزر بوو خەریکی بلاوکردنەوەی ئیعلامیە و راگەیاندن و شنتی لەم بابەتە بووبێ. ئەوسا پێیان زانیوە و هەڵتووە و خۆی کردووە بە توونەکەدا ، بەو هیوایەی چەکدارەکان نەوێرن بچنە ناویەوە و بیگرن ، بەڵام تفەنگ لەوە زاڵمترە.
هێناویانەتەوە دەرەوە و بردوویانە بۆ بیناکە ، لەوێ وێنەیان گرتووە و یاشان لە سە‌ربازخانە‌كە دایانناوە هەتا ئەفسەرە خۆشیۆشە‌كە بە
فرۆكەكە ئەو رۆژە گەرمەی هاوین هاتووە بە شوێنیدا. ئەوەیكە مام وسوو ئەو بەیانییە نەیبینیوە و ئەوەیکە پیاوەپیرەکەیش بە چیرۆکەکەی خۆی دانی بەمەدا نەنا، مانای ئەوە نیە ئەمە راست نیە.
ﺯﯙﺭ ﺳﺎﺩﻩ ، ﻣﺎﻡ ﻭﺳﻮﻭ ﻟﻪﻭ ﮐﺎﺗﻪﺩﺍ ﻟﻪﻭێ ﻧﻪﺑﻮﻭﻩ (ﯾﺎﻥ ﻟﻪﻭێ ﺑﻮﻭﻩ ﻭ ﺧﯚﯼ لێ گێلێ کردووە) و، پیاوەپیرەکەیش بەجوانی رووداوەکەی ئەو رۆژەی لە‌بیرنە‌ماوە (رەنگە هەر ئەو سالانە‌یش چاوەكانی زۆر کز بووبن). بۆیە
کاتێک دەنگی زریکەکە هات، پێم وابوو کەسێک بە ئەنقەست لەخەو دامدەچڵە‌كێنێ کە ئەمە لە‌بیرنە‌بە‌مە‌وە و بۆ هەمیشە لە خاترمدا بمێنێتەوە و ئیتر وەک هەموو ئەوانەی لەم حەوشە و گەرەک و شارەدا دەژین ، منیش دەستبکەمەوە بە ژیانی ئاسایی خۆم. کە خەبەرم بووەوە دەستبەجێ زانیم ئەو دەنگە دەنگی گوڵێ لێوبەبزە نیە و لە چەشنێکی دیکەیە. زریکەکە بەتەمەنتر دەهاتە گوێم. وەک هەموو ئەوانەی لەم ﺼەﻭﺷەﯾەﺩﺍ ﺩەﮊﯾﺎﻥ، ﻣﻨﯿﺶ ﺑﻪ ﭘﻪﻟﻪ ﻭ ﺑﻪ ﻫﻪڵەﺩﺍﻭﺍﻥ ﻫﻪڵﺍﺗﻤﻪ ﺩەﺭەﻭە.
فاتێ داماو بە دەنگی نووساوەوە كە دەڵێی لەو قووڵ قووڵییانەوە لە ناو بیرێکەوە دەهاتە دەر، کە ئەو سەری دەگەیشتە ئەو شوێنەی رۆحی ئەو چۆلەکە پاسارییانەی تیابوو وا من و باوەگەورە کوشتبوومانن،
ﺷﯿﻌﺮﯼ ﺑﻪﺳﻪﺭ ﺗﻪﺭﻣﯽ ﮐﭽﻪﮐﻪﯾﺪﺍ ﺩﻩﺧﻮێﻧﺪﻩﻭﻩ ﮐﻪ ﺭﻩﻕ ﺭﻩﻕ ﺭﺍﮐﺸﺎﺑﻮﻭ.
رۆژەکانی دوواتر کاتێک من و باوەگەورە دەستمان کردەوە بە چۆلەکە کۆشتن ، بۆ یەکەم جار لە بۆسەیەکی گۆشەیەکی صەوشەکەدا کە بە تەلیسە گڵ دروستمان کردبوو، باوەگەورە کە بۆنی شاتەرەی دەدا،
باسی کوڕەکەی، واتە مەصە سەروپێ، ی بۆ کردم، ئەوەیکە لەدووای مردنی ژنەکەی، واتە دایکی من، زۆر حەزی بە گۆرانی گوڵنیشانی خالقى بووە و بە تایبەت هەمیشە ئەو دێرەی لەبەر خۆیەوە دووپاتکردووەتەوە، سەرەرای دەنگی ناخۆشی، کە "هەرچەند کەوتمە غەریبی، نایشکێنم عهەد و پەیمان".
من بە گۆشەی چاو لە کاتێکدا سیرەم لە سەر گوێسبانە هە‌میشە‌ییە‌کە
گرتبوو، ئەو گوێسبانەی شوێنی هەمیشەیی مردنی چۆلەکە پاسارییەکان بوو ، لە باوە گەورەم رووانی و ئەوسا بیرم لەوە کردەوە کە باوکم رێک لەدووای مەرگی دایکم ون بوو،... ئا ،... رێک بەشوێن ئەودا. ئەوسا ئەودیوی کێو و دەشتاییەکانی ئەو دیوی سنوورم هاتنەوە بەرچاو.
دیسان گشتی چیرۆکەکە لە مێشکمدا کەوتەوە خولە خول. بێ ئەوەی ﺭﻭﻭﺑﮑﻪﻣﻪ ﺑﺎﻭەﮔﻪﻭﺭە، ﮔﻠێﻨﻪﯼ ﭽﺎﻭەﮐﺎﻡ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﺑﭽﻮﻭﮎ ﮐﺮﺩﺩﻭەﻭ، ﭘێﯽ دەڵێمێ
- "بەشكم ئەمجارەیان جووت بێ جووت!" | خەیاڵاتی بێهوودە |
لفارس رالم كورل داخرازینادە بیز دالی ز تلازادییە‌گانی زیال iya bi navçeya Gul
# ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ
ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪ ﺑﯚ ﻣﺎﻑ ﻭ ﺋﺎﺯﺍﺩﯾﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﮊﻧﺎﻥ لە هە‌رێە کوردییەکان و ژنانی کورد لە هەندەران l ناوی نامیلکە: داخوازینامەی ژنی کورد (داخوازینامە بۆ ماف و ئازادییەکانی ژنان لە هەرێمە کوردییەکان و ژنانی کورد لە هەندەران)
ئامادەکردنی: پرۆژەی ژنی کورد و پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد چاپ دووەم: 2004 - سوێد مافی لە چاپدانەوەی پارێزراوە بۆ پرۆژەی ژنی کورد و پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد
# پێشکە شە
بە ژنانی کوردستان و ژنانی کورد لە هە ندە ران 3 س باسنامە سوپاسی بتپایان پێشکەش بە هەر کەسایەتی و ڕێکخراو و لایەن و ڕووناکبیر و پسپۆر و لایەنێک دەکەین کە بە پێشنیار و هاوکاری هەمەجۆر داخوازینامەی ژنی کوردیان لەگەڵ نێمەدا هێنایە بەرەنم و بە شێوەیەکے لە شێوەکان هاوکاریان کرد، یان کارناسانیان بۆ کردین بۆ بەنەغجامگەیاندنی داخوازینامەی ژنی کورد. لەناو نەوانەدا سویاسی بێپایانان بە تاییەتی بۆ بەرێزان: پەخشان زەنگەنە،
بەهار عەلى، د. نەزەندبەگیخانی، کازیوە ساڵح، نەحەد نەسکەندەری، معرزیە فەریقی، شێرکۆ یێکەس،
ڕووناک رەنوف، ڕووناک فەرەج، ڕووناک عوسمان، چنوورس سدیق، ڕوفیە عەباسی، باران، سەلیم بابان، مستەفا گەرمیانی، حەسدن عەبدولکەرمم، ماقی بارزانی، ، حەمەسە‌عید حەسەن، بەهمەن قارەمانی، تیدریس نەحمدی، دارا عەلی، فاروق بابامیری، تەیفوور بەتعابی، د. شەمال جەلیکەر، ژیلا فەرەجی، کرستینا کووری، نوللا هۆفمەن، بێریڤان دۆسکی، عەباس حەمەد، د. رێبوار فەتاح، شادیە حميدەری، عەبدولا حیجاب، نەجیبە مدەوود، معرزە جەواغەرد، شتخ عیزردین حسەینی، شبرین حسینی، پرشنگ مەمەند، د. شەرەزاد موجاب، نازەنین رِمشید، رِتیوار موختار، حسین مەموود،
نەورۆز نورامار، سوهەیلا قادری، عەقیلە رەواندووزی، مەهاباد ساڵح. فغرەح ساڵکے، تامان شاکر،
دیکاسووم هەندان کۆسکین)، (مالیس کادین ٹینسانن مێرکە‌زی)، مسە‌عید شە‌مس، باقان کادین پلاتفۆرمی (سە‌عادە‌ت باجریکلی)، د. نوری تالەبانی، د. عەباس وەلی، د. هێدی وە‌دیل، هیوا زەندی،
فەوزیە عیزەدین ڕەشید، زاهیر ڕۆژبە‌یانی ڕێکخراوی ژنانی کورد لە بەریتانیا، سەنتەری راگەیاندن و ڕووناکجری ژنان لە سلیمانی، ناوەندی هاوبەشی ڕێکخراوەکانی ژنان لە سلیمانی و لە هەهولیّر ،
دایکانی ناشق لە باکووری کوردستان، رِیَکَخراوی ژنانی کوردستان لە ستۆکهۆلمم، رِیَکَخراوی ژنانی کورد لە کۆتنبە‌رکے، پچاپخانە‌زاگرۆس لە کۆتنبە‌رکے، رِادیۆی زرێیار لە ستۆکهۆلم، رِادیۆی ژیوار لە
گۆتبەرگ، سەنتەری ABF لە سێکهۆلم، Folkethus لە گۆتبەرگ، سایێ کوردمتان پۆست، مایق کوردستان نیت، سایق ژننامە، پەرلەمانی کوردستان، د. مە‌حە‌مە‌د و نەرمین قەرەداغی و ه‌سوو کارمەندانی وەزارەتی ماف مرۆف، نێچیرفان بارزانی، د.بەرهەم ساڵح، عوسمانی حاجی مەهوود،
نەرمین عوسمان، کافیە سلیّمان, هەقال خەجۆ، هێرۆ خان، شمرین نامێدی، بەدران نەجەد حەبی ،
سروان حسین، کەژال نەحەد ، رۆژنامەکانی خەبات، کوردستانی نوێ، نەمرۆ، هەفتەنامەی گولان،کوردسات و کوردستان تیڤی و هەر کس و لایەن و بلاوکراوەیەکی تر کە لە ماوەی نیوان مانگی حوزدیرانی 2001 تا مانگی تسووزی 2004 لە یەکەم کۆبوونە‌ودوە تا ئەم ساتە، هاوکاریان كردووين و بايە‌خيان بۆ نەم پرۆژەیە هەبووە.
ناوەڕۆک لا پە ڕە بابە ت 5 پێشەکی ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪ ﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ 8 ﭘﺎﺷﺒﻪ ﻧﺪﯼ ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻔﺎﻣﻪ ﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ 16 28 ڕا پۆرتێک لە سە ر هە ردوو کۆنفرانسی ڕاگە یاندنی د ژ ک لە لەندەن و لە هەولێر چەند وێنەیەک لە ئە لبوومی پرۆژەی ژنی کوردەوە 51 5
## یێشە کی
بەهۆی داگیرکردنی کوردستان لە لایەن چوار دەوڵەتی دراوسێوە، عێراق، ئێران،
تورکیا و سوریا ، بەهۆی چە وساو‌ه‌یی نە تە وەی کورد لە بندە ستی نە تە وە‌کانی عە رە‌ب و فارس و تورکە‌وە، کێشەی ژنی کوردیش تایبە‌تمە‌ندییە‌کی ئاڵۆز وەردەگرێت و ڕادەی ستەم و چەوساندنەوەی تەنانەت لە هی ژنانی دنیا و ژنانی دەوڵەتانی دراوسێی کوردستانیش زیاتر دەکاتە وە .
کە کوردستان ولاتیکی داگیرکراوە و لەژێر دەسە لاتی ولاتانی ترە ، راستییەکی تاڵ و ﮔﻮﻣﺎﻧﻬﻪ ڵﻨﻪﮔﺮﻩ ﻭ ﻣﻪﺧﺎﺑﻦ ﮐﻪ ﮐﯚﻣﻪ ڵﮕﻪﯼ ﮐﻮﺭﺩﯾﺶ ﻧﺎﭼﺎﺭﯼ ﭘﯿﯚڕەﻭﮐﺮﺩﻧﯽ ﺩﺍﺏ ﻭ ﻧﻪﺭﯾﺖ ﻭ کلتووری گە لانی سە ردە‌ست بووە و، ناچاری یێرەوکردنی داب و نە ریت و کلتووری گە لانی سە‌ردە‌ست‌بووە و یاسا و رێسای نادادیە‌روە‌رانە و باوکسالارانە‌ی ولاتنانی سە‌ردە‌ست بووە و پیادەی کردووە . کورد خۆی خاوەنی قە‌وارە‌یە‌ک نەبووە تا خۆی یاسا دابنیت،
ئەمە مانای ئەوە نییە ئەگەر خۆی دەوڵە تی هەبووایە یاساگە لێکی جیاواز و یێشکە وتنخوازانەی دادە نا، چونکە لە هە ر ولاتێ کە سیستە می باوکسالاری بە سە ریدا زاڵ بێت یاساکانی زەبروزەنگئامێزن و هە لاواردن لە نێوانی تووخمە کاندا تیایاندا زەق دەنوێنێ ئەو یاسایانەی کە ولاتانی داگیرکەری کوردستان دایانرێژاوە و بیێگومان نە کوردستانیشدا پە‌یر‌ه‌وی د‌ه‌کریت، یاساگە نیکن مرۆقایە تی ژنیان لە بە رچاو نەگرتووە و تەنانەت مافە سەرەتاییەکانی ژنانیان پیتشیل کردووە. ژن لەو یاسایانەدا وەک نیوەمرۆق و وەک ناتەواو و لاواز مامە ڵەی لەگە ڵدا کراوە . لەناو سیستەمی یاسا و دادی ئەو ولاتانە‌دا نادادیە‌رە‌وە‌رییە‌کی زۆر و بەرین هەیە و وای کردووە مرۆق بە
گشتی و ژن بە تایبە تی لە ناو دۆخێکی پڕ لە کۆیلە‌یە تی و نائاساییدا بژین.
باشووری کوردستان، دوای سالانیکی دوورودرێژ و خەباتی بێپسانەوەی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی، لە ئاکامدا خۆشبە ختانە لە پاپە پینی بە هاری ساڵی 1991 دوە لە ژێر رکیفی ئاسنینی دیکتاتۆری بەعس سێ شاری رزگار کرا. لە‌ودە‌مە‌وە تنا رادەیەک ئازادی ئەو دەقەرە ئازادکراوانە‌دا کەوتە بالە‌فرە. ئەمەش بە تایبەت گۆرە‌یانیکی بۆ تیکۆشانی سیاسی و کۆمە لایە تی دروست کرد و، کورد لە باشووری کوردستان و ، کوردانی هەندەران فتوڵی خەباتیان لیّهە لّمالی و بۆ گۆرانکاری لە هەموو بوارە‌کان و لە ییّناوی
چاکترکردنی ژیان و ئاوەدانکردنەوە و خۆشترکردنی کوردستان دەستبەکار بوون. لەو میانە‌دا ژنانی کوردستانیش بۆ سەقامگیرکردنی هەنگاوەکانی خۆیان و خستنە‌سە‌ریێی بزوونننە‌وە‌یە‌کی ژنان لەو دد‌قە‌رە‌دا کارا دە‌بزووان و هە‌ندیک دە‌ستکە‌وتیشیان وەگیر هێنا وەک چۆن کوردی هەموو بەشەکانی کوردستان بەچاوی هیواوە دەڕواننە باشووری کوردستان کە شێوەی دەوڵەتی دێفاکتۆی ٹە دوای راپەرینی بەهاری 1991 دوە وەرگرتووە، بە هەمان شێوەش ژنانی هەموو بەشەکانی کوردستان بەچاوی هیواوە دەڕواننە بزووتنەوەی ژنانی باشووری کوردستان و، بۆ ئەم مە بەستە ش نەک تە نها ڕۆڵی تەماشاکار بە ئکە رِۆڵی کاراش دەبینن و دارِشتنی پرۆژەی یێشکە وتنخوازانە دا کە بتوانرێت باشووری کوردستاندا یراکتیزە بکرێت، بە شدار بوون و بە شدار دە بن.
داخوازینامەی ژنی کورد، نموونەیەکی هەرە دیاری ئەو پرۆژانە‌یە و، بە‌ه
دەستیێشخەری سێ ژن، کە یەکێکیان خە ڵکی باشوور "مەهاباد قەرەداغی" و دووانیان خە لَکی رِۆژهە لَاتی کوردستان "شنە هیدایە تی و مونیر ه موفقتیزادە"، دارێژراوە و ئامادەکراوە. ژمارەیەکی زۆر لە ژنان و پیاوانی هەموو بەشەکانی کوردستان و هە و ئاستیکی بلندیان پێ بە خشی بۆیە داخوازیفامە ی ژنی کورد جیا یرۆژەکانی تر مۆرکی تاکە رێکغراو، تاکە لایەن، تاکە گروی و تەنیا بەشێکی کوردستانی یێوە نییە ، بە ڵکە هێمای ناسنامەی هاوبە شی هەموو ژنانی کوردی کوردستان و هەندەرانی یێوە‌یە و، ئەمەش خاڵی هێزە و سەنگینی بە یرۆژە‌کە دەبەخشێت کە
بە نگە نامە یە کی گرنگی ژنانی کورد د هە موو ماف و داخوازییە کانیانی گرنۆتە خۆی.
سەرەتا ناوی "تۆری داخوازینامەی ژنی کورد" یەسەند کرا بۆ گرویی نامادەکاری داخوازینامەی ژنی کورد. داخوازینامەی ژنی کورد، لە ماودی ساڵ و نیویکدا گە لاڵە‌ی یێشنیار بوو، لە کۆر و کۆبوونە و سیمیناردا دە‌خرایە روو بە مە بە ستی گۆرینە وەی بیروڕای جیاواز لە سە ری وە رگرتنی پێشنیارە‌کان، هە روەها لە ییگە‌کانی ئینتەرنیتدا ئەو ماوەیە دانرا و کۆی ئەو بیر و بۆچوون و پێشنیارانەی کە گەیشتن دارێژرانەوە و ئامادە کران. دوای ئەوە یەیوەندی بە رێکغراوی یرۆژەی مافی مرۆقی کوردەوە کرا کە بارەگای سەرەکییان لە لەندەنە ، بۆ هاوکاریکردن . لەوساوە تۆڕی داخوازینامەی ژنی کورد و پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد ودک دوو رِیکخراوی هاوکار،کاری هاوبە شیان لە سە ر یرۆژە‌کە کرد و لەسە ر بناغەی یە یماننامە نێونە‌تە وە‌ییە کانی وەکو جارنامەی گەردوونی مافی مرۆڤ و، یە یماننامەی بە رەنگاربوونەوەی تووندوتیژی دژ بە ژنان ناسراو بە (CEDAW) دارێژرایە‌وە و پشتیوانییەکی ثە لایە ن کە سایە تییە ناسراوەکانە وە بۆ وەدەستەینرا. لە رۆژی راگە یاندنی داخوازینامەی ژنی کوردەوە ، تۆری داخوازینامەی ژنی کورد رایانگەیاند کە لە داهاتوودا وەک ریکغراوێک و بە ناوی "یرۆژەی ژنی کورد" کار دەکەن و داخوازینامەی ژنی کورد دەبیتە ناوەندی چالاکییە‌کانیان
ﮔﯚﺭﺍﻧﮑﺎﺭﯼ ﻟﻪ ﺑﺎﺭﻭﺩﯙﺧﯽ ﮊﻧﺎﻥ ﻭ ﺑﻪﻫﯚﯼ ﮔﯚﺭﺍﻧﮑﺎﺭﯼ ﻟﻪ ﯾﺎﺳﺎ ﻭ ﭺ ﻟﻪ ﺑﺎﺭﻩﯼ ﮔﯚﺭﺍﻧﮑﺎﺭﯼ ﻟﻪ
هزرو بۆچوون و تێپوانینی کۆنی کاتبە سە رچوو گۆرینی بە ڕوانینیکی نوێ و سە رد ه مییانە .
یرۆژەی ژنی کورد، ئەم داخوازینامەیەی ئە دوو کۆنفرانسدا، یەکەمیان ئە ژوورێکی تەلاری یەرٹەمانی بەریتانیا لەندەن و، دووەمیان لە تەلاری یەرٹەمانی کوردستان لە هە‌ولیّری پیتە‌ختی باشووری کوردستان، راگەیاند و پیتشکە‌ش کرد. ئیّستا داخوازینامەی ژنی کورد لەبەردەستی حکومەتی کوردستان و یە‌رلە‌مانی کوردستاندایە
بەو مە‌بە‌ستە‌ی ودک سەرچاوەیەک بۆ دارێژانی کارنامە‌ی مافەکانی ژنان بەکاری بەینن و لە کاتی دانانی یاساکاندا رەچاوی داخوازییە رەواکانی ژنانی کوردستان بکەن.
پرۆژەی ژنی کوردیش لەمەودوا ئە رکی بەدواداچوونی ئە و داخوازینامە دەگریتە ئە ستۆ و، تا بە‌دیەینانی دواخالی نیّو داخوازینامەکە و، تا بە‌دە‌ستەیّنانی هەموو مافەکانی ژنانی کوردستان ، تیّد ه کۆشیّت .
# ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪ ﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ
ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨـﺎﻣﻪ ﺑﯚ ﻣﺎﻑ ﻭ ﺋـﺎﺯﺍﺩﯾﯿﻪ ﮐـﺎﻧﯽ ﮊﻧـﺎﻥ ﻟﻪ ﻫﻪ ﺭێﻣﻪ ﮐﻮﺭﺩﯾﯿﻪ ﮐـﺎﻥ ﻭ ژنانی کورد لە هەندەران
(لەمەودوا بە د ژ ک ناو دە‌بریت)
یرۆژەی ژنی کورد و یرۆژەی مافی مرۆقی کورد ،
ئە تێبینی ئەوەی کە یاسا بناغەی دادیەروەری و یەکسانی،ئاسایشی سیاسی،
کۆمە لایە تی، کلتووری، ئابوورییە و بە رگریکاری یاراستنی مافە کانی تاکە ،
لە سەر ئەو بروایەی کە بنچینەی سەقامگیر بۆ کۆمەڵگەی نوێ نە هەرێمە
کوردییەکان، تەنها لە رێگەی دیموکراسی و یەکسانی دێتە ئاراوە ،
ئە سەر ئەو بروایەی کە تە‌نە‌ا جیایی ئایین لە ددوڵەت دەتوانێ مسۆگە‌ری کۆمە ڵگە یێکی ئازاد و دیموکراتی بێت،
بە‌رە‌چاوکردنی بایەخی گۆرین و دانان و پیادەکردنی یاسا لەسەر بنەما گە ردوونییە گشتگرە کانی نە تە وە یە کگرتووە کان، جارنامە ی گە ردوونی مافی مرۆق نێونەتەوەییەكان لە سەر مافی مرۆڤ و رێككەوتننامە، بریارنامە ، جارنامە و راسیێرییە یەسەندکراوە کانی تر ،
بە نیگە‌رانیی لە‌ودی کە نایین زۆر جار کە لکناوە‌ژووی لیێ وە‌ردە‌گیریت بۆ مەبە ستی رەوایەتیدان بە یێشێلکردنی مافەمسۆگە رکراوەکان لە کۆمە ئگەی دیموکراتیدا و ﺯﻩ ﻣﯿﻨﻪ ﺧﯚﺷﮑﻪ ﺭﯼ ﻫﻪ ﻵﻭﺍﺭﺩﻧﻪ ﺩﮊ ﺑﻪ ﮊﻧﺎﻥ،
بە هۆشیاری لەوەی کە گۆڕانکاری لە رۆڵی نەریتی ییاوان و نافرەتان لە کۆمە نگە‌ی کورد و، لە ناو خێزانی کورددا یێویستییەکە بۆ بەدەستهێنانی یەکسانی تە واوی ژنان و ییاوان ،
بە سووربوون و پێداگرتن لەسەر پیادەکردنی بەندەکانی پەیماننامەی لەناوبردنی هەموو جۆرە جیاکارییە‌ک دژ بە ئافرەتان (CEDAW) و بانگەوازی نەهێشتنی هەموو جۆرە تووندوتیژییەک دژ بە ژنان، ئێمە بە یێویستی دەزانین داخوازییەکانی ژنی کورد بۆ یەکسانی بخەینە ڕوو ، بە مە بەستی هینانەدی گۆڕانکاری بنە رەتی بۆ هەموو ژنان لە هە رێمە کوردییە کان و لە کۆمە ڵگە ی کورد لە هە‌ندە‌راندا ،
ئە م داخوازیبانەی خوارەوەمان هەیە :
## خالى 1
هەر دامودە‌زگایە‌کی یاسایی لە ناوچە کوردییەکاندا، هەموو شێوەیەکی هە لاواردن دژ بە ژنان بەتاوان دابنیت و قە‌دە‌غە‌ی بکات. وەک لە (CEDAW) دا هاتووە
دەستەواژەی "هە ڵاواردن دژ بە ژنان" بە مانای هەموو جۆرە جیاكاریی، بێبەشكردن و سنووردارکردنێکە کە پیادەدەکرێت ٹە سە ر بنە مای توخم "جنس" کە ئاکام یان مە بە ستی بێبایە خکردن یان بە تالکردنە وەی ئاگاداریی، بە هرەمە ندیی یان توانای بەکاربردنە لە ژناندا، بێ رەچاوکردنی هاوسەردارتتی یان چۆنیەتی ژیانی جنسییان، لەسەر بنەماکانی یەکسانی ییاو و ژن، لە مافەکانی مرۆڤ و ئازادییە بنە رِه‌تییە‌کان لە بواری
سیاسی، ئابووری، کلتووری ، مەدەنی و بوارە‌کانیتر .
ژنان نابیت ڕووبە ڕووی هە لاواردن ببنە وە لە ژیانی سیاسی و کۆمە لایە تی گشتیی لە کۆمە ڵگەی کورددا ، بە تایبە تیش پێویستە بەهرەمەند بن لە :
ئا- مافى یەکسان لە بەرانبەر یاسادا، بۆ نموونە مافى یەکسان لە گەواهیداندا ؛
بێ مافی دەنگدان لە هەموو هەڵبژاردنەکان و خۆیا لاوتن بۆ هەموو دامودەزگا گشتییە هە ڵبژێردراودکان ؛
یێ- مافی بەشداریکردن لە ناوەندەکانی بریاردا چ لەسە ر ئاستی ناوچەیی و چ لەسە ر ئاستی نە تە وە یی و نیّونە تە وە یی؛ وە ک یە رلە مان، حکومە ت و یارتە سیاسییە کان.
تێ- مافی بەشداریکردن لە کۆمە ڵە و رێکغراوە ناحکومییە کاندا ؛
هەموو هەوڵ و تواناکارییە‌ک بخریتە کار بۆ بە‌ربە‌ستکردن و بنبرِکردنی هە لاواردن دژ بە ژنان لە هە موو پە یوە ندییە کانی خێزان و لە ژیانی هاوسە رێتی دا ، بە تایبە ت:
ئا- رەوایەتی نەدریت بە هاوسەرداری بە بێ رەزامەندی نەواوی هەردوولا و،
هیجکامیان تەمەنیان لە 18 ساڵ کەمتر نەبێت؛
بێ ئەرک و مافی یەکسان بۆ هەر دوو هاوسەر هە بێت، چ لە ماوەی ییێکەوەژێائیی و،
چ لە کاتی هە لوە‌شاندنە‌وە‌ی ژیانی هاوسە‌رنتیدا؛ بۆ نموونە مافی بە‌رهە‌مەینانی نە وە ؛
یێ- مافی یەکسان لە بریاردانی ئازادانە لەسە ر ژمارەی منداڵ، بەدەستهێنانی زانیاری و فێربوون و ڕووناکبیریی بەدەستهێنانی ئامرازە سەرەکبیە پێویستەکان بۆ یارمە تیدانیان لە بە کارەینانی مافە کانیاندا ؛
تێ- مافی یەکسان لە میرات و خاودنیتی و مولکداریدا ؛
جێ قەدەغەکردنی نەریتەکانی وەک فرەژنی، هاوسەریتی کاتیی و مارەیی؛
هەموو جۆرە هەوڵ و تواناکارییە‌کی یێویست بخریتە کار بۆ بنبرکردنی هە لاواردن دژ بە ژنان لە بواری کارکردن و دامە زراندن لە کاردا، بە تایبە ت:
ئا- مافى رەخساندنى دەرفەتى یەكسان ثە كار و دامەزراندن ثە كار و، مووچەو هە بێ قەدەغەکردنی لەکاردەرکردن لە سۆنگەی زگپڕیی یان مۆڵەتی منداڵبوون و گۆشکردنی منداڵ ؛
یێ- دانـانی ماوەی مۆڵە تی باوکایە تی بە مووچە وە ؛
تێ- دابینکردنی کۆمەکی پێویست و خزمە نگوزاری کۆمە ڵایە تی وەک دایە نگە و باخچەی ساوایان، تا دایکان و باوکان بواری را پە راندنی ئە رکە کانی ژیانی خیێزانی و کارکردن و،
هە روەها دە رفهە تی بە شداریکردنیان لە چالاکییە کۆمە لایە تییە کاندا بۆ بر ه خسیت ؛
1– دەستەواژەی" تووندوتیژی دژ بە ژنان" بە مانای هەموو جۆرە رەفتارێکی تووندە کە لەسەر بنەمای ژێندەر ییادە دەکرێت کە دەبیتە ، یان "رەنگە ببیتە"، هۆی زیان ونازاری سیکسی، فیزیکی و دەروونی ئافرەت. هەروەها هەڕەشەی ئەو کردەوە ئازارئامێزانە، زۆرٹیکردن یان بیّبە شکردن لە ئازادی چ لە ژیانی کۆمە لایە تی و چ لە
ژیانی تاکییدا .
2– بەگە ڕخستنی هە موو جۆرە هە وڵیک بۆ بنبرگردن و بە تاواندانانی تووند و تیژی دژ بە ژنان و، رە‌چاونە‌کردنی هیج جۆرە داب و نەریت یان رێسا و روانینێکی ئایینی کە بە
مە بە ستی خۆلادان لە م ئە رکە لە ئارادایە ، بە تایبە ت:
ئا- بەربەستكردن، لیکۆڵینەوە و ، بە پێی یاسا هەموارەکان، تەمبێ کردنی کردەوەی تووندوتیژی ئامیّز دژ بە ژنان، جا ئە و کردەوانە لە تاکیکی کۆمە نگە رووبدات، یان لە لایە ن دامود د زگمای حکومە تە وە یێت؛
بێدانی سزاکان بۆ تاوانی جەزایی، مەدەنی و تاوانەکانی تر لە یاساکانی ناوخۆییدا بەمەبەستی تەمبێ کردن و قەرەبووکردنە وەی زیانەکانی تووندوتیژی دژ بە ژنان، بۆ نموونە "کوشتنی ژنان بە یاساوی یاراستنی شە رەف" بە تاوانی کوشتنی بەمەبەست دابنریت و، پەناگا و کۆمەکی پارێزگاریی بۆ ئافرەتان و مندالەکانیان
دابين بكريت.
پێ- بنبڕکردنی هەموو جۆرە بڕیارێکی زاڵمانە، نامرۆڤانە و سوککاریی وەک بەردباران کە بە تایبەتی بە رەوڕووی ژنان دەبنە وە و پیادەدەکرێن.
بەگە ڕخستنی هەموو هەوڵ و توانایەک بۆ بەریە ستکردنی کە ڵکئاوەژوو وەرگرتنی سیکسی و بازرگانی و سە وداومامە ڵە کردن بە سیکسی ژنان و کچان.
هەموو هە وڵ و تە قە لایە کی پێویست بۆ بە ربە ستکردنی هە لاواردن دژ بە ژنان لە بواری خوێندن و فێربوون دا بكرێت بە تایبە ت:
ئا- ییۆدانی دەرفەت و سازکردنی هەٹومەرجی یەکسان بۆ کچان و کوڕان لە بواری خوێندن و پەروەردەی پیشەییدا. پێشنیاری نۆ ساڵ خوێندنی بە زۆر و بە خۆرایی بۆ مندالان دەكەین ؛
بێرە بۆچوون و تێڕوانینێک کە زەمینە بۆ هە لاواردن دەسازینێ سە بارەت بە رِوَلْ و ئە رک و مافە کانی ژنان و ییاوان لە سیستە می یە روە ردە دا نە مێنیّت و، بە تایبەت یە‌رتووکی خویندنی فیرگە‌کان دەبیت سە‌رٹە‌نوی دابەینرینە‌وە و چایبکرینە‌وە
بە جۆرێک کە ئە رکی مێژوویی ژنان لە کۆمە لگە دا لە ناویاندا رە نگ بداتە وە .
یێ- سازاندنی دەرفەتی یەکسان بۆ ژنان بۆ ئەوەی بتوانن وەک ییاوان لە قۆناغی خوێندنی باڵدا سوود لە‌یارمە‌تییە‌کان وەرگرن بۆ گەشە پێدانی خۆیان؛
1 - هە وڵ و تە قە لای یێویست بدرێت بۆ نە هێشتنی هە موو جۆریکی هە لاواردن لە بواری سەریەرشتی تەندروستی و بە مەبەستی دە‌ستە‌بە‌رکردنی خزمەتگوزاری لەبواری سەریەرشتی تە‌ندروستیدا، بۆ نموونە لە‌وانە‌دا کە پەیوەندی بە پلانی بەرنامەی خێزانەوە هەیە .
2– ئاکارە نە ریتییە کانی وەکو خە تە نە کردنی مێینە بە پێی یاسا قەدەغە بکرێن.
هەوڵ و کۆششی لێبراوانە بۆ نەهێشتنی هەموو جۆرە هە لاواردنێک لە‌بواردکانی ژیانی ئابووری و کۆمە ڵایە تیدا ، بە تایبە ت:
ئا– یێدانی دەرماڵەی تایبەت بە خێزانەکان، بۆ نموونە بە ژنانی ئەنفال، مندالان ،
خێزانە ئاوارەکان و خێزانە زیانلێکە وتووەکان ؛
بێمابینکردنی کۆمەکی تایبەت بۆ ژنان بۆ پرسەکانی تایبەت بە رێنومایی و ڕاوێژی یاسایی لە یەیوەندی بە هە لاواردنی ییادە‌کراو دژبە ژنان.
## یاشبە ندی داخوازینامە ی ژنی کورد
بە مەبەستی روونکردنەوەی ناوەرۆکی گشتی داخوازینامەی ژنی کورد کە لە نۆ خاڵ بێكهاتووە، ئەم یاشبەندە بە یێویست زانراوە و ئامادە‌كراوە.
ئەم یاشبەندە بە یێی هەڵ ومە رج و گۆرانکارییەکان لە کوردستاندا ،
یێداجوونەوە و زیاد کردن هەڵدەگرێت. هەر لێرەشەوە داخوازیمان لە هە موو ریکغراوە کانی ژنان ریکغراوە ناحکومییە کان، کە سایە تییە چالاكەكان بە ژنان و یییاوانەوە، نووسەران و رۆژنامەوانان و بە‌تە‌نگە‌وە‌هاتووانی کۆمە لَگە‌ی کورد ئەوەیە بۆ دە‌وڵە‌مە‌ندکردنی ئەم یاشبەندە ، سەرنج و تێبینی و یێشنیارەکانی خۆیان بنووسن و بۆ ئە وەی بتوانین لە چایە کانی تری ئە م نامیلکە یە دا لە گە ڵ ئە م یاشبە ند ه دا دایانبرێژینە وە .
وەک روونکردنەوەیەکیش دەمانەوێت ئاماژە بەوە بکەین کە لە ناو خاڵ و ژێرخاڵەکانی یاشبەندی داخوازینامەی ژنی کورد داخوازی وا هەیە کە تەنها یە‌یوە‌ندیدار نییە بە ژنەوە ، بە لَکە هەموو کۆمە لَگە دەگرێتەوە .
ئێمە خەباتمان بۆ وەدیهێنانی کۆمە نگەیەکی دیموکراسی و مەدەنییە لە کوردستاندا و بۆ نەو مەبەستەش هەموو نەو پیرۆژە و پیێشنیارانە
دەخەینە روو کە کۆمە ڵگە بە رەوە ئاقاری بەمەدەنیبوون و دیموکراسی د بات.
# بواری کە سایە تی و خێزان
1ـ لە گە‌واهیدان (شایەتی) دا ، لە دابەشکردنی میراتدا، لە هە ڵبژاردنی هاوسە ر و مافی جیابوونە وە دا ژنان و ییاوان یە کسان بن.
2- تەمەنی یاسایی یێکە‌وە‌نانی ژیانی هاوسە‌ریی (18) ساڵ بێت.
3. قەدەغەکردنی مارەیی و شیربایی و هە‌مووجۆرێکی نرخدانان لەسەر ئافرەت.
4. لابردنی هەموو ئە و بە ندە یاساییانە ی کە ڕە وایە تیی بە باڵادە ستی ییاو بەسەر ژنەوە دەدات.
لە دوای جیابوونە وەش دا ئە م مافانە بۆ ژنان دەستە بە ر بکرێن: .
- ماڵی گوێزراوە نەگوێزراوە لە نێوانیاندا بە یە کسانی دابە شبکرێت.
لە رووی داراییە‌وە ژیانیان لە لایەن دەزگاکانی کاروباری کۆمە ڵایە تییە وە مە یسە ر بکرێ.
- لە کاتی سەریەرەشتیکردنی منداڵدا، باوک نەفەقە بۆ هەر یەک لە مندا ڵە‌کان بدات بە دایک، دەزگاکانی کاروباری کۆمە ڵایە تیش کۆمەکی دایک بکات بۆ سە ریە رە شتییە کی شایستە بۆ ئە و مندا ڵانە .
- مافی سەریەرەشتی منداڵ تا تەمەنی ییگە‌یشتن بدرێ بە دایک، بە
مەرجی تەندروستی باری دەروونی و عەقلّی (بۆ ئەم مەبەستەش دەبێ ڻیژنەیەک یزیشک و دادوەری بێلایەن کە ژنیشیان تیدا بێت بریار بۆ دروستی یان نادروستی باری دەروونی و عەقلّی بدەن).
# بواری کۆمە ڵایە تی
1. مافی هە ٽبژاردنی هاوسە ر بە دەستی تاک (کج و کور) خۆبانە وە بێت.
2- مافى لە‌باربردنى منداڵ لە دەستى ئافرەت خۆى بێت، بێگومان بە
مۆلّه ت و سە ریە رە شتی یزیشکی یسپۆر لە و بوارە دا .
3- قەدەغەكردنی دیاردەی سۆزانێتی لەشكرین. هەروەها قەدەغەکردنی کرینی سێکسی ژن بە ناوی سیغە (هاوسە رێتی کاتی) کە لە
کوردستانی بندەستی ئێراندا داسە یاوە .
4. قەدەغەكردنی دیاردە دواکەوتووەكانی وەكو: بەزۆر بەشوودان،
ژنبەژن، فرەژنی، خوێنغۆشکردن بە ژن و گەورە بە بچووک و لە سەر لانک بە شوودان و هە موو ئە و دیاردانە‌ی مافی ژن پێشێل د ه‌کە ن.
5- قەدەغەکردنی خەتەنەی منداڵی مێینە و سزادانی ئەو کەسانەی کە ئەو کارە ئەنجام دەدەن. و هەروەها هەرجۆرە داب و نەریتی کۆمە ڵایە تی کە مافی ئینسانی ژن پێشێل دەکات.
6۔ دانانی سزای توند بۆ دەستدرێژی سێکسی بۆ سە ر نافرەتان تەنانەت لە ژبانی هاوسە رێتیشدا .
7ـ نە هێشتنی سزای نا مرۆقانەی "بە ردباران" کردن و لابردنی یاسای "دیە "
کە لە رۆژهە ڵاتی کوردستاندا داسە یێنراون.
8- ژن ناجار نەكرێت ناوی بنە‌ماڵە‌بی (یاشناو یان نازناو)ی مێردەکەی هە لَبَگریَت لەدوای یێک هێنانی ژیانی هاوسە‌رێتی. "ئەم یاسایە لە
باکووری کوردستان بە سە ر ئافرەتی کورد دادە‌سە یێت. "
9ـ ئازادی سە فە ر کردن وچالاکی و هە ڵسووکە وتی کۆمە ڵایە تی .
(\pm1)
10- ئازادی جل و بە رگ یۆشین.
=\equiv1
بواری یە روە ردە یی
1۔ سەیاندنی یاسای نۆ ساڵ خوێندنی بەزۆر و بە خۆڕایی بۆ هەموو مندا لانی کوردستان .
2- زمانی خویندن لە هە موو قوتا بخانە کانی کوردستان بە کوردی بیت.
3- رەچاوکردنی یەکسانی نێرۆمێ لە بەرنامەی کتیێب و میتۆدەکانی فێرکردندا 4. گۆرینی ئەو میتودی یەردەیەی کەرەنگدانەوەی بیرو بۆچوون و نیازەکانی دەوڵەتی سەردەستن، بە میتودێکی تری گونجاو لەگەڵ بارودۆخی کوردستانی ئازاد و بۆ دروستکردنە وەی کە سایە تییە کی ئازادی مرۆقی کورد 5- گۆرینی میتۆدی یە کجۆری بە میتودی فرە جۆری لە بواری فێرکردن و فێربووندا، سودوەرگرتن لە میتودە یەروەردەییە جۆراجۆرەکانی جیهان بۆ ﺩﺭﻭﺳﺘﻜﺮﺩﻧﯽ ﻛﻪ ﺳﺎﯾﻪ ﺗﯽ ﺳﻪ ﺭﯾﻪ ﺧﯚ ﻭ ﺋﺎﺯﺍﺩ ﻭ ﯾﺸﺘﺒﻪ ﺧﯚﯾﻪ ﺳﺘﻮﻭ ﻟﻪ ﺧﻮێﻨﺪﮐﺎﺭ.
6- نە هێشتنی دیاردەی نە خوێندەواری لە رێزی نافرە تان دا .
7- وەک ئە رکێکی دامودە زگاکانی حکومە ت، بوار رە خساندن و هاندانی ژنانی سە رکە وتووی زانکۆکان بۆ خوێندنی باڵا ه روەها ناردنیان بۆ ﺯﺍﻧﮑﯚﮐﺎﻧﯽ ﺟﯿﻬﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﯽ ﮔﻪ ﺷﻪ ﺩﺍﻥ ﺑﻪ ﺗﻮﺍﻧﺎ ﺯﺍﻧﺴﺘﯿﯿﻪ ﮐﺎﻧﯿﺎﻥ.
- دابینکردنی تواناکاری ئابووری بۆ هە موو قوتابییە ک لە قۆناغە کانی خوێندنی نامادەیی و خوێندنی باڵا
- دابینکردنی تواناکاری ئابووری و بەشی ناوخۆیی بۆ ئەو قوتابیانەی کە
لە شارەكان و گوندەكانی ترەوە روو لە زانکۆكان دەكەن.
- دابینکردنی تواناکاری زانستی، وەک کتێبخانەی دەوڵەمەند و کۆمپیوتە ر و نینتە رنیت.
8۔ ﮐﺮﺩﻧﻪﻭﻩﯼ ﺑﻪﺷێﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺕ ﺑﻪ ﻣێﮊﻭﻭﯼ ﮊﻧﺎﻥ ﻭ ﺧﻪﺑﺎﺗﯽ ﻓێﻣﯿﻨﯿﺴﺘﯽ ﻟﻪ
ﺯﺍﻧﮑﯚﮐﺎﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﺪﺍ 9- ﺯﯙﺭﮐﺮﺩﻧﯽ ﮊﻣﺎﺭەﯼ ﺩﺍﯾﻪﻧﮕﻪ ﻭ ﺑﺎﺧﭽﻪﯼ ﺳﺎﻭﺍﯾﺎﻥ ﻭ ﺑﺎﺧﭽﻪﯼ ﻣﻨﺪﺍﻻﻥ، ﻟﻪ
یێناوی گەشەدان بە کەسایەتی منداڵ و رەخساندنی بواری زیاتر بۆ دایکان بۆبە شداری لە کاری بە رهە مەینان و چالاکییە کانی ناو کۆمە لنگە .
- وەرگرتنی منداڵی یەک تا شەش ساڵ بە مەرجی کارکردنی دایک و باوک.
- کاتی مانەوەی منداڵ لە باخچەی ساوایان بە یێی کاتی کارکردنی دایک و باوک بیت.
- دابینکردنی تە واوی یێویستییە کانی منداڵ لە باخچە دا.
- وەرگرتنی منداڵ لە باخچەدا بۆ چەند سەعاتێک بە بێ مەرجی کاری دایک و باوک بۆ راهێنان و فێرکردن.
10- کردنەوەی سەنتەری تایبەت بۆ تەندروستی و سەریەرەشتی و بارهێنانی منداڵانی کە منە ندام .
بواری ئابووری 1۔ دابینکردنی کار بۆ ژنان و ییاوان بە بێ هە ڵاواردن. مووچە و حە قدە ستی یە کسان بۆ کاری هاوسان لە و یاسایانە دا دە ستنیشان بکرێت.
2ـ بیمەی بێکاری بۆ هەر کرێکار و مووچەخۆر و فەرمانبەرێک کە دوای ماوەی ساڵێک کارکردن بێکار دە‌مێننە وە .
3- ژینگەی کارەکان تەندروست بن و هەر کارێکی زیان بە تەندروستی دەگەیەنێ قەدەغەبكرێ 4. قەدەغەکردنی کە ڵک ئاوەژوو وەر گرتن (سووئیستیفادە) لە هێزی کاری ژن و منداڵ لە لایەن خاوە‌نکارە‌کانە‌وە .
5- مەرجی بەڵێننامەی کارٹەکاتێک دا کاری نازاد دەکرێت لەنێوان کێیکارو خاوەنکاردا دا بنرێت، ثەو بە‌ڵێننامە‌یە‌دا هەموو مافێکی وەکو بیمەی بێکاری، بیمەی نەخۆشی و مووچەی خانەنشینی دەستنیشان بکرێت.
7۔ ژینگەی تەندروست بۆ کرێکار و فەرمانبەر، بەتایبەتی بۆ ژنان لە قۆنا غی دووگیان(سکیر)یدا دە ستە بە ر بکریت.
8۔ مۆلەتی منداڵبوون و گۆشکردنی منداڵ بە مووجەوەی تەواوەوە بۆ ماوەی ساڵێک بۆ دایک قبوڵ بکرێت.
9۔ مۆٹە تی شە ش مانگ بە مووچە ی تە واو بۆ باوک بۆ سە ریە رە شتی منداڵ دابنرنت.
10- قەدەغەكردنى كارى منداڵى ژێر تەمەنى هەژدەساڵ، بەرامبە ر بە مە ش دابینکردنی یێویستییە کانی ژیانی لە رووی نابوورییە و ه .
11۔
هە وڵدان بۆچالاککردنە وەی رۆڵ وکاریگە ریان لە ناوکۆمە لدا
- دانانی یلان بۆ سوودوە رگرتن لە هێزویە رهە می کە مئە ندامانی وەکو:
نابیناکان، گونگرانەکان، لاڵەکان، شە لەکان، گۆجەکان و کەمئە ندامی جە ستە یی تر لە رێگە ی کارێکی گونجاو لە گە ڵ کە مئە ندامێتی ئە وان دا .
- کردنەوەی خانەی سەریەرەشتی و تەندروستی بۆ ئەوانەی لە رِووی
عە قلّييە وە دواكە وتوون .
- دانانی سەریەرەشتی و بەرنامەی چارەسەری بۆ ئەوانەی لە رِووی
دەروونییەوە ناڵۆز و یەشێون.
12ـ دابینکردنی مووچە و بژێوی بۆ: ژنانی ئە نفال و منداڵە کانیان،
خێزانە شەهیدەکان، خێزانە ئاوارەکان کە لە هەر شوێنێکی کوردستان و بە هەر شێوەیەک ناوارە کراون.
- دابینکردنی کاری شایستە بۆ ژنانی ئە نفال و هە مووی ئە و ژنانەی کە لە
هە ر شوێنێکی کوردستان و بە هە ر شێوەیەک ناوارە کراون.
- یارمە تیدانی نابووری ئە و ژنانە ی ٹە بە ر هە ر هۆیە ک ناتوانن کار بکە ن.
- دابینکردنی خانوو، ناوماڵ و پێویستییە کۆمە لایە تی و تە ندروستییە کان بۆیان 13ـ کردنە وەی سە نتە ری یاسایی بۆ رێنومایی ئە و ئافرە نتانە‌ی کە تووشی کێشەی نابووری دەبن.
14 مافی موویە‌ی خانە نشینی مووچەی خانەنشینی لەتەمەنی 50 ساڵیدا، ییان هە‌رتە‌مە‌نێک
-
کە لە گە ڵ ناوە ندی تە مە ن لە کوردستاندا بە گو نجاوداد ه نرێت.
- خانە‌نشینکردنی یێش وەخت لە کاتی یێویستییە‌کی تە ندروستی فیزیکی یان دەروونی دا
_ ﺯﯾﺎﺩەﯾﻪﮎ ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﻫﻪﺑﻮﻭﻧﯽ ﻣﻨﺪﺍڵﯽ ﮊێﺭ ﺗﻪﻣﻪﻧﯽ 10 ﺳﺎڵ ﺑﯚ ﺳﻪﺭ ﻣﻮﻭﺟﻪ ﯼ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﯿﻨﯽ.
- زیادەیەک لە کاتی هەبوونی زیاتر لە سێ منداڵی تەمە نی قوتا بخانە .
## بواری سیاسی
1. زەمینەسازی بۆ بەشداری ژنان بە رێژەیەکی یەکسان لە ناوەندە بریاردەرەکاندا ،
ـ لە سە ر کردایە تی یارتە کاندا .
ـ لە یە رلە ماندا .
ـ لە دەسە ڵات و لە بە رێوەبە رایە تی داموودە زگا دە وڵە تییە کاندا .
ـ لە رێكغراوە ییشە یی و کلتوورییە کاندا .
2- بەشدارکردنی ئافرەتان لە کۆبوونەوە و کۆنفرانسە چارەنووس سازەکاندا لە ئاستی ناوخۆی کوردستان و لە ئاستی جیهانیشدا.
- هەبوونی ژن لەگەڵ ئەو وەفدانەی کە دەنێردرێنە وڵاتان بۆ رایکردنی کاریکی سیاسی.
هەبوونی ژن لە کاتی یێشوازی و گفتوگۆ لەگەڵ نەو وە‌فد و
-
ﺭێکێغراوانەی کە دێنە کوردستان.
3- بایە‌خدان و کۆمە‌ککردنی رێکغراوە‌کانی ژنان و ڕاوە‌رگرتنیان لەو یرسانە‌ی کە تایبە تن بە ئافرە تانە وە .
4- ئازادی بیر و جایە‌مە‌نی و بۆوکردنەوە و ئازادی جالاکی سیاسی لە
دە ستووری بنجینە ییدا جێ بگرێ .
5- ئازاد کردنی زیندانییە سیاسییە کان.
6. هە لَگرتنی یاسای سزای کوشتن (ئێعدام).
7.
دە سە لاتدارانە وە .
8- هە وێی داسە یاندنی کلتووری ئاشتی لە رێگە ی ماسمیدیای کوردی بدرێ.
## توندوتیژی دژ بە ژنان و چۆنیتی رووبە رووبوونە و ه ی
ئا ـ بەرنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ژنان 1. کوشتنی ئافرەتان بە یاساوی "نامووس یەرەستی" بە تاوان دابنرێت و ئە نجامدەری بە تاوانی کوشتنی بەمە بەست سزا بدرێت.
2- قەدەغەكردنی لێدانی ژنان و کچان بە مە بە ستی تە مبێكردن لە ناو خێزاندا و لە لایە ن هە ر کە سێکە وە بێت بە پیاو و ژنە وە .
3ـ توندوتیژی "وتار" دەگەڵ ئافرەتدا، وەک جنێودان ، سوکایەتی ،
شکاندنی کەسایەتی و هتد لە خێزاندا، لە قوتابخانەدا، لە کۆمە لَگە و ﺩﺍﻣﻮﺩﻩﺯﮔﺎﮐﺎﻧﺪﺍ ﻗﻪ ﺩﻩ ﻏﻪ ﺑﮑﺮﯾﺖ.
4. قەدەغەکردنی دەستدرێژی سێکسی بۆ سەر ئافرەتان لە شوێنی کار و ماڵ و و شوێنە گشتیەکان و نایار کردنی ژن لە لایەن مێردە‌وە بۆ سێکس کردن بە جۆرێک لە جۆرەکانی توندوتیژی دابنرێ ب ـ پێشنیار بۆ چاکسازی و کەمکردنە وەی ناکامە کانی توندوتیژی 1. یەیامەکانی دەزگاکانی راگەیاندنی کوردی بە ئاقاری یەکسانیخوازی و رێزگرتن لە مافی ژنان ئاراستە بکرێن قەدەغەكردنی هەر جۆرە هە لاواردنێک لە نووسراوە رە سمییە کانی
-
دەزگاكانى دەوڵەت و لە دەزگاكانى راگەیاندن (رۆژنامە و رادیۆ و تە لە فیزیۆن و ئینتە رنێت).
_ بێ لایەنکردنەوە و ئاساییکردنەوەی یەیامەکانی ماسمیدیای کوردی.
2- کردنەوەی بنکەی تایبەت بۆ چاودێری و یاراستنی ئەو ئافرە‌تانە‌ی کە
ﺭﻭﻭﺑﻪ ﺭﻭﻭﯼ ﺗﻮﻧﺪﻭﺗﯿﮋﯼ ﺩﻩﺑﻨﻪ ﻩ دەروونناس و یاساکاران، بەمەبەستی یارمەتیدان و چارەسەرکردنی کێشە و گرفتە کانی نە و ژنانە ، کار بکە ن 3- بنكەی تایبەت بە هوشیار کردنەوەی هاوڵاتی لە مافەکانی و لە چۆنێتی بەربەستکردنی توندوتیژی و درەستکردنی رایەکی گشتی دژ بە توندوتیژی دروست بکرێن. لە و بنکانەوە تیمی گە رۆک سە ردانی قوتابغانە كان، زانكۆكان، رێكغراوە ییشە ییە كان و هتد لە هە موو شار و شارۆیکە و لادێکاندا بکە ن.
کۆنفرانسی ڕاگەیاندنی (داخوازینامەی ژنی کورد) لە
لە مانگە‌کانی حوزەیران و تەمووزی ئەمساڵ
"ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨـﺎﻣـﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ" ﻟـﻪ ﺩﻭﻭ ﮐﯚﻧﻔﺮﺍﻧﺴﺪﺍ، ﯾـﻪﮐﻪﻣﯿﺎﻥ لە باڵەخانەی بەناوبانگی پە‌رل‌ه‌مان‌ی بەریتانیا و،
ﺩﻭﻭەﻣﯿﺎﻥ ﻟـﻪ ﺗـﻪﻻﺭﯼ ﭘﻪﺭﻟـﻪﻣـﺎﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺑـﻪ ﺭﺍﯼ ﮔﺸﺘـﯽ جیهانی و جەماوەری کورد و گەلانی کوردستان و دام و دەزگا و رێکخراوەکانی ژنان و مافی مرۆڤ و حێزب و ﺭێکخراوە سیاسی یەکانی کورد ڕاگەیاندرا ۔
"ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ" بەڵگەنامەیەکی نێونەتەوەیی ئامادە کراوە خوازیاری دابینکردن و پاراستنی ماف و ئازادییە بۆ ئافرەتان لـە ه‌ه‌رێم‌ه کوردییەکان و ژنانی کورد لـە ه‌ه‌ندە‌ران.
داڕێژەرانی "داخوازینامەی ژنی کورد"، شنە هێدایەتی،
مە‌اباد قەرەداغی و مونیرە موفتیزادە، لە ماوەی سێ ساڵ کار و تێکۆشانی بێ وچان بۆ ئامادەکردنی ئەم بەڵگەیە و وەرگرتنی بیر و ڕای ژمارەیەکی زۆر لـە ئافرەتانی چالاك و رووناكبیر و هەستیار و هەروەها هاوکاری زۆربەی گرووپ و رێکخراوەکانی ژنان لـە ه‌ه‌رێم‌ه‌كوردییە‌كان و لە ه‌ه‌ندە‌ران و ه‌اوفیکری ژمارەیەك لـە پیاوانی یەكسانیخوازی کورد، هەوڵیان داوە کە ئەم دۆکیومێنتە وەک بەڵگەیەکی گشتگر گوزارە ﻟـﻪ ﻫـﻪﻣﻮﻭ ﺨﻮﺍﺳﺖ ﻭ ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﯿﻪﻛﺎﻧـﯽ ﺋـﺎﻓﺮﻩﺗـﺎﻥ ﻟـﻪ ﻫـﻪﺭێﻤـﻪ ﮐﻮﺭﺩﯾﯿﻪﮐﺎﻥ ﻭ ﮊﻧـﺎﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩ ﻟـﻪ ﻫـﻪﻧﺪﻩﺭﺍﻥ ﺑﮑﺎﺕ ـ
"پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد"یش لـە بـە‌ریتانیا لـە ماوەی یەکساڵ و نیوی ڕابووردوودا بە هاوکاری لەگەڵ ﺩﺍﺭێﮊەﺭﺍﻧـﯽ "ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣـﻪﯼ ﮊﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩ" ﺋـﻪﻡ ﺑـﻪڵﮕـﻪﯾﺎﻥ ﺑـﻪ شێوەی بەڵگەنامەیەکی نێونەتەوەیی بەڵام بە بەرچاوگرتنی تایبەتمەندی بارودۆخی ژنان لـە هـە‌رێمـە
ﮐﻮﺭﺩﯾﯿﻪﮐﺎﻥ ﻭ ﺋﺎﻓﺮﻩﺗﺎﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ ﻟـﻪ ﻫـﻪﻧﺪﻩﺭﺍﻥ، ﺩﺍﺭﺷﺘﻪﻭﻩ.
پاش ئامادەبوونی "داخوازینامەی ژنی کورد" دارێژەرانی بریاریان لـەسەر دامەزراندنی رێکخراوێك بـە نێوی
"پرۆژەی ژنی کورد" دا بۆ کار و چالاکی لـەسەر دابینکردنی خاڵەکانی داخوازینامەکە و هروەها هاوکاری لەگەڵ "پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد" بۆ ئەم مەبەستە. وەك یەكەم چالاكی هاوبەش لەم بوارەدا
"پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد" لە چاپکردنی نامیلکەی داخوازینامە‌كە و ئامادە‌كاری بۆ پێشکەشکردنی
"داخوازینامەی ژنی کورد" لـە کۆنفرانسێك لـە پەرلەمانی بەریتانیا یارمەتی "پرۆژەی ژنی کورد"ی دا.
پاش ئەوەیش، ب‌ه یارمەتی ئەنجومەنی نیشتیمانی کودستان و دەسەڵاتی کوردستان "داخوازینامەی ژنی کورد" لـە پەرلـەمانی کوردستانیش رِاگە‌یاندرا۔ ئامانج ئەوەیە کە پاش ڕاگەیاندنی "داخوازینامەی ژنی کورد" هەر دوو رێکخراوەکە تێبکۆشن بۆ ئەوەی کە "داخوازینامەی ژنی کورد" دانپێدانانێکی نێونەتەوەیی بەدەست بێنێت و بێتە ستانداردێك بۆ دابینكردنی مافەكانی ژنان و بۆ ﮔﯚڕﺍﻧﮑﺎﺭﯼ ﺑﻨﻪڕەﺗﯽ ﻟـﻪ ﺷێﻭەﯼ ﺑﯿﺮﻭڕﺍ ﻭ ﻫـﻪڵﺴﻮﮐﻪﻭﺗﯽ جەماوەری کورد بەرانبەر بە ئافرەت و هەروەها ئەم بەڵگەیە یارمەتیدەر بێت بۆ بەدیەیێنانی دەسەڵاتی یاسای هاوچەرخ لـە کۆمـەڵگـەی کورددا .
گەیشتن بەو ئامانجە پێویستی بە پشتگیری و لایەنگری دەسەڵاتدارانی کورد و هاوکاری و هاوخەباتی روناکبیران و رێکخراوەکانی ژنان لـە هـە‌رێمـە
کوردییەکان و لە هە‌ندە‌رانە. دیارە پشتگیری و لایەنگری نێونەتەوەییش لەم بوارەدا پێویستی تایبەتی دەبێت. بە خۆشییەوە لـە هـەر دوو کونفرانسەکەدا ئـەو یشتگیری و لایەنگرییانە تا رادەی زۆر دەسکەوتووە.
داخوازینامەی ژنی کورد لە پایتەختی "ئینگلستان"هوە بۆ پایتەختی "کوردستان ئێوارەی 2004/6/22 خانەی لۆردەکان لـە پەرلـەمانی بەریتانیا شانۆی کۆنفرانسێکی مێژوویی بوو بۆ ڕاگەیاندنی داخوازینامەی ژنی کورد. لۆرد ئهێڤبری ئەندامی پەرلەمان و کۆرددۆستی ناسراو بەرێوەبەری کۆنفرانسەکە بوو، خاتوو بارۆنێس هێلێنا کێنێدی پارێزەری هەرە پایەبەرزی مافی مرۆڤ داخوازینامەی ژنی کوردی پێشکەشکرد و شێلگیرانە پشتیوانی لێکرد و بەڵێنی پشتیوانی بەردەوامیشی دا و هانی هاوپیشەکانی خۆی لـە بواری مافی مرۆڤدا دا کە پشتیوانی لـە 'داخوازینامەی ژنی کورد' بکەن.
لۆرد ئـە‌یڤبری بـە رِاگـە‌یاندنی دە‌قیقە‌یە‌ك بێدەنگی بۆ رێزلێنان لـە ههموو ژنانی قوربانی داب و نەریت و توند و تیژی لـە جیهان مـە‌راسێمـە‌كـە‌ی دە‌سپێكرد. لـە پێشدا داوای لـە بـارۆنێس هێلێنا کێنێدی کرد بۆ کردنـەوەی بـاس لەسەر "داخوازینامەی ژنی کورد". بارۆنێس کێنێدی لە وتەی خۆیدا زۆر بە چڕوپری لـەسەر کێشەکانی ژنانی جیهان بەگشتی و لـە کوردستان بە تایبەتی دووا.
بە پێداگرتن لەسەر پێویستی گۆڕانکاری لە کۆمەڵگە و پیادەکردنی یاسای هاوچەرخ لـەسەر بنـە‌مای مافـە‌کانی مرۆڤ، ئاماژەی بەو راستییە کرد کە یاسا لە هەمان کاتدا کە پارێزەری مافەکانی مرۆڤە دەتواندرێت بەشیوەی نامرۆڤانەیش بەکاربهێنرێت. هەروەها مە‌ترسییە‌كانی فاندامێنتالیزمی کە بە زۆر شیوە و ڕەنگ خۆدەنوێنێت بەرچاو خست. بەرێزیان لـەسەر ئەوەی کە چارە سەری کێشەی ژن ئەرکێکی هەرە بنەرەتی کۆمەڵگەیە دوا و زۆر سوور بوو لەسەر ئەوەی کە هاوکات لەگەڵ کێشەکانی تر کێشەی ژنیش پێویستە کاری شێلگیرانەی بۆ بکرێت و رەخنەی توندی لەوانە گرت کە لە هەر کۆمە‌ڵگە‌یە‌کدا بە بیانووی جۆراوجۆر چارەسەری ئەو کێشە گرنگە دوادەخەن۔ بارۆنێس کێنێدی، پاش ناساندنی "داخوازینامەی ژنی کورد" و نرخاندنی وەك بەڵگەیەكی بایەخدار بۆ پاراستنی مافی ژنان لـە كۆمـەڵگەی كورد دا، وتـی كـە ئـەم بـەڵگەیـە وەك پرۆژەیەکی پێشکەتوو لـە‌لایـە‌ن ژنانی کوردەوە دەتوانێت لە خزمەتی دیموکراتیزە‌کردن و بە‌رە‌وپێشبردنی کۆمەڵگەی کورد بە گشتی و لـە پێناو دابینکردنی مافەكانی ئافرەتان بەتایبەتی بە‌كاربهێنرێت.
پاشان شنە هێدایەتی وتاری "پرۆژەی ژنی کوردی" پێشکەش کرد. لـە وتارەکەدا بـە بـە‌رچاو هێنانەوەی سیمایە‌ك لـە بارودۆخی كوردستان بـە گشتی و ستاتووی ئافرەتی کورد بە تایبەتی، پێویستی هاتنەگۆڕی
"داخوازینامەی ژنی کورد" بەمەبەستی گۆڕانکاری بنەڕەتی لە کۆمەڵگەی کورد و پیادە کردنی یاسای هاوچەرخ لـەسەر بنـە‌مای مافەكانی مرۆڤ باس کرا.
هروەها چۆنیەتی گەشەسەندنی داخوازینامە‌كە و شێوازی کار لـە‌سە‌ری لـە ماوەی سێ ساڵدا روونکرایە‌وە و سوپاس کرا لـە هـاوکاری کـە‌سایە‌تی و رێکـخراوە‌کانی کورد لـەو بوارەدا. چۆنیەتی هاوکاری لـەگەڵ "پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد" بۆ ئامادەکردنی ئەو بەڵگەیە بە شێوەی بەڵگەیەکی نێونەتەوەیی و پرۆژە بۆ کاری داهاتوو بەشێکی تر لـە وتارەکە بوو. ئـە‌نـجا ئـاماژە‌کرا کە "داخوازینامەی ژنی کورد" پرۆژەی ژنی کوردە بۆ دابینکرنی بەها مرۆڤایە‌تییە‌کان لـە کۆمـە‌ڵگە‌ی کورد و پێویستە پشتگیری بکرێت. لـە وتارەکە ئەوەیش ڕاگەیاندرا کە 'تۆری داخوازینامەی ژنی کورد'کە پێشتر لەسەر ئامادەکردنی داخوازینامەکە کاریان کردبوو، لە‌وە‌ولا بە شێوەی رێکخراو و بە نێوی "پرۆژەی ژنی کورد" بـە هـاوکاری لـەگـەڵ "پرۆژەی مـافـی مرۆڤی کورد" بۆ دابینکردنی خاڵەکانی داخوازینامە و ناساندنی بەڵگەکە بە کۆمەڵگەی کورد و بە جیهان کاردەکەن۔
هە ناوخۆیی، ناوچەیی و نێونەتەوەیی ئاراستەی دەسەڵاتداران و حیزب و رێکخراوەکان و جەماوەری کورد و وەرگرتنی پشتیوانی و هاوکاری ئەوان لـە دابینکردنی خالە‌كانی داخوازینامە‌كە.
ئەنجا د. ئەنكە ستۆك كارمەندی یاساناسی "پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد" لـە وتاری خۆیدا لـەسەر چۆنیەتی دارشتنە‌وە‌ی "داخوازینامەی ژنی کورد" لـە ڕوانگەی یاساییەوە و بە شێوەی پەیماننامە نێونەتەوەییەکان ﺩﻭﻭﺍ . ﻟێﻛﯚڵﯿﻨـﻪﻭە ﻟـﻪ ﻧـﺎﻭەﺭۆﻛﯽ ﮊﻣـﺎﺭەﯾـﻪﻙ ﻟـﻪ ﭘﻪﯾﻤـﺎﻧﻨـﺎﻣـﻪ نێونەتەوەییەکان لە روانگەی پاراستنی مافەکانی مرۆڤ و مافی ژنان و شێوەی پیادەکردنی ئەو خاڵانە کە پێویستی بـە ه‌ه‌وڵ و تێكۆشانی ه‌ه‌م‌ه لایە‌نـە دەبێت بەشێكیتر لـە وتارەكە بوو. لەگەڵ شیكردنەوەیەكی کورت لـە بـارودۆخی ژنـان و تـایبـە‌تـمـە‌نـدی کێشە‌کـانیان لـە
هر پارچەی کوردستان، ئاماژە ب‌ه خاڵەکانی داخوازینامە کرا بۆ چارەسەری ئەو گیروگرفتانە. داوا لە ژنانی کوردیش کرا کە بەمەبەستی وەرگرتنی پشتیوانی و هاوکاری نەتەوەیی و نێونەتەوەیی بۆ دابینکردنی خاڵەکانی "داخوازینامەی ژنی کورد" پێکەوە هاوکاری بکەن۔ هەروەها ئاماژەکرا بە گرنگی کار و تێکۆشان بۆ وشیارکردنە‌وە‌ی جەماوەری کورد لـەم بوارەدا.
نەجیبە مەصموود ساڵح نوێنەری ناوەندی هاوبەشی رێکخراوەکانی ژنان لە سلێمانی کە پێکهاتووە لە 9 ﺭێکخراو و چەندین کەسایەتی بەشدارێکی تری پانێلەکە بوو کە وتاری ناوەندی هاوبەشی خوێندەوە. نەجیبە مەحموود لەگەڵ چەند ئەندامیتری ناوەندی هاوبەش بەرێزان وەزیرە جەلال، مەهاباد محەمەد ئەمین، چرۆ سابیر و نیشتمان کەمال ئیبراهیم لـە کوردستانەوە بەتایبەت بۆ بەشداری لـە مەراسێمی پێشکەشکردنی
'داخوازینامەی ژنی کورد' لەلایەن پرۆژەی ژنی کورد و پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد بانگهێشتن کرابوون بۆ لەندەن. لـە وتارە‌كە‌دا كورتەیەك زانیاری لـەسەر چۆنیەتی کار و چالاکی لـە ناوەندی هاوبەش لـەسەر داکۆکی لـە مافی ژنانی کورد پێشکەش کرا۔ لـەگەڵ لێكۆڵینەوەیەك لـە بارودۆخی ژنان لە باشووری کوردستان ئاکارە‌کانی زۆڵم و زۆری سیاسی و کۆمەڵایەتی و کارەساتی ئەنفال و هەڵەبجە و کاریگەری لەسەر ژیان و ستاتووی ئافرەتان لە کوردستان باس کرا۔ لـەو بوارەدا چەند وێنە‌یش پێشاندرا. ه‌ه‌روە‌ه‌ا نُاماژە‌كرا بە چالاکی ژنانی کورد لە
باشووری کوردستان بەگشتی و ناوەندی هاوبەش بە
تایبەتی کە بە مەبەستی دابینکردنی مافەکانی ژنانە
لە چوارچێوەی دەسەڵاتی کوردیدا. ه‌وە‌یش ڕاگەیاندرا کە ناوەندی هاوبەش هەر لەسەرەتای کار لەسەر
"ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ"ﻩﻭﻩ ﻭﻩﻙ ﭘﺸﺘﯿﻮﺍﻥ ﻭ ﻻﯾﻪﻧﮕﺮ ﺑﯚ ئامادەکردنی ئەو بەڵگەیە هاوکارییان کردووە و داواکرا کە ژنان یەکدەنگ و یەکرەنگ پێکەوە چالاکییان هەبێت لە بواری دابینکردنی مافە‌کانیاندا و بەتایبەت بۆ سەپاندنی "داخوازینامەی ژنی کورد".
ئەنجا مونیرە موفتیزادە لەسەر چالاکی بۆ ڕاگەیاندنی
'داخوازینامەی ژنی کورد' لە باشووری کوردستان و هروەها پەیام و داخوازینامە‌كە قسەی کرد. وترا کە مەهاباد قەرەداغی بەمەبەستی کار لەسەر ناساندنی "داخوازینامەی ژنی کورد" بۆ باشووری کوردستان سەفەری کردووە و بۆیە لـە مە‌راسیمە‌ك‌ه دا بەشدار نەبووە. ه‌ه‌روە‌ه‌ا ئاماژە بەوە
کرا کە مـەهاباد قەرەداغی لـە کۆبوونەوەکانی لـەگەڵ بەرێز د. بەرهەم ساڵح و بەرێز نێچیرڤان بارزانی و وەزیرانی مافی مرۆڤ لـەههەلێر و سلێمانی و چەندان وەزیر و سەرۆکی لیژنەی بەرگری مافی ئافرەتان لە پەرلەمانی کوردستان، پشتیوانی ئەوانی بۆ کار لەسەر داخوازینامە‌كە وەرگرتووە و لـە رِۆژی 12-7-2004 لـە
پارلەمانی کوردستان کۆنفرانسێک بەو مەبەستە
رێکدەخرێت. هەروەها ڕاگەیاندرا کە چەند کەسایەتی و رێکخراوە و "ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ" ﮐﺮﺩﻭﻭﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻫﯚﯼ ﮐﻪﻣﯽ ﮐﺎﺕ تەنها ناوەکان خوێنرانەوە کە لـە‌وانـە رێکخراوی ژنانی کورد لـە سوید، رێکخراوی ژنانی کورد لـە هۆڵە‌ند و لـە یۆتۆبۆری، د مەحموود عوسمان،
کوردستانی ئێران، کۆمەڵەی شۆڕشگێری زەحمەتکێشانی ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﯽ ﺋێﺭﺍﻥ، ﮐﯚﻣـﻪڵەﯼ ﺤێﺯﺑـﯽ ﮐﯚﻣﯚﻧﯿﺴﺘﯽ ﺋێﺭﺍﻥ،
پارتی ژیانی ئازادی کوردستان، کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان و کۆمیتەی هاوکاری حیزبەکوردستانییەکان لە بریتانیا بوون. مونیرە موفتیزادە ئەوەیشی ڕاگەیاند کە بەرێز شیرین ئامێدی، سەرۆکی یەکیەتی ئافرەتانی کوردستان لـە هـەولێر کـە بۆ ئـەو مـە‌راسێمـە بـانگهێشتن کرابوو، نە‌یتوانیبوو سەفەر بکات و بەرێز خالیدە
ئاکرەیی بەنوێنەرایەتی مە‌راسیمە کە بوو ئەنجا پەیامی یەکیەتی ئافرەتانی کوردستان لە هەولێر لەلایەن بەرێز خالیدە ئاکرەیی کە لـە ه‌ه‌ولێرە‌وە هاتبوو پێشکەش کرا . پاشان چەند کەس لە بەشداران قسەیان کرد. د سەمیرە تە‌وفیق سەرنجی ئامادەبووانی مە‌راسێمە‌كە‌ی بۆ بارودۆخی تایبەتی ژنانی کوردی فە‌یلی راکێشا کە بە شێوەی جیاواز لـە ژنانی تر لـە
ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺋﺎﺯﺍﺭ ﺩﺭﺍﻭﻥ. ﻫﻪﺭﻭﻩﻫﺎ ﭽﻪﻧﺪ ﻭﺗـﻪﯼ ﭘﯿﺮﯙﺯﺑﺎﯾﯽ و پشتیوانی پێشکەش کرا۔ لـە درێژایی مـە‌راسیمـە‌کەدا لۆرد ئە‌یڤبری چەن جار پشتیوانی خۆی لـە
"ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ" ﻭ ﭼﺎﻻﮐﯽ ﺋﺎﻓﺮﻩﺗﺎﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ ڕاگەیاند و داوای کرد کە پشتگیری لـە ناوەندی هاوبەشی رێکخراوەکانی ژنان بکرێت و بەتایبەت بۆ دابینکردنی
"ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ" ﯾﻪﮐﮕﺮﺗﻮﻭﯾﯽ ﻭ ﺗێﮐﯚﺷﺎﻧﯽ هەهەلايەنهە ههەبێت.
پارلـە‌مانـی بـە‌ریتـانیا بـە‌شداری مـە‌راسێمـە‌كـە بوون،
لەوانە بارۆنێس ئێما نیکڵسۆن کە زۆر دۆستی کوردانە و بارۆنێس ئۆددین کە لـە وتـە‌یە‌کی کورتدا بـە نێو ژنێکی موسڵمان "داخوازینامەی ژنی کورد"ی وەك بەڵگەیەكی بایەخدار ناساند و ئامادەیی خۆی دەربری بۆ هاوکاری لە پرۆسەی دابینکردنی خاڵەکانی داخوازینامە‌کە‌دا ۔
هروەها سەرپەرشتی جیهانی' هاوکاری و پشتیوانی خۆی بۆ کار لـەسەر ﺩﺍﺳﻪﭘﺎﻧﺪﻧﯽ "ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ" ڕﺍﮔﻪﯾﺎﻧﺪ .
پەیامنێرانی رۆژ تیڤی لـە مـە‌راسێمـە‌كـە راپۆرتێکی تێر و تەسەلیان ئامادە کرد بۆ بۆوکردنەوە لـە پرۆگرامی تایبەت لـەسەر داخوازینامە‌كە. ه‌ه‌روە‌ه‌ا بۆ چەند ﺭﯙﮊﻧﺎﻣﻪﯼ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﻭ ﻋﻪﺭﻩﺑﯿﺶ ﺭﺍﭘﯚﺭﺕ ﺋﺎﻣﺎﺩﻩﮐﺮﺍ. ﻟﯚﺭﺩ ئە‌یڤبری بە سوپاس لە ههموو بەشداران مە‌راسیمە‌کە‌ی بە سەرکەوتوو ناساند و لە کاتژمێر 8.30دوایی پێ هێنا ۔
\sin^(s^)\sin^(s)\sin^(s)
لە ژێر دروشمی (دیموکراسی و کۆمەڵگەی مەدەنی بێ بەشداری ئافرەت مەصاڵە) و، سەرپەرشتی وەزارەتی مافی مرۆڤ لـە هـەولێر و سلێمانی و چاودێری سەرۆکی ﺤﮑﻮﻭﻣﻪﺕ ﻟـﻪ ﻫـﻪﻭﻟـێﺭ، ﺑـﻪڕﯾﻮﻩﺑـﻪﺭﺍﻧـﯽ "ﭘﺮﯙﮊﻩﯼ ﮊﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩ" لەلایەن خۆیانەوە و ه‌ه‌روە‌ه‌ا بە نوێنەرایەتی لەلایەن
"پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد"هوە لـە کۆنفرانسێکی یەك رۆژی لـە تـە‌لاری پەرلـەمانی کوردستان "داخوازینامەی ژنی کورد"یان رِاگەیاند شایانی ئاماژەپێدانە کە بۆ جاری یەکەمە لە تەلاری پەرلەمانی کوردستاندا بدرێت،
كۆنفر انسێك ساز شانازییە بۆ ژنانی کوردستان کە لەو کۆنفرانسە دا هەموو ويست و داخوازييە‌كانیان بە رِاشکاوییە‌وە رِاگـە‌یە‌ندرا و حكومەت و پەرلـەمانی کوردستانیش پێشوازی گەرمیان لـە داخوازییەکانیان کرد .
لە دانیشتنی سەر لـە بە‌یانیدا مـەهاباد قەرەداغی کۆنفرانسەکەی کردەوە۔ لـە‌پێشدا بـە خێرهاتنی بـە‌رێزان سەرۆکی حکومەت و وەزیر و ئەندامانی ئەنجۆمەنی ئیشتیمانی و نوێنەرانی رێکخراوەکانی ژنان و رێکخراوە نامكومییە‌كان و میوانانی تری کۆنفرانسە‌كە‌ی کرد.
ئێنجا بۆ رێزلێنان لـە خەباتی ژنـە تێکۆشەری کورد لەیلا زانا، کە سیمبۆلی دیمۆکراسی و مافی مرۆشی کوردە، کۆنفرانسەکەی یێشکەش بە لـە‌یلا زانای تێکۆشەر کرد. شایانی باسە کە چەند رۆژ پێش لە کونفرانسە‌کە، شنە هێدایەتی و مونیرە موفتیزادە
دیدارێکیان لـەگـەڵ تێکۆشەر لـە‌یلا زانا لـە تورکیە
کردبوو بۆ پێرۆزبایی لـە ئـازادبوونی و هـەروەها باس و لێدوان دەربارەی "داخوازینامەی ژنی کورد". لەو دیدارەدا نامیلکەی ئامادە کراو بۆ کۆنفرانسی لەندەن پێشکەش بە لەیلا زانای تێکۆشەر کرابوو و بەرێزیان خۆشحاڵی خۆی لـە ئامادەکردنی ئـەو بـەڵگـە‌یە
دەربریبوو. هەروەها بەڵینی دابوو کە پاش خوێندنەوەی داخوازینامە‌كە پە‌یامێك بۆ كۆنفرانسە‌كە لـە هەولێر رەوانەبكات.
پاش دیدار لـەگـەڵ لـە‌یلا زانای تێکۆشەر، شنە و مونیرە
لەگەڵ ژمارەیەك لـە نوێنەرانی گرووپ و رێكخراوەكانی ژنان وەك شاخەی ژنانی دهاپ لـە ئانكارا و دیاربەكر دیداریان داخوازینامە‌كە و هاوکاری لەگەڵ "پرۆژەی ژنی کورد" لە
داهاتوودا وەرگرتبوو لە وتاری کردنەوەی کۆنفرانسدا مەهاباد قەرەداغی جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە "دیموكراسی كاڵایەك نییە لـە دە‌رە‌وە‌را بهێندرێت، بەڵکە تۆوی ئاوە‌زە و پێویستە زەمینەی بۆ چێت و بچێندرێت.
دیموکراسی و کۆمەڵگەی مەدەنی بێ بەشداری کارای ئافرەتان مەصاڵە بێتەدی، بۆیە پێویستە بە یاسای مەدەنی و داد پەروەرانە، مافەکانی ژنانی کوردستان بناسرێن و بسەلمێندرێن "
ﺩﻭﺍﯼ ﻭﺗﺎﺭﯼ ﺑﻪﺧێﺭﻫێﻧﺎﻥ، ﻭﺗﺎﺭﯼ ﭘﻪﺭﻟـﻪﻣـﺎﻧـﯽ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﺧﻮێﻨﺪﺭﺍﯾﻪ ﻭ ﺗﯿﺎﯾﺪﺍ ﺋﺎﻣﺎﮊﻩ ﺑﻪﻭ ﮔﯚڕﺍﻧﮑﺎﺭﯾﯿﺎﻧـﻪ ﮐﺮﺍ ﮐﻪ لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا لهە یاسا و برگەیاساییەکاندا کراوە کە بەمەبەستی ڕیفۆرم و باشترکردنی ړەوشی ئافرەتانی کوردستان بووە۔ بەړێز د. مە‌صە‌مە‌د ئیحسان، وەزیری مافی مرۆڤ وتاری هاوبەشی وەزارەتی مافی مرۆڤی هەولێر و سلێمانی ﺨﻮێﻨﺪەﻭە ﻭ ﺗﯿﺎﯾﺪﺍ ﭘﺸﺘﯿﻮﺍﻧـﯽ ﻟـﻪ ﻣـﺎﻓـﻪ ﺭەﻭﺍﮐﺎﻧـﯽ ﺋـﺎﻓﺮەﺗـﺎﻥ و پرۆژەی ژنی کورد و داخوازینامەی ژنی کورد کرد، لـە وتەکەیدا گرنگی و بایەخی چارتەری ژنی کوردی بەرز نرخاند و گوتی چارتەر ڕۆحی یاسایە و لـە چوارچێوەی داخوازینامە(چارتەر)ی ژنی کورد دا دەتوانرێت کار بۆ دانانی یاسای مەدەنی بکرێت بەړێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی حکومەتی
"ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﻭێڕﺍﯼ ﭘﺸﺘﯿﻮﺍﻧﯽ ﮐﺮﺩﻥ ﻟـﻪ "ﭘﺮﯙﮊﻩﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ و داخوازینامە کە، وتارێکی بایەخداری پێشکەشکرد.
لە‌وتارە‌كە‌یدا ویستی راستە‌قین‌ه بۆ گۆڕانکاری لە
کۆمەڵگەدا لە پێناوی دێموکراتیزە کردن و بەمەدەنی کردنی کۆمەڵگە، بەدی دەکرا. بێگومان ئەم ویستەش بە ئاسایی کردنەوەی ڕە‌وش‌ی ئافرەتان و دانانی یاسای مەدەنی و کاراکردنەوەی ڕۆڵی ژنان لـە بوارەکانی ئابووری، کۆمەڵیەتی و سیاسی دەستەبەر دەبێت. بەڕێز نێچیرڤان بارزانی جگە لـە دانانی یاسا بۆ پاڵپشتی مافەكانی ژنان، گۆڕینی مینتاڵیتە‌ی خەڵک بۆ قبووڵکردنی ئەو یاسایانەی بە پێویست زانی.
لە دانیشتنی سەر لـە بەیانی کە خاتوو نەرمین قەرەداغی بەرێوەبەری گشتی لـە وەزارەتی مافی مرۆث،
بەرێوەی برد "تیۆرییەك بۆ ئازادكردنی دووانەی مێژووی ﮐﻮﺭﺩ ﻭ ﻣێﮊﻭﻭﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ"، ﻟـﻪ ﻻﯾـﻪﻥ ﻣـﻪﻫـﺎﺑـﺎﺩ ﻗـﻪﺭﻩﺩﺍﻏﯽ یەوە پێشکەش کرا۔ لەم تیۆرییەدا وەڵمی ئەو پرسیارە کلیلییە‌ی دایەوە کە پێویستە ژنانی کورد چلۆن رێبازی خەبات هەڵببژێرن و كار بۆ ئازادكردنی مێژووی دیلی ژنی کورد و مێژووی دیلی نەتەوەی کورد بکەن وەك دوو مێژووی پەیوەست بە یەکتر و لێکنەترازاو. تیایدا جەختی ئەوەی دەکرد کە مێژووی کورد بە بێ ئازادبوونی مێژووی ئافرەت، مێژووی ئافرەتیش بە بێ ئازادبوونی مێژووی نـە‌تـە‌وە‌كە‌ی بایەخی نییە و،
پێویستە ئەم جمکانەی مێژووە پێکەوە و هاوکات ئازاد بكرێن، پێكەوە و هاوتەریب خەباتیان بۆ بكرێت، ژنان و پیاوان پێکەوە لە ئازادکردنی ئەم جمکانەی مێژووە بەرپرسیارن و نابێت هیچ لایەکیان خۆ لـە خەباتکردن ببوێرێ بۆ ئازادکردنی ئـەو دووانـە‌یـە.
ﻭﺗﺎﺭﯼ ﭘﺮﯙﮊﻩﯼ ﮊﻧﯽ ﮐﻮﺭﺩ ﻟـﻪ ﻻﯾﻪﻥ ﺷﻨﻪ ﻫێﺩﺍﯾﻪﺗﯿﯿﻪﻭﻩ پێشکەش کرا . لـە وتارەکەدا کە لـە کۆنفرانسی لـەندەن ﺧﻮێﻧﺪﺭﺍﺑﻮﻭەﻭە ﺑـﻪ ﺷێﻭەﯾـﻪﮐﯽ کارکردن لـەسەر داخوازینامـە‌كە و پە‌یوە‌ندییە‌كان لـەگەڵ ړێکخراوەکانی ناوخۆ و دەرەوەی وڵات شی کرا بووەوە مونیرە موفتیزادە، دەربارەی "پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد" و چۆنێتی و گرنگی هاوکاری ئەوان لەگەڵ "پرۆژەی ژنی کورد" بـە کورتی قسەی کرد و بـە هۆی ئـەوە ئـەوان نە‌یانتوانیبوو لـە کۆنفرانسی ههولێر دا بەشدار بن،
پەیامی کەریم یێڵدێز، سەرۆکی "پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد"،ی خوێندەوە کە بۆ کۆنفرانسەکەی ناردبوو.
هە ﻛﻮﺭﺩ"ﯼ ﺧﻮێﻨﺪەﻭە ﻛـﻪ ﺋـﻪﻡ ﻭﺗﺎﺭە ﻟـﻪ ﻛﯚﻧﻔﺮﺍﻧﺴﯽ ﻟـﻪﻧﺪەﻥ دا لـە لايە‌ن ئانكە ستۆك خوێندرابووە‌وە.
ﺩﺍﻧﯿﺸﺘﻨﯽ ﺳﻪﺭﻟـﻪﺑـﻪﯾـﺎﻧـﯽ ﺑـﻪ ﮔﻔﺘﻮﮔﯚﯾﻪﮐﯽ ﺗێﺭﻭﺗـﻪﺳﻪﻟـﯽ ئامادەبووان و بەرێوەبەرانی پرۆژەی ژنی کورد کۆتایی هات. لـە گفتوگۆکاندا رەخنە و پێشنیار و داخوازی تر هاتنە بەر باس و لێكۆڵینە‌وە. یەكێك لـە ه‌ه‌رە سیما گەشەکانی ئەم کۆنفرانسە ئەوەبوو کە لە گفتوگۆیەکی گەرم و گوڕ و كراوەدا هەمووان چ وەك كەسایەتی ژنان و پیاوان، چ وەك نوێنەرانی رێكخراوەكانی ژنان و چ وەك ئەندامانى ئەنجومەنى نیشتیمانى و وەزیرەكان و سەرۆکی وەزیران بەشداری گفتوگۆیەکی دیموکراسیانە بوون و دانوستانێکی شارستانیانە لە نێوان هە‌موواندا دروست بوو.
بەشی سەرلـە بەیانی مەراسێمی کۆنفرانسەکە لـە لایەن تەلەڤیزیۆنی ساتالایتی کوردستانەوە ڕاستەوخۆ پەخش کرابەوە، نوێنەری دەیان ڕۆژنامە و گۆڤار و کەناڵەکانی کوردستان ئامادەی کۆنفرانسەکە بوون و بایەخی کۆنفرانسەکەیان لە دەزگاکانی رِاگەیاندنەوە بە رِای ﮔﺸﺘﯽ ﮔﻪﯾﺎﻧﺪ. ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﺎﺳﻪ ﺩﻩﻗﯽ ﺩﺍﺧﻮﺍﺯﯾﻨﺎﻣﻪﯼ ﮊﻧﯽ کورد لـە ڕۆژنامەکانی کوردستانی نوێ، خەبات، ئەمرۆ،
گۆڤاری گوڵن و سایتی ژننامە و چەندان کەناڵی ڕاگەیاندنی تر بڵاوکرایەوە.
لە دانیشتنی سەرلـە ئێوارە‌دا کە نووسەر و رۆژنامە‌وان فەوزی ئە‌تروشی بەرێوەی دەبرد و لـە بەردەوامی کۆنفرانسی داخوازینامەی ژنی کورد دا، مەهاباد قەرەداغی ڕۆشنایی خستە سەر یەك بەیەكی خاڵەكانی داخوازینامە‌كە كە بریتی بوو لە نۆ خاڵ و چەندان ژێرخاڵ، شنە‌هیدایە‌تی لـە مـە‌رِ کۆنفرانسی لـەندەن و بایەخی بە‌جیە‌انیبوونی داخوازینامەی ژنی کورد دووا و مونیرەی موفتیزادەش ئاماژەی بە کار و پرۆژەکانی داهاتوو کرد کە رێکخراوی پرۆژەی ژنی کورد و ڕێکخراوی پرۆژەی مافی مرۆڤی کورد پێکەوە بەرنامەی بۆ دادەڕێژن و لـەنـاو کۆمـەڵگـەی کورددا کـارای دەکـەن.
ﺩﻭﺍﺑﻪﺩﻭﺍﯼ ﺋﻪﻭﻩﯾﺶ ﺩ ﻤﻮﻧﺰﺭ ﺋﻪﻟﻔﻪﺯڵ، ﭘﺮﯙﻓﯿﺴﯚﺭﯼ ﯾﺎﺳﺎ و خەباتکارێکی ناسراوی مافی مرۆڤ وتارێکی پشتیوانی پێشکەش کرد و تیایدا بایەضی "داخوازینامەی ژنی ﻛﻮﺭﺩ"ﯼ ﺨﺴﺘﻪړﻭﻭ ﻛﻪ ﺩﻩﻛﺮێ ﻭﻩﻙ ﺩﯾﻜﻮﻣێﻧﺘێﻛﯽ ﮔﺮﻧﮓ سوود بە ژنانی عێراقیش بگەیەنێت و ئافرەتانی کورد ئەزموونی خۆیان بە ژنانی عێراقیش ببەخشن و ئەم داخوازینامەیە بتوانێت لە دارِشتنی دەستووری هەمیشەیی عێراقدا سوودی لێ وەربگیرێت. د. ئە‌لفە‌زڵ خەباتی ژنانی کوردستانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری و کۆمەڵگەی مەدەنی زۆر بەرز نرخاند و هیواشی خواست ئەزموونی ئەوان بۆ عێراق بگوێزرێتەوە و ئافرەتانی ئەو وڵاتەش بەهرەمەند بن بەو ئەزموونەی کە ژنانی کورد بەدەستیان هێناوە .
فە‌وزییە
سەرۆکی لیژنەی بەرگری لـە مافی ئافرەت لـە پەرلەمانی کوردستان وتاری خوێندەوە و تیایدا ڕۆشنایی ﺧﺴﺘﻪ ﺳﻪﺭ ﺋـﻪﻭ ﻛﺎﺭ ﻭ ﺧﻪﺑﺎﺕ ﻭ ﮔﯚﺭﺍﻧﻜﺎﺭﯾﯿﺎﻧـﻪﯼ ﻛـﻪ ﺗـﺎ ئەو دەم لیژنەکەیان کاری بۆ کردووە و، پشتیوانی تەواوی خۆی بۆ پرۆژەی داخوازینامەی ژنی کورد دەربری و بە پێویستی زانی لە‌پە‌رلە‌مان و لـە کاتی دارشتنی یاسادا رەچاوی تەواوی خاڵەکانی داخوازینامەکە بکرێت، بە تایبەت ئەو خاڵنەی کە هێشتا لـە ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻧﺪﺍ ﮐﺎﺭﯾﺎﻥ ﺑﯚ ﻧـﻪﮐﺮﺍﻭﻩ.
سینیا کارێن ستۆك، خەباتکارێکی مافی مرۆڤە و ژنێکی فینلە‌ندییە، وتارێکی خوێندەوە۔ تاڤگە‌سابیر کە
ئەندامێکی حیزبی سۆسیال دیموکراتی سوێدییە، لـە ﻭﺗﺎﺭێﮐﯽ ﮐﻮﺭﺕ ﻭ ﮐﯚﻧﮑﺮێﺕ ﺩﺍ ﭘﺸﺘﯿﻮﺍﻧﯽ ﺨﯚﯼ ﻟـﻪ ﭘﺮﯙﮊﻩﮐﻪ دەربڕی -
جێگی خۆشماڵی و شانازیی بوو کە پەیامی پشتگیری و پیرۆزبایی خاتوو نەرمین عوسمان وەزیری ئێستای کاروباری ژنان لـە عێراق لـە کۆنفراسە‌کە‌دا ﺧﻮێﻨﺪﺭﺍﯾﻪﻭە، ﺋـﺎﻣـﺎﮊەﺵ ﺑـﻪ ﭘﻪﯾﺎﻣﯽ ﺩﻩﯾﺎﻥ ژنان و ئافرەتان و سەنتەرەکانی ژنان و حیزبەکانی بەشەکانی تری کوردستان کرا کە لەبەر کەمی ماوە تەنها ئاماژە بە ناوەکانیان درا. شایانی ئاماژەپێدانە كە ژمارەیەك لە ژنانی چالاك و رووناكبیری رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ بـە‌شداری لـە کۆنفرانسی ههولێر بانگهێشتن کرابوون کـە بـە‌داخـە‌وە لـە لایـەن دەسەلاتدارانی ئێرانـە‌وە
ئیزنی سەفەر بۆ باشووری کوردستانیان پێنـەدرابوو.
لە كۆتایی كۆنفرانسە‌كە‌دا لیژن‌ه‌یە‌ك كە پێكە‌اتبوون لە
شەش کەس، سێ ژن و سێ پیاو وتارێکی هەڵسەنگاندنیان پێشکەش کرد و کۆنفرانسەکەیان بە
سەرکەوتوو، داخوازینامەکەیان بە گرنگ و، گفتوگۆ و دانوستانەکانیان بە شارستانی و بایەخدار و،
هەڵوێستی سەرۆکی حکومەت و پە‌رلە‌مانیان بە
پۆزەتیف هەڵسەنگاند۔ لیژنەی هەڵسەنگاندن بریتی بوون لە:
1- د پەری قەرەداغی، سەرۆکی ڕێکخراوی چاودێری مافی مرۆڤی کورد .
2- مونیرە ئە‌بووب‌ه‌کر مە‌صە‌مە‌د، قایمقامی قە‌زای دووکان.
3ـ گەلاوێژ جەباری ئەندامی پەرلەمانی کوردستان،
ليستى سەوز -
4- زاهیر نووسەرانی کورد ۔
5- بەدران صەبیب، بەڕێوەبەری دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس.
6- د نا سح غەفوور، ئەندامی پەرلـەمانی کوردستان .
شایانی باسە کە لە کونفرانسی هەولێر "داخوازینامەی ژنی کورد" نەتەنیا پێشکەش بەڕای گشتی کرا بەڵکو ئەو بەڵگەیە پێشکەش بە سەرۆکی حکوومەت و پەرلەمانی کوردستان کرا بەمەبەستی کار بۆ دابینکردنی خاڵەکانی. لەوانیشەوە بەڵێنی پشتیوانی و ڕەچاوکردنی داخوازییەکان میکانیزمە‌کانی بە‌گە‌ڕخستن و کاراکردنی لەناو کۆمەڵگەدا، بە ڕای گشتی کورد و بە "پرۆژەی ژنی کورد"، درا. ئامانچ ئەوەیە کە بە وەرگرتنی پشتیوانی و هاوکاری هەمەلایی، کار و چالاکی شێلگیر بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی بە کردەوە مەدەنی و حکوومەتێکی بە کردەوە دیموکرات لـە هـە‌رێمـە کوردییەکاندا وە‌گە‌ڕ بخرێت.
بارۆنێس هێلێنا کێنیدی لە کاتی پێشکەشکردنی داخوازینامەی ژنی کورد ابركام ركام ودرارەتی مافی مرۆق كۆنفراسی داخوازیدامەی ژنی کورد-هەولییر Conference on Kurdish Women's Charter 12/7/2004
52
er save bilan distî Momen
ئەندامانی بەپێوەبەری پرۆژەی ژنی کورد لە کۆنفرانسی ڕاگەیاندنی داخوازینامەی ژنی کورد لە پەرلەمانی کوردستان مەهاباد قەرەداغى، شنە هیدایەتی، مونیرە موفتیز ادە بەڕێوەبەری کۆنفرانس: نەرمین قەرەداغی
سەردانی ئەندامانی پ.ژ.ک بۆ لای لەیلا زانای تیکۆشەر لە ڕاستەوە بۆ چەپێ لە ڕاستەوە بۆ چەپ:
ئامادەبووانی کۆنفرانسی لەندەن بەشدارانی کۆنفرانسی پەرلەمانی کوردستان لە هەولێر H
2004.
Kurdish Women's Project Kurdish Human Rights Project | داخوازینامەی ژنی کورد |
# ﺩﺍﺑﻪﺷﮑﺮﺩﻧﯽ ﺩﻩﺳﻪڵﺍﺗﻪﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﺋێﺮﺍﻥ
دزگای چاپ و بڵاوکردنە‌ودی
ﺯﻧﺠﯿﺮەﯼ ڕۆﺷﻨﺒﯿﺮﯼ
*
خاوەنس شیەتیاز: شەوکەت شێخ یەزدین سەرنووسەر: بەدران شەكەد شهاسین
ناوونیشان: دەزگای چاپ و بلاوکردنەوەی ئاراس، گەرەکی خانزاد ، هەولێر س. پ. ژمارە: ۱ 2 1 پێشە: بەسێزی دایکم ناوی کتیّب: دابەشکردنی دسەڵاتەکان لە ئیّران نووسینی: پرۆفیسۆر یان یەرپە وەرگێڕانی لە سویدییەوە: فایەق سەعید بلاوکراودی ئاراس- ژمارد: ۳۲۵ ددرەینانی هونەری: بەدران ئەحمەد حە‌بیب
درهێنانی بەرگ: ئاراس ئەکردم هە‌لە‌گری: هە‌ندرێن شێرزاد هە‌ڵە‌گریی سەر کۆمپیۆتە‌ر: عەزیز عە‌بدوخالیق
سەرپەرشتیی چاپ: ئاوڕەحمانی حاجی مەحموود چاپی یەکەم ، هەولێر– ٢٠٠٤ لە کتیبخانە‌ی بە‌رێوە‌بە‌رایە‌تیی گشتیی رۆشنبیری و هونەر لە هە‌ولیّر ژمارە
( ٤٠٥)ی ساڵی ٤٠٠ی دراودتێ
# ﺩﺍﺑﻪﺷﮑﺮﺩﻧﯽ ﺩﻩﺳﻪڵﺍﺗﻪﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﺋێﺭﺍﻥ پرۆفیسۆر یان یەریە
ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﻟﻮﻧﺪ یارمەتیدەری پرۆفیسۆر سوننە پێرسۆن ﺯﺍﻧﮑﯚﯼ ﯾﯚﺗﻪﺑﯚﺭﯼ وەرگێڕانی لە سویدییەوە فایەق اسە أسینە
4 3
# ئەم کتیسەکە
«ﺩﺍﺑﻪﺷﮑـﺮﺩﻧﯽ ﺩەﺳﻪﻻﺗـﻪﮐﺎﻥ - ﮐـﯚﻣـﺎﺭﯼ ﺋﯿـﺴـﻼﻣﯽ ﺋﯿـﺮﺍﻥ» ﮐـﻪ ﻟﻪ ﻻﯾﻪﻥ پرۆفیسیۆری ئیسالامناس «یان یەرپێ» و یاریدەددری پرۆفیسیۆر «سوننێ پێرسێن»دوە نووسراوە بەشێكە لە کتێبێک لە ژێر سەردێڕی «سیستەمی سیاسی ولاتانی دەرەوە». ئەم کتێبە لێکۆڵینەوەیەکی زانستییانەیە لەسەر سیستەمی سیاسی وڵاتانی بەریتانیا ، فەرانسە ، ئەمریکا ، ئەڵمان، ژاپۆن،
ڕووسیا ، چین، کینیا و تانزانیا و هەرودها ئێران‌کە بەتایبەت بۆ زانکۆکان نووسراوە.
یەکەم جار ساڵی ١٩٨٩ پرێفیسۆر یان یەریەم لە کێبوونەوەیەکدا بینی کە خـاچی سـووری سـوید بۆ لێکۆڵینەوە لەسـەر دۆزی کـورد داینـابوو. لەو کــۆبوونەوەدا یان یەرپێ وتارێکی بەنرخی پێــشکەشکــرد و ســەرنجی بەشدارانی بەوە ڕاکێشا کە دوو پرسیاری ئاراستەکردن. یەکەم: بەرزترین دەسەڵاتی ئایینی تۆکێیە ؟ دووەم ئایینی فەرمی (ڕەسمی) بۆ دادەنرێت؟
هر کـە‌سـە و بە‌شـیّـوە‌یە‌ک وەڵامی دایەوە بەڵام وە‌ڵامـە‌کـە‌ی خـیۆی سـە‌رنج
ڕاکێش بوو بەتایبەت بۆ کەسێکی وەکو من کە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانەوە هاتبووم و بەتەواوی دەمزانی دەسەڵاتی حکوومەتی ئایینی لە کرددودا چ ئاکــامــێکی لێ دەکــە‌وێتــە‌وە. وەڵامی پرســیــاری یەکــەمی ئـاوا دایەوە:
بەرزترین دەسەڵات بۆ هەر کەسێک سەر بەهەر ئایینێک بێت هەر خـودی خـۆیەتی! واتە ئەگـەر دەسـە‌ڵاتێکی بەرز لە سـەرەوە دابنرێت ئەوا دەبێ لە قـسـەی دەچیت و هەر چۆنێک ئەو ئە‌مـری کـرد هەر دەبێ وا بکەیت و ئەمەش دوورە لە ئازادی و دیوکراسی و سەریەستی تاکە کەس.
وەڵامی پرسـیـاری دووەمـیش ئەوە بوو کـە ئـایینی ڕەســمی لە وڵاتـیێک دەبێـتـە هێی ئەوەی کـە ئەوانەی لە دەرەوەی ئەو ئایینە بن لە هێندێک لە مافەکانی شارۆمەندان (هاوڵاتیان) بێ بەری دەکرێن. مافی تەواو هەر بۆ ئەم کــتــیّـبــە‌ی لە بەردەســتــانـدایە دەبـوو بەشـیّـک بووایە لە کــتــیّـبی
"دابەشکردنی دەســەڵات" کــە لە دیســامــبـەری ٢٠٠٣ دا چاپ کــرا و لە بەهاری ٢٠٠٤ دا لە سـوید خەڵات کرا ، بەڵام لەبەر هۆیەکی تەکنیـکی کە لە دەستی مندا نەبوو ئەو کارە نەکرا. ئەم بەرهەمە ناودارترین پرۆفیسۆری ئیسلامناسی سوید Jan Hjärpe بەهاوکاری لەگەڵ یارمەتیدەری پرۆفیسۆر ی ســویدییــە‌وە و لە لایەن دەزگــای SNS ی ســویدییــە‌وە لە Sunna Persson سـاڵی ٢٠٠٤ دا لە چاپێکی تـازەدا بلاو کـراوەتەوە. ئەم وەرگـیێپڕانە لەو چاپەی سـەرەوە کـراوە بەکـوردی. رێز و سـوێپاسـێکی زۆرم بۆ پـرۆفـیـســۆری ناوبراو هەیە کە لەسەر داواکاری خۆم پێشـە‌کییە‌کی تایبەتی لە مـانگی مــای ئەمـســاڵدا بۆ چـاپە کــوردییــەکــە نووســیــوە. هەروەها رێیزم بۆ کــاک ئەحمەدی ئەسکەندەری هەیە کە بەکتێبەکەدا چووەوە و لە بری من ئەرکی نووسینی پێشەکییەکەی گرتە ئەستۆی خۆی.
مـاوەتـە‌وە بلّـیّم نووسـەرەکـان شەش پەراوێزیان نووسـیـوە کـە بریـتین لە پەراوێزەکانی (١، ٢، ٣، ٦، ١٣) و من بەپیتی "ن" لە پەراوێزەکانی خۆم جیام کردوونەتەوە .
فایەق سەعید ستۆکهۆڵم ٢٠٠٤/٧/٢٠ ســویدیـش لەو بـوارانە‌دا کــە دە‌گــە‌رێیتــە‌وە ســەر چۆنـیــە‌تی بـاری ژیان و تێكەڵاوبوون یان هەڵاواردنی بێگانەكـان و هەروەها باسی كـە‌مـایەتیـیـە ئایینیـیـە‌کـان وەکـو پسـپـۆڕێک ڕاوێژی لەگـەڵ دەکـرێت و لە دەزگـاکـانی ڕاگەیاندنی ئەم وڵاتەدا سیمایەکی ناسراوە.
بەتایبەت پاش ڕووداوەکانی ١١ی سیپـتامبر ئەوە ڕاستـییەکی حاشا هە دیکەش لە دەرەوەی وڵات ڕوویان کردووەتە ئیسیلامی سیاسی و سەرەڕای خـوێنددواری و تێکهۆاوی زۆر لە‌گەڵکـۆمـەڵگای ڕۆژئاوا پەسنی توندڕدوە
ئیسلامییەکان دەدەن. هەر کەسێک دڵی بۆ دواڕۆژی ئەم لاوانە و هەروەها کۆمەڵگای مرۆڤایەتی لێ بدات، ناتوانێت هەر تەنها بەدژایەتی کردن و لە ﺩﻭﻭﺭەﻭە ﻧەﻓــﺮەﺕ ﮐــﺮﺩﻥ ﻟﻪ ﺗـﻮﻧﺪﻭﺗـﻴــﮋﯼ ﻭ ﺗـﻴــﺮﯙﺭﯾﺰﻡ ﺑﻪﺭەﻧـﮕﺎﺭﯼ ﺗـﻮﻧﺪڕەﻭﯼ ڕێکخراوە سیاسییە ئیسلامییەکان و ڕێبەرەکانیان ببێتەوە. بەڵکو گرینگ ئەوەیە بزانرێت هۆی ئەم ڕوو تێکردنەی لاوانی کورد و ئەوانەی دیکە چییە و ئەوە چ بۆشـاییـیـە‌کـە لە کـۆمـەڵگادا کـە هێزی کـۆنخـواز و پـاشکەوتـووی وەها پری دەکەنەوە کە غوونەی حکوومەت کـردنەکەیان لە ناو تاڵیـبـانی ئەفغـانسـتان و یان لە لای لایەنگرانی ئەوان لە کـوردستان و لە ئاسـیا و ئەفىریقا دەبینىێتەوە. دەبێ هەنگاوى پێشگیرانە هەڵبگیرێت پێش ئەوەی گـۀجـۀكـان بكەونە ناو داوی رێکخـراوە تونـدڕدوە ئیـسـلامـیـیـە‌کـانە‌وە.
پرۆفـیـســۆر «یان یەرپێ» لەو کـەسـانەیە کـە بەپەرۆشی دواڕۆژی نەوەی تازدیە .
یان یەرپە باسـیّکی دەوڵەمــەند لەســەر سـیّکولاریـسم (عــیلمــانیــەت)
دەکاتەود و بۆ غوونە دەڵێ: «پێش مەرجی سێکولاریسیم ئەوەیە کە هەموو کەس لە بەرامبەر یاسادا بەرامبەر بێت». لێرەدا باسی سـوید دەکات کە ﻟﻪﻭێ ﺋﺎﯾﯿﻦ ﻫﻪڵﻮێﺳـﺘﻪﯾﻪﮐﯽ ﺗﺎﮐﻪ ﮐﻪﺳﻪ ﻭ ﻫﯿﭽ ﭼﻪﺷﻨﻪ ﮐﺎﺭﺩﺍﻧﻪﻭﻩﯾﻪﮐﯽ ﻧﯿﯿﻪ لەسەر شارۆمەندێتی (هاولاتی بوون) و یان جێگا و شوێنی تاکە کەس لە کۆمەڵگادا. دواتر باسی تورکیا و سیستەمی سێکولاری ئەوێ دەکات و دانیشتوانی سەر بەئایینە ڕەسمییەکەیە نەک بۆ هەموو تاکەکانی وڵات.
کاتێک کاک فایەق سەعید ئاگاداری کردمەوە لە وەرگێرانی ئەم باسە ،
دەستخۆشانەم لێکرد و داواکەیم بۆ نووسینی پێشەکییەک بەخۆشییەوە قبووڵکرد. ئەم چەشنە باس و بابەتانە بۆکت‌یێبخانە‌ی کوردی زۆر پێویسان و بەتایبەت لە کاتێکدا کە خوێندکارانی کوردی زانکۆکانی دەردوەی وڵات کەمێتر خێیان لەم بابەتانە داوە. دامەزراندنی حکوومەتێکی ئیسسلامی لە ئێـران، چاو خـشــاندنێک بەسـەر ڕووداوەکــانی بەتایبـەت پاش ڕاپەڕینی ۱۹۹۱ ﻟﻪ ﺑﺎﺷﻮﻭﺭﯼ ﮐﻮﺭﺩﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﭘﻪﯾﺪﺍﺑﻮﻭﻧﯽ ﭼﻪﻧﺪﻩﻫﺎ ﺣﯿﺰﺏ ﻭ ڕێﮑﺨﺮﺍﻭ ﻭ دامـــوددزگـــای ئاییینی لە و لە دەرەوەی ولات، هە‌رودە‌ا ئاڵوگـۆڕەکـانی پاش یازدەی سـێپـتـامـبـر هەمـوو ئەمـانە پێـویسـت بوونی لێکۆڵینەوەی بابەتیـانە و قـووڵ لەسـەر ئایین و کـاردانەوەی لە کۆمـە‌ڵگادا ﺩەﺳﺘﻨﯿﺸﺎﻥ ﺩەﮐەﻥ. ﻓﺎﮐﺘەﺭێﮑﯽ ﺗﺎﺯە ﮐە ﮐﺎﺭﯾﮕەﺭﯾﯿەﮐﯽ ﺯۆﺭﯼ ﻟەﺳەﺭ ﮐﻮﺭﺩ هیە ئەوەیە ک‌ه پاش ڕووخ‌ـان‌ی ڕژێمی سـەدام ، شـیـعـەکـان بە‌ه‌م‌ـوو
باڵەکانیانەوە ڕۆڵێکی گرینگیان لە مەیدانی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا پەیدا کردووە لە عێراق و هەروەها موسلّمـانانی سوننەش بۆ بەرەنگاریوونەوەی شیعە‌کـان و بۆ ڕاوە‌ستـان لە بەرامبـەر ئەمریکا لە ناوچەکـەدا کەوتوونەتە
جموجۆڵێکی تایبەت. کورد بۆ دانانی ستراتیژی خۆی و گەڵڵەی داهاتووی پێویسێتی بەوە هەیە کە بەوردی لە ئاکامەکانی بەدەسەڵات گەیشێتنی ئەم هێزە ئایینیانە بکۆڵێتەوە و پێم وایە نووسراوەکەی یان یەرپێ هەنگاوێکی ﮔﺮﯾﻨﮕﻪ ﺑﯚ ڕﻭﻭﻧﮑﺮﺩﻧﻪﻭەﯼ ﭼﻪﻧﺪ ﻻﯾﻪﻧێﮑﯽ ﯾﺎﺳﺎﯾﯽ، ﮐﯚﻣﻪڵﺍﯾﻪﺗﯽ ﻭ ﺳﯿﺎﺳﯽ
ئەو کۆمەڵگایەی کە دەکەوێتە ژێر دەسەڵاتی سیاسی ئایینەوە.
پرۆفیسسۆر یان یەریێ بەحوکمی ئەوەی کە ئیسالامناسە ، هەم قورئان و ه‌م‌ک‌ـت‌ـیێب‌ـە ئایی‌نی‌ـی‌ـە‌ک‌ـانی دیک‌ه‌ی بەوردی خ‌ـوێندووە‌تە‌وە و لە ن‌زیک‌ه‌وە
ئاگـادارد لەسـەر ڕووداوەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ولاتانی ئیسـلامی.
ﺯﯙﺭ ﺟـﺎﺭ ﻟﻪ ﺩەﺯﮔـﺎﮐـﺎﻧﯽ ڕﺍﮔـﻪﯾﺎﻧﺪﻧﯽ ﺳـﻮﯾـﺪ ﻭەﮐـﻮ ﻟﯿﺘـﮑﯚڵەﺭ ﻭ ﺷـﺎﺭەﺯﺍﯾﻪﮎ لەسەر ڕووداوەکانی جیەپانی ئیسالم گفتوگۆی لەگەڵ دەکرێت. لە خودی دابدشكردنس ددمغاتدكان لە نخران بۆیە لێکۆڵینەوە و دانە بەریاسی ئەم یاسایە گرینگییەکی تایبەتی هەیە.
ئەم یاسـایە تایبـەقەندی شـیـعـەگـەری هەیە و گـرینگتـرین چەمکەکەیشی ویلایەتی فەقیهە. هەروەها ئەرکی سەرشانی دەوڵەت ئەوەیە کە بزانێ ئایا یاســـای خـــودایی بەڕێوە دەچێت یان نا! بەواتایەکی دیـکە نەک دین لە دەوڵەت جیا نییە ، بەڵکو دەوڵەت بەتەواوی ئیسالامییە. لێرەدا جێگای خــۆیەتـی ئامــاژە بەو رِاســتــیــیــە بـکرێت کــە لە ئـێـران نـە‌ک هەر لـە ناو ڕووناکبیرانی سێکولار و لە ناو بەرەی ئۆپێزیسیێنیدا، بەڵکو تەنانەت لە ناو هێندێک لە توێژەران و ڕووناکبیرانی موسلّمانی بەناوبانگی ناوخۆی ئێرانیشدا لایەنگری لە جیاکردنەوەی ئایین لە دەوڵەت زۆر پەرەی گرتووە.
خاڵێکی سەرنج ڕاکێشی باسەکەی لێرددا ئەوەیە کە ئەڵێ لە کۆماری ئـیـسـلامـی ئێراندا ئەرکی پەرلەمـان نەک دانانی یاسـا بەڵکو تەفـسـیـر و وەرگێڕانی ئەو یاسایانەیە کە پێشتر لە لایەن خوداوە دانراون. دیارە لەوەها سـیسـتـەمـێکیـشـدا وەسـتـان لە بەرامـبەر یـاسـا و پەیڕەویی نەکـردنی ئەو یاسایە وەنەبێت بەکردەوەیەکی یاسا شکێنەرانە دابنرێت بەڵکو «شەڕە لە دژی خودا» و ئەوەش تاوانێکی گەورەیە و هەر بەو پێیـە‌ش سزا دەدرێت. ئەمەیە مەترسی گەورە لەسەر ئازادی و دیۆکراسی و مافی تاکە کەس لە کۆمەڵگای ئایین سالاردا.
یان یەریێ لەم بەشەیکێتێبەکەدا لەسەر کوردستان هیچی نەنووسیوە.
هۆیەکەشی ڕەنگە ئەوە بێت کە پرسی کـورد لە کوردسـتـانی ئێران تێکەڵ بەئایێن نابێت و دەکەوێتە خانەی خەباتی ئازادیخوازانە و نەتەوایەتییەوە.
ڕاستە زۆربەی کوردەکان موسلّمانی سوننین بەڵام لە کوردستان شیععەش ﺯﯙﺭﻥ ﻭ ﻫەﺭﻭەﻫﺎ ﺧـەڵﮑﯽ ﺳـەﺭ ﺑەﻫەﻣـﻮﻭ ﺋـﺎﯾﯿﻦ ﻭ ﺑﺎﻭەڕەﮐـﺎﻧـﯽ ﺩﯾﮑەﺵ ﻫەﻥ.
لێـرەدا پێـویســتێـە بـگوترێت کـە سـە‌رەڕای ئەوەی لە مـیێژوودا زۆر جـاران رێبەرایەتی بزووتنەوە نەتەوایەتیییەکانی کوردستان بەدەست کەسایەتی ئایینیییەوە بووە ، خودی بزووتنەوە سـیـاسـیـیەکـانی کـورد سێکولار بوون و هیچ کامیان ئامانجیان دانانی حکوومەتێکی ئیسلامی - کوردی نەبووە.
سەرنجێک لە یاسای بنەرەتی میسر ئەداتەود کە لەوێدا شەریعەت وەکو
«سەرەکیـتـرین سەرچـاوەی یاسادانان» هاتووە. بەڵام پەرلەمانێکیان هەیە کە یاسا دادەنیّت.
لێــرەوە دەچێــتــە ســەر باســێكی گــرینگ واتە «ســەربەست بوون لە هەڵبژاردنی ئاییندا» لە ئێران. غوونەی مامێستایە‌کی زانکۆ دێنێتەوە کە
دەبێ بەشـداری نوێژی جـومـعـە بـکات نەک لەبەر ئەوەی خۆی لە رِوانگەی ئایینەوە بەپێویسـتی دەزانێت بەڵکو لەبەر ئەوەی کە ئەگەر نەچێت بۆ ئەو نوێژە کـارەکـە‌ی لە دەست دەدات. لە ئێران مـرۆث ناچارە سـەر بەئایینێک بێت لە ئایینە رەسمییەکان. هەر بۆیەش باوەری ئایینی تاکەکانی کۆمەڵگا تۆمار دەکرێت و ئیتر لەوە دەردەچێت کە هەڵوێستەیەکی تاکە کەسی بێت.
بەبۆچوونی یان یەریێ لە ولاتیێکی وەکو ئێران «ئازادی ئایین مانای ئەوەیە کە شارۆمەندان مافیان هەیە لە بەرامبەر یاسادا جیاواز بن»! واتە کەسانی سەر بەکەمە ئایین و ئایینزاکان راستە سەربەستن لە هێندێک بواری ئایینی خۆیاندا بەڵام لە زۆر شتی دیکەدا دەکەونە ژێر دەسەڵات و یاسای ئایینی سەرەکی وڵاتەکە.
لە دونـیــای ئـیـســلامــدا بەپێی لێکدانەوەی پرۆفــیــســۆر یان یەریێ ڕەهەنـدەکـان بەرامـبــەر بەیەک ڕادەوەسـتن: لە بواریکــاروباری ئایـینـیـدا سـێکولاریسـم دژ بەئیـســلامــیـسـم دەوەســتــیێت و لە بواری لێکدانەوەی ناوەرۆکی ئاییندا نەریتگرایی دژ بەمـودێرنیـسـم دەوەسـتـیێت. ئایین وەکـو دانانی رِه‌سم و یاسـایە‌ک دەبینرێت کـە دەبێ بۆ کـوۆمـە‌ڵگا دابنرێت بەبێ ڕەچاوکردنی ئەوەی کە ئایا تاکەکانی کۆمەڵگا باوەڕیان بەئایینەکە هەیە یان نا .
یاسـای کـیۆمـاری ئیـسـلامـی ئیێران یەکەم یـاسـای بنەڕەتی نـووسـراوە لە جیە‌اندا کە لە گوێن پرۆفییسیۆر یەرپێ بەکردەوە و پراوپر لەسەر بناغەی بیری ئایینی بۆ دامەزراندنی یاسـا و رێسـای کـۆمـەڵگا دامـەزراوە و هەر
## اپیشەکیی نووسەر بۆ چابی کوردی
فـارسـە‌كـان گـەورەترین گـروپی نە‌تە‌وە‌یین لە ئێراندا و نـزیکەی نیـوەی دانیـشــتــوانی ولاتەکــە پێک دێنن. فــارسی زمــانی فــەرمی ئێـرانـە و لە
ئیـدارەکـانی ددوڵەتیـشـدا هەر ئەم زمـانە بەکـار دێت. لە دوای ئەمـانەوە تورک زمـانەکـان بەدووەمین پلە دێن و لە ناو ئەم گـروپەشـدا ئـازەرییـەکـان گەورەترین بەش پێک دێنن. تورکەکان یان تورک زمـانەکان نزیکەی یەک ﻟﻪﺳـﻪﺭ ﭘێﻧـﺞ ﯾﺎ ﭘﭽـێﮏ ﺯﯾﺎﺗـﺮ ﻟﻪ ﺩﺍﻧﯿـﺸـﺘـﻮﺍﻧﯽ ﺋێـﺮﺍﻥ ﭘێﮏ ﺩێـﻦ. ﺑﻪﺩﺩﺭ ﻟﻪ
فارسەکان، ئازەرییەکان زیاتر لە هەموو گروپە نەتەوەیییەکانی دیکە خۆیان لە ناو پێناسەی نەتەوەیی ئێراندا گونجاندووە یا تواندۆتەوە. بوونی هەندێ نائارامی و داواکـــاری دان پێــدانان بەزمـــان و نەتەوەیی ئازەرییـە‌کـان، هیچ لەو خــۆگــونجـانـدنە‌ی ئەوان ناگــۆڕێت. مــرۆث دەتوانێ ئەوەش یاداشت بکات کە لە ناو ئازەرییەکانیشدا جۆرە دژایەتیکردنێکی خــومــە‌ینیــزم هەیە ، بۆ غـوونە ئـەو گــروپانە‌ی خــۆیان لە ددوری ئـایە‌تـوڵلا شەریعــە‌تەداری کـۆ کــردبوودوە و پشــتــیـوانیــان لـە ڕەخنەکــانی ئەو دەکـرد سـە‌بارە‌ت بە‌تە‌فـســیـری خـومـەینی بۆ پرنســیـپی ویلایەتی فـە‌قــیـە. ئەم رەخنانەی بوونە هێی ئەوەی نـاوبراو چەنـدیـن ســـاڵ ﺩەﺳـﺘﺒەﺳەﺭ ﺑێﺖ. ﺩەﺑێ ﺋەﻭەﺵ ﯾﺎﺩﺍﺷﺖ ﺑـﮑەﯾﻦ ﮐە ﻣەﻫﺪﯼ ﺑەﺯﺭﮔـﺎﻧﯿﺶ ﮐە بەئەندازەی شەریعەقەداری بەرامبەر بەخومەینیزم ڕەخنەگر بوو ، ئازەری بوو. یادکردنەوەی ساڵڕۆژی لە دایک بوونی پاڵەوانی سەدەکانی ناوەڕاست باباکس، لە قێناغی داهاتوودا ددبێتە مانیڤێستی ناسیونالیزمی ئازەری.
مـە‌حـمـوود عـە‌لـی چێـە‌ـرە‌گــانـی‌کـە گـەورەترین داکــۆکـیکە‌رە لـە مــافی
ئازەرییەکان، ئەوڕۆکە لە واشنتۆن دەژی.
ه‌رودها تورک‌م‌انە‌کانیش تا رِاددیە‌ک بە‌گ‌روپێکی گ‌ه‌ورە دە‌ژم‌یێردرێن.
بەلوچەكـان و عـهەرەبەكـان و بەخـتـيـاریـيەكـانیـش لە گـروپە نەتەوەییـیـهە لە وەرگێرانی ئەم بابەتەدا وەرگێر واتە کاک فایەق لەبەر گرینگ بوونی بابەتەکـە ، دەقی هێندێک لە بڕگە و مـادەکـانی «قـانون اسـاسی» ئێرانی بەفارسی نووسیوەتەوە کە ئەمەشکارێکی باشە و بەتایبەت ئەو کەسانەی فارسی تێ دەگەن باشتر لە ناوەڕۆکی باسەکە نزیک دەبنەوە.
ئەو شوێنانەیکە وشەکان بەلاتین نووسراون لەبەر ئەوەیە کە نووسەرانی بابەتەكە لەبەر ئاشناكـردنی خـوێنەری سـویدی بەدەقی چەمكە عــەرەبی و ئیسالامیییەکان بەو شێوە نووسیویانە. لە کۆتاییدا دەستخۆشی دەکەم لە کاک فایەق بۆ وەرگێڕانی ئەم بابەتە بە‌پێزە و هیوادارم خوێنەرانی کورد کەڵکی زۆری لێ وەربگرن.
ئەحمەد ئەسکەندەری ستۆكهۆڵم بەهاری ٤٠٠٢ ئۆتۆنۆمییەک بەردەوامیی هەیە .
ناکۆکییەکانی نێوان شورای نگەبان و پەرلەمانی ئێران بەگرتنی بەهرۆز گـیّـلانپـایـە ، سـە‌رێکی دەزگـای ڕاگـیـری دەوڵەتی لە ئۆکـتـۆبە‌ری ۲ ۰ ۰ ۲دا دستی پێ کـرد. شـورای نگەـبـان ئـە‌وی بەهێی سـازدانی ڕاگـیـرییـە‌کـە‌وە
تاوانبار کردبوو کە بەپێی ئەنجامەکانی ئەو ڕاگێرییە زۆربەی ئێرانییەکان پشـــتـگـیـــری ئەوەیان دەکـــرد کـــە دیالێگ لە نـێــوان ئـێـــران و وڵاتـە
یەکگرتووەکانی ئەمریکادا بەرقەرار بێت. گێلانپایە بەجاسووسی تاوانبار کـرا. پەرلەمــان کــە خــۆی داوای لە گـیّـلانـپــایە کــردبـوو بۆ ئەوەی ئەو رِاگـیـریـیـە‌ی بۆ ئەنجـام بدات، تکای لە شـورای نـگەـبـان کـرد کـە واز لە داواکەی خۆیان بێنن و ئەو پرۆسەیە لە دژی گێلانپایە بوەستێنن. سەرۆک خاتەمی داخستنی ئەو دەزگایەی گێلانپایەی مەحکوم کرد. لە نۆقەمبەری هەمان ساڵدا دوو یاسا بۆ پەرلەمان پشنیاز کران و قسەیان لەسەر کرا. لە
یەکەمیاندا پێشنیازی ئەوەکرابوو کە شورای نگەبان چیتر مافی ئەوەی نەبێ بڕیاری ئەوە بدات کە کێ بۆی هەبێ یا نەبێ خێی بۆ هەڵبێاردنەکان کـانـدید بکات. لـە دووەمـیـشــیـاندا پێـشنیـازی ئەوەکـرابوو کــە سـەرۆک کـۆمـاریش بواری ئەوەی بـۆ برەخـســێنرێت بـۆ ئەوەی بتـوانێ ئەو بڕیارانە هە‌ڵبودشێنێتەوە کە لەگەڵ یاسای بنەرەتیدا هاودژن یا ناکۆکن. پەرلەمان لە · ای نۆڤەمبەردا دەنگی بۆ بەهێزکردنی دەسەڵاتەکانی سەرۆک کۆمار دا.
خۆییشاندانی خوێندکاران لە پێناوی بەرفراوانکردنەوەی ئازادییەکان لەم مـاوەیەدا زۆر بوون. بەڵام شـورای نگچـبـان هەمـوویانی ســە‌رکـوت کــرد و ئامادە نەبوو واز لە دەسەڵاتەکانی خۆی بێنێ.
لە ۱۵ی مارسی ۲۰۰۳دا سەرۆک خاتەمی و سەرۆکی پەرلەمان مە‌هدی کەڕوبی لە گەرمـەی گفتـوگێکـاندا لەگەڵ شـورای نگەـبـاندا هەردووکـیـان کــۆبوونەوەیان بەجێ هێـشت. ئەم کــارەی ئەوان پرۆتێـســتــیێک بوو دژ ﮔﺮﯾﻨﮕﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮﯼ ﻧﺎﻭ ﺋﯿێﺭﺍﻧﻦ.
ﮐــﻮﺭﺩ ﮐــﻪ ﻧـﺰﯾﮑﻪﯼ ﻩ ٪ - ١٠٪ ﺩﺍﻧﯿــﺸـــﺘـــﻮﺍﻧـﯽ ﺋﯿــﺮﺍﻥ ﭘـﯿـﮏ ﺩێـﻦﻦ،
پێناسەیەکی کـولتـووری زۆر دیـار و تایبـەتی خـۆیان هەیـە کـە جـیـایـە لە پێناسەی فارسەکان ، ئەگەرچی هەردوو زمانەکەش سەر بەهەمان خێزانن (زمانی هیندۆ - ئێرانی). شێوە دیالێکتی سۆرانی زیاتر لە نێبو کوردی ئێراندا بەربلاوە. دەبێ مرۆث ئەوەش یاداشت بکات کە کـورد بەرِادەیەکی ﺯﯙﺭ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ﮔـﺮﻭﭘﻪﮐـﺎﻧﯽ ﺩﯾﮑﻪﯼ ﺋێـﺮﺍﻥ ﻣﯚﺭﮐﯽ ﺗﺮﯾﺒـﺎﻟـﯿـﺰﻣـﯿـﺎﻥ ﭘێـﻮﻩ ﺩﯾﺎﺭﻩ:
بنەمای خێڵەکی حیزبەکان بەبەشێکی گرینگی پەیوەندییە کێمەڵایەتی و ئابوورییەکان دەژمێردرێ. ئەم کارەش بەڕوونی دەتوانرێ لەوەدا ببینرێت کە
(بۆ مُوونە) شـووکـردن و ژنەـێنانی نێـوان ئامـۆزا و پورزاکـاندا (یا نێـوان خزمە نزیکەکاندا) بەشتێکی ئاسایی لە قەڵەم دەدرێت. هەروەها دەبێ ئەو نەریتەش یاداشت بکەین کە ژنانی کـورد بەڕادەیەکی گـەورە بەشداری لە ژیانی کۆمەڵگادا دەکەن.
ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﻫﻪﺭﻩ ﺯﯙﺭﯼ ﮐـﻮﺭﺩ ﺳـﻮﻧﻨﯽ ﻣﻪﺯﻫﻪﺑﻦ (ﺷـﺎﻓـﯿـﻌﯽ) ، ﺑﻪڵاﻡ ﺑﻪﺷـێﮑﯽ باشی کوردی ئێران شیعی مەزهەبن. سۆفیگەرایی (قادری و نەقشبەندی و ئەهلی حەق) ڕۆڵی تایبەتی خۆیان دەگێڕن.
ناسـیونالیزمی کـوردی (بەداواکـردنی ئۆتۆنۆمی) لە عـیّـراق و تورکـیـادا بەهێـزە و لە ســوریا و ئێـرانیـشــدا بزووتنەوەیەکی دیارە. ژیانی کـۆمــاری مـەهاباد (۱۹۶٦ - ۱۹۶۷) کـە بەیارمـەتی شــوردوی هاتە ئە‌نجــام زۆر کورت خـایە‌ن بـوو. بەڵام دەبێ ئە‌وە‌شـمـان لە یاد نەچێت کـە زۆربەی هەرە ﺯﯙﺭﯼ ﮐﻮﺭﺩﯼ ﺋﯿﭩﺮﺍﻥ ﺑﻪﺷﺪﺍﺭﯾﯿﺎﻥ ﻟﻪ ﺭﯾﻔﺮﺍﻧﺪﯙﻣﻪﮐﻪﯼ ﺳـﺎڵﯽ ۱۹۷۹ﺩﺍ ﻧﻪﮐﺮﺩ کـە بەمـەبەسـتی پایە‌دارکـردنی کـوّمـاری ئـیـســلامی ســاز کــرا. کــورد لە
ساڵەکانی ۱۹۷۹ و ۱۹۸۱دا ڕاپەڕین و شۆڕشی خۆیان ساز کرد، بەڵام لە لایەن دەوڵەتی ئێسرانەوە سـەرکــوت کــرانەوە. لەو ســەردەمــەشــەوە باری نائارامی لە ناوچەکــانی ئەواندا لە پێناوی بە‌دە‌ســـتـــە‌ــیێنانیی جــۆرە
بەڵام دواتر خــاتەمی پەشــیــمــان بوودوە هەڵبــژاردنەکــانـیش لە ٢٠ی فابریوەریدا ئەنجـامـیـان گـرت. لەم کـاتەدا شـورای نـگەـبـان ناوی ٢٥٣٠ کاندیدی (لە کێی ۸۱ە۷ رەت کردەوە. یەکێک لەو ناوانە رەزا خاتەمی بوو کە سـەرکـردایەتی "حزب مـشـارکت اسـلامی" دەکـرد. سێ رێژ بەر لە هەڵبژاردنەکان، واتە لە ۱۷ی فابریودریدا شیرین عە‌بادی (وەرگری خەڵاتی
نۆبێل) بریاری ئەوەی دا کە بەشـداری هەڵبـژاردنەکـان نەکـات. لە ۱۸ی فابریوەریشدا ئەندامەکانی پەرلەمان لە نامەیەکی سەرئاوەڵادا رەخنەیان لە خامەنەیی گرت.
بەم شێوەیە لە ٢٠ی فابریوەریدا هەڵبژاردنەکان ساز درا بەڵام رێژەیەکی کــەم ( اه ٪ ) لە خــەڵک بە‌شــدارییــان تـێـدا کــرد. ئەم رێژە‌یە لە شــارە
گــە‌ورە‌کــاندا لەوەش کــە‌مـــتــر بحو (لە تاران ۲۸ ٪). ســە‌رئە‌نجــامی ه‌ڵبژاردنە‌کان وەکو شتێکی چاوە‌روانکراو بەسەرکەوتنی زۆرینەی کاندیدە
"کـۆنسـێرڤـاتیـڤـە‌کـان" کۆتایی هات. بەم شـێسودیە شـە‌رعـیـە‌تی سـیـاسی پەرلەمان نیشانەی پرسیاریکەوتە سەر و لەسەر ئاستی درێژخایەنیشدا ئەوە دەردەکەوێ کە نەوەی نوێ ئەمێۆ نارەزایی خۆی بەرامبەر بەسیستمی فەرمانڕەوای ئێران دەربڕی.
یان یەرپە پرۆفیسۆری ئیسلامناس لە زانکۆی لوند ٢ ٢٠٠ ٤٢ بەخراپەکارییەکانی رابەرە کۆنسێرڤاتیڤەکان بەمەبەستی تێکدانی پرۆسەی ریفـوّرمــخــوازی حکـوومــە‌ت و هەرودها دژ بە‌زیـادکــردنی بودجــە‌ی شــورای نگەــبــانـیش بەرێژەی ۰۰ ٪ لە مـــای ۲۰۰۳ێشـــدا خـــاتە‌می دووبارە
ڕەخنەکـانی خـۆی لەو رِابەرە ئایینیـانەی بەربەسـتیـان لە بەردەم ریغـۆرمـدا دانابوو ، دووبارە کردەوە.
لە هاوینی هەمان ساڵدا ریزێک خێپیشـاندان لە لایەن خـوێندکـارانەوە
قـە‌راری گــرت، بەلام ئە‌مــجــارە‌یان دژ بە‌خــاتە‌مــیـش بوو چونـکە ئە‌مــیش سیاسەتێکی زۆر وریانۆکانەی پیادە دەکرد. لە ناوەراستی مانگی شەشی ٢٠٠٣ێشـدا ٢٤٨ ڕەخنەگری ڕژێم لە بـڵوکراوەیەکدا ئەوەیان ئاشکرا کرد کە میللەت مافی تەواوی هەیە کە رِهخنە لە رِابەر (عەلی خامـەنەیی) و شورای نگەبان بگرێ و تەنانەت لە کـاریش دەریان بکات. بەشێوەیەکی دی ئەو ٢٤٨ کەسە پشێگیرییان لەو ١٣٢ ئەندامەی پەرلەمان کـرد کە داوای ریفـۆرمـیـان دەکـرد. لـە سـەرەتای ئـە‌مـســاڵدا (٢٠٠٤) پارتەکـە‌ی خاتەمی هەرەشەی ئەوەیکرد کە بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەماندا نەکـات، چونکە شـورای نـگەـبـان ناوی ٣٦٠ کـاندیدی لە کـۆی ٨١٥٧ کاندید (کە ۸۳ کاندیدیان ئەندامی پەرلەمان بوون) ردت کرددود. هەروەها لە ۲۱ی جـە‌نیـوە‌ری ٤ ۲۰۰یشـدا تەواوی فـە‌رمـانـدارە‌کـانی ئـیّـران داوای دواخـسـتـنی هەڵبـژاردنـە‌کـانی پەرلەمـانیـان کـرد. لە لایەکی تردوە شـورای نگەبان ئەوەی قبوڵ کرد کە ۱/۳ی ئەو کاندیدانەی پێشتر ناوەکانیانی ڕەت کردبووەدە بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن. لە یەکی فابریوەریدا ١٠٩ پەرلەمەنتار دەستیان لە کار کێشایەوە و شورای نگەبانیشیان بەهێنانە کایەوەی دەسەڵتێکی تاڵیبان ئاسا تاوانبار کرد.
"حزب مشارکت اسلامی" کە لە لایەن براکەی خاتە‌مییە‌وە سەرکردایەتی
دەکرا بریاری ئەوەی دا کە بەشداری هەڵبژاردنەکان نەکات. خامەنەییش لە لای خۆیەوە بڕیاری ئەوەی دا کە هەڵبژاردنەکان دوا نەخات بۆکاتێکی تر.
سەرئەنجام ١٢٥ پەرلەمەنتـار لە كۆی ٢٩٠ دەستـیان لە كار كێشـایەوە.
دابدشكردنس ددعةأتدكان لە نشران 15 بەمەبەستی پوچەڵکردنەوەی ئەو فەتوایە ، موفـتیە هاوسۆزەکانی حکوومەت دژ بەو فەتوایە ئەوانیش فەتوای خۆیان دەرکرد.
ئیـمپـراتۆری عـوسـمـانی کـە پێشـتـریش خۆی زۆر لاواز بـووبوو ، بەهێی سەرگرتنی هاوپەیانێتـییـە ناوخێکانەوە بەیەکـجـاری هەڵوەشـایەوە. ئەو شکسـتـە بووە هێی بەرپابوونی شـۆڕش لە تورکـیـادا. کـە‌مــال ئەتاتورک پرۆسەی سێکولاریزەکردنی دەوڵەتی پیادە کرد. تورکییا وەکیو ددوڵەتێکی نەتەوەیی پێناسەکرا و ئەم پێناسەکردنەش بووە هۆی دروستبوونی چەندین گـرفت لەگـەڵ خـەڵکی یۆنـانی و ئەرمـەنی و کـورددا. یاسـایەکی بنەڕەتی سێکولار جێگەی یاساکانی شەریعەی ئیسالامی گرتەوە و ئایینیش وەکو شتێکی تایبەت بەخودی مرۆڤەوە پێناسە کرا. واتە ئیسـلام هەمان رۆڵی پێ بەخــشــرا کــە "ئایـین" لە ســە‌رجــە‌می وڵاتـە‌کــانـی ئەوروپا هەیەتی.
بەشێوەیەکی تر تورکیا وای چاوەڕوان دەکرد بەر لە هەموو شتـیێکی دیکە وەکـو بەشـێک لە ئەوروپا تەمـاشـا بکرێ. ئەو جلوبەرگـانەی پەیـوەندییـان بەئایینەوە هەبوو یا ئامــاژەیان بۆ ئایین دەکــرد (تەربوش، ســەرپۆش یا حیجاب، جلی دەروێشانە… هتد) قەدەغە کران. لە ساڵی ۱۹۲۳دا تورکیا بوو بەدەوڵەتێکیکۆماری.
خیلافە‌ت لە سالی ۱۹۲٤دا لابرا. ئەم کارە بووە هێی گۆیانکارییە‌کی
ﺯﯙﺭ ﮔﻪﻭﺭﻩ ﻟﻪ ﺗﻪﻭﺍﻭﯼ ﺟﯿـﻬﺎﻧﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯿﺪﺍ. ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺧﯿﻼﻓﻪﺕ ﻫﻪﺭ ﻟﻪ ﺩﻭﺍﯼ
سەردەمی پێغەمبەرەوە ئاماژەی بۆ ئەو پەیوەندییە بەردەوامە دەکرد کە لە نێـوان ئایـین و سـیـاسـە‌تـدا هەبوو. ئەو شــتـە پیـرۆزانە‌ی خــە‌لیــفــە‌یان بەپێغەمبەرەوە دەبەستەوە چ جاران و چ ئێستاش لە ئێستامبوڵ دەپارێزران و دەپارێزرێن: بۆغموونە عـەباکـەی، شـمـشـیێرەکـەی، تیـر و کـە‌وانەکـە‌ی و تەنانەت ئەو ددانەشیکە کاتی خۆی لە شەڕی ئوحوددا کەوتبوو .
ئەمـرۆ پەیوەندی نێـوان ئاییێن و سـیـاسـەت بەشێـوەیەکی دیکە پێناسـەی دەکرێ. گرفتی ڕابەر چ ئەوسا و چ ئێستاش هەر وەکو خۆی بەبێ چارەسەر
## ئميسلام و ضيلافەت
پەیوەندی نێوان ئاییێن و سیاسەت بەدرێژایی بەشێکی گەورەی مێژووی ئیسالام خۆی لە ناو دەستەواژەی خیالافەتدا بەرجەستە کردووە. زۆرینەی موسلّمانە‌کانی جیە‌ان خە‌لیفە‌یان (وەک پرنسیپ) وەک بەرزترین ڕابەری ڕوحی جـیـەـانی قـبـوڵ کـردوود. بـە‌لام دەسـەلاتی رِاسـتـە‌قـیینە بـە‌زۆری لە
شوێنەکانی تر و لە دەست سوڵتان و ئەمیر و فەرمانڕەواکاندا، یا لە دەست ﺩﺍﮔﯿﺮﮐﻪﺭﻩ ﻏﻪﯾﺮﻩ ﻣﻮﺳﻠﻤﺎﻧﻪﮐﺎﻧﺪﺍ ﺑﻮﻭﻩ.
بەشی هەرە گــەهورەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکــوری ئەفــریقــا هەر لە ١٥٠٠ە کانەوە تا جەنگی جیهانی یەکەم بەلایەنی کەمەوە بەشێوەیەکی فەرمی لە ژێر قەڵەمڕەوی ددوڵەتی عوسمانیدا بووە، هەروەها سوڵتانی عوسمانیش لە ئیستامبوڵ لە هەمان کاتدا خەلیفە‌یە‌کی سوننی بووە. ئەم خەلیفەیە لە لایەن شیـعەکانەوە دانی پێدا نەنراوە، چونکە ئەوان پێیـیان وابوو رابەری شەرعی دەستی ئیمامێکی خانەوادەی عەلیدا بێت.
هر لـە‌بە‌ر ئەمـە فـارسـە‌كـان لە ژێر دەسـەلاتی خـە‌لیـفـە‌دا نەبوون و وەكـو پرنسیپیش ئەویان پێ قبوڵ نەبوو. لە بەرامبەر ئەمیشدا چەندین گروپ و لایەنی لاوازی دیکە هەبوون کە هەمیـشـە لەگەڵ خەلیـفەی عـوسـمـانیـدا ﺩەﺭﺑﺎﺭەﯼ ڕﺍﺑەﺭێﺘﯽ ﺋەﻭ ﻟە ﻧﺎﮐﯚﮐﯿﺪﺍ ﺑﻮﻭﻥ.
لە ئاستانەی شەڕی یەکەمی جیهانیدا دەوڵەتی عوسمانی بەلایەنگرتنی ولاتەكـانى تـە‌ودر بەشـدارى لەو شـە‌رِدا كـرد و خــە‌لیـفــە فــە‌تـوایەكى لەو بارەیەوە دەرکرد کە تێیدا ئەو شەڕەی بەجیهاد پێناسە کرد و ئەوەشی ڕوون ﮐﺮﺩﺩﻭﺩ ﮐﻪ ﺑﻪﺷﺪﺍﺭﯾﮑﺮﺩﻥ ﻟﻪﻭ ﺷﻪﺭﻩﺩﺍ ، ﺗﻪﻧﺎﻧﻪﺕ ﻭﻩﮐﻮ ﺗﺎﮐﯿﺶ، ﺑﻪﺋﻪﺭﮐﯿﯿﮑﯽ ئایینی دەژمێردرێت. نەدەکرا ئەم فەتوایە بەیەکـجـاری پشـتگوێ بـخـرێت،
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺩەﺑﻮﻭە ﺳەﺭﭼﺎﻭەﯼ ﻣەﺗﺮﺳﯽ ﺑﯚ ﺋﯿـﻤﭙﺮﺍﺗـﯚﺭﯼ ﺑﻪﺭﯾﺘﺎﻧﯽ ﻭ ﻓﻪﺭەﻧﺴﯿﺶ.
ئەم فەتوایە بوو بەفەرمانێک بۆ ئەوەی موسڵمانەکان ڕاپەڕین بەرپا بکەن.
دابدشكردنس ددعةأتدكان لە نشران 17
## رۆڵی دەوڵەت، غێزان، ئایین
زۆربەی کــۆمـە‌ڵـگاکــانی نێــو جــیــەــانی ئیــســلامی (بەدەر لەو وڵاتە دەوڵەمـەندانەی کـەنداو ) لە سـتـروکـتـوری کـتۆمـەڵگایەکی خـیۆشگوزەران بەرخــوردار نێن. لە بواری گــەرەنتی و دابینکردنی باری ژیان و ئاسـایشی خەڵکدا ددوڵەت توانایەکی لاواز و ناچیزی هەیە. لە بواری تەندروستی و یارمـەتی خـەڵکدا لە کاتی نەخـۆشی، بێکاری، خـوێندن، بە‌رگریـکردن لە
گیان و موڵک و ماڵی تایبەت، تاکەکانی کۆمەڵگا پشت بەخێزان، خزم و کەسوکار و پەیوەستە ئایینییەکان دەبەستن. ئەم گروپانەش لە ناو کۆمەڵگا ئیسلامییەکاندا وەزیغەیەکی تر و ڕۆڵێکی تر دەگێڕن جیاواز لەو ڕۆڵەی لە ناو "ددوڵەتە بەهێزەکاندا" هەیانە. ئەم جیاوازییەش لە رێگەی خۆیەوە کار لە نۆرم و پێودردکان ددکات.
بۆیە تاکەکانی ئەم کۆمە‌ڵگایانە هیچ پێویسـتیان بەوە نییە هاوخەم و پاڵپشتی ددوڵەت بن، بەڵم پێویستە هاوخەم و پاڵپشتی ئایینی ئیسیلام و خێزانەکانی خێیان بن. بەهەمان شێوەش خێزان نەک ددوڵەت، دەبێتە ئەو تۆڕە یا ئەو پشتێنە کۆمەڵایەتییەی کە پارێزگاری لە کۆمەڵگا دەکات.
لە ئە‌خجامی ئە‌مە‌شدا دیاردەی خزمپەرستی دێتە ئاراوە کە لە بەرژەوەندی خزم ، کەسوکاری پیاو و کلێنتەکان (موالی) دایە. یارمەتیدان و بەدەنگەوە هاتنی ئەو خزم و کـە‌سـوکار و کلێنتـانە‌ی (muwali) کە بەهانای یەکەوە
دەچن و پێـویسـتـیـان بەیارمـەتی یەکــتـر هەیە ، بەشـتـیێـکی سـروِشــتی و ئەرکـێکی ئەخـلاقی دەژمـێـردرێ. پەیوەندییەکـانی نێـوان پاترۆن و کلێنت
(المولى والموالى) بەشێكى گـە‌ورە‌ى سـتـروكـتـورى كـوّمـە‌ڵگا پێك دێنێ.
ئەمــەیان لەم کــۆمــەڵگایانەدا زۆر لە دەوڵەت و سنوورەکــانی دەوڵەت ﮔﺮﯾﻨﮕﺘﺮﻩ.
ژیان و زیندەگی مناڵ پابەندە بەخـێـزان و خـزم و کــەسـوکــارەوە ، ژیان و مـاوەتەوە. ئەو هەوڵانەی لە ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰کـاندا بەمـەبەسـتی دووبارە دانانەوەی خـەلیـفەیەک دران، سەرکەوتنیـان بەدەست نەهیێنا. یەکـیێک لە هۆكـارەكـانى ئەو سـە‌رنەكـە‌وتنە ئەوەبوو كـە شـارى مـە‌ككە چیـتـر لە ژێر دەسەڵاتی خێنانی نەما بوو. حییجاز کەوتبووە ژێر دەســـەڵتی خـــەڵکانێکی ترەوە، بەواتـایەکی دی خـــانـەوادە سعودییەکانەوە.
تری حکوومـە‌تدا ، بەڵکو لەبەر ئەوەی هەر کــە‌ســە و بـتــوانێ بەرژەوەندی ﮔﺮﻭﭘﻪﮐﻪﯼ ﺧﯚﯼ ﺑﭙﺎﺭێﺯێ ﻭ ﻫﺎﻭﺳﻪﻧﮕﯽ ﻟﻪﮔﻪڵ ﮔﺮﻭﭘﻪﮐﺎﻧﯽ ﺗﺮﺩﺍ ڕﺍﺑﮕﺮێ.
لوبنان غـوونە‌یە‌کی زۆر ڕوونە لـە بوارددا. بەڵام دە‌شــتــوانـین ئامــاژە بۆ ولاتانی شورای هاریکاری کەنداو Gulf Cooperation Council بکەین ، کە
ســتــروکــتــوری عــە‌شـیــرە‌تگە‌ری و دەسـە‌لاتـی ددوڵە‌تیــان بە‌خــانە‌و ادە‌ی پاشایەتییەوە گرێ داوە. ئەو "ئەنجومەن"هی وەکو حکوومەتێکی گواستنەوە ﻟﻪ ﭘﺎﺵ ﺷﻪ ﺭ ﻭ ﺩﺍﮔﯿﺮﮐﺮﺩﻧﯽ ﻋﯿﯿﺮﺍﻕ ۲۰۰۳ ﺩﺭﻭﺳﺖ ﮐﺮﺍ ، ﻏﻮﻭﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﺭﻭﻭﻧﻪ بۆ دابەشکردنی گروپەکان لەسەر بنەمای ئیتنیکی، ئایینی، عەشیرەتی و ناسنامەی گروپەکان. لەو ئەنجومەنەدا (ئەنجومەنی فەرمانڕدوایی عێراق –
و) هەر گروپە و بەرژەوەندییەکانی خۆی دەپارێزێ و لەگەڵ ئەوانی دیکەدا بەڵانس ڕادەگرێ.
ئەمەش مانای ئەوەیە کە وشەی وەک "خێزان" ، "حیزبی بوون" ، "ئایین" لەم کۆمەڵگایانەدا ناوەرۆکێکی وەزیفەیی جیاوازیان هەیە لەو نـاوەڕۆکەی لە کـۆمـە‌ڵگاکـانی تری چون کـۆمـەڵگای سـویدیدا هەیانە. تەنانەت ئەو حـیـزبانە‌ی کـە خـاوە‌نـی نـیـشـانە و سـیـمـبـۆلی ئـیـدیۆلۆژیشن هیـچ جـۆرە
جیاوازییەکیان لەگەڵ گروپە ئیتنیکەکان یا گروپە ئایینی - ئیتنیکەکاندا نیییە. بەڵام سـتـروکـتـوری کۆمەڵـگاکان لە گۆڕاندان. لە هەمان کاتیـشـدا ئارەزوویەکی هێشــمــە‌نـدانـە هەیە لە "وڵاتانی ســێسێسێسێمـــە‌وە بۆ وڵاتە پیـشــە‌سـازییـە‌کـان". پرۆسـە‌ی پیـشـە‌سـازیکردن و گـۆڕانی بـاری ئابووری ﮔﯚڕﯾﻨﯽ ﺳﺘﺮﻭﮐﺘﻮﺭەﮐﺎﻧﯽ ﮐﯚﻣﻪڵﮔﺎ ﺑﻪﺭﺩﻭ ﭘێﺷﻪﻭﻩ ﺩﻩﺑﺎ .
ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی پێوەر و نۆرمەکـان گۆڕانیان بەسـەردا بێت،
پیـشـە کـۆنە‌کـان و کـار و کـاسبی نەمێنن و هی تازە جێگایان بگرێتـە‌وە.
بەهەمان شێوەش ئینیستیتۆی تازە بێتە ئاراوە.
لە ئاسـتـانە‌ی گۆڕانی کۆمـە‌ڵگادا چ ئایـین و چ خێـزانیش دەبنە گرفـتی گــەورە. مــە‌بە‌ســتــمـان ئەوە نیــیــە کــە مــرۆث وازیان لێ دێنێ، بەڵکو ﮔﻮﺯەﺭﺍﻧﯽ ﺧێﺯﺍﻧﯿﺶ ﭘﺎﺑەﻧﺪە ﺑەﻣﻨﺎڵەﻭە. ﺋەﻣەﺵ ﻣﺎﻧﺎﯼ ﺋەﻭە ﺩەﮔەﯾەﻧێ ﮐە ﮊﻥ و مێردایەتی "ژنهێنان و شووکردن" بەزۆری شتێکی تایبەت نییە بەخودی تاکـە کە‌سە‌کـانە‌وە وەکـو لە "دەوڵەتە بە‌هێزە‌کـان" هەیە. خێنزان و خزم دوا قسـە‌ی یە‌کـلاکـە‌رە‌وە‌یان لەم مـە‌سە‌لە‌یە‌دا هەیە. بۆیە دیاردەی endogamy،
واتە ژنـەـێنان لە هەمـان گـوێشت و خـوێن ڕەواجی خـوێی هەیـە: واتە پیـاو هەمیشهە لە نێو سنووری خزم و کەسوکار و ئایینە‌کە‌ی خۆیدا ژن و ژنخوازی دەکـا . بەزۆریش ئەوە بەباشـتـر دەزانـرێ کـە ژن و ژنخـوازی لە نـیێـو خـزمـدا
(ژنهێنان و شووكردن بە‌ئامۆزا و پورزا) بێت، یا لەو جۆرانە بێتکە ببێتە
هۆی توند و تۆڵکردنی پەیوەندی خزمایەتی.
هر کات سیستمی خانەنشینی لە ولاتە‌کە‌دا نەبێ، پیرەکان زۆر پابەند دەبن بەبوونی مناڵەوە. لە رِوانگەی هەر ئیندڭـیـدێکەوە (تاکـە کــەس)
بوونی مناڵی زۆر لە کــاتی پیــریـدا بەشــتــیێکی ئەقــالانی و پێــویـست دەژمێـردرێ. بەڵم لە لایەکی تـردوە بەرزبوونی ڕێژەی لە دایک بـوونی مناڵ بۆتە گرفتێكی گەورە لە بەردەم گەشەسەندنی دەوڵەتەكاندا. لێرەدا دەكرێ ئێران بەغوونە بهێنینەوە کە زۆر لەمێژە ڕێژەی لە دایکبوون بەپێی ئامارە فەرمیەکان تێیدا گەشتۆتە ٣ ٪ ، بەڵام بەئەگەری زۆر لە ڕاستیدا زۆر لەوە بەرزێرە.
لە کــۆمـە‌ڵگایە‌کی ئاوادا کـە بەر لە هەمــوو شــتـیێ لە ڕوانگەی خــزم و عـە‌شــیـرە‌ت و ئـایینە‌وە کـار دەکـات، حکوومــە‌ت بریتی نیــیـە لە چەند
وەزیرێک کە نمایندەگی حیزبێکی دیاریکراو دەکا یا نمایندەگی کوالیسیۆنی چەند حـیـزبێکی خـاوەن ئایدیۆلۆژیای دیـاریکراو دەکـا ، کـە لە پەرلەمـاندا ﺯﯙﺭﯾﻨﻪﯾﺎﻥ ﻫﻪﯾﻪ ﻭ ﻟﻪﻭﻻﺷﻪﻭﻩ ﮐﻪﻣﯿﻨﻪﯾﻪﮐﯽ ﺋﯚﭘﯚﺯﯾﺴـﯿﯚﻧێﮑﯽ ﺷﻪﺭﻋﯽ ﻫﻪﯾﻪ.
بەڵکو حکوومەت بریتییە لە هاوپەیانێتییەکی زۆر حەساس و ناتەبا لە نێوان سەرگەورەی گروپە ئیـتنیکیە سەرەکییەکاندا یا سەرگەورەی خزم و عە‌شیرە‌تە‌کاندا. ئەندامانی حکوومەت لەبەر ئەوە لە ناو حکوومە‌تدا نین
چونکە لە بارەی مـە‌سە‌لە ئایدیۆلۆژییە‌کانە‌وە هاوبیرن لەگەڵ ئەندامەکانی
دابەشكردنس ددمغاتەكان لە نخران 21 سەرەکی یاسای بنەڕەتی" ئامـاژەی پێ دەکرێ. واتە دەسـەڵاتی یاسـادانان ئەنجەمەنی نیشتیمانی دەگرێتەوە و هەموو یاساکانیش (پێشکات لە لایەن خـواوە) دانراون. ئەمەش بەو مـانایە دێتەوە کـە پرۆسەی یاسـادانان بریتییە لە تەفسیری پرنسیپەکانی ئیسلام، بەمەرجێ ئەم کارە سە‌رو‌ه‌ری
ئەو ئەنجومەنە نەبەزێنێ كە یاساكان دادەنێ ، تەنانەت لە حاڵەتێكدا ئەگەر دادگای بالاش بەو یاسایانەدا بچیێتەوە بۆ ئەوەی بزانێ کە دژ بەئیسالامن یا نا ، ئەوە دەبێ ئەو سەروەرییە بپارێزرێت.
مرۆث دەتوانێ ڕێگاچارەیەکی تریش هەڵبژێرێ. واتە لەبری ددوڵەتێکی سێكولار كە تیایدا ئایین بکرێ بەشتێكی تایبەت بەتاکە كەسەكانەوە
( تایبـە‌تیــزە‌کــردنی ئایین) ، دە‌توانـرێ خــودی ئایین ســێکـولاریزە بـکرێ.
بەواتایەکی تر دەشێ بوترێ ئایین لە دەوڵەتێکی خـاوەن تەکنیک و خـاوەن سیّسیّسیّکی ڕێکخراوەیی بەرز کـە بیـر و بۆچوونە جـیـاوازەکـان تیـایدا گـە‌یە‌یە‌کی زۆریان کـردووە
شـۆڕشـەوە لـە ئێسران هەوڵ بۆ پیـادەکـردنی ئەم رێگاچارەیە درا. لە ئێسران یاســاکــانی ئایینزای جــە‌عـفـە‌ری کــە بە‌شــێکن لە یـاسـاکــانی شــە‌ریعــە‌ی ئـیــســلامی - شــیــعـی کــراون بەیـاســای دەوڵەت. ئەمــەش بووە هێی ﮔەﺷەﺳەﻧﺪﻧێکی زۆر و هاتنە کایەوەی گەلێ تەفسیری تازە لەو یاسایانەدا کە لە زۆر بواری نوێدا پیادە کران. یەکێک لەو بوارە گـرفت ئامـیێزانە ئەو دەوڵەتە مێدێرنەی ئێران بوو . ئەمە مـانای ئەوەشی دەگەیاند کە کولتـوور و سـێـرمــۆنـیــە ئاییـنیــیـە‌کــان بـوونە بە‌شـیێک لە پایەکـانی هاولا تـیـبـوون.
مامۆستایەکی زانکۆ وەکو ئەرک دەبێ بەشداری لە نوێژی هەینیدا بکات.
ئەم کارەی ئەو مەرج نییە ناواخنێکی ئایینی هەبێ بۆ ئەو ، بەڵام بۆ ئەوەی کارەکەی خۆی لە دەست نەدا دەبێ لەو نوێژەدا بەشداری بکات.
ئازادی ئاییین لەوێ مــانای ئەوەیە کــە خــەڵک مــافیی ئەوەی هەیە لە
بەرامـبـە‌ر یاسـادا جـیـاواز بێت. ئەمـەش مـانای وایە هەر کـەسـیێک کـە
ئایینێکی تری بێت بۆی هەیە بەلایەنی کەمەوە لە هەندێ ڕووەوە پەیڕەوی وەزیفەکانیان و پانتـایی وەزیفەکـانیان وەکـو جـاران زۆر روون نابن. ئەو ﺷـﺘـﺎﻧـﻪﯼ ﮐـﻪ ﭼـﯿـﺘـﺮ ڕﻭﻭﻥ ﻭ ﺩﯾﺎﺭ ﻧﯿﻦ ﯾﺎ ﻣـﺎﻧـﺎﮐـﺎﻧـﯽ ﺧـﯚﯾﺎﻥ ﻟـﻪ ﺩﻩﺳﺖ ﺩﺍﻭﻩ پێویسێتە شی بکرێنەوە و بەشێوەیەکی جودا لە شێوە نەریتـییەکەی خۆی تیّگە‌شتنمان بۆیان هەبێ. ئەم کارەش پێویسـتی بە (اجتـەـاد) هەیە - ئەم ﺗﯿﭩﺮﻣﻪ ﮔﻮﺯﺍﺭﺵ ﻟﻪ ﺗﻪﻓﺴﯿﺮێﮑﯽ ﺗﺎﺯﻩﯼ ﺋﯿﺴﻼﻡ ﺩﻩﮐﺎﺕ.
ئەورۆ زۆر چارەسەر هەن، یەکێک لەوانە ئەوەیە کە سوید رۆژێ لە رۆژان هە‌ڵیب‌ژارد ، ئەویش سێکولاریزەکردنی ودزیفە‌کانی ددوڵەت، پارێزگاکان،
ﺷﺎﺭەﻭﺍﻧﯿﯿەﮐﺎﻥ ﻭ ﺑەﺷێﻮەﯾەﮐﯽ ﮔﺸﺘﯿﺶ ﺳێﮑﻮﻻﺭﯾﺰەﮐﺮﺩﻧﯽ "ﮐﯚﻣەڵﮔﺎ" ﺑﻮﻭ.
بەشێوەیەکی دی ئەم بوارە نوێیە بەبوارێکی مادی دەژمێردرا، واتە یەکسان بوو بەپیـرۆزکـردنی یا تایبـە‌تیـزەکـردنی ئایین: واتە ئایین وەکـو شـتـیێکی تایبەت بەتاکە کەسەکانەوە تەماشا دەکرا و لە مەسەلەی هاوڵاتیبوون و پلە و پایە و هەڵوێسـتی ئەو کەسـانە لە ناو کـۆمـەڵگادا هیچ جێرە رێڵێکی نەدەبینی. لە نێو جیهانی ئیسـلامـیدا تورکیا سێکولاریزمی هەڵبژارد و خستیە ناو یاسای بنەرەتیی خۆیەوە. یەکێک لە مەرجەکانی سێکولاریزم
ئەوەیە کە هەموو هاوڵاتیان، بەبێ ڕەچاوکردنیی پاشخانی ئایینیان، دەبێ لە بە‌رددم یاسادا وەکو یەک بن. هەمان یاسا و هەمان رێسا وەکو پرنسیپ،
بەبێ جیاوازی بەسەر هەموو کەسێکدا دەبێ پیـادە بکرێت. بەم پێیە ئایێن تەنەبیا لەو مــەســەلانەدا پەیوەندی بەدارِشــتنـی یاســاکــانەوە دەبیێ کــە لە بیرورای گشتییەوە سەرچاوەیان گرتبێ، بەڵام سیستمی یاسایی بەتەنەا بریتی نیـیـە لە‌مـە و ئەمـەش هەمـوو یـاسـا و ڕێسـاکـانی کـۆمـەڵگا پێک ناهێنێ. لە یاسای بنەڕەتی تورکیـادا ئەوە قەدەغە کراوە کە بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ ئاماژە بەیاسا و ڕێسا ئایینییەکان بکرێ و لە دانانی یاساکاندا سـ
بکرێت. واتە یاسـای بنەڕەتی تورکـیـا لەم بوارەدا زۆر لە یاسـای بنەڕەتی سویدیش زیاتر ئایینی خسستوتە پە‌راوێزە‌وە. لە یاسای بنەرەتی میسسرید‌ا ئاماژە بۆ یاساکانی خوا (شەریعـە) دەکرێ بەڵام تەنها وەکو "سەرچاوەیەکی دابدشكردنس ددمغاتدكان لە نميران 23 هیە یا نا ئەوەیان شتێکی ترە.
لە ڕوانگەی ودزیف‌ـە‌ک‌ــان‌ی ئایینەوە س‌ـیێک‌ولاریزم دژ بە‌ئ‌ی‌ـس‌ــلام‌ــی‌ـنزم دەوەســتــێــتــەوە. هەروەها لە ڕوانگەی تەفــســیـری نـاوەڕۆکــەکــانیــانەوە نەریتگەرایی دژ بەمۆدێرنیزم دەوەستێتەوە.
بەهەمـان شـیێـوە سـتـروکـتـوری کـۆمـەڵگای عـەشـایەری و خـزمـایەتی دژ بەسـتـروکـتـوری دەوڵەتی مـۆدێرن ددوەسـتـیێتـە‌وە. هەروەها پـیێمـان وایە سەرجەمی موسڵمانەکان وەکو میللەتێکی بەرفراوان (امة) دژ بەخەباتی ﮔﺮﻭﭘﻪ ﺋﯿـﺘﻨﯿﮑﯿﻪ ﺟﯿـﺎﻭﺍﺯﻩﮐـﺎﻥ ﻟﻪ ﭘێﻧﺎﻭﯼ ﺩﺩﻭڵەﺗﯽ ﻧﻪﺗﻪﻭﻩﯾﯽ ﺩﺩﻭﻩﺳـﺘﻨﯿێتـﻪﻭﻩ.
ئێمە لەم بوارەدا خەباتێک لە پێناوی ڕابەرایەتییکردن و شەرعـیەتدا بەدی دەكەین.
لە یاسـا و رێسـاکـانی ئاییـنە‌کـە‌ی خـۆی بکـات. وەکـو پێویســتـیش زۆر پێویسێتەکە هەموو یەکێ سەر بەئایینێکی دیاریکراو بێت. دوور لەوەی مرۆث بڕوای هەبێ یا نەبێ، وەکو یاسا دەبێ سەر بەیەکێک لەو ئایینانە بێت کـە مـۆڵەتیـان پێ دراوە و ئەم پاشـخـانە ئایـینیـیـە‌ش دەبێ لە لای دەوڵەت ناونووس بکرێ. چونکە ئەم کارە یا ئایین بەشێوەیەکی گشتی لە ئێران شتێک نییە تایبەت بەتاکە کەسەکانەوە. ئایین وەکو سیستمێکی هەمــە‌لایە‌ن "Comprehensive system" چاوی لێ دەکـــرێ و لـە هە‌مـــان
كـاتیـشـدا یاسـای فـەرمی ددوڵەت و ئەو سـیسـتـمـە سـیـاسـیـیـە‌یە کـە لەم ڕوانگەیەوە بەسیستمێکی تۆتالیتار پێناسە دەکرێ.
پەرەسەندنی کـۆمەڵگا پێویسـتـی بەتەفسیری نوێ هەیە. بەتایبەت ئەو کەسانەی لەم بوارە تازەیەدا کار دەکەن پێیان وایە ئەم پێویستییە شێیێکی ﺯﯙﺭ ﺑەﭘەﻟەﯾە ﻭ ﺩەﺑێ ئەنجام بدرێ. بۆیە هیچ سەیر نییە ئەوەی پێی دەڵێن بزووتنەوەی ئیسالامی (یا فۆندەمێنتالیستی) لە جییهانی ئیسالامییدا بەزۆری ڕەگی بنەماکانی خۆی لە نێو ئەم گروپەدا داکوتاوە. ئیسلامییەکان لە ناو یە‌کـێتی خـوێندکـارانی بەشی تەکنیکی و زانسـتـیـدا زۆرینە پێک دێنن، بەڵام لە بەشی زانسـتە مرۆڤـایەتییەکان و کـۆمەڵایەتییـەکاندا بەو شێوە نین. ئەمانە بۆ ئەوە هەوڵ دددەن کە ئایین ببێتە یاسای کۆمەڵگا و سیستمی یاسایی لە ولاتە‌کە‌دا. بەلام لیّرە‌دا باس لە نەریتگەرایی نییە ،
ئەوان نـایانەوێ ئەو کــۆمــەڵگا کــۆنەی جــاران دروست بـکەنەوە ، بەڵکو دەیانەوێ ددوڵەت، ڕێکخراوەکانی دەوڵەت، باری ئابووری و تەکنیکیش مۆدێرن بێت.
ئەم گروپانە بەزۆری پشتگیری لە تەفسیرێکی (تا رڕادەیەک) رڕادیکاڵی raison) ناوەڕۆکی ئیسلام دەکەن. بەڵام هۆکاری یا مـافی بوونی دەوڵەت بۆ شێوەیەیە لە قـورئاندا هاتووە ( ٣:١٠٤/١٠٠) بۆ ئەوەیە کە
"ﺍﻻﻣﺮ ﺑﺎﻟﻤﻌﺮﻭﻑ ﻭﺍﻟﻨﻬﻲ ﻋﻦ ﺍﻟﻤﻨﻜﺮ" ﺑﻜﺎﺕ. ﺋﺎﯾـﯿﻦ ﺷﺘـﯿﯿﮑﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺕ ﻧﯿـﯿـﻪ بەڵکو یاسایە و دەبێ هەموو کەس پیادەی بکا ، جا کەسەکان بڕوایان پێی دابەشکردنی د:سەڵتەکان لە نێران 25 کرا بەسێ بەشەوە: ڕووسەکان بەشی باکوریان برد، شانشینە یەکگرتووەکان
(بەریتانیا ) بەشی باشووری ڕۆژهەڵاتیان برد و لە نێوان ئەو دوو زونەشدا ﺯﻭﻧﯿﺘﮑﯽ ﻧﯿـﻮﺗـﺮﺍڵ ﺩﺍﻣـﻪﺯﺭﺍ. ﻟﻪ ﺳــﺎڵﯽ ١٩١٤ﺩﺍ ﺗﺎﺭﺍﻧﯽ ﭘﺎﯾﺘـﻪﺧﺖ ﻟﻪ ﻻﯾﻪﻥ هێزەکانی ڕووسیـا و شانشینە یەکگرتووەکانەوە داگیر کرا. دوای شەڕی یەکـەمی جـیـەـانی بـارودۆخێکی کـارەسـات ئامـیێز لەم مـە‌مـلەکەتـە‌دا هاتە ئاراود و دوا پاشای قاجارییەکانیش لە کودەتایەکی سەربازیدا ڕووخێنرا.
ئەفسەرێک بەناوی رەزا خانەوە لە تیپی قازاخی ئێرانیدا توانی دەسەڵات بگرێتــە دەست و وازی لێ هێنرا لە ســاڵی ١٩٢٥دا خــۆی بکاتە شــای ولاتەکـە و پـاشناوی پـهەلەوی بۆ خـوّی هە‌ڵبـژێرێ. لە مــاوەی دەســەلاتی تاکڕدوانەی خێیدا ڕەزا شا هەوڵێکی زۆری بۆ مێدێرنیزەکردنی وڵاتەکە دا.
وەکو هەوڵدانێکیش لە پێناو و بەمەبەستی پێکەوەنانی نەتەوەی ئێرانی،
ڕەزا شا لە مـاوەی دەسـەڵاتی خـۆیدا ناوی دەوڵەتی فـارسی کـرد بەئێران
"ولاتی ئاریایەکان".
لە ماوەی شەری دوودمی جیە‌انیدا ڕووسەکان و بەریتانیایەکان دووبارە
بەشی باکور و باشووری ئێرانیان داگییر کرد و لە ساڵی ١٩٤١دا رەزا شای دۆستی ئەڵمانیا–یان لەسەر کار لابرد. دواتر محەمەد رەزا پهەلەوی کوری ڕەزا شایان لەسەر تەختی فەرمـانڕەوایی دانا و بەر لە ساڵی ١٩٥٣شـدا دسە‌لاتیّکی سیاسی زۆر کەمیان خستە ژیر دستییە‌وە. قۆناغی ۱۹۶۵
- ۱۹۵۳ قـیۆناغی ئازادی سـیـاسی و گـە‌شـە‌سە‌نـدنی ناسـیـونالیـزم بوو لە ئێراندا. سەرۆکی بەرەی نیشتیمانی محەمەد موسەدەق لە ساڵەکانی نێوان ۱۹۵۱ - ۱۹۵۳ﺩﺍ ﮐﺮﺍ ﺑﻪﺳﻪﺭێﮎ ﻭەﺯﯾﺮﺍﻧﯽ ﺋﯿﯿﺮﺍﻥ. ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﻓﻪﺭﻣـﺎﻧـڕەﻭﺍﯾﯽ موسەدەقدا کۆمپانیای نەوتی ئەنگلۆ ئێرانی کە موڵکی بەریتانیایەکان بوو خۆماڵیکرا. بەریتانیا و وڵاتەکانی تری ڕۆژئاواش بەبایکۆتکردنی نەوتی ئـیّـــران وەڵامـــیـــان دایەوە. مـــوســـەددق لـە ســـاڵی ۱۹۵۳دا لـە رێگەی کودەتایەکی سەربازییەوە کە بەیارمەتی موخابەراتی بەریتانی و ئەمریکایی سازکرا رووخێنرا.
## پاشهاوە سیاس و کان
مـحـەمـەد رِدزا پە‌هلە‌وی لە سـالْی ۱۹۷۱دا لە پرسـیـپـۆلیـس "ددوڵەتی فارس" یادی ۲۵۰۰ ساڵەی مـەملەکەتی فارسی کـردەوە. کۆریشی گەورە وەکو ڕابەری زلهێزێکی مەزن لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ساڵی ٢٩ ه پ.
ﺯ ﮐﯚﭼﯽ ﺩﻭﺍﯾﯽ ﮐﺮﺩ. ﺋﻪﻡ ﺩﺩﻭڵەﺗﻪ ﻓـﺎﺭﺳﻪ ﺯﻟﻬـﯿﯚﺯﻩ ﺋﻪﺧـﻤێﻨﯿـﻪ (ﻫﺎﺧﺎﻣﻪﻧﺸـﯿﻪ)
لە ســاڵی ۳۳٦ پ. ز لە لایەن ئە‌سکە‌نددری گــە‌وردوە دەســتی بەســەردا ﮔﯿﺮﺍ. ﺑﻪڵﻡ ﻟﻪ ﺳﺎڵﯽ ٢٢٤ ﺯ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﯿﻪﮐﺎﻥ ﺟﺎﺭێﮑﯽ ﺩﯼ ﺩەﻭڵەﺗﯽ ﻓﺎﺭﺳﯿﺎﻥ ﺩﺭﻭﺳﺖﮐﺮﺩەﻭە. ﯾەﮐﯿﮏ ﻟﻪ ﺷﺎ ﺳﺎﺳﺎﻧﯿﯿەﮐﺎﻥ ﻧﺎﻭﯼ ﺷﺎﻫەﻧﺸﺎﯼ ﻟﻪ ﺧﯚﯼ ﻧﺎ ،
واتە شای شاکان. سوپای ساسانی لەسەر دەستی سوپای عەرەبی ئیسلامی لە شەری مـە‌زنی ئە‌لقـادسیـە لە ساڵی ۱۳٦ - ۱۳۷دا شکسـتی خوارد و ﺩﻭﺍﺗﺮ ﻭﻻﺗﯽ ﻓـﺎﺭﺱ ﺋﯿﺴـﻼﻣـﯿـﺰﻩ ﮐـﺮﺍ ، ﺑﻪﻭﺍﺗﺎﯾﻪﮐﯽ ﺩﯼ ﺋـﯿﺴـﻼﻡ ﺑﻮﻭﻩ ﺋـﺎﯾﯿﻨﯽ سەردەستی وڵاتەکە. بەشێکیکەمی دانیشتوانەکەش بەردەوام بوون لەسەر ئایینییکۆنی فارسە‌کـان، زەردەشتی و هە‌روە‌ا بە‌شێکیش لەسەر ئایینی مسیحی و جولەكە.
ﺩﻭﺍﺗﺮ ﺳﻪﻓﻪﻭﯾﯿﻪﻛﺎﻥ ﻟﻪ ﺳﺎڵﯽ ۰۰۰ﺩﺍ ﺩﺳﻪﻻﺗﯿﺎﻥ ﮔﺮﺗﻪ ﺩﻩﺳﺖ. ﯾﻪﻛﻪﻣﯿﻦ شای سـە‌فـە‌وییـە‌کـان کـە ناوی شـا ئیـسـمـاعـیـل بوو ، لە سـالّی ۱۵۰۱دا ئیسالام - شیعە‌ی‌ا اکردە ئایینی ددوڵەت. کردنی شیعە بەم شیێوە‌یە ،
بەئایینی نەتەوەیی فـارسـەکـان، بووە هۆی ئەوەی ناسـیـونـالیـزمـی فـارس ئامـرازێكی بەهێزی بەدەسـتەوە بێت بۆ بەرگریكردن لە خێی لە بەرامبەر بەشی هەرە زۆری عەرەب و تورکە سوننییەکاندا.
لە ۱۸۰۰کاندا پاشا قاجارییەکان بەو لاوازییەی خۆشیانە‌وە دەیانتوانی ڕێگە لەوە بگرن کە وڵاتەکەیان بەشێوەیەکی فەرمی کۆڵۆنیێە بکرێ، بەڵام ئیـمـپـریالیـسـتـە‌کـان بەهەر شـیّـودیە‌ک بێت توانـیان کـونـتـرۆڵی بە‌شـیّکی گرینگی کۆمەڵگای فارسی بکەن. لە ساڵی ۱۹۰۷دا مەملەکەتی فارس دابدشكردنس ددمغاتدكان لە نشران 27 خانەوادەی پهەلەوی ترادیسیۆنەکانی قەیسەر و نەریتە فارسییەکانی لە ولا تەکەدا هەڵگرت. گاڵتەی بەئایین و شیعە - ئیسلام دەکرد و بەبەشێک لە ڕابردووی لە قــە‌ڵە‌م دددا. دواتـر مـــزگـــە‌وتە‌کـــان بوونە بنـکە‌یە‌ک بۆ بالاوکردنەوەی پروپاگەندەی شۆڕشگێڕانە لە دژی ڕژێمی شا .
شۆڕشی ئیران (۱۹۷۸ - ۱۹۷۹) بریتی بوو لە ڕاپەڕینێکی جەماوەری دژ بەرێژێم و دژ بەدسەڵاتەکانی شا و یاساکانی ئەو. ئەم شۆڕشە شێوەی تایبەتی گوتارەکەی خۆی لە شێمە زمان و گێپانەوەی مێژووی شیعە –
ئیسالامەوە وەرگرتبوو: ئێرانییەکان بەهەمان شێوەی ئیسامی سێیەم (واتە وەکو ئـیـمـام حـوسەینی کچەزای پێغەمـبەر کە لە سـاڵی ٦٨٠دا ڕاپەڕینی خۆی دژ بەیەزید ساز کرد) ئەمانیش ڕاپەڕینی خۆیان لە دژی شا ساز کرد.
واتە مـرۆث دەبێ ژیانی بەخت بـکات وەکـو ئیـمـام حـوسـەیـن لە کـە‌ربەلا کردی… هتـد. "شـا یەزیدی ئەم سـەردەمـەیە". بۆیە شـیکردنەوە و تەفسیری ئەم ڕاپەڕینە بەم شێوەیە ، بەگوێرەی گوتار و جیهانبینی شیعی –
ﺋﯿﺴـﻼﻣﯽ ﻏﻮﻭﻧﻪﯾﻪﮐﯽ ﺑﺎﻻﯼ ﺑﯚ ﺧﯚﯼ ﺩﯙﺯﯾﯿﻪﻭﻩ ﻭ ﺩﻭﺍﺗﺮﯾﺶ ﺷﻪﺭﻋـﯿﻪﺗﯽ ﺩﺍﯾﻪ
ئەو شۆڕشە. وەک دەرئەنجـامـێکی ئەمە شیکردنەوەیەش پێش و بەتایبەت پاش شۆڕشیش سەرکردایەتی شۆڕشەکە درایە دەستی ڕابەرە ئایینییەکان.
دوای شـۆرش یاسـایەکی بنەرەتی دانرا کــە تێـیـدا یاســایەکی ئایینی جـێگەی یاسـا سـێکولارەکـەی گـرتـە‌وە. لە ئێـراندا یاسـاکـانی ئایینزای جەعـفەری وەکـو یاسای وڵاتەکە قبـوڵ کران و گەورەترین دەسەڵاتیش (لە ڕێگەی ڤێیتێی شورای نگەبانەوە لە بەرامبەر پەرلەماندا) درایە زاناکان
(٣) بۆ تەفسیرکردنی ئەو یاسایانە.
محەمەد ڕەزا پهەلەوی جارێکی دی لە ساڵی ١٩٥٣دا دەسەڵاتی گرتەوە دەست و توانی وردە وردە هەموو دەسەڵاتە سیاسییەکان بەشێوەیەکی رەها کـۆنتـڕۆڵ بکا. بەڵام لە چاوی خـەڵکدا ئەو هەمـیـشـە هەر وەکـو "شـایەکی ئەمریکی" مایەوە. ئیێران لە نێوان ساڵی ١٩٠٦ - ١٩٧٩دا بەشێوەیەکی فـەرمی ولاتـیێکی پاشـایی دەسـتـووری بوو ، بەلام لە ڕاسـتـیـدا شـا هەر لە
ســالّی ۱۹۵۳ود ودک تـاقـــە فــە‌رمـــانڕدوایە‌کی تاکـــڕدو لـە ولاتە‌کــە‌دا فەرمـانڕەوایی دەکـرد. ئیلیـتـیێکی سـیـاسی و ئابووری کـە لە ۳۰۰ کـەس پێکەاتبوو ، بە‌پشێیـوانی شاهە‌نشا و شاهە‌نشاش بە‌پشێتیـوانی ئەوان،
توانیان هەموو دەسە‌لاتە‌کان بگرنە دەست. دەسە‌لاتە‌کانی شا لە کۆتاییدا پشـتی بەو سـویا و دەزگـای ئاسـایشـە بە‌سـتـبـوو کـە تا دەهات تە‌شە‌نە‌ی دەکرد. لە شەستەکانەوە ئازاردان و کوشتنی نهێنی و گرتنی خەڵک بەهۆی ﺑﯿﺮﻭﺑﺎﻭﺩﺭﻩﻭﻩ ﻟﻪ ﮊێﺮ ﺩﻩﺳﺘﯽ ﺩﻩﺯﮔﺎﯼ ﻧﻬێﻧﯽ ﺳﺎﻭﺍﮐﺪﺍ ﻟﻪ ﺯﯾﺎﺩﺑﻮﻭﻧﺪﺍ ﺑﻮﻭﻥ.
محەمەد رِدزا پهەلەوی لە ماوەی فەرمانڕەوایی خۆیدا کۆمەڵێ ریفۆرمی ئابووری و کۆمەڵایەتی توندی لەسەر شێوازی ڕۆژئاوایی پیادە کرد.
پر چەککردنی زۆر خێرای ئێران لە حەفێتاکاندا ، بەگوێرەی قسەی شا لە ساڵی ۱۹۷٦دا، وا لە ئێران دەکـات کـە لە داهاتوودا ببـیێتـە پێنجـە‌مێن ولاتی سـە‌ربازیی لە جـیـە‌ـاندا. ئە‌م‌کـارە‌ش لەسـەر مــۆدێلی فـەرەنسی یا ئەڵمانی بەڕێوە دەچوو ، بەڵم بەبێ پیـادەکردنی ئەو سیسـتمە دیوکراسییەی لە ڕۆژئاوادا هەبوو. تەواوی پارتە سیاسییەکان، جگە لە هەوادارەکانی شا خێرێ ﺯﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪﭘﺎﺭﺗﯽ ﺗﻮﺩﻩﯼ ﻣﺎﺭﮐﺴﯽ ﮔﻪﯾﺎﻧـﺪ. ﻫﻪڵﺒﮋﺍﺭﺩﻧﻪﮐﺎﻧﯽ ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻥ ﻟﻪ ﻻﯾﻪﻥ ڕژێمـــە‌ود تێکدران. پە‌رلە‌مــانی ئێمــە‌جلیس) بەتەواوی لە ژێر دەسەڵاتیی شادا بوو . سەرێک وەزیرەکان و حکوومـەتەکان لە لایەن خودی شاوە دەسنیشان دەکران. سیستمی خوێندن و ماسمێدیاکان کە موڵکی دەوڵەت بوون، بەشـــێـــوەیەکی و ﺷﮑﯚﻣﻪﻧﺪﺗﺮﮐﺮﺩﻧﯽ ﺩﻩﺳﻪڵﺍﺗﻪﮐﺎﻧﯽ ﻗﻪﯾﺴﻪﺭ ﺑﻮﻭﻥ.
## بر نسیپیە اسە‌رە تسیە کمانس ئەم اسیسیە‌ه‌ه
خاڵە بنەڕەتیییەکانی ئەم یاسا بنەڕەتیییە لە پێشـەکییەکەیدا خراونەتە ړوو. لەوێدا ئەوە ڕوون‌کراوەتەوەکە ئەم یاسایە لەسەر بنەمای "پرنسیپە ئیسلامییەکان" بۆ "میللەتی ئیسلام" لە ئێران داڕێژراوە.
مـە‌بە‌ستی ئەم یاسایە دامـە‌زراندنی حکوومەتێکی ئـیسـلامـیـیە لەسەر بنەمای مەنداتی ویلایەتی فەقیهە (ویلایة الفقیە). ئەمەش دواتر دەبێتە ﮔﺮﯾﻨﮕﺘﺮﯾﻦ ﺩەﺳﺘەﻭﺍﮊەﯼ ﺋەﻭ ﯾﺎﺳﺎ ﺑﻨەﺭەﺗﯿﯿﻪ. ﺋەﻣەﺵ ﺑەﻭ ﻣﺎﻧﺎﯾﻪ ﺩێﺘەﻭە ﮐە تاقـە لایەنێکی باوە‌رِیێکراو و شـەرعی کـە بێیان هەبێ یاسـای بنەرِهتی تەفــســیــر بکەن و ڕەوایەتی بەیاســاکــانـی کــۆمــەڵگا ببــەخــشین خــودی فـوقــهاکـانە ، واتە زاناکـانی فـیـقـە ، شـارە‌زایانی یاسـاکـانی شـە‌ریعـە‌ی ئیسـلامی. واتە بنەمـاکـان گوزارش لە ئیـرادە و ئارەزووی خەڵک ناکـات ،
بەڵکوگــوزارش لە یاســاکــانی ئـیــســلام دەکــات، واتە ئەو یاســایـانەی پسـپـۆڕەکـان (فـوقـهەـاکـان - و) تەفـســیـری دەکـەن. ئەم بـیـرۆکـە‌یـە لە پێشـە‌کـیـیـە‌کـە‌دا رِاسـتـە‌وخـۆ بە‌خـومـە‌ینیـیـە‌وە گـرێدراوە کە لە رِوانگەی مێژوویییەوە شتێکی دروستە. چونکە یاسای بنەرەتی بەشێوەیەکی گشتی لەسەر ئەو پرنسیپانە بونیاد نراوە کە خومەینی لە شەستەکاندا لە کۆر و سیمینارەکانی خۆیدا باسی کردبوو ، کاتیێ کە ڕۆژانی تاراوگەیی خۆی لە نزیک گۆری ئیمام عەلی لە نەجەف بەسەر ددبرد. ئەم پرنسیپانە دواتر لە کتیێبی "حکوومەتی ئیسالمی"دا چاپ کرا. ئەم کارە لە هەموو شتیێک ﺯﯾﺎﺗﺮ ﭘﻪﯾﻮﻩﻧﺪﯼ ﺑﻪﻭ ﺗﻪﻓﺴﯿﺮﻩ ﺗﺎﺯﺩﯾﻪﻭﻩ ﻫﻪﺑﻮﻭ ﮐﻪ ﺗﯿﺎﯾﺪﺍ ﺑﺎﺱ ﻟﻪ ﺩﻩﺳﺘﻪﻭﺍﮊﻩﯼ ﺷﯿﻌﯽ ﺋﺎﻣێﺯﯼ "ﻣﻪﻫﺪﯼ" ﮐﺮﺍﺑﻮﻭ .
لە تیۆلیۆژی (خواشوناسی) شیعیدا دوازدە ئیمام هەن کە مـوفە‌سیری بێ هە دەبێ (ئیـتاعەت)یان بکات. ئیـمامی عەلی (عەلی کوڕی ئەبوتالیب) کە
## یاسای بینە‌ڕدتی کۆماری نیسلامیی نیێران
یاسای بنەڕەتی ئێران کە دوای شۆڕش بڕیاری لەسەر درا لە ٢٤ی ئابانی ساڵی ١٣٥٨ی کۆچی - هەتاوی نووسراوە، بەرامبەر بە ٢٤ی ذوالخیجەی ساڵی ۱۳۹۹یکۆچی - قـە‌مـە‌ری، بەرامبـەر بە ۱ی نۆڤـە‌مـبە‌ری سـاڵی
۱۹۷۹. ئەم یاسـایە بەر لە کـۆتایی سـاڵی اءا . ۱٤. راسـتـە‌وخـۆ بریاری لەسەر درا و لە ڕاپرسێكی جەماوەریدا كە هاوكات لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی سەرۆک کـۆمـاردا لە سـاڵی ١٩٨٩ سـاز کـرا، پەسـەنـد کـرا. ئەم یاسـایە ﮔﺮﻧﮕﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﯽ ﺧﯚﯼ ﻫﻪﯾﻪ ﭼﻮﻧﮑﻪ ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﻦ ﯾﺎﺳﺎﯼ ﺑﻨﻪ ﯾﻪ ﯾﻪ ﻧﻮﻭﺳﺮﺍﻭﻩﯾﻪ ﮐﻪ
لە پراکـتـیـکدا پیــادە بکرێ و بە‌تە‌واویش پشت بەئایین ببـە‌ســتێ وەکــو یاسـایەکی کـۆمـەڵگا لەگەڵ پرنسـیـپەکـانی بزووتنەوەی ئیـسـلامـیـشـدا هاوتەریب بێت. هە‌روە‌ا ئەم یاسایە لایەنێکی تایب‌ه‌تی تریشی هەیە ک‌ه
بریتـیـیـە لە پابەندبوونی بە‌کـاراکـتـیێری شـیـعـیـیـە‌وە. کەواتە لە رِوانگەی بەراوردکارییەوە جێگەی خۆیەتی ئەم یاسا بنەڕەتییەی ئێران بخرێتە ژێر ﻟێكۆڵینەوەوە.
بدات. بەهەمان شێوەش دەوڵەت گوزارش لە سەرکەوتنی موستەزعیفەکان بەسەر "موسـتەکـبیـرەکـان"دا بکات. ئەم دوو تێرمە لە زمـانی قـورئانەوە وەرگـیـراوە ، کـاتێ کـە تیـایدا کـە ئامـاژە بۆ هەوادارەکـان و نەیارەکـانی پێغەمبەر دەکرێ.
ئامــانج لـێـرەدا دروســتکردنی ئـومــەیەکی یەکگرتووی ســە‌رتاســە‌ری جیهانییە. لێرددا ئاماژە بۆ قورئان کراوە 92 (سورەتی الانبیا ء، ئایەتی
: ۹۲ - و)
«ان هذە امتكم امة واحدة وانا ربكم فاعبدونی»
پلە و پایەی قـورئان لـیێرەدا وەکـو ئامـاژە پێکردنێک بۆ یەکـیێـتـیـیـەکی سـیـاسـی تـە‌فـسـیـر دەکـرێ. یاسـای بنەڕەتی "ئیـسـتـیـبـدادی فـیـکری و کـۆمـەڵایەتی" بنبـر دەکـات. ئەم تێـرمــە‌ش (ئیـســتــیـبـداد - و) زیاتر ناوەڕۆکێکی تەکنیکی - شەرعی هەیە. "ئیستیبداد" مانای ئەوەیە مرۆث لە بری ئەوەی بەدوای یاســا و رێســاکــانی خــواوە بگـە‌رێ، خـۆی بە‌تە‌نە‌ــا بریارەکـان دەدات. بەهەمـان شـیێـوە دەکـرێ ســیـســتــمـیێـکی دییوکــراتی سێکولاریش کـارەکـتـیێرێکی ئیـسـتـیـبـدادی لە خـۆ بگرێ یا نیـشـانەی ئیستیبدادی (istibdad) پێوە بێت.
لەبەر ئەوەی دانانی یاســاکــان (qanunguzar)(١) دەبێ لەســەر بـنەمــای قــورئان و حـە‌دیسـە‌كــانی پێـغــە‌مـبـە‌ر بونیــاد نـرابێ، بۆیە ئـەمـە ڕۆڵێـكی
یەکلاکەردوە بەفوقەهاکان (پسپۆرەکان لەم بوارەدا) دەبەخشێ. واتە ئەمانە
"ﻣﻪﻧﺪﺍﺗﯿﺎﻥ" ﻫﻪﯾـﻪ. ﻫﻪﺭ ﺋﻪﻣﻪﺷﻪ ﮐﻪ ﭘﯿێﯼ ﺩﻩﻭﺗﺮێﺕ ﻭﯾﻼﯾﻪﺗﯽ ﻓﻪﻗﯿﻪ vilayat)
بیــرۆکـە‌یە‌کی تیـۆلۆجـیـانە کـە هەمــیـشــە لە شـیکـردنە‌وە‌ی تیـوۆج پێشەکـیـیـەکەی یاسـای بنەڕەتیـدا باس دەکرێ ئەوەیە ئایا خوا خێی هەم خالیق و هەم یاسا دانەریشە یا نا. لەبەر ئەوەی خوا خۆی مرۆڤی دروست کردووە، بۆیە شتیێکی سروشتییە کە لە کۆمەڵگادا یاساکانی خوا پیادە دەکرێ. بۆ مٔوونە پێناسەکردنی "مافە مرۆیییەکانی ژنان". دەبێ یاساکانی ساڵی ٦٦١ لە کـوفە مـردووە ، یەکەمێن ئیـمامی ئەوانە و هەر لەوێشـەوە ناوی شـیـعـە سـەرچاوەی گــرتووە (شـیـعـە‌ی عــەلی یا "گــروپی عـەلی") .
ﺩﻭﺍﺯﺩﺩﯾﻪﻣﯿﻦ ﺋﯿﻤﺎﻣﯿﺶ ﮐﻪ ﻟﻪ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺳﺎڵﯽ ۸۰ ﺩﺍ ﻟﻪ ﺳﺎﻣﻪ ڕﺍﯼ ﻋـﯿـﺮﺍﻕ ون بوو ئیمام محەمەد ئە‌لە‌هدی–یەکە تاوەکو ئێستاش (شیعە‌کان - و)
پێیان وایە نەمردووە. ئەم ئیمامـە کە (صاحب الزمان) ناودەبرێ تاوەکو ئەمـرۆش (شـیـعـەکـان - و) چاوەرِوانی هاتنەوەی دەکـەن. ئیـمـام مـە‌هدی تاوەکـو ئێسـتـاش زیندووە و ئیـتـاعـە‌ت کـردنی کـارێکی پێویـسـتـە. بەڵام تاوەکو ئێستا ئەو ئیمامە دەرنەکەوتووە.
خومەینی ئەوەشی بۆ پرنسیپەکانی خۆی زیاد کرد کە تا ئیمام مە‌هدی
"شاراوە" بێت، واتە وەکو ڕابەرێک لە بواردا نەبێ، ئەوە فوقەهاکان بۆیان هە بەڵام خـومـەینی هەنگاوێکی زیاتریشی هاویشت و وتی مـرۆث نـابێ تا دەرکەوتنەوەی ئیـمـام مـهەدی پیـادەکـردنی ئیـسـلام و یاسـاکـانی دەوڵەت دوابخـا یا رِابگرێ وەکـو ئەوەی تا ئێسـتـا بەڕێوە چووە. تا ئەوکـاتە دێ فەقیەیێک یا راوێژکارێک دەتوانێ وەکو والییەک Vali لە بری ئەو ئیمامە کار بکات. مرۆث وەکو رێگاچارەیەکی کاتیی دەتوانێ کێماری ئیسالامی دامەزرێنێ.
ئەم بابەتە لە مادەی پێنجەمی یاسای بنەڕەتیدا بەم شێوەیە باسی‌کراوە:
«در زمان غیب حضرت ولی عصر عجل اللە تعالی فرجە در جمەوری ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﯾﺮﺍﻥ ﻭ ﻭﻻﯾﺖ ﺍﻣﺮ ﻭ ﺍﻣـﺎﻣﺖ ﺍﻣﺖ ﺑﺮ ﻋﻬـﺪﻩ ﻓﻘـﯿﻪ ﻋﺎﺩﻝ ﻭ ﺑﺎ ﺗـﻘﻮﯼ،
آگاه بە زمان، شـجـاع، مـدیر و مـدبر است کـە طبق اصل یکصـد و هفـتـم عەدەدار آن میگردد» (ه).
ئامـانجەکان لێرددا زۆر بەرز ڕاگـیراون: ددوڵەت ددبێ ئەو کەش و هەوایە دابین بکات بۆ ئەوەی میللەت "بەرەو خوا بچن" ، هەروەها ددوڵەت لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەکیشدا دەبێ بەشێوەیەکی نەگۆڕ بەردەوامی بەشۆڕش خودایییەکاندا هەبێت. یاساکانی خوا لە روانگەی پێناسەکردنەوە مانای
"مافەکانی مرۆث" دەگەیەنێ.
ئیـمـامـە‌ت (Imamat) یا رابە‌ریکردن مـانای ئەودیە هەمـوو دەمێ رابەرە
یەک لە دوای یەکەکان یاساکانی خوا تەفسیر دەکەن، بۆ ئەم مەبەستەش
( تەفـسـیـری یاسـاکـانی خـوا - و) فـوقـە‌اکـان هەڵدەبژێردرێن. بنەمـای وەزیفەکانی حکوومەت بریتین لە ئیجتیە‌ادی بەرددوامی فوقەهاکان. واتە تەفـسـیـرە تـازەکـانی ئـایێن کـە لەسـەر بنەمـای "قـورئـان" و ســوننەتەکـانی پێمایدیەمایدیەمایدیە ایییە ایییە ایییە ایییە ای سوننەتەکـانی پێـغـەمـبـە‌ر خـۆی و هەر دوازدە ئیـمـامـە‌کـە‌ی تریش هەر لە
ئیمامی عەلییەوە تا ئیمامی مهەدی، کە لە کاتی تەفسیری یاساکاندا دەبنە سەرچاوەیەک بۆ فوقەهاکان.
خەباتکردن دژ بەچەوسانەوە و زاڵبوونی هێزە بیانییەکان جێگای خۆی لە یاسای بنەڕەتیییدا کردۆتەوە. مرۆث نایەوێ جارێکی دی لە دەردوەڕا کار بکرێتە سەر بارودۆخی سیاسی و ئابووری ئێران. لەبەر ئەوە کۆمەڵێ مادە ﻟﻪ ﯾﺎﺳﺎﯼ ﺑﻨﻪﺭﻩﺗﯿﺪﺍ ﻫﻪﻥ ﮐﻪ ﺭێﮔﻪ ﻟﻪ ﺑﻪﺷﻪﺭﻋـﯿﺒﻮﻭﻧﯽ ﻫﻪﺭ ﺟﯚﺭﻩ ﺯﺍڵﺒﻮﻭﻧێﮑﯽ
لەو جۆرە دەگرن.
یاســای بنەڕەتی پرە لەو جـۆرە وشــە و دەســتــە‌واژانـە‌ی کــە گــوزارش لە بروابوونێک دەکەن بەم سیستمە تیۆکراتە کە گوایە دەبێتە هێی هێنانەدی کۆمەڵگایەکی خێشگوزەران کە تییایدا سەرجەمی خەڵک لە خوێندن و ئاسـودەگی کـۆمـهۆیەتی و… هتـد بەرخـوردار دەبن. بەڵام لە هەمـان کـاتدا دەبێ ئەوەش بزانین ئەم یاسای بنەرەتـییـە دەسەڵاتە چارەنووسسـازەکان لە دەستی چەند کەسێکی زۆر کەمـدا کۆ دەکاتەوە. یاساکانی ددوڵەت لەسەر بنەمـای سەروەری گـەل بنیـاد نەنـراوە ، بەڵکو لەسـەر یاسـاکـانی خـوا بنـیـاد نراوە کــە بەهیچ شـیّـوەیـە‌ک ئازادی سـازدان و دروســتکردنی رِای گـشــتی بەشەرعی نازانێ.
ئیـسـلامـیـان بەسەردا پیـادە بکرێ، کە لە هەمـان کـاتدا هاوتە‌ریبن لەگـەڵ سروشتی ژناندا. ژنان بەپلەی یەکەم ئەرکی دایکایەتیان لەسەر شانە .
هروەها دەسەڵاتی جەنگ دەبێ لەسـەر بنە‌مـایە‌كی ئیـدیێلۆژی یە‌كـلا بکرێتـە‌وە. ئەرکی سویا و سویای پاسـدارانیش (pasdaran) ئەوەیە کە "لە
ڕێگەی خـوادا کـار بکەن" ، واتە شەڕی پیـرۆز (جـیـەـاد - و) بەرپا بکەن.
ئەمـەش بەمـانای پیـادەکـردنی یـاسـاکـانی خـوا لە سـە‌رتاسـە‌ری جـیـە‌ـاندا دێتەوە.
یاسـاکـانی خـوا بەسـەر کـۆمەڵگادا پیـادە دەکـرێ. ئەم پیـادەکـردنەش لە رێگەی دەســەڵاتی یاســایی (دادودری) و رِاپەرِاندنەوە جـێبـەجێ دەکـرێ.
ئەمەش مانای وایە کە ئەرکی ناساندنی کولتوری ئیسالامی لەسەر شانی ماسمێدیاکانە کە دواتر کۆنترۆڵ دەکرێن.
بنەمای تیێڵۆژی یا ئیدیۆڵۆژی یاسای بنەڕەتی لە مادەی دووەمی بەشی یەکەمی یاسای بنەرەتیدا کورت کراوەتەوە. خاڵە گرینگەکانی ئەو مادەیە ئەمانەن:
تاک و تەنیایی پەروەردگار "tawhid". سەروەری خوا. سەروەری خواش مانای ئەوەیە هەر کەسێ جـگە لە یاساکـانی خوا هەر یاسایەکی تر پیادە بکا ئەوە بتپەرستە و شەریک بۆ خوا دروست دەکا. شتێکی ئیجبارییە مـرۆث بخـاتـە ژێر دەسـهۆتی خـواود و فـە‌رمـانە‌كـانی ئەو بەجێ بگەیەنێ.
ئەمەش بەو شێوەیە تەفسیر و پیادە دەکرێ کە حکوومەت وەکو ئەرکی سەر ﺷـﺎﻧـﯽ ﺧــﯚﯼ ﺩەﺑێ ﭼـﺎﻭﺩێﺮﯼ ﺋﻪﻭە ﺑـﮑﺎﺕ ﮐــﻪ ﭼﯚﻥ ﯾﺎﺳــﺎﮐــﺎﻧﯽ ﺧــﻮﺍ ﭘـﯿـﺎﺩە دکرێن (۷)
وەحی (Wahy) مـانای "ئـیلەـامی خـواییـیـە". ئەو کـە‌سـە‌ی گـوزارش لە یاساکانی خوا دەکا و بلاویان دەکاتەوە ، خواش چ وەکـو خالیق و چ وەکـو یاسا دانەریش دادپەروەرە. ناوەرۆکی ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ کە نابێ هیچ جـۆرە ناکـۆکـیـیـە‌ک لە نـیّـوان باشـتـرین شت بۆ مـرۆث و پەیامی یاسـا
# امیستەی سیاسی لە چوارچێوەی یاسای بسەڕەتسیدا
## شورای نگشبان
پێکەاتەی شـورای نـگە‌بـبان و ددسـهۆاتە‌کـانی لە مـادەی ۹۱ - ۹۹ی یاسـای بنـە‌رِه‌تیـدا(^) باس کـراوە. ئەم ئە‌نجـومـە‌نە لە شـەش فـە‌قـیـە ، واتە
شەش پسپۆڕی زۆر بەتوانا لە یاساکانی ئیسلام پێکهاتووە. شەشکەسی تیێگەیشـتـوو لە "زەمان و مـە‌كـان" کـە توانای ئەوەیان هەبێ تەفـسیـرێکی نوێی ئەوتۆ بۆ ئایین بکەنکە بشێ بۆ ئەوەی لە ناو دەوڵەتێکی مـۆدێرندا ببێتە یاسای کێمەڵگا. ئەم شەشکەسە لە لایەن ڕابەردوە (بەفارسی رەبر
- و) یا ئەنجومەنی ڕابەرییەوە دەسنیشان دەکرێن، واتە ئەو کەسە یا ئەو کەسانەی بەپێی مادەی پێنجەمی یاسای بنەڕەتی دەسنیشان دەکرێن کە ﭘێﺷﺘﺮ ﺋﺎﻣﺎﮊﺩﻣﺎﻥ ﺑﯚﮐﺮﺩ.
ه‌رودە‌ا شەش یاس‌ازانیش لە شـورای نـگە‌بـاندا ئەندامن. ئەم شـەش یاسازانە کە لە یاساکانی ئیسلام و فییقەدا پسپۆڕن، لە لایەن بەرزترین ئەنجومەنی یاسایییەوە لە نـیۆ "یاسازانە موسڵمانەکان"هوە هەڵدەبژێردرێن و پەرلەمانیش دواتر پەسەندیان دەکات.
ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻧﮕﻬﺒﺎﻥ ﻟﻪ ﺑﻪﺭﺍﻣﺒﻪﺭ ﺑﺮﯾـﺎﺭﻩﻛﺎﻧﯽ ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻧـﺪﺍ ﻣﺎﻓﯽ ﭬـﯿـﺘـﯚﯼ ﻫﻪﯾﻪ.
واتە هەمـوو یاسـایەکی پەسـەندکـراو لـە لایەن پەرلەمـانەوە، دەبێ شـورای نگەبان پێیدا بچیێتەوە. هەرکاتێ شورای نگەبان پێی وابوو ئەو یاسایە لەگـەڵ پرنـسـیـپـە‌کـانی یاسـای بنەڕەتی یا ئیـسـلامـدا نـاکـۆکن وە دووبارە یاساکە دەگەرێتەوە بۆ بەردەستی پەرلەمان.
ﺯﯙﺭﯾﻨﻪﯼ ﺋﻪﻭ ﺷﻪﺵ ﺋﻪﻧﺪﺍﻣﻪﯼ ﯾﻪﮐﻪﻡ (ﻭﺍﺗﻪ ﺷﻪﺵ ﻓﻪﻗﯿﻬﻪﮐﻪ - ﻭ) ﺑﺮﯾﺎﺭﯼ ئەوە دەدەنکە یاساکە لەگەڵ ئیسلامدا ناکۆکە یا نا . هەروەها زۆرینەی ئەو شەش ئە‌ندامـە‌ی دووەم (ئەو شەش یاسـازانە - و) بریاری ئەوە دەدەن کـە
ئامانجی یاسای بنەڕەتی دروستکردنەوەی ئیێران نییە. بەڵکو بەو پێیەی ئاماژەی بۆکراوە کۆمـاری ئیسـلامی ئیێران دەبێ ببێیتە مێدێلیێک بۆ ئەو
(امة) جیهانییە‌ی کە هەیە. ئەمەش لەو پرنسییپە‌وە سەرچاوەی ناگرێ کە
دان بەســـەروەری وڵاتە جـــیـــاوازەکـــانـدا دەنێ. ڕۆڵی هەرە ســـەرەکی و چارەنووسساز لە تەواوی ستروکتورەکانی ئەم سیستمە لە دەست (شورای نگەبان) دایە کە ودکو هاوشێودی دادگای ددستووری کار ددکات.
دەسەڵاتی تەفسیرکردنی یاسای بنەڕەتی و سەرپەرشتیکردنی هەڵبژاردن و ڕاپرسـە جە‌مـاودرییە‌كـان لە ژێر دەسـتی شـورای نگەبـان دایە. بەهەمـان شــێیــوەش دەســـەڵاتی ڕەتکردنەوەی ئەو پاڵێیــوراوانەیکـــە خــۆیان بۆ هەڵبژاردنەکان کاندید دەکەن لە دەستی هەمان شورا دایە .
لە مـاوەی دە سـالّی یەکـەمی تەمـەنی کـۆمـاری ئیـسـلامی ئیێراندا زۆر ناکۆکی لە نێوان شورای نگەبان و پەرلەماندا هاتنە ئاراوە، بەتایبەت لە بواری سـیـاسـەتی ئـابووریدا. بە‌شـێـودیە‌کی گـشـتی پەرلەمـان پیێـشنیـازی سـیـاسـە‌تێکی ئابووری چە‌پڕدوانە‌تریکـرد و دەیویست ریفـیۆرمی زدویوزار ئەنجام بدات. شورای نگەبان دژ بەو ریفۆرمە بوو چونکە ئەمە ناکۆک بوو لەگـەڵ مــافى مـوڵکایەتى لە ئیـســلامــدا. لە ڕوانگەی بیـر و بۆچوونێکی پراگـمـاتـیـانەوە تـە‌گـە‌رە خـرایە بەردەم هەنـدێ ریفـۆرمـی زۆر پێویست. بێیە هیچ سـەیر نەبوو لە ریفـۆرمی یـاسـای بنەڕەتی سـاڵی ۱۹۸۹دا هەندێ لە
دەسـەڵاتەکـانی شـورای نگەبـان کـەم کرانـە‌وە. دوای ئەوەی هەوادارەکـانی ریفۆرم بوونە زۆرینە لە پەرلەماندا و ناکۆکییەکان دەستیان بە‌پە‌رە‌سە‌ندن کرد.
ڕابەر ئێمە پێشێتریش مادەی پێنجەمی یاسای بنەڕەتیمان بەغوونە هێنایەوە و باسی لـیّکدانە‌وە تایب‌ه‌تیـیـە‌کە‌یان کرد لە بارەی ئیـمامـە‌ت و مـە‌ه‌دیە‌وە.
"ویلایەتی فەقیە" لە یاسای بنەڕەتیدا ئینسستیتیونالیزەکراوە بۆ "ڕابەر"ی دوڵەت. بەپێی مادەی ١٠٧ی یاسای بنەڕەتی(٩) خومەینی وەکو مەرجەع راوێژکاری ڕوحی) و وەکـو ڕابەریش rahbar لە لایەن زۆربەی هەرە marjá ﺯﯙﺭﯼ ﺧەڵﮑەﻭە ﺩﺍﻧﯽ ﭘﯿێﺩﺍ ﻧﺮﺍﻭە ﻭ ﺑەﭘﯿێﯽ ﺋەﻣەﺵ ﻣەﻧﺪﺍﺗﯽ ﺋەﻭەﯼ ﭘﯽێ ﺩﺭﺍﻭە وەکــو ویـلایەتی مــە‌رجــە‌ع vilayat - i amr دەســە‌لاتەکــانی لە ســەرووی دەســەڵاتی دەوڵەتەوە بێت. بەپێی فــۆرمی ئەو مــادەیەی کــە لە ســاڵی ۱۹۷۹دا دارێژراوە دەبێ هەڵبــژاردنێکی هەڕەمـــە‌کی بۆ دیاریکردنی فە‌قی‌هێک ئەنجام بدرێ. بەڵام لە هەمان کاتدا ئەو ماددیە باس لە شێوەی ئەنجامدانی ئەو هەڵبژاردنەش دەکات. لە حاڵەتێکدا ئەگەر هەڵبژاردنی ئەو فـە‌قـیـە‌ـە نە‌کـرا ئەوە کـۆمـیـتـە‌یە‌کی پسـپـۆر expert commetté (بە‌فـارسی مـجلس خـبـرگـان - و) دەتوانێ ڕابەر دەسنیـشـان بكات. ئەو كـۆمـیـتـەیە رِابەرێک لە نێو فـوقـها بەتواناکـاندا دەسنیـشـان دەکات، ئەگەر ئەمـەش نەکرا ئەوە کۆمیـتەکە ئەنجومەنێکی ٣ - ه کەسی هەڵدەبژێرێکە هەمان دەسەڵات و وەزیغەی ڕابەریان هەیە. دواتر کۆمیـتەکە بەشێوەیەکی فەرمی دان بەو هەڵبژاردنەدا دەنێت. بەپێی ئەم شێوە پرۆسەیە عەلی خامەنەیی لە ﺩﻭﺍﯼ ﻣﺮﺩﻧﯽ ﺧﻮﻣﻪﯾﻨﯿﻪﻭﻩ ﻟﻪ ﺳﺎڵﯼ ۱۹۸۸ﺍ ﺑﯚ ﭘﯚﺳﺘﯽ ڕﺍﺑﻪﺭ ﻫﻪڵﺒﮋێﺭﺩﺭﺍ.
ئەو ٨٦ فوقەهایەی لەو کۆمیتە پسپۆڕەدا بۆ ماوەی ٨ ساڵ ئەندامن دەبێ تا کۆتایی ساڵی ۱۹۹۸ بێنە هەڵبژاردن.
هروەها لە یاسای بنەڕەتیدا ئەوەش ڕوون‌کراوە‌تە‌وە کە کەسی ڕابەر (یا ئەنجومەنی ڕابەران) دەبێ خاوەنی چ جۆرە تایبەقەندێتییەک بن. ئەو کەسە یا ئەوکەسانە دەبێ خاوەنی زانست و زانیاری پێویست و کەسایەتییەکی
☀ ﺩﻭﺍﯼ ﭘﯿﯿﺸﻨﯿـﺎﺯﮐﺮﺩﻧﯽ ﺩﺍﺩﮔـﺎﯼ ﺑﺎﻻ ﺭﺍﺑﻪﺭ ﺩەﺳﻪﻻﺗﯽ ﺑﻪﺧﺸﯿﻦ ﻭ ﻟﯿﯿﺒﻮﻭﺭﺩﻧﯽ هە بەکورتی، ڕابەر دەسەڵاتی یاسا دەرکردن و ڕاپەڕاندن و دادوەری کۆنتڕۆڵ دەکـا. بەڵام ئەگەر رِابەر توانای ئەوەی نەبێ کـارەکـانـی خێی ئەنجـام بدات ئەوە مجلس خبرگان دەسەڵاتی ئەوەی هەیە لەسەر کار لای ببا .
دەبێ ئەوەش یاداشت بكەین ئەو پلە و پایە دەگــمــەنەی رابەر لە ناو یاسـای بنەرەتی ئیێراندا هەیەتی (هەر وەکـو ئامـاژەمـان بۆکـرد) دەبێ لەو ترادیســیــۆنە شــیــعــیــە تایبــە‌تانە‌وە ســەرچاوەی گــرتـبێ کــە لە ئێــراند‌ا ئینســتـیــتـیــونالیــزە کــراوە. لەو رِدشنووســانەی/گــغــتــوگــۆیـانەی لەســەر
"دەستـووری ئیسـلامی" لە جـیـەـانی ئیسـلامـیـدا نووسراون یا کـراون (بۆ غوونە لە دێباتە‌کـان و کـارەکـانی یاسـای بنەڕەتی پاکـسـتـان) شـتـیێکی هاوشــێـوەی مــە‌جلیــسی نـیگـابان (شــورای نگـەــبــان) هەبووە ، بەڵام دەسەڵاتەکـانی بەئەندازەی دەسەڵاتەکـانی شورای نگەبـانی ئێـران مەزن و چاردنووسساز نەبووە.
پلە و پایە و دەسەڵاتەکـانی خـومـەینی ئەوەی دەگـە‌یاند کـە تا خـۆی لە ژیاندا مابوو پۆستی سەرۆک کۆمار زیاتر وەکو دیکۆر وابوو. دەبێ ئەوەش یاداشت بکەین ئەم بوارەش لە کاتی دارِشتنەوەی یاسای بنەرەتیدا کە لە ساڵی ۱۹۸۹ ئەنجام درا هەندێ گۆڕانکاری بەسەردا هات.
دەسـتـە‌واژەی ویلایەتی فـە‌قـیـە و تەفـسـیـری مـادەی پێنجـە‌می یاسـای بنەرەتی لە سـاڵی ١٩٩٧ بووە مـایەی جەدەلێکی زۆر گـەورە لە نـیێوان عەلی خـامـەنەیی ڕابەر و ئایەتوڵڵا حـوسـەیـن عـەلی مـونـتـەزەری لە قـوم.
مـونـتـەزەری (کـە پشــتـیـوانـی لە مـحـەمـەد خـاتەمی دەکـرد کـە لە سـالْی ۱۹۹۷ﺩﺍ ﺑﻪﺳﻪﺭﯙﮎ ﮐﯚﻣﺎﺭﯼ ﺋﯿﯿﺮﺍﻥ ﻫﻪڵﺒﮋێﺭﺩﺭﺍ) ﻟﻪ ﮔﻮﺗﺎﺭێﮑﯽ ﺑﻪﻧﺎﻭﺑﺎﻧﮕﯽ خۆیدا ئەوەی رِاگەیاند کەوا رِابەر مـافی ئەوەی نیییە تاکرِدوانە برِیارەکان بدات، بەڵکو دەبێ لەبەر ڕۆشنایی بڕیاری جــەمــاوەردا ئەو کــارە بـکات.
ئارام و تەقوادار بن بۆ ئەوەی بتوانن فەتوا دەربکەن fatwa (کۆ: فتاوی) و وەکو مەرجەعێکی ڕوحیش کار بکەن. بەهەمان شێوە ئەو کەسە /کەسانە دەبێ بەڕادەیەک "ئازا ، دلێـر، بەهێـز ، خـاوەنی بیـر و بۆچوونی سـیـاسی و کۆمەڵایەتی و کارا بنکە شایەنی پلەی ڕابەر بن".
بەپێی یاسای بنەرەتی ١٩٧٩ خـودی رِابەر ئەم دەسـەڵاتانەی خـواردوەی هیە:
🏷️ ﻓـﻮﻗـﻪﻫﺎﮐـﺎﻧﯽ ﺋﻪﻧﺪﺍﻡ ﻟﻪ ﺷـﻮﺭﺍﯼ ﻧﮕﻬـﺒـﺎﻥ ﻭ ﺑﻪﺭﺯﺗﺮﯾﻦ ﺋﯿـﺪﺍﺭﻩ ﯾـﺎﺳـﺎﯾﯽ ﯾﺎ قەزایییەکان دیاری دەکا .
👁 هێــزە چەکــدارەکــان لە ژێیر دەســەڵاتـی ئەو دایە: واتە رِابەر فــەرمــاندە گەورەکان و سەرۆکی سوپای پاسداران دادەمەزرێنێ و لەسەر کاریش لایان ددبا .
* بەهەمــان شـیێـوە ئەنجــومــەنـی بەرگــری نەتەوەیی ئـۆرگــانیــزە دەکــات و سەرۆکی/فەرماندەی هەر سێ هێزە سەربازییەکە (هەوایی، زەمینی و ددریایی - و) دیاری ددکا .
* هەیە رابـگەیەنێ و سەربازییەکان/سوپا مۆبیلیزە بکا .
* دوای هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار ، دەسەڵاتی پەسەندکردنی ئەو لە دەستی رابەر دایە. هەروەها لە پەسـەندکـردنی کـاندید/کـاندیدەکـانی سـەرۆک کــۆمــار و لە بڕیـاردان بەســەر توانا و تـایبــە‌تە‌نـدێتــیــیــە‌کــانی ئەو ﮐﺎﻧﺪﯾﺪﺍﻧﻪﺩﺍ ، ڕﺍﺑﻪﺭ ﻗﻮﺭﺳﺎﯾﯿﯿﻪﮐﯽ ﭼﺎﺭﻩﻧﻮﻭﺳﺴﺎﺯﯼ ﻫﻪﯾﻪ .
☀ ﺩﻭﺍﯼ ﭘێﺷﻨﯿﺎﺯﮐﺮﺩﻧﯽ ﺩﺍﺩﮔﺎﯼ ﺑﺎﻵ ﯾﺎ ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻥ، ﺭﺍﺑﻪﺭ ﺩەﺳﻪڵﺍﺗﯽ ﺩەﺭﮐﺮﺩﻧﯽ سەرۆک کۆماری هەیە .
بۆ غـوونە خـومـەینی لە کـاتـی خـۆیدا بەنی سـە‌دری سـەرێک کـۆمـاری بەم ﺷێﻮەﯾە ﻟە ﮐﺎﺭ ﺩەﺭﮐﺮﺩ .
پەرلەمان بەپێی یاســای بنەڕەتی دەســەڵاتـی یاســادانان لە دەســـتی پەرلەمــان،
مەجلیسی شورای ئیسلامی دایە (بەفارسی مجلس شورای اسلامی - و).
ئەم ناوە majlis - i Shura - yi Islami ئامــاژەیەکــە بۆ قــورئـان 42:38/36 (سوردتی الشوری، ئایەتی 36 - 38 - و) ، کە تیایدا باس لە خواناسە‌کان کراود کە گوایە ئەوان:
"والذين اسـتـجـابوا لـربەـم واقـامــوا الصلوات وامـرەـم شـوری بینـەـم ومما ﺯﺭﻗﻨﺎﻫﻢ ﻳﻨﻔﻘﻮﻥ" تێرمی ناو ئەو دەقەی سەرەوە "شورا" شەرعیەت بەپەرلەمان دەبەخشێ،
بەڵام بەهیچ شـێوەیەک باس لە ســەروەری دەســەڵاتی یاســادانان ناکــات.
یاسـاکـان، واتـە یاسـاکـانی خـوای پـە‌رودردگـار خـۆیان هەر هـەبوون و دەبێ ﭘﯿﺎﺩە ﺑﮑﺮێﻦ.
سەرجەمی یاسـاکـان؛ یاسـا مـەددنیـیـە‌کـان، یاسـاکـانی سـزا، یاسـا ئابوورییـە‌کـان، ئیـدارییـە‌کـان، کـولتـوورییـە‌کـان، مـیلیـتـارییـە‌کـان و سیاسەکانیش "وەکو هەموو یاسا و ڕێساکانی تریش" دەبێ لەسەر بنەمای
"مـیـتـۆدی ئیـسـلامی" دابرێژرێن (مـادەی چوارەمی یاسـای بنەڕەتی) (۱۱).
ه‌رودها لە هەمـان مـاددا ئە‌ود هاتوودکە ئەم پرنسـیـپـە لە سـە‌رووی هەر هەمـوو پرنسـیـپـە‌کـانی تردودیە. تەفـسـیـرکـردنی مـانای ئـەم پرنسـیـپـە کـە
ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەبینێ لە دەستی شورای نگەبان دایە .
مادەی ١٢ی یاسای بنەرەتی ١٢) زۆر گرینگە: لەم مادەیەدا ئەوە هاتووە
(۱۲)Madhhab فـەرمی ئـیّـران ئـیـســلامــە و ئایینـزاکـە‌شی din کـە ئایینی جەعـفـە‌رییـە. هەروهە‌ا ئەوەش هاتووەکـە "ئەم مـاددیە هەتا هەتاییـیـە و ناگۆڕێت". ئەمەش مانای ئەوەیە نەریتی شیعی ئیسلامی بەم شێوەیەی کە بەهەمان شێوە ڕابەر مافی ئەوەی نییە دژ بەڕای یا دەنگی جەماوەر بێت کە لە هەڵبژاردنەکاندا گوزارشی لێ دەکات، چونکە ئەم کارە دژ بەپرنسیپی کار و دەسەڵاتەکانی مەرجەعە. شەرعـیەتی مەرجەع لەوەدایە کە جەماوەر بەشێوەیەکی ئۆتێماتیکی دەرک بەتـوانا و لێهاتوویی ئەو بکەن و پەسەندی بکەن. بەشێوەیەکی دی رِابەر دەسەڵاتی ئەوەی نیییە وەکو پاشایەک بڕیار ﺑﺪﺍﺕ.
لەم بوارددا مونتەزەری بەبەڵگەوە ددیتوانی ئەوە بسەلیێنێ کە خودی خۆی بوو پرنسیپی ویلایەتی فەقیەی لە ئاستانەی شۆڕشدا دارشت. هەروەها ئەوەش ڕوون بوو كە قبوڵكردنی خامەنەیی وەكو مەرجەعی تەقلید - marjá لە لایەن تەواوی کـە‌سـایەتـیـیـە ئاییـنیـیـە دان پێ دانـراوەکـانی i taqli´d ئێــرانەوە بەئاســانی پەســەند نەکــرا. گــوتـارەکــەی مــونتــەزەری جــۆرە نائارامییەکی خستە نێو شاری قومەوە و لە لایەن خامەنەییشەوە بەتوندی مەحکوم کرا و خرایە ژێر پرسیارەوە. هەروەها خامەنەیی گومانی ئەوەشی لێ کرد کە گوتارەکەی لەوانەیە بچێتە ژێر خانەی خیانەتەوە و کار بگاتە تاوانبارکردنی مونتەزەری.
بەشێوەیەکی دی دەتوانین بڵـیێین مـونتـەزەری لایەنی سەرۆک خـاتەمی و ڕای جـەمـاوەری گـرت. هەروەهار سـیـمـبـۆلی لیـبـرالیـزەکـردنی ئیێـرانی لە هەڵبژاردنی خۆیدا بەدی دەکرد.
غایندەش بۆ ئاسوری و کلدانییە مەسیحییەکان (بەیەکەوە) ، دوو نمایندەش بۆ ئەرمـەنـیـیـە مـەسـیـحـیـیـە‌کـان لە پەرلەمـاندا هەناءا). ئەمـانە بەجـیـا هە ئەندامـەکــانی پەرلەمــان لە هەڵبــژاردنێکی ســەراســەری و نـەــێنیــدا هەڵدەبژێردرێن، بەڵام کاندیدەکان دەبێ کۆنترۆڵ بکرێن و پەسەند بکرێن،
بەر لە هەموو شتێكیش دەبێ توانا و لیاقەتی ئایینی پێویستییان هەبێ.
ژمــارەی ئەندامــەکــانی پەرلەمــان ٢٩٠ ئەندامـن کــە بۆ مــاوەی ٤ ســاڵ هەڵدەبژێردرێن. ئە‌ندامـە‌کان سـوێندێکی تایبـەت دەخۆن کـە تێمێدا پەیان ﺩەﺩەﻥ ﭘﯿــﺮۆﺯﯾﯽ ﺋـﯿـﺴــﻼﻡ ﺑـﭙــﺎﺭێﺯﻥ ﻭ ﺑەﺭﮔــﺮﯼ ﻟﻪ ﯾﺎﺳــﺎﯼ ﺑـﻨﻪڕەﺗﯽ ﺑـﮑﻪﻥ.
پەرلەمـان بێی نیـیـە هیچ یـاسـایەک دەربکا کـە لەگـەڵ ئـیـسـلام و یاسـای بنەرەتیـدا ناکـۆک بێت. ئەم کـارە دواتر لە لایەن شـورای نگەـبـانیـشـە‌وە جارێكی دی کۆنتـرۆڵ دەکرێ. پەرلەمان ڕۆڵێكی گەورەی لەو پرۆسەیەدا هیە ک‌ه لەبەر ڕۆشنایی‌دا ئێران دەبێ بتوانێ وەکو وڵاتێکی هاوچەرخ یا نوێ کار بکات.
ij- بەواتایەکی دی پەرلەمان هێزێکی بزوێنەرە لە مەسەلەی ئیـجـتـیـەـاد یا تەفسیری نوێی یاساکانی ئیسالام کە بۆ خۆی مەسەلەیەکە دەبێ بەردەوام بێت.
ه‌رودە‌ا لە ناو پەرلەمـاندا کـۆمـەڵی تـوانا و لێـە‌ـاتوویی تەکنیکی و ﺋﯿﺪﺍﺭﯼ ﻫﻪﻥ ﮐﻪ ﻟﻪ ﻧﺎﻭ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺪﺍ ﻧﺎﺑﯿﻨﺮێﻥ.
دەبێ ئەوەش یاداشت بکەین کە هەڵبێژاردنەکـانی پەرلەمـان هەڵبێژاردنی شەخسین نەک حیزبی (واتە جەماوەر تاکە کەس هەڵدەبژێرێ نەک حیزب –
و). بەدانانی یاسای بنەڕەتی وردە وردە هەموو حیزبەکان هەڵوەشێنرانەوە.
هەڵبژاردنەکان شە‌خـسین و ناکرێ ئەندامێکی پەرلەمـان جێگاکـە‌ی خێی بداتە یەکێکی تر. دەوڵەتی ئێران وەکـو دەوڵەتێکی "ئیـدیۆلۆژی" پێنـاسە دەکرێ و جەماوەر دەرفەتی ئەوەی نییە هەڵبژاردن لە نێوان ئیدیۆلۆژیە جودا دارێژراوە (لـە پرنـسـیـپــدا دوور لـە ویســتی جـە‌مــاودر و دوور لـە بیــر و بۆچوونەکانی پەرلەمانیش) دەبێتە یاسای وڵاتەکە .
کاری پەرلەمـان لە باشـتـرین حـاڵەتـدا تەفـسـیـرکـردنی یاسـاکـانە نەک . بـەر لـە‌ودش هـەر هە‌بـوون، بـەڵام هەمــیـشــە / هەمــوویان ڕوون نین. ئەرکی ڕوونکردنەوەی ئەو یاســایـانە و دارِشتنی یاسا و رێسا پێویستەکانی تر دەکەوێتە ئەستۆی پەرلەمان. بەڵام ئەم کــار و ئەرکــانە لە ژێر ڕەحــمـەت و قــیــتــۆی شــورای نـگھــبــان دایە و ﭘﯿﺎﺩەﮐﺮﺩﻧﯽ ﺋﻪﻭ ﯾﺎﺳﺎﯾﺎﻧﻪﺵ ﺑێ ﻣﻪﺭﺝ ﻧﯿﻦ (ﺑڕﻭﺍﻧﻪ ﺋﻪﻡ ﺑﻪﺷﻪﯼ ﺧﻮﺍﺭﺩﻭﻩ) .
ئەو یاسایانەی لەم حاڵەتە بەدەرن ئەوانەنکە پەیوەندییان بەئایینزاکانی تردوە ه‌ه‌یە. واتە ئەوانەی پە‌یر‌ه‌وی لە ئایینزای حــە‌نە‌فی، شــافــیــعی،
مالیکی، حە‌نبە‌لی یا زە‌یدی دەکەن دەتوانن لە بواری نەریتە ئایینییەکان،
ﺧﻮێﻨﺪﻥ، ﺧێﺯﺍﻥ ﻭ ﻣﯿﺮﺍﺗﺪﺍ ڕﯾﺰﯾﻪڕﯼ ﺑﮑﻪﻥ. ﺋﻪﻡ ﻣـﺎﻣﻪڵە ﯾﺎﺳﺎﯾﯿﯿﻪ ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻪ ﻟﻪ دادگـاکـانـیـشـدا دانی پێدا نراوە. مـامـەڵەیەکی یاسـایی تایبەتی دیکەش
(بەڵام سنووردارتر) لەگـــەڵ هەر سێ ئـایــینـیـــیـــەکـــانی تردا (زدردەشتییەکان، جوەکان، کریستەکان) پیادە دەکرێ. ئەمانەش بۆیان هیە نە‌ری‌ت‌بە ئایی‌نی‌بی‌ب‌ه‌ک‌ب‌ان‌ی خ‌ب‌ۆیان پ‌ی‌ب‌ادە بکەن و پە‌یر‌دوی لە رێس‌ب‌ا ئایینییەکانی خۆیان لە بواری "وانە وتنەوە و شتە شەخسییەکاندا" بکەن.
بەدەر لەم حاڵەتانە دەبێ یاساكانی ئیسلامی جەعفەری پیادە بکەن.
دەبێ ئەوە بزانین‌کە ئەم مامەڵە (ستاتوە) یاسایییە تایبەتە تەنها (جگە لە ئـیـسـلام) بۆ ئەو سێ ئـایینە دان پێ دانراوانە‌یە. ئایینە‌کـانی دیکە لە
ئێراندا قەدەغەن. ئەم حاڵەتە بووە هۆی بار قورسی بۆ (بۆ نموونە) ئێرانییە بەهایییەکان کە هیچ جۆرە ستاتویەکی یاسایییان لە ئێراندا نییە. ئەمانە وەکو موسڵمان یا ئیسلام ناونووس دەکرێن.
هو ادارەكانی ئەم سێ ئایینە دان پێ دانراوانە لە پەرلەماندا غایندە‌گی
خۆیان هەیە. واتە یەک غاییندەی زەردەشتی، یەک غایندەی جولەکە و یەک
# سەرۆک کۆمار و دکۆومەت
ســەرۆک کــۆمــار کــە خــاوە‌نـی بە‌رزتـرین پۆســتـــە لە نـاو ددوڵە‌تـدا لە
هەڵبژاردنێکی ڕاسـتە‌وخـۆدا بۆ ماوەی چوار سـاڵ هە‌ڵدە‌بژێردرێ. سەرۆک کۆمار بۆی هەیە یەک جاری تر خۆی هەڵبژێرێتەوە و دەشبێ یەکێک بێت لەو کەسانەی کە خاوەنی "توانا و لێهاتووییەکی سیاسی و ئایینی" بێت.
بێ گومـان سەرجەمی کاندیدەکان بەر لە هەڵبژاردنەکان کۆنترۆڵ دەکرێن.
بەنووسین ئەوە هەیە کە سـەرێک کۆمـار دەبێ مـوسـڵـمـانـێکی خـواپەرست بێت. سـەرێک کـۆمـار لە سـوێند خـواردنە‌کـە‌یـدا پەیانی ئەوە دەدات کـە
پارێزگـاری لە ئایینی فـەرمی ولاتەکە و یاسـای بنەرەتی بکات و پەیامی
"ﭘﻪﯾﺎﻣﺒﻪﺭﯼ ﺋﯿﺴﻼﻡ ﻭ (ﻣﺤﻪﻣﻪﺩ) ﺋﯿﻤﺎﻣﻪ ﺩﺍﻭێﻥ ﭘﺎﮐﻪﮐﺎﻥ" ﺑﻪﺟێ ﺑﮕﻪﯾﻪﻧێ.
سەرۆک کـۆمـار یاسـاکـانی ئێـران و پەیانـنامـەکـان لەگــەڵ حکوومــە تە بیـانـیـیـیـە‌کــاندا مــۆر دەکــات، هەروەها بڕوانامــە‌ی کــاری Credit letter دیپلۆماتە ئێرانییەکان دەردەکا و لە دیپلۆماتە بیانییەکانیشی وەردەگرێ،
میـدالیـا و شتی تـریش دابەش دەکـات، لە بەرامـبەر ئەنجـومـەنی وەزیراندا مافی ڤیتۆی هەڵپەساردنی هەیە ۱۷۱. بەڵم جگە لەمانە یاسای بنەرەتی ساڵی ۱۹۷۹ سەرێک کۆماری وەکو وەزیفەیەکی نیوچە بێ بایەخ پشتگوێ خستووە.
ﮐـﺎﺭﯼ ﺣـﮑﻮﻭﻣـﻪﺕ ﻭ ﻭەﺯﯾـﺮەﮐـﺎﻧﯿﺶ ﺩەﺑێ ﻭەﮐـﻮ ﻫـﻪﺭ ﻭﻻﺗﯿـﮑﯽ ﺗـﺮ ﻭﺍﺑﯿﺖ.
حكوومـە‌ت دەتوانێت هەندێ یاسـا دە‌ربكات (ئەو یاسـایانە‌ی پێویسـتـیان بەڕەزامەندی و پەسەندکردنی پەرلەمان نییە). پەرلەمان دەبێ وەزیرەکان پەســەند بكات و وەزیرەکـانیـش لە بەرامــبـەر پەرلەمــاندا بەرپرسـیـارن.
ه‌رودها بەپێی هەندێ بریارنامە وەزیرەکان دەبێ کۆنترۆڵ بکرێن نەبادا لە کـارەکـانیـاندا لایەنگری لایەنێک یا کـەسـیێک بکەن، هەروەها بەهەمـان شێوە نەبادا ئەوان بەشێوەیەکی گشتی بەرژەوەندی تایبەتی خۆیان یا خێزان جـوداکـاندا بـکات، چونکە ئایدیۆلۆژیا هەر یە‌کـێکە و "بۆ هەتا هە‌تایش" هر ئەوەیە کە هەیە (۱۱. وەکو دە‌رئە‌نج‌امێکی ئەمەش هەڵبژاردنەکان دەبێ شەخـسى بـن. بەڵام لەگەڵ ئەمـەشـدا چەندین گـروپی جـیـاواز جـیـاواز لە ﭘﺮﺍﮐﺘﯿﮑﺪﺍ ﻟﻪ ﺋﺎﺭﺍﺩﺍﻥ.
ﻭ ﺧﺰﻣﻪﻛﺎﻧﯿﺎﻥ ﺭﺩﭼﺎﻭ ﺑﮑﻪﻥ.
بەپێی بەشی حەوتەمی یاسـای بنەڕەتی دەبێ پرنسـیـپی شـورا (ڕاوێژ)
بەهەمان شێوە لە ئوستان و ناوچە جودا جوداکانی تری ئێرانیشدا Shura
(لە شێوەی "ئەنجومەنی ڕاوێژکاران" و شورایکار و... هتد) پیادە بکرێ.
# ریفۆرمکردنی ایاسای بیدە‌رە‌تس
## 1949
هاوکات لەگەڵ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆمار لە ۲۸ی یۆلیێی ۱۹۸۹ کە دوای مـردنی خـومەینی و هەڵبژاردنی سـەرۆکی پێشـووی ئێران عـەلی خـامـەنەیی بەرابەر قەراری گـرت، کـوّمە‌ڵێ گـوّرانکاری خـرایە ناو یاسـای
بنەرەتیـیـیەوە. لە مـادەی ١٠٧ادا دەرفــەتـی "هەڵبــژاردنی" ڕابەر لە لایەن جەماوەرەوە لابرا. کاری هەڵبژاردنی ڕابەر (لە ئێستا بەدواوە - و) تەنها لە دەستی مجلس خبرگاندا دەبێ.
بە(موئەسەساتیکردنی) ویلایەتی فەقیە هەنگاوێکی تریش چووە پێشەوە.
وەکی دی گـرنگتـرین گـۆڕانکاری کە هاتە ئاراوە بریتی بوو لەوەی کـە پۆســتی ســەرۆک ودزیران لابرا و ســەرۆک کــۆمــاریـش کــرا بەســەرۆکی حکوومەت. سەرۆک کۆمار بەم شێوەیە دەسەڵاتێکی ڕاستەقینەی پێ درا.
هروەها وەزیغەی ڕابەریش وەکو جاران زۆر ورد نە‌دە‌کرایە‌وە یا زۆر بەوردی
پێناســە‌ی نە‌دە‌کــرا. ڕابەر ئەم ئەرک و ددســە‌لاتانە‌ی هەیە (بڕوانە ددقی
ﺭﯾﻔﯚﺭﻣﮑﺮﺍﻭﯼ ﻣﺎﺩﻩﯼ ۱۱۰ ﻟﻪ ﭘﻪﺭﺍﻭێﺯﯼ ﮊﻣﺎﺭﻩ ۱۰ - ﻭ).
✖ ڕابەر زیاتر هێڵە گشتییەکانی سیاسەت دیاری دەکات.
* ڕابەر بەشێوەیەکی فەرمی سەرۆکی فەرماندەی گشتی سوپایە .
* ڕابەر بڕیار لەسەر سازدانی ڕیفراندۆم دەدات.
☀ ﻟﻪ ﮐﺎﺗﯽ ﺭﻭﻭﺩﺍﻧﯽ ﻧﺎﮐﯚﮐﯽ ﻟﻪ ﻧﯿﺘﻮﺍﻥ ﺩﻩﺳﻪﻻﺗﯽ ﯾﺎﺳﺎﺩﺍﻧﺎﻥ ﻭ ﺭﺍﭘﻪ ﺭﺍﻧﺪﻥ ﻭ دادودری یا هەر شتێکی دی لەم بابەتە ئەم وەکو دادودرێک ئەو نـاکۆکییانە یەکلا دەکاتەوە.
## استش یاسانیی
بەپێی یاسای بنەڕەتی ئایینزای جەعفەری سەر بەئیسلامی شیعی دەبێتە یاسای ولات و دادگاکان ددبێ پیادەی بکەن. تەنـها لەو حاڵەتانەدا نەبێت کە پەیوەندییان بەو مافە تایبەتانەوە هەیە کە هەواداری ئایینزاکانی تری ناو ئیسلام هەیانە و ئەو مافانە‌ش (بەڵام لە سنوورێکی زۆر دیاریکراودا)
کە هەواداری هەرسێ کەمینە ئایینییەکانی تر هەیانە کە لە ئێراندا دانیان پێدا نراوە.
ئەو یاســایـانەی لە ناو ئەنجــومــەنی ڕاوێژکــارانـدا دادەڕێژرێن دەبێ دژ بەیاسـاکـانـی جـە‌عـفــە‌ری نەبن، ئەگـەر نـا دەبێ هەڵبــوەشـێنرێنەوە. ئەم مەسەلەیە لە بەشی سێیەم و یازدەیەمی یاسای بنەڕەتیدا بەتەواوی ڕوون کراوەتەوە .
یاســاکــان خــۆیـان لە سـەرەتاوە هەر هەن (یاســاکــانی خــوا و ئاییـنزای جەعفەری - و) ، تەنانەت ئەگەر پرۆسەی یاسادانانیش لە ناو پەرلەماندا ئەنجـامی نەگرتبـیێت. بۆ نموونە لە مـادەی ١٦٧دالە ا ١٩١ هاتووە: قـازییەکـان دەبێ بەپێیێ یاسا و ڕێساکان (واتە ئەو یاسایانەی پەرلەمان دەریان qadi دەکات) دادوەری بکەن. ئەگەر ئەم جۆرە یـاسـا و ڕێسـایانەش نەبوون ئەوە دەبێ خـۆیان یاسـای گـونجـاو لەبەر رِۆشنایی سـەرچاوە ئیـسـلامیـیـەکـان یا فە‌تواکاندا هەڵبهێنجن و بەپێی ئەوە دادوەری بکەن. دادوەر یا قازی نابێ بڕیار یا حـوکـمـە‌کـە‌ی خـۆی دوا بخـات تا یاسـایەکی گـونجـاو لەو بوارەدا ددردەچێت. لەبەر ئەمـە دەبێ دادوەرەکـان شـارەزا و بەتوانا بن لە فـیـقـەی ئیسلامیدا و لێهاتوویی ئەوەیان تیێدا هەبێ کە لە قورئان و سوننەتەکانی پێـغەمبـە‌ر و هەر دوازدە ئیـمـامـە‌كەوە یاسـا و رێسـای پێـویست sunna هەڵبهێنجن. بەهمان شێوە دادودرە‌کان نابێ ئەو فەرمان و بریارنامانە‌ی حکوومەت پیادە بکەن کە لەگەڵ یاساکانی ئیسیلامدا هاودژن. وەکی دی
☀️ ڕایەڕاندنی (یا پەســەند نەکــردنی - و) بڕیاری دەرکــردنی ســەرۆک کۆمار (کە دادگای یا پەرلەمان باڵا دەریدەکات) لە دەستی رِابەر دایە.
* دەسەڵتی دەرکردنی لێبوردنی هەیە .
* دەســـەڵاتـی دامــەزرانـدن و دەرکـــردنی ئـەمـــانـەی خـــوارەوەی هەیـە :
فـوقـهاکـانی ناو شـورای نگەـبـان، دادوەری بالا (عـالیـتـرین مـقـام قـوە قضاییە - و) ، سەرۆکی گشتی ڕادیۆ و تەلەفزیۆن (ریس سازمان صدا و سیمای جمەوری اسلامی ایران - و) ، فەرماندەی گشتی سویا ، سەرۆکی سوپای پاسداران (فرمـاندە کل سپـاه پاسداران انقـلاب اسلامی - و) ،
هەروەها (فــرمــانـدهان عــالـی نیــروە‌ای نـظامی و انـتظامی - و) ، لە کۆتاییشـدا (رییس ستـاد مشـتـرک - و) ، هەر هەمـوو ئەمـانە لە ددسـتی رابەر دایە.
بەپێی مادەیەکی نوێ (١١٢)١٨) ئۆرگـانێکی نوێ بەناوی "مـصـلحت تشخیص نظام" دروست کرا بۆ ئەوەی ناکۆکییەکانی نێوان شورای نگەبان و ئەنجومەنی یاسادانان (پەرلەمان - و) یەکلا بکاتەوە. ئەندامەکانی ئەم ئۆرگـانە تایبـەتە لە لایەن رِابەرەکـانەوە دیاری دەکـرێن. بەواتـایەکی دی (بەهۆی ئەم ئۆرگانەوە - و) شـورای نگنەبـان مـافـی ڤـیـتـۆی ڕەهای لە دست دا .
# خالە ناکۆکەکان
## ياساكانس فيران و سرادان
یاساکانی ئیّران بریتین لە یاساکانی ئایینزای جەعفەری. ئەمەش مانای وایە هەمـوو یاسا پیـادەکـراوەکـان جـا چ ئەوانەی پەیوەندییـان بەوەزیفەی دادگاكانە‌وە ، بە‌هە‌لّسە‌نگاندنی بە‌ڵگە‌كانە‌وە ، بە‌گە‌واهیدە‌رە‌كانە‌وە هەیە ، یا ئەوانەی پەیوەندییــان بەحـــوکــمی دادگـــاکـــانەوە هەیە ، هەر هەمـــووی بەشێوەیەکی زۆر ڕوون جیاوازییەکی گەورەیان لەگەڵ نەریتی یاسایی وڵاتە ڕۆژئاوایییەکـاندا هەیە. بەهەمـان شێدە جـیـاوازی لەگـەڵ ئەو تەفـسـیـرە مۆدێرنەشدا هەیە کە لە بەشەکانی تری جیە‌انی ئیسالامیدا هاتنە کایەوە.
بوارە نـاکـۆکــەکــان یـا جـیــدال ئـامــێـزەکــان لێــرەدا بەزۆری پەیـوەندییــان بەیاسـاکـانی خـیێزان و یـاسـاکـانی سـزاوە هەیە. لە یاسـای بنەرەتیـدا ئەوە بەڕوونی ساغ کراوەتەوە کە "یاساکانی ئییسالام" وەکو یاسایەکی خێزان پیادە دەکرێ. بەهەمان شێوەی یاساکانی "سزای ئیسیلام"یش دەبێ پیادە بکرێ.
یەکـیێک لەو دیاردانەیکــە دێبــاتەکــانی زیـاتر دەوروژان بریـتی بـوو لە پیادەکردنی دوو یاسـای جیـاواز بۆ پیـاوان و ژنان. بۆ مَوونـە لەو بوارانەی پەیوەندیان بەیاسـاکـانی خـیێزان و مـیـراتەوە هەبوو ، گـە‌واهیـدان لە بەردەم دادگاکاندا ، بڕیارنامەکانی هاوپەیوەند بەکار و جلوبەرگەوە هەبوو… هتد.
فرە ژنی، یا ئەوەیکە پیاو بۆی هەیە تا چوار ژنی هەبێ، لە پراکتیکدا رۆڵێکی بچــوۆکی هەیە. ئەوەی کــە لـێـرەدا رۆڵێکی زۆر گــەورەی هەیە بریتییە لەو نەریتە شیعییە‌ی پێی دەڵین ژنهێنانی موتعە یا سیغە sighe ،
واتە ئەو پەیوەندییـە سـێکـسـیـیـە شەرعـیـیـهەی کە تەنەـا بۆ مـاوەیەکی دیاریکراو بەردەوام دەبێ. مــافی جــیـابـوونەوە چەنـدین جــۆری هەیە. لەم دەزگایەکی تایبەت هەیە بەناوی (دادگای دادیەروەری ئیداری) کە هەموو کـە‌سێ دەتوانێ لەوێ ئیـسـتـیـئنافی لابردنی ئەو فـە‌رمـان و بریارنامـانە
بكات.
لە مـادەی یازدەیەمی یاسـای بنە‌رە‌تـیـدا باس لە پێکە‌ـاتە‌ی سـیـسـتـمی یاسایی کراوە. بالاترین ئەنجومەنی دادوەری (عالیترین قوە قضاییە - و)
کــە لە ســەرۆکی دادگــای بالا ، بالاترین مــدعـی گــشــتی ددوڵـە‌ت و سێ دادوەری تـریش کـــە لـە لایەن یـا یەکـــیێـــتی دادوەرانەوە هە‌ڵدە‌ژێردرێن، دەكەوێتە سەرووی ئەم هە‌رە‌مە‌وە. ددسە‌ڵاتی دامەزراندن و دەرکـردنی دادوەرەکـان لە دەست ئەم ئەنجــومــەنە باڵایە دایە. هەروەها ئەم سیستمە یاسایییە دوو ددزگای تری سە‌رتاسە‌ریش لە خۆ دە‌گرێکە دەکرێ ئێمە لێرەدا بەدیوانی چاودێری دارایی ناوزەدی بکەین.
بەشی سێیەدمی یاسای بنەڕەتی باس لە "مافەکانی میللەت" دەکات.
لەم بەشەدا هەندێ یاسـا هەن کە پەیوەندییـان بەوەزیـفەکـانی سـیـسـتـمی یاســاییـیــە‌وە هەیە. ئەو یاســایانە پارێزگـاری لە ژیان و مــوڵک و مــاڵی هاولاتیان دەموو هاولاتییە‌ک مافی ئەوەی هەیە پەنا بۆ دادگاکان بـا و هەروەها پارێزەرێکیش داکـۆکی لێ بکـا؛ هەمـوو گـومـانلێکراوێک دەبێ وەکو بێ تاوان تەماشا بکرێت تا تاوانەکەی دەسەلێنرێت؛ نابێ ئازار و ئەشکەنجە لەگـەڵ یەکێکی گێراودا بەکار بەیێنرێت بەمەبەسستی ئەوەی ﺯﺍﻧﯿﺎﺭﯼ ﻟێ ﻭەﺭﺑﮕﯿﺮێ ﻭ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﮑﺮێ ﺩﺍﻥ ﺑەﺷﺘەﮐﺎﻧﺪﺍ ﺑﻨێﺕ ﻭ… ﻫﺘﺪ.
یەکـلاکەرەوەیان لەو گرفـتـە سەخـتـانەدا هەیە کە دەبنە مـایەی ناکـۆکی و مشتومرِ لە نێوان دوو کەس یا دوو لایە‌ندا. لەم حاڵە‌تانە‌شدا ئە‌ڵبە‌تە دەبێ ﺩﻭﻭ ﻻﯾﻪﻥ ﻫﻪﺑێ؛ ﺳﮑﺎﻻﻧـﻮﻭﺱ ﻭ ﺳﮑﺎﻻ ﻟـێ ﮐــﺮﺍﻭ ﯾـﺎ ﺑﻪﻋــﻪﺭﻩﺑﯽ ﮔــﻮﺗﻪﻧﯽ مـدعی و مـدعی علیـە. لـە هەندێ حاڵە‌تدا، بۆ غوونە لە تـاوانە‌كـانی (حـد
، کـۆ: حـدود )دا خـوا خـوّی خـاودنی مـە‌سـە‌لـە‌کـە‌یە. ئەو حـاڵە‌تانە‌ش ئەوانەنکــە ســزاکــەیـان لە قــورئاندا یا لە نەریتــێکی زۆر پیــادەکــراودا نووســراود. ئەو حــاڵە‌تـانە‌ش بریـتین بۆ فــوونە لـە دزی (گــەورە) کــە ددبێ دەستی راستی دزەکە ببرنەوە ، هەروەها رێگری و چەتەگەری کە سنزاکەی مـە‌رگ و هە‌ڵواسین و برینی ئەندامـەکـانی لە‌شـە ، هەرودها زیناکـردن کـە
سزاکەی جەڵدە لێدانە یا لە حاڵەتە گەورەکاندا سزاکەی دەبێتە شێوەیەک لە شێوەکانی سزای مەرگ (لە هەندێ حالە‌تدا لە رێگەی رە‌جم‌کردنە‌وە).
هر کــە‌سێ یـە‌کـیێک بەدرۆ یا بەبێ بەڵگە لە بواری ژنخــوازیـدا تاوانبــار بکات ســزاکــە‌ی دەگــاتە جــە‌ڵدە لـیّــدان. ســزای مــە‌ی خـــواردنە‌وە (یا بەکارهێنانی شتی وەکو مەی و مادە سڕکەرەکان) جەڵدە لێدانە. هەروەها "بلاوکردنەوەی فە‌ساد لەسەر زەویدا" سزای مەرگی هەیە (بروانە سورەتی المائدە، ئایەتی 37/33) ۲۲). زۆر جاریش لە بواری سزای مەرگ بەرامبەر بەوانەی ئێمـە پێی دەڵێین بەرهەڵسـتکاری سـیـاسی، لە ئێراندا ئـامـاژە بەقورئان دەکرێ. بەهەمان شێوە لە بواری بەکارهێنان و مامەڵەکردنی مادە سرکـە‌رە‌کـاندا سـزای مـە‌رگ پیـادە دەکـرێ. هەروەها سـزای "ارتـداد"یش مـە‌رگـە ، واتـە ئەو کـە‌سـانـە‌ی لە ئایـینی ئـیـســلام ودردە‌گـە‌رێنە‌وە و باودرِ
بەئایینێکی تر دەهێنن یا خۆیان بەبێ ئایین دادەنێن بەمەرگ سزا دەدرێن.
دەبێ ئەوەش یاداشت بکەین کـە مـردن، کـوشـتنی بێ ئەنقـەست یا بێ مەبەست، هەروەها ئازاردانی لەشولار ناچنە خانەی تاوانەکانی (حد)دوە ،
بەڵکو وەکو گرفتێکی یاسای مەدەنی تەماشا دەکرێن. لێرەدا ئەو کەسەی ئازارەکــەی پێ گـــەیشــتـــوە بەخــاوەنی مــەســەلەکــە دەژمــێــردرێ، لە حـاڵەتێکـیـشــدا ئەو کـە‌سـە بَـرێ ئەوە کـە‌سـوکـار و خـزمی ئەو (خـاوەنی بوارددا پیـاو مـافـیێکی ڕەهای هەیە ، بەڵام ژن مـافـیێکی تەسک و سنوور بەزێنراوی هەیە. پیـاو بەتەنەـا خۆی خـیێزان بەڕێوە دەبا و بەخـیێوی دەکـا ،
بەڵام ژن هەمـوو مـاڵ و مــوڵـکەکــانی و داهاتـی کــارەکــە‌شی (ئەگــەر کــار بکات) بەتەواوی تەنەـا بۆ خـۆیەتی، واتە وەکـو پیـاو ئەرکی بەخێوکـردنی خێزانی لەسەر شان نییە.
هەندێ نەریت و ڕێسا هەن کە بوونەتە هۆی ئەوەی پیاوان و ژنان ئەرک
و مـــافى جــیــاوازیـان هەبێ، بۆ فـوونە: پیــاوە (زاوا) کــە دەبێ "دیاری بەیانانێ(٢٠١ بداتە ژنەکەی (بووک) پاش ئەوەی شەوی یەکەم لە لای بوو ،
ه‌رودها پیاوە کە ئیمامی خێزانە و مافێکی تەواوی هەیە کە بریار لەسەر خێزانەکەی بدا. بەهەمان شێوەش ئەو یاسا و ڕێسا ئاڵۆزانەی پەیوەندییان بەمـیـراتەوە هەیە وا دەکـات کـە بەشـیّـوەیەکی گـشـتـی ژن نیـوەی پیـاوی بەربـکەوێت. لە پرسی گـە‌واهـیـدان لە بەردەم دادگـاشـدا گـە‌واهیی دوو ژن بەرامـبـە‌ر بەگـە‌واهی یەک پیـاو دەژمـێردرێ. بەهەمـان شـیێـوە جـزیەدانی ﭘﯿﺎﻭﯾﺶ ﻧﯿﻮەﯼ ﮊﻧﻪ .
لە رێسـاکـانی یاسا نەریـتییەکـانی خێزان لە ناو ئیسـلامـدا ئەوە رەنگی داوەتەوە کە خێزان (نەک تاکە کەس) بنەمای سـتروکتـوری کۆمـەڵگایە
(بروانە مـادەی ۱۱،۱۰ لە یـاسـای بنەڕەتی ئیێران)(۲۱). مـەبەست لیێرددا ئەوەیە ئەرکـەکـان و مـافـەکـانی (ژن و پیـاو - و) "یەکـتـر هاوسـەنگ" دەکەنەوە ئەگەر بێتو مرۆث خێزان و خزم و کەسوکار وەکو (یەک یەکەی)
تەواوکەری یەکتر تەماشا بکات.
مناڵ هی باوکـە یـا دە‌گـە رێتـە‌وە بۆ خـیێنزانی باوک. ئەمــەش بەو مــانایە
دێتـەوە کـە پیـاو بۆی هەیە ژنێک لە ئایینێکی (دان پێ دانراوی) دیکە
بخـوازێت. مناڵ سـەر بە‌ئایـینی باوک دەبێ. بەڵام لە هەمـان کاتدا ژنێکی ﻣﻮﺳﻠﻤﺎﻥ ﺑﯚﯼ ﻧﯿﯿﻪ ﺷﻮﻭ ﺑﻪﯾﻪﮐێﮑﯽ ﻏﻪﯾﺮﻩ ﻣﻮﺳﻠﻤﺎﻥ ﺑﮑﺎﺕ.
ﮔﺮﻓـﺘـﻴـﻴـﻜـﻰ ﺯﯙﺭ ﺟﻪﺩﻩﻟﺜـﺎﻣـﻴـﺰﻯ ﺩﯾﮑـﻪ ﯾﺎﺳـﺎﮐـﺎﻧـﻰ "ﺳـﺰﺍﻯ ﺋـﻴـﺴـﻼﻣـﻴــﻪ". ﻟﻪ نەریتـە یاسـاییـیـە‌کـانی تـرادیسـیـۆنی ئیـسـلامـیـدا دادوەرەکـان ڕۆڵێیکی دابدشكردنس ددمغاتدكان لە نشران 55
## امیستەی سیاسی لە واقیفی ئیێراندا
Y - 1979
## پرسی رابەر لە دوای هردنس فوهە‌یسیە‌وە
ئەگەرچی خومەینی ئێسـتـا نەمـاوە بەڵم لەگەڵ ئەوەشدا تاوەکو ئەمرۆ وەک سیمبۆلیکی شۆڕشی ئیێران (کە دژ بەدەسەڵاتی تاکڕدوانەی شا بەرپا کرا) تەماشا دەکرێ. نەمانی خومەینی لە ژیاندا بەنیسبەت دەسەڵاتی ڕاپەڕاندنەوە زۆر بـاشـتــر بوو وەک لـە مــانی ئەو: چون ئەو کــاتـە مــرۆث دەتوانێ ئامــاژەی پێ بکات، پشت بە وتە و هەڵســەنـگانـدنەکــانی ئەو بەستـیێت، بەبێ ئەوەی مەترسی ئەوە لە ئارادا هەبێ کە خۆی ڕاسـتەوخۆ نارِدزایی بەرامـبەر بەو تە‌فـسـیر و پیـادە‌کـردنە دەربری کـە ئێمـە بۆ قـسـە و نووسینەکانی ئەو دەیکەین.
وەزیفـەی دووەمی خـومـە‌یـنی بریتـی بوو لە بە‌دە‌زگـایی کـردنی "ڕابەر" لە
ﭼﻮﺍﺭﭼﯿັـﻮەﯾـﻪﮐﯽ ﺩەﺳـﺘـﻮﻭﺭﯾﺪﺍ. ﺑﻪﺷـﯿັـﻮەﯾـﻪﮐﯽ ﺗﺮ ﺩەﺗﻮﺍﻧﯿﻦ ﺑـڵـﯿັﯾﻦ ﺩەﺯﮔـﺎﯼ ﯾﺎ رێکخراوی ویلایەتی فەقیە لەسەر بنەمای نەریتێکی تا رادەیەک کۆنی ناو ئیـسـلامی شـیعی بنیـاد نراود. مـرۆث دەگەرێتـەوە بۆ/سەر بەخـانەوادە یا ﮔﺮﻭﭘێﮐﻪ ﮐﻪ ﺋﻪﻭﯾﺶ ﻟﻪ ﺭێﮔﻪﯼ ﺧﯚﯾﻪﻭﻩ ﺩﻩﮔﻪﺭێێﺘﻪﻭﻩ ﺑﯚ/ﺳﻪﺭ ﺑﻪﺭﺍﻭێژﮐﺎﺭێﮑﯽ ڕوحییە کە پێی دەڵین مەرجەع الە زمانی ئینگلیزیدا زۆر جار پێی دەڵین
" بەزۆریش پیاو یەکێکی نورانی هەڵدەبژێرێت کە ("source of emulation"
"نیشانەی خوا"ی پێوە دیار بێت (ئایەت و اللە - ئایەتوڵڵا). وەک نەریت یەکـیێک لە ئایەتوڵلا مـە‌زنەکـان وەک کـاندید دەردەکەوێ و ئـیـدی ئەوانی ﺩﯾﮑﻪﺵ ﻭەﮎ ﻣﻪﺭﺟﻪﻋﯽ ﺧﯚﯾﺎﻥ ﺩﺍﻧﯽ ﭘﯿﯚﺩﺍ ﺩﻩﻧﯿﻦ.
خومەینی بووە ڕابەرێکی ڕوحی لەم بابەتە کە بەبێ کێنـکرانس لە لایەن خوێنەکە) بەخاوەنی مەسەلەکە دەژمێردرێن.
جـارێکی تـریش لێـرددا ئەوە دەبینین کـە خـیێـزان و کـە‌سـوکــار بنە‌مــای سـتـروکـتـوری کـۆمـە‌ڵگان لە ئێـران. لایەنی سکالانووس (مـدعی) لەم ""ی Iex talionis () هەیە. خاوەنی/خاوەنەکانی مەسەلەکە هەندێ مەرجی دیاریکراویان تێدا بێت ئەوە دەتـوانن بەپێی پرنســیــپی "چاو بەچاو و دان بەدان" و ئازار بەئازار، داوای سزادانی (قصاص)ی تاوانبارەکە بکەن. بەڵام لە هەمان کاتیشدا دەتوانن لەو مافەی خۆیان خۆش ببن و تەنها بەقەرەبووکردنەوە مادییەکە یا جزیەکە ڕازی ببن یا بەشێـوەیەکی گـشـتی واز لە هەمـوو شـتێ بێنن یا لە هموو شتێ خۆش ببن.
بەپێی یاساکانی ئەو ئایینزانەی لە ئێراندا کاری پێ دەکرێ جزیەی پیاو بۆ نیوەی جزیەی ژنە بۆ پیاو. بڕی ئەو پارەیەی (جزیە) لە بری‌کوشتنی کەسێکی ناموساڵمانی سەر بەئایینێکی دان پێ دانراوی دیکەدا دەدرێ بریتیییە لە ۱/۱۰ ، بەڵام جزیەی کوشتنی ژنێکی ناموسلّمان بریتییە لە ۱/۲۰. لە هەمــان کــاتدا جــزیەی پیــاو لە کــاتی کــوشــتنی یەکــێکی ناموسلّمانی بێ ئاییندا یا سەر بەئایینێکی نامۆڵەتدراودا هیچ نییە.
پیـادەکردنی جەڵدە لێدان و بڕینی ئەندامەکـانی لەش وەکـو شێدەیەکی سزادان بەهیچ شـێوەیەک لەگـەڵ مـادەی ٣٨ی یاسـای بنەڕەتیـدا(٢٣) کە خــوازیـاری قــەدەغــەکــردنی ئازار و ئە‌شـکە‌نجــەیـە ناکــۆک نیــیــە ، چونـکە
مـە‌سـە‌لە‌کـە لێرددا مـە‌سـە‌لە‌ی سـزایە نەک مـە‌سـە‌لە‌ی بە‌کـارهێنـانی ئازار و ئەشکەنجــە بەمــەبەســتی وەرگــرتنی زانیــاری و دان پێ دانـان وەکــو لەو ﻣﺎﺩﻩﯾﻪﯼ ﺳﻪﺭﻩﻭﻩﺩﺍ ﻫﺎﺗﻮﻭﻩ.
ڕوونکردنەودیە‌کی تایبەت لە بارەی یاساکانی سزا و (قصاص)دوە لە
دوای دەرچوونی یاســای بـنەرەتیــیــەوە بـلاو کــرایەوە. بـەهەمــان شــیێـوەش چاودێریکردنی ماسمێدیاکان بەپێی یاسایەک لە ساڵی ۱۹۸٦دا دووبارە رێکخرایەوە.
بوارەدا رِابكێشێكە ناودارترینیـان عەبدولكەریم سـروش بوو . داواكردنی ریفۆرمی سیاسی و بەرفراوانکردنی ماف و ئازادییەکان بەشێک بوون لەو داواکارییانەی کە خوێندکارەکان لە خۆپیشـاندانەکانی خوێیـاندا هەر لە ساڵی ۲۰۰۱ بەدواوە پێیان لەسەر دادەگرت.
لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەماندا (مەجلیسی شورای ئیسالامی) جەماوەر تاکە کەسەکان هەڵدەبژێرن نەک حـیزبەکـان. بەلایەنی کەمەوە لە مـاوەی هەمــووانـەوە قــبــوڵ کــرا. لە رِێگە‌ی پلە و پایەی خــۆیە‌وە لە ناو ددوڵە‌تدا
(بەپێی مــادەی پێنجــەمی یاســای بنەڕەتی) خــومــەینی بەپێی نەریتی تیـۆلۆجی شیـعی لە پراکـتـیـکدا ئەو وەزیفـەی هەبوو کە دەبووایە ئیـمـامی مـهەدی هە‌یبـووایە. لێرددا "شـیـعـە ڕاسـتـردوە‌کـان" و تیـۆلۆجـیســتـە هەرە
سوننەتیـە‌کـان رِه‌خنە‌کـانی خـۆیان ئاشکرا کـرد. خـومـەینی دەسـتی بەسەر دەسەڵاتێكی زیاد لە پێویسێدا گرتبوو. هاوکات لەگەڵ مردنی خومەینیدا لە ٣ی یۆنییۆی ۱۹۸۹ ناکێکیییەکان زیاتر گریان گرت. مجلس خبرگان عـەلی خـامـەنەیی بەرابەر هەڵبژارد. ئەم هە‌ڵبژاردنە ڕۆژێک دوای مـردنی خومەینی ئاشکرا کرا. بەڵام ١٠ رۆژ دواتر، واتە لە ٤ ای یۆنیۆ مەرجەعە گـەورەکـانی تر کـانـدیدی خـقّیان ئاشـکرا کـرد. شـەش ئایە‌تـوڵالای گـەورە
ئەوەیان ئاشکرا کرد کە ئەوان ئایەتوڵلا محەمەد عەلی ئەراکی بەمەرجەعی خۆیان دەزانن و دان بەودا دەنێن. ئەم کارە دەبێ وەکو ڕەخنەیەک لە یاسای بنەرەتی تەمـاشـا بکرێ. لەم کـاتەدا دژە هەڵوێسـتـیێکی لە بەرامـبـە‌ر ئەم هە غایندەی ئایینی ئیسیلام" لە رِاگەیاندنێکدا پشـتیـوانی خـۆیان لە عـەلی خـامـەنەیی، وەک ڕابەرێکی ڕوحی لەبری خـومـەینی، ڕاگەیاند. تەنانەت دوای مــردنی ئـایەتـوڵڵا ئـەراکــیش (لە تەمــەنی زیاتر لە ١٠٠ ســاڵ) لە نۆڤەمبەری ١٩٩٤، هێشتا عەلی خامەنەیی هەر وەکو مەرجەع حیسابی بۆ نەدەکرا.
کاندیدبوونی خامەنەیی (بۆ مەرجەعیەت - و) لە لایەن هەندێ گروپەوە بەتـوندی پشــتــیــوانی لێ دەکــرا ، بەڵام ئەو خــۆی وای بەچاک زانی خــۆی بکشـێنێـتە دواوە و هێكارەكەشی بۆكەمی كـات گەڕانەوە. پلە و پایە و ئیـعــتـیـبــاری ئاییـنی خــامــە‌نە‌یی و هاوســەنگی ئەو لە نێـو ئایە‌تـوڵلا ﮔەﻭﺭەﮐﺎﻧﺪﺍ ، ﻟەﮔەڵ ﺧﻮﻣەﯾﻨﯿﺪﺍ ﺑەﺭﺍﻭﺭﺩ ﻧەﺩەﮐﺮﺍ. ﺧﺎﻣەﻧەﯾﯽ ﺑﯿﺮﯾﺎﺭێﮑﯽ ﮔەﻧﺞ بوو و تێروانینێکی تری لە مەسەلەی تێگەیشتن و پیادەکردنی شە‌ریع‌ه‌ی ئیسالامیدا هەبوو. ئەم خالانە بووە هۆی ئەوەی سەرنجی کەسانی دیکە لەم دابەشکردنس ددمغاتەکان لە نێران 59 بوون چونکە رووی دەمیان لە هەمان ئەو گروپانە بوو (کرێکار، جووتیار،
بۆرژوای بچووک) کە حیزبی جمەوری ئیسالامی دەیویست کاریان لەگەڵدا بکات. رِابەری مـجـاهدین خلق (مـە‌سـعـود رەجـە‌وی) لـە سـاڵی ۱۹۸۱دا هە بەشێـوەیەکی وەحـشـیـانە لەناو ببـا. هەزارەها کەس لە هەوادارەکـانـیـان
(بەقـسـە‌ی خـۆیـان ددیەها هەزار کـەس) لە سـێـدارە دران. سـە‌رکــردایەتی حیـزب(٢٤١ ئێسـتـا لە نـاو عـێراقـە و سـوێمایەكـیشى هەیە كە هەر لەوێوە هەندێ جار هێرش دەكاتە سەر ئێران.
پارتییکـۆمـەنـیـســتی ئـێـران ناسـراو بەتودە کــە پشــتـیــوانی لە ڕژێمی خومەینی دەکرد تا وەکو ساڵی ۱۹۸۳ مێڵەتی کارکردنی درا. لەم ساڵەدا سەرانی تودە گیران و ساڵی ١٩٨٨یش هەندێکیان لە سێدارە دران.
ئۆیۆزیسـیـۆن لـە ناو کـیۆمـاری ئیـسـلامی ئیێـراندا تە‌نـەـا لە چوارچێـوە
ئیـســلامــیــیــە‌کــە‌یـدا مــۆڵە‌تی پێ دەدرێ. بەپێی بر‌یارێک کــە لە ســاڵی ۱۹۸۸ﺩﺍ ﺩەﺭﭼﻮﻭ ، ﻭەﺯﺍﺭەﺗﯽ ﻧـﺎﻭﺧـﯚ ﭘﺎﺵ ﻟﯿـﮑﯚڵێﯿﻨەﻭەﯾـەﮐﯽ ﺗﺎﯾﺒــەﺕ ﺋەﻭﺟـﺎ مۆڵەتی کارکردن بەحیزبە سیاسییەکان دەدا. بەڵام هەتاوەکو ئێستاش چ ئۆیۆزیســۆنە چەپرەوەکــان و چ ڕاســتــڕدوەکــانیش (هەواداری پادشــایی)
ﻟﻪﻧﺎﻭﺑﺮﺍﻭﻥ ﻭ ﺯﯙﺭ ﺟﺎﺭﯾﺶ ﺋﻪﻡ ﻟﻪﻧﺎﻭﺑﺮﺩﻧﻪ ﺑﻪﺷێﻮﻩﯾﻪﮐﯽ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺑﻮﻭﻩ.
حیـزبی جـمـەـوری ئیـسـلامی لـە دەردوەڕا وەکـو بەردیەکی یەکگـرتوو خۆی دەردەخست. بەڵم هەر زۆر زوو حیزب دووبەرەکـییەکی زۆری تێ کەوت،
هیچ نەبێ لە مەسەلە ئابوورییە‌کاندا. یەکێک لە فراکسیۆنە‌کان پشتیوانی
مـوڵکایـە‌تی تایبـەتی دەکـرد و هەواداری کـرانە‌وە‌یە‌کی ئابـووری بوو لەگـەڵ ڕۆژئاوادا. فراکسیۆنێکی ڕادیکاڵ imamiya "خەتی ئیمام" داوای ئەوەیان دەکرد کە ددوڵەت بەشێودیەکی سەنترال ئابووری ولاتەکە بەڕێوە ببات. لە رێگەی ریفـــۆرمـــێکی رِادیکالانەی زدویوزار و دانانی پۆزاری کار ، دەکرێ بارودۆخی هەژارەکانی ۱۹۸۰ - ۱۹۸۷ ﭘەﺭﻟەﻣﺎﻥ ﻟە ﺩەﺳﺘﯽ ﯾەﮎ ﺗﺎﻗە ﺣﯿﺰﯾﺪﺍ ﺑﻮﻭ ﺋەﻭﯾﺶ ﺣﯿﺰﺑﯽ جمەوری ئیسلامی IRP بوو. ئەم حیزبە لە سالی ۱۹۷۹دا دامەزرا و پاش چەند ســاڵێک دەســتی بەســەر دەزگــا هەرە گــرینگەکــانی دەوڵەتـدا گـرت:
حكوومـە‌ت، پەرلەمـان، مـجلس خـبـرگـان، ددزگـا شـۆڕشگـیێڕییـە تازە‌کـان
(دادگـای شۆڕش، کـۆمـیـتـەکـانی شۆڕش، پاسـداران). پاش داگـیـرکـردنی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە تاران، حیزبی جمەوری ئیسلامی زیرەکانە توانی لە نۆڤەمبەری ۱۹۷۹دا یەكەمین سەرۆک ودزیرانی "ئیسیلامی - لیبراڵ" کە بازرگان بوو لەسەر کـار لاببا. بە‌ه‌مـان شێـوە زۆر بە‌زرنگی توانی لە
یۆنیۆی ۱۹۸۱دا یەکەمین سەرۆک کۆماری "ئیسلامی - لیبراڵ" کە بەنی سەدر بوو لە كار بخا. دواتر بەنی سەدر توانی هەڵبێ و خۆی بگەیەنێتە ﮔﺮﻭﭘێﮐﯽ ﺑﻪﺭﻫﻪڵﺳﺘﮑﺎﺭ ﻟﻪ ﭘﺎﺭﯾﺲ.
بەڵام مــەدی بـازرگــان لە نـاو ئێــرانـدا مــایەوە و لـە هەشــتــاکــانـدا سەرکردایەتی تاقە حیزبێکی بەرهەڵستکاری (نەضت آزادی) دەکرد کە مۆڵەتی کارکردنی هەبوو. بازرگان ڕەخنەی لە تاکرەوی و سیاسی ئابووری کارەسات ئامێزی کۆماری ئیسلامی ئێران گرت و لە قێناغەکانی سەرەتای شەڕی عێراق و ئێراندا داوای ڕاگرتنی ئەو شەڕەی کرد. حیزبەکەی بازرگان لە پەرلەمان ددرک‌را و ئە‌ندامـە‌ک‌انی‌ان تووشی ڕاونان و گرتن هاتن، بەلام ﺧﻮﺩﯼ ﺣـﯿـﺰﺑﻪﮐـﻪ ﻟﻪ ﺳـﺎڵﯽ ۲۰۰۱ ﻗـﻪﺩﻩﻏـﻪ ﮐـﺮﺍ. ﭘﺎﺵ ﻣـﺮﺩﻧﯽ ﺑـﺎﺯﺭﮔـﺎﻥ ﻟﻪ ساڵی ه ۱۹۹دا سەرکردایەتی حیزبەکە درایە دەست یە‌زدی، کە لە ساڵی
۱۹۷۹دا وەزیری دەرەوەی ئێران بوو. دادگایەکی شۆڕش لە تاران لە ساڵی ۲۰۰۱۰ ﺣﯿﺰﺑﯽ (ﻧﻬﻀﺖ ﺁﺯﺍﺩﯼ) ﺑﻪﭘﯿـﻼﻧﮕﯿﺘﺮﯼ ﻟﻪ ﺩﮊﯼ ڕﮊێﻣﯽ ﺋﯿﺴـﻼﻣﯽ ئێران تاوانبارکرد و دواتر قەدەغەیکرد. زۆربەی ڕابەرانی ئەم حیزبە دواتر خرانە کونجی زیندانەکانەوە.
بەهێزترین حیزب کە هەڕەشەی لە حیزبی جمەوری ئیسلامی دەکرد بریتی بوو لە مـوجـاهیـدینی خـەڵق (لە جیـەـاددوە وەرگـیـراوە) کـە ڕێکخـراوێکی
"ئیسالامی - مارکسی" بوو. مجاهدین خلق لەو سەردەمەدا زۆر ترسناک دابەشكردنس ددمغاتەكان لە نخران 61 خـاتـەمی دەکـرد "ریفـۆرمـیـسـتـە‌کـان" بوون کـە بانگە‌شـە‌یان بۆ ریفـۆرمی ئابووری، پلورالیزم، بەرابەری لە بەردەم یاسا و فراوانترکردنەوەی ئازادییە شەخسیییەکان دەکرد. زۆر جار پۆرترێتی ریفۆرمیسیتەکان بریتی بوو لە پیــاوێک کــە ســووکــە زدردەخــە‌یە‌کی بەســەر لـیّــوە‌وە بوو و ســووکــە
ڕیشێکیشی هەبوو. کاندیدە "کۆنسێرڤاتیڤەکان"یش پێیان لەسەر بایەخە پیـرۆزەکـانی شۆڕش و بەها ڕوحـیـیـە‌کـان دادەگـرت. ئەمـان زەردەخـە‌نەیان نەدەخـســتــە سـەر لێـوەکـانیـان چونکە ئایەتوڵڵا خــومــەینی ئەوەی ڕوون کردبووە ئەوەی زەردەخەنە بکات بۆ شەیتانی دەکات.
خـودی ریفـۆرمـیـسـتـە‌کـان بەسـەر چە‌ندیـن فـراکـسیـۆنـدا دابەش ببـوون.
گرنگترین حیزبی ئەوان (حزب مشارکت اسلامی) بوو (IIPP) کە لە لایەن مـحـەمـەد ڕدزا خـاتـەمی برای سـەرۆک کـۆمـارە‌وە ڕابەری دەکرا. لە کـاتی هەڵبژاردنەکەدا ۱۸ فـراکـسـیۆنـی "ریفـۆرمـخـوازی" جـودا جـودا خـۆیان لە
"بەرەی دووی خــورداد"دا کــۆکــردەوە (واتە بەرەی ٢٣ی مــای، چونکە لە ٢٣ى مـای ١٩٩٧ خـاتەمی هەڵبـژاردنەکـانـی سـەرۆک کـۆمـاری بردەوە) .
کاندیدە "هەرەکێنسێرڤاتیڤەکان" خۆیان لە "کوالیسیۆنی هەوادارەکانی خەتی ئیـمـام و رِابەر"دا کـۆکـردەوە. ریفـۆرمـیـسـتـە‌کـان سـە‌رکـە‌وتنـیێکی گـــە‌وردیان لە هە‌ڵبــژاردنە‌کـــاندا بەدەست هێنا. پاش خـــولی دوودمی هە
"" لە دران و ئەو ۹۰ تـریش بە"کۆنسێرڤاتیف" لە قەڵەم دران. بەڵام سنووری نێوان ئەو دوو گروپە زۆر ڕوون نەبوو ، چونـکە زۆرێک لەو کاندیدانە بەشێوەیەکی فـەرمی وەک "بێ لایەن" هەڵبژێردرا بوون.
ریفـیۆرمـیـسـتـە‌کـان لە ناو خـودی تاراندا توانیـان ۲٦ (لە کـیۆی ۳۰) مــە‌ندات ببــە‌نە‌وە. لەم ناوچەیەدا ســەرۆک کــۆمــاری پێـشــوو ، هاشــمی
ڕەفسنجانی، دابەزێنرایە پلەی ( ۳۰ لە لیستی کاندیدەکاندا، بەڵام پاش ئەوەی شورای نگەبان هەندێ لە کاندیدەکانی پەسەند نەکرد رەفسنجانی
(موستەزعـەفین) ئیێران باشتر بکرێتەوە. بازرگانی دەرەکی دەبێ بکرێتە دەوڵەتی و دەبێ ڵ وڵاتـە
سۆسیالیستەکاندا گرێ بدرێ.
ئەم باڵەی نێـو حــیـزب لە ســاڵی ۱۹۸۷دا ئەوەندە بەرجــەســتــە ببــوو ،
لەوانەشە خـەتەرناک، تا وای لێبەیات حییزب زۆر بەئاسـانی لەبەر یەک هە‌ڵوە‌شایە‌وە. هەروەکو پێشـتریش ئاماژەمان بۆکرد، ناکۆکییەکانی نێو حـیـزبی جـمـەـوری ئیـسـلامی کـارێکی وای کـرد کـە نە‌توانـرێت هیچ جـۆرە
بڕیارێک لە بارەی گرفتە ئابوورییە سەرتاسەرییەکانی ئێرانەوە بدرێت.
بەڵام ئەو دووبەرەکـیـیـە قــوۆەی نـیّـوان هەردوو باڵەکـە‌ی رِژێم بەهیچ شێوەیەک لە دوای ساڵی ١٩٨٧وە ئارام نەبووەوە، بەڵکو بەپێچەوانەوە تەنانەت لە دوای مـردنی خـومەینیشـەوە بـووە مـانیـفێسـتێیێک. لە قـۆناغی نەوددەکانیشدا هەردوو باڵەکەی ناو ڕژێم زیاتر خۆیان ئۆرگانیزەکرد و کار ﮔــەﯾﺸــﺘــە ﺋەﻭەﯼ ﻫەﺭﺩﻭﻭ ﻻ ﻟـە ﻧﺎﻭ ﺗﺎﺭﺍﻧـﺪﺍ ﺩﻭﻭ ﻣــەڵﺒــەﻧﺪﯼ ﻫەڵـﺒــﮋﺍﺭﺩﻧﯽ جودایان هەبوو -
هەڵبژاردنەکانی خولی شەشەمی مەجلیس (پەرلەمان) لە ف‌ابریوە‌ری و مارسی ۲۰۰۰دا بەڕێوەچوون. ئێران سیستمی هەڵبژاردنی فەرەنسی پیادە دەکات، واتە زۆرینەی دەنگەکان لە دوو خـولی جیـاوازدا. بەواتایەکی دی لە خـولی یەکەمـدا تەنەـا ئەو کـانـدیدانە بەبراوە دەژمـێردرێن و بـۆیان هەیە بەشداری خولی دووەم بکەن کە زۆرینەیەکی دەنگەکانیان بەدەست هێنابێ ئەو زۆرینەیـە لە چواریەکی (لەو نـاوچەیەی هەڵبژاردنەکەی تیێدا سازکراوە - و) کەمتر نەبێ. لە خولی دووەمیشدا ﺩﻭﻭ ﺳﻪﺭﮐﻪﻭﺗﻮﻭﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪﯼ ﺧﻮﻟﯽ ﯾﻪﮐﻪﻡ ﻟﻪﮔﻪڵ ﯾﻪﮐﺘﺮﺩﺍ ﭘێﺷﺒﺮﮐێ ﺩﻩﮐﻪﻥ.
لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ۲۰۰۰دا ۲۲۵ کاندید (لە کۆی ۲۹۰) لە خولی یەکەمدا هەڵبژێردران.
ئەوانەی لە سـاڵی ٢٠٠٠دا پشــتـیـوانـیـان لە ریفـۆرمـەکـانی ســەرۆک
## سەرۆک کۆمار
دەسـەڵاتەکانی سەرۆک کـۆمـار لە کـاتی فـەرمـانڕەوایی خـومـەینیـدا زۆر لاواز بوون. هەردوو سـەرۆک کــۆمــاری پێـشــوو بەنی ســە‌در ( ۱۹۸۰ –
۱۹۸۱) و خـامـەنەیی (۱۹۸۸ - ۱۹۸۹) رۆڵێکی هە‌نۆکە‌ییـان هەبوو.
کاتێ کە مەرگ خومەینی بەسالاچووی پێچایەوە شەڕێکی سەخت لەسەر دسە‌لات و لێهاتوویی سیاسی لە نێوان ڕدفسنجانی و مونتە‌زدریدا دەستی
(ayatullah uzma) پێ کـرد. مــونـتـە‌زە‌ری یـە‌کـیێک بوو لە ئایـە‌توڵلا مــە‌زنە
هەرە ن‌اودارە‌ک‌ـانی شـاری قـوم کـە لە سـالْی ۱۹۸۵دا لە لایەن شـورای
پسپۆڕەکانەوە، واتە مـجلس خبرگانەوە بەشێوەیەکی فەرمی وەک جێگری خـومـەینی هە‌ڵبـژێردرا. کـاتێکـە مـونـتە‌زدری کـرا بەجـێگری خـومـەینی وا چاوەڕوان دەکـرا ممایندەگی خەتێکی "هەرە کـرۆنسـیێرڤـاتیڤ" بکا ، بەڵام لە ساڵی ۱۹۸۸ - ۱۹۸۹دا ناوی مـونتـەزەری بە‌مـە‌رجی لیـبـرالیـزەکـردنی بارودۆخی سیاسی و ئابووری ئێرانەوە گرێدرا.
ﻟﻪ ﺳﺎڵﯽ ۱۹۸٦ ﻣـﻪﺳﻪﻟﻪﯼ ﺋێﺭﺍﻥﮐﯚﻧﺘﺮﺍ ﺋﺎﺷﮑﺮﺍ ﺑﻮﻭ ، ﮐﻪ ﺗﯿـﺎﯾﺪﺍ ﺋﺎﻣﺎﮊﻩ بۆ رەفسنجانی دەکرا وەک غایندەی ئێران کە لەگەڵ شەیتانی گەورە، وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا خەریکی گفتوگۆکردن بوو. لە مانگی ئۆکتۆیەری ١٩٨٦دا مــەدی هـاشــمی دەســتگـیــر کــرا ، چـونکە مــە‌ســـە‌لـە‌ی چەک فـرۆشـتنەکەی بەئێران بۆ گـۆڤـارێکی لوبنانی ئاشکرا کـرد. دواتر مـهەدی هاشمی لە مانگی سێپێتامبە‌ری ۱۹۸۷دا بەتاوانی "بالاوکردنەوەی فە‌ساد لەسەر زەوی" درایە بەر گوللە (بڕوانە پێشـترکە باسمان لەم مەسەلەیە کرد و بەئایەتێکی قورئانەوە گرێمان دا). هادیکە برای مهەدی هاشمی بوو ،
زاوای مــونتــەزەری بوو . لەم شــە‌ر و کــیّـشــە‌یە‌ی نـیّـوان مــونـتــە‌زە‌ری - رەفسنجـانی، ئەمەی دوایییـان خەریک بوو دەسەڵات بگرێتە دەست و لە ﻣﺎﺭﺳﯽ ۱۹۸۹ ﻣﻮﻧﺘﻪﺯﻩﺭﯼ ﺩﻩﺳﺘﯽ ﻟﻪ ﮐﺎﺭ ﮐﯿﺸﺎﯾﻪﻭﻩ.
بەرز کــرایەوە بۆ کــاندیدی پلە Z . هەڵبـژاردنەکــانی ســەرۆک کــۆمــاری ۲ ۰ ۰ ۲ یش وەکو هەڵبژاردنەکانی ساڵی ۱۹۹۷ پرۆتێسـتێکی ئاشکرا بوو دژ بەو پێکە‌اتەیەی ئێرانی بەڕێوە دەبرد. لە لایەکی ترەوە "ریفۆرمیسیتە" سەرکەوتووەکان لە ناو خودی خۆیاندا بەسەر چەندین فراکسیۆندا دابەش بـوون کـە هەریەکـە و لە ئاسـتی مـە‌سـە‌لە ئابووری و کـوّمـە‌لایە‌تیـیـە‌کـاندا خـــاوەنی بـیــروبۆچوونـێکی جــودا بوو. چاوەڕوانی ئەوەش لە غـاینـدە "بێ لایەنەکـان" نـەدەکــرا کــە بـەپێی مــەســەلە ئـیـدیۆلۆژیەکــان گــرفــتــەکــان هە‌ڵبسە‌نگێنن و (لە پەرلەماندا - و) دەنگیان لەسەر بدەن، بەڵکو ئەوان بەپێی بەرژدوەندییە مەسڵەحەت ئامێزەکانی ئەو ڕۆژانە بڕیارەکانی خۆیان ددا.
بەڵام ئێران ئەوڕۆکە بۆتە خاوەنی سیستمێکی سیاسی ئەوتۆکە تیایدا تەواوی ئەو فـراکـسـیـۆنە نافـە‌رمـیـانەی تـاوەکـو ئێـسـتـا بوونیـان لە ناو ڕێمەکەدا هەبووە بەحیزبی دیفاکێتۆ دادەنرێن. بەپێی ئامارە فەرمیەکان ڕێژەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٠دا گەیشـتە نزیکەی ٦ ٪ . هەڵبـژاردنەکـانـی پەرلەمـانـی سـاڵی ٢٠٠٠ لە زۆر ڕووەوە مـانای
"ئاسایی کردنەوەی" ئەو ژیانە سیاسییە شۆڕشگێڕییەی دەگەیاند کە پێشتر لە ئێراندا هەبوو. بەڵام لە هەمان کاتدا شورای نگەبان ۵۷٦ کاندیدی لە کـــۆی ئەو ٦٨٦٠ کـــاندیدە پر هیـــوایە رِهت کـــرددوە کـــە خـــۆیان بۆ هەڵبـژاردنەکـانی مــجلس شـورای اسـلامی کـاندید کـردبوو. لە نـیّـو ئەو کاندیدانەدا ٤٠٤ دانەیان ژن بوون و ٣٥ دانەشیان غەیرە موسڵمان بوون.
مردنی خومەینییەوە لە ئارادا بوون، تا لە هەڵبژاردنێکی ڕاستەقینە. رێژەی بەشداریکردن لە هەڵبژاردنەکاندا گەیشـتە ٦٨,ه ٪ . هاوکـات بەزۆرینەی ۹۷,۳٪ بڕیار لەسەر کۆمەڵێ گۆڕانکاری لە یاسای بنەڕەتیدا درا. بەهێی یەکـیێک لە گرنگترین ئەو گۆڕانکاریانە کە بریتی بوو لە لابردنی پۆسـتی سەرۆک وەزیران، یەکێک لە سەرسەختـتـرین دوژمنەکان (موسـەوی) کە غایندەی خەتێکی ئابووری ڕادیکاڵی دەکرد، لەو گۆڕەپانەدا نەما. لە بری ئەوە ئەوانەی لە كـــابـینە تـازەكـــەدا كـــاریان دەكـــرد بریتی بوون لەو تەکنۆکراتانەیکە بەزۆری خوێندنیان لە ڕۆژئاوا تەواو کردبوو .
ﺩﻭﻭﺑﺎﺭە ﻫەڵبـژاردنەﻭەی ڕەفـسـنجـانی ۱۹۹۳ بەسـەرۆک کۆمـار ئاوێزانی نارەحــەتـیــیــەکی بەرچاو بـوو. لەو هەڵبــژاردنانەدا تەنەــا ٦٣ ٪ دەنـگە بەشداربووەکانی هێنایەوە، کە دەیکردە ٥٦,٩ ٪ سەرجەمی ئەوانەی مافی دنگدانیان هەبوو .
بەشێوەیەکی دیکە دەتـوانین بڵێین ڕەفـسنجـانی لە ساڵی ۱۹۹۳دا تەنەـا لە لایەن ٣٥,٨ ٪ خەڵکی ئێرانەوە پشـتـیـوانی لێ کرا. هەڵبـژاردنەکـانی سەرۆک کـۆمـاری ۱۹۹۷ زۆر سەرنج ڕاکێشێتر بوون لە جـاران، بەڵێ زۆر سەیر و سـەمـەرەتریش بوون، چونکە سـەرۆک کـۆمـاری کـارا ڕەفـسنجـانی بەپێی دەسـتـوور بێی نەبوو بۆ جـارێکی تر خـۆی کـانـدید بکاتەوە (بەڵام دواتر کــرا بەســەرۆکی ئۆرگــانـێکی زۆر بەدەســەڵات بەناوی "مــصلـحت تشـخیص نظام" ، کـە لە سـاڵی ۱۹۸۹ بەدواوە دەسـەلاتی یە‌کـلاکـردنە‌وە‌ی ناکۆکییەکانی نێوان پەرلەمان و شورای نیگەبانی پێ سپێردرا بوو). بۆیە لە بری ئەم کــانـدیدێـکی تر هاتە ژوورەوە ئەویش بریـتی بوو لە کــانـدیدی نافەرمی ڕژێم، سەرۆکی پەرلەمان ناتیق نوریکە لە لایەن خامەنەیی ڕابەر و فراکسیۆنی کۆنسیێرثاتیثی ناو پەرلەمان و "بازار" وە basaris پشتیوانی لێ دەکرا. لە کۆی ٢٣٨ کاندید (کە ٩ دانەیان ژن بوون) شورای نگەبان تەنها ناوی ٤ پیاوی پەسەند کرد و رێگای دان کە بەشداری هەڵبژاردنەکان بكەن. بەڵام سەرئەنجـامی هەڵبژاردنەکان سەرکەوتـنێکی چاوەڕوان نەکراو 68 برۆفجسۆر بان یەریە
لە ســالْی ۱۹۸۸دا رێگە‌كــان بۆ ڕدفــسنجــانی زیـاتر تەخت بوون. لە
یۆلـیـۆی هـە‌مــان ســاڵدا، لە کــاتێکدا کــە بارودۆخــە ســە‌ربازییــە‌کــە لە
بەرژەوەندی ئێراندا نەبوو ، خومەینی ناچار بوو ئاگربەستی نێوان عێراق و ئێران قبوڵ بکات. دواتر خومەینی ڕەفسێجانی بەفەرماندەی کارای گشتی سویا دەسنیـشــان کـرد. رەفـسنجـانی (کـە جـاران کـرۆنتــرۆڵکـردنی هێیزی
"پاسداران" لە ژێر دەستی هاوپەیانەکانی خۆیدا بوو ) ئێستا لە ڕێگەی ئەم پۆمیـتـە تازەیە‌وە ددیتـوانی هەمـوو هێمزە چە‌کـدارە‌کـانی تـریش بخـاتە ژێر دسەڵاتی خۆیەوە.
خامەنەیی سەرۆک کۆمار کە‌مە‌نداتە‌کە‌ی (ماوەی کار) لە پاش مردنی خـــومـــە‌ینی لە یـۆنیــۆی ۱۹۸۹دا، لـە تە‌واوبـووندا بـوو ، کــرایە جــێـگری
خـومـەینی (ڕابەر) و ودلی ئیـمــامـی مــەدی. بەم شــیّـودیە خــامــە‌نـە‌یی
بەشێـوەیەکی فەرمی بووە بەرزترین دەسەڵا تداری ئێـران. لەمەش گرینگتر عـەلی ئە‌کـبە‌ر هاشـمی رِه‌فـسنجـانی لە مـانگی حـە‌وتدا بەسـەرۆک کۆمـار هەڵبژێردرا و هاوکات لە‌گ‌ه‌ڵ ئەم هەڵبژاردنەدا یاسای بنەرەتی ئێبرانیش
گـوۆڕا و پۆســتی ســەرۆک وەزیران لابرا و ســەرۆک کــۆمــار بـووە ســەرۆکی حکوومەت. بەم کارە پۆستی سەرۆک کۆمار گرینگییەکی زۆر جیاوازتری لە جـاران پەیدا کـرد. جـوولانە‌وە و دە‌رکـە‌وتنە‌کـانی رِدفـسنجـانـی ئەوەیان ﺩﺩﺭﺩﻩﺧﺴﺖ ﮐﻪ ﺋﻪﻭ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ﺧﻮﺩﯼ ﺧﺎﻣﻪﻧﻪﯾﯽ ﺑﻪﻓﯿﻌﻠﯽ ﻟﻪ ﺭﺍﺑﻪﺭ ﺩﻩﭼﻮﻭ.
لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماردا رِه‌فسنجانی توانی ۹٤,۵ ٪ ددنگە
بەشـداربـوەکـان بێنێـتـە‌وە و ببێ بەســە‌رۆک کــۆمــاری ئێـران. تاقــە دژە کاندیدێک کە لەو هەڵبژاردنانەدا لەگەڵ ڕەفسنجانیدا پێشبڕکێی دەکرد وەزیری پێشوویکشتوکاڵ بوو (شەیبانی) کە وەک نمایندەیەکی "لیبڕاڵی بێ لایەن" خۆی کاندید کردبوو. شەیبانی وەک کاندیدێکی یەکجار لاواز توانی تەنها ۳,۸ ٪ دەنگەکان بێنێتەوە. پاش ئەوەی شورای نگەبان ناوی ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ۸۰ ﮐـﺎﻧﺪﯾﺪﯼ ﺗﺮﯼ ﺭﻩﺕ ﮐـﺮﺩﺩﻭﻩ ، ﻫﻪڵﺒـﮋﺍﺭﺩﻧﻪﮐـﺎﻧﯽ ﺳـﻪﺭﯙﮎ ﮐـﯚﻣـﺎﺭ ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟـﻪ ﺭﺍﮔـﯿـﺮﯾﯿـﻪﮎ ﺩەﭼﻮﻭﻥ، ﻟﻪﺳــﻪﺭ ﺋﻪﻭ ﺑﺮﯾﺎﺭﻩ ﺳـﯿـﺎﺳـﯿـﯿـﺎﻧﻪﯼ ﻟﻪ ﺩﻭﺍﯼ دابەشکردنی د:سەڵتەکان لە نێران 67 ﺯﯙﺭﯼ ﭼﯿﻨﯽ ﻧﺎﻭەڕﺍﺳـﺘـﻪﻭە ﺑﻮﻭ ﮐـﻪ ﻟﻪ ﻧﺎﻭﭼﻪ ﻻﺩێﻧﺸــﯿﻨﻪﮐــﺎﻧﻪﻭە ﺑﻪﺭﻩﻭ ﺷــﺎﺭ کۆچیان کردبوو ، هە‌رودە‌ا پشتیوانی تێکنۆکرات و بازنە پیشە‌سازییە‌کان و خوێندکاران و لاوەکانەوە بوو (هەموو کەسێ کە تەمەنی ١٥ سالان بێت بۆی هەیە دەنیگ بدات). ئەم هە‌ڵبژاردنە نییشانە‌ی پشـتـیـوانیـکردن بوو لە
بەردەوامبوون لە ئاساییکردنەوەی سیاسەتەکانی ئێران:
پلورالیـزم (بەڵم لە چوارچێوەی سـیسـتـمی ئیـسـلامـیـدا) بەشێوەیەکی
ئاشکرا دانی پێ دانرا ، گروپە هەمەجێرەکان توانیان کاندیدەکانی خۆیان ئاشکرا بکەن، هەر چوارە کاندیدە‌ش توانیان بەشێودیەکی ئاشکرا گفتوگۆ لەسەر مەسەلە سـیاسـییەکـانی ناوخۆ و دەرەوەش بکەن، هەروەها رێژەی بەشـداریکردن لە هەڵبژاردنەکەدا گـە‌یشـتە ئاسـتێکی زۆر بەرز (سەرووی
. ( ) / //
خاتەمی دوا بەدوای سەرکەوتن لەو هەڵبژاردنەدا یەکسەر حکوومەتێکی ﻟﯿﺒـﺮﺍڵ ﺋﺎﻣـێﺯﯼ ﺩەﺳﻨﯿﺸـﺎﻥ ﮐـﺮﺩ ﻭ ﺑﯚ ﯾﻪﮐﻪﻣﯿﻦ ﺟـﺎﺭ ﻟﻪ ﻣـێﮊﻭﻭﯼ ﺋﯿـﺮﺍﻧـﯿﺸـﺪﺍ ژنێکی بەجـێگری سـەرۆک کـۆمـار دەسنیـشـان کـرد. Tehran Times کە ﺯﻣــﺎﻧﺤــﺎڵﯽ ڕﮊێﻢ ﺑﻮﻭ ﻟﻪ ﻧـﯚﭬــﻪﻣــﺒــﻪﺭﯼ ۱۹۹۷ﺩﺍ ﺩﺍﻭﺍﯼ ﺩەﻭڵەﺗﯽ ﯾﺎﺳــﺎ ﻭ تایبەتیزەکردنی پیشەسازییە لاوازەکان یا "نەخۆشەکانی" کەرتی گشتی و بنبرگردنی خزمپەرستی و فڕوفێلێی باج و ئەو گەندەڵییە بەربالاوەی دەکرد کە بەشێوەیەکی ئاشکرا لە ئێراندا تەشەنەیان کردبوو .
بەڵام لە هەمـوو ئەو هەوڵانەیکە خاتەمی لە نێوان ۱۹۹۷ - ٢٠٠٠دا دای لە پێناوی لیــبــرالـیــزەکــردنی ئـیێـران لە رێگەی ســیــاســەتێکی
"ﺭﯾﻐﯚﺭﻣﺨﻮﺍﺯ"ﺩﻭە ﻟﻪ ﭼﻮﺍﺭﭼﯿﯿﻮەﯼ ﺳﯿﺴﺘـﻤﯽ ﺋﯿـﺴﻼﻣـﯿﺪﺍ ﺳﻪﺭﻧﻪﻛﻪﻭﺗﻮﻭ ﺑﻮﻭ .
بـە‌رە‌نـگــاربـوونــی ئـەم هــە‌وڵنــە‌ی مــی لــە لایـەن "هـەرە
کۆنسێرڤاتیڤەکان"دودکە خامەنەیی ڕابەری دەکرد ، ئەوەنـدە بەهێز بوو کە توانی ســە‌رئێــشــە‌یە‌کی یەکــجــار ســە‌خت بۆ خــاتەمی دروست بـکات.
کــۆنتــڕۆڵکردنی ئۆرگــانەکــانی شــۆڕش، ســوپا ، دەزگــاکــانی ئـاســایش بوو بۆ مــحـــە‌مــە‌د خـــا تەمی کــە تـوانی نزیکەی ٦٩ ٪ ددنگە‌کــان لەو هەڵبژاردنانەدا بۆ خۆی دردو بکات، بەرامبەر بەکەمتر لە ۲۵ ٪ بۆ ناتیق
نوری. ئەم هە‌ڵبژاردنە وەکو خۆپیشاندانێک و نارِه‌زایی دە‌ربرینێک وا بوو لە دژی ســیــاســە‌تە‌کـانی ڕژێمی کـارا و لە پێش هەمــوو شـتــێکیــشــە‌وە
بەرزبوونەوەی نرخەکان.
خـاتەمی وەک ئایینپەروەرێکی بەتوانایەکی بەپێشـینەیەکی پاکەوە کـە بەهیچ شێوەیەک نەدەکرا نیشانەی پرسیاری بخرێتە سەر ، خۆی هاوێشـتە نێو هەڵبژاردنەکانەوە. خاتەمی خوێندنە ئایینییەکانی خۆی لە قـوم تەواو کــردبوو ، پێـشنـاوی "ســە‌یـد"یشکــە ئەو هە‌یبــوو مــانـای ئەوە بوو کــە
پشتاوپشت دەگەڕایەوە سەر نەوەی پێغەمبەر. خاتەمی زمانی ئەڵمانی و ئینگلیــزی زۆر بەباشی دەزانی و دوو کــتـیێبـیـشـی لەســەر فــە‌لســە‌فــە‌ی سیـاسەتی ڕۆژئاوا نووسیـبوو. هەروەها بەر لە شۆڕشی ۱۹۷۹ لە شاری هامبۆرگ سەرۆکی سەنتەری ئیسلامی بوو .
لەو کاتەدا کە لە حکوومەتەکەی ڕەفسنجانی لە نێوان ١٩٨٩ - ١٩٩٢ وەزیری ڕۆشنبیری بوو ، بەوە ناوبانگی دەرکردبوو کە توانای سنگ فراوانی و تەحـهەمـولکردنی بیـر و بۆچوونە جـیـاوازییـە‌کـانی هەبوود و لە هەمـان کـاتـیـشـدا ڕادەی ســانسـۆرکـردنی کـتـیێب و ڕۆژنامـە و فـیلـمـە‌کـانـی کـەم کــردبوودود. لە کــەمــپــەنیـی هە‌ڵبــژاردنە‌کــانـی ســاڵی ۱۹۹۷دا داوای تەحەمولکردنی هەرچی زیاتری بیر و بۆچوونە جیاوازەکانی دەکرد ، داوای ئەوەی دەکرد کە دەسەڵاتدارانی وڵاتە ڕێز لە یاسای بنەڕەتی ئێران بگرن،
پشتیوانی لە ئازادی و مافەکانی مرۆث دەکرد ، پشتیوانی لە یەکسانی و بەرابەری نێوان ژن و پیاو دەکرد و لەگەڵ ڕۆژئاواشدا خوازیاری دیالۆگێکی کولتووری بوو .
ئەو سەرکەوتنە چاوەڕوان نەکراوەی خاتەمی لە ئەنجامی پشـتگیریکردنی چەپەکان و گروپە ١٦ لایەنێکەوە بوو ، هەروەها لە ئەنجامی پشتیوانییەکی
## ئیدارەکان و نماوچەکان
لە ســاڵی ١٩٨٩وە ســەرۆک کــۆمــاری ئێــران بەشــێــوەیەکـی فــەرمی حكوومەت (ئەنجـومەنی وەزیران) دەسنیشان دەكات. ئەنجـومەنی وەزیران بریتـیـیـە لە زیاتر لە ۲۰ وە‌زیرکـە بەرپرسـیـارن لە وە‌زارە‌تە‌کـانی خـۆیان.
هەمـــوو وەزیرێک دەبێ لە لایەن مـە‌جلیــســە‌وە پە‌سـە‌ند بـکرێ. بەهەمــان
شــێـوەش مــەجلیس (پەرلەمــان) بۆی هەیە وەزیرەکــان ناچار بکات (لە ڕێگەی ئاشکراکردنی بێ مـتـمانەیی مـەجلیس بەو وەزیرانە ) کـە دەست لە کارەکانی خۆیان بکێشنەوە. پرسی بێ متمانەیی مەجلیس تاوەکو ئێستا ﺯﯾﺎﺗﺮ ﻟﻪ ﺟﺎﺭێﮏ ﺑﻪﮐﺎﺭﻫﯿﻨﺮﺍﻭﻩ.
سیسیتمی ئیدارەکانی (بەڕێوەبردن) ئیێران زۆر نەریتییە و بەشێوەیەکی ســە‌نـتـــراڵ لە تـارانە‌وە بە رێوە ددبرێ. شــۆریشی ۱۹۷۹ بـووە هێی ئـەوەی
هەنـدێ لە دەســهۆتەکــان (بەلایەنی کــەمــەود لەو کــاتە ئـاژاوە‌ئامــێـزە‌ی سـە‌رتـاکــانی شــۆڕشـدا) دێسـە‌نتــرالیــزە بـبن (نامــە‌رکــە‌زی). هەندێ لە
رِابەرەکانی شۆرِش ئەوەیان رِاگەیاند کە بەشداریکردنێکی زۆر ئەکتیشانەی جەماوەر لە ئاستی ناوچەییدا (لێكاڵ) تەنها مەرجێكە كە بتوانێ گەرەنتی بەردەوامبـوونی شێرش بـکات. هەروەها گـفـتی ئەوەش درا کـە ناوچەکـان بۆیان هەبێ شــورای جـەمــاوەریی خــۆیان هەڵبــژێرن. هاتـنە کــایـە‌وەی ئەو ه‌ڵبژاردنە ناوچە‌یییانە لە ساڵی ۱۹۹۹دا بوونە واقییع. مەبەستیش لەم کـارە ئەوە بـوو کـە شـورای ناوچەکـان بـتـوانن مـە‌ڵبـە‌نـدەکـانی دەسـەڵات بەشێـوەیەکی دیوکـراسی هەڵبـژێرن و بیـەـێننە کـایەوە. هەرودها لەوانەیە مەبەستیش ئەوە بووبێت ڕێگای کەمینە نەتەوەیییەکانی تر بدرێت (لەسەر ئاستی هە‌رێمـە‌کـان) کـە دەست بەسـەر دەسەڵاتی هە‌رێمـە‌کـانی خـۆیاندا بگرن.
هەڵبـژاردنەکـانی سـاڵی ۱۹۹۹ بێ ریفـوێرمـخـوازە‌کـان هە‌ڵبـژاردنێکی
(اطلاعـات) ، شورای نگەـبـان، دادگـاکـان، هەروەها رادیۆ و تە‌لە‌فـزیۆن لە
لایەن ڕابەردوە بـووە هـۆی ئەو هـاوپە‌یـانـە
ﺭﯾﻔﯚﺭﻣﺨﻮﺍﺯەﯼ ﺧﺎﺗەﻣﯽ ﮐﻪ ﺯﯙﺭﯾﻨﻪﯼ ﻣﻪﺟﻠﯿﺴﯿﺎﻥ (ﭘﻪﺭﻟﻪﻣﺎﻥ) ﭘﯿﮏ ﺩﻩﻫﯿﻨﺎ .
تاقە قازانجی خاتەمی کە لە پیادەکردنی سیاسەتە ریفۆرمخوازەکەیەوە مـاوەتەوە ئەوەیە کە ئازادی بیـروڕا لە بواری ڕۆژنامـە و گـۆثـار و فـیلمـدا پەرەی سـە‌ندووە. بەڵام کـاتێ ئەو زۆرینە ریغـۆرمـخـوازەی نـاو پەرلەمـان لە ســـالْی ۰۰۲دا ویســتـــیــان ئەو ئازادیە لە چوارچێــوە‌ی یاســـایە‌کی
ڕۆژنامەگەری نوێدا بەرجەستە بكەن، ڕووبەڕووی ڤیتێیەکی ڕاستەوخۆی ڕابەر بوونەوە. ئەم ڭـیـتـۆیە بەشـیّـوەیەکی ئـاشکرا ئەوەی بۆ خـەڵک ڕوون کردەوە کە دەسەڵاتی ڕاستەقینە و کۆتایی تاوەکو ئێستاش لە دەستی ڕابەر دایە .
خۆپیشاندانەکانی خـوێندکاران بەدرێژایی ٢٠٠١ - ٢٠٠٣ سسـتی و پاسیڤی خاتەمیان داخ کرد. هەوادارەکانی ریفۆرم لەوە بەدواوە لە بەرگریدا بوون و خـودی خـاتـەمـیش بەشـێـوەیەکی زۆر سـەیر پاسـیف و ســست بوو.
ﺯﯙﺭێﮏ ﻟـﻪ ﺋێـﺮﺍﻧﯿــﯿـﻪﮐــﺎﻥ ﺧــﯚﺯﮔــﻪﯾـﺎﻥ ﺩﻩﺧــﻮﺍﺳﺖ ﮐــﻪ ﺧــﺎ ﺗﻪﻣـﯽ ﺑﺒــﻮﻭﺍﯾﻪ بەگورباچۆڭی ئێران. بەڵم بەدڵنیایییەوە خودی خاتەمیش ئەوەی لە بەرچاو ﮔﺮﺗﺒـﻮﻭ ﮐﻪ ﻫﻪﻭڵەﮐـﺎﻧﯽ ﮔﻮﺭﺑـﺎﭼﯚﺙ ﻟﻪ ﭘێﻧﺎﻭﯼ ﺩﯾﯿﻮﮐﺮﺍﺗـﯿﺰەﮐـﺮﺩﻧﯽ ﯾﻪﮐـﯿێـﺘﯽ سۆڤێت لە چوارچێوەی سیستـمی کـۆمەنیسـتیـدا بەکـوێ گەشت. ڕوخـانی یەکێتی سۆڤێت و خودی کەسی گورباچۆڤ ئەوەندە دڵخێشکەر نەبوون تا کار بۆ دیوکراتیزەکردنێکی ڕادیکاڵی لەو بابەتەی ئێران بکرێ.
کــۆنـتــرۆڵ دەکـــات. پۆســـتی هەرە بەرزی ناو ئەم دوو ڕێـکخـــراوەیە و کارخانەکانی سەر بەمانیش لە دەستی "بازاڕ" دایە. ئەم بونیادی شەهیدانە تەنەـا لە بەرامبەر خامەنەیی ڕابەردا بەرپرسیـارن و کۆنتـرۆڵکردنی باری داراییشیان لە دەستی پەرلەماندا نییە.
ئێـران لە ڕوانـگەی ئیـدارییـە‌وە کـراوە بە ٢٥ پارێزگـاوە کـە پێی دەڵێن ئوستان ostan. هەر ئوستانە و لە لایەن فەرمـانڕدوایەکـەهوە (ئوستـاندار)
بەڕێوە دەبرێ. ئـوســتــانەکــانیـش لە ڕێگەی خــۆیـانەوە کــراون بەچەنـدین شارسـتـانەوە shahrestan کە هەر یەکە و لە لایەن فـەرمـانـدارێکەوە بەڕێوە دەبرێ. سەرجەمی ئوستاندارەکان و فەرماندارەکان لە لایەن وەزارەتی ناوخێی تارانەوە دیاری دەکـرێن و هەمـووشـیـان بەرامـبـە‌ر بەو وەزارەتە بەرپرسیارن. لە دوای شۆڕشی ١٩٧٩شەوە لە هەموو ناوچەیەکدا ئیـمـام جـومـعـە‌یە‌ک imamjumá هەیە کـە لـە رِاسـتـیـدا بە‌هاوکـاری لەگـەڵ پاسداران (پاسەوانانی شۆرش) وکۆمیتە (کۆمیتەکانی شۆرش) خاوەن دەسەڵاتی ڕاستەقینەیە لەو ناوچەیەدا(٢٥).
ڕاسـتـە‌قــینە و پر بایەخ بوو ، چونکە لە ئە‌خـامـدا توانیـان دەست بەسـەر ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﺯﯙﺭﯼ ﭘﯚﺳـﺘﯽ ﺳـﻪﺭﮐـﺮﺩﺍﯾﻪﺗﯽ ﺋﻪﻧﺠـﻮﻣـﻪﻧﯽ ﺷـﺎﺭ ﻭ ﻻﺩێﮐﺎﻧﯽ ﺋێﺮﺍﻧﺪﺍ بگرن. تەواوی ئەو ١٥ مەنداتەیکە شاری تارانیان بەرێوە دەبرد (کەسێ ﺩﺍﻧﻪﯾﺎﻥ ﮊﻥ ﺑﻮﻭﻥ) ﮐﻪﻭﺗﻪ ﺩﻩﺳﺖ ﺭﯾﻔﯚﺭﻣﯿﺴﺘﻪﮐﺎﻧﻪﻭﻩ.
دوای شێریشی ۱۹۷۹ لە ناو سەرجەمی دەزگـا ئـیـدارییـەکـانی ئـیێراندا ئۆرگـانە تازەکـانی شـۆرش هەن، بەتایبـەتیش کـۆمـیـتـەکـانی شـۆرش کـە بە"کۆمـیـتە" komiteh ناسراون. زۆر جـار دەسەڵاتی ڕاسـتەقـینە لە دەست ئەندامەكانی ئەو کۆمیتانە دایە. دیاریکردن و دەسنیشانکردنی ئەم خاوەن ﺩەﺳەڵاێتانە لە ناو دەزگای بیرۆکراسی ئاڵۆزی ئێرانیدا کارێکی زۆر ئاسان نییە ، بەتایبەت بۆ یەکێکیش کە ئێرانی نەبێ.
ئەوەی پێویست بێت زۆر جـار ئەو زانیـاریانەیە کە پەیوەندی بەباندی ئاڵۆزی خــزمــایەتی ئەو ئیلیــتــە‌وە هەبوو کــە خــاوەنی دەســەڵات بوون.
بەشێوەیەکی گشتگیر دەتوانین ئەوە بلێین کە شۆڕشی ۱۹۷۹ ئیلیتێکی هێنایە ســەر تە‌خــتی ددســە‌ڵات کــە بەزۆری لە تـوێژێکی نـاو شــیــعــە رِوحـانیـە‌كـان (Ulama) پێکـەـاتبـوو. ئەم توێژە ئێسـتـا دە‌سـتـیـشـی بەسـەر ئیدارە و هێزی بەرگری و ئۆرگانەکانی ئاساییـشیشدا گـرتووە، بەلایەنی کەمەوە ئەو دەزگا نوێیەی بۆ پۆلیسی نهێنی savama (سازمان اطلاعات و ﺍﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ ﺍﯾﺮﺍﻥ - ﻭ) ﺩﺭﻭﺳﺘﮑﺮﺍﻭﻩ.
بەشێكی گەورەی ئەم ئیلیتە نوێیە سەر بەچینی ناوەڕاستە و بەزۆریش لە نێو بازرگانە‌کانە‌وە (بازار) هاتوون. لە کاتی شاهیشدا بهە‌مان شێوە
ئەنـدامی خـیێزانـە تازەکـانی نێـو ئەو ئـیلیــتـە خـیۆیان بەنـاو ئیـدارە و زانا ئایینیــیــە‌کــان و (Ulama) ئۆرگــانەکــانی شــۆرشــدا بـلاو کــردبووە‌وە.
دەوڵەمەندترین دەزگـا ئابوورییەکانی ئێران ئێستـا بۆتە ڕێکخـراوێک بۆ چەوسـاوەکـان بەناوی (بونیـادی مـوسـتـەزعـەفـین)هوە کـە ئەمـرۆ بەلایەنی کەمەوە نزییکەی ٤٦٠ کارخانە و ڕێکخراوی شەهید (بونییادی شەهید)
لە قەلەم دددرێ، لە ساڵی ۱۹۲۵وە بەردەوام دەردەچێ. لە پاڵ ئە‌مانە‌شە‌وە
دوو ڕۆژنامـەی ئینگلیـزی زمـانـی زۆر باش بەناوی Tehran Times و -Kay وە دەردەچن. تاران تاییز ئەوڕۆ زۆر بەڕوونی نمایندەگی خەتی "ریفۆرمخـوازی" خاتەمی دەکات، بەڵام کەیهان ئیینتەرناسیوناڵ،
هەندێ جـار بەشێوەیەکی زۆر سەرنج ڕاکـیش، تەفـسـیـری بیـر و بۆچوونی
"ﮐﯚﻧﺴﯿັﺭﭬﺎﺗﯿﭭﻪ ﮐﻼﺳﯿﮑﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ" ﺩﻩﮐﺮﺩ.
بەڵام دوا بەدوای سەرکـەوتنی خـاتەمی لـە هەڵبـژاردنەکـانی ۱۹۹۷دا ،
بارودۆخی ڕۆژنامــە و گــۆڤــارەکــان بەشــێـوەیەکی درامــاتیـکی گــۆڕان.
حکوومەتەکەی خاتەمی بەشێوەیەکی خێرا مێڵەتی دەرچوونی بەژمارەیەکی یەکـجـار زۆری ئەو ڕۆژنامـانە بەخـشی کە پشـتیـوانیـان لە خـەتی ریفـۆرم دەکرد. بۆیە کۆمەڵە رۆژنامە و گۆڤارێکی یەکجار زۆر کە بەخۆیانیان ددوت "ﺭﯾﻔـﯚﺭﻣـﺨـﻮﺍﺯﯼ ﺑێ ﻻﯾﻪﻥ" ﺩەﺳـﺘـﯿـﺎﻥ ﺑﻪﺑـﻵﻭﮐـﺮﺩﻧﻪﻭە ﮐـﺮﺩ. ﻟﻪﻡ ﺑـﻵﻭﮐـﺮﺍﻭﺍﻧﻪﺩﺍ دێباتێکی زۆر ئازادانە (تەنانەت لە بارەی مەسەلە هەرە جیدال ئامێزەکانی کـۆمـاری ئیـسـلامـیـشـە‌ود) پیـادە کـرا. کـار گـەیشـتـە ئەوەی بنـە‌مـا هەرە
بنەڕەتییەکانی کۆماری ئیسلامیش بخرێتە ژێر پرسیارەوە:
کـــە‌‌تی بێ هەڵە و بێ خـــە‌وشی ینی، هەڵبــژاردنی
نادیوکراسیانەی ڕابەر و ئەو دەسەڵاتانەی ئەو هەیبووکە بەهیچ شێوەیەک نەدەکرا نیـشـانەی پرسـیـاری بخـرێتە سەر، ڕۆڵی ئایین لە سـیـاسـە‌تدا و هەوڵی جـیـاکـردنە‌وە‌ی ئایین لە ددوڵەت، نـاسـە‌ربە‌خـۆیی ئافـردت لە ژیانی تایبـەتی خـۆیدا ، هەرودها گـۆشـە‌گـیـرکـردنی ئێران لە لایەن ڕۆژئاواوە. لە
کــۆتاییـشــدا کــارەکــان پەیوەنـدییـان بەودوە هەبوو کــە ئـایا دەکــرێ ئێـران بەشێوەیەکی ڕاستەقینە دیوکراتیزە بکرێ یا نا ؟
لەم کاتانەدا هەموو ئەو دەسەڵاتانەی ماسمێدیاکان و پرۆسەی پێکهێنان و سـازدانی رِای گـشـتـی لە ئێـراندا بەرێوە دەبرد بەشـیّـوەیەکی مــە‌رکـە‌زی کۆنترۆڵکرابوون. بەڵام لە هەمان کاتدا ڕژێمی ئیسلامی وای هەست دەکرد
## اپیکشیداس ڕای گشتی
دوا بەدوای پێکھـیێنانی کـوۆمـاری ئـیـســلامـی ئێسران لە ســاڵی ۱۹۷۹ ڕێکخراوە ئایینییەکان دەستیان بەسەر زۆربەی ئەو کارانەدا گرت کە لە ڕۆژئاوادا ئۆرگـانە سـێکولارەکـان جـیێبـەجـیّـیـان دەکـرد. مـزگـە‌وتەکـان و رێکخـراوە ئارەزوومـەنـدەکـانی سـەر بەم مـزگـەوتـانەش رِۆڵێکی گـەورە لە پێنانی رِای گـشـتی سـیـاسـیـیـدا دەگـیێرِن. لە ناو قـوتابـخـانەکـاندا،
ﺰﺍﻧﮑﯚﮐﺎﻧﺪﺍ، ﺋﯿﺪﺍﺭە ﻭ ﮐﺎﺭﺧﺎﻧﻪﮐﺎﻧﺪﺍ ﭼﻪﻧﺪﯾﻦ ﺭێﮐﺨﺮﺍﻭﯼ ﺋـﯿـﺴﻼﻣﯽ ﻫﻪﻥ ﮐﻪ
هەمان ئەو ڕۆڵە دەگێڕن کە لە ولاتە سێکولارە‌کاندا ئۆرگانە سیاسییەکان و
(یا) سەندیکاکان دەیگێرن.
یاســـای بنەرِهتی (دەســتـــوور) ئێــران لـە بواری چـاپ و بلاوکــردنەوە و
(مــادەی ٢٤)(٢٦) هەروەها لە بواری ڕادیۆ و تەلـەفــزیۆنیــشــدا (مــادەی ۲۵) (۲۷۱) وەکو پرنسیپ گەرەنتی ئازادی بیروڕاکانیان دەکرد ، بەمەرجێ ئەو ئازادیـیـە دژی نۆرم و پێموەرە بنەرەتیـیـەکـانـی ئیـســلام نەبێ. هەمـوو ڕۆژنامـە‌یە‌ک بەر لـە دەرچوونی دەبێ مسۆڵە‌تی کارکـردنی هەبێ. ئەم شـیێـوە
کارە لە پراکتیکدا بووە هێی ئەوەی تەواوی ڕۆژنامە و گۆژنارەکانی ئێران تا مـاودیە‌کی دوورودرێژ پشـتـیـوانی لە پرنسـیپـە بنە‌ڕە‌تیـیە‌کانی شـۆڕشی ئیسالامی بکەن. سەرجەمی ئەو ئۆرگانانە‌ی بەڕاستی بە‌رهە‌ڵسـتکار بوون لە سەرەتای هەشتاکاندا داخران.
تەواوی ڕۆژنامـە گـەورەکـان لە تاراندا چاپ دەکـرێن، بەڵام تـیـراژی هەر هەمـوویان بەسـەر یە‌کـیـشـە‌وە ژمـارەیەکی زۆر کەمـە. رِۆژنامـە‌ی کـیـە‌ـان (جیە‌ان) کە گەورەترین رِۆژنامە‌یە و لە ساڵی ۱۹۶۱دا دامەزراوە ، تە‌نە‌ا ٣٥٠٠٠ ﺩﺍﻧﻪﯼ ﻟﯽێ ﭼﺎﭖ ﺩەﮐـﺮێ. ڕۆژﻧـﺎﻣـﻪﯼ ﺍﻃﻼﻋـﺎﺕ (ﺯﺍﻧـﯿـﺎﺭﯼ) ﮐـﻪ
بەپۆشـتـە‌تـرین ڕۆژنامـە دەژمـێردرێ، بەتـیـراژی دانە دەکـەوێتـە
بازاردود. ڕۆژنامەی ئیتیلاعات کە هەمیشە لە کەیهان بەکۆنسێرڤاتیڤانەتر دابەشکردنی د:سەڵتەکان لە نێران 75 تا ۱۹۹۳یـش بەشــێـوەیەکی ڕاســتــەوخــۆ چاودێری ڕادیۆ و تەلەفــزیێنی ئێرانیان دەکرد. بەڵام لە ساڵی ۱۹۹۳دا خامەنەیی ڕابەر ، سەرۆکی ڕادیۆ و تەلەفزیۆنی (برا بچووکی ڕەفسنجانی) لەکار دەرکرد چونکە سەرکەوتوو نەبوو لە بەرپەرچدانەوەی پڕوپاگەندەکانی دوژمندا. ئەم کارەی خـامەنەیی شتێکی لەناکاو نەبوو ، بەڵکو دوای ئەوەی باڵی "هەرە کۆنسێرڤاتیڤ"ی ناو پەرلەمــان رەخنەیەکی زۆریان بۆ مــاوەیەکی درێژ خــایەن ئاراســتــەی براکــە‌ی رِدفــسنجــانی کــرد ، هاتە دی. ئەم بـالە پێـیــیــان وابوو ســە‌رێکی تەلەفزیێنی ئیێران ڕێگەی بۆ "هەندێ فیلمی گەندەڵ ئامیێز و بێ ئەخلاقی بۆگەندی ڕۆژئاوا" خۆشکردبوو .
لە جـە‌نیـوە‌ری ۱۹۹۵دا بەیارمـەتی هەمـان گروپە ئیـسـلامـیـیـە‌کـانی ناو پەرلەمان (هەرەکێنسێرڤاتیڤەکان) یاسایەکیان پەسەند کرد کە بەپێی ئەو یاســـایە هاوردن و فــرۆشتن و بەکـــارهێنانی پەرەبول (ســـە‌تەلایت) بۆ سەیرکردنی تایبەت قەدەغە کرا. ئەو سەدەها هەزار سەتەلایتەیکە تا ئەو کاتە لە ئیێراندا هەبوون دەرفەتی ئەوەی بێ خاوەنەکانیان ڕە‌خسساندبوو کە بتــوانن بە‌هێیە‌وە چەنـدین پرۆگــرامی ئـاســیــایی و رۆژئاوایی ببــیـنن. ئەو کۆنسێرڤاتیڤانە پێیان وا بوو ئەو پرۆگرامانە بوونەتە هێی لێکەوتنەوەی زیانێکی کـولتووری. بەڵام تاوەکو ٢٠٠٣یش سەتەلایتەکان وەکـو خۆیان مـابوون و ڕژێمی ئێمانیش تا دێ لە بواری قـە‌دە‌غـە‌کـردنی بآلاوبوونە‌وە‌ی ئینتەرنێتدا ڕووبەڕووی قورسایییەکی زیاتر دەبێتەوە.
ئەوڕۆ ژمارەیەکی زۆری چایخانە - ئینتەرنێت (سەنتەری ئینتەرنێت)
لە ئێـراندا هەن، بەڵام بەزۆری لە تاراندا چر بوونە‌تە‌ود. ئەورۆ ئینت‌ـە‌رنێت
بۆتە یەکەمێن سەرچاوەی زانیاری سانسێر نەکراوی ئێران کە هاوڵاتیانی ئێـرانی دەتوانن ســوودی لێ ببــیـنن. ئەم ســەرچاوەیە بەتایبــەت لە نێـو لاوەکاندا، هەوادارێکی یەکجار زۆری هەیە. دەبێ ئەوەش یاداشت بکەین کە ٦٩ ٪ی ئێرانییەکان لە خوار تەمەنی ٣٠ ساڵەوەن.
بەهۆی بەرباڵاوی ئازادی بیـروڕا و بلاوکـردنەودوە تەواوی ڕژێمـەکـە لە ژێر ه‌رِه‌شە‌دا قـە‌راری گرتووە. لە نـیّـوان ۲۰۰۰ - ۲۰۰۳دا هێـرشێکی زۆر تونـدوتیـثُی پێـچـە‌وانـە لە لایەن نمایندە کــۆنســێـرڤــاتیـثُــە‌کــانی رژێمی ئـیـسـلامـیـیـە‌وە دژ بـە‌حکوومـە‌تی فـەرمـانڕەوای ئێران پیـادە کـرا: دەیەها ڕۆژنامە و گۆڤاری بێ لایەن و ریفۆرمخواز لە لایەن دادگا ئایینییەکانەوە داخران، زیاتر لە ١٠٠ ڕۆژنامە‌وان و نووسەر و سیاسە‌توانی بێ لایە‌نیش ﮔﯿﺮﺍﻥ ﻭ ﺩەﯾەﮬﺎﺵ ﺑﯚ ﻣﺎﻭەﯾەﮐﯽ ﺩﺭێﮊ ﺧﺎﯾەﻥ ﺯﯾﻨﺪﺍﻧﯽ ﮐﺮﺍﻥ.
ﺯﯙﺭێک لە ڕۆژنامـە ریفـۆرمـخــوازەکـان سـە‌رلەنوێ لە ژێر ناوێکی نوێدا دەســتــیــان بەکــار کــردەوە. وا پێ دەچوو (لە مــای ٢٠ ٠١) تـیــراژی ئەم ڕۆژنامـانە دوو ئەوەندەی تیـراژی سـە‌رجـە‌می ڕۆژنامـە و بالاوکـراوەکـانی ئۆرگانە هەرە کۆنسێرڤاتیڤەکانی تر بوون کە گوزارشیان لە بیر و بۆچوونی رژێمی ئیسالامی دەکرد. ئەمە دەکرێ وەکو نیشانەیەکی گۆرانی دەسەلات لەســەر ئاسـتــە جـەمــاوەرییـەکــەی، تەمــاشــا بـکرێت. بەڵام پێکەــاتەی کـۆنسـێـرڤــاتیـڤـانـە‌ی وڵاتەکە بهە‌مــوو شـێـوەیە‌ک هەوڵی ڕاگـرتنی ئەو ﮔﯚﺭﺍﻧﮑﺎﺭﯾﯿﻪﯼ ﺩەﺩﺍ .
رِادیۆ و تەلەفـــزیۆنی ئـێــران (بەسێ ئێــزگـــەی رِادیۆ و دوو کـــەناڵی تەلەفزیۆنەوە) ، لەگەڵ ئـیرنا Islamic Republic News Agency) IRNA) کە تاقــە ئاژانسی هەواڵی ئێبرانە ، هە‌رسـیێک لە لایەن دەوڵەتەوە کــۆنـتـرۆڵ کراون. لە ڕێگەی مێنۆیۆلی "ئیبرنا"وە هەواڵەکان بەسەرتاسەری ئێراندا دابەش دەکرێن و سانسێری هەمـوو مـاسـمێدیاکانیش دەسنیشـان دەکرێن، بۆیە سەرجەمی هەواڵ و راپۆرتەکان یەک فێرمـیـان هەیە و لەگـەڵ خـەتی فەرمی ڕژێمیـشـدا لەیەک دەچن. جیـاوازییەکی زۆرکەم لە بواری ڕاپۆرتە ه‌واڵە‌كانی هاوپەیوەند بە‌سیاسە‌تی ناوخۆی ئیێرانە‌وە بەدی دەكرێ.
شەڵا دەسەڵاتی ناو تاران لە راپۆرتە هەواڵەکانی مەڵبەندی دەسـهۆاتە جوداکاندا ڕەنگی داوەتەود. هەر بۆ دڵنیایی زیاتر خزمەکانی ڕەفسنجانی
# ئازادی و مافە‌کطنی مرۆش دۆزی سەلان روشدی
رۆمانی ئایەتە شەیتانییەکانی The Satanic Verses سەلان روشدی لە پایزی ۱۹۸۸ لە شانشینە یەکگرتووەکان چاپ کرا. ناونیشانی ڕۆمانەکە ئاماژە پێ کردنێکە بۆ تەفسیری جەنجاڵ ئامێزی یەکێک لە ئایەتەکانی پەنجا و سێیەمین سورەتی قورئان (سورە النجم - و) کە تیایدا باس لەو سێ خواوەندە دەکا کە خەڵک لە مەککە دەیپەرستن. لەوێدا ئەوە نووسراوە کە ئەوانە "جگە لە ناو هیچی تر نین" ، واتە بوونیان نیییە. بەڵام هەندێ لە ﺷﯿﮑﺎﺭە ﻋﻪﺭەﺑﻪﮐﺎﻥ ﻟﻪ ﻗﯚﻧﺎﻏﯿﯿﮑﯽ ﺯﯙﺭ ﺳﻪﺭەﺗﺎﯾﯿﺪﺍ ﺑﺎﺳﯽ ﺋﻪﻭەﯾﺎﻥﮐﺮﺩﻭﻭە ﮐﻪ
گــوایە کــاتـێ مــحــەمــەد ئەم وەحــیــەی بۆ هاتـووە شــەیتــان بەگــوێیــدا ﭼﺮﭘﺎﻧﺪﻭﻭﯾﻪﺗﯽ "ﺋﻪﻣﺎﻧﻪ ﺋﻪﻭ ﻗﻮﺍﻧﻪﻥﮐﻪ ﻣﺮﯙﺙ ﻫﯿـﻮﺍ ﺑﻪﺩﻭﻋﺎﮐﺎﻧﯿﺎﻥ ﺩﻩﺧﻮﺍﺯێ".
ئەم ئایەتە جـارێکی تر نەخـراوەتە رِوو چونکە ئایەتێکی شـەیتـانی بووە.
هەندێ بەشی رۆمانە‌كە‌ی روشدی (بۆ موسلّمانە‌كان - و) ئیهانە‌ت ئامیێز بوو. روشدی لەم ڕۆمانەدا شکستیکەسایەتی و شیزۆفرینیای یەکێک لە پاڵەوانە سەرەکـیـیـەکـانی ئەم ڕۆمـانە (کە ناوەکـەی لە نـاوی جـبـرائـیـلەوە وەرگـیـراوە) شی دەکـاتەوە. لە خـەیاڵ و خـەونەکـانی خـۆیدا شـیێـوەیەکی نەناسراو دەردەکەوێ و باسی سەرەتاکانی مێژووی محەمەد و ئیسلامی بۆ دەکات. ئەم کـارە دواتر (لە لایەن مـوسلّمـانەکانەوە - و) بەکـارێکی زۆر کوفر ئامێز لە قەڵەم درا.
لە سـاڵی ١٩٨٩دا و هاوکـات لەگەڵ یادکـردنەوەی سـاڵانەی شــۆڕشـدا ه‌ندێ میوان‌کە لە شانشینە یەکگرتووەکانەوە هاتبوون چەند لاپە ڕدیە‌کی یەکـجـار ئیـەـانەت ئامـێزی ڕۆمـانەکـە‌ی ڕوشـیـدییـان خـسـتـە بەردەسـتی ئایەتـوڵاڵ خــومـــەینـی داوای ئەوەیان لێ کــرد فــە‌توایان لەســەر بدات.
کـتـیێبــە‌کـان پێش چاپ بوونـیـان سـانـســۆر ناکــرێن، بەڵام کــتـیێـبـە
نائیـسـلامـیـیـە‌کـان دەشێ دەسـتـیـان بەسـەردا بگیـرێ. ئەم کـارە بۆتە هۆی ئەوەی سانسێرکردنی کتێبەکان لە لایەن خودی دەزگاکانی باڵوکردنەوەوە بەڕێوە بچێ.
وەرچەرخان و بەدانەوەیەکی بەخێیەوە بینی. هێکارە ئابوورییەکان زیاد لە ههەمـــوو فـــاکـــتــە‌رە‌کـــانی دیکە هێیە‌ک بوو بۆ ئـەوەی ئێــران بەناچاری پەیوەندییەکانی خێی لەگـەڵ وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ئەوروپا و ولاتەکانی تری نیێو جـیـەـانی ئـیسـلامـیـدا چاکـتر بکاتەوە. ئەو بـارودۆخە ستـراتیژییەی کە بەدوای نـاکۆکیـیەکـانی عـیّـراق - کـوەیتـدا هاتە ئاراوە ڕێگەی بۆ ئەم کارە خۆش کرد. نزیکبوونەوەی ئێران بەهۆی بەشداریکردنی لە زیارەتی مـەککەدا مـانایەکی سـیـمـبـۆلی هەبوو ، بەم شـیێـوەیەش ئێـران پەیوەنـدییـەکـانی خـۆی لەگـەڵ سـعـودیەدا ئاسـایی کـردەوە. هەروەها ئێران بەشـداری کـۆبوونەوە و کـارەکـانی رێکخـراوی کـۆنگرەی ئیـســلامی کـرد.
نزیکبوونەوەی ئیێران لە سـعـودیە گـەیشـتـە ئەوەی وەزیرەکـانیـان لە سـاڵی ۲۰۰۰ ﻭ ۲۰۰۱ﺩﺍ ﺳـﻪﺭﺩﺍﻧﯽ ﯾﻪﻛـﺘـﺮ ﺑﮑﻪﻥ. ﻭەﺯﯾﺮﯼ ﺩەﺭﺩﻭەﯼ ﺳـﻌــﻮﺩﯾﻪ ﺑﻪﺭ ﻟﻪﻭﺩﺵ (۱۹۹۹) ﺳﻪﺭﺩﺍﻧﯽ ﺗﺎﺭﺍﻧﯽ ﮐﺮﺩﺑﻮﻭ .
بەم شێوەیە دۆزی روشدی گرینگی پڕوپاگەندە ئامێزی خۆی بەنیسبەت ئێرانەوە لە ناو جیە‌انی ئیسالامیدا لە دەست دا. نەک هەر ئەوە بەڵکو ئەم دۆزە تـا دەهات دەبووە هۆی بـارگـــرانیـــیـــەکی زۆرتـر بۆ ئـیّـــران لە بەردەم ه‌وڵە‌كانی تاران لە پێناوی پاشترکردنە‌وە‌ی پە‌یوە‌ندییە‌كانی خۆی لەگەڵ جیهانی ددردا. لە هەمان کاتیشدا لەبەر هۆکاری سیاسی ناوخۆی ئیران
کارێکی مەحاڵ بوو کە فەتواکەی ڕابەری کۆچکردووی شۆڕشی ئیسالامی ڕەت بکرێتەوە.
دۆزی روشدی هاوکات لەگەڵ سۆراخکردنی نێودەوڵەتییانەی مافەکانی مــرۆث لە تاران جـارێکی تر زیندوو بوودوە. ئێـمـە پێـشــتــر بـاسی خــاڵە دژوارەکانی یاسای سزامان کرد کە ناکۆک بوون لەگەڵ جارِنامەی گەردوونی مافەكانی مرۆڤی سەر نەتەوە یە‌كگرتووە‌كان (مادەی ه). هەرودها باسی ئەو جیاوازییانەشمان کرد کە سیستمی یاسایی ئێران لە نێوان پیاو و ژندا بەرقەراری کردووە ، بێ مَوونە ئەو برگانەی پەیوەندییان بەئەرک و مافەکانی ه‌ردوو لاوە هەیە (بۆ غوونە) لایەنە یاسایە‌کانی بواری خیێزان (بە‌بە‌راورد وەڵامەکەی (فەتوا) خـومەینی کە لە ١٤ی فـابریوەری درایەوە باسی لەوە دەکرد کە نووسەری ڕۆمانەکە ئەتک و بێ حورمەتی بەپێغەمبەر و بەئیسلام ﮐﺮﺩﻭﻭە ﻭ ﮐﻮﻓﺮێﮑﯽ ﻭﺍﯼ ﮐﺮﺩﻭﻭە ﮐﻪ ﺷﺎﯾﻪﻧﯽ ﺳﺰﺍﯼ ﻣﻪﺭﮔﻪ.
ئەم فەتوایە بەدڵی سەرانی تاران بوو. لە ساڵی ١٩٨٨دا ئێران بڕیاری ئاگربەستی لەگەڵ عێراقدا قبوڵکرد. ئێران بەو شێوەیە کۆتایی بەو شەڕە هێنا کە خۆیان وتەنی شەڕی خودا بوو ، شەڕی ئیسیلام بوو لە دژی ڕژێمی شەیتانی و "تاغوت"ی عێراق لە بەغدا، شەرێک بوو کە دەبوو مرۆث بێ سازشکردن تا سەرکەوتن یا تا شەهیدبوون خەباتی تێدا بکا. قبوڵکردنی ئەو ئاگـربەسـتـە لەو کـاتەدا مـانای لە دەسـتـدانی ئـەو ئیـعـتـیـبـارە بوو کـە
( یژێمی ئیسـلامی ئیێران - و) هەیبوو ، وەکو پروپاگەندەش بەروونی مانای دۆڕاندنی شەڕەکە بوو .
ڕژێمـە‌كـانی نێو جـیـە‌انی ئیـسـلامی پشـتـیـوانـیـان لە ئـیێران و شـۆڕشی ئیسلامی ئیٓران نەکرد. لەبری ئەوە لە دەوری ئیدارەی سعودی لە مەککە و مەدینە کۆبوونەوە و (کە بۆ خۆی شتێکی سیمبۆلی گرینگ بوو) خۆیان لەو تەفسیرە شۆڕشگێڕییەی ئێران هەیبوو بۆ ئیسلام، دوورەپەرێز ڕاگرت. ئەو فـە‌تـوایە‌ی خــومــەینی بووە هێی ئە‌ودی ســە‌رانی تاران ســیــمــبـۆلێکـیــان بەدەستەوە بێت بۆ ئەوەی لە بەرامبەر ڕای گشستیدا بەکااری بێنن. رِژێمی ئێـران خـە‌ڵاتێكی گەورەی بۆ ئەو کـە‌سـە دانا کـە بتـوانێ بڕیاری مـە‌رگی سەلمان روشدی جێبەجێ بکا ، بەمەش مەسەلەکە دەنگ و سەدایەکی زۆر ﮔەﻭﺭەﯼ ﺑﯚ ﺧﯚﯼ ﭘەﯾﺪﺍ ﮐﺮﺩ. ﺑەﻡ ﺷێﻮەﯾە ﺭﮊێﻣﯽ ﺋﯿﺴﻼﻣﯽ ﺋﯿێﺮﺍﻥ ﺗﻮﺍﻧﯽ ﻟە بەردەم ڕای گشێتی ئیسالمیدا خۆی (بەجیاوازی لەگەڵ ئەوانی تردا) وەکو داکۆکیکەری ئیسلام بەرجەستە بکات. ئەم کارە سوودێکی پروپاگەندەیی ﺯﯙﺭﯼ ﻫﻪﺑﻮﻭ ﻟـﻪ ﺑﻪﺭﮊﻩﻭﻩﻧﺪﯼ ﭘێـﺪﺍﮔﺮﺗـﻦ ﻟﻪﺳﻪﺭ ﻓـﻪﺗﻮﺍﮐـﻪﯼ ﺭﻭﺷـﺪﯼ ﻭ ﺑﻪﻫﺎﯼ ئەو فەتوایە.
ﺩﻭﺍﺗﺮ، ﻫﻪﺭﻭﻩﻛـﻮ ﭘێﺷـﺘـﺮﯾﺶ ﺋﺎﻣـﺎﮊﻩﻣـﺎﻥ ﺑﯚﻛـﺮﺩ ، ﺳـﯿـﺎﺳـﻪﺗـﯽ ﺋـﯿـﺮﺍﻥ ﺟـﯚﺭﻩ
ﭼﻮﻧﮑﻪ ﺩەﻭڵەﺕ ﻭەﮎ ﺩەﺳﺘەﻭﺍﮊەﯾەﮎ ﺑﯚ ﮔﻮﺯﺍﺭﺵ ﻟﻪ ﯾەﮎ ﺋﺎﯾﯿﻨﯽ ﺩﯾﺎﺭﯾﮑﺮﺍﻭ پێناسە دەکرێ (سیستـمی الذمـە). بەهەمان شێوە لـە ڕووی یاساکـانی سـزاشـە‌وە لـە کـاتـی غـە‌رامــە‌ت داندا دەکوژێت، "جیاوازی" دروست دەکات، چونکە بری ئەو پارەیە (غەرامە یا جەریە ا کـە بکوژەکـە لەبری خـوێنەکـە بەکـە‌سـوکـاری مــردووەکـە‌ی دەدات پەیوەندییـان بەو ئایینەوە هەیە کــە مــرۆژ هەیەتی یـا پەیڕەوی دەکــات.
هە ﮔﻪﻭ ﺍﻫﯿﺪﻩﺭ ﭘﻪﯾﺮﻩﻭﯼ ﻟﯽێ ﺩﻩﮐﺎ . ﻫﻪﺭﻭﻩﮐﻮ ﭘێﺷﺘﺮﯾﺶ ﺑﺎﺳﻤﺎﻥ ﮐﺮﺩ ﺋﻪﻭﺍﻧﻪﯼ ﻟﻪ
ئیسلام ودردەگەڕێنەود یا کوفر دەکەن سزای مەرگیان دەدرێ.
مــە‌رجی ه‌اوڵاتـیــبــوون ئـە‌ودیە کــە مــرۆث ســەر بە‌یە‌کــێک لە ئـایینە
دانپـێدانراوەکـان بێت، واتە ئیـسـلام یا ئەو سێ ئایینەی ترکە لە یاسـای بنە‌رِه‌تیدا دانیان پێدانراوە. بەواتایەکی دی نابێ مرۆث لە ئێراندا بێ ئایین
بێت، یا ســەر بەئایینێکی دانپــێدانە‌نراو بـێت. ئەم (نابێ)یە زیانێکی ﮔەﻭﺭەﯼ ﺑەﺑەﮬﺎﯾﯿەﮐﺎﻧﯽ ﻧﺎﻭ ﺋێﺭﺍﻥ ﮔەﯾﺎﻧﺪ ، ﭼﻮﻧﮑە ﺋەﮔەﺭ ﻧەﺑﻮﻭﻧﺎﯾە ﺑەﺋﯿﺴﻼﻡ ئەوە لە هەمـوو مـافـە یاسـاییـیـە‌کـان بێ بەش دەبوون. بەڵام مـرۆث دەبێ ئەوەش بزانێ کـە پاشـخـانی ئـایینی بەسـتـاتێیەکی یاسـایی دەژمـیێـردرێ.
مرۆث پێـویسـتـە سەر بەئایینێکی دیاریکراو بێت، بەڵام پێویسـت ناکات بروای پێ هەبێت. بەپێی مـادەی ٢٣ی یاسـای بنەرەتی ٢٠١) هیـچ کـە‌سێ بۆی نییە لە بڕوای شەخسی یەکێکی تر بکۆڵێتەوە و پرسیاری لێ بکات.
ﻟﻪﮔﻪڵ ﻣﺎﺩﻩﯼ ۱۱ﯼ ﺟﺎﺭﻧﺎﻣﻪﯼ ﮔﻪﺭﺩﻭﻭﻧﯽ).
هروەها دەکرێ ئەمن و ئاسایشی یاسایی(۲۸) لە ئێراندا بخ‌رێتنە ژێر ﭘﺮﺳﯿـﺎﺭﺩﻭﻩ، ﭼﻮﻧﮑﻪ ﮊﻣـﺎﺭﻩﯼ ﺑـﺮﯾﺎﺭﻩﮐـﺎﻧﯽ "ﺳـﺰﺍﯼ ﻣـﻪﺭﮒ" ﮐﻪ ﻟﻪ ﺩﺍﺩﮔـﺎﮐـﺮﺩﻧﻪ کورت و بەپەلەکـانی ئێرانەوە دەردەچوو تا دەهات زیادیان دەکـرد. کـاتێ بڕیاری "سزای مەرگ" بەتایبەت لە بواری تاوانی مادە سڕکەرەکاندا دەدرا ،
دادگـاکـان پشـتـیـان بەئایەتێکی قـورئان ددبەست 5:37/33 (بروانە دەقی سورەتی المائدە، پەراوێزی ٢٢ کـە تێـیـدا هاتبـوو "ئەوانەی شـە‌رِ لەگـەڵ خودا و پێغـە‌مبە‌رە‌كانیـدا دەكەن و فە‌ساد لەسەر زەویدا بلاو دەكەنەوە".
ئەمـهە هەمـان ئایەت بوو کـهە دژی تـاوانە سـیـاسـیـیـە‌کـان و تاوانەکـانی دژ بەئایین بەکار دەهێنرا.
ئەوڕۆ و بـایەخ لـە دەوری دوو بـواری دیـکە کۆبوونەتەوە: پرسی ئازادی (هەڵبژاردنی - و) ئایین و ئازادی بیروڕا. هەر کات ئایین وەک یاسای ولات و سیستمی یاسایی چاوی لێ کرا ئەوە رِۆڵ و وەزیفەکانی پاشخانی ئایینی (مرۆث سەر بەچ ئایینێکە) لەگەڵ ئەوانەی لە جـارِنـامـە گـە‌ردوونیـیـە‌کـە‌ی نەتەوە یە‌کگرتووە‌کـاندا هاتووە دەکـەوێتـە
ناکۆکییەوە: (ئایین - و) هەڵبژاردنێکی شەخسی تاکە کەسەکانە (مادەی ۱۸ ، ﺟـﺎﺭﻧﺎﻣـﻪ). ﺋـﻪﻣـﻪﺵﻛـﺎﺭﯾﮕﻪﺭﯼ ﺧـﯚﯼ ﻟﻪﺳـﻪﺭ ﺳـﺘـﺎﺗﻮﯼ ﯾﺎﺳـﺎﯾﯽ ﺗﺎﮐـﻪ کەسەکـان بەجێ دێلێ. ئەو کـاتە ئازادی ئاییێن (یا ئایین هەڵبێژاردن - و)
وەکو "نـابەرابەری لە بەردەم یاسا"دا پێناسە دەکرێ: واتە بیروباوەڕ و ئایێن و ئایینزا جوداکـان هەریەکـە و یاسـایەکی تایبەتی خـۆیان بەسەر ئەندام و هو ادارەكانی خۆیاندا پیادە دەكەن، لە پێش هەموو شـتێكیشە‌وە لە بواری
ﮐﻮﻟﺘﻮﺭ ﻭ ﺧﻮێﻧﺪﻥ ﻭ ﯾﺎﺳﺎﮐﺎﻧﯽ ﺧﯿێﺯﺍﻧﺪﺍ ﺋﻪﻭ ﮐﺎﺭﻩ ﺩﻩﮐﻪﻥ. ﺋﻪﻡ ﻣﻪﺳﻪﻟﻪﯾﻪﺵ ﻟﻪ
مادەکانی ۱۲، ۱۳ ، ۱٤ی یاسای بنەڕەتیدا باسکراوە(٢٩).
هە هەیەتی مـانای سنوور بە‌زاندنی وە‌زیفـە و ئەرک و مـافـە‌کـان دەگەیەنێ ،
(شـە‌تولعـە‌رە‌ب) دە‌ژمـیّـردران و لە لایەكی تریشـە‌وە دەست بە‌گـۆڕینە‌وە‌ی دیلەکـانی جـەنگ بکـات. هەڵوەشـانەوەی یەکـیێـتی ســۆڤــیێت لە ســاڵی ۱۹۹۱دا بووە هێی دە‌سـتـپـیێکـردنی کــار و چالاکــیــیــە‌کــانـی ئێـران لە
کۆمارەکانی ئاسیای ناوەراست و بەتایبەتیش لە کۆماری تاجیکستانی فارسی زمان. ئێران لەگەڵ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا هاوڕا بوون. بەتایبەت لە مـە‌سـە‌لە‌ی خـۆ دوور راگـرتـن لە تالیـبانە‌کـانی ئە‌فـغـانسـتـان و بەلایەنی کەمیشـە‌وە لە مەسەلەی ئەمەگداری گـروپە شیعەکانی ئەوێندەرێ کە لە لایەن تالیـبانەکانەوە ڕاودەنران. لە سـێپـتـامبەری سـاڵی ۱۹۹۸دا بەهێی کــوشـتنی ١٠ دیبلۆمــاتی ئێـرانی و ڕۆژنـامـە‌وانـێکە‌وە لە ئە‌فـغــانســتــان قەیرانێکی سەخت قەراری گرت. لە بەرامبەر ڕوخانی ڕژێمی تالیبان لە ساڵی ۲ ۰ ۲۰ ئێران خۆشحاڵی خۆی دەربڕی.
لە قۆناغی نەوەدەکاندا ئێران دەستبەرداری ئەو دوورەپەرێزییەی خۆی بوو کە جاران لەگەڵ هەندێ رژێمی نێو جیهانی ئیسالامیدا پیادەی دەکرد. لە بری ئـەوە بەشـێـوەیەکی ئـە‌کــتــیش کـە‌وت‌ه ه‌اریک‌اریکردنی ئەو رِژێمــانە.
بەهەمـان شـێـوەش هاریکاری خۆی لەگەڵ حکوومـەتی وڵاتەکـانی شـورای هاریکاری کـە‌نداودا (GCC) دەست پێکـرددوە. ئیێران ئە‌وڕۆکـە بەشـداری کار و چالاکییەکانی رێکخراوی کۆنگرەی ئیسالامیش ICO دەکات. ئەم بەشداریکردنەی تاران بەتایبەت لە ساڵی ۱۹۹۷دا زۆر ئاشکرا دەرکەوت بەوەی ئەم ڕێکخـراوەیە توانی کـتۆنگرەی باڵای خـیۆی لە تاران ببـەسـتێ و ئامــادەبـوونی ژمــارەیەکی زۆری ســـەرۆک ددوڵەت و ســـەرۆک وەزیرانی ولا تانی تەواوی جیهانی ئیسلامی لەو کۆنگرەیەدا بەرجەستە بکات.
لە ســالّی ۱۹۹۷دا خــاتەمی ئـارەزووی خــۆی بۆ نـزیکبــوونە‌ود لـە ولاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ڕاگەیاند. خاتەمی ئەم ئارەزووەی هاوکات لەگەڵ کۆبوونەوەی باڵای سەرانی ئیسامی و لە دیدارێکی CNN یشدا ئاشکرا کـرد. لـەو دیدارددا خـاتـەمی ئاردزووە‌کــە‌ی خـیۆی لـە شـیێـوە‌ی پە‌یامـیێکی
رِاسـتـە‌وخـۆدا بۆ خـەڵکی ئە‌مـریکا دەربـری. ئەوەی ئاسـتـە‌نگی لە بەردەم
## سریسەودی خومە‌یسیر م
ﺩﻭﺍﯼ ﺩەﺳــەڵاﺕ ﮔــﺮﺗﻨـﻪ ﺩەﺳــﺘﯽ ڕەﻓــﺴﻨﺠــﺎﻧﯽ، ﺑﺎڵﯽ ڕﺍﺩﯾﮑﺎڵﯽ ﻧــﺎﻭ ڕﮊێﻢ بەشـێـوەیەکی سـیـســتـمــا تـیک لە ســەنـتــەری دەســەڵات دوور خــرانەوە.
پرۆســە‌یە‌ک بۆ "ســریـنە‌وە‌ی خــومــە‌ینـیــزم" لە ئـیّــران دەســتی پێ کــرد.
ڕەفسنجانی ئەوەی رِاگەیاند کەوا دروشمە شۆڕشگێڕییەکان بەس نین و پێی وابوو لە بری ئەوە دەبێ ئێران ببێتـە ولا تێکی ئیـسـلامی نموونەیی لە جیە‌اندا. دەبێ سالانی نە‌وە‌دە‌کان ببێتە دە‌سالە‌ی بنیادنانەوەی ئابووری
ئێـران نەک دەسـاڵەی شـۆڕش. دەبێ تەمــاح بخــرێـتـە بەر ســەدەها هەزار ﺧﻮێﻨﺪەﻭﺍﺭﯼ ﭘﻠﻪ ﺑﻪﺭﺯ ﻟﻪ ﻫﻪﻧﺪﻩﺭﺍﻥ ﺑﯚ ﺋﻪﻭﻩﯼ ﺑـﮕﻪڕێﻧﻪﻭﻩ ﺑﯚ ﺋێﺭﺍﻥ. ﻟﻪ ﭘێﻨﺎﻭﯼ
بنیادنانەوەی ئێراندا بەهیچ شێوەیەک نابێ ڕۆڵی سەرمایە و تە‌کنە‌لۆژیای بێگانە لە بیـر بکرێن. ئەو زیانە ئابوورییـانەی لە ئەنجـامـی شەڕی هەشت ساڵەی دژ بەعـێراقێکەوتەوە مـاڵ وێرانـکەر بوون. لە پلانی پێنج سـاڵەی
. ١٩٩ - ١٩٩٤دا بۆ یەکەمێن جار لە مێژووی کۆماری ئیسلامی ئێراندا بڕیاری ئەوە درا کە ئێران بۆی هەبێ قەرز لە وڵاتانی بیانی وەربگرێ.
قــە‌یرانی عــێـراق - کــودیت لە ســالّی ۱۹۹۰ - ۱۹۹۱دا بوود هۆی سەرکەوتنێکی گەورە بۆ سـیـاسەتە پراگمـاتیـیـەکـانی ڕەفـسنجـانی. لەم قــە‌یرانـە‌دا ئێـران وەکــو ولاتێکی بێ لایەن خــۆی ڕاگــەیاند و هیچ نەبێ بەشێوەیەکی فەرمیش، پشێیوانی خێی لە بڕیاری نەتەوە یەکگرتووەکان سەبارەت بەگەمارۆدانی ئابووری سەر عێراق، ڕاگەیاند. جارێکی تریش ئێران وەکو ئەکتەرێکی نێو بازیە دیبلۆماسیییەکانی جیـە‌ان قـبوڵ کرا و ﭘەﯾﻮەﻧﺪﯾﯿﻪ ﺩﯾﺒﻠﯚﻣﺎﺳﯿﯿﻪﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚﯼ ﻟەﮔەڵ ﭼەﻧﺪﯾﻦ ﻭڵﺍﺗﯽ ﺗﺮﺩﺍ ﮔﺮێ ﺩﺍﯾﻪﻭە.
دەرامــەتی هەناردەی نەوت بەرەو ســە‌رەوە دەچوو . عــێــراق ناچار کــرا لە لایەک هێزەکانی خۆی لە تەواوی ئەو ناوچە و زەویە ئێرانیانە بکشێنێتە دواوە کــە بەپێی ڕێکەوتنامــەکــەی ١٩٧٥ بەسنووری دەوڵەتی ئـیێــران دابدشكردنس ددمغاتدكان لە نمّوران 85 نێوان ١٫٦ ٪ - ١٫٧ ٪دا قـە‌راری گـرتبـوو. هەمـوو ژنێکی ئـیێرانی ئەوڕۆ ٣٫٥ ﻣﻨﺎڵﯽ ﺩەﺑێ ﺑەﺭﺍﻣـﺒـەﺭ ﺑﻪ ٧ ﻣﻨﺎڵ ﻟﻪ ﺳــﺎڵﯽ ١٩٨٦. ﺑەﭘێﯽ ﺋﺎﻣــﺎﺭە فەرمییەکانی ساڵی ١٩٩٦ دانیشتوانی ئێران خۆیان لە ٦٦ ملیۆن کەس دەدا کـە لە نێویاندا ٥١٪ فـارس بوون (واتە فـارسی زمـانەکـان)، ٢٤٪
ئازەری بوون (لەگەڵ تورک زمانەکان) هەروەها ٧٪یشیان کورد بوون.
سەقامگیرکردنی دانیشتوانی ئیێران کە کارێکی زۆر پێویسـتە ، دەکرێ بوترێکە لە بەرنامەدایە. ئەگەر نا کۆچکردنی خێرای گوندنشینەکان بۆ ناو شــار و پێــویـســـتی زیـاتر کـــرین و هـاوردنی خـــواردەمــەنی لـە ددردود و بـە‌رزیـوونـە‌وە‌ی رِادە‌ی بێمکـاری وە ه‌ه‌رِه‌‌یـە‌ک دێمنە ئـاراوە.
"چەوساوەکانی زەوی" واتە موستەزعەفین، لە لایەن شۆڕشی ئیسالامییەوە پەیانی ژیانێکی باشتریان پێ درابوو. کەچی سـتـانداردی ژیان لە دوای شــاوە بەئەگــەری زۆر بەرەو خــراپی چووە. رێژەی بێکاری و هەڵاوســان مـاوەیەکی زۆرە بەپێی ئامـارە فـە‌رمـیـیـە‌کـان لە نـێوان ٢٠٪ - ٣٠٪دا قەراریان گرتووە، بەڵام بەئەگەری زۆر لە ڕاستیدا زۆر لەوەش بەرزترە.
ﺯﯙﺭﺑﻪﯼ ﺯﯙﺭﯼ ﮐﺎﺭﻣﻪﻧﺪﻩﮐﺎﻧﯽ ﺩﻩﻭڵەﺕ ﻧﺎﭼﺎﺭ ﺑﻮﻭﻥ ﮐﻪ ﺩﻭﻭ ﺳێ ﮐﺎﺭ ﺑﮑﻪﻥ و گەندەڵیش بەناو خوێنی ئیدارەکاندا گوزەری دەکرد. پیشەسازی نەوت،
بانـکەکـان و زۆربەی کـارخـانە گـەورەکـان خـۆمـاڵی کـران. ناچالاکی ئەم کـارخـانانە بووە گــرفـتــێک لە بە‌رددم پرۆســە ی ریفـۆرمـکردنی ئـابووری ئێراندا. چەندین خۆپیشاندانی جەماوەری لە دژی ڕژێم، بەتایبەت ئەوانەی لە لایەن خـوێندکـارانەوە، لە سـاڵی ۱۹۹۲وە لە شـارە گـەورەکـانی ئێراندا ئەنجـام دران. خـۆپیـشـانـدەران بەتوندترین شێـوە دەسـتـی خـۆپان وەشـاند ،
ئەمەش بۆ ڕژێمی ئیسالمی ئێران نیشانەیەکی خراپ بوو. بەڵام لە هەمان کــاتدا چەنـد نیـشــانەیەکی بـاشــیش لە ئارادا بـوون: پرۆگــرامی یا پـلانی سەرکەوتووانەی خێزان، کە پێشتریش ئاماژەمان بۆکرد ، دابەزینی خێرای رێژەی مــردنی منالان، دەوترێ کــە گــوایە تەواوی منالان ئێـســتـا دەچنە قـــوتـابخــانـە و ڕادەی خـــوێندەواریش لە مـــاوەی ١٠ ســـاڵدا لە ٤٠ ٪
ئاســاییکردنەوەیەکی تەواوی پەیوەندییەکــانی ئێـران - ڕۆژئاوادا دروست کردبوو لە لایەکەوە ئەو گـە‌مـارۆ ئابوورییـە بوو (بەهێی ئە‌وە‌ی‌کـە گـوایە
ئـیّــران پشــتــیــوانی لـە تیــرۆریزمی نـیّــودەوڵە‌تی دەکــات) کــە وڵاتـە
یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی ه ١٩٩ها لە دژی ئێران بڕیاری لەسـەر دابوو ، لە لایەکی تریشــەوە مـەرجــەکــانی یەکـێـتی ئەوروپا بوو ســەبارەت پرسی سـە‌لـان روشـدی و پرسی مـیکۆنێس (ئەم پرسـە‌ی دوایی پەیوەندی بەبڕیاری دادگایەکی ئەڵمـانیـیـەوە هەبوو کە تیـایـدا سەرانی هەرە بەرزی ئێرانی بەوە تاوانبار کردبوو کە لە ساڵی ۱۹۹۲دا دستیان لە کوشتنی چوار بەرهەڵسـتکاری کورددا هەبووە لە بەرلێن). لە ساڵی ٢٠٠٠دا وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پچێک گەمارۆ ئابوورییەکەی سەر ئێرانی سووک کرددوە. سـە‌ردانە‌کـانـی سـەرێک ددوڵەت و وە‌زیرە‌کـان ئامـاژە‌یە‌ک بوون بۆ ئەوەی کە ئێران چیـتر ئەوەندە وڵاتێکی گۆشەگیر نیـیە. بەڵام پاشەرۆژی کۆماری ئیسالامی ئیێران لە کۆتاییدا، بەئەگەری زۆر پەیوەندی بەتواناکانی ێم گەورەکانی ئێران چارەسەر بکا . دانیشـتوانی ئێران بەشێوەیەکی سەرسام ئاوەر زیاد دەکەن. بەپێی ئامارە فەرمییەکان دانیشتوانی ئێران لە ١٨,٩ مـیلێنەود (۱۹۵٦) بەرز بوەتەود بۆ ۳۳,۷ ملیـۆن (۱۹۷٦) تا لە سـاڵی ١٩٨٦دا گەیشـتە ٤٥,٨ ملیۆنکەس. رێژەی گـەشەکـردنی دانیشـتـوانی ئێران لە ناوەراستی هەشتاکاندا گـەیشـتـە ٣,٩ ٪ (یا سـاڵی ٢ ملیـۆن کە س) کە بەیەکێک لە بەرزترین ڕێژەکـانی جـیـەـان دەژمـیێـردرێ. بەیێی لێکۆڵینەوەی دێموگرافە ئێرانییەکان دەبوو تا ساڵی ٢١ ٢٠ ز ئێران خانوو و بژێو و کار بۆ ١٦٠ ملیۆن کەس دابین بکا .
لەو کـاتە بەدواوە بەشـێـوەیەکی ئاشـکرا گـفـتـوگـۆ لەسـەر بەرزبوونەوەی سەرسـام ئاوەری دانیـشـتـوان کراوە و پرۆگـرامـێکی بەپێزی خـانەوادەییش دەستی پێکردووە. ئێستا بەشێوەیەکی فەرمی باس لە رێژەی لە دایک بوون دەکرێ و لە سـاڵی ١٩٩ەیشـدا رێژەی گـەشەکـردنی دانیـشـتـوان لە دابەشكردنس ددمغاتەكان لە نخران 87
## پەراوێرەکان:
(۱) هاشمیییە‌کان نەوەی هاشمن، باوکی باپیری محەمەد کە بە‌شیێکن لە توردیش.
مەملەكەتی ئوردونی هاشمی ئەمرۆكەكەی عەبدوڵلای دووەمە ، بەچل پشت ددگاتەوە پێغەمبەر (ن) .
(٢) سوننەکان (لە سوننەتەکانی پێغەمبەردوە هاتووە) زۆرینەی ئیسسلام پێک دێنن،
بەڵام شیـعەکان (کە لە شیـعەی عەلیییەوە: هەوادارەکانی عەلیییەوە هاتووە)
کەمینە پێک دێنن و پێیان وایە ئیمامی عەلیکە ئامۆزا و زاوای پێغەمبەرە،
دەبوو جێگەی پێغەمبەری بگرتایەوە (ن) .
(٣) مەبەست لە Ulama ، زانا ئایینییەکان و تیۆلۆگە یاساناسەکانە (ن) .
(٤) رۆژژمێری ئیسالامی لەو ڕۆژدوە دەست پێ دەکات کە پێغەمبەر لە مەککەوە بەرەو مەدینە کۆچی کردووە (کە دەکاتە ساڵی ٦٢٢ زایینی) ، واتە ئەو ساڵە دەکاتە ساڵی ژمارە یەک. لە ئێران هەم رۆژژمێری هەتاوی کە سەری ساڵی دەکەوێتە بەهاردوە و هەم رۆژژمـێری قەمـەریش بەکار دێت کە نزیکەی ١١ رۆژ لە ساڵی هە‌تاوی‌کورتنترد. بۆیە ئەو جیاوازییە لە رۆژە‌کاندا ددبینرێ (ن).
(۵) بەر لەوەی ئەم مادەیە بگۆڕدرێت بەم شێوەیەی خوارەوە بووە:
اصل سابق- اصل پنجم در زمان غیبت حضرت ولی عصر ، عجل اللە تعالی فرجە ، در جمەوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت بر عەدە فقیە عادل و با قـتـوی، آگاد بە زمـان، شجـاع، مدیر و مدبر است، کە اکثریت مردم او را بە رەبری شناخـتـە و پذیرفـتـە باشند و در صـورتی کـە هیچ فـتقـیـەـی دارای چنین اکشریتی نباشد رەبر یا شورای رەبری مرکب از فقهای واجد شرایط بالا طبق ﺍﺻﻞ ﻳﻜﺼﺪ ﻭ ﻫﻔﺘﻢ ﻋﻬﺪﺩﺍﺭ ﺁﻥ ﻣﻴﮕﺮﺩﺩ.
(٦) لە ڕووی مسۆث دەتوانێ جییاوازی لە نیێوان شەریعە و یاسـادا بكات. گرنگترین شت بەنیسبەت شەریعەوە ئەوەیە کە یاسای خوایە ، قانونیش لە رووی ماناوە وا دێتە‌ود وایە کە لەسەر بنەما یاسایییە‌کان دارێژراود (ن).
(۷) ددقی مادەی دووەمی یاسای بنەرەتی بەم شێوەیەیە :
اصل ۲ :
جمەور اسلامی، نظامی است بر پایە امیان بە :
بەرزبووەوە بۆ ٧٠٪ (ئەگەر مـرۆث بڕوا بەئامـارە فەرمـیـیەکـانی دەوڵەت بكا ) . زۆر نیـشـانەی ئابووریش هەنکە ئامـاژە بۆ گـۆرِانێکی پۆزەتیـثـانە دەکەن. کەڵەکەبوونی دراوێکی ئیحتیاتی زۆرتر لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی داهاتی نە‌وت‌ه‌وە دە‌بێــتـــە هۆی ئەوەی ئیێــران لە بواری دانەوەی قـــە‌رزە
ﺩەﺭەﮐﯿﯿەﮐﺎﻧﯽ ﺧﯚﯾﺪﺍ (ﮐە ﮐەﻣﻦ) ﻫﯿﭻ ﺟﯚﺭە ﺳەﺧﺘﯿﯿەﮎ ﺑەﺩﯼ ﻧەﮐﺎﺕ.
اصل ۹۲:
اعـضـای شـورای نگەـبـان بـرای مـدت شش سـال انتـخـاب می شـوند ولی در نخستین دورە پس از گذشتن سە سال، نیمی از اعضای هر گروە بە قید قرعە تغییر مییابند و اعضای تازدای بە جای انها انتخاب میشوند.
اصل ۹۳:
مجلس شورای اسلامی بدون وجود شورای نگەبان اعتبار قانونی ندارد مگر در مورد تصویب اعتبارنامە غایندگان و انتخاب شش نفر حقوقدان اعضای شورای نگپبان.
اصل غ غ :
کلیە مصورات مجلس شورای اسلامی باید بە شورای نگەبان فرستادە شود ،
شورای نگەبان موظف است آن را حداکشر ظرف دە روز از تاریخ وصول از نظر انطباق بر موازین اسلام و قانون اساسی مورد بررسی قرار دەد و چنانچە آن را ﻣﻐﺎﯾﺮ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺠـﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣـﺠﻠﺲ ﺑﺎﺯﮔـﺮﺩﺍﻧﺪ ﺩﺭ ﻏﯿـﺮ ﺍﯾﻦ ﺻـﻮﺭﺕ ﻣـﺼـﻮﺑﻪ قابل اجر است.
اصل ه :
در مواردی کە شورای نگەبان مدت دە روز را برای رسیدگی و اظهار نظر نهایی کافی نداند، میتواند از مجلس شورای اسلامی حداکشر برای دە روز دیگر با ﺫﻛﺮ ﺩﻟﻴﻞ ﺧﻮﺍﺳﺘﺎﺭ ﺗﻘﺪﻳﺪ ﻭﻗﺖ ﺷﻮﺩ .
اصل ۹۰:
تشـخـیص عـدم مـغـایرت مـصـوبات مـجلس شـورای اسـلامی با احکام اسـلام با اکثریت فتە‌ای شورای نگەبان و تشخیص عدم تعارض آنە‌ا با قانون اساسی بر عەدە اکثریت همە اعضای شورای نگەبان است.
اصل ۹۷:
اعضای شورای نگەبان بە منظور تسریع در کار میتوانند هنگام مذاکرە دربارە لایحە یا طرح قانونی در مجلس حاضر شوند و مذاکرات را استماع کنند ، اما وقتی طرح یا لایحە‌ای فوری در دستور کار مجلس قرار گیرد ، اعضای شورای نگەبان باید در مجلس حاضر شوند و نظر خود را اظهار غایند.
اصل ۹۸:
١– خـدای یکـتـا لا الە الا اللە واخـتـصـاص حـاکـمــیت و تشـریـع بە او و لزوم تسليم در بربر امر او .
۲ - ﻭﺣﯽ ﺍﻟﻬﯽ ﻭ ﻧﻘﺶ ﺑﻨﯿﺎﺩﯼ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺑﯿﺎﻥ ﻗﻮﺍﻧﯿﻦ.
۳– معاد و نقش سازندە آن در سیر تکاملی انسان بە سوی خدا.
٤– عدل خدا در خلقت و تشريع.
ه - امامت و رەبری مستمر و نقش اساسی آن در تداوم انقلاب اسلام.
٦ - کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توام با مسئولیت او در برابر خدا ، کە از راه :
الف - اجتهاد مستمر فقهای جامع الشرایط بر اساس کتاب و سنت معصومین سلام اللە عليەم اجمعين.
ب– استفادە از علوم و فنون و تجارب پیشرفتە بشری و تلاش در پیشبرد آنها ،
ج- نفی هر گونە ستمگری و ستم کشی و سلطە‌گری و سلطە‌پذیری ،
قـسطـ و عـدل و اسـتـقــلال سـيـاسـي و اقــتـصـادى و اجـتـمـاعـي و فـرەنگی و همبستگی ملی را تامین میکند .
(۸) مــاددکــانی ۹۱ - ۹۹ی یاســای بنەڕەتی ئێـران بەشـێـوەیەکی گـشــتی بـاس لەو دەسەڵاتە بەرفراوانە دیکتـاتۆریانەی شورای نیگابان دەکات. لەم مادانەدا زۆر بەڕوونی باسی ئەوە کراوە کە بەبێ بوونی ئەم شورایە تەنانەت پەرلەمانیش هیج جۆرە ئیعتبارێکی نییە. بەهەمان شێوە باس لە پێکهاتە و کارەکانی ئەم شورایە دەکات. ددقی ئەم مادانە بەم شێوەیەی خوارەوەیە :
اصل ۹۱:
۱– بە منظور پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی از نظر عـدم مـغـایرت مـصـوبات مـجلس شـورای اسـلامی با آنەـا ، شورایی بە نام شـورای نـگەبـان با تركيب زير تشكيل ميشود:
۱– شش نفر از فقهای عادل و آگاه بە مقتضیات زمان و مسائل روز ، انتخاب این عدە با مقام رەبری است.
٢ ششنفر حقوقـدان، در رشتـە‌های مخـتلف حقـوقی، از میـان حقـوقـدانان مسلمانی کە بە وسیلە رییس قوە قـضـاییە بە مـجلس شـورای اسـلامی معرف ﻣﯿﺸﻮﻧﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺭﺁﯼ ﻣﺠﻠﺲ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯿﮕﺮﺩﻧﺪ .
| دابەشكردنس ددمغاتەكان لە نخران 91 |
|-----------------------------------------|
دەکەن. بۆیە من لێمرددا هەردوو دەقـە‌کەم نووسیوەتەوە. دەقـە کێنەکەی مـادەی ۱۰۷: وظایف و اختیارات رەبری:
۱– ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﻘﻬﺎﯼ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻧﮕﻬﺒﺎﻥ.
۲– نصب عالیترین مقام قضایی کشور .
۳– فرماندەی کلی نیروهای مسلح بە ترتیب زیر .
الف - نصب و عزل رییس ستاد مشترک.
ب- نصب و عزل فرماندە کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
ﺝ- ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻋﺎﻟﯽ ﺩﻓﺎﻉ ﻣﻠﯽ، ﻣﺮﮐﺐ ﺍﺯ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﺍﺯ ﺍﻋﻀﺎﯼ ﺯﯾﺮ.
- ﺭﯾﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮﺭ .
- نخست وزیر .
- وزیر دفاع.
رییس ستاد مشترک .
- فرماندە کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
- دو مشاور بە تعيين رەبر.
د- تعیین فرماندهان عالی نیروهای سە گانە بە پیشنهاد شورای عالی دفاع.
ه- اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروهای بە پیشنهاد شورای عالی دفاع.
٤- ﺍﻣـﻀـﺎﯼ ﺣﮑﻢ ﺭﯾﺎﺳﺖ ﺟـﻤـﻬـﻮﺭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺍﻧﺘـﺨـﺎﺏ ﻣـﺮﺩﻡ ﺻـﻼﺣـﯿﺖ ﺩﺍﻭﻃﻠﺒـﺎﻥ ریاست جمەوری از جەت دارا بودن شرایطیکە در این قانون میآید باید قبل از ﺍﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ ﺑﻪ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻧﮕﻬﺒﺎﻥ ﻮ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﻭﻝ ﺑﻪ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺭﻫﺒﺮﯼ ﺑﺮﺳﺪ .
٥– عزل رییس جمەور با در نظر گرفتن مصالح کشور ، پس از حکم دیوان عالی کـشــور بە تـخلف وی از وظایف قــانونی یـا رآی مــجلس شــورای ملی بە عــدم کفایت سیاسی او .
٦ عفو یا تخفیف مـجـازات مـحکومـیت، در حدود مـوازین اسـلامی، پس از پیشنهاد دیوان عالی کشور .
ئەمەش ددقە تازەكەیە كە خوێنەر دواتر پێویستی پێی هەیە :
وظایف و اختیرات رەبر ۱– تعیین سیاستها کلی نظام جمەوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تفسیر قانون اساسی بە عەدە شورای نگەبان است کە با تصویب سە چهارم آنان انجام ميشود.
اصل ۹۹:
١ - شـورای نـگەـجـان نظارت بر انتـخـابات مـجلس خـبـرگـان رەبـری، ریـاست جمەوری، مجلس شورای اسالامی و مراجعە بە آراء عمومی و همە‌پرسی را بر عەدە دارد.
: ۱۰۷ اصل (۹)
پس از مرجع عـالیقدر تقلیـد و رەبر کبیر انقـلاب جەـانی اسـلام و بنیـانگذار جمـەـوری اسـلامی ایران حضـرت ایت اللە العظمی امـام خـمـینی (تـقـدس سـرە الشـریف) کـە از طرف اکـشـریت قـاطـع مـردم بە مـرجـعـیت و رەبـری شناخـتـە و پڏیرفتە شدند ، تعیین رەبر بە عەدە خبرگان منتخب مردم است، خبرگان رەبری دربارە همە فقها ء واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نەم بررسی و مشورت میکنند ، هر گاه یکی از آنان را اعلم بە احکام و موضوعات فقەی یا مسائل سیاسی و اجتماعی یا دارای مقبولیت عامە یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یکصد و نەم تشخیص دەند او را بە رەبری انتخاب میکنند و در غیر این صورت یکی از آنان را بە عنوان رەبر انتخاب و معرفی مینمایند رەبر منتخب خبرگان، ولایت امر و همە مسئولیت های ناشی از آن را بر عـەـدە خـواهد داشت، رەبـر در برابر قـوانین با ســایر افــراد کـشــور مساوی است.
( ١٠) مادەی ١١٠ی یاسای بنەڕەتی بەم شێوەیە باس لە دەسەڵاتە دیکتاتۆرییەکانی ڕابەر دەکات. لە ڕاستـیدا ڕابەر هـیچ شتیێک نـەمـاوە کە بەدەستـی نەبێ. دەبێ خــوێنەر سـەرنجی ئەوە بدات کـە نووسـەرەکـان هەمــیـشــە لەبەر رۆشنایی یاســا بنەڕەتییەکەی ساڵی ١٩٧٩ باس لە شتەکان دەکەن. بەڵام هەندێک لە مادەکان دوای مـردنی خــومـە‌ینی/ریـفـۆرمی ۱۹۸۹ هەندێک گــۆڕانـکارییــان بەسـەردا هاتوود. من لە هەموو پە‌راوێزە‌كاندا ددقە تازە‌كانم نووسیوەتەوە، تە‌نە‌ا لە دوو جـێگادا نەبێکە نووسـەرەکـان مـەبەسـتـیـان بووە (مـادەی ه ، ١١٠) لێـرەدا نووسەرەکان لەبەر ڕۆشنایی دەقە کۆنەکەدا باس لە دەسەڵاتەکانی ڕابەر دەکەن.
بەڵام دواتر لە ژێر " بنەرەتیی ۱۹۸۹"دا نووسەرەکان لەبەر ڕۆشنایی دەقە ریفۆرمکراوەکەدا باس لە دەسەڵاتەکانی ڕابەر دابەشكردنس ددمغاتەكان لە شيّران 93 نظامی، سیاسی و غیر اینها باید بر اساس موازین اسلامی باشد این اصل بر اطلاق یا عموم همە اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺍﯾﻦ ﺍﻣﺮ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﻓﻘﻬﺎ ﺀ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻧﮕﻬﺒﺎﻥ ﺍﺳﺖ.
: ۱۲ اصل (۱۲)
دین رسمی ایران، اسلام و مذەب جعفری اثنیعشری است و این اصل الی الابد غیر قابل تغییر است و مذاهب دیگر اسلامی اعم از حنفی، شافعی، مالکی،
حنبلى و زیدی دارای احتـرام کـامل مـیـبـاشند و پیـروان این مـذاهب در انجـام مـراسم مـذەبی، طبق فـقـە خـودشـان آزادند و در تعليم و تربيت دینی و احـوال شخصیە ازدواج، طلاق، ارث وصیت و دعاوی مربوط بە آن در داگاه‌ها رسمیت دارند و در هر منطقە‌ای کە پیروان هر یک از این مذاهب اکثریت داشتە باشند ،
مـقـررات مـحلى در حـدود اخـتـيـارات شـوراها بر طبق آن مـذەب خـواهد بود ، با حفظ حقوق پیروان سایر مذاهب.
(۱۳) مەبەست لە madhab کۆ madhahib ، ئەو ئایینزایانەیە کە لە ئیسالامدا هەن و هەریەکەیان بەناوی داه‌ینە‌رە‌کانیانە‌وە ناونراون (ن).
(١٤) مادەی ٦٤ باس لە مایندەگی پەرلەمانی پەیڕدوانی ئایینەکانی تر دەکات.
اصل غا :
عـدء فایندگـان مـجلس شـورای اسـلامی دویسـت و هفـتـاد نفر است و از تاریخ همە‌پرسی سال یکە‌زار و سیصد و شصت و هشت هجری شمسی پس از هر دە سال، با در نظر گرفتن عـوامـل انسـانی، سـیـاسـی، جـغـرافـیـایی و نـظایر آنەـا حداکثر بیست نفر غایندە میتواند اضافە شود زرتشتیان و کلیمیان هر کدام یک غایندە و مـسـیـحیـان اشوری و کلدانی مـجـمـوعـا یک غایند و مـسـیـحیـان ﺍﺭﻣﻨﯽ ﺟﻨﻮﺏ ﻭ ﺷﻤﺎﻝ ﻫﺮﮐﺪﺍﻡ ﯾﮏ ﻏﺎﯾﻨﺪﻩ ﺍﻧﺘﺨﺎﺏ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ .
ﻣﺤﺪﻭﺩﻩ ﺣﻮﺯﻩﻫﺎﯼ ﺍﻧﺘﺨﺎﺑﯿﻪ ﻭ ﺗﻌﺪﺍﺩ ﻏﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻥ ﺭﺍ ﻗﺎﻧﻮﻥ ﻣﻌﯿﻦ ﻣﯿﮑﻨﺪ.
( ۱۵ ) من بەش بەحالى خۆم وا لەم دێرە تێ دەگەم کە موسلّمانەکان تەنها بۆیان هەیە کـاندیدێکی مـوسـڵـمـان هەڵبـژێرن. بەهەمـان شـیّـوە جـووەکـان کـاندیدی جـو و مەسیحیییەکان کاندیدی مەسیحی و... هتد. واتە یەکێکی مـوسڵـمان بۆی نییە ﮐﺎﻧﺪﯾﺪێﮐﯽ ﺟﻮ ﻫەڵﺒﮋێﺭێ ﯾﺎ ﺑﻪﭘێﭼﻪﻭﺍﻧﻪﻭﻩ.
(١٦) واتە تەنەـا ئایدیۆلۆژی ئیسلام هەیە و رێگە نادرێ هیج ئایدیۆلۆژیییەکی دیکە تشخيص مصلحت نظام .
۲ - نظارت بر حسن اجرای سیاستهای کلی نظام.
٣– فرمان همە‌پرسی.
٤– فرماندەی کلی نیروهای مسلح.
ه - اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروها .
١- نصب و عزل و قبول استعفای:
الف - فقە‌های شورای نگەبان.
ب- عاليترين مقام قوە قضاييە.
ج- رییس سازمان صدا و سیمای جمەوری اسلامی ایران.
د- رییس ستاد مشترک.
ه- فرماندە کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
و– فرماندهان عالی نیروهای نظامی و انتظامی.
۷– حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سە گانە .
۸- حل مـعـضـلات نظام کـە از طرق عـادی قـابـل حل نیـست، از طریق مـجـمع تشخيص مصلحت نظام.
۹- امضـا ء حكم ریاست جـمـەـوری پس از انتـخـاب مـردم صـلاحیت داوطلبـان ریاست جمەوری از جەت دارا بودن شرایطیکە در این قانون میآید باید قبل از ﺍﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺕ ﺑﻪ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺷﻮﺭﺍﯼ ﻧﮕﻬﺒﺎﻥ ﻮ ﺩﺭ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﻭﻝ ﺑﻪ ﺗﺄﯾﯿﺪ ﺮﻫﺒﺮﯼ ﺑﺮﺳﺪ .
١٠ ﻋـﺰﻝ ﺭﻳﻴﺲ ﺟـﻤـﻬــﻮﺭ ﺑـﺎ ﺩﺭ ﻧﻈﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ ﻣـﺼـﺎﻟـﺢ ﻛـﺸــﻮﺭ ﭘﺲ ﺍﺯ ﺣـﻜﻢ ﺩﻳﻮﺍﻥ عالی کشور بە تخلف وی از وظایف قانونی، یا رآی مجلس شورای اسلامی بە عدم کفایت وی بر اساس اصل هشتاد و نەم.
۱– عفو یا تخفیف مجازات محکومیت در حدود موازین اسلامی، پس از ﭘﯿﺸﻨﻬﺎﺩ ﺭﯾﯿﺲ ﻗﻮﻩ ﻗﻀﺎﯾﯿﻪ .
رەبر میتواند بعضی از وظایف و اختیارات خود را بە شخص دیگری تفویض کند.
: اصل ٤ (١١)
کلیـە تـوانین و مـقـررات مـدنی، جـزایی، مـالیی، اقـتـصـادی، اداری، فـرەنگی،
از آخجا کە خانوادە واحد بنیادی جامعە اسلامی است، همە قوانین و مقررات و برنامە ریزیهای مربوط باید در جەت آسان کردن تشکیل خانوادە، پاسداری از تداست ان و استواری روابط خانوادگی بر پایە حقوق و اخلاق اسلامی باشد.
اصل ۱۱:
بە حكم آيە كريە "ان هذە امتكم امة واحدة وانا ربكم فاعبدون" همە مسلمانان یک امت اند و دولت جمەوری اسلامی ایران موظف است سیاست کلی خود را بر پایە إئتـلاف و اتحـاد ملل اسـلامی قـرار دەد وکـوشش دیر بە عـمل آورد تا ﻭﺣﺪﺕ ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﻬﺎﻥ ﺍﺳﻼﻡ ﺭﺍ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ.
(۲۲) بەپێی ئایەتی ۳۳ی ســـورەتی المائدە ســـزای ئەوانەی شـــەڕ لەگـــەڵ خـــوا و پێغەمبەرەکانی خوادا دەکەن و فەسـاد لەسەر زەویدا بآلو دەکەنەوە کـوشتن و هە دەقی ئایەتەکە بەم شێودیەیە :
"إما جزاء الذين يحاربون اللە ورسولە ويسعون في الارض فسادا آن يقتلوا آو يصلبوا آو تقطع أيديەم وأرجلەم من خلف أو ينفوا من الارض ذلك لەم خزي في الدنيا ولەم في الاخرة عذاب عظيم".
(۲۳) بەپێی ئەم مادەیە بووایە ئەوە نەدەبوو ئازار و ئەشکەنجەدان لە ئێراندا هەبووایە :
اصل ۳۳:
هر گونە شکنجە برای گرفاتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است. اجبار شخص بە شهادت، اقرار یا سوگند، مجاز نیست و چنین شهادت و اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است متخلف از این اصل طبق قانون مجازات میشود.
(٢٤) سەرجەمی ئەو حیێبانەی لە ناو ئێبان و کـوردسـتاندا بوون و لەگەڵ دەوڵەتدا نەبوون ناچار کران ناو شار بەجێ بێیڵن و روو لە چیاکـان یا لە دەردوەی ئێیران بکەن. مجاهدین خلق پاش ماوەیەک لە پەرتەوازەبوون ڕووی لە عێراقێکرد. ئەم حیزبە بارەگای گەورەی لە ناو شارەکانی کوردستاندا هەبوود. دەوڵەتی عێراق ﺯﺭﻧﮕﺎﻧﻪ ﺗﻮﺍﻧﯽ ﺑﯚ ﻣـﻪﺑﻪﺳﺖ ﻭ ﭘﯿــﻼﻧﻪﮐــﺎﻧﯽ ﺧــﯚﯼ ﺑﻪﮐــﺎﺭﯾﺎﻥ ﺑﯿﯿﻨﯽێ، ﺑﯚ ﻏﻮﻭﻧـﻪ ﻟﻪ
سەرکـوتـکردنی ڕاپەڕینەکــاندا. ئەوەی پەیوەندی بەکــورددوە هەبێ ئەوەیە کــە مجـاهدین چەندین جار دەستی لە کوشتن و سە‌ربرینی خەڵکی کورددا هەبوود.
خــەڵکی ئاســایی ئەوە دەگـیێــڕنەوە کــە لە کــاتیی ڕاپەڕینی بەهاری ۱۹۹۱دا هەبێ. بۆیەشە رێگە بە‌حیێبە‌کان نادرێت کە وەکو حیێب بەشداری هەڵبژاردنەکان بکەن چونکە کە یەک ئایدیۆلۆژیا هەبوو چیتر پێویست بەوە ناکا گروپ و حیزیە جـوداکــان بە‌ریە‌رە‌کــانی لەگــەڵ یە‌کــتــردا بـکەن چونـکە دەبێ بروایان بەهەمــان ئایدیۆلۆژیای هەبێ و بۆ هەتا هەتاییش.
(۱۷) واتە ڕاگرتنی بڕیار و یاساکان بۆ ماوەیەکی دیاریکراو، نەک هەڵوەشانەوەیان.
(۱۸) بەپێی مادەی ۱۱۲ ئەم دەزگایە کە رەفسنجانی سەرۆکایەتی دەکرد دەسەڵاتێکی یەکـجار گەورەی خـرایە ژێر دەسـتەوە ، ئەویش یەکـاڵکـردنـەوەی ناکۆکـییەکـانی نێوان پەرلەمـان و شورای نیگابانە. لە سەرجەمی وڵاتە پێشکەوتووەکاندا ئەم کارە دادگای باڵە یا دەستووری دەیکات. چ ئەم دەزگایە و چ شورای نیگابانیش ئەگەر نەڵێین هەمیشە ئەوە بەزۆری هەر لە دەستی کۆنسێرڤاتیشەکاندا بووە:
اصل ۱۱۲ ﻣﺠﻤﻊ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎﻡ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻧﻈﺎﻡ ﺩﺭ ﻣﻮﺍﺭﺩﯼ ﮐﻪ مصوبە مجلس شورای اسلامی را شورای نگەبان خلاف موازین شرع و یا قانون اساسی بداند و مجلس با در نظر گرفتن مصلحت نظام نظر شورای نگەبان را تامین نکند و مـشــاورە در امــوری کــە رەبــری بە انان ارجــاع مــیـدەد و ســایر وظایفیکە در این قانون ذکر شدە است بە دستور رەبری تشکیل میشود .
اعضا ء ثابت و منتغیر این مجمع را مقام رەبری تعیین مینماید منقررات مربوط بە مجمع توسط خود اعمضا ء تەیمە و تصویب و بە تأیید مقام رەبری خواهد رسید .
: ۱۹) اصل ۱۱۷)
تاضی موظف است کوششکند حکم هر دعوا را در قوانین مدونە بیابد و اگر نیابد با استناد بە منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر ، حکم قضیە را صادر غاید و غیبتواند بە بهانە سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونە از ﺮﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺩﻋﻮﺍ ﻮ ﺻﺪﻭﺭ ﺣﮑﻢ ﺍﻣﺘﻨﺎﻉ ﻭﺭﺯﺩ.
( ۲۰ ) مـەبەست لەو دیارییە‌یە کە زاوا بەیانی زوو دە‌یداتە بووک، پاش ئەوەی شـەوی
یەکـەمی لەگـەڵدا بەسـەر برد. ئەمە جۆرە نەریتـیێکە کە لە هەندێ وڵاتدا پیـادە دکریێ.
:۱۰ اصل (۲۱)
در حـدود قـانون در انجـام مـراسم دینی خـود آزادند و در احـوال شـخـصـیـە و ﺗﻌﻠﯿﻤﺎﺕ ﺩﯾﻨﯽ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺁﯾﯿﻦ ﺧﻮﺩ ﻋﻤﻞ ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ .
مــادەی ١٤: باس لە ڕێزگــرتـنی غــەیرە مــوســاڵــمــانەکــان دەکــات لە لایەن موسلّمانەکانەوە:
بە حكم آيە شريفە "لاينەـاكم اللە عن الذين لم يقـاتلوكم فـيـالدين ولم يخـرجـوكم من دیارکم ان تبروەم و تقسطوا الیەم ان اللە یحب المقسطین" دولت جمەوری اسلامی ایران و مسلمانان موظفند نسبت بە افراد غیر مسلمان با اخلاق حسنە و قـسط و عـدل اسلامی عـمـل غایند و حقوق انسـانی آنان را رعـایت کنند این اصل در حق کـسـانـی اعـتـبـار دارد کە بر ضـد اسـلام و جـمـەـوری اسـلامی ایران ﺗﻮﻃﻨﻪ ﻭ ﺍﻗﺪﺍﻡ ﻧﻜﻨﻨﺪ.
: ۲۳ اصل ( ۳۰ )
تفتیش عقاید منوع است و هیچکس را میتوان بە صرف داشتن عقیدە‌ای مورد تعرض و مواخذە قرار دارد.
بەبەرچاوی خـێیانەوە ئەندامـەکــانی ئەم حـیــزبەیان دیوە کــە چەندین کــوردیان کوشتوود. بەڵگەنامەکانی دوای ڕوخانی ڕژێمی بەعس بەشێک لەم ڕاستیانەیان ئاشکرا کرد.
(۲۵) لەم بوارەدا ڕژێمی ئێران و عێراق بەیەک ئاراستەدا گوزەر دەکەن. لە هەردوو لا ڕژێمی ئـیـسـلامی و بەعـسـی خـۆیان هاوێشـتـۆتە نێیـو تەواوی دامـوددزگـاکـانی ولاً تە‌كـە‌وە و دەسـتـیـان بەسـەر سـە‌رجـە‌می دەزگـا گـرینگە‌كـاندا گـرتـووە. بۆ پتەوکردنی ئەمەش هەریەکە و هەزارەها ئەندامیان کۆکردۆتەوە کـهە لە ئیێران لە شێوەکێۆمێیاتە و پاسـداران و… هتـد دایە ، لە عێراقێیشـدا لە شێیوەی ئەمن و مـوخـابەرات و حـیزب… هتـد دایە. لە زۆربەی دامـودەزگـاکـاندا لە ئـیّران کـۆلکە مەلایەک و لە عێمراقدا بەعسییەکی بێ فەر کە خاوەنی پلەیەکی نزمن لە ناو ئیــدارەکــاندا، دەســەڵاتی تەواویان تەنانەت بەســەر بەرێوەبەر و ســەرۆکی ئیداردکانیشدا هەیە.
: ٢١) اصل ٤٠ نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آن کە مخل بە مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد ، تفصیل آن را قانون معین میکند .
: ۱۷ ماددی (۲۷)
در صدا و سیمای جمەوری اسلامی ایران، آزادی بیان و نشر افکار با رعایت ﻣﻮﺍﺯﯾﻦ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﻭ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﮐﺸﻮﺭ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺮﺩﺩ.
نصب و عـزل رییس سـازمـان صـدا و سیـمـای جـمـەـوری اسـلامی ایران با مـقـام رەبری است و شورایی مرکب از غایندگان رییس جمەور و ربیس قوە قضاییە و مجلس شورای اسلامی هر کدام دو نفر نظارت بر این سازمان خواهند داشت.
خط مشی و ترتیب ادارە سازمان و نظارت بر آن را قانون معین میکند.
(۲۸) مەبەست لەو یاسایانەیە کە هەم جۆرە ئازادییەک بۆ هاوڵاتییەکان بەرقەرار دەکا و هەم لە دەستدرێژی هاوڵاتییە‌کانی تر یا کۆمە‌ڵگاش دە‌یانپارێزێ.
(۲۹) لە پەراوێزی ژمـارە ۱۲دا مـادەی ۱۲ دانراوە، وا لە خـواریشـەوە مـادەی ۱۳ و ١٤ ی یاسای بنەرەتی دادەنێم:
مادەی ۱۳: باس لە مافی زەردەشتەکان، جوەکان و کریستەکان دەکات.
ایرانیان زرتشتی، کلیمی و مسیحی تنها اقلیتهای دینی شناختە می شوند کە Martin, Vanessa: Creating an Islamic State. Khomeini and the making of a New Iran. London, 2003.
Menashri, David: Iran. Adecade of War and revolution. New York and London. 1990.
Nordberg, Michael: Profetens folk. State samhälle och kultur I islam uder 1000 ar. Stockholm, 1988.
Schacht, Joseph: An Introduction to Islamic Law. Oxford, 1979. Schirazi, Ashga: The Constitution of Iran. Politics and the State in the Islamic republic. London, 1997.
Utas, Bo: Islam og samfundet. Köpenhamn, 1982 / textsamling.
Vakili, Valla: The Political Thought of Abdolkarim Sorerish. New York, 1996.
Vatikiotis, Panayotis: Islam and the state. London, 1987.
👁️ بۆ بەدواداچوونی تێرم و دەسـتەواژە ئـیسـلامـیـیـەکـان و مـاناکـانیـان،
ه‌رودها تێکست و سە‌رچاودکان بروانە :
Encyclopaedia of Islam. New York (London/ Leiden)
and Shorter Encyclopaedia of Islam. (D: o).
☀ بۆ بەدواچوونێکی بەرددوامی هەواڵەکانی ئێران بڕوانە :
Discours. An Iranian Quarterly. Tehran. 1999.
## سەرچاوەکان:
Ahmed, Ishtiaq: The Concept of an Islamic State. An Analysis of the ideological Controversy in Pakistan. Stockholm, 1985.
Bakhash, Shaul: The Reign of the Ayatollahs. Iran and the Islamic Revolution. New Yourk, 1984.
Bashiriyeh, Hossein: The State and Revolution in Iran 1962 - 1982.
London, 1982.
Brumberg, Daniel: Reinventing Khomeini. The Struggle for Reform in Iran. Chicago and London 2001.
Chubin, Shahram: Whither Iran? Reform Domestic Politics and National Security. Adelphi Papers, 342. London 2002.
Dahle'n Ashk: Deciphering the Meaning of Revealed Law. The Surûshian Paradigm in Shi'i Epistemology. Uppsala, 2001.
Ehteshami, Anoushirvan: After Khomeini: The Iranian Second Republic. London, 1995.
Ende, Werner: Arabische Nation und Islamische Geschichte. Die Umayyaden in Utreil arabischer Autoren des 20. Jahrhunderts.
Beirut / Wiesbaden, 1977.
Esposito, John and Ramazani, R. K (red): Iran at the Crossroads. New York, 2001.
Ferdinand, Klaus och Mozaffari, Mehdi (red): Islam: state and Society. NIAS, 1988.
Gavahi, abdolrahim: Islamic Revolution of Iran. Conceptual Aspects and Religious Dimension. Uppsala, 1987.
Hiro, Dilip: Iran under the Ayatollahs. 1987. Hjärpe, Jan: Politisk islam: Studier I muslims fundamentalism. Andra upplagan. Stockholm, 1983.
Hooglund, Eric (red): Twenty Years of Islamic Revolution. Political and Social Transition in Iran since 1979. Syracuse, 2002.
Johnsson, Bo: Islamisk rätt: Studier I den islamiska iätt - och samhällsordningen. Stockholm, 1975.
Keddie, Nikki R. och Hooglund (red): The Iranian Revolution and the Islamic Republic. Boulder, Col, 1986.
Kepel, Gilles: Jihad. Expansion et de'clin del islamisme. Paris, 2000. Martin, Vanessa: Women, Religion and Culture in Iran. Richmond, 2002.
## پیر ست
| 6 |
|-----------------------------------------------------------------------------------|
| 12 . |
| 17 … |
| 20 . |
| 27 . |
| یاسای بنەڕەتی کۆماری ئیسلامیی ئیێران . |
| 32 . |
| سیستمی سیاسی لە چوارچێودی یاسای بنەرەتیدا شورای نگەبان ----------------------- 38 |
| رابــەُر . |
| 4 |
| 48 . |
| ریفۆرمکردنی یاسای بنەرەتی ۱۹۸۹ . |
| 52 … |
| خالە ناکۆکەکان یاساکانی خیێزان و سزادان . |
| 58 . |
| سەرۆک کـۆمـار |
| ئیداردکان و سەربەخۆییی ناوچە‌کان . |
| 75 … |
| ئازادی و مافەکانی مرۆث دۆزی سەلمان روشدی . |
| 85 . |
| 90 … |
| 101 |
| دابەشکردنی دەسەڵاتەکان لە ئێران |